Maliyet Muhasebesi

ANKARA

Kavramlar

• Harcama: nakit veya benzeri araçlarla ödemede bulunma veya ödeme

vaadinde bulunma şeklinde tanımlanabilir.

• Maliyet: Genel anlamıyla maliyet, hedeflenen bir sonuca ulaşmak için

katlanılması gereken esirgemezliklerin parasal toplamıdır.

• Gider: işletmeye ekonomik bir yarar sağlamak üzere yapılan bir harcama

ya da tüketimdir.

• Zarar: işletme işlevlerinin yürütülmesi için gerekli olmayan veya normal

ölçüleri aşan harcama ya da tüketimdir.

ANKARA 2

Gider- Zarar Ayrımı

3ANKARA

Giderlerin Finansal Tablolarda Gösterilmesi ve Buna

İlişkin Başlıca Durumlar

1. Satın alınan varlık ve hizmetlerden gelecek hesap dönemlerinde yarar sağlanması,

söz konusu ise, bunların alış maliyetlerini oluşturan giderler (örneğin sabit giderler),

ilgili varlık ve hizmetleri (örneğin peşin kira) temsil eden aktif bilanço hesaplarında

gösterilerek, “ertelenmiş giderler” şeklinde gelecek hesap dönemlerine aktarılır. Bu

giderlerin her dönem yararı tükenen (veya yararı o dönemde üretilen mal ve hizmetlere

geçen) kısımları, “amortisman giderleri” ve “tükenme payları” şeklinde o döneme ait

giderler arasına katılır.

2. Satın alınan varlık ve hizmetler kullanılarak işletmeye ekonomik yarar sağlayacak

bir takım varlık ve hizmetlerin üretilmesi halinde, kullanılan varlık ve hizmetlerin alış

maliyetlerini oluşturan giderlerin yararı, üretilen varlık ve hizmetlere geçmiş olur. Bu

nedenle, söz konusu giderler de kullanılan varlık ve hizmetlerin alış maliyetlerinden

çıkartılarak, üretilen varlık ve hizmetlerin “üretim maliyetlerine” aktarılır.

Örnek: Üretime gönderilen hammadde tutarı (710), Genel Üretim Giderleri (Makine

Amortismanı, Elektrik gideri vd.) (730), üretilen mal ve hizmet

maliyetine(151,152,620) geçer.

ANKARA 4

3. İşletme dışından satın alınan ya da işletme içerisinde üretilen varlık ve

hizmetlerden beklenen yararlar sağlandıkça, bu varlık ve hizmetlerin

maliyetini (alış veya üretim maliyeti) oluşturan giderler “yararı tükenmiş

verimli giderler” olarak ilgili dönemin gelirlerinden indirilir.

4. Satın alınan ya da üretilen varlık veya hizmetten beklenen ekonomik

yararın gerçekleşmeden ortadan kalkması halinde, bu varlık veya hizmettin

maliyetini oluşturan giderler “yararı tükenmiş verimsiz giderler” olarak ilgili

dönemin sonuç hesaplarına aktarılıp, o dönemin gelir-gider tablosunda

gösterilir. Bu tür giderler, daha önce de belirtildiği gibi “zarar” adıyla anılır.

ANKARA 5

Giderlerin Finansal Tablolarda Gösterilmesine İlişkin Başlıca Durumlar

Yatırım Gideri-İşletme Gideri

• Yatırım Gideri: İşletmeye gelecek hesap dönemlerinde yararsağlayacak varlık ve hizmetlerin edinilmesi için yapılan, bu varlık vehizmetlerin maliyetini oluşturan giderlerdir.

– Bilanço aktifinde yer alan başlıca yatırım gideri niteliğindeki hesap gruplarışunlardır.

• Maddi Duran Varlıklar

• Maddi Olmayan Duran Varlıklar

• Gelecek Aylara ve Gelecek Yıllara Ait Giderler

• İşletme Gideri: İşletmenin dönem içi çalışmalarında kullanılaraktüketilmek ya da satılmak üzere satın alınan varlık ve hizmetlerinmaliyetini oluşturan giderler ile döneme ait amortisman ve tükenmepaylarından meydana gelir.

– Başlıca işletme giderleri şunlardır:

• Stok Maliyet Gideri

• Dönem Giderleri

• Zarara dönüşen giderler

ANKARA 6

Giderlerin Finansal Tablolarda Gösterilmesi

ANKARA 7

Örnek - Giderlerin Finansal Tablolarda Gösterilmesi[Kaynak: Kamil BÜYÜKMİRZA, Maliyet ve Yönetim Muhasebesi, Gazi Yayınevi, 2013, s.59-60]

(Y) İşletmesi, 01.03.2003 tarihinde 5 katlı bir bina kiralamış ve bu binanın gelecek iki

yıllık kira bedeli olarak ayda 2.500,00 TL üzerinden toplam 60.000 TL ödemiştir.

– Katların Tahsisi:

• Binanın zemin katının satış mağazası olarak kullanılması planlanmıştır.

• Birinci, İkinci ve üçüncü katlarına üretim atölyeleri yerleştirilmiştir.

• En üst kat genel müdürlük bürolarına ayrılmıştır.

– Katların kullanıma başlama tarihleri:

• Genel müdürlük büroları hemen kullanılmaya başlanmıştır.

• Üretim atölyeleri 01.05.2003 tarihinden itibaren kullanılmaya başlanmıştır.

• Satış mağazası 01.06.2003 tarihinde faaliyete geçmiştir.

– Diğer Veriler:

• Üretim atölyelerinde 2003 yılı sonuna kadar üretilen mamullerin %80’inin

satıldığı ve yıl sonunda herhangi bir yarı mamul bulunmadığı saptanmıştır.

İstenen: Bu bilgiler çerçevesinde ödenen kiranın 2003 yılı sonunda

düzenlenecek finansal tablolarda ne şekilde yer alacağını gösteriniz.

ANKARA 8

Örnek - Giderlerin Finansal Tablolarda Gösterilmesi[Kaynak: Kamil BÜYÜKMİRZA, Maliyet ve Yönetim Muhasebesi, Gazi Yayınevi, 2013, s.59-60]

ANKARA 9

Cari Döneme Ait Kira Ödemesi (01.03.2003-31.12.2003) : 25.000 İşletme Gideri

2004 Yılına Ait Kira Ödemesi (01.01.2004-31.12.2004) : 30.000Yatırım Gideri

2005 Yılına Ait Kira Ödemesi (01.01.2005-28.02.2005) : 5.000

+

Toplam 60.000

Bina

Bölümleri

2003 Yılı (Cari Yıl)

Kira Ödemesinden

Düşen Pay (10 Ay)

Kullanım ŞekliKullanım

Süresi

Kullanım

Süresine İsabet

Eden Kira

Kullanımayan

Süre

Kullanılmayan

Süreye İsabet

Eden Kira

Zemin Kat 5.000 Pazarlama 7 Ay 3.500 3 Ay 1.500

Birinci Kat 5.000 Üretim 8 Ay 4.000 2 Ay 1.000

İkinci Kat 5.000 Üretim 8 Ay 4.000 2 Ay 1.000

Üçünçü Kat 5.000 Üretim 8 Ay 4.000 2 Ay 1.000

Üst Kat 5.000 Genel Yönetim 10 Ay 5.000 0 Ay 0

Toplam 25.000 4.500

İşletme

Gideri

12.000 Stok Maliyeti

8.500 Dönem Gideri

4.500 Zarar (Çalışmayan Kısım Gider ve Zaraları)

ANKARA 10

Örnek- Giderlerin Finansal Tablolarda Gösterilmesi

Maliyet Muhasebesi Kayıt Düzeni

ANKARA 11

A Tek Düzen Hesap Planında Maliyet Ana Hesapları

MALİYET ANA HESAPLARI

GİDER

HESAPLARI

YANSITMA

HESAPLARI

FARK

HESAPLARI

Maliyet Muhasebesi Kayıt Düzeni

FONKSİYONLARA

GÖRE

GİDER ÇEŞİTLERİNE

GÖRE

GİDER YERLERİNE

GÖRE

Direkt İlk Madde ve Malzeme

Giderleriİlk Madde ve Malzeme Esas Üretim Gider Yerleri

Direkt İşçilik Giderleri İşçi Ücret ve GiderleriYardımcı Üretim Gider

Yerleri

Genel Üretim Giderleri Memur Ücret ve GiderleriYardımcı Hizmet Gider

Yerleri

Hizmet Üretim MaliyetiDışarıdan Sağlanan Fayda

ve HizmetlerYatırım Gider Yerleri

Araştırma Geliştirme

GiderleriÇeşitli Giderler

Üretim Yerleri Yönetimi

Gider Yerleri

Pazarlama Satış ve Dağıtım

GiderleriVergi, Resim Ve Harçlar

Araştırma ve Geliştirme

Gider Yerleri

Genel Yönetim GiderleriAmortismanlar Ve Tükenme

Payları

Pazarlama, Satış Ve Dağıtım

Gider Yerleri

Finansman Giderleri Finansman Giderleri Genel Yönetim Gider YerleriANKARA 12

B Tek Düzen Hesap Planında Maliyetlerin Sınıflandırılması:

Maliyet Muhasebesi Kayıt Düzeni

ANKARA 13

C Tek Düzen Hesap Planında Esas Defter –Yardımcı Defter Ayrımı ve Eş

Zamanlı Kayıt Sistemi:

Maliyet Muhasebesi Kayıt Düzeni

ANKARA 14

7/A SEÇENEĞİNDE MALİYET HESAPLARI

ANKARA 15

70 MALİYET MUHASEBESİ BAĞLANTI HESAPLARI

700. Maliyet Muhasebesi Bağlantı Hesabı : Maliyet muhasebesinin genel muhasebeden

bağımsız çalışması durumunda bu gruptaki

hesaplar çalıştırılır.701. Maliyet Muhasebesi Yansıtma Hesabı :

70 MALİYET MUHASEBESİ BAĞLANTI HESAPLARI

ANKARA 16

70 MALİYET MUHASEBESİ BAĞLANTI HESAPLARI

ANKARA 17

7/A SEÇENEĞİNDE MALİYET HESAPLARI

ANKARA 18

ÜR

ET

İM G

İDE

RL

ER

İ

71 DİREKT İLKMADDE VE MALZEME GİDERLERİ

710. Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri

711. Direkt İlk Madde ve Malzeme Yansıtma Hesabı

712. Direkt İlk Madde ve Malzeme Fiyat Farkı

713. Direkt İlk Madde ve Malzeme Miktar Farkı

72 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ

720. Direkt İşçilik Giderleri

721. Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma Hesabı

722. Direkt İşçilik Ücret Farkları

723. Direkt İşçilik Süre (Zaman) Farkları

73 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ

730. Genel Üretim Giderleri

731. Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabı

732. Genel Üretim Giderleri Bütçe Farkları

733. Genel Üretim Giderleri Verimlilik Farkları

734. Genel Üretim Giderleri Kapasite Farkları

7/A SEÇENEĞİNDE MALİYET HESAPLARI

ANKARA 19

74 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ

740. HİZMET ÜRETİM MALİYETİ

741. HİZMET ÜRETİM MALİYETİ YANSITMA HESABI

742. HİZMET ÜRETİM MALİYETİ FARK HESAPLARI

DÖ

NE

M G

İDE

RL

ER

İ

75 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ

750. ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ

751. ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ YANSITMA HESABI

752. ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDER FARKLARI

76 PAZARLAMA SATIŞ YE DAĞITIM GİDERLERİ

760. PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ

761. PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ YANSITMA HESABI

762. PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ FARK HESABI

77 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ

770. GENEL YÖNETİM GİDERLERİ

771. GENEL YÖNETİM GİDERLERİ YANSITMA HESABI

772. GENEL YÖNETİM GİDER FARKLARI HESABI

78 FİNANSMAN GİDERLERİ

780. FİNANSMAN GİDERLERİ

781. FİNANSMAN GİDERLERİ YANSITMA HESABI

782. FİNANSMAN GİDERLERİ FARK HESABI

7/A Hesap Akışı

20ANKARA

7/A Seçeneği Örnek

Örnek : (Y) İşletmesinin Dönem başı stok hesapları aşağıda yer almaktadır:

– İlk madde malzeme stok: 35.000 TL

– Yarı mamul stok : 10.000 TL

– Mamul stok: 30.000 TL

1- (Y) İşletmesinin stoklarında yer alan15.000 TL tutarındaki ilk madde ve malzemeyi

üretime göndermiştir.

2- (Y) İşletmesinin hesapladığı işçilik giderlerine ilişkin bilgileri aşağıda yer

almaktadır:

– Esas üretim giderleri yeri direkt işçilik gideri :10.000 TL

– Üretim gider yerleri endirekt işçilik gideri : 5.000 TL

– Pazarlama gider yeri işçilik gideri : 4.000 TL

– Genel yönetim servisi işçilikleri : 1.000 TL

ANKARA 21

3- (Y) İşletmesinin üretimle ilgili olarak hesapladığı diğer giderler aşağıda yeralmaktadır:

– Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler :6.000 TL

– Çeşitli giderler: 4.000 TL

– Amortisman ve tükenme payları: 5.000 TL

4- (Y) İşletmesi tarafından tüm üretim tamamlanarak; yarı mamuller, yarı mamulstokuna alınmıştır.

5- (Y) İşletmesi tarafından üretimini tamamladığı 35.000 TL tutarındaki mamul, mamulstoklarına alınmıştır.

6- (Y) İşletmesi tarafından mamul stokunda yer alan 50.000 TL tutarındaki mamul %18KDV hariç 70.000 TL’ ye kredili olarak satılmıştır.

İstenilenler: 7/A seçeneğine göre (Y) İşletmesinin maliyet muhasebesi yevmiye vebüyük defter kayıtlarını yapınız?

ANKARA 22

7/A Seçeneği Örnek

7/A Seçeneği Örnek Çözümü

ANKARA 23

ANKARA 24

7/A Seçeneği Örnek Çözümü

7/B SEÇENEĞİNDE MALİYET HESAPLARI

79 GİDER ÇEŞİTLERİ

790. İLKMADDE VE MALZEME GİDERLERİ

791. İŞÇİ ÜCRET VE GİDERLERİ

792. MEMUR ÜCRET VE GİDERLERİ

793. DIŞARIDAN SAĞLANAN FAYDA VE HİZMETLER

794. ÇEŞİTLİ GİDERLER

795. VERGİ, RESİM VE HARÇLAR

796. AMORTİSMANLAR VE TÜKENME PAYLARI

797. FİNANSMAN GİDERLERİ

798. GİDER ÇEŞİTLERİ YANSITMA HESABI

799. ÜRETİM MALİYET HESABI

ANKARA 25

7/B Hesap Akışı

26ANKARA

7/B Seçeneği Örnek

Örnek : (Y) İşletmesinin Aralık 2013 dönemi bilgileri aşağıda yer almaktadır:

1- (Y) İşletmesi Aralık 2013 döneminde, 3.000.000 TL tutarında hammadde bankadanödeme yapılarak satın almıştır. (Y) İşletmesi hammaddenin yarısını Aralık 2013döneminde üretime gönderilmiştir.

2- (Y) İşletmesinin Aralık 2013 dönemi işçi ve memur ücret tahakkukları şöyledir:

-Üretim Bölümü: Brüt ücret 1.000.000 TL, SGK işveren payı 160.000 TL, SGKişçi payı 110.000 TL, Gelir Vergisi 200.000 TL, Damga Vergisi 6.000 TL olup, işçiücret tahakkuklarının yarısı direkt işçilik, yarısı ise endirekt işçilik gideridir.

-Pazarlama Bölümü: Brüt ücret 500.000 TL, SGK işveren payı 80.000 TL, SGKişçi payı 55.000 TL, Gelir Vergisi 100.000 TL ve Damga Vergisi 3.000 TL’dir.

- Yönetim Bölümü: Brüt ücret 800.000 TL, SGK işveren payı 128.000 TL, SGKişçi payı 88.000 TL, Gelir Vergisi 160.000 TL VE Damga Vergisi 4.800 TL’dir.

3- (Y) İşletmesi Aralık 2013 döneminde elektrik gideri olarak 180.000 TL, su gideriolarak 100.000 TL gider karşılığı ayırmıştır. Ödenen elektrik ve su giderinin yarısıüretim bölümüne, kalan elektrik ve su giderinin yarısı pazarlama bölümüne, diğer yarısıise yönetim bölümüne aittir.

ANKARA 27

4- (Y) işletmesi Aralık 2013 döneminde 400.000 TL kira ile 120.000 TL sigorta gideriyapmıştır. Kira giderinin yarısı üretim bölümüne, kalan kısmın yarısı pazarlamabölümüne, diğer yarısı ise yönetim bölümüne aittir. Sigorta giderinin tamamı üretimbölündeki makinelerle ilgilidir.

5- (Y) işletmesi Aralık 2013 döneminde belediyeye 3.000 TL ilan vergisini nakit olaraködenmiştir. Bu vergi pazarlama bölümüne ilişkindir.

6- (Y) işletmesi Aralık 2013 döneminde, 250.000 TL amortisman ayırmıştır. Buamortisman tutarının 150.000 TL‘lik kısmı üretim bölümündeki makinelere 70.000TL’lik kısmı pazarlama bölümüne ait araçlara ve 30.000 TL’lik kısmı yönetimbölümündeki demirbaşlara aittir.

7- (Y) işletmesi Aralık 2013 döneminde 90.000 TL tutarında finansman gideri tahakkuketmiştir. Bu tutarın 30.000 TL kısa vadeli borçlanmalara, 60.000 TL ise uzun vadeliborçlanmalara ilişkindir.

İstenilenler: 7/B seçeneğine göre (Y) İşletmesinin maliyet muhasebesi yevmiye vebüyük defter kayıtlarını yapınız?

ANKARA 28

7/B Seçeneği Örnek

ANKARA 29

7/B Seçeneği Örnek Çözümü

7/B Seçeneği Örnek Çözümü

ANKARA 30

ANKARA 31

7/B Seçeneği Örnek Çözümü

Satışların Maliyeti Tablosu- Gelir Tablosu İlişkisi

32ANKARA

ANKARA 33

Üretim Maliyeti- Satılan Mamul Maliyeti

Üretim Maliyeti- Satılan Mamul Maliyeti

Dönem Başı İlk Madde ve Malzeme Stoku : 50.000,00- TL

Direkt İşçilik Gideri : 25.000,00-TL

Dönem İçi İlk Madde ve Malzeme Alışı : 30.000,00-TL

Genel Üretim Gideri : 35.000,00-TL

Dönem Başı Yarı Mamul Stoku : 40.000,00-TL

Dönem İçi Direkt İlk Madde Alış Gideri : 5.000,00-TL

Dönem Başı Mamul Stoku : 50.000,00-TL

Dönem Sonu Direkt İlk Madde ve Malzeme Stoku : 30.000,00-TL

Dönem Sonu Yarı Mamul Stoku : 20.000,00-TL

Dönem İçi İlk Madde ve Malzeme Alış İadesi : 15.000,00-TL

Dönem Sonu Mamul Stoku : 10.000,00-TL

ANKARA 34

Örnek-1: (X) İşletmesinin 2014 dönemine ilişkin verileri aşağıda yer

almaktadır:

İstenen: (X) işletmesinin dönem üretim maliyetini, üretilen mamul maliyetini vesatılan mamul maliyetini hesaplayınız?

Üretim Maliyeti- Satılan Mamul Maliyeti

ANKARA 35

A Dönem Başı İlk Madde ve Malzeme Stoku : 50.000,00

B Dönem İçi İlk Madde ve Malzeme Alışı : 30.000,00

C Dönem İçi Direkt İlk Madde Alış Gideri : 5.000,00

D Dönem İçi İlk Madde ve Malzeme Alış İadesi (-) : (15.000,00)

E=(B+C)-D Dönem İçi Toplam Net Alış : 20.000,00

F Dönem Sonu İlk Madde ve Malzeme Stoku (-) : (30.000,00)

G=(A+E)-F Üretime Gönderilen İlk Madde ve Malzeme : 40.000,00

H Direkt İşçilik Gideri : 25.000,00

I Genel Üretim Gideri : 35.000,00

İ=(G+H+I) DÖNEM ÜRETİM MALİYETİ : 100.000,00

J Dönem Başı Yarı Mamul Stoku (+) : 40.000,00

K Dönem Sonu Yarı Mamul Stoku (-) : (20.000,00)

L=(İ+J)-K ÜRETİLEN MAMUL MALİYETİ : 120.000,00

M Dönem Başı Mamul Stoku (+) : 50.000,00

N Dönem Sonu Mamul Stoku (-) : 10.000,00

O=(L+M)-N SATILAN MAMUL MALİYETİ : 160.000,00

Satışların Maliyeti Tablosu- Gelir Tablosu İlişkisi

ANKARA 36

Örnek-2: (Y) İşletmesinin 2014 dönemine ilişkin verileri aşağıda yer almaktadır:

Brüt Satışlar : 480.000,00-TL

D.B. İlk Madde ve Malzeme

Stoku: 30.000,00-TL

Üretim Enerji Gideri : 25.000,00-TL

D. İçi İlk Madde ve Malzeme

Alışı: 30.000,00-TL

Dönem İçi Ticari Mal Alışı : 80.000,00-TL

Genel Yönetim Gideri : 45.000,00-TL

Dön. Sonu Ticari Mal Stoku : 30.000,00-TL

Dönem Başı Mamul Stoku : 50.000,00-TL

D.S. İlk Madde ve Malzeme

Stoku: 30.000,00-TL

Dön. Başı Yarı Mamul Stoku : 40.000,00-TL

Fabrika Bina Kirası : 20.000,00-TL

D. Sonu Yarı Mamul Stoku : 20.000,00-TL

D. İçi İlk Madde ve Malzeme

Alış İadesi: 15.000,00-TL

Paz. Satış Dağıtım Gideri : 15.000,00-TL

Finansman Gideri : 25.000,00-TL

D. Faa. Olağan Gelir ve Karlar : 45.000,00-TL

Dönem Sonu Mamul Stoku : 10.000,00-TL

Olağan Dışı Gider ve Zararlar : 10.000,00-TL

D. İçi İlk Mad. ve Malz. Alış

Gideri: 5.000,00-TL

Diğer Faa. Olağan Gid. ve Zar. : 15.000,00-TL

Endirekt İşçilik : 35.000,00-TL

Dönem Başı Ticari Mal Soku : 60.000,00-TL

Satış İndirimleri : 20.000,00-TL

Olağan Dışı Gelir ve Karlar : 40.000,00-TL

Dön. Karı Ver. Yas. Yük. Karş. : 20.000,00-TL

Üretim Makine Amortismanı : 60.000,00-TL

Dön. İçi Ticari Mal Alışı İade : 20.000,00-TL

Direkt İşçilik Gideri : 40.000,00-TL

Dönem Sonu Mamul Stoku : 10.000,00-TL

İstenen: (Y) işletmesinin satışların maliyeti tablosunu ve gelir tablosunu düzenleyiniz?

Üretime Gönderilen İlk Madde ve Malzemenin

(D.İ.M.M) Hesaplanması

B D. İçi İlk Madde ve Malzeme Alışı : 30.000,00

C D. İçi İlk Mad. ve Malz. Alış Gideri : 5.000,00

D D. İçi İlk Madde ve Malzeme Alış İadesi(-) : (15.000,00)

E=(B+C)-D Dön. İçi Toplam Net Alışlar : 20.000,00

A D.B. İlk Madde ve Malzeme Stoku : 30.000,00

F D.S. İlk Madde ve Malzeme Stoku (-) : (30.000,00)

G=(A+E)-F Üretime Göd. İlk Mad. ve Malz. (D.İ.M.M.) : 20.000,00

ANKARA 37

SATIŞLARIN MALİYETİ TABLOSU

SATIŞLARIN MALİYETİ TABLOSU

ÜRETİM MALİYETİ

A- Direkt İlk Madde ve Malzeme 20.000,00

B- Direkt İşçilik Giderleri 40.000,00

C- Genel Üretim Gideri 140.000,00

D- Yarı Mamul Kullanımı 20.000,00

1-Dön. Başı Yarı Mamul Stoku 40.000,00

2- Dön. Sonu Yarı Mamul Stoku (-) (20.000,00)

ÜRETİLEN MAMUL MALİYETİ 220.000,00

E- Mamul Stok Değişimi 40.000,00

1-Dön. Başı Mamul Stoku 50.000,00

2- Dön. Sonu Mamul Stoku (-) (10.000,00)

I- SATILAN MAMUL MALİYETİ 260.000,00

TİCARİ FAALİYET

A- Dön. Başı Ticari Mal Stoku 60.000,00

B- Dön. İçi Ticari Mal Alış 60.000,00

C- Dön. Sonu Ticari Mal Stoku (-) (30.000,00)

II- SATILAN TİCARİ MAL MALİYETİ 90.000,00

III-SATILAN HİZMET MALİYETİ 0,00

SATIŞLAR MALİYETİ 350.000,00

ANKARA 38

1- Enerji Gideri : 25.000,00

2-Endirekt İşçilik : 35.000,00

3-Fabrika Bina Kirası : 20.000,00

4-Makine Amortismanı : 60.000,00

1-Dön. İçi Ticari

Mal Alış: 80.000,00

2- Dön. İçi Ticari

Mal Alış İade (-): 20.000,00

GELİR TABLOSU

ANKARA 39

GELİR TABLOSU

A- Brüt Satışlar 480.000,00

B- Satış İndirimleri (-) (20.000,00)

C- Net Satışlar 460.000,00

D- Satışlar Maliyeti (-) (350.000,00)

1-Satılan Mamul Maliyeti (-) (260.000,00)

2- Satılan Ticari Mal Maliyeti (-) (90.000,00)

Brüt Satış Zararı 110.000,00

E- Faaliyet Giderleri (-) (60.000,00)

1- Paz. Sat. Dağ. Gid. (-) (15.000,00)

2- Genel Yönetim Gideri (-) (45.000,00)

Faaliyet Karı 50.000,00

F- Diğ Faa. Ol. Gelir ve Karlar 45.000,00

G- Diğ Faa. Ol. Gider ve Zararlar(-) (15.000,00)

H- Finasman Giderleri (-) (25.000,00)

Olağan Kar 55.000,00

I- Olağan Dışı Gel. Ve Karlar 40.000,00

J- Olağan Dışı Gid. Ve Zararlar (-) (10.000,00)

Dönem Karı 85.000,00

K- Dön. Kar. Ver. Ve Yas. Yük. Karş.(-) (20.000,00)

Dönem Net Karı 65.000,00

Stok ve Maliyet Değerleme Yöntemleri

ANKARA 40

I. Fiili Maliyet Yöntemi

II. Ortalama Maliyet Yöntemi

A. Basit Ortalama Maliyet Yöntemi :

Bu yöntemde satın alınan ya da imalata verilen ilk madde ve malzemenin

miktarı önemli olmaksızın bütün alımların birim maliyetlerinin basit

aritmetik ortalaması alınır. Bulunan değer dönem sonu stoklarının

değerlemesinde birim maliyet olarak dikkate alınır

B.Basit Ağırlıklı Ortalama Maliyet

Yöntemi:

Bu yöntemde maliyet, varsa dönem başı mal mevcudu ve dönem içerisinde

alınan malların toplam maliyetlerinin toplam mal miktarına bölünmesi ile

tespit edilir. Bu yöntem basit ortalama maliyet yöntemine göre daha sağlıklı

sonuçlar verir ve fiyat değiĢmelerini birim maliyete ve dönem sonu stoklara

yansıtır

C.Hareketli Ağırlıklı Maliyet

Yöntemi:

Bu yöntemde her yeni alış, satış ve üretime verilişte stokta bulunan mal, ilk

madde ve malzemenin ortalama birim maliyeti hesaplanarak çıkışlar bu

maliyetlerle değerlenir. Bu yöntemi uygulayabilmek için işletmelerin

kayıtlarını sürekli envanter yöntemine göre oluşturmaları gerekecektir.

Yöntemin uygulanması, sürekli ve düzenli envanter tutulmasını gerektirir.

III. İtibari Maliyet Yöntemi

A.FlFO (First In First Out)

Yöntemi:

Bu yöntemde, satılan veya üretime verilen malların, ilk giren mallardan

olduğu varsayılır. Yani malların giriş sırasına göre çıktığı varsayılır.

Dolayısıyla, dönem sonu stokunun son partilerden kaldığı düşünülür. Böylece

dönem sonu stoku son partilerin maliyeti ile değerlenmiş olur.

B.LIFO (Last In Fırst Out)

Yöntemi::

Bu yöntemde, yukarıdaki FIFO yönteminin aksine, ambardan çıkışların

ambara son giren mallardan yapıldığı varsayılır.

Bu yöntemin uygulandığı işletmelerde dönem sonu mal mevcudunun

maliyeti, ilk giren stokların maliyeti ile değerlenmiş olur. VUK açısından

kaldırıldı

Stok ve Maliyet Değerleme Yöntemleri

ANKARA 41

Stok ve Maliyet Değerleme Yöntemleri

Örnek : (Y) Ticaret İşletmesinin, 2013 yılındaki (A) malına ilişkin ticari mal bilgileriaşağıdaki gibidir.

ANKARA 42

(Y)Ticaret İşletmesinin 2013 yılı ticari mallarının satılan ticari mal maliyetini ve

dönem sonu stok değerini FİFO/LİFO/Ağırlıklı Ortalama Maliyet ve Hareketli Ağırlıklı

Ortalama Maliyet yöntemlerine göre hesaplayınız ?

FİFO- İlk Giren İlk Çıkar

ANKARA 43

LİFO- Son Giren İlk Çıkar

ANKARA 44

Ağırlıklı Ortalama Maliyet

ANKARA 45

ANKARA 46

Hareketli Ağırlıklı Ortalama Maliyet

Değerleme Yöntemlerinin Karşılaştırılması

DEĞERLEME YÖNTEMLERİ S.T.M.M.D.S. STOK

DEĞERİTOPLAM

1 FİFO-İlk Giren İlk Çıkar Yöntemi 3.100,00 1.800,00 4.900,00

2 LİFO-Son Giren İlk Çıkar Yöntemi 3.325,00 1.575,00 4.900,00

3 Ağırlıklı Ortalama Maliyet Yöntemi 3.229,55 1.670,45 4.900,00

4 Hareketli Ağırlıklı Ortalama Mal. Yöntemi 3.125,00 1.775,00 4.900,00

ANKARA 47

Giderlerin Gider Yerlerine DağıtımıÜ

RE

TİM

GİD

ER

YE

RL

ER

İ

1- Esas Üretim Yerleri :

İşletmenin ana faaliyet konusunu oluşturan mamullerin

üretimini yapan bölümlerdir. Örnek olarak bir iplik

fabrikasında "iplik", "bobin" ve "büküm" bölümleri; bir

kumaş fabrikasında "dokuma", "beyazlatma", "boyama" ve

"apreleme" bölümleri; bir ağaç işleri fabrikasında "kesim",

"makine","montaj", "boya-cila" ve "döşeme" bölümleri

sayılabilir.

2-Yardımcı Üretim

Yerleri:

Esas üretim yerlerinin ve diğer birimlerin faaliyetlerini

sürdürmeleri için gerekli yan girdileri üreten "elektrik

santrali", "buhar(kazan) dairesi, "basınçlı hava (kompresör)

dairesi, vb. birimleri kapsar.

3-Yardımcı Hizmet

Yerleri:

Diğer gider yerlerine hizmet vermek üzere kurulmuş

"bakım ve onarım servisi", "nakliye servisi (malzeme ve

yarı mamul", "personel taşıma servisi", "laboratuar",

"yemekhane" ve “malzeme ambar" gibi birimlerdir.

4-Üretim Yerleri

Yöntemi Gider Yerleri:

Fabrikadaki çalışmaları yöneten veya yönlendiren "fabrika

müdürlüğü", "üretim planlama bölümü", v.b. Birimleri

kapsar.

ANKARA 48

Giderlerin Gider Yerlerine DağıtımıD

ÖN

EM

GİD

ER

YE

RL

ER

İ 5-Araştırma ve Geliştirme

Gider Yerleri:

Araştırma ve geliştirme giderlerinin biriktirildiği gider

yerleridir.

6-Pazarlama, Satış ve

Dağıtım Gider Yerleri:

Üretim sonrası depolama, dağıtım vb. faaliyetleri yürüten

"pazarlama bölümü", "satış mağazaları", "mamul ambar",

"nakliye servisi (mamul)" ve "satış sonrası hizmet (bakım)

servisi" gibi birimleri kapsar.

7-Genel Yönetim Gider

Yerleri:

Genel yönetim giderlerinin yapıldığı yerlerdir. Örnek

olarak "genel müdürlük", muhasebe bölümü", "hukuk

müşavirliği", vb. birimler sayılabilir.

ANKARA 49

Giderlerin Dağıtımı

ANKARA 50

BİRİNCİ DAĞITIM

Gider Yerlerinin Direkt Giderlerinin Saptanması

ANKARA 51

BİRİNCİ DAĞITIM

(Gider Yerlerinin Direkt Giderlerinin Saptanması)

(Endirekt Giderler Sorunu)

• Maliyet sistemi içerisinde gider yerleriyle ilgili olarak yapılacak ilk işlem, herbir gider yerinin direkt giderlerinin saptanmasıdır.

• Gider yerlerinin direkt giderlerinin saptanmasında, mevcut gider yerleri iledoğrudan ilişkilendirilemeyen endirekt giderler sorun yaratır.

• Kimi giderler doğası gereği gider yerleri için endirekt niteliktedir. Örneğin,fabrika binasına ait giderler (amortisman, kira) fabrika içindeki tüm gideryerleri için ortak giderdir.

• Kimi giderler ise aslında gider yerleri için direkt nitelikte oldukları halde,ölçümleme yapılamadığı için endirekt gider niteliğini kazanırlar.

• Mevcut gider yerleri için endirekt nitelikteki giderlerin bu gider yerlerinedağıtımında, dağıtım anahtarlarından yararlanılır.

• Dağıtım Anahtarı: Her bir gider yerinin, dağıtılacak giderin ne kadarına nedenolabileceğini dolaylı yoldan belirlemek amacıyla kullanılan ölçüt anlamınagelir.

ANKARA 52

BİRİNCİ DAĞITIM

ÖRNEK

Örnek: (X) A.Ş., hurda plastikten rulo çöp torbası üretmektedir. (X) A.Ş.’nin geridönüşüm, ergitme ve kesme olmak üzere üç esas üretim yeri ile yemekhane ve ısıtmaolmak üzere iki hizmet yeri bulunmaktadır. (X) A.Ş.’nin Temmuz 2014 giderleri iledağıtım anahtarı aşağıda verilmiştir.

ANKARA 53

BİRİNCİ DAĞITIM

ÖRNEK

ANKARA 54

İstenilenler: (X) A.Ş.’nin endirekt işçilik, elektrik ve kira giderlerini gider yerleri

itibariyle dağıtımını yapınız?

Endirekt işçilik, elektrik ve kira giderlerini gider yerleri itibariyle dağıtımı yapılırken bugiderlerin yapısına uygun ve en yakın dağıtımı sağlayacak dağıtım anahtarlarıbelirlenmelidir. Örnekte; endirekt işçilik giderinin dağıtımı için gider yerleri çalışmasüreleri, elektrik giderlerinin dağıtımı için gider yerleri enerji kullanımları ve kiragiderlerinin dağıtımı için gider yerlerinin kapladığı alanlar dağıtım anahtarı olarakkullanılması uygun olacaktır.

BİRİNCİ DAĞITIM

ÖRNEK- ÇÖZÜM

ANKARA 55

Endirekt İşçiliğin Dağıtılması

BİRİNCİ DAĞITIM

ÖRNEK- ÇÖZÜM

ANKARA 56

Elektrik Giderlerinin Dağıtılması

ANKARA 57

BİRİNCİ DAĞITIM ÖRNEK- ÇÖZÜM

Kira Giderlerinin Dağıtılması

BİRİNCİ DAĞITIM

ÖRNEK- ÇÖZÜM

ANKARA 58

İKİNCİ DAĞITIM

Yardımcı Üretim ve Hizmet Gider Yerleri ile Üretim

Yerleri Yönetim Gider Yerlerinde

Oluşan Giderlerin

Esas Üretim Gider Yerlerine Dağıtımı

ANKARA 59

İKİNCİ DAĞITIM

ANKARA 60

Bu dağıtımın temel amacı, tüm üretim giderlerinin, üretilen mamul maliyetlerine

yüklenmek üzere, bu mamulleri üreten (esas) üretim yerlerinde toplanmasıdır.

Giderleri dağıtılacak gider yerleri, esas üretim yeri dışındaki tüm üretim gider

yerleridir.

İKİNCİ DAĞITIM YÖNTEMLERİ

ANKARA 61

İKİNCİ DAĞITIM

• Dağıtıma tabi gider yerlerinde toplanmış giderleri sadece esas üretim

yerleri arasında dağıtan yöntemdir. Dağıtıma tabi gider yerlerinin kendi

aralarında dağıtım yapılmamaktadır.

• Basit dağıtım yönteminin avantajı, basit olmasıdır. Dağıtıma tabi gider

yerlerinin birbirine sağladıkları yarar ve hizmetleri dikkate almaması ise

eksik yönünü oluşturur.

ANKARA 62

1- Basit Dağıtım/Doğrudan Doğruya Dağıtım Yöntemi

1- Basit Dağıtım/Doğrudan Doğruya Dağıtım Yöntemi

ÖRNEK

Örnek : (X) A.Ş., hurda plastikten rulo çöp torbası üretmektedir. (X) A.Ş.’nin geri dönüşüm,ergitme ve kesme olmak üzere üç esas üretim yeri ile yemekhane ve ısıtma olmak üzere iki hizmetyeri bulunmaktadır. (X) A.Ş.’nin Temmuz 2014 giderleri ile dağıtım anahtarı aşağıda verilmiştir.

ANKARA 63

1- Basit Dağıtım/Doğrudan Doğruya Dağıtım Yöntemi

ÖRNEK

ANKARA 64

İstenilenler: (X) A.Ş.’nin Yardımcı üretim ve hizmet yerlerine ait giderleri, basit

(doğrudan doğruya) dağıtım yöntemi ile esas üretim yerlerine dağıtımını yapınız?

Dağıtım Anahtarlarının Seçimi: Örnekte; yemek gider yerinde oluşan giderlerinesas gider yerinde tüketilen öğün sayısına göre, ısıtma gider yerinde oluşangiderlerin ise esas üretim gider yerlerinin kapladığı alana göre dağıtılması uygunolacaktır.

1- Basit Dağıtım/Doğrudan Doğruya Dağıtım Yöntemi

ÖRNEK- ÇÖZÜM

ANKARA 65

Yemekhane Giderlerinin Dağıtılması

1- Basit Dağıtım/Doğrudan Doğruya Dağıtım Yöntemi

ÖRNEK- ÇÖZÜM

ANKARA 66

Isıtma Giderlerinin Dağıtılması

1- Basit Dağıtım/Doğrudan Doğruya Dağıtım Yöntemi

ÖRNEK- ÇÖZÜM

ANKARA 67

2- Basamaklı (Kademeli) Dağıtım Yöntemi

Bu yöntemin temel prensibi yardımcı hizmet gider yerlerinin giderlerini birinden başlayarak diğeryardımcı hizmet gider yerleri ile birlikte esas üretim gider yerlerine dağıtma işlemine dayanır. Tümhizmet gider yerlerinin giderleri dağıtıldığında giderler esas üretim gider yerlerinde toplanmış olur.

Dağıtım sırasının belirlenmesinde üç farklı yaklaşım söz konusu olabilmektedir.

1. Birinci dağıtımda birikmiş gider tutarlarının büyüklüğüne göre sıralama.

(Ör: Isıtma G.=2.400.000 TL, Yemekhane G.=2.200.000 ise ısıtmadan dağıtıma başlanmalıdır.)

2. Dağıtıma tabi gider yerlerinden yararlanma oranlarına göre sıralama.

(Ör: Isıtmanın Yemekhaneden yararlanma oranı=%2,43, Yemekhanenin ısıtmadan yararlanma oranı%13,79 ise, ısıtma daha fazla oranda yarar sağladığından ısıtmadan dağıtıma başlanır.)

3. Dağıtıma tabi gider yerlerinden alınacak gider paylarının büyüklüğüne göre sıralama. (En az giderpayı alacak gider yeri en başa, en çok gider payı alacak gider yeri en sona gelecek şekilde sıralamayapılır.)

(Ör: Isıtmanın yemekhaneden alacağı pay= ( 2.200.000 x%2,43=) 53.658 TL, Yemekhaneninısıtmadan aldığı pay= (2.400.000x%13,79=) 331.034 TL ise en az gider payı alan ısıtmadandağıtıma başlanılmalıdır.)

Diğer taraftan dağıtımda aşağıdaki kurulların da dikkate alınması gerekir.

1. Gideri dağıtılan Yardımcı Gider Yeri, kendine hizmet sunmuş olsa bile kendisine gider payıveremez.

2. Gideri dağıtılan Yardımcı Gider Yeri’ne, geriye dönerek tekrar gider dağıtımı yapılamaz.

ANKARA 68

2- Basamaklı (Kademeli) Dağıtım Yöntemi

ÖRNEK

ANKARA 69

Örnek : (X) A.Ş., hurda plastikten rulo çöp torbası üretmektedir. (X) A.Ş.’nin geri dönüşüm,ergitme ve kesme olmak üzere üç esas üretim yeri ile yemekhane ve ısıtma olmak üzere iki hizmetyeri bulunmaktadır. (X) A.Ş.’nin Temmuz 2014 giderleri ile dağıtım anahtarı aşağıda verilmiştir.

2- Basamaklı (Kademeli) Dağıtım Yöntemi

ÖRNEK

ANKARA 70

İstenilenler: (X) A.Ş.’nin Yardımcı üretim ve hizmet yerlerine ait giderleri, basamaklı

(kademeli) dağıtım yöntemi ile esas üretim yerlerine dağıtımını yapınız?

Birinci dağıtımda birikmiş gider tutarları daha büyük olan ısıtma gider yerinden

dağıtıma başlanılacaktır.

2- Basamaklı (Kademeli) Dağıtım Yöntemi

ÖRNEK-ÇÖZÜM

ANKARA 71

1- Isıtma Giderlerinin Dağıtılması

2- Basamaklı (Kademeli) Dağıtım Yöntemi

ÖRNEK-ÇÖZÜM

ANKARA 72

2-Yemekhane Giderlerinin Dağıtılması

2- Basamaklı (Kademeli) Dağıtım Yöntemi

ÖRNEK-ÇÖZÜM

ANKARA 73

3- Turlama (Tekrarlanan Dağıtım) Yöntemi

• Dağıtıma tabi gider yerlerinden birbirine karşılıklı olarak sürekli git-gel

turları halinde gider payı vermek suretiyle dağıtılacak gider toplamlarına

ulaşan ve sonra bu toplamları bir kerede yarar veya hizmet verilmiş tüm

gider yerlerine dağıtan yöntemdir.

• Dağıtıma direkt giderler toplamlarından başlanır. Dağıtıma tabi her bir

gider yerinin direkt giderleri toplamı, kullanılan dağıtım anahtarlarına göre,

dağıtıma tabi diğer gider yerlerine dağıtılır. Bu birinci dağıtım turu

tamamlandıktan sonra, dağıtıma tabi her bir gider yerine bu turda gelmiş

gider payları toplamı alınır. Bu toplamlar, birinci turdaki şekilde yeniden

dağıtılır. Sonra üçüncü, dördüncü vd. turlara geçilir

ANKARA 74

Önceki slaytlarda yer alan örneğin turlama yöntemine göre çözümü sonraki slaytlarda

yapılmıştır.

3- Turlama (Tekrarlanan Dağıtım) Yöntemi

ÖRNEK-ÇÖZÜM

ANKARA 75

3- Turlama (Tekrarlanan Dağıtım) Yöntemi

ÖRNEK-ÇÖZÜM

ANKARA 76

1-Turlanan Isıtma Giderlerinin Dağıtılması

3- Turlama (Tekrarlanan Dağıtım) Yöntemi

ÖRNEK-ÇÖZÜM

ANKARA 77

2- Turlanan Yemekhane Giderlerinin Dağıtılması

3- Turlama (Tekrarlanan Dağıtım) Yöntemi

ÖRNEK-ÇÖZÜM

ANKARA 78

4- Matematiksel Dağıtım Yöntemi

Turlama yönteminin aynısıdır. Şu farkla ki, burada dağıtılacak toplam giderler turlamayoluyla değil, matematiksel denklemlerle saptanır.

Yardımcı hizmet gider yerlerinin birbirlerine sundukları hizmetleri gözönünde bulundurur.Bu nedenle daha sağlıklı sonuçlar elde edilir.

Bu yöntemde, dağıtıma katılan yardımcı hizmet gider yerlerinin sayısı kadar denklemkurulur. Bu durum denklemlerdeki bilinmeyen sayısını da artıracak olup, çözümünün elleyapılması güçleşecektir.

ANKARA 79

4- Matematiksel Dağıtım Yöntemi

Örnek-Çözüm

ANKARA 80

Bu yönteme göre bulunan dağıtılacak giderler toplamı, turlama tablosunda hesaplanan toplamlarla

aynıdır. Dağıtılmış giderler için turlama yönteminde yer verilen tablolara bakılmalıdır.

5- Önceden Saptanmış Değerler Üzerinden Dağıtım Yöntemi

(Planlı Dağıtım Yöntemi)

Bu yöntemde, turlama ve matematiksel dağıtımda olduğu gibi, dağıtıma tabi

gider yerlerinden birbirine karşılıklı olarak gider payı da verecek şekilde

dağıtım yapılır. Ancak dağıtımda fiili giderler değil, kullanılan anahtarın birim

başına önceden saptanmış (bütçelenmiş veya planlanmış) gider tutarları esas

alınır.

Fiili giderlerle dağıtılan giderler arasındaki dağıtım farkları, basit dağıtım

yöntemiyle veya önceden belirlenmiş oranlarda dağıtılarak sıfırlanır.

Önceden saptanmış değerler üzerinden dağıtım yöntemi, özellikle maliyet

kontrolü açısından önem taşıyan ve çoğunlukla standart maliyet uygulayan

işletmelerde karşılaşılan bir yöntemdir.

ANKARA 81

5- Önceden Saptanmış Değerler Üzerinden Dağıtım Yöntemi

Örnek

ANKARA 82

Örnek: Önceki slaytlarda yer alan, hurda plastikten rulo çöp torbası üreten (X) A.Ş.’nin önceden

saptanmış değerler olarak, ısıtma giderleri için m² başına 400 TL, yemekhane giderleri için

öğün başına 310 TL dikkate alınması durumunda; dağıtım şu şekilde yapılacaktır.

1- Isıtma Yeri Giderlerinin Dağıtılması

5- Önceden Saptanmış Değerler Üzerinden Dağıtım Yöntemi

Örnek

ANKARA 83

2- Yemekhane Yeri Giderlerinin Dağıtılması

Yukarıda Isıtma ve yemekhane yerleri giderleri, önceden saptanmış birim gider tutarlarına göre

dağıtılmış olup, bu noktada fiili giderler ile dağıtılan giderler arasında fark olup olmadığı tespit

edilmelidir. Dağıtım farkları bulunması halinde dağıtım farklarının da basit dağıtım yöntemiyle

veya önceden saptanmış oranlarda dağıtımı yapılmalıdır.

5- Önceden Saptanmış Değerler Üzerinden Dağıtım Yöntemi

Örnek

ANKARA 84

Dağıtım Farklarının Saptanması

Önceki slayta da belirtildiği üzere, ısıtma ve yemekhane gider yerlerindeki dağıtım farkları basit

dağıtıma göre kendilerine ait anahtarlar kullanılarak ayrı ayrı dağıtılabileceği gibi, toplam net

fark önceden saptanmış oranlarda ve tek kalemde de dağıtılabilir. Örneğin farkların % 20’sinin

geri dönüşüm, % 20’sinin ergitme ve %60’ının kesim bölümüne dağıtımı öngörülmüşse, fiili

gidere göre eksik dağıtılmış 120.000 TL net fark aşağıdaki şekilde dağıtılır.

• Eksik yapılmış dağıtımı düzelmek için, bu tutarlar esas üretim yerlerinin dağıtımından aldığı

paylara eklenecektir.

• (Fazla dağıtım saptanmış olsaydı, fazla dağıtım farkları esas üretim yerlerinin aldığı

paylardan indirilecekti.)

ANKARA 85

5- Önceden Saptanmış Değerler Üzerinden Dağıtım Yöntemi

Örnek

Dağıtım Farklarının Dağıtılması

Önceden Saptanmış Değerler Üzerinden Dağıtım Yöntemi

Örnek

ANKARA 86

ÜÇÜNCÜ DAĞITIM

Esas Üretim Yerlerinde Birikmiş Giderlerin

O Üretim Yerlerinde Üretilmiş Mamullere

Dağıtılması

ANKARA 87

ÜÇÜNCÜ DAĞITIM

Bu bölüme kadar yapılan işlemler neticesinde dönemin tüm üretim giderleri esas üretim yerlerindetoplanmış olmaktadır. Bundan sonraki aşama, esas üretim yerlerinde birikmiş olan bu giderlerin oüretim yerlerinde üretilmiş mamullere yüklenmesi ve böylelikle mamullerin toplam ve birimmaliyetlerinin saptanmasıdır. Bu maliyetlerin saptanmasında çeşitli maliyetlendirme yöntemlerikullanılır.

Maliyetlendirme yöntemleri, mamullere ‘hangi giderler’, ‘ne zaman’, ‘nasıl’ yüklenecektirsorularını yanıtlayan üç grup halinde karşımıza çıkar

ANKARA 88

Maliyetin Kapsamını Belirleyen Yöntemler

Üretim giderleri iki grupta toplanır;

1- Değişken üretim giderleri; Bunlar, üretim hacmine paralel olarak değişen, üretim yapılmadığı

zaman ortaya çıkmayan üretim giderleridir. Direkt ilk madde ve malzeme, çoğunlukla direkt

işçilik ve genel üretim giderleri (enerji, makine yedek parçaları vb.) bu türdendir.

2- Sabit üretim giderleri; Üretim hacminden etkilenmeyen, yani üretim miktarı artırılsa da,

düşürülse de toplam tutarı değişmeyen üretim giderleridir. Genel üretim giderlerinin birçok kalemi

(amortisman, kira, emlak ve taşıt vergisi vb) ve bazen de direkt işçilik giderleri, bu grupta yer alır.

Kullanılan yöntem ne olursa olsun, değişken üretim giderleri üretilen mamullerin maliyetine

mutlaka yüklenir. Sabit üretim giderlerinin yüklenmesi konusunda ise üç farklı yöntem mevcuttur.

ANKARA 89

Tam Maliyet

Yöntemi

Sabit-değişken gider ayrımı gözetmeksizin, dönemin üretim giderlerinin

tamamını o dönemde yapılan üretimin maliyetine yükleyen yöntemdir.

Normal Maliyet

Yöntemi

Değişken üretim giderlerinin tamamını, sabit üretim giderlerinin ise

sadece kullanılan kapasiteye düşen kısmını üretim maliyetlerine

yükleyen yöntemdir.

Değişken Maliyet

Yöntemi

Sadece değişken üretim giderlerini üretim maliyetlerine yükleyen, sabit

üretim giderlerinin tamamını ise dönem gideri şeklinde irdeleyerek, gelir

tablosuna yansıtan yöntemdir.

Maliyetlendirme Zamanını Belirleyen Yöntemler

ANKARA 90

Fiili Maliyet

Yöntemi

Üretilen mamul maliyetlerini, üretim yapıldıktan sonra, üretim

giderlerinin fiili tutarlarını esas alarak saptayan yöntemdir. Uygulamada

en yaygın kullanılan yöntemdir.

Tahmini Maliyet

Yöntemi

Mamul maliyetlerini, üretim giderlerinin önceden tahmin edilmiş

tutarlarına dayanarak saptayıp, kayıtlayan yöntemdir. Yıl sonunda, fiili

giderlerle maliyetlere yüklenen tahmini giderler arasındaki fark

önemsiz düzeyde ise, satılan mamullerin maliyetine aktarılır. Fark

önemliyse yarı mamuller, mamuller ve satılan mamullerin maliyeti

arasında paylaştırılarak kayıtlar fiili maliyete göre düzeltilmiş olur.

Standart Maliyet

Yöntemi

Üretilen mamul maliyetlerini, giderlerin bilimsel esaslarla üretimden

önce belirlenmiş “olması gereken” tutarlarına dayanarak saptayan

yöntemdir. Bu yöntemin kullanıldığı maliyet sistemlerinde giderler

gerçekleşmiş tutarlarıyla izlenir, standart tutarları üzerinden üretim

maliyetlerine yansıtılır. Fiili ve standart gider tutarları arasındaki

“sapma” adı verilen farklar nedenlerine göre çözümlenerek “fark

hesaplarına” aktarılır.

Maliyetlendirme Şeklini Belirleyen Yöntemler

ANKARA 91

Sipariş Maliyet

Yöntemi

Birbirinden oldukça farklı tür veya nitelikteki mamullerin üretimini yapan

ve özellikle her bir mamulü ayrı bir üretim partisi halinde üretime alıp

tamamlayan işletmelerde, maliyetlerin parti bazında saptanmasını sağlamak

amacıyla geliştirilmiş yöntemdir.

Üretim giderleri, mümkün olduğu kadar üretim partileri itibariyle izlenir.

İzlenemeyenler, bazı kıstaslardan yararlanılarak üretim partilerine dağıtılır.

Evre Maliyet

Yöntemi

Tek bir mamulün üretimini yapan veya birbirine çok yakın olduklarından

tek mamul gibi kabul edilebilecek birkaç değişik mamul üzerinde çalışan

işletmelerde üretim maliyetlerinin saptanması için geliştirilmiş yöntemdir.

Üretim giderleri, üretim evreleri itibariyle izlenir. Bu evrelerle doğrudan

bağlantısı kurulamayan üretim giderleri, dağıtıma tabi tutularak evrelerde

toplanır. Böylelikle her bir evrenin döneme ait toplam giderleri belirlenmiş

olur. Her evrenin toplam gideri o dönemde o evrede yapılmış üretim

miktarına bölünerek evrenin birim maliyeti hesaplanır.

Maliyet Sisteminin OluşturulmasıKaynak: BÜYÜKMİRZA, a.g.e., s.242-243

• Bir maliyet sisteminin oluşabilmesi için, üç gruba ayrılan maliyetlendirmeyöntemlerinden (kapsam, zaman, şekil) her birinden en az bir yöntemin biraraya getirilmesi gereklidir.

• Bu seçim sırasında tahmini ve standart yöntemleri tam maliyetle kullanılmasısöz konusu olamayacaktır. Bu bağdaşmazlık dışında gruplar arasındabağdaşmazlık söz konusu değildir.

• Örneğin; Vergi mevzuatının gereklerini karşılamak amacıyla işletmelermaliyetin kapsamını belirleyen yöntemlerden “tam maliyet” ve maliyetlendirmezamanını belirleyen yöntemlerden “fiili maliyet” yöntemini esas alacaktır.Maliyetlendirme şekli ise, işletmenin üretim koşullarına bağlı olarakbelirlenmektedir. Buna göre vergi mevzuatına uyumlu maliyet sistemi “fiili tammaliyet esasına dayalı sipariş ya da evre maliyet sistemi” olacaktır.

• Yönetim muhasebesi açısından ise yönetsel açıdan amaçlara en uygun yöntemdeğişken maliyet yöntemidir. Maliyet kontrolü için kullanılabilecek en etkiliyöntem ise standart maliyet yöntemidir. Buna göre yönetim muhasebesiaçısından en uygun sistem; “standart değişken maliyet esasına dayalı sipariş yada evre maliyet” sistemidir. Tabi bu sistemde dönem sonunda vergi açısındanfiili tam maliyet yöntemine göre düzeltme yapmak gerekmektedir.

ANKARA 92

Sipariş Maliyet Yöntemi

• Belli partiler halinde birbirinden farklı mamuller üreten işletmelerde kullanılır. Bu

yönteme gereksinim duyacak işletmelerin tipik örnekleri arasında; makine, uçak ve

gemi fabrikaları, inşaat şirketleri, çeşitli mobilya, konfeksiyon ve döküm imalatı

yapan işletmeler, tamirhaneler, yayınevleri ve ısmarlama üretim yapan hemen tüm

işletmeler sayılabilir

• Sipariş maliyeti yönteminin esası: direkt ilk madde ve malzeme ile direkt işçilik

giderlerinin doğrudan doğruya üretim partileri itibariyle saptanıp izlenmesi; genel

üretim giderlerinin ise uygun bazı ölçülerden yararlanılarak, üretim partileri

arasında dağıtılmasıdır.

ANKARA 93

• Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderlerinin ait oldukları mamul partilerine göresaptanıp izlenmesinde “istek fişlerinden” yararlanılır. Bu fişler, hangi esas üretimyerinde, hangi mamul partisi için, hangi ilk madde ve malzemeden, ne miktardatüketildiğini ortaya koyar. Bunların doğrudan veya aylık dökümleri yapılarakfiyatlandırılmasıyla, her bir üretim partisinin her bir esas üretim yerindenyükleneceği direkt ilk madde ve malzeme giderleri belirlenmiş olur.

• Direkt İşçilik Giderlerinin ait oldukları mamul partileri itibariyle saptanıp

izlenmesinde “işçilik puantaj” kartlarından yararlanılır. Hangi işçinin, hangi esas

üretim yerinde, hangi mamul partisi için ne kadar zaman harcandığını gösteren bu

kartların aylık dökümleri çıkartılarak, her bir üretim yerinden yükleneceği direkt

işçilik giderleri belirlenmiş olur.

Sipariş Maliyet Yöntemi

ANKARA 94

GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YÜKLEME ORANI =Toplam Genel Üretim Gideri Tutarı

Toplam İş Birimi Sayısı

• Her bir esas üretim yeri için ayrı bir yükleme oranı hesaplanması daha sağlıklı olacaktır. Bu

durumda yükleme oranı şu şekilde hesaplanır:

YÜKLEME ORANI =

Maliyet dönemine ait gider dağıtım tablosunda ilgili esas üretim

yerinde birikmiş “dağıtım sonrası genel üretim giderleri toplamı“

İlgili esas üretim yeri için seçilmiş iş ölçüsünün maliyet

döneminde o üretim yerinde gerçekleşmiş toplam miktarı

• Genel Üretim Giderlerinin mamul partilerine yüklenmesinde ise yükleme oranı

kullanılır. Genel üretim giderlerinin iş birimi başına düşen tutarını gösteren yükleme

oranı, aşağıdaki formüle göre hesaplanır.

Sipariş Maliyet Yöntemi

ANKARA 95

Sipariş Maliyet Yöntemi

ANKARA 96

• Sipariş maliyet yönteminde iş ölçüsü, genel üretim giderleri ile üretim partileri

arasında bağlantı kurulmasını sağlayan (köprü işlevi gören) ölçüdür. Bu giderlerin

gider yerlerine dağıtımında kullanılan anahtar gibi düşünebiliriz.

• İş ölçüsü, genel üretim giderleri ile mamul partileri arasında bir köprü

oluşturacağına ve köprünün her iki tarafla da bağlantılı olması gerektiğine göre, bu

ölçünün iki özelliği birden taşıması söz konusudur.

1- İş ölçüsü, genel giderleri ile mümkün olduğu kadar yakın ilişkisi bulunan bir

ölçü olmalıdır.

2- İş ölçüsünün mamul partileri ile doğrudan ya da nispeten kolaylıkla bağlantısı

kurulabilmeli, yani bu ölçünün ne miktarının (kaç biriminin) hangi partiye ait

olduğu büyük zorluklara katlanılmadan izlenebilmelidir.

Uygulamada en çok kullanılan iş ölçüleri yaygınlık sırasıyla aşağıdaki gibidir.

- Direkt İşçilik Saatleri - Direkt İlk Madde ve Malz. Giderleri

- Direkt İşçilik Giderleri - Direkt İlk Md. Ve Mlz. + Direkt İşçilik Gid.

- Makine saatleri - İlk Madde Tüketim Miktarı

- Üretim Miktarı

• Her bir esas üretim yerinin yükleme oranı, ilgili maliyet döneminde o üretimyerinde işlem görmüş her bir mamul partisine ait iş birimi sayılarıyla ayrı ayrıçarpılarak, her bir partinin o üretim yerinden alacağı genel üretim giderleri payıbelirlenir.

ANKARA 97

Sipariş Maliyet Yöntemi

A MAMULÜ

PARTİSİNİN

G.Ü.G. PAYI

=

G.Ü.G.

YÜKLEME

ORANI

X

A MAMULÜ

PARTİSİNİN İŞ

BİRİMİ SAYISI

Sipariş Maliyet Yöntemi-ÖrnekKaynak: BÜYÜKMİRZA, a.g.e., s.247

ANKARA 98

ÖRNEK: (Y) Konfeksiyon fabrikasının gider dağıtım tablosu aşağıda yer almaktadır.

Sipariş Maliyet Yöntemi-ÖrnekKaynak: BÜYÜKMİRZA, a.g.e., s.247

(Y) Konfeksiyon fabrikasının Biçki-Dikiş bölümünün Şubat 2014 üretimi,

6.000 adetlik bir T-shirt partisi ile 4.000 adetlik bir penye elbise partisinden

oluşmaktadır. Her iki partinin üretimine Şubat ayında başlanmış ve üretim aynı

ayda tamamlanmıştır. Biçki dikiş bölümünün gider dağıtım tablosunda direkt

giderler bölümünde verilmiş olan 100.000 TL’lik direkt ilk madde ve malzeme

ile 1.040.000 TL’lik direkt işçilik giderlerinin malzeme istek fişleri ile işçilik

puantaj kartlarına göre üretim partileri arasındaki dağılımı aşağıdaki gibidir.

ANKARA 99

Sipariş Maliyet Yöntemi-ÖrnekKaynak: BÜYÜKMİRZA, a.g.e., s.247

ANKARA 100

Biçki Dikiş bölümünde birikmiş Şubat ayı dağıtım sonrası genel üretim giderleri

toplamı 817.540 TL’dir. Bu bölümde en uygun iş ölçüsünün “direkt işçilik giderleri”

olduğu varsayılarak, her bir partinin söz konusu genel üretim giderlerinden alacağı

paylar aşağıdaki gibi hesaplanır.

Sipariş Maliyet Yöntemi-ÖrnekKaynak: BÜYÜKMİRZA, a.g.e., s.247

ANKARA 101

T-Shirt partisinin üretiminde kullanılan kumaşın örgü bölümünde oluşmuş toplam maliyeti

627.450 TL, Boya-Apre bölümünde oluşmuş toplam maliyeti 239.500 TL, elbise partisinin

üretiminde kullanılan kumaşın aynı bölümlerdeki toplam maliyetleri ise sırasıyla 719.280 TL ve

256.230 TL olarak varsayılması durumunda, her bir partinin birikimli toplam ve birim maliyetleri

aşağıdaki şekilde hesaplanır.

Sipariş Maliyet Yöntemi

ANKARA 102

Evre Maliyet Yöntemi

• Safha maliyeti adı verilen bu yöntem, tek bir mamulün üretimini yapan işletmelerde

(veya esas üretim yerlerinde) uygulanır.

• Ayrıca birbirine çok benzediğinden tek mamul kabul edilebilecek veya belli ağırlık

katsayılarından yararlanılarak tek bir mamul türünden ifade edilebilecek çeşitli

mamullerin üretimi halinde de bu yöntem kullanılabilir.

• Bu yöntemi uygulayabilecek işletmelere örnek olarak; un, şeker, tuz, bira, sabun,

sigara, çimento, kireç, cam, plastik, sunta vb. gösterilebilir.

• Safha maliyeti adı verilen bu yöntem, tek bir mamulün üretimini yapan işletmelerde

(veya esas üretim yerlerinde) uygulanır.

• Ayrıca birbirine çok benzediğinden tek mamul kabul edilebilecek veya belli ağırlık

katsayılarından yararlanılarak tek bir mamul türünden ifade edilebilecek çeşitli

mamullerin üretimi halinde de bu yöntem kullanılabilir.

• Bu yöntemi uygulayabilecek işletmelere örnek olarak; un, şeker, tuz, bira, sabun,

sigara, çimento, kireç, cam, plastik, sunta vb. gösterilebilir.

ANKARA 103

Evre Maliyet Yöntemi

• Evre maliyet yönteminin esası, dönemin üretim giderlerinin üretimaşamalarında (evrelerinde, yani esas üretim yerlerinde) toplanması ve her biraşamanın giderlerinin o aşamanın üretim miktarına bölümü yoluyla aşamanınbirim maliyetinin hesaplanmasıdır. Bir aşamada tamamlanıp bir sonrakiaşamaya (veya mamul ambarına) devredilen mamuller, tamamlandıklarıaşamanın birikimli birim maliyeti (kendi birim maliyeti + önceki aşamadangelen birikimli birim maliyeti) ile maliyetlendirilerek, bir sonraki aşamaya(veya mamul stoklarına) aktarılacak toplam maliyet belirlenir.

• Evre maliyet uygulamasında, direkt ilk madde ve malzeme ile direkt işçilikgiderlerinin mamuller itibariyle izlenmesi gerekmez.

• Giderler gider yerleri itibariyle izlenip, ikinci dağıtım da yapıldıktan sonra,gider dağıtım tablosunda her bir esas üretim yerinin (üretim aşamasının) direktilk madde ve malzeme, direkt işçilik ve (dağıtımdan sonraki) genel üretimgiderleri ortaya çıkmış olur.

• Bu giderler (varsa dönem başı yarı mamullerinin maliyetindeki giderler, öncekiaşamadan gelen toplam maliyet ve çalışmayan kısım giderlerine yansıtılacakgenel üretim giderleri de dikkate alınarak), o aşamada yapılan üretiminmaliyetine yüklenir.

ANKARA 104

Evre Maliyet Sisteminin Genel Yapısı ve İşleyişi

ANKARA 105

Evre Maliyet Yöntemi

Basit Örnek(Dönem Başı Dönem Sonu Yarı Mamul Stokunun Bulunmaması Halinde)

• 1 Ocakta Kesim bölümünde üretilen birimlere ilişkin dönem başı stokubulunmamakta olup ve dönemde üretiminde yeni başlanılan 500 birimtamamlanarak test bölüne devredilmiştir.

• Kesim bölümüne ilişkin Ocak ayı dönemi verileri aşağıdaki gibidir:

ANKARA 106

Dönem Başı Yarı Mamul Stokları (1 Ocak) : 0 Birim

Ocak Ayında Üretime Başlanılan : 500 Birim

Ocak Ayında Tamamlanıp Devredilen : 500 Birim

Dönem Sonu Yarı Mamul Stokları (31 Ocak) : 0 Birim

• Ocak ayı için Toplam Maliyetler:

Ocak Ayında Kullanılan Direkt İlk Madde ve Malzeme Maliyeti 40.000 TL

Ocak Ayı Boyunca Eklenen Şekillendirme Maliyetleri + 20.000 TL

Ocak Ayı Boyunca Toplam Kesim Bölümü Maliyetleri 60.000 TL

Evre Maliyet Yöntemi

Basit Örnek- Çözüm(Dönem Başı Dönem Sonu Yarı Mamul Stokunun Bulunmaması Halinde)

ANKARA 107

Kesim Bölümünde Üretilen

Bir Birimin Ortalama Maliyeti=

60.000= 120 TL/birim

500

Eşdeğer Üretim

• Evre maliyet yönteminde birim maliyeti hesaplanırken, toplam gider, üretim

miktarına bölünmektedir. Bu üretim miktarı, ilgili aşamada dönem içinde üretimi

tamamlanmış birimleri olduğu kadar, eğer varsa dönem sonunda halen üzerinde

çalışılmakta olan birimleri (dönem sonu yarı mamullerini) de kapsamak zorundadır.

Çünkü o aşamadaki giderlerin bir kısmı bu birimler için yapılmıştır.

• Bu durumda, aşamanın tamamlanmış mamulleri ile henüz tamamlanmamış yarı

mamullerinin ne şekilde bir araya getirilebileceği sorunu karşımıza çıkar.

ANKARA 108

Dönem Sonu Yarı

Mamuller İçin

Eş Değer Ürün Miktarı

=Dönem Sonu Yarı

Mamul Miktarıx Tamamlanma Derecesi

Toplam

Eş Değer Ürün Miktarı=

Dönemde

Tamamlanan Mamul

Miktarı

+ (Yarı Mamul Miktarı x Tamamlanma Derecesi)

Dönemin Eşdeğer Üretim

Miktarı=

Dönemde

Tamamlanan Mamul

Miktarı

+

Dönem Sonu yarı

Mamul Eşdeğer Ürün

Miktarı

-Dönem Başı Yarı

Mamul Tamamlanan

Eşdeğer Üretim Örnek

Örnek: (Y) İşletmesinin Mart ayı ile ilgili üretim bilgileri aşağıda yer almaktadır:

• Dönem başı yarı mamul (tamamlanma derecesi %30)= 30.000 birim

• Dönem içinde üretime alınan = 820.000 birim

• Dönem içerisinde üretime başlanılıp tamamlanan mamul miktarı 800.000 birim

• Dönem sonu yarı mamul (tamamlanma derecesi %60)= 50.000 birim

İstenen: Dönemin Eşdeğer Üretim Miktarını Hesaplayınız?

ANKARA 109

Çözüm: Yukarıdaki verilerden hareketle öncelikle dönem başı yarı mamullerin%30’nun önceki ayda (Şubat) tamamlandığı anlaşılmaktadır. Yani (30.000 x%30=)9.000 birim Şubat ayında tamamlanmıştır. Kalan (30.000 x%70=) 21.000 birim isedönem içinde tamamlanmış ya da dönem sonu yarı mamul olarak kalmış olabilir.Toplam eş değer ürün miktarı hesaplandıktan sonra önceki dönemde tamamlanan 9.000birimin çıkarılması gerekecektir.

Diğer taraftan dönem sonu yarı mamullerin %60 ‘ı tamamlanmış, yani(50.000x%60=)30.000 birimi eşdeğer üretim yapılmıştır.

Buna göre toplam eşdeğer üretim miktarı= (800.000+30.000=) 830.000 birim olacaktır.Bu miktardan önceki dönemde tamamlanan 9.000 birim çıkarıldığında dönemineşdeğer üretim miktarı (830.000-9.000=) 821.000 birim olarak hesaplanacaktır.

Eşdeğer Üretim Örnek

ANKARA 110

Evre Maliyetinin İşleyişi-Örnek-1Kaynak: BÜYÜKMİRZA, a.g.e., s.254-256

• Esas üretim yeri olan A Bölümünün Nisan ayı üretim miktar ve giderleri aşağıda

gösterilmiştir. Nisan ayında tamamlanıp esas üretim yeri olan B Bölümüne devredilmiş

mamullerin toplam maliyeti ile, Nisan sonunda A Bölümünde bulunan henüz tamamlanmamış

yarı mamullerin toplam maliyetini hesaplayınız.

ANKARA 111

Bu örnekte dönem sonu yarı mamullere ilişkin direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik ve genelüretim giderlerinin aynı oranda (%20) tamamlanmış olduğu kabul edilmiştir. Bu direkt ilk madde vemalzeme, direkt işçilik ve genel üretim giderlerinin farklı tamamlanma oranlarına sahip olması halineilişkin örnek ilerleyen slaylarda yer almaktadır.)

Evre Maliyetinin İşleyişi-Çözüm-1

• Tamamlanıp devredilmiş mamuller ile dönem sonu yarı mamullerinin toplam

maliyetlerinin hesaplanmasına kadar olan süreçte yapılması gereken çalışmalar:

ANKARA 112

• Yapılacak ilk işlem giren çıkan miktarların eşitliğini sağlamaktır. Giren miktar, bir

önceki dönemden devreden yarı mamuller ile dönem içinde üretime alınan

birimlerin toplamını, çıkan miktar ise dönem içinde tamamlanan birimler ile dönem

sonu yarı mamulleri toplamını ifade eder.

1 Miktar Sağlaması

Evre Maliyetinin İşleyişi- Çözüm-1

ANKARA 113

2 Eşdeğer Üretim Miktarı

• Dönem içinde tamamlanmış mamuller ile dönem sonu yarı mamullerinin mamul

eşdeğeri türünden karşılığı toplanarak, o aşamanın toplam eşdeğer üretim miktarı

bulunur.

ANKARA 114

Evre Maliyetinin İşleyişi- Çözüm-1

3 Eşdeğer Birim Maliyeti

• Maliyete yüklenecek giderlerin eşdeğer birim başına düşen tutarları toplamı olan

eşdeğer birim maliyeti aşağıdaki gibi hesaplanır.

Evre Maliyetinin İşleyişi- Çözüm-1

ANKARA 115

4 Toplam Maliyetler

• Tamamlanan mamullerin toplam maliyeti ile dönem sonu yarı mamullerinin toplam

maliyeti, hesaplanan eşdeğer üretim miktarları ile eşdeğer birim maliyetleri

çarpılarak belirlenir.

Evre Maliyetinin İşleyişi- Çözüm-1

ANKARA 116

5 Tutar Sağlaması

• Maliyet hesaplamaları tamamlandıktan sonra, aynen miktar sağlamasında olduğu

gibi, bir tutar sağlaması yapılarak hesaplamaların doğruluğunu kontrol etmek

gerekir. Bu sağlama maliyet hesaplamasına giren tutarlar ile bu hesaplamadan elde

edilen tutarların denkliği (giren-çıkan eşitliği) üzerine kurulmuştur.

Farklı Tamamlanma Dereceleri

• Uygulamada sık karşılaşılan sorunlardan birisi, yarı mamullerin tamamlanmaderecelerinin tüm üretim giderleri açısından aynı olmaması durumudur.

• Üretim birinci aşamasında genellikle hammaddenin tamamı üretimin başlangıcındaişleme alınır ve üretim süreci boyunca işlenerek sonuçta o aşamanın mamulü halinedönüşür.

• Bu durumda direkt ilk madde ve malzeme giderleri yönünden o aşamanın mamulleri ileyarı mamulleri arasında fark olmayacaktır. Bir birim mamul için ne kadar hammaddekullanılmışsa, bir birim yarı mamul için de o kadar hammadde kullanılmıştır. Bubakımdan, direkt ilk madde ve malzeme giderleri yönünden eşdeğer üretim miktarıhesaplanırken, yarı mamul miktarlarının tamamı (%100) alınacaktır.

• Oysa direkt işçilik ve genel üretim giderleri yönünden durum farklıdır. Hammaddeninmamule dönüştürülmesi için yapıldıklarından “dönüştürme giderleri” adı verilen bugiderler, üretim sürecinin başından sonuna kadar yapılarak birikmektedir. Örneğin ilgiliüretim bölümünde üretim süreci (hammaddenin mamul hale dönüştürülmesi) on günlükbir çalışma gerektiriyorsa, tamamlanmış mamuller için on günlük direkt işçilik gideriyapılmış olduğu halde, söz gelimi üzerinde iki gündür çalışılmakta olan yarı mamulleriçin iki günlük direkt işçilik gideri söz konusudur. Yani bu yarı mamuller direkt işçilikyönünden 2/10=%20 oranında tamamlanmış demektir. Aynı durum genel üretim giderleriiçin de geçerlidir.

• Yarı mamullerin tamamlanma derecelerinin giderler arasında bu şekilde farklılıklargöstermesi halinde, eşdeğer üretim miktarı ve onu izleyen hesaplamalar her gider içinayrı ayrı yapılır.

ANKARA 117

Farklı Tamamlanma Dereceleri-ÖrnekKaynak: BÜYÜKMİRZA, a.g.e., s.257-258

Bir önceki örnekte, hammaddenin üretimin başında işleme alındığı, bu nedenle yarı mamullerin direkt ilk madde

ve malzeme giderleri yönünden %100 tamamlanmış olduğu varsayılırsa, hesaplamalar aşağıdaki şekilde oluşur.

ANKARA 118

Farklı Tamamlanma Dereceleri-Örnek

Tabloda direkt ilk madde ve malzeme yönünden dönem sonu yarı mamullerinin 1.250

kg x %100 =1.250 kg olarak alındığı (diğer giderlerde 1.250x%20= 250 kg)

görülmektedir. Bu nedenle söz konusu giderlerde eşdeğer üretim 2.000 kg’dan 3.000

kg’a yükselmiş, birim maliyeti ise 0,300 mil. TL den, 0,200 mil. TL na inmiştir. (

toplam birim maliyet de 0,500 mil. TL den 0,400 mil. TL’ye inmiştir. Sonuçta

tamamlanan mamullerin toplam maliyeti 875 mil. TL’den 700 mil. TL’ye düşerken,

dönem sonu yarı mamullerin toplam maliyeti 125 mil. TL’den 300 mil. TL’ye çıkmıştır.

Dönem sonu yarı mamullerin eşdeğer miktarı giderler arasında fark gösterdiğinden

DSYM toplam maliyetinin bir önceki örnekte olduğu gibi tek kalemde değil her bir

gider için ayrı ayrı hesaplanması gerekmektedir.

ANKARA 119

DÖNEM BAŞI YARI MAMULLERİ-ÖrnekKaynak: BÜYÜKMİRZA, a.g.e., s.259-260

Tek bir mamul üreten ve hammaddenin tümünü üretimin başlangıcında kullanan A üretimbölümünün Nisan ayı maliyetlerinin hesaplanması için gerekli bilgiler şunlardır.

ANKARA 120

DÖNEM BAŞI YARI MAMULLERİ-Örnek

• Nisan ayında A Bölümünde 2.000 kg mamul tamamlanıp B bölümüne

devredilmiştir. 1.000 kg mamulün üretimi ise ay sonunda halen devam

etmektedir. Buna göre toplam üretim hammadde yönünden 3.000 kg, d.

İşçilik ve g.ü.g. yönünden 2.800 kg mamul eşdeğerdir.

• Ancak bu üretimin tamamı Nisan ayında gerçekleşmemiştir. Örneğin, 800

kg Nisan başı yarı mamulün mamule dönüştürülmesi için Nisan ayında hiç

hammadde tüketilmemiştir, çünkü bunlar için gerekli hammaddenin tamamı

Mart ayında üretime alınmıştır.

• O halde hammadde yönünden Nisan ayı üretimi 3.000 kg-800 kg= 2.200

kg mamul eşdeğeridir. Aynı şekilde, Nisan başı yarı mamulleri için Mart

ayında yapılmış direkt işçilik gideri 800 kgX%50=400 kg, genel üretim

gideri ise 800 kg x %25=200 kg mamul için gerekli tutardadır. Bunlar

2.800 kg’lık toplam üretimden düşülürse, Nisan ayının üretimi d. İşçilik

yönünden 2.400 kg, g.ü.g. Yönünden 2.600 kg mamul eşdeğeri olarak

hesaplanır.

ANKARA 121

DÖNEM BAŞI YARI MAMULLERİ-Örnek

ANKARA 122

DÖNEM BAŞI YARI MAMULLERİ-Örnek

ANKARA 123

DÖNEM BAŞI YARI MAMULLERİ-Örnek

Önceki slayttan görüldüğü üzere üç farklı maliyet karşımıza çıkmaktadır.

• A) Dönem Başı Yarı Mamullerinin Eşdeğer Birim Maliyeti: Dönem başıyarı mamullerinin maliyetindeki giderlerin bu yarı mamullerin mamul eşdeğerimiktarına bölünmesi yoluyla hesaplanır. Yarı mamuller her bir gider yönündenfarklı tamamlanma derecelerinde bulunduğundan direkt ilk madde ve malzeme,direkt işçilik ve genel üretim giderleri için ayrı ayrı hesaplama yapılması veelde edilen sonuçların toplanması gerekir.

• B) Dönemin Eşdeğer Birim Maliyeti: O dönemde yapılmış her bir üretimgideri, kendisi yönünden dönemin eşdeğer üretim miktarına bölünerek bulunanbirim başına gider tutarları toplamı alınmak suretiyle hesaplanır.

• C) Ortalama Eşdeğer Birim Maliyeti: Her bir gider için dönem başı vedönem içi tutarlar toplamı, miktar toplamına bölünerek hesaplanan değerlerintoplamıdır.

• Birim maliyetler bu şekilde hesaplandıktan sonra sıra, dönem içindetamamlanmış mamullerin toplam maliyeti ile dönem sonu yarı mamullerintoplam maliyetine gelmektedir. Bu maliyetlerin hesabında iki yöntem vardır.

• 1- Ortalama Maliyet Yöntemi

• 2-İlk Giren İlk Çıkar Yöntemi

ANKARA 124

Evre Maliyet- Ortalama Maliyet Yönteminde Toplam

Maliyetlerin Hesaplanması

ANKARA 125

Toplam maliyetlerin hesaplanmasında ortalama eşdeğer birim maliyetinden hareket

eden yöntemdir. DBYM eşdeğer miktarı ile dönemin eşdeğer miktarı toplamı, toplam

eşdeğer üretim miktarını verir.

Evre Maliyet- İlk Giren İlk Çıkar Yönteminde Toplam

Maliyetlerin Hesaplanması Kaynak: BÜYÜKMİRZA, a.g.e., s.263

ANKARA 126

İlk Giren İlk Çıkar Yöntemi: Önce dönem başı yarı mamullerinin, daha sonra da

dönem içinde üretimine başlanan birimlerin tamamlandığını varsayan yöntemdir.

Evre Maliyet- İlk Giren İlk Çıkar Yönteminde Toplam

Maliyetlerin Hesaplanması

• Tablodaki hesaplamaları, direkt ilk madde ve malzeme giderlerini esas alarak

açıklayalım.

• Yöntem ilk giren ilk çıkar yöntemi olduğundan tamamlanan mamuller önce dönem

başı yarı mamullerinden tamamlanan kısmı kapsayacaktır. Dönem başı yarı

mamullerinin direkt ilk madde ve malzeme giderleri yönünden eşdeğer miktarı 800

kg mamuldür. Yani tamamlanan toplam miktarın 800 kg’ı DBYM’den

oluşmaktadır. Dönemde tamamlanan toplam miktar 2.000 kg olduğuna göre dönem

başı yarı mamullerine ek olarak 1.200 kg da bu dönemin üretiminden

tamamlanmıştır. O halde 800 kg DBYM miktarının direkt ilk madde ve malzeme

yönünden 220 TL/kg olan birim maliyeti ile çarpımı sonucu (176 mil. TL) , bu

dönem üretilenden tamamlanan 1.200 kg mamulün bu dönemin direkt ilk madde ve

malzeme birim maliyeti 250 kg ile çarpımına (300 mil. TL) eklendiğinde,

tamamlanan 2.000 kg mamulün toplam direkt ilk madde ve malzeme maliyeti 476

mil. TL olarak hesaplanır.

ANKARA 127

Evre Maliyet- İlk Giren İlk Çıkar Yönteminde Toplam

Maliyetlerin Hesaplanması

ANKARA 128

Evre Maliyet- İlk Giren İlk Çıkar Yönteminde Toplam

Maliyetlerin Hesaplanması

• DSYM maliyeti gelince (Direkt İlk madde ve malzeme yönünden); tamamlanan

toplam miktar 2.000 kg, DBYM eşdeğer miktarı 800 kg olduğundan, dönem başı

yarı mamullerinin tümüm tamamlanan miktarın içindedir. Bu nedenle dönem sonu

yarı mamuller kapsamında dönem başı yarı mamul bulunmamakta, mamul eşdeğeri

1.000 kg’ın tamamı bu dönemin üretiminden kalmış yarı mamullerden

oluşmaktadır. Bu dönemin birim maliyeti 0, 25 mil. TL/kg olduğundan, 1.000 kg’ın

toplam direkt ilk madde ve malzeme maliyeti 250 mil TL’dir.

ANKARA 129

EVRE MALİYET-

BİRİNCİ AŞAMADAN SONRAKİ AŞAMALAR

• Birinci aşamadan sonraki aşamaların farklı yönü, birinci aşamada hammaddenin, ikinci vedaha sonraki aşamalarda, bir önceki aşama mamulünün üretime alınıp işlenmesidir. Bubakımdan ikinci ve sonraki aşamalarda, bir önceki aşamadan gelen miktar ve toplam maliyet,bütünüyle üretimin başlangıcında kullanılan hammadde miktar ve giderleri gibi düşünülerek(yani yarı mamuller bir önceki aşamadan gelen toplam maliyet yönünden %100 tamamlanmışkabul edilerek) işlem yapılır. İkinci ve sonraki aşamaların kendi giderleri ise, aynen birinciaşamadaki şekilde hesaplamaya alınır.

ANKARA 130

Birinci Aşamadan Sonraki Aşamalar-ÖrnekKaynak: BÜYÜKMİRZA, a.g.e., s.265

ANKARA 131

Örnek: A üretim bölümüne ait Nisan ayı miktar ve değerleri verilmiş ve ortalama maliyet

yöntemine göre söz konusu ayda tamamlanıp B üretim bölümüne devredilmiş 2.000 kg mamulün

maliyeti 964 mil. TL olarak hesaplanmıştır. B bölümünün aynı aya ilişkin verileri aşağıdaki

gibidir.

Birinci Aşamadan Sonraki Aşamalar-Örnek

ANKARA 132

Birinci Aşamadan Sonraki Aşamalar-Örnek

ANKARA 133

Birinci Aşamadan Sonraki Aşamalar-Örnek

• Eşdeğer miktarın ve dolayısıyla birim maliyetinin hesaplanmasında önceki

aşama için ayrı sütun açıldığı ve 800 kg’lık dönem sonu yarı mamulünün

üretiminin başında kullanılan hammadde gibi %100 tamamlanmış kabul

edilerek aynen dikkate alındığı görülmektedir. B bölümünün kendi

giderleri yönünden ise 800 kg’lık yarı mamul, tamamlanma dereceleriyle

(%75, %50,%50) çarpılarak hesaplamaya dahil edilmiştir.

• Elde edilen 0,80 mil. TL’lik ortalama birim maliyet, birikimli bir maliyettir.

Bunun 0,50 mil. TL’lik bölümü A bölümünde oluşmuş, 0,30 TL’lik kısmı

ise B bölümünde gerçekleşmiştir.

• Sonuçta elde edilen 1.760 mil. TL’lik tamamlanan mamul toplam maliyeti,

eğer varsa üretimin üçüncü aşamasına aktarılacak ve bu bölümün maliyet

hesaplamaları da aynen ikinci aşamadaki gibi yapılacaktır.

• Eğer B Bölümü üretimin son aşaması ise, bu bölümde tamamlanan 2.200

kg mamul ambarına gideceğinden 1.760 mil. TL’lik maliyetin üretimden

çıkartılıp stoklara alınması gerekecektir.

ANKARA 134

Başarılar

İletişim:

umit.guner@vdk.gov.tr

ANKARA 135