MALĠYE - VERGĠ HUKUKU TEKRAR NOTU DÜZENLEYEN ġÜKRÜ BURAK ARAFAT

1

KAMU MALĠYESĠNE ĠLĠġKĠN YAKLAġIMLAR

Maliye Devlet faaliyetlerinin iktisadi, mali, sosyal etkilerini inceleyen bilim dalıdır.

Kamu Maliyesi Kamu gelirlerinin toplanması, giderlerin yapılması, açıkların finansmanı, devlet borç, varlık ve hükümlülüklerinin yönetimidir.

KAMU MALĠYESĠNDE KLASĠK VE MODERN ANLAYIġ

KLASĠK MALĠYECĠLER (mali gelenekçiler) MODERN MALĠYECĠLER

1.devlet ekonomiye müdahale etmemeli (illa edecekse para politikası uygulamalı)

2.ekonomide tam rekabet koĢulları geçerli

3.devlet Jandarma Devlet olmalı (savunma, adalet, güvenlik)

4.fiyatlar, faizler, ücretler esnektir.

5.görünmez el teorisi geçerli (bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler)

6.denk bütçe ilkesi geçerli

7.borçlanmaya sıcak bakmazlar, olağanüstü gelirdir. Borçlanma yapılacaksa

sermaye piyasasından, uzun vadeli, yatırımların finansmanı için borçlanılacak

8.dolaylı vergiyi savunurlar. Dolaysız vergi, geliri direkt olarak etkilediği için

ekonomide ikame etkisine yol açarak tam istihdamda sapmalara neden olacaktır.

9.dıĢlama etkisi vardır.(crowding out)

1.devlet ekonomiye müdahale etmeli, çünkü ekonomi her zaman tam

istihdamda değildir.(müdahaleci, sosyal devlet)

2.süzgeç devlet teorisi geçerli.(ikincil dağılım) (ücret, faiz, rant, kar

(birincil gelir dağılımı) üzerinden vergi alınması veya bunlara

sübvansiyon uygulaması)

3.maliye politikası araçlarından kamu harcamaları ve kamu gelirlerini

kullanarak ekonomiyi dengeye getirmeli.(fonksiyonel maliyeyi savunur)

4.fiyat, faiz, ücretler esnek değildir.

5.önemli olan bütçe dengesi değil ekonomik dengedir.

6.borçlanma olağan bir kamu geliridir.

7.ekonomide çarpan etkisi vardır.

EKONOMĠK SĠSTEMLER

PĠYASA EKONOMĠSĠ KARMA EKONOMĠ SOSYALĠST EKONOMĠ

- Fiyat mekanizmasına,

- Bireysel faydaya ve kar güdüsüne dayanmaktadır.

- Özel mülkiyet ve serbest giriĢimin yanı sıra, bu hakları

koruyan ve kollayan hukuki yapı diğer bir ifade, özel

hukuk kuralları vardır (Miras Huk., EĢya Huk. vb.).

Ekonominin tümünün özel kesimle kamu kesimi

arasındaki paylaĢıldığı, diğer bir ifadeyle, ekonomik

yapının hem özel kesimden hem de kamu kesimi

içinde barındırmasıdır. Karma ekonomik sistem

günümüzde yerini giderek piyasa ekonomisine

bırakmaktadır.

- Merkezi planlama anlayıĢına dayanmaktadır.

- Özel sektörün varlığı kabul edilmez.

- Sosyalist ekonomide özel mülkiyet, özel giriĢim

ve özel hukuk kuralları bulunmamaktadır.

2

KAMU EKONOMĠSĠNDE ÜRETĠLEN MAL VE HĠZMETLER

SERBEST MALLAR 1.Doğada hazır olarak bulunurlar. 2.kiĢilerin bu malları aĢırı kullanmalarından doğan soruna ORTAKLARIN

TRAJEDĠSĠ denir. Bu durumda devlet bir takım kurallar koyarak serbest malların zarar görmemesini sağlamaya çalıĢır.

Ancak kiĢiler birbirlerine güvenmediklerinden dolayı MAHKUM AÇMAZI sorunu karĢımıza çıkar

TAM KAMUSAL MAL VE HĠZMETLER

(SAVUNMA – ADALET – DĠPLOMASI –

ZORUNLU EĞĠTĠM)

1.Faydası bölünemez 2.fiyatlandırılamaz. 3.pazarlanamaz. 4.tüketimi engellenemez

5.piyasa konusu olamaz. 6. gelir dağılımına etkileri nötrdür. 7.dıĢlama ĠLKESĠ söz konusu değil

8.politik fiyatlandırma yapılır 9.finansmanı zorunlu vergilerle karĢılanır

YARI KAMUSAL MAL VE HĠZMETLER

(EĞĠTĠM – SAĞLIK)

(SAMUELSON)

1.bireysel tüketim ve faydanın yanı sıra toplumsal fayda sağlar.(pigovyen dıĢĢallık) 2.yarı politik fiyatlandırma yapılır

3.hizmetin bölünebilen kısmı resim, harç Ģerefiye gibi gelirlerle, bölünemeyen kısmı vergilerle finanse edilir.

4.tüketiminde rekabet vardır. 5.tüketiminde dıĢsallık söz konusudur.

ÖZEL MAL VE HĠZMETLER

1.yalnızca satın alana fayda sağlayan mallardır. 2. tüketiminde rekabet vardır.

3.hizmetten yaralanmak için bedel ödenmesi lazımdır.(mahrum bırakma ilkesi geçerli)

Devlet neden üretir; 1) özel sektörün gücü yetmez. 2) özel sektörün karlı bulmaması 3) sanayiye ucuz ara malı sağlamak

4) istihdam yaratmak istemesi

A)DOĞAL TEKEL: Stratejik öneme sahip, büyük ölçekli sabit maliyet isteyen ve azalan maliyetlerin geçerli olduğu

mal ve hizmetlerde devletin bizzat üretici olması (su,elektrik, barajlar, doğalgaz, demiryolları…)

B)YASAL TEKEL: Bu mal ve hizmetler piyasa tarafından talep edilmekle birlikte üretimi ve tüketimi topluma zarar

verebilir. Bu mal ve hizmetlerin üretimi tekelleĢme yoluyla devlet tarafından yapılır. (tütün, alkol,…)

ERDEMLĠ MALLAR

(YEġĠL KART , HALK EKMAK , BURS)

(MUSGRAVE)

Bazı kiĢi ya da grupların ekonomik durumlarını düzeltmek

için bedelsiz ya da çok az bir bedel karĢılığı devlet tarafından

sunulan mal ve hizmetlerdir.

Erdemsiz(Demerit) Mallar: erdemli mallar içerisinde

yer alır. Bireysel tüketimi söz konusu olan ancak

toplumsal anlamda zararlı olan mallardır.

(sigara, alkol, genelev, uyuĢturucu..)

Bu malların üretim ve tüketiminde devlet müdahalede

bulunur.

KULÜP MALLAR

(OLSON – BUCHANAN)

Benzer zevklere sahip üyelerine yönelik olarak kuruluĢların sunduğu hizmetlerdir. Finansmanı aidatlarla sağlanır. ÇeĢitli

kurumları sosyal tesisleri.

YEREL SOSYAL MALLAR

TIEBOT

Bu malların faydası, hizmetin sunulduğun bölgelere yakın yerleĢimde bulunanlara dokunur. Yerel yönetimler bu

hizmetlerin finansmanını ―yerel vergilerle‖ finanse ederler. Tiebout 1956da yapmıĢ olduğu çalıĢmada insanların neden

tercihlerine uygun hizmet ve fayda sunan yerlerde yaĢamayı tercih ettiklerini açıklar. Yapılan çalıĢmada ―voting by

feet‖ (ayaklarıyla oy verme) kavramını ortaya atmıĢtır. Bu kavram bireylerdeki bedavacılık sorununa bir çözüm olarak

önerilmiĢtir. Bu teze göre eğer her bölgesel topluluğa kamusal hizmetlerin maliyetlerini kendilerinin karĢılaması Ģart

koĢulursa topluluk üyesi bireyler kendi tercihlerine en uygun toplulukları seçerek kendi menfaatlerini en iyi Ģekilde

gözeteceklerdir. Böylece örneğin sporseverler, sportif aktivite alanlarının müzikseverler konser salonunun vb.

finansmanına katılmak isteyen diğer müzikseverlerle aynı bölgede yaĢamak isteyeceklerdir.

GLOBAL KAMUSAL MALLAR

(küresel barıĢın sağlanması, ulusal

bağımsızlığa saygı, global güvenliğin

sağlanması, AIDS gibi bulaĢıcı hastalıklarla

mücadele…)

Faydaları tüm ülkelere, insanlara ve kuĢaklara yayılan, olumsuz etkileri yine sınırlar ve kuĢaklar ötesi olan mallardır.

En büyük sorun bu mal ve hizmetleri kim sunacak? Finansmanı nasıl karĢılanacak?

3

DIġSALLIKLAR (KNUT WICKSELL)

1.DıĢsallık:

Bir ekonomik birimin

faaliyetlerinden dolayı, diğer

ekonomik birimlerin fayda

ya da zarar görmesidir.

2.Özellikleri

-Daha çok üretim faaliyetlerinde ortaya çıkar.

-olumsuz dıĢsallık durumunda aĢırı üretim söz

konusu olup dıĢsal maliyetler yüksektir.

-olumlu dıĢsallıklarda ise eksik üretim vardır.

3.Türleri:

- Negatif ( Ü-Ü, Ü-T, T-T, T-Ü)

- Pozitif (Ü-Ü, Ü-T, T-T, T-Ü) DıĢsallık olarak 8‘e ayrılır

4. DıĢsallık Tipleri

1.marjinal dıĢsallık: Bir üretim veya tüketim faaliyetindeki ilave değiĢiklikten dolayı ekonomik birimlerin fayda ya da maliye fonksiyonlarındaki olumlu

ya da olumsuz değiĢmelerdir.

2. Ġnfra – marjinal dıĢsallık: etkinin belli bir noktadan sonra ortaya çıktığı durumdur.(çevre kirliliği)

3. parasal dıĢsallık: olumlu ya da olumsuz dıĢsallık diğer ekonomik birimler üzerindeki etkilerini piyasa mekanizmasından geçerek gösterir.

4. teknolojik dıĢsallık: üretim ya da fayda fonksiyonunda kaymalara neden olarak reel etkiler meydana getirirler

ĠKTĠSADĠ EKOLLERDE DEVLET ANLAYIġI

4

1.MERKANTALĠZM(zenginlik=ticaret)

(güçlü ulus devlet)

*güçlü ulus devlet için güçlü hazine

*güçlü hazine için de altın, gümüĢ gibi kıymetli

madenler Ģart.

*bunun sağlanması için devlet ihracatı

özendirici, ithalatı kısıtlayıcı politikalar

uygulamalı

2.FĠZYOKRASĠ (zenginlik=üretim)

(Laissez faire, laissez passer)

(liberal ekonominin öncüleri)

*ürün yaratan tek üretim dalı tarımdır.

*daha fazla üretim ve bununla birlikte

yaratılan artık üretim için devlet

müdahalesinin olmadığı ekonominin

kendiliğinden dengeye geleceği doğal

düzene inanmaktadırlar

3.KLASĠK EKOL (jandarma devlet)

*ekonomi her zaman dengededir.

*bu denge fiyat mekanizması ile sağlanır.(görünmez el)

**piyasada rekabet olacak kiii üretim olsun. Bu sebeple devlet ekonomiye

müdahale etmeyecek

*jandarma devlet olarak adalet, savunma ve güvenliği sağlayacak.

*UNUTMAKĠ devlet verimsiz özel sektör verimlidir.

*devlet ekonomiye müdahil olmazsa fiyat ve ücretler esnek olduğu için

ekonomi kendiliğinden dengeye gelebilecektir.

4.KEYNES (müdahaleci devlet)

(24 ekim 1929, kara PerĢembe, Büyük Buhran)

*Keynes, klasiklerin aksine ekonominin her

zaman tam istihdamda dengede değil, eksik

istihdamda da dengeye gelebilir.

*öylekiiii eksik istihdamdan tam istihdama

ulaĢıncaya kadar devlet ekonomiye müdahale

edecek.

*yapılan müdahale ise eksik istihdama neden

olan talep yetersizliğini giderici GENĠġLETĠCĠ

MALĠYE POLĠTĠKASIDIR.

5.SOSYAL REFAH DEVLETĠ

*Keynes‘in ekonomiye

müdahalesinin sebebi ekonomik

dengeyi sağlamak iken, sosyal refah

devletinde amaç sosyal refahın

arttırılmasıdır.

*bu nedenledir ki devlet artık temel

mal ve hizmetlerin yanı sıra sosyal

refahı arttırabilmek için özel mal ve

hizmetler de üretmeye baĢlamıĢtır.

6.PATERNALĠST DEVLET(baba devlet):

*aile yönetimi, devlet yönetiminin bir modelidir prensibine dayanan ve halk

içerisindeki doğruyu seçme yetisine sahip olan 'yetkinlerin' verecekleri

kararlarla siyasal yönetimin gerçekleĢmesine dayanan bir sistemdir.

*Sokrat ve Platon'a göre; toplum içinde, yönetilmeye ihtiyacı olan aciz

kimseler için rehberlik edecek bir grubun bulunması gereklidir. Aynı Ģekilde,

aile içinde de ailenin bekası için doğru kararları alan bir merciinin bulunması

gereklidir. Keza bu aile içinde ancak bir birey olabilir. Ġdeal kararları alabilecek

olan kiĢi, aile içinde yönetilmeye ihtiyacı bulunan bireyler adına ve aile için en

doğru kararları alacak tek otorite olmalıdır.

7.DĠĞER DEVLET MODELLERĠ

7.1.Fundamental (teokratik) Devlet: katı dini kurallarla yönetilen devlet biçimi.

7.2.Mekanik Devlet: topluma hizmet edebilmek için toplum tarafından kurulmuĢ, siyasilerin yönetici, bürokratın ise görevli memur olarak görüldüğü devlet anlayıĢıdır.

7.3.Organik (müdahaleci) Devlet: devlet; toplumun üzerinde ve topluma ait bir organdır. Devlet ve toplumun menfaatleri bireyin menfaatleri olarak algılanır.

7.4.Bireyci (liberal) devlet: birey devletin yerini almaktadır, birey devlet için değil, devlet birey için var olmaktadır.

7.5.OligarĢik Devlet: asker, dini veya siyasi bir grup tarafından sınırlı bir kesimin devleti yönetmesi.

7.6.MonarĢik Devlet: tek bir hükümdar tarafından yönetilen devlet biçimidir

5

DEVLET FAALĠYETLERĠ HAKKINDAKĠ YAKLAġIMLAR

1.KLASĠK ĠKTĠSAT TEORĠSĠ VE TARAFSIZ DEVLET

Liberal ekolün öncülerinden olan Fizyokratlar ekonomide doğal düzenin varlığına inanmıĢ ve

devlet faaliyetlerinin sadece jandarma devlet görevini üstlenmesi gerektiği vurgulamıĢlardır.

*fizyokratlardan esinlenen Adam Smith ise ―Ulusların Zenginliği‖ adlı eserinde klasik liberal

iktisat doktrinin temelini oluĢturur.

*Smith derki;

-bireyler kendi çıkarlarını maksimize etmeye çalıĢırken aynı zamanda toplumsal faydayı

maksimize edeceği görüĢünü savunarak herkesin fayda maksimizasyonu çabası sonrası

piyasada dengenin sağlanmasına yardımcı olduklarını ileri sürmüĢtür.(görünmez el)

2.SOSYALĠST YAKLAġIM

Sanayi devrimi sonrası oluĢan yeni ekonomik düzen içerisinde Klasik

Ġktisatçılar bir kanadı ekonominin daha çok arz yönüyle ilgilenirken diğer

kanadını oluĢturan Marx ve Hegel gibi düĢünürler ise bu sürecin daha çok

bölüĢüm ve talep kısmıyla ilgilenmiĢler ve bu süreçten etkilenen kitleler

üzerine eğilmiĢlerdir. Bu düĢünürlerin ortaya koyduğu akıma da sosyalizm

denilmektedir.

Sosyalizm; tüm üretim araçlarının devlet tekelinde olmasını öngören ve özel

mülkiyet, serbest ticaret hakkının bulunmadığı, ekonominin merkezi

planlama ile yürütüldüğü bir sistemdir. Bu sistem içerisinde tüm ekonomi

kamu sektöründen oluĢmaktadır.

5.ANAYASAL ĠKTĠSAT YAKLAġIMI ( KAMU TERCĠHĠ)

(BUCHANAN, HAYET, TULLOCK)

Klasik iktisadi görüĢün bir uzantısı olarak iktisadi faaliyetlerin tamamen piyasa ekonomisi kuralları çerçevesinde

gerçekleĢtirilmesi gerektiğini, devletin ise bilinen klasik fonksiyonlarını yerine getirmesinden baĢka hiçbir Ģekilde

ekonomik faaliyetlere müdahale etmemesi gerektiğini ileri sürmüĢlerdir.

Devlettin sürekli olarak büyüdüğüne iĢaret ederek, devletin görev ve sorumlulukları belirlenip anayasal hükümlerle

sınırlandırılması gerektiğini ifade ederler.

Devletin özellikle bürokrat ve siyasi partilerin bütçe ve oy maksimizasyonu eylemleri sonucunda büyüdüğünü, bu nedenle

devletin piyasa devletin piyasaya müdahalelerini önleyebilmek için, anayasalara devletin iktisadi ve mali yetkilerini kesin

bir biçimde kısıtlayan hükümler koymak gerektiğini ifade etmektedir.

Örn:anayasaya kamu harc/GSMH max %25 olacaktır veya borç stoku/GSMH max %20 olsun veya enflasyon %15i

geçerse kdv %10 artar gibi mali kurallar koyulmasını ifade eder.

II.Chamberlin – Cournot (Aksak Rekabet)

Devlet tam rekabet koĢullarından sapma olan

monopol ve oligopol piyasalarda faaliyette bulunmalı

ya da bu piyasalardaki faaliyetleri düzenlemelidir ki

kaynak dağılımında etkinlik sağlansın.

6

KAMU GĠDERLERĠ

1.TANIMI

Kamu ihtiyaçlarının karĢılanması amacıyla yetkili

kiĢilerce gerçekleĢtirilen zaman içerisinde sürekli

artma eğilimi içersinde olan ve para Ģeklinde

yapılan ödemelerdir.

1.1.DAR ANLAMDA KAMU GĠDERLERĠ

MY+YY tarafından yapılan harcamalar

1.2.GENĠġ ANLAMDA KAMU GĠDERLERĠ

MM+YY+SOS GÜV KUR + KĠT + VERGĠ

HARCAMALARI

2.Kamunun Ekonomi içindeki Payı

(Kamu harcamaları )/(GSMH)

3.ÖZELLĠKLERĠ-SINIRLARI

-kamu harcamalarının üst sınırı MG‘dir. Kamu

harc MG‘yi AġAMAZ

-amaç toplumsal ihtiyacın karĢılanmasıdır

-özel fayda ve kar amacı yok, amaç toplumsal

fayda

-kamu harcamaları BÜTÇE KANUNU ile yapılır

-Klasiklere göre kamu harcamaları

VERĠMSĠZDĠR ve Kamu harcamalarında

SADECE kurumsal sınıflandırma yapılır

-Modern Maliyecilere göre kamu harcamaları

verimli olup, talep yaratıcı özelliğe sahiptir,

Fonksiyonel Sınıflandırma yapılır.

-Kamu harcamalarıyla ilgili evrensel bir sınır

saptanamaz. Ülkeden ülkeye göre değiĢken bir

yapı içerisindedir. Bunu n sebebiyse; toplumun

anlayıĢı, benimsenen devlet biçimi, toplumun

vergiye bakıĢ açısı ve ülkelerin geliĢmiĢlik

düzeyidir.

4.KAMU HARCAMALARININ ARTIġ NEDENLERĠNĠN SINIRLANDIRILMASI

4.1. GÖRÜNÜġTE ARTIġ

Kamu harcamaları sadece parasal olarak arttığı

ve bu artıĢa rağmen kamu hizmetindeki miktar

olarak bir artıĢın olmadığı durumlardır.

NEDENLERĠ

1.para ekonomisinin yaygınlaĢması

2.para değerinin düĢmesi

3.ülke sınırlarının ve nüfusun büyümesi

4.kamulaĢtırma, devletleĢtirme

5.bütçe usullerinin değiĢmesi

4.2.GERÇEKTE ARTIġ

Kamu harcamalarının hem parasal hemde

hizmet miktarı olarak arttığı durumlardır.

NEDENLERĠ

1.Askeri (savaĢ ve savunma giderlerinin artıĢı)

2.siyasi ( liberal veya sosyalist bir iktidarın

gelmesi, partilerin taahhütlerini yerine

getirmeleri)

3.ekonomik (ekonomik istikrarı sağlama çabaları,

krizler)

4.teknoloji (yeni buluĢ ve geliĢmeler. Hızlı tren

uygulamaları gibi)

5.sosyal (sosyal yardımlar)

7

KAMU GĠDERLERĠNĠN ARTIġ TEORĠSĠ 1.WAGNER (YASA)

―Devlet Faaliyetlerinde Sürekli

ArtıĢ Kanunu‖

Bireylerin sosyal ilerleme

istekleri kamu harcamalarını

sürekli arttırır. Kamu harc

artmasının nedeni;

1.sanayileĢme

2.kentleĢme, sos. Yapıdaki

değiĢme

3.yerel yönetimlerin artması,

sundukları hizmetin

geniĢlemesi

2. HENRY CARTER (SANAYĠ +

SAVAġ) (Wagner‘i Onaylar)

Kamu harcamalarının artıĢı

ülkeden ülkeye değiĢir. Wagner‘e

katılır (sanayileĢme) bununla

birlikte savaĢlar kamu

harcamalarını arttırdığını söyler.

3.NITTI (SAVAġ+SAVUNMA)

(Wagner‘e karĢı)

Kamu harcamalarının artıĢ nedeni

1.savaĢ ve savunma

2. büyük bayındırlık harcamaları

3.devlet borçlanması

**kamu harcamalarından savaĢ ve

savunmayı çıkardığında kamu

harcamaları HĠÇ ARTMAZZZZ.

4.MUSGRAVE (KALKINMA –

BÜYÜME)

SavaĢ ve Savunma harcamalarını

çıkardığında kamu harcamaları

MG ile aynı oranda artar.(Ülkede

MG artıĢı sosyal refahı arttırır

(eğitim, sağlık, sosyal transferler

artar dolayısıyla sosyal geliĢmelere

bağlı olarak kamu harcamaları

artar)

5. ROSTOW (5 AġAMALI

KALKINMA TEORĠSĠ)

Kamu harcamalarının artıĢı ekonomik

geliĢmeye bağlıdır.

1.geleneksel toplum

2.kalkıĢa hazırlık

3.kalkıĢ

4.olgunlaĢma

5. tüketim toplum

AĢama ilerledikçe kamu harcamaları

artar.

6. PEACOCK – WISEMAN

(SIÇARAMA TEZĠ)

(yerini alma)

SavaĢ, doğal afet, kriz

dönemlerinde kamu harc artar.,

sıçrama yapar. Kamu harc

finansmanı için vergi yükünü

arttırır. (toplumda tepkiye

neden olmaz).

Bunalım sonrasında toplum

vergi yüküne alıĢtığından vergi

oranlarında indirime gidilmez.

Kamu harcamaları eski

düzeyine inmez.

7. PIGUE VE DALTON

(SOSYAL REFAHIN

ARTTIRILMASI)

Amaç sosyal refahın max edilmesi

olduğundan kamu harcaması artar.

Bu artıĢ MSF=MSM olana kadar

devam eder.

8. DOWNS, BUCHANAN,

TULLOCK ( MAKSĠMĠZASYON

YAKLAġIMI)

Siyasiler oy maksimizasyonu

Seçmenler fayda maksimizasyonu

çerçevesinde siyasilerin iktidara

gelmek adına seçmenleri memnun

etmesi sonucu kamu harcamaları artar

Bedavacılık ve politik miyopluk

sorunları ortaya çıkar.

9.BAUMOL (DENGESĠZ

BÜYÜME)

Kamu genel olarak verimsiz

alanlarda üretim yapar.( emek-

yoğun) Bu nedenle artan hizmet

talebini karĢılamak için daha fazla

maliyete katlanır ve kamu

harcamaları artma eğilimi girer.

Bu da kamunun özel sektöre göre

hızlı ve dengesiz büyüğünü

gösterir.

10. CLARK

Kamu harcamaları MG‘nin %25‘ini

geçmemelidir.

%25‘Ġ geçen durumda kamu

harcamalarının finansı olan vergilere

baĢvurulur. Bu da iĢçilerde ikame

etkisine yol açar ve MG düĢme

eğilimine girer.

11. NISKANEN

(BÜROKRASĠ MODELĠ)

Bürokratlar kamu iĢletmesini

özel bir iĢletme gibi görür ve

iĢletmenin karını

maksimizasyon çabasını devlet

bütçesini maksimize ederek

karĢılar. Bunun sonucunda

kamu harcamaları artar.

Bürokrasi hükümete hizmet

sunan monopol gücüne sahip

bir hizmet sektörüdür isteyen

bürokratlar maaĢlarını arttırmak

isteyerek kamu harcamalarının

artmasına neden olabilir

12. ODLE( POLĠTĠK

AġAMALAR HĠPOTEZĠ)

(SÖMÜRÜLEN ÜLKE )

Sömürge halindeki devletler (az

geliĢmiĢ) bağımsızlığa 3 aĢamadan

geçerek kavuĢur(kamu harcamaları

artar)

1.altyapı çalıĢmaları (demiryolu,

köprü, liman)sömürgeci devlet

karĢılar

2.sermayenin geliĢ amacına uygun

kamu harc:eğitim, sağlık

3.bağımsızlık sonrası dönem

ulusal ekonominin kurulması:

güvenlik savunma, diploması.

13.J. O‘CONNER (MARKSĠST

YAKLAġIM)

Amaç kapitalizmin kalıcılığını

sağlamak. Bunu için ilk olarak eğitim

sağlık, güvenlik, sosyal konut, sosyal

transfer gibi hizmetler sunacak(sosyal

devlet sağlanacak) kapitalizmin

kalıcılığı sağlanacak.

Sermaye hareketlerini hızlandırmak

amacıyla devlet bütçesi küçük

tutulmuĢ daha sonra sermaye

sahiplerine yönelik karlı kamu

sipariĢlerinin artması ile kamu

harcamaları artar.

14.PYLE

Kamu harcamalarının bazı

dönemlerde belli bir süre MG‘den

hızlı artar.

Bu da ülkeden ülkeye göre değiĢir

ve kamu harcamalarının sürekli

arttığını savunur.

15.SOLOMON FABRICANT

Kamu harcamaları sürekli artar ve bu

artıĢın her ülke de farklı olduğunu

söyler.

8

KAMU HARCAMALARININ TASNĠFĠ (SINIFLANDIRILMASI)

1.ĠDARĠ TASNĠF 2.BĠLĠMSEL-EKONOMĠK TASNĠF 1.1.ORGANĠK

(KURUMSAL)

TASNĠF

1.2.FONKSĠYONEL

(ĠġLEVSEL)

TASNĠF

2.1.ADĠ-OLAĞANÜSTÜ 2.2.REEL-TRANSFER

―PIGOU‖

2.3.VERĠMLĠ-VERĠMSĠZ 2.4.ZORUNLU-ĠHTĠYARĠ

Harcamayı yapan

idari birimler itibari

ile harcamalara

sınıflandırma

yapılmasıdır.

Örn; MEB, SAĞLIK

BAK, MALĠYE

BAK

Harcamanın amacı

önemlidir.

—hizmet tekrarı

engellenir,

harcamalar azalır,

tasarruf sağlanır.

—sosyal fayda sağlar

—etkinlik ve

verimlilik artar

—3‘e ayrılır;

1.genel hzmt

2.sosyal hzmt

3.ekonomik hzmt

Adi(olağan); her yıl

tekrarlanır nitelikte olanlar.

örn: cari harcamalar

Reel; karĢılığında bir mal veya

hizmet alınan harcamalardır

Verimli; MG‘de artıĢ

yaratan harcamalardır.

Örn; reel harcamalar verimli

harcamalardır.

Zorunlu; mutlaka yapılması gereken ve

kanunlara dayalı olan harcamalardır.

Örn;eğitim, savunma vb harcamalarının

düzenli olarak yapılması hem sosyal

hemde ekonomik büyüme ve kalkınma

açısından zorunludur.

Olağanüstü; uzun süreli

aralıklarla yapılan

harcamalardır.

örn: yatırım harcamaları,

doğal afetler

Transfer; KarĢılığında bir mal

veya hizmet alınmayan

harcamalardır. Transfer

harcamaları gelirin yeniden

dağılımında kullanılır.gelir

dağılımında adaleti sağlamaya

yönelik harcamalardır.

Verimsiz; MG‘de artıĢ

yaratmayan harcamalardır.

Örn ; sosyal Transfer

harcamaları MG‘yi

arttırmaz, gelir dağılımında

adaleti sağlamaya

yöneliktir.

Ġhtiyari; ertelenebilecek esnekliğe sahip

olan harcamalardır.

Her yıl kaldırım taĢı döĢemek

ihtiyaridir.

2.2.1.REEL (GERÇEK) HARCAMALAR 2.2.2.TRANSFER HARCAMALARI

2.2.1.1.CARĠ

Bir bütçe dönemi içinde tüketilen ve

aynı dönemde faydası sağlanan ve

genellikle her yıl tekrarlanan

giderlerdir. Üretimi arttırıcı etkisi

yoktur.

Mevcut üretim kapasitesini iĢler

durumda tutan harcamalardır.

Örn; personel,memur,iĢçi maaĢları,

tazminatları, ödüller,kırtasiye

giderleri,demirbaĢ alımı,küçük

onarım giderleri,yolluklar…

2.2.1.2.YATIRIM

Üretim kapasitesini arttıran

kaynakların daha etkin

kullanımını sağlayan ve

MG‘yi arttıran, faydası

sonraki yıllara sarkan

harcamalardır.

Sermaye birikimine yönelik

harcamalardır.(maddi

sermaye-beĢeri olmaya

sermaye)

Örn;etüt proje giderleri,taĢıt

alımı, büyük onarım

giderleri,

2.2.2.1.ĠKT-SOS-MALĠ

İktisadi(verimli); üretimin arttırılması yönelik

yapılan harcamalar örn; sübvansiyonlar,

üreticilere verilen krediler,

Mali; kamu kurum ve kuruĢların finansman

açıklarının kapatılması amacıyla yapılan

harcamalar Örn; özel bütçeli ve DDKB

açıklarının kapatılması için genel bütçeden

yapılan hazine yardımları, borç faiz ödemeleri,

Sosyal(verimsiz); düĢük gelir gruplarına

yönelik olarak yaĢam standartlarını yükseltmek

amacıyla yapılan harcamalar Örn: emekli

maaĢları, iĢsizlik sigortası, öğrenci bursları,

yeĢil kart, ayni yardımlar.

2.2.2.2.GELĠR-SERMAYE

Gelir: transfer

harcamasının ülke içinde

yapılmasıdır

Sermaye; transfer

harcamasının ülke dıĢına

yapılmasıdır. Örn: savaĢ

tazminatları, dıĢ borç faiz

ödemeleri

2.2.2.3.DOLAYLI-DOLAYSIZ

Dolaysız; kiĢilerin gelirlerinin

direk arttırmaya yönelik yapılan

harcamalardır. Örn: öğr bursları,

dul yetim aylıkları, borç faizi

ödemeleri

Dolaylı: kiĢilerin gelirlerini dolaylı

yoldan arttıran harcamalardır. Örn:

yeĢil kart uygulamaları, kömür,

gıda yardımları…

-Kalkınma Carisi (yatırım carisi): üretime katkı yapan cari harcamaları ifade eder. BeĢeri sermayeye yönelik yapılan cari harcamalardır.(eğitim, sağlık) => doktor,

öğretmen maaĢı, okul için sıra, ısınma giderleri, hastane için yatak, ısınma giderleri….)

-Sermaye TeĢkili Transfer Harcaması: karĢılığında mal alınan ancak cari üretim ve toplam talep düzeyine hiçbir katkısı olmayan harcamalardır(eski bina(ikinci el)

alımı, faaliyette bulunan bir iĢletmeyi satın alması(devletleĢtirme) , arsa arazi alımı( kamulaĢtırma)

-Sübvansiyon: fiyat hareketlerini kontrol için yapılan mali yardımlardır. Üretim ve tüketim sübvansiyonları olarak 2‘ye ayrılır. Üretim sübvansiyonları üretimi teĢvik

etmek için üretici kesime yapılan yardımlardır. Tüketim sübvansiyonları ise piyasa fiyatını aĢağı çekmek için kullanılır

9

KAMU GELĠRLERĠ

KAMU GELĠRLERĠNĠN ÇEġĠTLERĠ 1.VERGĠLER

— Kamu hzmti finansmanı için toplanır

— cebridir

— karĢılıksızdır(kiĢinin Ģahsına yönelik özel ve

doğrudan bir karĢılık vaadi ve taahhüdü

olmamasıdır.)

—nakdi olarak alınır.

— GELĠR(GV-KV)

SERVET(MTV, EV, VĠV)

HARCAMA (KDV, ÖTV, DV, BSMV, ÖĠV)

üzerinden alınır.

2.HARÇLAR

- kamusal nitelikli bir hizmetten bazı

kiĢilerin özel yarar elde etmeleri

karĢılığında ödenilen paradır.

—Katkı payı

— Kamu hzmtinden yoğun

yararlananlardan alınır

—cebridir

—karĢılığı vardır

—Harçla ödenen bedel hizmetin

maliyetini tamamen karĢılamaz

—harç > yararlanılan hzmt => aradaki

fark vergi sayılır.

**üni harçları, pasaport harcı…

3.RESĠMLER

— bir iĢin yapılması için kamudan

izin alınması karĢılığında ödenen

bedel.

— genellikle yerel yönetimler

tarafından toplanır

— cebridir.

— karĢılığı vardır.

** inĢat izni almak, eğlence

mekânı açmak, avlanma ruhsatı…

4.ġEREFĠYELER(değerlendirme resmi)

—kamu bayındırlık hzmti yaptığı bölgedeki

gayrimenkullerin değerinin artması

düĢüncesinden hareketle alınan bedeldir.

—cebridir.

—karĢılığı vardır.

*Katılma payı: bayındırlık hzmti sonucu

bölgedeki emlakların değeri artmadığı halde

alınan bedeldir. Öngörülen harcamayı

finanse etmek için toplanır.

Örn; yol harcamalarına katılma payı

Kanalizasyon harcamalarına ka. Payı

Su tesisleri harcamalarına katılma p.

5.PARAFĠSKAL GELĠRLER(vergi benzeri)

—Kamu-yarı kamu niteliğine haiz ekonomik-

sosyal-mesleki kuruluĢların üyelerine

sundukları hzmtlrdn dolayı, üyelerinden

aldıkları aidatlardır.

—cebridir(vergiye benzer)

—karĢılığı vardır ( harca benzer)

— genel bütçe içerisinde yer almaz.

—söz konusu kuruluĢun bütçesinde yer alır.

**sigorta primleri, tic sanayi odalarına ödenen

aidatlar, avukatların barolara ödedikleri

aidatlar…

6. PARA VE VERGĠ CEZALARI

—Amaç gelir elde etmek değil, bireylerin

yasalara uymasını sağlamaktır

-ki toplumda illa uymayan olacağı için

devlette buradan kamu geliri elde eder.

7.MÜLK VE TEġEBBÜS

GELĠRLERĠ

(mamelek geliri, patrimium geliri)

—kamunun taĢınır-taĢınmaz mal

ve haklarını;

satması/kiralaması/iĢletmesi

karĢılığında gelir elde etmesi

—cebri değil.

**Arazi, bina, taĢ ocakları, KĠT

karları…

8.BORÇLANMA GELĠRLERĠ

8.1 zorunlu borçlanma

—cebridir.

—memur maaĢlarından yapılan kesintidir

***tasarruf bonoları

8.2.ihtiyari borçlanma

—cebri değildir.

**devletin piyasaya hazine bonosu devlet

tahvili satması..

9.FONLAR

— belirli bir amaç için kenarda tutulan ve lazım

olduğunda kullanılan paralardır

—Âdem-i Tahsis ilkesine ters

*TR‘deki fonlar

1.özelleĢtirme f.

2.savunma sanayi teĢvik f.

3.sosyal yardım f.

4.türk tanıtma f.

5.TMSF

10.ÖZELLEġTĠRME GELĠRLERĠ

— devlete ait iĢletmelerin özel sektöre

devredilmesinden sağlanan gelirlerdir.

— Cebri değil.

— amacı; rekabeti arttırmak, teknolojik

ilerleme, kar elde etme

11. SENYORAJ GELĠRLERĠ

(ENFLASYON VERGĠSĠ)

— MB‘nin para basması sonucu

devletin gelir elde etmesidir

12.DEVALÜASYON GELĠRLERĠ

— Yerli paranın hükümet eliyle yabancı

para karĢısında değerinin düĢürülmesidir.

— bu durumda dıĢa açık ekonomide ihracat

artar, ithalat azalır. Devlette buradan gelir

elde etmiĢ olur.

13 MALĠ TEKEL GELĠRLERĠ

—devlet, talep esnekliği düĢük bazı malların

üretimini ve satıĢını kamu tekeline alıp bunların

fiyatlarını çok yüksek karlar sağlayacak Ģekilde

belirleyerek gelir sağlar.

**sigara, alkol…

14.DĠĞER

— savaĢ tazminatları

— ganimetler

— yardım ve bağıĢlar

— mirasçı bulunamayan gelirler

10

VERGĠYLE ĠLGĠLĠ TEMEL KAVRAMLAR -I-

1.VERGĠNĠN KONUSU

—verginin kaynağını

oluĢturan ekonomik unsurdur.

3‘e ayrılır;

Gelir-Servet-Harcama (Gider)

2.VERGĠNĠN MATRAHI

—verginin hesaplanmasında teĢkil olan MĠKTAR

VE DEĞER —Advalorem: Parasal değer esas alınır

**GV, KV, EV

—Spesifik: Miktar esas alınır (hacim, kg, yaĢ,

lt...)

**MTV, ÖTV(sadece 1 sayılı tarifesi: petrol )

2.1.MATRAH BELĠRLEME USULLERĠ

—Götürü: vergi hesaplamasına konu olan değer ve miktarın tek tek

hesaplanması yerine tüm konu ve mükellef için toptan belirlenmesi

-Karine-DıĢ Gösterge: Bazı dıĢ göstergelere bakılarak matrahın

tespit edilmesidir.(kapı, pencere sayısı)

—Ġdarece Takdir: Vergi idaresi tarafından matrahın tespiti.

—Basit: Gelir – Gider = Matrah

—Beyan: Mükellefin beyannameyle matrahını tespit etmesi

3.VERGĠ MÜKELLEFĠ

—üzerine v.borcu düĢen GK –TK

—Kanuni mük: Kanunlara göre

üzerine v borcu düĢen kiĢi

—Aracı mük: ödediği vergiyi

3.kiĢilere aktaran kiĢi

4.VERGĠYĠ DOĞURAN

OLAY

— Verginin konusu ile

mükellefin bağ kurması

5.VERGĠ SORUMLUSU

—BaĢkasına ait bir vergi nedeniyle, v idaresine

karsı muhatap olan ve vergi borcunu ödemekle

yükümlü olan kiĢi.

6. VERGĠNĠN TARHI

—Mükellefin ödemesi gereken vergi borcunun hesaplanmasıdır.

6.1.Tarh Yöntemleri

—Beyana Dayalı: mükellefin beyanı esas alınır

---Basit Usulde: basit usuldekilerin vergisi basit usulde tarh edilir.

—ikmalen: Tarhiyat sonrası kanuni usullere uyulmaması

durumunda ikinci defa tarhiyat yapılması

—Re’sen: Matrahın tamamen veya bir kısmının tespit edilmemesi

durumunda vergi dairesinin belirlediği matrah üz. Tarh edilmesi.

— Ġdarece: mükellefin kanuni süre içinde matrahını beyan etmezse

vergi dairesinin kendi matrahı belirler ve tarhiyat yapar.

7.VERGĠNĠN TAHAKKUKU

—verginin ödenecek aĢamaya

gelmesidir.

NOT: Verginin kesinleĢmesi ile

verginin tahakkuku farklı

kavramlardır. Verginin

kesinleĢmesi; mükellefin tarh

edilen vergiye karĢı tüm dava

yollarının tükenmesidir. Bu

aĢamadan sonra vergide

değiĢiklik yapılamaz.

8.VERGĠNĠN TAHSĠLĠ

—verginin ödenmesidir.

---Doğrudan tahsil: verginin

doğrudan mükellefin yatırması

veya vergi memurlarının

mükellefin adresine gidip

vergiyi tahsil etmesi

---Dolaylı Tahsil: Vergi

sorumlusu tarafından verginin

ödenmesidir.

8.1. TAHSĠL USULLERĠ

1) Mükellefçe bizzat yetkili vergi dairesine

yatırılması

2)Yetkili KiĢiler Tarafından Yatırılması

2.1)Ġltizam U: vergi hasılatının belli bir bedel

karĢılığında 3.kiĢilere bırakılması. Bunlara

MÜLTEZĠM denir. (kar/zarar mültezime ait)

2.2)Ġhale U: Getireceği toplam hasılat üzerinden

EN DÜġÜK ORANDA pay almayı kabul edene

verilmesi

2.3)Emanet U: devlet memurları eliyle vergi

borcunun toplanılması

2.4) Temsilciler Aracılığıyla: Öğretmen,

muhtar, imam… gibi bölgedeki güvenilir ve

halk tarafından tanınmıĢ kiĢilerce verginin tahsil

edilmesi

2.5) Tevkifat (Stopaj) U: Verginin doğduğu

kaynakta vergi sorumlusu tarafından kesilip

vergi dairesine ödenmesi.

3.Diğer Tahsil Usulleri :Pul-bandrol

yapıĢtırmak..

9.VERGĠ ALACAĞINI SONA ERDĠREN DURUMLAR

1.Ödeme

2.Terkin : Devlet tarafından mükellefin vergi borcunun tamamının

veya bir kısmının silinmesidir.

3.ZamanaĢımı: VUK‘a göre 5yıl süre içinde vergi borcunun tahsil

edilememesi durumunda, mükelleften vergi alacağını tahsil

edememesi.

4.Af: Bazı nedenlerden dolayı kaybolan ( kaçırılan, kaçırılmaya

teĢebbüs edilen) vergi hasılatını arttırmak için mükelleflerin VERGĠ

CEZA ve FAĠZLERĠNĠ silmesidir.

5.Mahsup ve Takas: ÖdenmiĢ verginin ödenecek vergiden

indirilmesine verginin mahsubu(tarh aĢamasında gerçekleĢir); aynı

türden karĢılıklı iki borcun birbiri ile mübadelesine verginin takası

denir( tahsil aĢamasında gerçekleĢir.)

6.UzlaĢma: Mükellefle il vergi idaresi arasında uyuĢmazlığın idari

aĢamada çözümlenmesidir.(vergi borcunu tamamen ortadan

kaldırabilir)

7.Mirasın Reddi: Kanuni mirasçılar mirasın kardan çok zarar

getireceği durumlarda mirası reddedebilir. Bu durumda vergi de

yalan olur

10.VERGĠ YÜKÜ

-vergiyi ödeyen kiĢinin üzerindeki

yüklerdir. ikiye ayrılır;

—Maddi yükler(objektif)

Toplam = ödenen v

Vergi Y. MG

Bireysel= bireyin ödediği vergi

Vergi Y bireyin geliri

Net = ödenen vergi - KHSF

Vergi Y MG

Gerçek = (ÖV+YV)-(KHSF+YT.V)

Vergi Y. MG

NOT:

KHSF= kamu hizmetinden

sağlanan fayda

YV= Yansıyan Vergi

YT.V=Yansıtılan Vergi

-Manevi Yükler(subjektif) :

mükellefin üzerinde psikolojik etki

(verginin karar , ikame, gelir

etkisi)

11

VERGĠYLE ĠLGĠLĠ TEMEL KAVRAMLAR -II-

11.VERGĠNĠN TARAFSIZLIĞI

—vergi nedeniyle mükelleflerinin

kararlarının etkilenmemesi

12.VERGĠ BASKISI(TAZYĠKĠ)

—Ödenen verginin bireyin davranıĢları

üzerinde yaratacağı etkidir.

Vergi Baskısının Giderilmesi;

1.karar (beyan) etkisi: verginin ödenmesinin,

mükellefin yatırım. Tasarruf, tüketim gibi

kararlarını etkilemesi

2.Gelir Etkisi: Vergiden dolayı geliri azalan

kiĢinin daha çok çalıĢmayı tercih etmesidir.

3. İkame Etkisi: Vergiden dolayı geliri

azalan kiĢinin çalıĢmak yerine dinlenmeyi

tercih etmesi.

13. VERGĠDEN KAÇINMA-

KAÇAKÇILIK

Kaçınma: vergiyi doğuran olaya neden

olunmaması suretiyle vergi yükünün dıĢında

kalma çabasıdır.(kanunlara aykırı değil)

Kaçırma: vergiyi doğuran olay ortaya

çıkmasına rağmen vergi kanunlarına aykırı

düĢen hareketlerde verginin hiç

ödenmemesi veya kısmen ödenmesidir.

(kanunlara aykırı)

14. ÇĠFTE VERGĠ

Aynı vergi konusu üzerinden birden fazla

vergi alınması veya vergilendirme yetkisinin

çatıĢmasıdır.

1.iktisadi ç.v: aynı vergi konusu üzerinden

1den fazla vergi alınması

2.hukuki ç.v : aynı vergi konusu üzerinden

vergilendirme yetkisinin çatıĢması

3.yatay ç.v: aynı statüdeki kuruluĢların yetki

çatıĢması

4. dikey ç.v: ast-üst kuruluĢların yetki

çatıĢması

15.VERGĠ ĠADESĠ

Mükelleften fazla alınmıĢ verginin geri

verilmesi

16. VERGĠ MALĠYETĠ

1.Açık Maliyet: Devletin vergiyi toplamak

için katlandığı maliyet

2.Örtük (Gizli) Maliyet: mükellefin vergiyi

ödemek için katlandığı maliyet

17.VERGĠ HARCAMALARI

Devletin istisna muafiyet ve indirim

uygulamaları nedeniyle ortaya çıkan vergi

kaybıdır.

18. VERGĠ KAPASĠTESĠ

(vergilendirilebilir vergi + ödeme gücü)

Bir ülke ekonomisinin taĢıyabileceği vergi

yüküdür.

19. VERGĠ GAYRETĠ

= fiili vergi hâsılatı /vergi kapasitesi

(Mükellefin vergi ödeme, devletin vergi

toplama çabasıdır.)

20.MALĠ ANESTEZĠ

—mali yükümlülüklerin muhatapları

tarafından farkına varılmadan yerin

getirilmesidir.

— dolaylı vergilerde çok görülür.

21. VERGĠNĠN GELĠR ESNEKLĠĞĠ

Vergi gelirlerindeki artıĢ yüzdesinin

MG‘deki artıĢ yüzdesine oranıdır.

1.esnekliği yüksek bir vergi otomatik

stabilizatör görevi görür

2.esnekliği en yüksek vergi artan oranlı

kiĢisel gelir vergisidir.

3.esnekliği en düĢük vergi baĢ vergisidir.

22.VERGĠ BĠLĠNCĠ VE AHLAKI

-Bireyin vergilerin kamu giderlerinin

finansmanı için toplandığının farkında olması

vergi bilincidir

-bireylerin vergi ödevlerine uyması vergi

ahlakıdır. (vergi kaçırmaması, zamanında

beyanname vermesi…)

**geliĢmiĢ ülkelerde her ikisi de yüksek

23. VERGĠ TUTAMAĞI

—Kolay vergilendirilen vergi

kaynaklarıdır.

24.TAKSFLASYON

— yüksek enflasyon ve yüksek vergi

yükünün bir arada görülmesidir.

25.VERGĠNĠN AMORTĠSMANI VE

KAPĠTALĠZASYONU

-bir mal veya hak üzerine konulan bir vergi

nedeniyle o mal veya hakkın değerinin

düĢmesine v.amortismanı

- bir mal veya hak üzerine konulan verginin

kaldırılması nedeniyle o mal veya hakkın

değerinin artmasına v.kapitalizasyonu

denir.

26. VERGĠ ALERJĠSĠ

Vergilere karĢı aĢırı duyarlılıktır.

Esnekliği yüksektir.

Dolaysız vergilerde görülür.

27.MALĠ ZORLAMA

—mükelleflerden ödeme gücünün

üzerinde vergi alınmasıdır.

28. MALĠ SÖMÜRÜ VE MALĠ RANT

— mali sömürü: ödeme gücüne göre

vergilemede kamu hizmetlerinden elde

ettikleri faydadan daha fazla vergi ödenmesi

durumuna

— mali rant: ödeme gücüne göre

vergilemede kamu hzmt.den elde edilen

faydadan daha az mik.da vergi ödemek

29. VERGĠ FĠYATI

-Kamu mali için yapılan harcamalar arttıkça

, kiĢinin ödeyeceği vergi de artar. Bireyin

kamu malinden tüketeceği her ekstra birim

için yaptığı ödemedir.

30.VERGĠ PLANLAMASI

1.Makro Planlama: devletin en uygun

kaynaklardan en uygun Ģekilde vergi

almasıdır

2.Mikro Planlama: Mükellefin kanunlara

dayanarak en asgari düzeyde vergi

ödemesidir.

12

VERGĠYLE ĠLGĠLĠ TEMEL KAVRAMLAR -III-

31.MALĠ TEVZĠN (AKÇAL DENKLEġTĠRME)

MY ve YY‘nin gelir-gider paylaĢımı

Dar anlamda; sadece gelirlerin paylaĢımı

GeniĢ anlamda Gelir – gider paylaĢımı

32.VERGĠ TAKOZU

— Vergi ve vergi benzeri yükümlülüklerin, iĢveren

üzerinde oluĢturduğu yüklerdir.

33.VERGĠ MATRAHININ AġINMASI

(VERGĠ EREZYONU) — vergi harcamaları, vergi kaçırma ve vergiden

kaçınmanın artması nedeniyle vergi matrahının

aĢınmasıdır.

34.MUAFĠYET – ĠSTĠSNA

— vergilendirilmesi gereken KĠġĠNĠN vergi dıĢı

bırakılmasına muafiyet.(subjektif)

— vergilendirilmesi gereken KONUNUN vergi dıĢı

bırakılmasına istisna denir.(objektiftir)

35.VERGĠ ÇENGELĠ

— mükellefin parasal gelirinin artarak artan oranlı tarifede,

daha yüksek vergi dilimlerine çıkararak vergi yükünün

artmasına neden olmasıdır.

36.VERGĠ TATĠLĠ

— belli konu veya kiĢilerden belli bir süre vergi

alınmamasıdır.

Amaç: yb. Sermayeyi ülkeye sokmak, sosyal alanda

ilerleme…

37.VERGĠ REKABETĠ

— ülkelerin düĢük vergi uygulayarak uluslararası

sermayeyi kendilerine çekmesidir.

38.VERGĠ CENNETLERĠ

— yabancı sermayeyi ülkeye çekmek için bunlara

uygulanacak vergi oranlarının minimum veya ―0‖ düzeyine

çekilmesi.

39.VERGĠ UYUMLAġTIRMASI

— ülkelerin vergi mevzuatlarının birbirine

yakınlaĢtırılması

40.VERGĠ KOORDĠNASYONU

— ülkelerin vergilendirme yetkisinden vazgeçmeden sınır

ötesi iĢlemler ile ilgili vergisel engelleri kaldırmasıdır.

Örn: çifte vergilemeyi önleme çalıĢmaları

41. TOBĠN VERGĠSĠ

— kısa vadeli döviz iĢlemlerinden vergi alınmasıdır.

Amaç: ülkeye sermaye giriĢ çıkıĢının(ani) engellenmesi(

sıcak para giriĢ çıkıĢı), arbitrajcıların elde etmiĢ olduğu karı

düĢürmek…

42. RAMSEY VERGĠLEME

Talebin fiyat esnekliği düĢük olan malların üzerine vergi

konulması gerektiğini belirtir. Böylece devletin vergi

hâsılatı max olur…

Örn; zorunlu mallar, bağımlılık yaratan mallar

43. TANZĠ ETKĠSĠ (OLIVERA – TANZĠ )

— enflasyon döneminde vergi tahsilinin

gecikmesi ile uğranılan reel satın alma gücü

kaybıdır.

Bu kaybın nedeni: enflasyon döneminde

verginin tarhı ile tahsili arasında geçen

sürenin uzamasıdır.

44.TERS TANZĠ ETKĠSĠ

Enflasyonla reel kamu harcamaları arasındaki ters iliĢkidir.

Ters Tanzi etkisini ortaya çıkaran harcama gecikmesi, harcama

taahhüdünün ya da sözleĢmenin yapıldığı an ile harcamanın gerçekleĢtiği

an arasında geçen zaman aralığıdır.

Enflasyonist ortamlarda harcama gecikmesinin uzun olması kamu

harcamalarının reel değerini azaltan bir etkiyi beraberinde getirmektedir.

Böylece artan enf, mal ve hizmetler için yapılan ödemelerin reel

değerinin mal ve hizmetlerin reel değerinden daha düĢük kalmasına

neden olarak kamu kesiminin mali durumunda göreceli bir iyileĢme

yaratmaktadır.

45.LAFFER EĞRĠSĠ(Ġ. HALDUN- A. LAFFER)

— vergilemede optimal nokta aĢılınca vergi oranlarının

düĢürülmesi vergi hasılatını arttırır.

Vergi hasılatı

Max.

Vergi oranı

T*(optimal nokta)

46. VERGĠNĠN REDDĠ

Mükelleflerin ağır olan

vergilerin kaldırılmasına

yönelik göstermiĢ olduğu

tepkidir.

47. VERGĠNĠN GREVĠ Mükelleflerin ağır olan

vergilerin oranının aĢağı

çekilmesine yönelik

göstermiĢ olduğu tepkidir.

Not: verginin reddi ile vergi kaçakçılığı arasındaki fark ; vergi kaçakçılığında mükellefler bireysel olarak hareket

ederken, vergi reddinde mükellefler bir araya gelerek vergiye karĢı toplumsal bir hareket içerisinde yer almaktadır.

13

ÖDEME GÜCÜNE ULAġMADA KULLANILAN TEKNĠKLER

1. EN AZ GEÇİM

İNDİRİMİ

Mükellefin kendisinin ve

ailesinin yaĢamının asgari

düzeyde sağlamak için

gerekli olan gelirin

vergilendirilmemesidir

1.1 Matrahtan Ġndirim

Sistemi: mükellefin matrahından

en az geçim indirimi

tutarının düĢülmesinden

sonra kalan kısmın

vergilendirilmesidir.

1.2.Vergiden Ġndirim

Sistemi (Dekot): Önce

mükellefin geliri

vergilendirilir daha sonra en

az geçim indirimi tutarı

hesaplanır ve vergiden

indirilerek mükellefin

ödeyeceği vergi bulunur(TR)

1.3Bölme (katsayı) Sistemi:

Aile gelirinin, aile bireyleri arasında bölünmesinden sonra vergilendirilmesini öngören

sistemdir. Ġki Ģekildedir;

1.3.1.Splitting: ailenin gelirini sanki karı-koca kazanıyormuĢ gibi 2‘ye bölünür.

Daha sonra bölünen gelirler ayrı ayrı artan oranlı tarifeye göre vergilendirilir. Son

olarak ailenin ödemesi gereken toplam vergi bulunur.

1.3.2.Katsayı: ailede yaĢayan her bireye birer katsayı verilir. Ailenin geliri bu

katsayıya bölünür. Katsayı baĢına gelen gelire artan oranlı tarifedeki vergi oranıyla

katsayı basına düĢen vergi hesaplanır. En son ailedeki kaç katsayı varsa onla çarpılıp

toplam ödenecek vergi bulunur.

Bölme Sistemindeki AMAÇ; artan oranlı tarifede mükellefin bir üst dilime geçip daha

fazla vergilemenin önüne geçmektir.

2. TARİFELERDEN

YARARLANILMASI

Ödenecek vergi tutarının

belirlenmesi için vergi

matrahına uygulanacak olan

oran ya da ölçülerdir

2.1.Sabit (EĢit, Düz,

Tek) Oranlı Tarife:

Vergi matrahındaki artıĢ

ya da azalıĢa karĢın

vergi oranı aynı kalır.

KDV, KV, EV

(MVO=OVO)

2.2.Azalan Oranlı Tarife:

2.2.1.Matrahın ve vergi

oranının aynı doğrultuda

azalması ( artan tarifenin tersi)

2.2.2.Matrah artarken vergi

oranının azalması. amaç:

yatırım ve tasarrufların

artması.

(MVO<OVO)

2.3. Artan Oranlı Tarife:

Vergi oranlarındaki artma ya da azalmaya bağlı olarak vergi oranının artması veya

azalmasıdır.

(MVO>OVO). Yatırım, tasarruf gibi istekleri kırdığı düĢünülse de, gelir dağılımını

düzenlemesi ve vergi adaletini sağlar. 4 tiptir.

2.3.1.Sınıf Usulü: Vergi oranı diliminin değiĢmesine bağlı olarak artıp-

azalmaktadır. Sınıf değiĢtikçe vergi oranı SIÇRAMA gösterir.(adaletsizdir.)

2.3.2.Dilim Usulü: Matrah tarifenin öngördüğü dilimlere bölünüp ve her dilim

için ayrı bir vergi oranının uygulanması yoluna gidilmektedir.(TR‘ de GV tarifesi

dilim usulüdür.)

2.3.3. Gizli Artan Oran: Tarife DEĞĠL. Bir verginin yapılan bazı indirim ve

eklemeler sonucu artan oranlı bir vergi haline gelmesidir.

2.3.4. Tersine Artan Oran: Tarife DEĞĠL. Matrah arttıkça ortalama vergi

oranının azaldığı durum.(örn HARCAMA VERGĠLERĠ.) Gelir düzeyi farklı olan

bireylerin AYNI MĠKTARDA mal ve hizmet satın aldığında aynı miktarda vergi öder.

ANCAK, KATLANDIKLARI VERGĠ YÜKÜ FARKLIDIR.

3.AYIRMA İLKESİ

Emek gelirleri ile sermaye

gelirlerinin farklı Ģekilde

vergilendirilmesini savunur

4. MUAFİYET VE

İSTİSNALAR

Bazı kiĢilerin vergi dıĢı

bırakılması muafiyet,

bazı konuların vergi dıĢı

bırakılması istisnadır.

14

DOLAYLI – DOLAYSIZ VERGĠ

DOLAYLI VERGĠLERĠN NĠTELĠKLERĠ DOLAYSIZ VERGĠLERĠN NĠTELĠKLERĠ 1. Vergi mükellefiyle vergi yüklenicisi genellikle farklı

2.harcama üzerinden alınır

3.kolay yansıtılabilirler

4.mali anestezi etkisi yüksektir. (vergi alerjisi düĢük)

5.objektif karakterlidir (sabit oranlıdır)

6.gelir dağılımında adaleti bozucu etki yaratır. (tersine artan oranlı tarife)

7.vergi idaresi açısından uygulaması kolay-maliyeti düĢüktür

8.tabanı daha geniĢtir.

1. mükellefle yüklenici genelde aynı

2. gelir ve servet üzerinden alınır

3.yansıma zor bazen imkânsızdır.

4.mali anestezi etkisi düĢük. (vergi alerjisi yüksek)

5.subjektif karakterli ( kiĢiler gelirine göre vergilendirilir.)

6.gelir dağılımında adaleti sağlar ( artan oranlı tarife)

7. vergi idaresi açısından uygulaması zor – maliyeti yüksektir

8.tabanı daha dar.

VERGĠ YANSIMASI

1.TANIM

ÖdenmiĢ bir verginin

piyasa

mekanizmasından

yararlanmak suretiyle

diğer birimlere

aktarılmasıdır.(verginin

bir mükelleften alındığı

halde baĢka birisi

tarafından ödenmesi)

2.YANSIMA SÜREÇLERĠ

*Ödeme: ilk aĢama

verginin herhangi bir

Ģekilde ödenmesiyle baĢlar

*Vurgu: Vergi ödendikten

sonra vergi mükellefinin

vergi ödenmesinden dolayı

üzerinde hissettiği

psikolojik baskıdır

*Aktarma: Üzerine vergi

yükünün devredildiği kiĢi

yine fiyat mekanizması

aracılığı ile bu yükü

baĢkalarına, onlar da

diğerlerine parça parça

devretme yönüne

gitmeleriyle oluĢan

aĢamalardır

*YerleĢme: Fiili ve son

olarak, diğer bir birey

üzerine yeni transfer ümidi

bulunmaksızın, "vergi

yükü" son mükellefte

kalmıĢtır

3.YANSIMA ġEKĠLLERĠ

3.1.Ġleriye – Geriye Yansıma :

—İleri: verginin yüksek fiyat içerisinde nihai tüketicilere yansımasıdır.

—Geri: verginin üretim faktörlerine doğru yansımasıdır. ( burada üretici bundan kurtulmak için ya ara malının

fiyatında indirim talep eder ya da iĢ gücü ücretini aĢağı çeker)

3.2.Kanuni – Fiili Yansıma:

—Kanuni: verginin kanuni sınırlar içerisinde kanunun öngördüğü biçimde yansıması.(KDV ve BSMV )

— Fiili: verginin piyasa koĢullarında yansıtılmasıdır. (bina sahibinin kirayı artırmak suretiyle vergiyi kiracıya

ödetmesi gibi)

3.3.Sınırlı – Sınırsız Yansıma:

—Sınırlı: yansımanın belirli bir yönde olacağını, bununda belli kiĢiler üzerinde toplanacağını söyler. (bir kere de

yansıtılır olay biter)

—Sınırsız: yansımanın her yönde olacağını, belli bir toplumda değil bütün ekonomik bireylere yansımasıdır.

Bunun sonunda ise vergi yükü iyiden iyiye hafifler.

3.4.Biçimsel – Efektif Yansıma:

--Biçimsel: vergiyi kim ödemiĢ;?

—Efektif: vergiyi ödeyen mükellefin tepkisi?

3.5.Mutlak – Diferansiyel Yansıma:

—Mutlak: herhangi bir verginin oranındaki artıĢın gelir dağılımı üzerindeki etkisidir. Yapılan artıĢ sonucu bu

vergiyi ödemek zorunda olanların gelirlerini azaltarak toplumun gelir dağılımını değiĢtirir. Vergilerdeki artıĢ

dolayısıyla gelir dağılımında meydana gelen değiĢmedir.

—Diferansiyel: kamu harcamaları sabit varsayıldığında yürürlükteki herhangi bir verginin kaldırılarak yerine

baĢka bir vergi konulması suretiyle gelir dağılımında meydana gelen değiĢmelerdir.

3.6.Çapraz Yansıma (çifte yansıma):

Esnekliği yüksek olan bir malın vergisinin esnekliği düĢük olan bir malın fiyatını etkilemesi (ikame mallarda

görülür)

3.7Çift Yansıma (Çift YerleĢme)

Verginin fiyata yansıtılırken, üreticinin vergi artıĢının içersine karını da ekleyerek, fiyatların vergi artıĢından

daha fazla artması durumudur.

15

DEVLET BÜTÇESĠ

1.TANIM

5018‘e göre; belli bir dönemdeki

gelir ve gider tahminleri ile bunların

uygulanmasına iliĢkin hususları

gösteren ve usulüne uygun olarak

yürürlüğe konulan belgedir.

2. BÜTÇEYLE ĠLGĠLĠ BĠLĠNMESĠ

GEREKENLER

*1215 Magna Carta -> dünyada bütçe hakkının

geliĢimi

*1876 Kanuni Esasi -> TR‘de ilk bütçe hakkı

*1908 -> II. MeĢrutiyetle birlikte SayıĢtay‘ın

yeniden düzenlenmesi

*1909 -> TR‘de modern anlamda ilk bütçe

*1911-2006 -> 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye

*2006-…-> 5018 sayılı KMYKK

*Bütçe Hakkı: Halkın bütçe yapma yetkisini kendi

seçtiği temsilcileri aracılığıyla kullanmasıdır.

*bütçe hükümet tasarruf değil, TBMM (yasama)

tasarrufudur.

* özel bir kanundur. (her yıl hazırlanır)

3.BÜTÇENĠN TEMEL ÖĞELERĠ (4T) 1.TAHMĠN: bütçede gelir-gider tahmini

2.TASDĠK: Yürütmenin hazırladığı bütçeyi yasama onaylar

3.TEVZĠN: Bütçede gelir ve giderlerin birbirine denk olması

4.TAHDĠT: Bütçenin belli bir süre geçerli olması.

BÜTÇE TEORĠLERĠ

1. KLASĠK BÜTÇE

*Denk bütçe esastır.

*Kamu harcamaları sınırı olacak

*vergiler düĢük oranlı dolaylı vergi

olacak

*borçlanma yapmayacaksın.

(yapacaksan uzun vadeli, yatırımları

finanse etmek için, sermaye

piyasalarından borçlanacaksın)

2.DEVRĠ BÜTÇE TEORĠSĠ(ALVĠN HANSEN)

*Bütçenin yıllık olarak düĢünülmesi yerine uzun süreli

dönemler dikkate alınarak uygulanacak

*Bütçe bazı dönemlerde açık/fazla verebilir.(sorun

değil) Bunun için devlet bütçesi içerisinde bir FON

oluĢtur, fazla verdiği dönemlerde FONA at, açık verdiği

dönemlerde FONDAN kaynak aktar, dengeye gel

* Unutma ki!!! Önemli olan bütçe dengesi değil MALĠ

DENKLĠKTĠR.

Örn;

Ekonomide geniĢleme varken 3 yıl bütçe fazlası ver.

Ekonomide daralma var. O zaman 3 yıl bütçe açığı ver.

6 yılda bütçe denkliğini sağla

3. TELAFĠ EDĠCĠ BÜTÇE TEORĠSĠ

(SIR WILLIAM BEVERIDGE)

*Keynes‘ten fikir almıĢ ve demiĢ ki ;

Özel kesimin harcamalarının azalması sonucu

ortaya çıkan eksik istihdam durumunun

giderilerek ekonominin tam istihdamda dengeye

gelmesi için eksik olan özel kesim

harcamalarının kamu harcamaları ile telafi

edilmesidir

Önemli olan tam istihdam sağlanıncaya kadar

devletin açık verme derdine düĢmeden

harcamalara giriĢebilmesidir.

Tam istihdam sağlandıktan sonra bütçe

denkliğine yeniden riayet eder.

*** Burada da bütçe denkliği değil, önemli olan

EKONOMĠNĠN DENGESĠ sağlanmalı.

16

BÜTÇENĠN FONKSĠYONLARI

KLASĠK FONKSĠYONLARI ÇAĞDAġ FONKSĠYONLARI

1.Ġktisadi ve Mali Fonksiyonu: kamu hizmetlerinin bir plan dâhilinde

olması ve en az maliyetle yapılması iktisadi fonksiyonunu, bütçenin denk

olması ise mali fonksiyonunu ifade eder.

1.Yönetsel Fonksiyonu: bütçe günümüzde özellikle devlet yönetiminde

verimlilik ve etkenliği geniĢ ölçüde etkilediğinden ve kamu yönetiminde

karĢılaĢılan güçlüklerin çözümlenmesinde yöneticilere yardımcı olduğundan

kamu yönetimin verim ve etkinliğini artırma aracı olarak kabul etmektedir.

2.Hukuki Fonksiyonu: Bütçe bir kanundur. Bu kanun, yürütme organına

yasama organı tarafından gelirlerin toplanmasına yetki ve giderlerin

yapılmasına da izin veren bir kanundur. Özel bir kanundur. Her yıl yapılır

2. Planlama Fonksiyonu: bütçe sadece bir plan değilse de kamu kesiminin

iktisadi bir planı niteliğindedir. Plan geleceğe ait ekonomik geliĢmelerin belli

bir sistem içinde yapılmasını sağlar

3.Siyasi Fonksiyonu: Kamu ekonomisi içinde üretilecek mal ve

hizmetlerin ne miktarda ve ne Ģekilde üretileceğine siyasi süreç içerisinde

karar verilir. Bütçe bu siyasi süreçte oluĢan tercihleri Ģekillendirip

uygulamasına olanak sağlar.

3.Gelir ve Kaynak Tahsisi Fonksiyonu: bütçe kamu ve özel sektör arasında

kaynak kullanımını düzenlediği gibi gelirin yeniden dağılım fonksiyonuna

sahiptir. (kamu gelirlerinin toplanması, toplanan gelirlerin harcamalar ile

dağıtılması)

4.Denetim Fonksiyonu: kamu maliyesinin ve mali iĢlemlerin belirtilen

esas ve hedeflere uyumlu Ģekilde yürütülmesinin denetlenmesi Ģeklinde

ortaya çıkar.

4. Makroekonomik Fonksiyonu:

4.1.Konjonktürel Fonksiyonu: ekonomideki genel iniĢ çıkıĢları yani

konjonktürel dalgalanmaları inceler ve genel iktisadi konjonktürü ayarlama

görevi görür.

4.2. Telafi Edici Fonksiyonu: ekonominin eksik istihdamda olduğu

dönemlerde bütçe açığı, talep arttırıcı ve iĢsizliği azaltıcı bir iĢleve sahiptir.

4.3.Kalkınma Fonksiyonu: Bütçe kamu ekonomisinin tasarruf ve yatırım

tercihlerini yönlendiren bir plandır. Bu anlamda kalkınma hamleleri açısından

üzerine bazı iĢlevler düĢmektedir.

4.4.Ġstikrarı Sağlama Fonksiyonu: bütçenin fiyat istikrarı ve tam istihdamı

sağlamasıdır.

17

BÜTÇE ĠLKELERĠ

I.KLASĠK ĠLKELER(Ġlk defa 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanununda düzenlenmiĢtir.) Genellik Ġlkesi:

Bütçede yer alacak tüm gelir ve gider tahminlerinin cinsi, tutarı ve

kullanılmasında uygulanacak yöntem ile ilgilidir. Genellik ilkesi, üç

noktada ağırlık kazanır:

1.Tüm gelir ve giderlerin bütçede gösterilmesi,

2.Bütçe yer alan gelir ve giderlerin gayri safi olarak belirtilmesi,

3.Belirli gelirlerin belirli giderlere tahsis edilememesidir (Adem-i tahsis).

Döner sermayeli iĢletme bütçeleri, Ģartlı bağıĢ ve yardımlar, katma bütçeler,

fon uygulamaları, bu ilkeden sapma gösterir.

Birlik Ġlkesi: Bir kamu tüzel kiĢiliğinin bütçe yaparken tüm gelir ve

giderlerini tek bir bütçe içinde toplanmasına birlik ilkesi

denir.

YANĠ; DEVLETĠN BÜTÇESĠ TEK OLACAK

Yeknesaklık Ġlkesi: Bütçede birlik ilkesinin devletin tüm gelir ve

giderlerinin tek bir bütçede toplanmasını ifade

etmektedir. Ancak uygulamada birlik ilkesinden

sapmalar olduğunu görülmektedir.

Yeknesaklık ilkesi ise, bütçelerde benzer

nitelikteki gelir ve giderlerin gruplandırılarak

bir arada gösterilmesini ifade eden bir ilkedir.

Birlik ve genellik ilkesinin daha esnek bir

uygulamasıdır.

Toplama Ġlkesi:

Kamu idarelerinin tüm gelir ve giderleri bütçelerinde

gösterilmesi ve benzer nitelikteki bütçelerin bir araya

toplanmasıdır. Merkezi Yönetim Bütçesi, Mahalli Ġdare

Bütçeleri ve Sosyal Güvenlik Bütçeleri ayrımı toplama

ilkesini ifade etmektedir.

Ön Ġzin ve Bölümler Ġtibariyle Onaylanması Ġlkesi: Bütçenin mali yıla girilmeden önce onaylanmıĢ ve kanunlaĢmıĢ olmasının

öngörülmesi ön izin ilkesidir. Bu sayede yasama organı yürütme organına

bütçenin uygulanabilmesine iliĢkin izin vermiĢ olacaktır.

Yıllık Olma Ġlkesi: Bütçe esas itibariyle hemen her

ülkede bir yıl için geçerlidir

Denklik Ġlkesi: Bütçenin gelir ve gider

kalemlerinin birbirine denk olmasıdır.

BÜTÇE DENK BAĞLANMAK ZORUNDA

AKTĠF = PASĠF

Fiskalite Ġlkesi (Mali Olma): Bu ilke bütçede mali anlamda sınırları ifade etmektedir. Buna göre bütçede

aĢağıda belirtilen esaslara uyulmak zorunludur;

1.Yürütme organı bütçede yer alan ödenek miktarından fazla harcama

yapamaz,

2.Bütçede belirtilmeyen bir kaleme harcama yapılamaz,

3.Bütçede sadece mali hükümlere yer verilmesinin sağlanarak ve mali

hükümler dıĢında hükümler konulamaz.

4.Bütçede, ödenekler belirli amaçları gerçekleĢtirmek üzere tahsis edilir ve

baĢka bir amaca harcanamaz (giderlerde tahsis).

Doğruluk ve Samimilik Ġlkesi:

Bütçe öngörülerinin elden geldiği ölçüde gerçek durumu

yansıtması ve mevcut koĢulların ortaya konulması

doğruluk ilkesini, gerek gider gerekse gelir

tahminlerinin ortaya konulmasında, doğruluğuna inanılan

hususların içtenlikle ortaya konmasına ise samimilik

ilkesi denir.

Açıklık ve Alenilik Ġlkesi:

Bütçe ile tüm belge ve hesapların kamu

tarafından eleĢtiriye olanak sağlayacak Ģekilde

açık bulundurulmasını ifade eder. Bütçenin

tümüne ve özellikle gelir ve gider cetvellerine

açıklık getirmektir. Alenilik ilkesi, bütçe ile ilgili

tüm iĢlem ve uygulamaların, herkesin gözü

önünde, herhangi bir gizlemeye

baĢvurulmaksızın gerçekleĢtirilmesini

öngörmektedir.

II.ÇAĞDAġ ĠLKELER(ilk defa 5018 sayılı KMYKK’de düzenlenmiĢtir.) Makroekonomik Ġstikrar ilkesi:

Bütçelerin hazırlanması ve uygulanmasında,

makroekonomik istikrarla birlikte

sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak esastır.

Performans ve Mali Kontrol Ġlkesi:

Bütçeler kalkınma planı ve programlarda

yer alan politika, hedef ve önceliklere

uygun Ģekilde, idarelerin stratejik planları

ile performans ölçütlerine ve fayda-maliyet

analizine göre hazırlanır, uygulanır ve

kontrol edilir.

Planlama Ġlkesi:

Bütçeler, stratejik planlar dikkate

alınarak izleyen iki yılın bütçe

tahminleriyle birlikte görüĢülür ve

değerlendirilir.

Uluslararası Standartlara Uygunluk Ġlkesi:

Bütçeler kurumsal, iĢlevsel ve ekonomik

sonuçların görülmesini sağlayacak Ģekilde

Maliye Bakanlığınca uluslararası standartlara

uygun olarak belirlenen bir sınıflandırmaya

tabi tutularak hazırlanır ve uygulanır.

18

BÜTÇE TEKNĠKLERĠ

1.GELENEKSEL BÜTÇE

*Ödenekler hizmetlere tahsis edilirken önemli olan

ÖRGÜTLERĠN ĠHTĠYACIDIR.

*O halde;

Unutma ki burada kamu harcamalarında

KURUMSAL SINIFLANDIRMA yapılır

Kurumsal sınıflandırma varsa burada merkezi

yönetim ve merkezi kontrol anlayıĢı vardır.

*girdi odaklıdır sonuçlara bakmaz. O Halde ;

*SADECE mali denetimi kale alır, performans

denetimini sallamaz.

*bütçe teknik bilgi ve ihtiyaçlara göre değil, siyasal

anlayıĢa göre yapılır. O halde;

*plan bütçe iliĢkisi kurulmaz(kısa vadeli

olduğundan)

*sayısal analiz tekniklerden yararlanmazzzzz

*kalifiye eleman alıp masrafa girmez.

*Hal böyle olunca kolay hazırlanırrrr, maliyeti de

sudan ucuz olurrrr.

2. PERFORMANS BÜTÇE (TR)

(EN UCUZ MALĠYET- EN YÜKSEK

HZMT)

*Devletin gerçekleĢtirdiği hizmetlerle

bunların birim maliyetinin önem kazandığı

bütçe sistemi

*Yapılacak hizmetin en ucuza nasıl

yapılacağını belirtir.

*Eldeki kaynaklarla EN YÜKSEK hizmet

çıktısını hedefler

*örn; temel eğitim hizmetinde

Çıktı->mezun öğrenci sayısı

Sonuç->iĢ bulan öğrenci sayısı

4. PLANLAMA-PROGRAMLAMA-BÜTÇELEME- SĠSTEMĠ (PPBS)

*kamu faaliyet programları ile belirlenen hedefler ve kamu kaynakları

arasındaki iliĢkileri ele alır.

*4 AġAMASI VAR

1.PLAN-> 2.PROGRAM->3.BÜTÇELEME->4.SĠSTEM ANALĠZĠ

*YARARLARI

1.Tüm kamu faaliyetlerinde uygulanır.

2. bütçe uygulamalarına açıklık getirir. Denetimin etkinliği artar.

3.yöneticilerin sorumlulukları artar. 4.esnektir

5.FONKSĠYONEL sınıflandırma esastır.

6.tercihleri sıraya koyarak en rasyonel seçimi yapma fırsatı verir.

*SAKINCALARI

1.Amaçların belirlenmesi bazı durumlarda güçtür.

2.geleceğe iliĢkin planlar yapılırken belirsizlik çoğu kez dikkate alınmaz.

3.bütçe hazırlanması ve uygulamasından kimler sorumlu olacak

4. uygulanması için bolca kalifiye eleman gerekli (maliyet artacak)

5.sistem genelde kamu giderleri üzerinde durur, gelirleri ihmal eder

6.sistemi kusursuz olarak görüp sıkı sıkıya bağlı kalınması yöneticileri

yanılgıya düĢürür.

7.bütçenin sosyal fonksiyonunu ihmal eder, mali ve ekonomik fonksiyonu

ön plana çıkartır.

3.PROGRAM BÜTÇE

*Hangi hizmetleri belli kaynaklarla en yüksek

TOPLUM REFAHINI nasıl sağlarızzzz??

*alternatif programlar arasından en

RASYONEL seçimi yapma fırsatı veren bütçe

sistemi

*O halde ;

Ġsrafı ÖNLER, AMAÇLAR ön planda olur.

*süresi 1 yıldan uzundur

(ist-ank arası ulaĢımı nasıl sağlamalıyım.

Havayolu-karayolu-demiryolu)

5.SIFIR ESASLI BÜTÇELEME

*Hizmetler sanki her yıl yeniden yapılacakmıĢ gibi

düĢünülerek ödeneklerin verilmesidir.

*geçmiĢi olmayan bütçedir.

*düĢük öncelikli hizmetlerden çok, yüksek öncelikli

hizmetlere önem veren bir sistemdir.

6.YATIRIM BÜTÇESĠ

*Ġsveç‘te uygulanıyormuĢ.

*Bütçeyi 2‘ye ayırır

1.Cari – Transfer Bütçesi

2.Yatırım Bütçesi

7.TORBA BÜTÇE

*Harcama kalemlerine bütçeden ayrı ayrı ödenek verilmez.

*kuruluĢlar ödenek kullanımında serbest.

Hal böyleyken israf alır baĢını gider.

8.ANALĠTĠK BÜTÇE (Bir sınıflandırma tekniğidir.)

*4‘lü bir kod yapısı vardır;

1.Kurumsal Sınıflandırma: program sorumlularının saptanmasını sağlamakla, performans hedeflerinin gerçekleĢmesinde sorumlu olanları ortaya koyar.

2.Fonksiyonel Sınıflandırma: sektörel tavanların belirlenmesine yardımcı olarak orta vadeli harcama sistemi ile kurum bütçeleri arasında iliĢki kurar.

3.Ekonomik Sınıflandırma: kamu hizmetlerinin en etkin yöntemlerle geliĢtirilmesini sağlayacak strateji tercihlerinin bütçeleĢtirilmesine olanak sağlar

4.Finansman Tipi Sınıflandırma: kamu hizmetinin hangi kaynaklardan finanse edildiğini gösterir

19 5018’E GÖRE BÜTÇE TÜRLERĠ

MERKEZĠ YÖNETĠM BÜTÇESĠ MAHALLĠ ĠDARELER BÜTÇESĠ SOSYAL GÜVENLĠK KURULUġLARI

BÜTÇESĠ 1.GENEL BÜTÇE

2.ÖZEL BÜTÇE

3.DÜZENLEYĠCĠ VE DENETLEYĠCĠ KURUM BÜTÇESĠ

1.ĠL ÖZEL ĠDARESĠ

2.BELEDĠYELER

3.MAHALLĠ BĠRLĠKLER

1.SOSYAL GÜVENLĠK KURUMU

2.TÜRKĠYE Ġġ KURUMU

MERKEZĠ YÖNETĠM BÜTÇESĠ

1.GENEL BÜTÇE 2.ÖZEL BÜTÇE 3.DÜZENLEYĠCĠ VE DENETLEYĠCĠ KURUM BÜTÇESĠ *tek bir nakit idaresine sahiptir.

*DEVLET TÜZEL KĠġĠLĠĞĠNE sahiptir. (kendilerine

ait KTK‘si YOK)

*kendilerine ait malvarlığı ve gelirleri YOKTUR.

*ağırlıklı olarak tam kamusal mal ve hzmt üretrler

*****Ödenekleri yetmezse; YEDEK ÖDENEK

kaleminden ödenek alabilirler.

*genellik ve birlik ilkesine uygundur.

*I Sayılı Cetvelde yer alırlar; TBMM,

CB,BAġBAKANLIK, SAYIġTAY, BAKANLIKLAR,

YÜKSEK MAHKEMELER,

MÜSTEġARLIKLAR(SAVUNMA SANAYĠ

MÜSTAġARLIĞI HARĠÇ, …KOMUTANLIĞI,…

* bir bakanlığa veya belirli bir kamu hizmetini yürütmek üzere

kurulur.

*kendilerine ait KTK‘leri vardır.

*kendilerine ait nakit idareleri vardır.

*Kendilerine ait mal varlıkları ve gelirleri vardır.

*genellikle yarı kamusal mal ve hizmet üretirler.

*ödenekleri yetmezse genel bütçeden HAZĠNE YARDIMI

alırlar

*genellik ve birlik ilkesine aykırıdır.

*II Sayılı Cetvelde yer alırlar.YÖK, ÖSYM,ÜNĠVERSĠTELER,

DĠĞER ĠDARELER (TÜBĠTAK, GSGM,OGM,VGM,

SAVUNMA SANAYĠ MÜSTEġARLIĞI……)

*Özel kanunla kurulurlar.

*mal ve hizmet üretmez, kural ve norm koyar. Bunların

uygulanmasını izler ve denetlerler.

*Kendi KTK‘leri vardır.

*kendilerine ait mal varlığı ve gelirleri vardır.

*ödenekleri yetmezse genel bütçeden HAZĠNE YARDIMI alırlar

*genellik ve birlik ilkesine aykırıdır.

*III Sayılı Cetvelde yer alırlar; RTÜK, SPK, BDDK, EPDK,

TAPDK, KĠK, REKABET KURUMU, BĠLGĠ TEKNOLOJĠLERĠ

VE ĠLETĠġĠM KURUMU, KAMU GÖZETĠMĠ MUHASEBE VE

DENETĠM STANDARTLARI KURUMU

MERKEZĠ YÖNETĠM BÜTÇESĠ = GENEL BÜTÇE + ÖZEL BÜTÇE + DÜZENLEYĠCĠ VE DENETLEYĠCĠ KURUM BÜTÇESĠ – HAZĠNE YARDIMLARI

MAHALLĠ ĠDARELER BÜTÇESĠ

1.ĠL ÖZEL ĠDARELERĠ 2.BELEDĠYE BÜTÇELERĠ 3.KÖYLER 4.MAHALLĠ BĠRLĠKLER

1.VALĠ bütçeyi hazırlar

2.hazırlanan bütçe ĠL DAĠMĠ ENCÜMENĠ‘NE

ve ĠL GENEL MECLĠSĠ‘NE sevk edilir.

3.ĠL GENEL MECLĠSĠ tarafından onaylana

bütçe VALĠ tarafından ĠÇĠġLERĠ

BAKANLIĞINA gönderilir.

4.ĠÇĠġLERĠ BAKANLIĞI bütçeyi konsolide

eder.

1.bütçeye hazırlık aĢaması BELEDĠYE BAġKANININ

talimatıyla baĢlar.

2.BELEDĠYE DAĠRELERĠ ve BELEDĠYE HESAP ĠġLERĠ

MÜDÜRÜ tarafından hazırlanır.

3.hazırlanan bütçe BELEDĠYE BAġKANI tarafından

BELEDĠYE ENCÜMENĠNE gönderilir.

4.ENCÜMEN 2AY bütçeyi inceler ve BELEDĠYE

BAġKANI tarafından BELEDĠYE MECLĠSĠNE sevk edilir.

5.BELEDĠYE MECLĠSĠ onayı basar.

6.onaylanan bütçe 7 gün içerisinde VALĠ ya da

KAYMAKAMA gönderilerek bütçe yürürlüğe girer

(5018 KAPSAMINDA

YER ALMAZLAR)

1.Bütçe MUHTAR VE

ĠHTĠYAR HEYETĠ

tarafından hazırlanır.

2. VALĠ ya da

KAYMAKAM

tarafından onaylanır.

*Mahalli birliklerin ve BĠT‘lerin

bütçelerini kapsar.(unutma!!! BĠT‘lerin

denetimini SAYIġTAY YAPAR)

*EGO, Halk Ekmek, ĠETT…

BĠT=Belediye Ġktisadi TeĢebbüsü)

SOSYAL GÜVENLĠK KURULUġLARI BÜTÇESĠ

SOSYAL GÜVENLĠK KURUMU

*Sosyal güvenlik hizmeti sunmak üzere kanunla kurulan ve IV. Sayılı cetvelde yer alan idarelerin bütçesidir.

*giderlerini üyelerinden toplamıĢ oldukları kendi gelirleriyle karĢılarlar.( BÜTÇELERĠNĠ KENDĠ HAZIRLARLAR)

*ANCAK; gelir gider açığı ortaya çıkması halinde genel bütçeden yapılacak TRANSFER HARCAMALARIYLA bu açık kapatılır. Bunların ayrıntılı harcama programları

TBMM‘de Bütçeyle birlikte görüĢülür.

20

21

GĠDER BÜTÇESĠNĠN HAZIRLANMASI – GÖRÜġÜLMESĠ – UYGULANMASI (TABLO I)

EYLÜL’ÜN ĠLK

HAFTASINA KADAR

1.KALKINMA BAKANLIĞI ―ORTA VADELĠ PROGRAM‖ı hazırlar.

2.Bunu BAKANLAR KURULU onaylar.(bütçenin hazırlık

aĢaması baĢlangıcı)

15 EYLÜL’E KADAR

1.MALĠYE BAKANLIĞI orta vadeli programa uygun

olarak ―ORTA VADELĠ MALĠ PLANI‖

HAZIRLAR

2.YPK onaylar 3. RG‘DE YAYIN

1.MALĠYE BAKANLIĞI ―BÜTÇE ÇAĞRISI YAPAR VE BÜTÇE

HAZIRLAMA REHBERĠNĠ ilgili kuruluĢlara gönderir.

2.KALKINMA BAKANLIĞI tarafından ―YATIRIM

GENELGESĠ VE YATIRIM PROGRAMI HAZIRLAMA

REHBERĠNĠ‖ kuruluĢlara gönderir.

EYLÜL SONUNA

KADAR

1. Hazırlanan bütçe teklifleri MALĠYE BAKANLIĞINA 2.Hazırlanan yatırım teklifleri KALKINMA BAKANLIĞI‘NA

gönderilir

3.MALĠYE BAKANLIĞINCA kuruluĢlara ait bütçe tekliflerinin kuruluĢlarla

KARġILIKLI olarak görüĢülür-incelenip birleĢtirilerek BÜTÇE KANUN

TASARISI hazırlanır.

4.DDBK ile TBMM VE SAYIġTAY’A ait bütçe teklifleri

doğrudan TBMM‘YE gönderilir.(bir örneğini de MALĠYE

BAKANLIĞINA gönderirler)

01-17 EKĠM 1.1.Makroekonomik göstergeler ve bütçe

büyüklükleri en geç ekim ayının ilk haftası içinde

YPK‘ da görüĢülür.

1.2.MALĠYE BAKANLIĞINCA Merkezi

Yönetim Bütçe Kanun Tasarısı hazırlanır

2.Merkezi Yönetim Bütçe

Tasarısını Bakanlar

Kuruluna Sunulur.

3.BAKANLAR KURULU Bütçe

Kanun Tasarısını TBMM‘YE verir.

4. TBMM‘ye gelen Bütçe

Kanun Tasarısı BÜTÇE

KOMĠSYONUNA

VERĠLĠR.

17 EKĠM – 10 ARALIK

(55 GÜN)

BÜTÇE KOMĠSYONU 55 gün içerisinde BÜTÇE KANUN TASARISINI görüĢerek TBMM GENEL KURULUNA SEVK EDER.

(BÜTÇE KOMĠSYONU en az 40 kiĢiden oluĢur, 25i iktidar, 15 i muhalefet partisinden)

(komisyona üye olmayanlar toplantıya katılabilir lakin görüĢ bildiremezler)

10 – 31 ARALIK

(20 GÜN)

TBMM GENEL KURULU 20 GÜN içinde Bütçe Kanun Tasarısını görüĢerek ONAYLAR VE CUMHURBAġKANINA gönderir.

(Genel kurulda milletvekilleri gider arttırıcı veya gelir azaltıcı önerilerde BULUNAMAZLAR)

31 ARALIK 1.BÜTÇE CUMHURBAġKANI TARAFINDAN ONAYLANIR (VETO EDEMEZ, ĠPTAL DAVASI AÇABĠLĠR)

2.RG‘ de yayınlanarak yürürlüğe girer.(1.OCAK)

Eylül’ün ilk 15 Eylüle Eylül 1-17 Ekime 17 ekim – 10aralık 10-31 31 aralık

Haftasına kadar kadar sonuna kadar kadar aralık

GEÇĠCĠ BÜTÇE 1.GEREKÇESĠ

Eğer bütçe genel kurulda kabul edilmezse hükümet DÜġMEZZZ. Bütçe 1 Ocakta yürürlüğe

girmezse GEÇĠCĠ BÜTÇE hazırlanır.

( geçici bütçe 6 aydan fazla uygulanamaz)

2.SAKINCALARI

2.1.Yeni hizmetlere baĢlanamaz

2.2.Yatırımlar aksar.

2.3. hesaplar birbirine karıĢır.

2.4.meclis denetimi zayıflar

22

GĠDER BÜTÇESĠNĠN HAZIRLANMASI – GÖRÜġÜLMESĠ – UYGULANMASI (TABLO II)

23

BÜTÇENĠN UYGULANMASI 1.GELĠRLERĠN TOPLANMASI

*kamu gelirlerinin TARH-TEBLĠĞ-TAHAKKUK-

TAHSĠL iĢlemleridir. (gelirlerin toplanmasına BÜTÇE

KANUNU ile mümkündür)

*gelir bütçesinin hazırlanmasında görev ve sorumluluk

Maliye Bakanlığı‘na aittir.

*gelir bütçesini hazırlayan ve Gelirleri toplamak için yetkili

kuruluĢ ―Maliye Bakanlığı Gelir Ġdaresi BaĢkanlığıdır‖

2.GĠDERLERĠN YAPILMASI

1.Bütçede belirtilen ödeneklerin

kullanılması ancak MB‘nin ödenekleri

serbest bırakmasıyla mümkün.

2.ödenekler yılın ilk 6ayı ve ikinci 6 aylık

dönemi için AYRI AYRI SERBEST

bırakılır. Ġkinci 6aylıkdönem, ikiĢer dönem

olarak da serbest bırakılabilir.

**BÜTÇE EMANETĠ

—Ödeme emri belgesine bağlandığı

halde yıl içerisinde ödenmeyen

giderler bütçede emanet hesabına

alınarak gider yazılır ve buradan

ödenir.

—mali yılsonundan baĢlanarak 5yıl

boyunca alacaklıları tarafından

mazeret gösterilmeyen borçlar

zamanaĢımına uğrar ve kamu kurumu

lehine gelir olarak yazılır.

**AVANS VE KREDĠ ĠġLEMLERĠ

--Harcama yetkilisinin uygun görmesi,

sözleĢmede belirtilmesi, sözleĢme tutarının

%30‘u geçmemek Ģartıyla ve benzeri

nedenlerle bazı giderler için avans

verilebilir ya da kredi açılabilir.

1.Bütçe içi avans ve kredi iĢlemleri;

mutemet avansları, mutemet kredileri ve

akreditifler, yolluklar.

2.Bütçe dıĢı avans ve kredi iĢlemleri;

müteahhit avansları ve özel yasalara

dayanılarak yapılan ödemeler

1.1.Gelirlerin Tahmin Yöntemleri

a.Otomatik Yöntemler: uygulanması biten son bir ya da

birkaç yılın kesinleĢen rakamları yeni yılın tahmini olarak

kabul edilir.

b.Serbest Takdir Yöntemi: otomatik yöntemlerin aksine

tahminlerin yapılmasında geçmiĢ dönemlerdeki

uygulamalardan faydalanılmakla beraber bunlara bağlı

kalınmaksızın; konjonktürdeki değiĢmeler değerlendirilerek

gelir bütçesi tahminleri yapılır.

3.ÖDENEKLERLE ĠLGĠLĠ ĠġLEMLER

3.1.Yedek Ödenek:

Bütçe kanunu hazırlanırken öngörülen harcama

tertiplerinin yeterli olmaması ya da öngörülmeyen

hizmetlerin ortaya çıkması halinde sadece GENEL ve

ÖZEL BÜTÇEDEKĠ kamu idarelerine aktarılmak üzere,

cari yıl bütçe giderlerinin %2‘sini aĢmamak kaydıyla

Maliye Bakanlığı bütçesine konulan ödenektir.

-ödenek aktarımında yetkili Maliye Bakanlığı

-mali yıl içinde yapılan aktarmalar mali yıl bitimini takip

eden 15 gün içinde Maliye Bakanlığınca ilan edilir.

3.2. Ödenek Aktarması

3.2.1.Kurumlar arası Ödenek Aktarması

Merkezi Yönetim kapsamındaki kamu

idarelerinin bütçeleri arasındaki ödenek

aktarımı sadece kanunla yapılır.

ENFAZLA ÖDENEGĠN %10‘ KADAR

AKTARIM YAPILABĠLĠR.

3.2.2.Kurum içi Ödenek Aktarması:

Merkezi Yönetim kapsamındaki kamu

idareleri aktarma yapılacak tertipteki

ödeneğin %20‘Sine kadar kendi bütçeleri

içerisinde aktarma yapmaya yetkilidir.

3.3.Ek Ödenek (Ek Bütçe)

Yıl içerisinde ödeneği yetmeyen

kuruluĢlara yedek ödenekten aktarma

yapılır. Ancak yedek ödeneğin

yetmediği hallerde ek ödenek talebi

ile ek bütçe hazırlanır. KanunlaĢarak

yürürlüğe girer.

3.4. Olağanüstü Ödenek

Genel veya kısmi seferberlik, savaĢ ilanı

veya BK kararıyla zorunlu askeri

hazırlıkların yapıldığı olağanüstü

dönemlerde MSB, JANDARMA GENEL

KOMUTANLIĞI, SAHĠL GÜV. KOM.,

bütçelerindeki ödenekler

BĠRLEġTĠRĠLEREK kullanılır. Bu

durumda mevcut ödenekler yeterli olmazsa

toplam ödenek tutarının %15‘ine kadar

ek harcama yapılabilir.

3.5.ÖRTÜLÜ ÖDENEK

Kapalı istihbarat ve kapalı savunma hizmetleri, devletin

milli güvenliği ve yüksek menfaatleri vb nedenlerle

BAġBAKANLIK VE CUMHURBAġKANLIĞI

BÜTÇESĠNE konulan eklerdir. Bu ödenek, genel bütçe

baĢlangıç toplamının %0,5‘ini geçemez.

Örtülü ödeneği kullanma yetkilisi;

*baĢbakan + maliye bakanı + ilgili bakan

Tarafından imzalanan ORTAK kararname ile olur.

4.HAZĠNE ĠġLEMLERĠ

Bütçenin gelir ve giderlerinin yer ve zaman

bakımından uyumlaĢtırılmasıdır.

—yer bakımından haz. ĠĢl : gelir fazlası

olan yerlerden, gelir açığı olan yerlere

yapılan aktarımlardır. Bu durum hazinenin

parasal aktarımıyla gerçekleĢtirilir.

—zaman bakımından haz. ĠĢl: yıl

içerisinde gelir ve giderler arasında

uyuĢmazlık söz konusu olduğunda hazine,

hazine bonosu aracılığıyla nakit sıkıntısını

giderir.

5.BÜTÇE HESAPLARININ

KAPATILMASI

5.1. Hesap Aktarma Usulleri

5.1.1.Egzersiz U

-gelir ve giderlerin kapatılması

bütçenin mali yıla bağlı

kalınmaksızın tamamıyla

uygulanması ile sağlanır.

*yıllık ilkesine ters

*denetimi zayıf

*hesaplar birbirine karıĢır.

*israf ve savurganlığa neden olur

*harcamalara esneklik tanır.

5.1.2.Jestiyon U (TR)

Kamu gelirleri tahsil edildiği, giderler ise

gerçekleĢtiği yılda kaydedilir.

*denetim güçlü ve etkin

*tasarruf sağlar

*yıllık ilkesiyle uyuĢur

24

DEVLET BORÇLANMASI 1.Bilimsel olarak ilk kez Charles DAVENANT ve David

HUME tarafından incelenmiĢtir.

4.KĠT‘lerin iç ve dıĢ borçlanması HAZĠNE

KEFALETĠ ile olur.

****Verginin geri ödenmesi söz konusu DEĞĠLKEN, devlet

borçlanmasında geri ödemenin yanında FAĠZ de ödenir. (öyle ki vergi

yükü bireyin üzerine kalırken, borçlanmanın yükü gelecek nesiller

üzerine kalır

2. Devletin kamu geliri ihtiyacını karĢılamak amacıyla yaptığı

borçlanmadır. Borçlanma ;

DAR ANLAMDA : MY

GENĠġ ANLAMDA: MY + YY

5.Yerel Yönetimlerin iç borçlanması ĠLLER

BANKASIYLA, dıĢ borçlanması ise HAZĠNE

KEFALETĠ ile olur

****vergi daha çok cari harcamaların finansmanında kullanılırken

borçlanma genellikle yatırımların finansmanında kullanılır.

3. Borçlanma, Bütçe Kanununda verilen yetkilere dayanılarak

yapılır

UNUTMA!! DEVLET BORÇLANMASINDA

faizler KANUNLA belirlenirken, özel borçlarda

faizler PĠYASA KOġULLARINDA ve

SÖZLEġME ĠLE YAPILIR.

***BORÇLANMANIN KALDIRAÇ ETKĠSĠ:

Alınan borçların prodüktif ( verimli ) yatırımlara aktarılmasıdır.

BORÇLANMANIN NEDENLERĠ 1. MALĠ 2. EKONOMĠK 3.DĠĞER

1.Bütçe açıklarını kapatmak

2. kalkınmanın finansmanı saplamak

3. savunma giderlerinin finansmanını sağlamak

4. kriz dönemlerinden kurtulmak için.

1.tasarrufların yatırımlara dönüĢtürülmesi için

2. ekonomik dengenin sağlanmasına yönelik etkiler yaratılması

3. kaynak dağılımında etkinliğin sağlanmasına yönelik etkiler

yaratılması

1.savurganlık

2.doğal afet

3.kamu harcamalarının denetiminde yetersizlik

DEVLET BORÇLARININ ÇEġĠTLERĠ

1.CEBĠR UNSURUNA GÖRE 2.VADESĠNE GÖRE 3.KAYNAĞINA GÖRE

1.1. CEBRĠ 2.1.KISA VADELĠ (DALGALI) ĠÇ BORÇ

1.2.ĠHTĠYARĠ (GÖNÜLLÜ) 2.2.UZUN VADELĠ (KONSOLĠDE) DIġ BORÇ

25

DEVLET BORÇLARININ ÇEġĠTLERĠ

1. ĠHTĠYARĠ – CEBRĠ BORÇLAR 2.VADESĠNE GÖRE BORÇLAR 3.KAYNAĞINA GÖRE BORÇLAR Elinde borç verebilir fonları bulunanların

kendi istek ve arzularıyla devlete borç

vermesine ihtiyari borç denir.

Ancak bazı durumlarda devletin zorunlu

borçlanmaya gittiği görülür. (TR‘de 61‘de

zorunlu tasarruf bonoları çıkarmıĢtır.)Zorunlu

borçlar 4‘e ayrılır.

1.tam zorlama ile 2.zorlama tehdidi ile

3.manevi zorlama ile 4.zorunlu tasarruf

yaratılarak

* 1 yıla kadar olan borçlar KISA

* 1 – 5 yıl kadar olan borçlar ORTA

* 5 yıldan uzun olan borçlara UZUN VADELĠ BORÇ denir

Ġç ve dıĢ borç olmak üzere ikiye ayrılır. Farklı

kriterlere göre iç – dıĢ ayrımı yapılır. En önemlisi

PĠYASA UYRUĞUNA göre yapılan ayrımdır.

Eğer borçlanılan piyasa yabancı bir piyasa ise dıĢ

borç, yurt içi ise iç borçtur. Örn: YurtdıĢında oturan

bir Türk yurtdıĢı piyasalarda satılan bir tahvil veya

bono alması DIġ BORÇTUR. TR‘de oturan bir

yabancının iç piyasalarda satılan bir tahvil veya bono

alması ĠÇ BORÇTUR.

Ġç borç dıĢ borç ayrımında yapılan diğer bir ayrımda

MG‘ye etkisidir. MG‘de değiĢiklik yaratan (arttırıp

azaltan) borçlara dıĢ borç, MG‘de herhangi bir

değiĢiklik yaratmayan borçlar iç borçtur.

Kısa Vadeli Borçlar (Dalgalı Borçlar) (para Piyasalarından)

vade KISA, risk DÜġÜK, faiz DÜġÜKTÜR.

--Kısa Vadeli Borçlara BaĢvurma Nedenleri

1.bütçe dengesizliği

2.devlet açısından borç yükünün daha az olması

3. uzun vadeli borçlanmaya zemin hazırlaması

4.özellikle durgunluk dönemlerinde MALĠYE POLĠTĠKASI

aracı olarak kullanılması

5.Öngörülmeyen giderlerin ortaya çıkması

Uzun Vadeli Borçlar (Konsolide Borçlar) (Sermaye

Piyasalarından)

Vade UZUN, risk YÜKSEK, faiz YÜKSEKTĠR.

-Uzun Vadeli Borçlara BaĢvurma Nedenleri

1.ekonomideki enflasyonist durumu ortadan kaldırmak

2.yatırımları finanse etmek

3.savaĢ, olağanüstü durumlarla karĢılaĢılması

Uzun Vadeli Borç Türleri

1.süresiz (ebedi,devamlı) borçlar: faiz ödemesinin yapıldığı

ancak anaparanın ne zaman ödeneceği belli olmayan borçlardır.

2.itfaya tabii (süreli) borçlar: süresi belli olan uzun vadeli

borçlardır. Zamanı gelince devlet faizi de anaparayı da öder.

26

BORÇLANMA KAYNAKLARI

Borçlanma Kaynakları 2’ye Ayrılır

1. ĠÇ BORÇ KAYNAKLARI 2. DIġ BORÇ KAYNAKLARI

1.1.Merkez Bankası: Hazineye avans veren en önemli kurum olmasına rağmen 2001

Güçlü Ekonomiye GeçiĢ Programı ile TCMB‘nin hazineye avans vermesi YASAKLANMIġ

2.1. Devletlerden

2.2. Uluslar arası KuruluĢlardan

2.3. Özel Kaynaklardan 1.2.Ticaret Bankaları: Devlet tahvillerinin en büyük alıcısı bankalardır. Çünkü ellerinde

bulundurdukları atıl rezervleri burada değerlendirirler.(Özellikle durgunluk dönemlerinde

bankaların atıl fonları olduğundan devletin bankalardan borçlanması tavsiye edilir.)

1.3. Sosyal Güvenlik KuruluĢları: Devletin Sosyal Güvenlik Kurumu, OYAK VE

KĠT‘lerden borç alması mümkündür.

1.4.Bireyler ve Özel Firmalar: Özellikle enflasyonist dönemlerde devletin halktan uzun

vadeli olmak ġARTIYLA borçlanması gerekir. Burada amaç likideyi kısmaktır.

BORÇLANMA ġEKĠLLERĠ

ĠÇ BORÇ ġEKĠLLERĠ DIġ BORÇ ġEKĠLLERĠ 1.Hazine Bonosu: Devletin kısa vadeli nakit ihtiyacını karĢılamak için çıkarılan ve vadesi

maksimum 1 yıl olan devlet borçlanma senedidir.

1.)Devirli – Garantili Krediler: Kamu kurumlarına finansman sağladığı krediler

DEVĠRLĠ, kamu kurumunun sağladığı ancak hazinenin garantör olduğu krediler

GARANTĠLĠ kredilerdir.

Her ikisinde de kamu kurumu borcunu ödemezse, borcu HAZĠNE ÖDER.

2. Hazine Kefaletine Haiz Bonolar: Merkezi Yönetim dıĢında kalan kamu kuruluĢlarının

Hazinenin Kefaletini alarak maksimum 9 aylık çıkardıkları kâğıtlardır. ( KĠT‘ler,

Belediyeler…)

2.Kalkınma Kredileri: Daha çok sermaye malı Ģeklinde verilen veya yatırımların

finansmanında kullanılmak üzere verilen kredilerdir.

3. Merkez Bankası Avansları: Merkez Bankasının hazineye avans vermesidir. 2001‘de

kaldırıldı 2.1.) Proje – Program Kredileri:

Proje: kalkınma planlarında yer alan kamu – özel sektör üretim ünitelerinin oluĢturulması

için açılan kredilerdir.(Dünya Bankasının erdiği krediler)

Program: Ekonomik istikrar, bütçe açıklarının finansmanında kullanılan kredilerdir. (IMF

)

4.Bütçe Emaneti: Ödeme emri belgesine bağlandığı halde yıl içerisinde ödenmeye tutarlar

bütçede emanet hesabına alınır. Burada devlet, HAK SAHĠBĠ ÖDEMEYĠ TAHSĠL

EDENE KADAR kendine kısa vadeli bir kaynak yaratmıĢ olur.

2.2.Bağlı – Serbest Krediler : Krediyi veren ülke kendi ülkesinden malların satın alınması

koĢuluyla kredi verirse, bu tip kredilere (orijinde) bağlı krediler denir. Herhangi bir koĢul

yoksa Serbest kredidir.

5. Adi Emanet: gerçek ve tüzel kiĢiler tarafından hazineye geçici olarak yatırılan paralar

olup geçici teminat, kesin teminat, hacizli malların satıĢından doğan paralar, … (niteliği

olmayan paralar)

2.3. Ġhracat (Satıcı) Kredileri: Özel firmaların yatırım projeler için büyük mali

kuruluĢların denetiminde sağlanan kredilerdir. Krediyi satıcı firmalar verir.

6.Müteahhit Bonoları: GeçmiĢte müteahhitlere yaptıkları iĢler karĢılığında, devletten olan

alacaklarına sayılmak üzere bonolar verilmiĢtir. Gerçekte uzun vadeli bir borç olmakla

birlikte vadesinden önce ıskonto ettirilerek nakde dönüĢtürülmeleri nedeni ile kısa vadeli

borç haline gelmektedir. Artık uygulamada yoktur.

2.4.Borç Erteleme – Refinansman Kredileri:

Refinansman: borcun borçla kapatılmasıdır.

Borç Erteleme (Tecil): Vadesi dolan bir borcun ilk faiz oranına göre daha düĢük bir faiz

oranıyla ileriki yıllara ertelemesidir.

3.Teknik Yardım Kredileri

GeliĢmiĢ ülkelerden, geliĢmekte olan ülkelere yapınla teknolojik yardımlardır. Dünya

Sağlık TeĢkilatı, BM Gıda ve Yardım TeĢkilatı, Sanayi Kalkınma TeĢkilatı…

4.BağıĢlar ve Askeri Yardımlar

27

BORÇ YÖNETĠMĠ

1.OLAĞAN BORÇ YÖNETĠMĠ Devlet borçlarının sözleĢmede yer alan

hükümlere göre uygun Ģekilde yerine

getirmesidir.

2.OLAĞAN ÜSTÜ BORÇ YÖNETĠMĠ Bir ekonomideki çeĢitli istikrarsızlıkların giderilmesi amacıyla devlet,

borçlarının miktar ve bileĢiminde değiĢlik yapmaktadır.

*Miktarda yapılacak değiĢiklikler; anapara ve faiz ödemesinin

azaltılması

*.BileĢimde yapılacak değiĢiklikler; borcun vadesinin ve kaynağının

değiĢtirilmesidir.

2.1.KONSOLĠDASYON(TAHKĠM) Kısa süreli borçların uzun süreli veya süresiz hale

getirilmesidir. Devletin faiz yükü ARTAR, dolayısıyla borç

yükü ARTAR.

AMAÇ; kısa dönemde kamu dengesini rahatlatma.

DEZAVANTAJI; Alacaklılarda güvensizlik yaratır, ilerdeki

borçlanma miktarını sekteye uğratır.

—Ġkiye ayrılır;

1)isteğe bağlı konsolidasyon: tahvil sahiplerinin onayı alınır

2)cebri konsolidasyon: mali itibar çok düĢerse baĢvurulur

2.2. KONVERSĠYON Borç yükünü hafifletmek amacıyla devletin

faiz oranlarında indirim yapmasıdır.

Yüksek faizli tahvillerin düĢük faizli

tahvillerle değiĢtirilmesidir.

2.2.1.KONVERSĠYON ÇEġĠTLERĠ *BaĢa baĢtan Konversiyon: Nominal Değer sabit, faiz oranları indirilir.

*BaĢabaĢın Altında Konversiyon: Nominal Değeri arttırılır, faiz

oranlarını indir.

*Fark Ödemeyi Gerektiren Konversiyon: Faizlerde indirim yapıp daha

sonra yapılan indirim kadar anaparaya eklenmesi

*kademeli Konversiyon: faizleri birden bire değil de yavaĢ yavaĢ

düĢürülmesi. Bunun amacı konversiyonun etkilerinin tahvil sahiplerinin

uğrayacağı kaybı birden bire hissettirmemektir.

2.2.2.KONVERSĠYONUN ETKĠLERĠ *Devletin borç yükü azalır

*gelir dağılımı olumlu etkilenir.

*borç günün koĢullarına uydurularak borcun gizli amortismanı

sağlanır.

*alacaklılarda güvensizlik yaratır ve ilerideki borçlanma

imkânını sekteye uğratır.

BORCUN ORTADAN KALKMASI

1.BORCUN ÖDENMESĠ(BORCUN ĠTFASI –

BORCUN AMORTĠSMANI) -Borcun vadesi gelmeden ödenmesine ĠHTĠYARĠ

AMORTĠSMAN denir.

Not: Süresiz borçların ödenmesi de ihtiyarı amortismandır.)

-Dr. Price Otomatik Amortisman Teorisi: Devlet her yıl

borçların ödenmesi için bir fon ayırmalı, bu fon bileĢik faiz

iĢlemesi sonucu sürekli artacak ve sonunda borçları

karĢılayabilecek bir fon haline dönüĢecektir.

2.BORCUN REDDĠ VE MORATORYUM

-Devletin tek taraflı bir kararla mevcut borcunun tamamını veya bir kısmını

ortadan kaldırdığını söylemesi BORCUN REDDĠDĠR.

-devletin borçlarını zamanında ödeyememesi durumunda borcun temerrüde

düĢmesi ve devletin mevcut koĢullarda borcunu ödeyememesine

MORATORYUM denir.

NOT: Moratoryumda borç sona ERMEZZZZZ.

3.BORCUN SĠLĠNMESĠ

—Alacaklı ülkelerin veya uluslar arası

kuruluĢların bir ülkenin dıĢ borçlarını

silmesidir.

28

MALĠYE POLĠTĠKASI

AMAÇLARI ARAÇLARI 1.Kaynak kullanımında etkinlik 2.Gelir Dağılımında Adalet

3.Ekonomik Ġstikrar 4. Ekonomik Büyüme ve Kalkınma

3.1.Fiyat istikrarı

3.2.Tam istihdam

1. VERGĠLER 2.BÜTÇE

3.KAMU HARCAMASI 4.BORÇLANMA

MALĠYE POLĠTĠKASININ AMAÇLARININ ÇATIġMASI- AMAÇLARIYLA ARAÇLARININ ÇATIġMASI

AMAÇLARIN ÇATIġMASI AMAÇLARIYLA ARAÇLARININ ÇATIġMASI 1. Gelir ve Servet Dağılımında Adaleti Sağlama ile Ekonomik Büyüme Kalkınma

Arasındaki ÇatıĢma

GeliĢmekte olan ülkeler büyüme sürecine girebilmeleri için kamu gelirleri ihtiyaç duyarlar

ve bu toplumdaki bireylerde vergi bilinci ve ahlakı tam olarak yerleĢmediğinden dolayı

gelir ve servet üzerinden alınan vergilerde bir kaçakçılık yaĢanacaktır. Bu davranıĢlardan

dolayı devlet büyümeyi sağlamak için dolaylı vergilere baĢvururr. Sonuçta büyüme ve

kalkınmayı sağlamak için gelir dağılımında adalet bozulmuĢ olur.

1.iktisadi kalkınma amacının gerçekleĢtirilebilmesi için yatırım yapılması gerekir.

Yatırımlar maliye politikası araçlarından biri olan borçla finanse edilirse borç yükü artar bu

durumda kalkınma amacı gerçekleĢtirilirken borç yükünün artmasına sebep olunur

2.Fiyat istikrarı ve tam istihdam arasındaki çatıĢma

Ekonomi tam istihdam düzeyine yaklaĢtıkça azalan verimler kanun nedeniyle fiyatlar genel

düzeyi yükselmeye baĢlar(çalıĢtırılan marjinal iĢçilerin verimi düĢük olduğundan)

2.devlete borç veren kesim çoğunlukla yüksek gelir grubuna dahildir. Borçlanmanın

getirilerinden bu kesim yararlanır. Bu durum gelir dağılımının bozulması anlamına gelir.

Bu nedenle maliye politikası araçlarından biri olan borçlanma ile gelir dağılımının adaletli

hale getirilmesi amacı arasında bir çatıĢma olur

3. Ekonomik Ġstikrar ve Ekonomik Büyüme Arasındaki ÇatıĢmalar

Ġktisadi

3.maliye politikası araçlarından biri olan enflasyonun önlenmesi için toplam talebi kısacak

dolaylı vergilere baĢvurulur. Dolaylı vergiler gelir dağılımının bozulmasına neden olur. Bu

durumda gelir dağılımında adaletin sağlanması amacıyla maliye politikası araçları arasında

yer alan vergiler arasında çatıĢma ortaya çıkar.

MALĠYE POLĠTĠKASININ SINIRLARI

1.ĠġLEMSEL SINIRLAMALAR

2.YAPISAL SINIRLAR 3.POLĠTĠK SINIRLAR

*Zaman ve büyüklükle ilgili sorunlardır.

*Burada uygulanacak politikanın uygulamaya konulması ve

etkilerinin ekonomiye yansımasında oluĢan zaman

gecikmesidir

Ekonomik yapıdan doğan sınırlamalardır.

—ekonominin bazı sektörlerinde enflasyon bazılarında

durgunluk görülmesi. Örneğin bir ekonomide kamu

harcamalarında genel bir artıĢ veya vergilerde genel bir

azalıĢ gerçekleĢtirildiği zaman, bu değiĢikliğin yarattığı

etki, toplam talepte bir artıĢa neden olarak, bütün

ekonomide hissedilecektir. eğer, bu ekonomide

ekonomik durgunluk yaygınsa, maliye politikasınca

yaratılan bu geniĢletici etki yararlıdır. Ancak, ekonomik

durgunluk, ekonominin yalnızca bir sektöründe mevcut

ise, o zaman bu geniĢleme politikası ekonomide birçok

sektörde enflasyonist bir baskı yaratabilecektir.

Maliye pol ile ilgili kararlar büyük ölçüde politik düĢüncelerden

etkilenmektedir. Öyle ki ekonomik dengesizliklerin olduğu

dönemlerde iktidarın baĢa gelirken vermiĢ olduğu sözlerden ve

bir dahaki seçimlerde oy kaybetmemek adına istikrarsızlık

politikalar uygulayabilir. Bu sebepten birçok maliye politikası,

politik kaygılar nedeniyle uygulamaya sokulmaz. Örn: enf

dönemlerde oy kaybetmemek adına sürekli bütçe açığı politikası

izlenmesi , kamu harc arttırılması, Seçimlerden önce mali

teĢviklerin arttırılması gibi durumlarda maliye politikasının

istikrarı sağlama görevini yerine getirmesi beklenemeyecektir.

1.1.tanıma gecikmesi: problemin ortaya çıkmasıyla harekete

geçme kararı arasındaki gecikmedir.

1.2.uygulama gecikmesi: harekete konma kararı ile

uygulamaya konması arasındaki gecikmedir.

1.3.tepki gecikmesi: uygulamaya konması ile ekonomi

üzerindeki etkisini göstermesi arasındaki gecikmedir.

29

ĠRADĠ (ĠHTĠYARĠ)

MALĠYE POLĠTĠKASI

OTOMATĠK STABĠLĠZATÖRLER FORMÜL ESNEKLĠĞĠ

YÖNTEMĠ

Politika belirleyicilerin ve

uygulayıcıların,

ekonominin içinde

bulunduğu konjonktürel

durumu tespit ederek

önlem almaları ve

uygulamalarını, bu politika

ve uygulamalarının hiçbir

yasal veya hukuki bir

norma tabi olmaksızın

belirlenmesidir.

Ekonomide oluĢan dengesizliklerin giderilmesinde hiçbir müdahaleye gerek kalmaksızın ekonominin kendi içinde var olan

kurum veya mekanizmalarla dengeye gelmesidir. Otomatik Stabilizatörler; Ekonomiye müdahalenin

bazı kanunlarda

belirlenerek belirli

Ģartların oluĢması halinde

uygulamaya girmesidir.

Bu yöntem iradi maliye

politikasının taĢıdığı

sakıncaları önlemek ve

otomatik stabilizatörlerin

yetersizliğini gidermek

amacıyla getirilmiĢtir.

Örnek; enflasyonun %...

‗yı geçmesi halinde

talebin kısılması amacıyla

KDV‘nin %...

artırılmasının kanunda yer

bulması.

1)Vergi Hasılatındaki Otomatik DeğiĢmeler:

Ekonominin geniĢleme dönemlerinde artan oranlılık dolayısıyla vergi hasılatı da artmaktadır. Dolaysız vergilerin en önemlisi

gelir vergisidir. KiĢiler gelirleri arttıkça artan oranlılık dolayısıyla daha fazla oranda vergi öderler. Vergi hasılatı, matrahtaki

artıĢtan daha hızlı arttığı için kiĢiler harcamalarını kısma yoluna giderler. (Gelirleri artmasına rağmen) Tüketim ve yatırım

harcamalarını artırmazlar. Böylece devletin vergi hasılatı artıĢı yanında kiĢilerin harcamaları düĢeceğinden artan oranlı vergi

tarifesi enflasyonu düĢürücü etki oluĢturacaktır.

Ekonominin daralma dönemlerinde ise, vergi yükümlüleri, gelirlerin azalmasına karĢın, ortalama vergi oranı düĢtüğü için,

ödedikleri vergiler, gelirlerindeki düĢmeden daha büyük bir oranda düĢtüğü için (artan oranlı tarife dolayısıyla) tüketim ve

yatırım harcamalarını azaltmamakta, büyük ölçüde devam ettirebilmektedirler

ġahsi gelir vergisinin otomatik stabilizatörlük fonksiyonunu yerine getirebilmesi için;

1.her türlü kazancı vergilendirilen genel bir vergi olacak 2.kaçakçılık az olacak

3.tarifesi dik artan oranlı olacak (dik müterakki) 4.geniĢ ölçüde kaynakta kesme usulüne göre alınmalı.

5.vergiyi ödeyenlerin çoğunun yüksek gelir grubunda olmalıdır. 6.vergi götürü usulde tahsil edilmemeli

2) ĠĢsizlik Sigorta Primleri ve ĠĢsizlik Yardımları:

Ekonominin refah dönemlerinde iĢsiz sayısı az olduğundan iĢsizlik sigorta primleri birikmekte ve bunlar bir fonda

biriktirilmektedir. Buna karĢılık ekonominin deflasyonist eğilimler içersinde olduğu durumlarda da iĢsizlik sayısı artacaktır

ve refah dönemlerinde biriken iĢsizlik sigorta fonuyla bu kesim sübvanse edilerek iĢçilerin gelirlerinin kesintiye uğraması

önlenmekte, talep yetersizliği beklenenden daha AZ gerçekleĢmektedir.

3)Toprak Mahsullerine Ödenen Mali Yardımlar:

Tarım ürünlerinin fazla ve noksan olduğu zamanlarda fiyat dalgalanmalarına karĢı üreticiler zarar görür. Bu durumu önlemek

üzere mahsulün bol olduğu yıllarda devlet ürün fazlasını üreticiden satın alarak stoklarına atar. Ürünün kıt olduğu yıllarda da

stokları piyasaya sürerek fiyat dalgalanmalarının önüne geçilir.

4)Kurum ve Aile Tasarrufları:

Ekonominin duraklama hatta gerileme dönemlerinde, kurum kazançları azalmasına rağmen dağıtılan kar payları eski

seviyelerini korur. ġirketlerin bu politikaları sayesinde hisse senedi sahiplerinin satın alma güçlerinin düĢmesi önlenir.

Ekonominin geniĢlediği dönemlerde ise dağıtılan kar payları arttırılmaz, otofinansmana gidilir. Bu Ģekilde bir yandan

kurumlar daha çok yatırım yaparak toplam arzı arttırırlar.

Aileler ise ekonominin refah dönemlerinde gelirlerinin artmasıyla birlikte tasarrufa yönelirler. Deflasyonist dönemlerde

ise bu tasarrufları tüketerek, talepteki düĢüĢün etkisini yavaĢlatır.

5)Ekonomi Stoklarındaki ArtıĢ ve Azalmalar:

Rekabetçi piyasa ekonomisinde imalatçı ve üreticiler belirsiz alıcılar için üretim yaparlar. Bu nedenle en az düzeyde de olsa

stok halinde mal bulundurulmaktadır. Dolayısıyla piyasada söz konusun mala talep fazla artıĢ gösterirse artan talep

stoklardan karĢılanır. Böyle bir durumda üretici daha fazla mal üretme çabasında olmadığı gibi mevcut stoklar artan talebi

karĢıladığından bu sırada malın fiyatında da yükselme gözlenmez.

Diğer yandan söz konusu malın talebi piyasada düĢtüğünde üretici üretimi kısmaz ya da kesmez, normal üretimine devam

eder. Sadece stoklarda bir yükselme gözlenir. Mevcut stok düzeyindeki artıĢ ve azalıĢlar kendiliğinden istikrarı koruyucu ve

ekonomik dengeyi sağlayıcı bir etki yaratmaktadır.

6) Kendiliğinden Meydana Gelen Bütçe Açık ve Fazlaları

30

1.ENFLASYON

Bir ekonomide belirli bir süre için fiyatlar genel düzeyinin devamlı yükselmesidir. 2.DEFLASYON

Ekonomide üretimin talep yetersizliğine bağlı olarak artmaması ve hatta

azalmasıdır. Talebin daralması nedeni ile fiyatlarda sürekli olarak gerilmektedir.

SONUÇLARI;

1.kaynak dağılımının bozulması

2.devlet gelirlerinin reel olarak gerilemesine

3.kamu harcamalarının yeterli boyutta yapılamamasına

4.kamu harcamaları artarken hizmet miktarında artıĢın olmamasına (görünüĢte artıĢ)

5.gelir dağılımının bozulmasına neden olur.

SONUÇLARI;

1.iĢsizlik artar

2.fiyatlar genel düzeyi seviyesi geriler

3. yatırımlar donar.

4.MG‘de negatif büyüme yaĢanır.

5.firmaların kar marjı düĢer.

1.1.ENFLASYONLA MÜCADELEDE MALĠYE POLĠTĠKASI 2.1.DEFLASYONLA MÜCADELEDE MALĠYE POLĠTĠKASI

1.1.1.HARCAMA POLĠTĠKASI

— Genel olarak harcamalar kısılır, ancak cari ve transfer harcamalarının kısılması zor olacağı için yatırım harcamalarının kısılmasına gidilir.

— Bu dönemde gelir dağılımı daha da bozulacağı için transfer harcamaları kısılamaz.

— Yatırımların süreleri uzatılarak yıllara yayılabilir, kamu harcamalarının verimliliği artırılabilir, lüks tüketime yönelik kamu harcamaları daraltılabilir.

2.1.1.HARCAMA POLĠTĠKASI

— Harcamalar arttırılır.

— Ekonomi de en çok girdi sağlayan ve ekonomiyi daha hızlı canlandıran bayındırlık - yatırım harcamalarına daha fazla önem verilmelidir.

— Transfer harcamalarının çarpan etkisi diğer harcamalara göre (cari ve yatırım) daha azdır.

1.1.2.VERGĠ POLĠTĠKASI

— Vergiler açısından talebi kısıcı arzı artırıcı önlemler alınmalı.

— Bireysel talebi kısmada gelir vergileri, toplumsal talebi kısmada ve kamu gelirlerini artırarak bütçe fazlası yaratmada gider vergileri daha etkilidir. Çünkü gider vergilerinin tabanı gelir vergilerine kıyasla daha geniĢtir.

Servet vergileri çok fazla etkili olmamakla birlikte, lüks mallar üzerindeki servet vergileri artırılarak lüks

tüketime yönelim engellenebilir.

2.1.2.VERGĠ POLĠTĠKASI

— Vergi oranları indirilip, vergi indirim, istisna ve muafiyetler daha da geniĢletilerek kullanılabilir gelir dolayısıyla talep arttırılmaya çalıĢılır.

— Bireysel talep açısından gelir vergileri, toplam talep açısından gider vergileri daha etkindir. Bu nedenle her ikisi de kullanılmalıdır.

Özel tüketim ve yatırım harcamalarını arttıracak Ģekilde vergi yükü indirilmeli,

tam istihdama ulaĢınca özel tüketim ve yatırım harcamalarını kısıcı vergi

politikası uygulanmalıdır.(kısmazsan ekonomide enflasyona neden olursun)

1.1.3.BORÇLANMA POLĠTĠKASI — Uzun vadeli borçlanma tercih edilir. özellikle yurt içi kaynaklar tercih edilerek ekonomideki fazla fon çekilmelidir. Yurt dıĢı borçlanma daha da fazla fon oluĢturacağı için enflasyonu daha da azdırabilir. — DüĢük faizli uzun vadeli borçlanılmalıdır. Yüksek faiz likitideyi daha da artırır. — Bankaların yaratacağı kaydi para ve Merkez Bankasının yaratacağı emisyon nedeniyle para arzının artacağı için Bankalar ve Merkez Bankasından Borçlanmamalıdır.

2.1.3.BORÇLANMA POLĠTĠKASI — Kısa vadeli, yüksek faizli iç borçlanmalıdır. Diğer bir ifade ile likiditeyi artırıcı borçlanma seçilmelidir. — Merkez Bankasından borçlanılarak emisyonun, Bankalardan borçlanılarak kaydi para mekanizmasının para arzını artırıcı etkileri kullanılmalıdır.

Yada uzun vadeli, mümkün olduğunca düĢük faizli, dıĢ borçlanmaya gidilmeli

ve bunların verimli alanlarda kullanılması gerekmektedir.

1.1.4.BÜTÇE POLĠTĠKASI

Toplam talebi düĢürücü etki yaratmak adına bütçe fazlası politikası izlenerek ekonomide daraltıcı etki

yaratılmalıdır.

2.1.4.BÜTÇE POLĠTĠKASI

Ekonomide yaĢanan daralmadan sıyrılmak, toplam talepte artıĢ sağlamak

amaçlanır bu sebepten bütçe açığı ile geniĢletici etki yaratılmalıdır.

1.2.ENFLASYON TÜRLERĠ 1.Talep Enf: ekonomide toplam talebin, tam istihdam gelir düzeyi için gerekli gelir miktarının aĢması ile ortaya

çıkmaktadır.

2.Maliyet Enf: Bir ekonomide, üretim faktörleri piyasasında rekabetin bozulması sonucu girdi fiyatlarının

yükselmesinin, maliyetlerin artmasının ve dolayısıyla toplam arzın azalmasının neden olduğu enflasyon türüdür.

3.ücret enf: verimlilikte bir artıĢ olmamasına karĢın ücretlerde yapılan artıĢın fiyatlar genel düzeyine yansımasıdır.

4.yapısal enf: ekonomide talebin artıĢına bağlı olarak bazı darboğazlar nedeniyle arzın arttırılamaması durumunda

ortaya çıkar.

5.Sentetik Enf: fiyatlar genel düzeyinde sürekli ve hissedilir bir artıĢtan ziyade fiyatlar genel düzeyinin, yüksek kamu

zamları ya da ithal girdi fiyatlarındaki ani yükseliĢler nedeniyle bir defalık sıçramasıdır.

31 EKONOMĠK BÜYÜME VE KALKINMA

1.MALĠYE POLĠTĠKASI VE EKONOMĠK BÜYÜME 2.MALĠYE POLĠTĠKASI VE EKONOMĠK KALKINMA

Bir ekonomide zaman içinde mal ve hizmet üretimi miktarında artıĢ olmasıdır ve para

yaratımında artıĢ olmasına bağlıdır. Ġktisadi büyüme;

1.yüksek istihdam düzeyini sağlar. 2.yapısal değiĢimi kolaylaĢtırır.

3.gelir dağılımında oluĢan farklılıkları yumuĢatır.

4.kaynak tasarrufuna yol açan yatırımlar için uygun koĢullar sağlar.

Ekonominin gösterdiği belirtilere göre tanımlanabilen,bundan da anlaĢılabileceği

gibi kesin sınırları belli olmayan,ancak bazı paritelerin(milli gelir, yurtiçi hasıla

vb..) belirli seviyelerde seyretmesiyle kendini gösteren bir olgudur.

1.1.MALĠYE POLĠTĠKASININ EKONOMĠ ÜZERĠNDEKĠ ETKĠLERĠ 2.1.EKONOMĠK KALKINMANIN KOġULLARI

1.1.1.Emek Arzı Üzerine Etkisi

*en önemli maliye politikası aracı

vergilerdir.(böylelikle emek arzını arttırıp

azaltabilir.) böylelikte 2 etkiyle karĢılaĢılır;

-ikame etkisi: uygulamaya konulan vergiyle

birlikte kiĢinin çalıĢmak yerine dinlenmeyi

tercih etmesine yol açar.

-gelir etkisi: uygulamaya konulan vergiyle

birlikte kiĢinin daha fazla çalıĢarak eski gelir

düzeyini yakalamasıdır.

1.1.2.Teknolojik GeliĢme Üzerine Etkisi

Üretim faktörleri verimliliğinin ve buna

bağlı olarak MG‘yi arttırması, yeni

teknolojik geliĢmelerin izlenmesi ve

kullanmasıyla sağlanabilmektedir.

Devlet teknolojinin geliĢmesi için kamu

harcaması ve kamu gelirlerine baĢvurur.

Kamu harcamasıyla teknolojiyi ülkeye

yayabilir.

Vergi yoluyla da; özel araĢtırmalar

vergiden muaf tutulmak yoluyla teĢvik

etmek gibi

-iç tasarrufların arttırılması (burada amaç tasarrufları yatırıma dönüĢtürmek)

-kamu yönetiminin de etkinliği arttırıcı politikalar izlemek

-teknoloji ithaline yönelik politikalar izlenmelidir.

Ġhracatı geliĢtirici politikalar izlenmelidir.

MALĠYE POLĠTĠKASI VE GELĠR DAĞILIMI

Bir toplumda milli gelirin çeĢitli gruplar arasındaki dağılım Ģekline gelir dağılımı denir.

1.FONKSĠYONEL GELĠR DAĞILIMI

Üretim faktörlerinin üretime katılmaları sonucu

milli gelirden aldıkları payı gösterir.

Q= emek + sermaye + toprak + giriĢimci

Y= ücret + faiz + rant + kar

2.SEKTÖREL GELĠR DAĞILIMI

Tarım, hizmet ve sanayi sektörlerinin

milli gelire olan katkılarıdır yada üretim

faktörlerinden aldıkları paydır.

3.BÖLGESEL GELĠR DAĞILIMI

Bir ülkenin çeĢitli bölgeleri arasında

kiĢi baĢına düĢen gelir farklılıklarını

ortaya koymak için kullanılır.

4.KĠġĠSEL GELĠR DAĞILIMI

Milli gelirin bireyler arasında

dağılımını gösterir.

GELĠR DAĞILIMINI SAĞLAMAK ĠÇĠN KULLANILACAK MALĠYE POLĠTĠKASI ARAÇLARI

HARCAMA POLĠTĠKASI

1.Transfer harcamaları arttırılmalı

2.Eğitim, sağlık gibi altyapı yatırım harc

arttırılmalı

3.Faiz harcamaları gelir dağılımını bozucu etkisi

vardır.

4.cari harc gelir dağılımını enflasyonist ortamda

bozucu, deflasyonist ortamda düzenleyici bir

fonk.a sahiptir.

VERGĠ POLĠTĠKASI

1.gelir vergileri artan oranlı, geniĢ tabanlı, muafiyet ve istisnalar

politik kaygı taĢımadan adaletli bir Ģekilde olacak

2.gider vergileri tersine artan oranlı özellikle nedeniyle gelir

dağılımını bozucu etkisi vardır.bu sebeple zorunlu tüketim

harcamalar üzerinden düĢük, lüks tüketime yönelik

harcamalardan yüksek vergi alınmalıdır.

3.servet vergileri yansıtmaları zor, subjektif ve gelir dağılımı

açısından en önemli vergilerdir. Ancak gelir ve gider vergilerine

göre tabanı daha dar olduğundan çok fazla etkin değildir.

BORÇLANMA POLĠTĠKASI

1. borç veren kesimle borç anapara ve faizlerini öden

kesimler arasında farklılık var ise gelir dağılımı

bozulmaktadır.

2özellikle borç tahvil ve bono faiz gelirlerinin vergi

dıĢı bırakılması, baĢa baĢın altında konversiyon… gibi

sağlanan faydalar gelir dağılımında adaleti bozar.

3.uzun vadeli borçlanma nesiller arası borç yükü

aktarımına neden olmakta ve borcu ödeyen nesil

üzerinde gelir dağılımını bozucu bir etki yaratır

32

GELĠR DAĞILIMININ ÖLÇÜMÜ (LORENZ EĞRĠSĠ - GĠNĠ KATSAYISI)

G ELĠR DÜZEYĠ (%)

GELĠR SAHĠBĠ KĠġĠLER (%)

Lorenz eğrisi gelir dağılımındaki eĢitsizliği gösterir. Mutlak

eĢitlik doğrusu herkesin eĢit gelir dağılımına sahip olduğu

doğrudur. Bu durumda Lorenz Eğrisi, Mutlak EĢitlik

doğrusuna ne kadar yakınsa gelir dağılımı o kadar adildir.

Gini Katsayısı(E); Lorenz Eğrisinde 45 derecelik doğru ile

Lorenz eğrisi kavisi arasında kalan alanın tüm üçgenin alanına

oranı olarak hesaplanır.

Gini Katsayısı = (ALAN A) / (ALAN A+B)

E=1 => mutlak adaletsiz gelir dağılımı

E=0 => mutlak adil gelir dağılımı

0<E<1 arasındadır.

0<E<0,5 adil

0<E<1 adaletsiz

Lorenz

Eğrisi

Mutlak EĢitlik

Doğrusu

A

B

33

VERGĠ HUKUKU

VERGĠ HUKUKUNUN KAYNAKLARI

ASLĠ KAYNAKLARI YARDIMCI KAYNAKLARI 1.ANAYASA

Vergi hukuku kaynakları arasında hiyerarĢik sıralamada en üst sırada yer almaktadır. AY madde 73;

―herkes(genellik ilkesi) kamu giderlerini karĢılamak üzere(mali amaç ilkesi) mali gücüne göre(eĢitlik, adalet,

ödeme gücü ilkesi) vergi ödemekle yükümlüdür.‖

1.DĠĞER YARGI KARARLARI

Vergi mahkemeleri, BĠM, DanıĢta dava daireleri kendilerine gelen

vergi davaları ile ilgili olarak karar verebilmektedir ve bu kadarlar

sadece tarafları bağlamaktadır.

2.KANUN

Vergi kanun ile konulur, kaldırılır ve değiĢtirilir.(kanunilik ilkesi)(ay m.73)

Kanun da ; verginin konusu, mükellefi, matrahı, vergiyi doğuran olay, verginin tarifesi, tahsili ve istisna-

muafiyetler yer alır.

Bütçe kanununun C Cetvelinde kamu gelirlerinin dayanağını teĢkil eden hususlar yer alır.

2.GENELGE

Maliye Bakanlığı‘nın vergi kanunlarının uygulamasını bizzat kendi

personeline açıklamak üzere göndermiĢ olduğu bilgilerdir. Genelgeler

iç yönetsel emir niteliğindedir. Mükellefleri bağlayıcılıkları yoktur.

3.ULUSLARARASI ANLAġMALAR

Uluslar arası ekonomik iliĢkilerin artması ile vergi uygulamalarında da çifte vergileme gibi sorunlar ortaya

çıkmıĢtır. Bu sorunları ortadan kaldırmak amacıyla ülkeler kendi aralarında anlaĢmalar yapma yoluna

gitmektedir.

3. ÖZELGE(mukteza)

Vergiyle ilgili bir konuda tereddüdü olan bir mükellefin Maliye

Bakanlığı‘na bir dilekçe yazarak özel bilgi istemesi durumunda maliye

Bakanlığı‘nın sadece bilgi isteyen mükellef için gönderdiği

açıklamadır.

4.KHK

BK, KHK ile vergiye iliĢkin sadece olağanüstü KHK ile değiĢiklik yapılabilir. Bunu için AYM‘YE Ġptal dava

konu yapılamaz

4.SĠRKÜLER

Vergilendirmeye iliĢkin özel konularda mükellefleri bilgilendirmek

için yapılan açıklamalardır.

5.BAKANLAR KURULU KARARLARI (BKK)

BK, anayasanın kendisine vermiĢ olduğu sınırlara dayanarak ―vergi, resim, harç ver benzeri mali

yükümlülüklerin muafiyet,istisna, indirim ve oranlar‖ üzerinden değiĢiklik yapar.(kanunilik ilkesinin istisnası)

Örn; AY md 28 KDV‘nin oranını %1‘e kadar indirmeye, 4 katına kadar artırmaya BK yetkilidir.

5.BĠLĠMSEL DOKTRĠN

Makale, kitap, tez ve doktrin gibi bilimsel çalıĢmalar vergi hukukunda

yol gösterici nitelik taĢımaktadır.

6.TÜZÜK

Kanunun uygulanmasını göstermek, emrettiği iĢleri belirmek üzere, kanunlara aykırı olmamak ve DanıĢtay‘ın

incelemesinden geçirilmek koĢulu ile BK tarafından çıkarılır. CB imzalar RG‘de yayınlanır yürürlüğe girer.

Vergi alanında sadece Emlak Vergisi ile tüzük çıkarılmıĢtır.

6.ÖRF VE ADETLER

Yazılı olamayan hukuk kurallarıdır. Vergi hukuku için sadece bazı

durumlarda örf ve adete atıf yapılır.

7.YÖNETMELĠK

BaĢbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kiĢiliklerinin, kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve

tüzüklerin uygulanmasını sağlamak amacıyla ve bunlara aykırı olmamak koĢulu ile çıkarttığı düzenleyici

metinlerdir.

DanıĢtay denetimine tabi değildir.

Kanuna ve tüzüklere aykırılık için DanıĢtay‘a iptal davası açılabilir.

KAYNAĞINI YARATAN ORGANA GÖRE SINIFLANDRMA

YASAMA

YÜRÜTME

YARGI

DĠĞER

8.AYM KARARLARI

Bazı vergi kanunlarının anayasaya aykırı olduğu yönünde AYM tarafından verilen kararlar da vergi hukukun asli

kaynakları arasında yer almaktadır.

Örn: 94 bunalımının ardından çıkarılan ―Net Aktif Vergisi‖ ile ilgili olarak AYM bu vergiye iliĢkin kanunun

bazı maddelerini iptal etmiĢtir.

Anayasa, Kanun,

Uluslar arası

AnlaĢmalar

KHK, BKK,

Tüzük, tebliğ,

genelge,

özelge,

yönetmelik

AYM

kararları,

Ġçtihadı

birleĢtirme k,

diğer yargı k.

Doktrin,

örf ve

adetler

9.ĠÇTĠHADI BĠRLEġTĠRME KARARLARI

Bir yüksek mahkemenin aynı vergi konusu ile ilgili olmak üzere dava daireleri tarafından farklı görüĢler,

uygulamalar ve kararlar alması alinde DanıĢtay içtihadı birleĢtirme kararı alır. Belli bir uyuĢmazlık durumunda

farklı uygulamalara gidilmesi içtihadı birleĢtirme kararları yolu ile önlenir.

10.BAĞLAYICI GENEL TEBLĠĞ

34

VERGĠ KANUNLARININ UYGULANMASI

A.YER BAKIMINDAN B.ZAMAN BAKIMINDAN C.ANLAM BAKIMINDAN 1.Verginin Yerselliği

Ülke sınırları içindeki vergiyi doğuran

olayların tümünden (gelir, harcama, servet)

mükellefin ülke vatandaĢı olup olmadığına

bakılmadan vergi alınmasıdır.

MTV, EV gibi servet vergileriyle tüm dolaylı

vergiler (KDV, DV, ÖTV, BSMV)

1.Vergi Kanunlarının Yürürlüğe Girmesi ve

Yürülükten Kalkması

Vergi kanunları TBMM‘de onaylandıktan soran RG‘de

yayınlanarak yürürlüğe girer.

Verginin ne zaman yürürlüğe gireceği kanunda yazar.

Eğer yazmazsa RG‘de yayınlandıktan 45 gün sonra

yürürlüğe girer.

Vergi kanunlarının anlama bakımından yorumlanmasına yorum denir.

1.Yorum Türleri 2.Yorum Yöntemleri

1.1.yasama yorumu

TBMM yapar. 61 AY ile

kaldırıldı

2.1.Lafzi (deyimsel) Yorum

Sözcüklerin anlamlarından yola çıkarak

yapılır. Ġlk baĢvurulan yöntemdir.

2.Verginin ġahsiliği

Ülke vatandaĢı olan herkesin ülke içinde ve

dıĢındaki vergiyi doğuran olayların tümünden

vergi alınmasıdır. GV, KV

2.Kanunların Geriye Yürümemesi

Bir vergi kanunu yürürlüğe girdiği tarihten itibaren

geçerlidir. GeçmiĢ olaylara uygulanmaz

1.2.Ġdari Yorum

Vergi idaresinin yaptığı

yorumdur.

2.2.amaçsal (gai) yorum

Kanunun amacından hareket edilerek günün

koĢullarına uygun yapılan yorumdur

Not: Her iki ilkeye de uygulanan vergi ise VĠV

dir. 3. Kanunların Ġleriye Yürümemesi

Bir vergi kanunu yürürlükten kalktıktan sonraki iĢlem

ve olaylara uygulanmaz

1.3.yargı yorumu:

Mahkemenin yaptığı

yorumdur.

2.3.tarihi yorum

Kanunların uygulamaya koyulduğu zamanki

amacına dayanarak yapılan yorum

1.4. Bilimsel Yorum:

Bilim adamlarının yaptığı

yorumdur.

2.4.sistematik yorum

Vergi kanunlarının diğer kanunlarla iliĢkisi göz

önünde tutularak yapılan yorumdur

D.YORUMA ĠLĠġKĠN ÖZELLĠKLER 1.EKONOMĠK YAKLAġIM

Vergiyi doğuran olayın ekonomik niteliklerini

esas alır. Amaç vergiden kaçınmayı minimize

etmektir.

2.PEÇELEME

Özel hukuk kurallarını ustaca kullanarak vergi

yükünü düĢürme, vergi kaçırma çabasıdır.

Muvazaa ile aynı anlama GELMEZ. Muvazaa

özel hukukta geçersiz iken Peçeleme özel

hukukta geçerli bir iĢlemdir.

3.KIYAS YASAGI ĠLKESĠ

Vergi hukukunda; ceza

muhakemesi ve medeni hukukta

olduğu gibi hakimin kıyas

yapılamaz. Kıyas yasağı ilkesi

geçerlidir. Hakim kanundaki

boĢluğu doldurma yetkisine sahip

değildir. Kanun da ne yazarsa,

kanun ne derse hakim onu

uygulamak zorundadır.

4.TĠPLEġTĠRME VE TĠPĠKLĠK

TipleĢtirme; vergi ile ilgili soyut kurallar

konulmasıdır.

Tipiklik; vergi ile koyulan kuralların gerçek

hayatta vukuu bulmasıdır.

35

VERGĠNĠN TARAFLARI, VERGĠLENDĠRME ĠġLEMĠ 1.VERGĠNĠN ALACAKLISI VE BORÇLUSU

Alacaklı; vergilendirme yetkisine sahip olan

idaredir.

Borçlu;vergiyi doğuran olaya neden olan gerçek

veya tüzel kiĢidir. (mükellef)

NOT:

1.vakıf, cemaat, topluluklar ve menkul kıymet yatırım fonları tüzel

kiĢi sayılmasalar da mükelleftir.

2.hak ehliyetine sahip herkes gerçek kiĢi sayılmakta ve mükellef

olabilmektedir.

3.mükellef olabilmek için reĢit ve mümeyyiz olma Ģartı yoktur.

4.sağ doğmak Ģartıyla anne karnındaki cenin de mükellef

sayılmaktadır.

2.VERGĠ SORUMLUSU

Mükellef adına vergi ödevlerinin yerine getiren üçüncü

kiĢilere vergi sorumlusu denir.

-vergi mükellefi ve sorumlusu üstlendikleri ödevleri

sözleĢme ile bir baĢkasına devredilemez. Ancak, mükellef

ve vergi sorumlusu vergi ödevini onlar adına yerine

getirmek üzere temsilci (vekil) atayabilir.

3.VERGĠ SORUMLULUK ġEKĠLLERĠ

Vergi kesenler ve kanuni temsilcilerin ödedikleri

vergi için mükellefe rücu haklarının bulunması

hali müteselsil sorumluluktur.

SORUMLULUK HALLERĠ SF: 36‘DAKĠ

TABLODA DETAYLI OLARAK

ĠNCELENMĠġTĠR.

3.1.Vergi Kesenlerin Sorumluluğu

Ödenmeyen verginin aslı, faiz ve zammı öncelikli olarak vergi

sorumlusundan, tahsil edilmezse vergi mükellefinden istenir.

Cezaların kiĢiselliği gereğince suçu kim iĢlerse ceza ondan talep

edilir.

Vergi sorumlusundan tahsil edilen vergi aslı ve zammından sadece

aslı mükelleften rücu edilebilirken,

Verginin aslı,faiz ve zammı mükelleften tahsil edilirse mükellef

sadece faiz ve zammı rücu edebilir.

3.1.1. Vergi Kesintisi yapmak zorunda olanlar

1.tüm kurumlar vergisi mükellefleri

2. tüm kamu kurum ve kuruluĢları

3. gerçek usule tabi ticari, zirai ve meslek kazanç erbabı.

4. dernek ve vakıflar

5. yatırım fonu yönetenler

3.2. Kanuni Temsilcilerin Sorumluluğu

Ödenmeyen verginin aslı, faiz ve zammı öncelikli

olarak vergi mükellefinden, tahsil edilmezse vergi

sorumlusundan istenir.

Cezaların kiĢiselliği ilkesi gereği suçu kim iĢlerse

ceza ondan talep edilir.

- Tüzel kiĢilerde; Temsilci ödemiĢ olduğu ceza

için mükellefe (Tüzel KiĢiliğe) rücu edebilir.

3.3. Mirasçıların sorumluluğu

-Mirasçı mirası ölümden itibaren 3 ay içinde mirası kabul veya red

eder.

-Mirasçı sadece vergi borcunun aslı, faizi ve zammından dolayı

sorumludur, cezalar ise ölümle ortadan kalkar.

-mirasçılar vergi borcu dolayısıyla oluĢan borcun beyannamelerini

normal beyanname süresine 3 ay ekleyerek beyan eder ve öder.

SADECE GELĠR VERGĠSĠNDE bu süre “ölüm tarihine” 4 ay eklenir.

4. VERGĠNĠN KONUSU, VERGĠYĠ DOĞURAN

OLAY, VERGĠNĠN MATRAHI

Vergi borcunun doğumuna neden olan ekonomik unsurlar

verginin konusunu oluĢturmaktadır.

Vergiyi Doğuran Olay: Vergi mükellefinin verginin

konusunu gerçekleĢtirmesi sonucu borcunun ortaya çıkması

durumudur.

Matrah; Üzerinden vergi hesaplanacak olan iktisadi

değerdir.

NOT: SF 38’DE VERGĠLENDĠRME SÜRECĠ

DETAYLI OLARAK VERĠLMĠġTĠR.

5.VERGĠNĠN TARHI

Ödenecek verginin hesaplanması iĢlemidir.

5.1.Beyana dayanan tarh:

vergi matrahının mükellefçe saptanıp bildirilmesi iĢlemidir. Vergi;

vergi dairesi tarafından tarh edilir.

Mükellefler kural olarak beyana dayanan tarha karĢı dava açamazlar.

Ancak vergi hatası olması ve ihtirazı kayıtla beyanname verilmesi bu

durumların istisnası niteliğindedir.

Beyannamenin verilmesiyle tarh ve tahakkuk aĢaması birlikte

gerçekleĢmektedir.

Beyanname üzerinden tahakkuk fiĢi kesilir.

5.2. Re’sen Tarhiyat

BEYANA DAYALI VERGĠLERDE, mükellefin defter,

kayıt, belgelere dayanılarak tespitine imkan bulunmayan

hallerde verginin matrahının takdir komisyonları tarafından

tarh edilmesidir

(kanuni süre içinde beyanname verilmemiĢse, tutulması

zorunlu defterlerin tamamının veya bir kısmının

tutulmaması, beyan edilen matrahın yazmaması, matrahta

usulsüzlük tespit edilmesi…)

5.3. Ġkmalen Tarhiyat

Bir vergi tarh edildikten sonra defter, kayıt ve

belgelere dayanılarak matrahın eksik

hesaplandığının tespit edilmesi sonuncu verginin

TEKRAR tarh edilmesidir.

Mükellef dava açma süresi içinde dava açmazsa

vergi kesinleĢir.

5.4.Ġdarece Tarhiyat

Mükellefin kanunen belirtilen sürede vergi idaresine müracaat

etmemesi ve vergi ödevlerini yerine getirmemesi nedeniyle verginin

idare tarafından hesaplanmasıdır.

5.5. Düzeltme Tarhiyatı

Vergi hatası veya yargı kararı doğrultusunda yapılan

tarhiyattır.

36

37

6.VERGĠNĠN TEBLĠĞĠ

Tarh edilen verginin mükellefe

bildirilmesidir.

6.1.Tebliğ Yapılabilecek KiĢiler

1.mükellefin kendisine 2.veli, vasi, kayyım

3.genel vekil 4.iĢyerindeki memura

5.görüntü itibariyle 18 yaĢından büyüklere

6.tüzel kiĢilerde müdür, baĢkan, daimi temsilci ve yöneticilere

6.2. Tebliğ Yöntemleri

1.memur eliyle 2. posta yoluyla(iadeli taahhütlü)

3.ilan yoluyla (verdi dairesinde asılır. Yerel ya da ulusal gazetelerin birinde

ilan veriler ve ilanı takiben 1 ay sonunda ilan tebliğ edilmiĢ sayılır.)

4.daire ya da komisyonda. 5. ELEKTRONĠK ORTAMDA (5. GÜN)

7.VERGĠ TAHAKKUKU VE

KESĠNLEġMESĠ

Tahakkuk: Mükellefe tebliğ edilen

verginin ödenmesi

KesinleĢmesi: tüm dava yollarının

tükenmiĢ olması.

7.1.Beyana Day. Vergilerde

Tahakkuk fiĢinin kesilmesiyle

tahakkuk aĢaması gerçekleĢmiĢ

olur.

(GV. KV. ÖTV. BSMV. KDV.

ÖĠV. VĠV, ġANS O)

7.2.Ġkmalen, Re’sen ve

Ġdarece Tarh Edilen

Vergilerde

Verginin tebliğini takip eden

30 gün içinde verginin

tebliğini takip eden 30 gün

sonra tahakkuk eder.

7.3 UzlaĢma yada

Dava Yoluna

Gidilmesinde

Bu iki durumda

sonucun tebliği ile vergi

tahakkuk eder.

7.4.tahakkuku

Tahsile Bağlı V.lerde

Verginin tahsili

tahakkukunu da kapsar

7.5. Kendiliğinden

Tahakkuk Eden

V.lerde

Vergi belirli dönemlerde

kendiliğinden tahakkuk

eder.

8.VERGĠ ALACAGINI ORTADAN KALDIRAN HALLER

8.1.Verginin Ödenmesi ve Tahsili

-Bey. Day. Vergilerde ödeme süresi geldiği vakit vergi ödenir.

-ikmalen, re‘sen, idarece tarh edilen vergilerde TAHAKKUKTAN

itibaren 1 AY içerisinde ödenir.

-UzlaĢma ya da dava açma yoluna gidilmesi halinde,

UZLAġLIKTAN ya da DAVA SONUÇLANDIKTAN itibaren 1 ay

içinde ödenir.

8.2. Zamanaşımı

ZamanaĢımına uğrayan vergi borcu ortadan kalkar.

Vergi dairesi zamanaĢımına uğramıĢ olduğu borcu için

cebren tahsil veya dava yoluna gidemez.

Örn: mükellef Caber 2010 yılında …. TL ticari

kazancını beyan etmemiĢtir. Bu durumda

tarh(tahakkuk) zamanaĢımı ne zaman baĢlar ve biter?

Vergi alacağının doğduğu yıl 2010‘dur.

O halde tarh zamanaĢımı 01.01.2011‘de baĢlar,

31.12.2015‘te zamanaĢımı biter. 8.2.1.Tahakkuk (tarh) ZamanaĢımı

Vergiyi doğuran olayın meydana geldiği yılı izleyen

yılın baĢından itibaren 5yıldır.

8.2.1.1Tahakkuk ZamanaĢımını

Durduran Haller

1.vergi idaresince vergi matrahının tespiti

için takdir komisyonuna baĢvurulması

2.mücbir sebepler

8.2.2.Tahsil ZamanaĢımı

Vergi alacağı vadesinin rastladığı

takvim yılını takip eden yılın baĢından

itibaren 5yılın sonunda zamanaĢımına

uğrar.

Örn: 2010 yılında elde edilen bir kurum kazancıyla ilgili tahsil zamanaĢımının baĢlangıcı ve

bitimi ne zamandır?.

2010 yılında elde edilen kurum kazancından doğan kurumlar vergisi, 2011 yılının nisan

25‘ine kadar beyan edilip nisan sonuna kadar ödenmesi gerekmektedir. Dolayısıyla verginin

vade tarihi 30 Nisan 2011‘tir. (lakin bu tarihte ödememiĢĢĢĢ)

O zaman Tahsil zamanaĢımının baĢlangıcı;01.01.2012--- bitimi ise 31.12.2016‘dur.

8.3.Terkin

Vergi borcu veya cezasının kısmen veya tamamen silinmesidir.

8.3.1.doğal afet nedeniyle: mükellefin yangın, deprem,sel … gibi nedenlerden dolayı malvarlığının 1/3‘ünün

kaybetmesi durumunda Maliye Bakanlığı vergi borcunu kısmen/tamamen silebilir.

8.3.2.vergi hatalarının düzeltilmesi: mükellefe aleyhine yapılan hataların düzeltilmesiyle vergi borcu silinir.

8.3.3.yargı kuruluĢlarının kararı ile: davanın mükellef lehine sonuçlanması halinde vergi borcu silinir.

8.3.4.Tahsilden vazgeçmeyle: vergiden elde edilecek gelirin astarının yüzünü geçmesi halinde devlet

mükellefin vergi borcunu terkin eder.

8.3.5.tahakkuktan vazgeçme

8.4.Mahsup ve Takas

Mahsup; verginin daha önce ödenmiĢ olan kısmının vergi borcundan

düĢürülmesi.(tahakkuk aĢamasında gerçekleĢir.) (KDV, Geçici vergi

uygulamalarında)

Takas; aynı türden, karĢılıklı, muaccel olan 2 borcun mübadele

edilmesi.(tahsil aĢamasında gerçekleĢir)

9.VERGĠ

ALACAĞININ

DEĞERĠNĠ

KORUYAN YOLLAR

9.1.Gecikme Zammı(tahsil gecikmesi):

Vergi borcunun zamanında ödenmemesi

nedeniyle vergi borcu üzerine yürütülen ek

ödeme. ( GV‘nin ilk taksitinin ödenmemesi)

Oranı; %1,40

9.2. Gecikme Faizi (tahakkuk gecikmesi):

Verginin ödenmesi gereken tarihle(tahsille)

tahakkuk tarihi(verginin kesinleĢtiği) arasındaki

farktır. (Re‘sen, Ġkmalen, Ġdarece sonucu beyan

dıĢı kalmıĢ vergilere uygulanır)

Oranı; %1,40

9.3.Tecil - tehir:

Tecil: Verginin tahsili borçluyu çok zor duruma

düĢürecek ise teminat göstererek 36 ayı geçmemek

kaydıyla üzerine tecil faizi %1 yürütülerek

Maliye Bakanlığı süreyi uzatabilir.

Tehir: ödemenin mahkeme kararıyla ertelenmesi

38

1.Beyana Dayalı T Matrahın mükellefçe saptanıp bildirilmesidir. Kural: Mükellef beyanına karşı dava yoluna gidemez. İSTİSNA: 1.İHTİRAZİ KAYIT 2.HATA DÜZELTME

MATRAH TARH

VERGĠYĠ DOĞURAN

OLAY

5.Hata Düzeltme T. Hata Düzeltmeyle yargı yoluna başvurularak yapılan tarhiyat işlemidir.

4.İdarece T Mükellefin kanunda belirlenen sürede vergi idaresine müracaat etmemesi veya üzerine düşen ödevleri yapmaması nedeniyle vergi idaresinin kanunda belirtilen matrahlar üzerinden tarhiyat yapması.

3.Re’sen T Matrahın tamamen/ kısmen DEFTERİ, KAYIT BELGELERE dayanarak TESPİTİNE İMKAN BULUNMAYAN durumlarda idare tarafından yapılan tarhiyat işlemidir.

2.İkmalen T. Vergi tarh edildikten sonra DEFTER, KAYIT, BELGELERE göre EKSİK hesaplanan matrahın idare tarafından yapılan ikinci tarhiyat işlemidir.

TEBLİĞ YÖNTEMLERİ? 1.Memur eliyle 2.posta yoluyla (iadeli taahhütlü) 3.ilanla (yerel/ulusal.ilanı takip eden 1 ay sonra tebliğ edilmiş sayılır. 4.Daire/komisyon 5.elektronik ortamda

KİME ? 1.Kendisine 2.Veli/vasi/kayyum 3.Genel Vekil 4.işyerindeki memur/ müstahdeme 5.görüntü itibariyle 18 yaşından büyüklere 6.TK’da müdür, başkan, daimi temsilcilere

TAHAKKUK 1.Beyana Dayalı Vergilerde Vergi dairesine verilen beyannameye karşılık idarenin TAHAKKUK FİŞİ vermesiyle tahakkuk eder.

2.İkm/İd/Re’sen Tarh Edilen Vergilerde Verginin tebliğini takip eden 30 gün sonra

2.Uzlaşma/Dava Yoluna Gidilmesi Uzlaşma / dava tutanağının tebliğ edilmesiyle

4.Kendiliğinden Tahakkuk Eden Vergilerde Vergi belli dönemlerde kendiliğinden tahakkuk eder. Örnek;Emlak V, MTV

5.Tahakkuku Tahsile Bağlı Vergilerde Verginin tahsil edilmesi tahakkukunu da kapsar. Örn:Eğlence V, Damga V

TAHSİL 1.Beyana Dayalı Vergilerde Kanunda yazılı sürede ÖDENİR.

2. İkm/İd/Re’sen Tarh Edilen

Vergilerde Tahakkuku takip eden 1 AY içinde

3.Uzlaşma/Dava Yoluna Gidilmesi Uzlaşma/dava sonucunu takip eden 1 AY içinde

VDO MATRAH TARH TEBLĠĞ

VERGĠLENDĠRME SÜRECĠ

Mükellef Kabul Eder Mükellef Red Eder

*tahakkuk eder *kesinleĢir

Ġtiraz eder (V. Mah.30) (5000-100000TL)

Kabul Tahakkuk etmez

Red *tahakkuk eder *KESİNLEŞMEZ

Üst yargı (BĠM / (30)

Kabul *ĠADE EDĠLĠR.

RED VERGİ KESİNLEŞİR

1 AY İÇİNDE

TAHSĠL

39

10.VERGĠ

ALACAĞINI

GÜVENCE

ALTINA ALAN

YOLLAR

10.1. Teminat ve Kefalet:

Vergi alacağının güçleĢeceğine kanaat getirilmesi halinde,

bu alacağın tarh ve tahakkukunu beklemeksizin vergi

müfettiĢlerince yapılan araĢtırmalar hesaplamalara göre

bulunan değer/miktar üzerinden TEMĠNAT

isteyebilir/teminat gösteremiyorsa borçludan KEFĠL

isteyebilir.(v. Dairesi gösterilen kefili kabul etmemekte

serbest)

10.2. Ġhtiyati Haciz:

Tahakkuk etmiĢ bir vergi alacağının tahsilinin

tehlikeye düĢmesi halinde ( mal kaçırması, mal

bildiriminde bulunmaması…) alacaklı kamu

idaresinin Vergi Dairesi BaĢkanının kararıyla

ĠHTĠYATĠ HACĠZ kararı alabilir.

*bu karara karĢı v. Borçlusu 7 gün içinde vergi

mahkemesine baĢvurabilir.

*borçlu eğer teminat gösterirse ihtiyati haciz

kaldırabilir.

10.3. Ġhtiyati Tahakkuk:

Borçlunun henüz vadesi gelmemiĢ

borçlarının( tahakkuk etmemiĢ) önceden

ihtiyaten tahakkuk ettirilmesidir.

*Vergi dairesi müdürü talep eder

defterdar, Maliye Bakanlığı‘nın tespit ve ilan

ettiği vergi ve resimler ile bunlara iliĢkin

gecikme zammı ve cezaları için Vergi Dairesi

BaĢkanının kararıyla ihtiyati tahakkuk

alabilir.

* bu karara karĢı v. Borçlusu 7 gün içinde

vergi mahkemesine baĢvurabilir.

10.4. Cebren Tahsil:

Zamanında ödenmeyen kamu alacakları için;

-ilgili v. Dairesi borçluya ÖDEME EMRĠ gönderir. DER KĠ; 7 gün içinde borcunu öde ya da mal bildiriminde

bulun. Borçlu buna 7 gün içinde itiraz edebilir.

*Vergi Borçlusu;

-Teminat göstermiĢ ancak 7 gün içinde borcu ödememiĢse teminatlar paraya çevrilir ya da kefil varsa ona

baĢvurulur.

-MAL BĠLDĠRĠMĠNDE bulunmamıĢsa 3 AYA KADAR

-YANLIġ MAL BĠLDĠRĠMĠNDE bulunmuĢsa 3AY-1YILa kadar HAPĠS CEZASINA ÇARPTIRILIR.

-ödeme emrine karĢılık ÖDEME yapmamıĢ + mal bildiriminde bulunmamıĢsa HACĠZ YOLUNA GĠDĠLĠR.

Kamu alacağını karĢılayacak malı yoksa(acizse) borçlu ZAMANAġIMI süresine kadar takip edilir. Bu süre

içinde MAL ARTIġ BĠLDĠRĠMĠNĠ yapmamıĢsa 1YILA KADAR HAPĠS CEZASI

MUVAAZALI iĢlemlerle mal kaçıranlar mevcut malları alacakları karĢılamazsa 6AY-3YIL HAPĠS CEZASI

10.5. Ġptal Davası (hükümsüz iĢlemler):

Borçlunun, alacağın tahsilini engellemeye

yönelik hamleleri (muvaazalı iĢlemler…) ve

tasarrufun iptali için alacaklı kamu idaresi

umumi mahkemelerde dava açabilir.

10.6. Rüçhan Hakkı

Kamu idaresi borçlu hakkında yapılan diğer

haciz iĢlemlerine göre ayrıcalıklı olarak

öncelik(rüçhan) hakkına sahiptir. Bu durum

rehinli alacaklar için de geçerlidir.

Örn: Kredi ile alınan araçlarda araç kredinin

ödenememesi ile birlikte aracın MTV

taksitlerinin ödenmemesi durumunda rüçhan

hakkı devlete aittir.

10.7. Takas

VatandaĢın devletten hak etmiĢ olduğu alacakların diğer,

bireyin baĢka borçlarına mahsubu.

10.8.Sorumluluk

Vergi kesenlerin, kanuni temsilcilerin, tasfiye

memurlarının Ģahsi sorumlulukları, birleĢme,

devir ve Ģekil değiĢtirmede devir alan ve yeni

hükmi Ģahıs sorumluluğudur.

10.9. Yurt DıĢına ÇıkıĢ Yasağı:

(KALDIRILDI 12 Eylül 2010)

Vergi borcu olanlar emniyet makamlarına

bildirilerek bunlara pasaport verilmesi ya da

pasaportu olsa bile yurt dıĢına çıkmaları

engellenir. Ancak 12 Eylül referandumu ile

ancak HÂKĠM kararı ile verilebilir.

40

MÜKELLEFĠN ÖDEVLERĠ 1.MADDĠ ÖDEVLERĠ

Vergi ve cezaları ile gecikme zammı ve faizlerin ödenmesi 2.ġEKLĠ ÖDEVLERĠ

Beyanname vermek, defter tutmak, gerekli bildirimlerde bulunmak(iĢ yeri açma(10gün) , kapama(1ay), iĢ değiĢikliği(1ay)),

vergi levhası asmak, elektronik cihaz kullanma, belge düzenine uymak, vergi kimlik no sahibi olmak, vergi elemanlarına

yardımcı olmak, belge saklamak(VUK‘a göre 5yıl)…

VERGĠ ĠDARESĠNĠN DENETLEME VE BĠLGĠ EDĠNME YOLLARI 1.YOKLAMA

Mükellefleri veya mükellefiyetle ilgili maddi

olayları, kayıtları, mevzuatları araĢtırmak ve

tespit etmektir.

Mükellefin faaliyet koluna göre gece de

yapılabilir.

Yoklamada baskın basanındır diyerekten

mükellefe önceden haber verilmez.

2.VERGĠ ĠNCELEMESĠ

Yoklamadan daha ayrıntılı bir denetimdir.

Amaç; ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu

araĢtırmak, tespit etmek ve sağlamaktır.

Ġnceleme mükellefin iĢyerinde, müsait değilse vergi

dairesinde yapılır.

Ġnceleme sırasında tüm defter, belge ve kayıtlar istenebilir.

3.ARAMA

Ġhbara dayanarak ya da vergi inceleme

elemanlarının yaptığı inceleme

raporlarına dayanarak vergi kaçırdığı

anlaĢılan mükellefin veya ona iĢtirak

edenlerin eve ve iĢ yerlerinde yapılan

araĢtırmalardır.

4.BĠLGĠ TOPLAMA

-Vergi Hukukunda; vergi dairesinin

mükellef ve mükellefle ilgili

üçüncü kiĢilerden ve kamu idare ve

müesseselerinden bilgi toplama

hakkı vardır.

-VUK m.148‘e göre― kamu idare ve

müesseseleri, mükellefler ve

mükelleflerle muamelede bulunan

gerçek ve tüzel kiĢiler, maliye

bakanlığının veya vergi incelmesi

yapmaya yetkili olanların

isteyecekleri bilgileri vermeye

mecburdurlar‖.

- Bilgi vermeden çekinme hakkı

olanlar; PTT‘ler,

Meslek sırrı dolayısıyla doktor

avukat gibi serbest meslek sahipleri

CMUK 88. maddeye göre istenmesi

ve açıklanması yasak olan

belgelerdeki mükelleflerle ilgili

özel bilgiler açıklanamaz

1.1.Kimler yetkili;

1.vergi dairesi müdürü

2.yoklama memuru

3.yetkili makamlarca yoklama yapmaya yetkili

kılınanlar

4.vergi incelemesine yetkili olanlar

1.1.Kimler yetkili;

1. ilin en büyük mal memuru

2. vergi müfettiĢ ve yardımcıları

3. vergi dairesi müdürleri

Arama için;

1.vergi incelemesi yapan elemanların

SULH YARGICINDAN arama

yapmak için izin talebinde bulunulacak

2.SULH YARGICI arama için İZİN

BELGESİ verecek

Not: toplanan bilgiler Maliye

Bakanlığı‘nın Ġstihbarat arĢivinde

toplanır.

1.2.Neyin yoklamasını yaparlar;

Ödeme kaydedici cihaz kullanılıp

kullanılmadığı,

Deftere usulüne göre kayıt yapılıp yapılmadığı,

Levha asılıp asılmadığı,

TaĢıtlarda gerekli belgelerin bulunup

bulunmadığıdır.

1.2.Neyi Ġncelerler;

Yasaya göre defter ve hesap tutmak, evrak ve belgeleri

gerektiğinde ibraz etmek zorunda olan gerçek ve tüzel

kiĢilerdir.

Tahakkuk zamanaĢımı içinde inceleme yapılır. Ġnceleme

sonucunda bir tutanak düzenlenir. Eğer gerekirse ikmalen

ve resen tarhiyat yapılır.

Süreleri;

Arama sonucunda belge ve defterlere

incelenmek üzere 3 AY el koyulur.

SÜRE YETMEZSE VE Haklı neden

bulunursa bu süre SULH YARGICI

TARAFINDAN UZATILIR.

VERGĠ HUKUKUNDA SÜRELER 1.Ölüm halinde süre 3 AY uzar. Sadece GELĠR VERGĠSĠNDE beyanname verme süresi 4AY uzar.

2.Zor durum halinde Maliye Bakanlığı süreleri 1 katına kadar uzatır.

3.mücbir sebep süreyi durdurur. Mücbir sebep ortadan kalkınca süre kaldığı yerden iĢlemeye devam eder.

4.sermaye Ģirketlerinde beyanname verme süreleri uzayamaz.

1.Süreler gün olarak verilmiĢse; baĢladığı gün hesaba KATILMAZ, son günün tatil saatinde biter. örn; 28 Ģubat 2013 -> 30 gün sonrası -> 30 mart 2013

2.süreler hafta/ay olarak verilmiĢse; izleyen aydaki/haftadaki sürenin baĢladığı güne tekabül eden günün çalıĢma saati sonunda biter. Örn; 31 ocak -> 1AY sonrası -> 28 Ģubat

3.resmi tatiller süreye DAHĠLDĠR. ANCAK sürenin son günü resmi tatile rastlaması durumunda sürenin bitimi tatili takip eden ilk iĢ gününün sonuna kadar uzar. Örn; gelir

vergisi ilk taksidi 31.mart.2013(Pazar) tarihinde ödenmesi gerekirken vadenin son günü resmi tatile tekabül ettiğinden vade tarihi 1.nisan.2012 olur.

41

VERGĠ SUÇ VE CEZALARI

VERGĠ

ĠDARESĠ

TARAFINDAN

KESĠLEN

CEZALAR

(VERGĠ

CEZALARI)

1.VERGĠ ZĠYAI

Mükellefin veya vergi sorumlusunun vergi ile ilgili

ödevlerinin zamanında yerine getirmemesi ya da eksik

yerine getirmesi nedeni ile verginin zamanında

tahakkuk ettirilmemesi veya eksik tahakkuk

ettirilmesidir.

Böyle olunca beyana dayanan vergi dıĢında, yapılan

ikmalen, resen ve idarece tarhiyatın vergi ziyaına yol

açtığını söyleyebiliriz.

Cezası: Ziyaa uğratılan verginin 1 katıdır.

***kaçakçılıkla birlikte vergi ziyaı sucu birlikte

iĢlenmiĢse vergi ziyaı 3 katı olarak cezalandırılır.

****Kaçakçılığa ĠġTĠRAK HALĠNDE *******

ĠĢtirak Eden Maddi

Menfaat

Hapis

cezası

Vergi Ziyaı

Cezası

Gözetiyorsa AYNISI 1 KATI

Gözetmiyorsa YARISI 1 KATI

2.USULSÜZLÜK

-Kanunların Ģekle ve

usule iliĢkin

hükümlerine

uyulmamasıdır.

-Usulsüzlük

cezalarında henüz bir

vergi kaybı söz

konusu değildir.

-Vergi kaybı tehlikesi

vardır.

2.1.GENEL USULSÜZLÜK

Beyanname verme, tasdik etme, bildirimlerde bulunda,…

nitelikteki Ģekli ödevlerin yerine getirilmemesi veya geçtikten sora

yapılmasını kapsar.

1. ve 2. derece olmak üzere ikiye ayrılır.

-Bir mükellefe usulsüzlük cezası kesileceği zaman önce

usulsüzlüğün derecesine, sonra da mükellefin bulunduğu

gruba(sermaye Ģti, 1.sınıf 2.sınıf tüccar…) bakılır.

***eğer genel usulsüzlük cezalarında re‘sen tarhiyata sebebiyet

verilecek bir eylem söz konusu ise ceza 2‘ye katlanır.

2.2.ÖZEL USULSÜZLÜK

Daha çok fatura, fiĢ, levha asmama, yolcu taĢıma bileti gibi

belgelerin verilmesi ya da alınmamasıyla ilgilidir.

VERGĠ

MAHKEMELE

RĠNCE

KESĠLEN

CEZALAR

(HÜRRĠYETĠ

BAĞLAYICI)

1.KAÇAKÇILIK

Hileli ve kanuni esasların bilerek ve isteyerek çiğneyerek

vergi ziyaına sebebiyet verilmesidir. Her Ģekilde HAPİS

cezasının yanı sıra ziya uğratılan verginin 3 katı para

cezası kesilir.

***Hileli iĢlemler,çift defter tutmak, yanıltıcı belge,

defterlerin tahrifi veya gizlenmesi 18 AY- 3YILA kadar

hapis cezası

***defter ve belgeleri yok etmek, yerine baĢka yaprak

koymak, sahte belge kullanma 3YILDAN-5YILA

KADAR hapis cezası

2.VERGĠ MAHREMĠYETĠNĠ ĠHLAL

Vergi inceleme memurları, vergi

mahkemeleri, bölge idare, DanıĢtay‘da

görevli olanlar, vergi iĢlerinde kullanılan

bilirkiĢiler, komisyonlarda görevli olanlar

gizli kalması gereken hususları

GÖREVLERĠNDEN AYRILSALAR

DAHĠ üçüncü kiĢilere açıklayamazlar

***bu kiĢilere 1-7 yıl hapis cezası verilir.

3.MÜKELLEFĠN ÖZEL ĠġLERĠNĠ

YAPMA

Vergi incelemeye yetkili olanlar,

yakınları (kendisinin, niĢanlısının,

eĢinin,4.dereceye kadar kan

hısımlarının, kanuni temsilcilerinin) ile

ilgili BELEġE DAHĠ OLSA vergiye

tabi özel iĢlerini yapamazlar.

***Bu kiĢilere 6 AYDAN -2YILA

KADAR HAPĠS cezası verilir.

VERGĠ

CEZALARIND

A BĠRLEġME

VE TEKRAR

1.BĠRLEġME

***Bir eylem ile aynı anda Hem GENEL USULSÜZLÜK hem de VERGĠ

ZĠYAINA neden olunursa, ceza birleĢtirilerek bunlardan EN AĞIR olanı uygulanır.

***ÖZEL USULSÜZLÜK sonucu VERGĠ ZĠYAINA sebep olunursa cezalar

birleĢtirilmez, VERGĠ ZĠYAI cezası ayrıca kesilir.

***Ayın türden olmak Ģartıyla bir eylemin aynı takvim yılı içinde birden fazla

tekrarlanırsa meydana gelen usulsüzlüklerden birinciden sonraki eylemlere birinciye

kesilen cezanın ¼‘ü kesilir.

2.TEKERRÜR

Cezası kesilen ve kesinleĢen bir mükellef, cezanın

kesinleĢtiği tarihi takip eden takvim yılı baĢından baĢlayarak;

***vergi ziyaında 5yıl içinde tekrar iĢlenirse ceza %50

arttırılır

***genel usulsüzlük 2yıl içinde tekrar edilirse ceza %25

arttırılır.

***özel usulsüzlükte cezalarda artırım YOKTUR.

42

VERGĠ SUÇ VE CEZALARINI ORTADAN KALDIRAN HALLER

1.VERGĠ CEZALARININ

ÖDENMESĠ

Ceza kesinleĢtikten 1ay

içinde ödenmesi zorunludur.

Teminat göstermek Ģartıyla

3ay uzayabilir.

2.YANILMA

Yetkili makamların mükellefin kendisine yazı ile

yanlıĢ izahat vermiĢ olmaları veya bir hükmün

uygulanma tarzı hususunda yetkili makamların

görüĢ ve kanaatini değiĢtirmiĢ veya bu hükme ait bir

içtihadın değiĢmiĢ olması halleri için söz konusudur.

3.PĠġMANLIK VE ISLAH

PiĢmanlıktan faydalanabilmek için;

-beyana dayalı vergi olacak

-hakkında daha önceden kimse ihbar etmemiĢ olacak

-iĢlediği sucu bizzat kendisi vergi dairesine haber verecek

-eksik veya yanlıĢ verdiği beyannameyi 15 gün içinde düzeltip ödemesi gerekir.

-piĢmanlık zammı (gecikme zammı) uygulanır. Vergi ziyaı cezası kesilmez.

***EMLAK VERGĠSĠNDE piĢmanlık ve ıslah hükümleri geçerli değildir.

4.MÜCBĠR NEDENLER

Mükellef mücbir sebebin varlığını KANITLAMAK

koĢuluyla cezadan kurtulabilir.

5.ÖLÜM

Cezaların Ģahsiliği ilkesi gereği ölen mükellefin

cezaları silinirken vergi borcunun aslı mirasçılara

geçer.

6.ZAMANAġIMI

Suça neden olan eylemin iĢlendiği yılı takip eden yılın

baĢından itibaren

Vergi ziyaı cezasında 5yıl

Özel Usulsüzlük cezasında 5yıl

Genel usulsüzlük cezasında 2yıl

7.CEZADA ĠNDĠRĠM

Cezaya mutahap olan mükellef itiraz etmez ve yargıya baĢvurmaz ise

tebliği takip eden 30 gün içinde cezalarda indirim talebinde bulunup, 1 ay

içinde ödemesi koĢuluyla ;

Vergi ziyaında BĠRĠNCĠ DEFADA YARISI,

TAKRĠBEN KESĠLENLERDE 1/3’Ü

GENEL VE ÖZÜL USULSÜZLÜKTE HER SEFERĠNDE 1/3’Ü ĠNDĠRĠLĠR.

8.AF

Cezayı ortadan kaldırır.

UNUTMA!!! AF sadece

cezalar için geçerlidir. Asıl

olan vergi borcunda affa

gidilmez.

(2011 Mart 6111 sayılı AF

kanunu)

9.UZLAġMA

Mükellef ile vergi idaresinin karĢılıklı görüĢerek

anlaĢmaları sonucu re’sen, ikmalen ve idarece tarh edilen

vergi borcu ve cezalarını kısmen de olsa ortadan kaldıran

iĢlem.

43 VERGĠ YARGISINDA ĠSPAT DELĠL SERBESTLĠĞĠ ĠLKESĠ VE RE’SEN ARAġTIRMA

1.ĠSPAT:

Vergi iliĢkisi ile ilgili olarak dava taraflarının kendi iddialarını somut kanıtları ortaya koymasıdır. Ġspat için gerekli olan her Ģey

delildir. Ancak delille ilgili bazı sınırlamalar getirilmiĢtir.

2.DELĠL SEBESTLĠĞĠ ĠLKESĠ: Vergi hukukunda ekonomik yaklaĢım ilkesinin gereği olarak delil serbestliği ilkesi benimsenmekle birlikte delile iliĢkin bazı

sınırlamalar getirilmiĢtir.

ı.yemine dayalı ifade delil olarak kabul edilemez.

ıı.tanık ifadesinin delil olarak kabul edilebilmesi için tanığın vergiyi doğuran olay ile ilgili olarak açık bir iliĢkisinin bulunması

Ģarttır.

ııı. defter kaydı, fatura … gibi belgeler delil olarak kabul edilir. Bunların dıĢındakiler delil olarak kabul edilmez.

3.RE’SEN ARAġTIRMA

ĠLKESĠ:

Yargıcın dava ile ilgili her türlü iĢlem ve incelemeyi kendiliğinden yapmasıdır.

VERGĠ UYUġMAZLIKLARI

I.ĠDARĠ

ÇÖZÜMLER

1.VERGĠ HATALARININ DÜZELTĠLMESĠ

-hataların düzeltilmesine vergi dairesi karar verir.

-hataların düzeltilmesi ile ilgili tebligatın mükellefe

gönderilmesinden itibaren, mükellef 1 yıl içinde kendisinden fazla

alınmıĢ vergiyi geri almazsa iade hakkını yitirir.

-düzeltme talebi dava açma süresi içinde yapılırsa dava açma

süresi DURUR.

-dava açma süresi durduktan sonra yapılan düzeltme talebi, vergi

dairesi tarafından reddedilirse (60 gün içinde cevap gelmezse

reddedilmiĢ sayılır.(zımni red))

-mükellef Ģikayet yoluyla Maliye Bakanlığına gider.

-Ģikayet talebi reddedilirse DanıĢtay‘a 1.derece mahkeme sıfatıyla

dava açabilir.(ĠYUK‘a göre dava Vergi Mahkemesine açılır)

Vergi Hataları

Hesap Hataları

1.matrah hataları: matraha iliĢkin

indirim, istisna gibi unsurları

rakamsal olarak eksik veya fazla

hesaplanması sonucu matrahın eksik

veya fazla çıkmasıdır.

2.vergi miktarında hatalar:

tarifelerin, oranların yanlıĢ

uygulanması sonucu matrahın

eksik/fazla çıkması

3.çifte vergilendirme: yanlıĢlıkla

aynı vergi konusu üzerinden birden

fazla verginin alınması

Vergilendirme Hataları

1.mükellefin Ģahsında hata: asıl vergi

borçlusu yerine vergilendirme ile ilgisi

olmayan kiĢilerden vergi alınması

2.mükellefiyette hata: vergiden muaf olan

birinden vergi alınması

3.vergi konusunda hata : vergi konusuna

girmeyen ya da vergiden istisna olan

unsurlardan vergi alınması

4. vergilendirme döneminde veya

muafiyet döneminde hata: verginin alındığı

dönemin yanlıĢ olması veya verginin alındığı

dönem itibarıyla o kiĢinin vergiden muaf

olması

2. UZLAġMA

TARHĠYAT ÖNCESĠ

—inceleme tutanağının düzenlendiği ana kadar uzlaĢma talebinde bulunabilir.

—kaçakçılık ve kaçakçılığa bağlı vergi ziyaı cezaları uzlaĢma konusu

yapılamaz.

—ikmalen, idarece, resen tarh edilen vergi ziyaı, genel-özel usulsüzlük

suçları uzlaĢma konusuna girer.

—uzlaĢılırsa vade 1 aydır, uzlaĢmadan sonra dava yoluna gidilemez.

—uzlaĢılamazsa tarhiyatın tebliğini takiben 30 gün içinde dava açılabilir.

—Tarhiyat öncesi uzlaĢma talep eden tarhiyat sonrası uzlaĢma talep edemez.

— gecikme faizi yürütülür.(kesinleĢme – tahakkuk arasındaki süre)

TARHĠYAT SONRASI

-Tarhiyatın ve cezanın tebliğini takip eden 30 gün içinde yapılabilir.

-kaçakçılık ve kaçakçılığa bağlı vergi ziyaı, genel ve özel usulsüzlük için

talep edilemez.

-ikmalen, resen ve idarece tarh edilen vergi ziyaı suçları uzlaĢma konusu

olabilir. (yani sadece vergi ziyaı suçları için)

-uzlaĢılırsa vade 1aydır, UZLAġILAN TUTAR dava konusu olamaz.

-uzlaĢılamazsa dava süresi 15 günden fazla ise kalan sürede, 15 günden

az veya bitmiĢ ise 15 gün içinde dava açılabilir.

- gecikme faizi iĢler.(kesinleĢme – tahakkuk arasındaki süre)

44

TÜRK VERGĠ SĠSTEMĠ

A.GELĠR ÜZERĠNDEN ALINAN VERGĠLER B.HARCAMALAR ÜZERĠNDEN ALINAN

VERGĠLER

C.SERVET ÜZERĠNDEN ALINAN VERGĠLER

1.GELĠR VERGĠSĠ

2.KURUMLAR VERGĠSĠ

1.KATMA DEĞER VERGĠSĠ

2.ÖZEL ĠLETĠġĠM VERGĠSĠ

3.BANKACILIK SĠGORTA VE MUAMELE VERGĠSĠ

4.ġANS OYUNLARI VERGĠSĠ

5.DAMGA VERGĠSĠ

6.GÜMRÜK VERGĠSĠ

1.EMLAK VERGĠSĠ

2.MOTORLU TAġITLAR VERGĠSĠ

3.VERASET VE ĠNTĠKAL VERGĠSĠ

A.GELĠR ÜZERĠNDEN ALINAN VERGĠLER

GELĠR VERGĠSĠ I

1.KONUSU

-gerçek kiĢilerin BĠR TAKVĠM

YILI ĠÇĠNDE elde ettikleri

gelirlerdir.

2.ÖZELLĠKLERĠ

*kiĢiseldir.

*yıllıktır

*safidir

*gerçektir

3.GELĠRĠN UNSURLARI

1. Ticarî kazanç 2. Ziraî kazanç,

3. Ücret, 4. Serbest meslek kazancı,

5. Gayrimenkul sermaye iradı,

6. Menkul sermaye iradı

7. Diğer kazanç ve iratlar

4.MÜKELLEFĠ

gelir unsurlarını elde eden gerçek kiĢilerdir.

Mükellefiyette tam ve dar mükellef ayırımı

vardır.

4.1.TAM MÜKELLEF

4.1.1.YERLEġME ÖLÇÜTÜ

1.Ġkametgâhı Türkiye‘de olanlar

2.Bir takvim yılında 6 aydan fazla

Türkiye‘de bulunanlar

4.1.2.UYRUKLUK ÖLÇÜTÜ

3.Yurt dıĢında görevli T.C.

vatandaĢları, tam mükellef kabul

edilmektedir

NOT: hem Türkiye‘de hem de yurt dıĢında

elde ettikleri kazançlardan vergilendirilirler.

NOT: yurt dıĢında elde ettikleri kazançlar

üzerinden bağlı bulundukları ülkede vergi

ödemiĢlerse ayrıca bu kazançlar Türkiye‘de

vergiye tabi tutulmaz.

4.2.DAR MÜKELLEF

Ġkametgâhı Türkiye‘de bulunmayanlar

ile bir takvim yılında 6 aydan fazla

Türkiye‘de oturmayanlar dar mükellef

kabul edilmektedirler.

Dar mükellefler sadece Türkiye‘de

elde ettikleri kazançlardan

vergilendirilirler

NOT: Geçici görev ya da iĢ gibi amaçlarla

Türkiye‘ye gelen, iĢ, bilim ve fen adamları,

uzmanlar, memurlar, muhabirler ile Hastalık,

istirahat seyahat gibi amaçlarla Türkiye‘ye

gelenler,

Tutukluluk, hükümlülük gibi amaçlarla

Türkiye‘ye gelenler 6 aydan fazla Türkiye‘de

kalsalar bile Türkiye‘de yerleĢmiĢ

sayılmadıkları için dar mükelleftirler.

5.VERGĠYĠ DOĞURAN OLAY

Her ne Ģekilde olursa olsun gelirin

elde edilmesidir.

Vergiyi doğuran olay; kazanç

türlerine göre ikiye ayrılır

5.1. TAHAKKUK ESASI

Ticari kazançlarda

zirai kazançlarda

5.2.TAHSĠL ESASI

Ücret, Serbest Meslek Kazancı, Gayri

Menkul Sermaye Ġradı, Menkul Sermaye

Ġradı, Diğer Kazanç ve Ġratlar

45

GELĠR VERGĠSĠ II

1.TĠCARĠ KAZANÇ I

1.TĠCARĠ KAZANÇ SAYILAN HALLER

1.Her türlü ticari ve sınai faaliyetlerden doğan kazançlar

2.Maden, taĢ ve kireç ocakları, kum ve çakıl istihsal yerleri ile

tuğla ve kiremit harmanlarının iĢletilmesinden;

3.Coberlik iĢlerinden;(coberlik iĢi, borsada kayıtlı olarak kendi

nam ve hesabına hisse senedi alım satımı yapılması)

4.Özel okul ve hastanelerle benzeri yerlerin iĢletilmesinden;

5.Gayrimenkullerin alım, satım ve inĢa

iĢleriyle devamlı olarak uğraĢanların bu

iĢlerinden;

6.Kendi nam ve hesaplarına menkul kıymet

alım-satımı ile devamlı olarak uğraĢanların

bu faaliyetlerinden;

7.DiĢ protezciliğinden elde edilen

kazançlar.

8.Satın alınan veya trampa suretiyle iktisap olunan arazinin iktisap tarihinden

itibaren 5 yıl içinde parsellenerek bu müddet içinde veya daha sonraki yıllarda

kısmen veya tamamen satılmasından;

NOT: Kollektif ortaklıklarda ortakların, adi veya eshamlı komandit

ortaklıklarda komandite ortakların ortaklık karından aldıkları paylar Ģahsi ticari

kazanç hükmündedir.

2.VERGĠLENDĠRĠLMEYECEK TĠCARĠ KAZANÇLAR

Bazı ticari kazançlar muafiyet ve istisna kapsamına alındıkları

için vergilendirilmemektedirler.

2.1. MUAFĠYETLER

*Esnaf Muaflığı

*ihracat istisnası (dar mükellef yararlanır)

2.2.ĠSTĠSNALAR

*Sergi ve Panayır Kazançları Ġstisnası:

*PTT Acenteleri Kazanç Ġstisnası:

*Eğitim Öğretim ĠĢletmelerinde Kazanç Ġstisnası (okul öncesi

öğretim, ilk öğretim, orta öğretim için)

*Dar Mükelleflerde Ġhracat Ġstisnası

3.VERGĠLENDĠRĠLECEK TĠCARĠ

KAZANÇLAR

vergi, safi tutar üzerinden hesaplanır. Safi

tutara ulaĢabilmek için iĢin elde edilmesi ile

ilgili giderler brüt ticari kazançtan indirilir.

Ticari kazancın tespiti: Ticari kazanç,

gerçek usul (Bilanço veya iĢletme hesabı

esası) veya basit usullere göre tespit edilir.

3.1.BASĠT USUL

bir hesap dönemi içinde elde edilen hasılat ile giderler ve satılan malların alıĢ

bedelleri arasındaki müspet(olumlu) farktır

3.1.1.Genel ġartlar:

-Kendi iĢinde bilfiil çalıĢmak veya bulunmak

-iĢyeri mülkiyetinin kira bedeli toplamı büyükĢehir belediye sınırları içinde

5000 TL‘yı, diğer yerlerde 3500 TL‘yi aĢmamak(2012 için).

-Ticari, zirai veya mesleki faaliyetler dolayısıyle gerçek usulde Gelir Vergisi'ne

tabi olmamak.

3.1.2.Özel ġartlar

AlıĢ satıĢ faturaları iĢ hasılatı kanununda belirtilen rakamları aĢmayacak

Not: basit usule tabi olmanın genel ve özel Ģartlarından herhangi birini kaybeden mükellef izleyen takvim

yılı baĢından itibaren mutlaka gerçek usule geçer.

Kendi isteğiyle izleyen ay veya izleyen yıl gerçek usule geçebilir.

NOT2:Gerçek usuldekiler basit usule tabi olmanın genel Ģartlarını taĢıyanlar ARKA ARKAYA 2

hesap döneminde özel Ģartlarda yer alan hadlerden düĢük olanlar, yazılı talepleri sonucu bu Ģartın

gerçekleĢmesini takip eden yılbaĢından baĢlayarak basit usule geçebilirler.(2012)

NOT3: Sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge düzenledikleri tespit edilenler hiçbir

suretle basit usulde vergilendirilmezler(2012)

NOT4: Gerçek usulde vergilendirilmekte iken iĢini terk eden mükellefler ile basit usulün Ģartlarını

kaybedenlerden gerçek usulde vergilendirilmeye baĢlamadan önce iĢini terk eden mükellefler, terk

tarihini takip eden yılın baĢından itibaren iki yıl geçmedikçe basit usule dönemezler.(2012)

3.1.2.BASĠT USULDEN

YARARLANAMAYACAK

OLANLAR

Sarraflar, tefeciler, gayrimenkul

alım satımı yapanlar, müteahhitler,

taĢeronlar, ilan ve reklam iĢiyle

uğraĢanlar, kollektif – komandit

Ģirketlerin komandite ortakları,

maden iĢletmeleri, taĢ - kireç

ocakları, armatörler, Ģehirlerarası

yük taĢımacılığı yapanlar…

3.2.GERÇEK USUL

3.2.1.BĠLÂNÇO ESASI

TĠC KAZ TESP= (Dönem sonu öz sermayesi

– Dönem baĢındaki Öz sermayesi) - (Dönem

boyunca iĢletme sahipleri veya ortaklarınca

iĢletmeye ilave olunan değerler) + ( ĠĢletmeden

çekilen değerler)

Bilanço Esasına Tabi Olanlar: GVK‘ya göre

birinci sınıf tüccarlar bilanço esasına tabidir.

3.2.2.BĠRĠNCĠ SINIF TÜCCAR

1.Her türlü ticaret Ģirketleri

2.yıllık satıĢ ve alıĢ tutarları kanunda belirtilen tutarları aĢanlar

3.Kurumlar Vergisine tabi olan diğer tüzel kiĢiler

4.Ġhtiyari(isteğe bağlı) olarak bilanço esasına göre defter tutmayı tercih edenler

3.2.3.BĠLANÇO ESASINA GÖRE

TUTULMASI GEREKEN

DEFTERLER

1.envanter defteri

2.yevmiye defteri

3.büyük defter

4.hasılat defteri (dar mükellefler için)

5.ambar defteri (ambar iĢi yap.)

6.imalat defteri

NOT: Dar mükellef olan yabancı ulaĢtırma

iĢletmelerinin ticari kazancın tespiti için bir hesap

dönemi boyunca elde edilen hasılat ulaĢtırma iĢine

göre belirtilen nispetler çarpılarak ticari kazanç

tespit edilir.

Hava ulaĢtırma %5

Kara ulaĢtırma %12

Deniz ulaĢtırma %15

46

GELĠR VERGĠSĠ III

1.TĠCARĠ KAZANÇ II 3.2.2.ĠġLETME ESASI

Bir hesap dönemi içinde elde edilen hâsılat ile

giderler arasındaki müspet farktır. HÂSILAT( DSMM +DĠS)- GĠDERLER(DBMM+DĠA+GĠDER)

ĠĢletme hesabı esasına göre defter tutanlar;

ĠĢletme hesabını kullanmak zorunda olanlar ikinci

sınıf tüccarlardır. Bunlar;

—Birinci sınıf tüccar hadlerinin altında kalanlar,

—Maliye bakanlığınca iĢletme esasına göre defter

tutması kabul edilenler,

—Yeni iĢe baĢlayanların yıllık alım satım tutarları

tespit edilinceye kadar geçen sürede iĢletme esasına

göre defter tutarlardır.

4. TĠCARĠ KAZANCIN TESPĠTĠNDE ĠNDĠRĠLECEK GĠDERLER

1.Ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için yapılan genel giderler

2.ÇalıĢanların tedavi ve ilaç giderleri, sigorta primleri ve emekli aidatı ve

iĢyerinde özel olarak kullanılan giyim giderleri;

3.ĠĢle ilgili olmak Ģartıyla, mukavelenameye veya ilama veya kanun emrine

istinaden ödenen zarar, ziyan ve tazminatlar;

4.ĠĢle ilgili olan seyahat ve ikamet giderleri

5.Kiralama yoluyla edinilen veya iĢletmeye dâhil olan ve iĢte kullanılan taĢıtların

giderleri

6ĠĢletme ile ilgili olmak Ģartıyla; bina, arazi, gider, istihlak, damga, belediye

vergileri, harçlar ve kaydiyeler gibi ayni vergi, resim ve harçlar;

7.amortismanlar.

8. sendikalara ödenen aidatlar

9.bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları.

10.gıda bankalarına ödenen bağıĢların maliyeti

5. TĠCARĠ KAZANCIN TESPĠTĠNDE GĠDER

YAZILAMAYACAK HUSUSLAR

1.TeĢebbüs sahibi ile eĢinin ve çocuklarının

iĢletmeden çektikleri paralar veya aynen aldıkları sair

değerler ile TeĢebbüs sahibinin kendisine, eĢine,

küçük çocuklarına iĢletmeden ödenen aylıklar,

ücretler, ikramiyeler, komisyonlar ve tazminatlar;

2.TeĢebbüs sahibinin ve eĢi ile çocuklarının iĢletmeye

koyduğu sermaye için yürütülecek faizler;

3.Her türlü para cezaları ve vergi cezaları ile teĢebbüs

sahibinin suçlarından doğan tazminatlar

4.Kiralama yoluyla edinilen veya iĢletmede kayıtlı

olan taĢıtlardan iĢletmenin esas faaliyet konusu ile

ilgili olmayanların giderleri ile amortismanları;

2.ZĠRAĠ KAZANÇ

1.ZĠRAĠ KAZANÇ SAYILAN HALLER

— Arazide, gölde, nehirde ekim dikim bakım

üretme yetiĢtirme ve ıslah gibi faaliyetler veya

bitki, orman, hayvan, balık ve bunların

mahsullerinin üretimi, avlanması, avcı veya

yetiĢtirici tarafından muhafazası, taĢınması,

satılması veya baĢka bir Ģekilde faydalanması zirai

faaliyete girer.

NOT: 1.bir çiftçi ürünlerini iĢlemek amacıyla tamamlayıcı faaliyetlerde bulunursa (sütten peynir yoğurt yapmak vs) bu faaliyet ziraidir.

Eğer bu iĢlemi baĢka çiftçiler için açtığı bir iĢletmede yaparsa bu faaliyet ticari kazançtır.

2.bir çiftçi ürettiği ürünleri bir mağazada satarsa; ürünler mağazaya gelene kadar ki kazancı zirai, mağazadaki satıĢ ticari

kazançtır.

3.arazi sahibi olan kiĢinin arazinin ekim-dikimi için biriyle anlaĢır ve bununla birlikte KAR VE ZARARA ortak olursa bu faaliyet

zirai kazançtır 4.arazi sahibi olan kiĢi arazinin ekim dikimi için biriyle anlaĢır ve ZARARINA KATILMAZ sadece kardan pay alırsa bu elde

edilen kar GAYRĠMENKUL SERMAYE ĠRADIDIR.

5.Adi ortaklığın ortaklarının aldığı karlar ZĠRAĠ KAZANÇTIR.

6.Adi komandit, eshamlı komandit Ģirketlerin komandite ortakları ile kolektif Ģirketlerin ortaklarının aldıkları kar payları iĢletme

zirai faaliyette bulunsa daha ticari kazançtır.

2.ZĠRAĠ KAZANCIN TESPĠTĠ 2.1.GERÇEK USUL

Bilanço ve iĢletme esasına göre 2‘ye ayrılır. Bunu seçmek çiftçiye

kalmıĢtır.

Lakin bilanço esasını seçen mükellef 2yıl geçmedikçe iĢletme

esasına GEÇEMEZ

Not: kanunda yazılı iĢletme büyüklüğü ölçülerini aĢan çiftçiler ile 1

biçerdövere veya bu mahiyetteki bir motorlu araca veya 10 yaĢına

kadar 2’den fazla traktöre sahip olan çiftçilerin kazançları gerçek

usulde (zirai iĢletme hesabı veya diledikleri takdirde bilanço esasına

göre) tespit olunarak vergilendirilir

2.2.TEVKĠFAT (STOPAJ, KAYNAKTA KESĠNTĠ) USULU

Küçük çiftçilerin elde ettikleri zirai kazançlar hasılatları üzerinden tevkifat yapılmak suretiyle vergilendirilirler.

Çiftçilerden satın alınan ziraî mahsuller ve hizmetler için yapılan ödemelerden

Oranlarında

kesinti yapılır

BORSAYA KAYITLI DEĞĠLSE BORSAYA KAYITLIYSA

HAYVANCILIK VE

HAYVAN ÜRÜNLERĠNDE %2 %1

TARIM VE ORMAN %4 %2

47

GELĠR VERGĠSĠ III

3.SERBEST MESLEK KAZANCI 1.TANIMLAR

Serbest meslek faaliyeti; sermayeden ziyade Ģahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye

veya ihtisasa dayanan SÜREKLĠ(iĢyeri açmak, ilan vermek, mesleki kuruluĢa kayıt

olmak, levha asmak) ve ticari mahiyette olmayan iĢlerin iĢverene tabi olmaksızın Ģahsi

sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır.

Serbest meslek erbabı: Serbest meslek faaliyetini mutad meslek halinde ifa edenler,

serbest meslek erbabıdır. Serbest meslek faaliyetinin yanında meslekten baĢka bir iĢ

veya görev ile devamlı olarak uğraĢılması bu vasfı değiĢtirmez

Serbest meslek kazancı bir hesap dönemi içinde serbest meslek faaliyeti karĢılığı

olarak tahsil edilen para ve ayınlar ve diğer suretlerle sağlanan ve para ile temsil

edilebilen menfaatlerden bu faaliyet dolayısıyla yapılan giderler indirildikten sonra

kalan farktır. Brüt kazançtan kazancın elde edilmesiyle ilgili giderler düĢülür. Net

kazanç üzerinden vergilendirme yapılır

2.SERBEST MESLEK ERBABI SAYILAN HALLER

1.Gümrük komisyoncuları, bilumum borsa ajan ve acenteleri, noterler, noterlik görevini ifa ile

mükellef olanlar;

2.Bizzat serbest meslek erbabı tarifine girmemekle beraber serbest meslek erbabını bir araya

getirerek teĢkilat kurmak veya bunlara sermaye temin etmek suretiyle veya sair suretlerle serbest

meslek kazancından hisse alanlar;

3.Serbest meslek faaliyetinde bulunan kollektif ve adi Ģirketlerde ortaklar, adi komandit

Ģirketlerde komanditeler;

4.Dava vekilleri, müĢavirler, kurumlar ve tüccarlarla serbest meslek erbabının ticarî ve meslekî

iĢlerini takip edenler ve konser veren müzik sanatçıları;

5.Gerekli Ģartları taĢıyan ebe, sünnetçi, sağlık memuru, arzuhalci, rehber gibi mesleki faaliyette

bulunanlar bu iĢler dolayısıyla serbest meslek erbabı sayılırlar.

3. SMK’NĠN VERGĠLENDĠRĠLMESĠ

3.1.BEYAN ESASI

Tutulan serbest meslek kazanç defterine göre

belirlenen hâsılattan mesleğin ifası ile ilgili

giderler düĢülür. Kalan kısım artan oranlı

tarifeye göre vergilendirilir.

3.1.1.ĠNDĠRĠLEBĠLECEK GĠDERLER

-Ticari kazanç ile aynıdır. Buna ek olarak;

1.mesleki yayınlar için ödenen bedel

indirilir(kitap dergi)

2.Serbest meslek erbabı aynı evde oturuyor

ve çalıĢıyorsa;

-Ev kendisinin ise MASRAFLARIN VE

AMORTĠSMANIN YARISINI

-Ev kira ise MASRAFLARIN YARISI,

KĠRANIN TAMAMI gider olarak yazılır.

3.2.STOPAJ (TEVKĠFAT) ESASI

Vergi sorumluları, serbest meslek erbabına

yapacakları ödemeler üzerinden tevkifat yaparlar.

Ancak Noterlere serbest meslek faaliyetlerinden

dolayı yapılan ödemelerden stopaj yapılmaz

Telif kazançlarında %17

Diğer SMK’lerde %20 tevkifat uygulanır.

Tevkif edilen tutar yılsonunda beyanname üzerinden

hesaplanan vergi miktarından düĢülür.

4.VERGĠLENDĠRĠLMEYECEK

SMK’LER

-sergi panayır istisnası

-telif kazançları istisnası

-ebe, sünnetçi, rehber arzuhalci (bu

kiĢiler süreklilik koĢulunu

sağlamıyorsa vergiden muaftır)

4.ÜCRET 1.UNSURLARI

1. bir iĢyerine veya iĢverene tabi olmak ve hizmet karĢılığı ödeme

yapılmasıdır.(para, ayın)

2. resmi arabulucu, bilirkiĢi, eksper, hakemler, sporcuların aldıkları

paralar

3.bazı meclis ve komisyon üyelerine yapılan ödemeler

4.yönetim kurulu, denetim kurulu üyelerine sağlanan menfaatler,

yapılan ödemeler, tasfiye memurlarına yapılan ödemeler

5.maaĢ, prim, ikramiye, kasa tazminatı

2. TĠCARĠ KAZANÇ - ÜCRET AYRIMI 3.ÜCRETĠN TESPĠTĠ

3.1. STOPAJ ESASI

Mükellefin gayrisafi ücret gelirinden kanunen yapılması

gereken kesintiler (emeklilik aidatı, sigorta primleri gibi),

iĢsizlik sigorta primleri, sendika aidatları, sakatlık indirimi,

özürlü kiĢi indirimi gibi kesintiler indirilerek safi kazancı

bulunur. Safi kazan. Üzerinden VERGĠ SORUMLUSU

sıfatıyla iĢveren kaynakta kesinti yapar.

1.Ana unsur sermayedir.

2.Bağımsızdır, faaliyeti

kendi nam ve hesabına

yapar

3.amaç kar elde etmek

4.ticari faaliyetlerde risk

vardır.

1.Ana unsuru emektir.

2. iĢverene bağlı olarak

çalıĢılır

3.amaç ücret geliri elde

etmektir.

4.risk yoktur.

3.2.GÖTÜRÜ USUL(DĠĞER ÜCRETLĠLER)

Diğer ücretler Kazançları basit usulde tespit edilen ticaret erbabı yanında çalıĢanlar; Özel hizmetlerde çalıĢan Ģoförler; Özel inĢaat sahiplerinin ücretle

çalıĢtırdığı inĢaat iĢçileri; Gayrimenkul sermaye iradı sahibi yanında çalıĢanlar ve gerçek ücretlerinin tespitine imkân olmaması sebebiyle, DanıĢtayın

olumlu görüĢüne dayanarak Maliye Bakanlığınca bu kapsama alınanlardır. Bu hizmet erbabının safi ücretleri takvim yılı baĢında geçerli olan ve sanayi

kesiminde çalıĢan 16 yaĢından büyük iĢçiler için uygulanan asgari ücretin yıllık brüt tutarının % 25'idir.

Diğer ücretler; kapsamına giren ücretler için yıllık beyanname verilmez, diğer kazançlar için beyanname verilmiĢ olsa bile beyannameye dahil edilmezler.

Sadece vergi dairesinden bir ―vergi karnesi‖ alırlar. Bu karnede ne kadar vergi ödeyecekleri yazılıdır. Her yıl ġUBAT ve AĞUSTOS ayları olmak üzere iki

eĢit taksitte vergi öderler.

4.MUAFĠYET VE

ĠSTĠSNALAR

Diplomat muafiyeti

Vatan hizmetleri istisnası

Ücret istisnası

48

GELĠR VERGĠSĠ IV

5.GAYRĠMENKUL SERMAYE ĠRADI

1.GMSĠ SAYILAN HALLER

-Arazi, bina maden suları, memba suları, madenler, taĢ ocakları, kum ve çakıl istihsal

yerleri, tuğla ve kiremit harmanları, tuzlalar ve bunların mütemmim cüzileri ve

teferruatı;

—Voli mahalleri ve dalyanlar;

—Gayrimenkullerin, ayrı olarak kiraya verilen mütemmim cüzileri ve teferruatı ile

bilumum tesisatı demirbaĢ eĢyası ve döĢemeleri;

—Gayrimenkul olarak tescil edilen haklar; Arama, iĢletme ve imtiyaz hakları ve

ruhsatları, ihtira beratı alâmetifarika, marka, ticaret unvanı, her türlü teknik resim,

desen, model, plan ile sinema ve televizyon filmleri, ses ve görüntü bantları, sanayi ve

ticaret ve bilim alanlarında elde edilmiĢ bir tecrübeye ait bilgilerle gizli bir formül

veya bir imalat usulü üzerindeki kullanma hakkı veya kullanma imtiyazı gibi haklar

—Telif hakları

—Gemi ve gemi payları ve her türlü motorlu araç, makine ve tesisat ile bunların

eklentileri.

NOT: Sayılan bu mallar ve haklar ticarî veya zirai bir iĢletmeye dâhil bulunduğu

takdirde bunların iratları ticarî veya zirai kazancın tespitine müteallik hükümlere göre

hesaplanır.

2.GMSĠ’NĠN TESPĠTĠ

2.1. BEYAN ESASI

Gayrimenkul sermaye iratlarında, gayri safi hasılat, mal ve hakların kiraya

verilmesinden bir takvim yılı içinde o yıla veya geçmiĢ yıllara ait olarak

nakden veya aynen tahsil edilen kira bedellerinin tutarıdır

2.1.1. Gerçek Usul

Gerçek usulde; gayrimenkulle ilgili olmak kaydıyla gayri safi hâsılattan

aĢağıdaki giderler düĢülür. Kalan kısım artan oranlı tarifeye göre

vergilendirilir. Giderler: kiraya verilen gayrimenkulle ilgili giderlerdir.

Ayrıca; Kiraya verilen mal ve haklar için ödenen vergi, resim, harç ve

Ģerefiyelerle kiraya verenler tarafından ödenmiĢ olmak Ģartıyla belediyelere

ödenen harcamalara iĢtirak payları; Sahibi bulundukları konutları kiraya

verenlerin kira ile oturdukları konutun kira bedeli de indirilebilir. Vergi ve

para cezaları düĢülemez.

3.EMSAL KĠRA BEDELĠ

Kiraların düĢük gösterilmesi veya hiç gösterilmemesini engellemek için

oluĢturulmuĢtur.

Bina ve arazilerde vergi değerinin: %5i

Haklarda vergi değerinin : %10‘u

Örneğin: 200.000tl değeri olan yayın hakkı yıllık 9000TL‘ye kiraya verilmiĢtir.

Burada emsal kira bedeli: 200000*10/100=20000TL o zaman matrah 9000 değil

20000 olacak.

2.1.2. Götürü Gider Usulü

Haklarını kiraya verenler hariç gayrimenkul sermaye iradı elde edenler

götürü usulden de yararlanabilirler. Gayri safi hâsılattan, gayri safi hâsılatın

%25‘lik kısmı düĢülür, kalan kısım artan oranlı tarifeye göre vergilendirilir.

NOT: Mükellef GMSi‘nin tespiti için gerçek veya götürü gider usulünü

seçmekte SERBEST bırakılmıĢtır. Lakin hangi usulü seçtiyse diğer usule

2YIL geçmedikçe geçmesi MÜMKÜN DEĞĠLDĠR.

3.1.EMSAL KĠRA BEDELĠNĠN UYGULANMAYACAĞI DURUMLAR

1.boĢ kalan gayrimenkulün korunması amacıyla bir baĢkasının ikametine bırakılması

2.gayrimenkullerin üst ve alt soyunun ikametine bırakılması

3.gayrimenkullerin sahipleriyle birlikte akrabalarının da evde ikamet etmesi

4.devlete ait binalar

2.2.2.STOPAJ ESASI

Gayrimenkul sermaye iratlarında stopaj uygulaması da söz konusudur.

Stopajı hak sahibine geliri sağlayan taraf yapar. Stopaj yapılan tutar; daha

sonra verilen beyannameden hesaplanacak vergiden düĢülür. Ancak stopajla

vergilendirilmiĢ olan gayrimenkul sermaye iratları 2012 yılı için 25.000

YTL‘ye kadarsa beyanname verilmez.

NOT1: 2012 yılı için 1290 TL‘yi aĢan her türlü kira geliri beyana tabidir.

NOT2: Konutunu kiraya verenler için 3.000TL‘si istisna geri kalanı beyana tabidir.

49

GELĠR VERGĠSĠ V

6.MENKUL SERMAYE ĠRADI

1.MSĠ’NĠN TANIMI VE SINIRLARI Sahibinin ticari, zirai veya mesleki faaliyeti dıĢında nakdi sermaye veya para ile temsil

edilen kar payı, faiz, kira ve benzeri menkul sermaye iradıdır.

2.MSĠ’DE VERGĠLENDĠRME

1.KAR PAYLARI, eğer değeri 25.000 TL‘yi aĢarsa yarısı beyan edilir. Geri kalan

YARISI ĠSTĠSNADIR.

2.DEĞERĠ 1290 TL’yi AġARSA BEYAN EDĠLENLER

—Hisse senetlerinin Vadesi gelmemiĢ kuponlarının satıĢından elde edilen kazanç

—iĢtirak paylarından doğan kazancın sahibi adına henüz tahakkuk etmemiĢ kar

paylarının devri ve temliki karĢılığında alınan para ve ayınlar

—senetlerin ıskonto bedelleri

—yurt dıĢında elde edilen mevduat faizleri, devlet tahvili faizi, kıyı bankacılığı

3.BEYAN EDĠLMEYENLER (STOPAJA TABĠ OLANLAR)

—repo gelirleri, mevduat faizi, katılım bankacılığı kar payları %15 stopaja tabiidir.

—yatırım fonundan sağlanan kazançlar %10 stopaja tabidir.

3.MSĠ’DEN ĠNDĠREBĠLECEK GĠDERLER -menkul kıymet muhafaza giderleri (sigorta, kiralık kasa …)

-kar payı ve faiz tahsil giderleri

-menkul kıymetlerin idaresi için ödenen vergi, resim, harçları

7.DĠĞER ARIZĠ KAZANÇ VE ĠRATLAR A.DEĞER ARTIġ KAZANCI

Sahip olunan menkul ve gayrimenkullerin ve hakların elden çıkartılmasından elde edilen kazançlardır.

Bu kazançlar bir defalığına elde edilmektedirler. Bu kazançlar ;

1. Menkul kıymetlerin elden çıkartılmasından elde edilen kazançlar

2.Hakların elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar

3.Faaliyeti durdurulan bir iĢletmenin kısmen veya tamamen elden çıkarılmasından doğan kazançlar

değer artıĢ kazancıdır

NOT: Borsaya kayıtlı olan hisse senetleri 1yıl geçtikten sonra, borsaya kayıtlı olmayan hisse senetleri

2yıl geçtikten sonra elden çıkarılırsa, vergiye tabi değildir.

B.ARIZĠ KAZANÇLAR

ticari, sınai, zirai ve mesleki faaliyetlerin bir defalık gerçekleĢtirilmesinden elde edilen

kazançlardır. Bu kazançlar;

1.Arızî olarak ticarî faaliyetlerin gerçekleĢtirilmesinden veya bu tür iĢlere aracılık yoluyla

elde edilen kazançlar.

2.Ticarî veya ziraî bir iĢletmenin faaliyeti ile serbest meslek faaliyetinin bırakılması, ihale,

artırma ve eksiltmelere iĢtirak edilmemesi karĢılığında elde edilen hâsılat.

3.Gayrimenkullerin tahliyesi veya kiracılık hakkının devri karĢılığında alınan tazminatlar

ile peĢtamallıklar

4.Arızî olarak yapılan serbest meslek faaliyetleri dolayısıyla tahsil edilen hâsılat.

5.Gerçek usulde vergiye tâbi mükelleflerin terk ettikleri iĢleri ile ilgili olarak sonradan elde

ettikleri kazançlar

6.Dar mükellefiyete tâbi olanların 45 inci maddede yazılı iĢleri arızî olarak yapmalarından

elde ettikleri kazançlar

DEĞER ARTIġ KAZANÇLARININ VERGĠLENDĠRĠLMESĠ

2.1.Stopaj Yöntemi

Menkul kıymetlerin elden çıkartılmasında sağlanan kazançlar, stopaj yöntemiyle vergilendirilmektedir.

Stopaj yapmaya yetkili olan birim, menkul kıymetin satılmasına aracılık eden banka ve aracı

kurumlardır. Stopaj oranı %15‘tir. Bu kazançların ayrıca beyan edilmesine gerek yoktur.

2.2.Beyan Esası

Beyan yöntemi menkul kıymetlerin elden çıkartılmasından elde edilen değer artıĢ kazançlarının

dıĢındaki değer artıĢ kazançları için geçerlidir. Bu kazançların vergilendirilebilmesi için öncelikle net

değer artıĢ kazancı bulunur. Net değer artıĢ kazancının bulunması; Elde edilen satıĢ hâsılatından elden

çıkartılan unsurun maliyet bedeli düĢülerek bulunan net kazanç değer artıĢ kazancı kabul edilir. Bir

takvim yılında elde edilen değer artıĢı kazancının, menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarının

elden çıkarılmasından elde edilen kazançlar hariç, 8.800 YTL‘lik kısmı gelir vergisinden müstesnadır.

Dolayısıyla 8.800 YTL‘li kısım beyan dıĢıdır.

ARIZĠ KAZANÇLARIN VERGĠLENDĠRLMESĠ

Yukarıdaki faaliyetlerin yapılmasında dolayı elde edilen arızi kazançların safi değeri

üzerinden vergilendirme yapılır. Bir takvim yılında (1), (2), (3) ve (4) numaralı bentlerde

yazılı olan kazançlar (ihale, artırma ve eksiltmelere iĢtirak edilmemesi karĢılığında elde

edilen kazançlar hariç) toplamının 20.000 YTL‘lik kısmı gelir vergisinden müstesnadır.

Kalan kısım beyan edilir.

50

Ticari Kazançlar Zirai Kazançlar Ücretler Serbest Meslek Kaz. Gayri M. S. Ġ. (Kira) M. S. Ġ. (Faiz ve Kar Payı) Diğer Kazanç ve Ġratlar

— Her türlü sinai ve ticari faaliyet,

— Maden, taş ve kireç ocakları, kum ve çakıl üretim yerleri ile tuğla ve kiremit harmanlarının işletilmesi,

— Coberlik işleri (Cober: Borsada kendi nam ve hesabına hisse senedi ve tahvil üzerine iş yapan ve bunun spekülasyonu ile uğraşan kişilere verilen addır),

— Özel okul ve hastanelerle benzeri yerlerin işletilmesi,

— Gayrimenkullerin alım, satım ve inşa işleri ile devamlı olarak uğraşılması,

— Kendi nam ve hesabına, menkul kıymet alım-satımı ile devamlı olarak uğraşanların bu işi,

— Diş protezciliği,

— Satın alınmak veya trampa suretiyle edinilmiş olan arazinin, iktisap tarihinden itibaren 5 yıl içinde parsellenerek bu süre içinde veya daha sonraki yıllarda kısmen veya tamamen satılması,

— Çiftçiye ait olmakla beraber zirai işletmeye dahil edilmeyen biçerdöver veya traktörün işletilmesinden elde edilen gelirler

— Adi komandit, eshamlı komandit şirketlerin komandite ortakları ile kolektif şirketlerin ortaklarının aldıkları kar payları (işletme zirai faaliyette bulunsa dahi) zirai kazanç değil ticari kazançtır.

— Arazide, gölde ve nehirde ekim, dikim, bakım, üretme, yetiştirme ve ıslah gibi faaliyetler veya bitki, orman, hayvan, balık ve bunların mahsullerinin üretimi, avlanması, avcı veya yetiştiricisi tarafından muhafazası, taşınması, satılması veya başka bir şekilde faydalanılması zirai faaliyete girer.

— Bir çiftçi ürünlerini işlemek için tamamlayıcı faaliyetlerde bulunursa (soyanın yağını çıkarmak, sütten peynir yoğurt yapmak vb.) bu zirai faaliyettir. Bu işlemi başka çiftçiler için açtığı bir işletmede yaparsa ticari faaliyettir. Bir çiftçi açtığı mağaza veya dükkanda ürettiği ürünleri satarsa faaliyet ürünün mağazaya gelişine kadar zirai, mağazada satılışı sırasında ticaridir.

— Arazi sahibi olan bir kişi bu arazinin ekilim – dikimi için bir başka kişi ile anlaşır ve doğacak zarara da ortak olursa faaliyet zirai kazanç olarak değerlendirilir.

— Adi ortaklığın ortaklarının aldığı karlar zirai kazançtır.

— İşverene tabi ve belirli bir iş yerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen ve ayın ile sağlanan ve para ile temsil edilen menfaatler.

— İstisna dışında kalan emeklilik, maluliyet, dul ve yetim aylıları,

— Evvelce yapılmış veya gelecekte yapılacak hizmetler karşılığı verilen para, mal veya sağlanan menfaatler

— TBMM, İl Genel Meclisi ve Belediye Meclisi üyeleri ile il özel kanunlarına ve idari kararlara göre kurulan süreli – süresiz bütün komisyon üyelerine ve buna benzer diğer kimselere bu sıfatları dolayısıyla ödenen para ayın ve menfaatler,

— Yönetim ve denetim kurulu başkan ve üyeleri ile tasfiye memurlarına yapılan ödemeler,

— Bilirkişilere, resmi arabuluculara, eksperlere, spor hakemlerine ve jüri üyelerine yapılan ödemeler ile sporculara yapılan ödemeler.

— Serbest meslek faaliyeti; sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır.

— Tahkim işleri dolayısıyla hakemlerin aldıkları ücretler,

— Kolektif, adi komandit (komandite ortak) ve adi şirketler serbest meslek faaliyeti yapıyor ise ortakların aldıkları kar payları serbest meslek kazancıdır,

— Telif kazançları (telif hakkının sahibi veya kanuni mirasçıları tarafından başkalarına satılmaları veya kiralanmaları),

— Gümrük komisyoncuları, noterler, borsa ajan ve acenteleri,

— Birkaç serbest meslek erbabını bir araya getirip faaliyette bulunmalarını sağlayarak kazançtan pay alanlar.

— Dava vekilleri, iş takipçileri, ebeler, sünnetçiler, sağlık memurları, arzuhalciler, rehberler, konser veren müzik sanatçıları, müşavirler.

— Aşağıdakilerin kiralanmasından elde edilen kira geliri

— Arazi, bina, maden suları, memba suları, madenler, taş ocakları, kum ve çakıl istihsal yerleri, tuğla ve kiremit harmanları, tuzlalar ve bunların mütemmim cüzileri ve teferruatından;

— Voli mahalleri ve dalyanlar;

— Gayrimenkullerin, ayrı olarak kiraya verilen mütemmim cüzileri ve teferruatı ile bilumum tesisatı demirbaş eşyası ve döşemeleri;

— Gayrimenkul olarak tescil edilen haklar;

— Sinai ve Ticari haklar

— Telif hakları (Bu hakların, müellifleri veya bunların kanuni mirasçıları dışında başka kişilerce kiralanması halinde gayrimenkul sermaye iradı);

— Gemi ve gemi payları ile yükleme ve boşaltma araçları,

— Motorlu nakli ve cer vasıtaları, her türlü motorlu araç, makine ve tesisat ile bunların eklentileri.

— Vakfın gelirinden hizmet karşılığı olmaksızın alınan hisseler.

— Zirai faaliyete bilfiil iştirak etmeksizin sadece üründen pay alan arazi sahiplerinin gelirleri,

— Her nevi hisse senetlerinin kar payları

— İştirak hisselerinden doğan kazançlar,

— Kurumların yönetim kurulu başkan ve üyelerine verilen kar payları.

— Kurumlar Vergisi Kanunu uyarınca, yıllık veya özel beyanname veren dar mükellef kurumların net karı (vergiden sonraki),

— Her türlü tahvil ve Hazine Bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve Özelleştirme İdaresi tarafından çıkarılan menkul kıymetlerden sağlanan gelirler,

— Her nevi alacak faizleri

— Mevduat faizleri,

— Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışından elde edilen bedeller,

— İştirak hisselerinin sahibi adına henüz tahakkuk etmemiş kar paylarının devir ve temliki karşılığında alınan para ve ayınlar

— Her çeşit senetlerin iskonto edilmesi karşılığında alınan iskonto bedelleri

— Faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kar payları ile kar ve zarar ortaklığı belgesi karşılığı ödenen kar payları ve özel finans kurumları tarafından kar ve zarar katılma hesabı karşılığında ödenen kar payları

— Repo gelirleri

— Tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından ödemeler,

Değer Artışı Kazançları;

— Hisse senetlerinin elden çıkarılması (borsada işlem görüyorsa bir yıldan, görmüyorsa iki yıldan daha az elde tutulan),

— HB ve DT vb. menkul kıymetlerin elden çıkarılması.

— Telif haklarının ve ihtira beratlarının müellifleri, mucitleri ve bunların kanunî mirasçıları dışında kalan kimseler tarafından elden çıkarılmasından doğan kazançlar.

— Ortaklık haklarının veya hisselerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar.

— Faaliyeti durdurulan bir işletmenin kısmen veya tamamen elden çıkarılmasından doğan kazançlar.

— İktisap şekli ne olursa olsun arazi, bina, maden suları vb. gayrimenkul ve hakların, iktisap tarihinden başlayarak beş yıl içinde elden çıkarılmasından doğan kazançlar.

Arızi Kazançları;

— Arızî olarak ticarî muamelelerin icrasından veya bu nitelikteki muamelelere tavassuttan elde edilen kazançlar.

— Gayrimenkullerin tahliyesi veya kiracılık hakkının devri karşılığında alınan tazminatlar ile peştamallıklar.

— Arızî olarak yapılan serbest meslek faaliyetleri dolayısıyla tahsil edilen hâsılat.

— Gerçek usulde vergiye tâbi mükelleflerin terk ettikleri işleri ile ilgili olarak sonradan elde ettikleri kazançlar.

— Ticarî veya ziraî bir işletmenin faaliyeti ile serbest meslek faaliyetinin durdurulması veya terk edilmesi, henüz başlamamış olan böyle bir faaliyete hiç girişilmemesi, ihale, artırma ve eksiltmelere iştirak edilmemesi karşılığında elde edilen hâsılat.

— Dar mükellefiyete tâbi olanların Türkiye ile yabancı ülke arasında yaptıkları taşıma işleri arızi kazanç olarak değerlendirilir.

51

GELĠR VERGĠSĠ VI

GELĠR VERGĠSĠNDE BEYAN

BEYANNAME VERENLER BEYANNAMENĠN VERĠLMESĠ VERGĠNĠN ÖDENMESĠ

1.YILLIK BEYANNAME ÇeĢitli kazançlardan 1 takvim yılı boyunca

elde edilen gelirler beyan edilir.

TK,KZ,SMK elde edenler o yıl gelir elde

etmeseler dahi beyanname vermek zorundalar

Gerçek Usuldekiler ; 25 Mart

Basit Usuldekiler ; 25 ġubat

(2 eĢit taksit halinde)

31.Mart- 31.Temmuz

28-29.ġubat – 30.Haziran

2.MUHTASAR BEYANNAME ĠĢveren ve vergi kesintisi yapanların AYLIK

olarak verdiği beyannamedir.

(ÇalıĢtırdığı iĢçi sayısı 10 ve 10‘dan az olanlar

3 ayda bir verilir.)

Ġzleyen ayın 23. günü akĢamına kadar

26.günü akĢamına kadar

3.MÜNFERĠT BEYANNAME Dar mükelleflerin yıllık beyanname vermek

zorunda olmadıkları kazançları için bu

beyannameyi verirler

(dar mükellefler TK, ZK, GMSĠ için yıllık

beyanname vermek zorundadır)

Kazanç elde edildikten 15 gün içinde beyan

edilir

Aynı süre içersinde ödenir.

4. GEÇĠCĠ VERGĠ VE GEÇĠCĠ

VERGĠ BEYANNAMESĠ

Ticari kazanç sahipleri (basit usulde

vergilendirilenler hariç) ile Serbest meslek

erbabı (noterler hariç) (gelir vergisi geçici

vergi oranı %15)

Üç aylık dönemi takip eden ikinci ayın 14.

akĢamına kadar

Üç aylık dönemi takip eden ikinci

ayın 17. akĢamına kadar ödenir.

ÖZEL DURUMLARDA BEYANNAME VERĠLME SÜRELERĠ

Yurdu Terk Halinde 15 gün içinde verilir ve ödenir

Mücbir Sebep Beyanname verme süresi DURUR. Mücbir Sebep ortadan kalkınca kalan süre iĢlemeye devam eder

Zor Durum Mükellefin isteği + Maliye Bakanlığının onayı ile NORMAL vadenin 1 katını aĢmayacak Ģekilde beyanname verilme süresi uzatılır.

( vadeye 1 aydan kısa bir süre varsa en az 1ay uzatılır)

Ölüm ve Gaiplik Halinde Ölümün meydana gelmesinden ve gaipliğin kesinleĢmesinden itibaren 4 ay içinde beyan edilir

GELĠRDEN YAPILACAK ĠNDĠRĠMLER (MAHSUPLAR) 1.GEÇMĠġ YIL ZARARLARI

GeçmiĢ 5yılın zararları indirilebilir

2.BAĞIġ VE YARDIMLAR

Gelirim %5‘ine kadar indirilir. Kalkınmada

öncelikli yörelerde %10‘u kadar indirilir.

Okul ve öğrenci yurdu bağıĢlarının tamamı indirilir.

3.ġAHIS VE SĠGORTA PRĠMLERĠ

Kendisi, eĢi ve çocukları için ödenen

Ģahıs sigortaları, yıllık sigorta gelirlerinin

max %5‘i kadar indirilir, sadece bireysel

emeklilik ise %10‘u kadar indirilir.

4.ASGARĠ GEÇĠM ĠNDĠRĠMĠ

Sadece ücretliler yararlanır.

5. AR-GE HARCAMALARI

%100‘ü indirilir.

6.SAKATLIK ĠNDĠRĠMĠ

Ücretliler, SMK ve basit usuldekiler yararlanır.

ÇalıĢma gücünün ;

%80‘ini kaybedenler I.derece

%60‘ını kaybedenler II.derece

%40‘ını kaybedenler III.derece sakat kabul edilir.

7.SPONSORLUK HARCAMALARI

Amatör spor kulüplerinde tamamı

indirilir

Profesyonel spor kulüplerinde %50‘si

indirilir

8.HESAPLANAN VERGĠDEN ĠNDĠRĠMLER

—kaynakta kesilen vergiler

—yurt dıĢında ödene vergiler

—geçici vergi

52

KURUMLAR VERGĠSĠ I 1.ÖZELLĠKLERĠ *Kurum kazancıdır.

*Gelir vergisinde sayılan 7 unsura göre

hesaplanır.

*Tüzel KiĢilerden alınır.

*objektif, sabit oranlı (%20) bir vergidir.

*Bilanço esası geçerlidir

(DSÖS-DBÖS+ÇEKĠLEN-EKLENEN)

2.HESAP DÖNEMĠ *hesap dönemi 12 aydır.

*Normal hesap dönemi (1ocak- 31aralık)

*Özel hesap dönemi: Maliye Bakanlığından izin almak ġARTTIR.

2.1. BEYANNAME SÜRESĠ

*KV beyannamesi hesap döneminin bitimini izleyen 4. AYIN 25‘ĠNDE

VERĠLĠR ve AY SONUNA KADAR ÖDENĠR.

3.KURUMLAR VERGĠSĠ MÜKELLEFĠ 1.Sermaye ġirketleri

Aġ, LTD, ESHAMLI KOM ġRKT, YATIRIM FONLARI

2.Ġktisadi Kamu Müesseseleri

3.Dernek ve Vakıflara Ait Ġktisadi ĠĢletmeleri

4.ĠĢ Ortaklıkları (Joint Venture)

5.kooperatifler

4.MÜKELLEFĠYET TÜRLERĠ

Kanuni merkezi veya iĢ merkezi

Türkiye‘de bulunanlar TAM

MÜKELLEF, her ikisi de yurtdıĢında

bulunanlar DAR MÜKELLEFTĠR.

5. KURUMLAR VERGĠSĠNDE MUAFĠYET

VE ĠSTĠSNALAR

-ĠĢtirak Kazançları Ġstisnası: kurumların TAM

mükellefiyete tabi baĢka bir kurumun

sermayesine iĢtiraklerinden elde ettikleri

kazançlar kurumlar vergisinden istisna

edilmiĢtir.

-Risturn Ġstisnası: kooperatif ortaklarının

yönetim gideri karĢılığı olarak ödedikleri

paralardan harcanmayarak iade edilen kısımlar

kurumlar vergisinden istisna edilmiĢtir.

-milli piyango idaresi, damga matbaası, askeri

fabrika, darphane, dernek ve vakıflar, kamu

müesseseleri… kurumlar vergisine tabi değildir.

6.MATRAHIN HESPĠTĠNDE ĠNDĠRĠLEBĠLECEK GĠDERLER

1.Ticari kazançtan düĢülebilecek giderler

Öncelikle brüt kurum kazancından, kazancın elde edilmesiyle ilgili giderler

düĢülmektedir. Bu giderler, Gelir Vergisi Kanunu‘nda ticari kazançlardan düĢülebilecek

giderlerdir

2.Diğer giderler 1. Menkul kıymet ihraç giderleri(kağıt basım giderleri, noter tasdiki giderleri)

2. Ġlk tesis ve taazzuv giderleri (reklam giderleri, kuruluĢ genel kurul toplantısı, yeni

Ģubenin açılması…)

3. Eshamlı komandit Ģirketlerde komandite ortağın kar hissesi(Eshamlı komandit

Ģirketlerde sadece komanditer ortakların kâr payları üzerinden kurumlar vergisi

hesaplanmaktadır. Komandite ortağın kâr payı kurumlar vergisine tabi değildir. )

4.Genel kurul toplantı giderleri(salon kira gideri, ilan ve posta gideri,

5.bölünme, birleme, devir, fesih, tasfiye giderleri,

6. Bazı bağıĢ ve yardımlar (doğal afet, okul, yurt...)

7. GeçmiĢ beĢ yıl zararları

8. AR-GE harcamalarının %100‘ü indirilir.

9.sponsorluk harcamaları (amatörlerde %100, profesyonellerde %50)

7.MATRAHIN TESPĠTĠNDE ĠNDĠRĠLEMĠYECEK GĠDERLER

1.Öz sermaye ve örtülü sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faizler, kur farkları vb.

giderler

(Örtülü sermaye: kurumların ortaklarından veya ortaklarla iliĢkili olan kiĢilerden doğrudan veya

dolaylı olarak temin ederek iĢletmede kullandıkları borçlarını hesap dönemi içinde herhangi bir

tarihte kurumların öz sermayesinin 3 katını aĢan kısmı ilgili hesap döneminin örtülü sermayesi

sayılır)

2.Sermaye Ģirketlerince transfer fiyatlaması yoluyla dağıtılan örtülü kazançlar.

(kurumlar iliĢkili kiĢilerle emsallere uygunluk ilkesine aykırı olarak tespit ettikleri bedel veya

fiyat üzerinden mal veya hizmet alım ya da satımında bulunursa, kazanç tamamen veya kısmen

transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü olarak dağıtılmıĢ sayılmaktadır)

4. Her ne Ģekilde ve ne isimle olursa olsun ayrılan yedek akçeleri (bir iĢletmede elde edilen

dönem sonu karın kar payı olarak dağıtılmayan ve karın %5‘lik kısmını ayırdığı hesaptır.)

5.Dar mükellefiyete tabi kurumların ana Ģubelerine yaptıkları bazı ödemeleri

6. her türlü para cezaları, vergi cezaları ve, gecikme zamları ve faizleri.

8.ĠĢletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili olmayan taĢıtların giderleri ile amortismanları.

9.Hisse senetlerinin itibari değerinin altında ihracından doğan zararlar

8.SAFĠ KAZANCIN HESAPLANMASI

1.bir hesap dönemi içinde elde etikleri safi kurum kazancı üzerinden hesaplanır.

2.KV mükelleflerinin HEPSĠ bilanço hesabı esasına göre defter tutmak zorundadır.

3.safi kurum kazancının tespitinde GVK‘nun ticari kazanç hakkındaki hükümleri uygulanır

4. yabancı ulaĢtırma kurumlarının yaptıkları taĢıma iĢleri için GVK‘nda ticari kazançlarda da

belirtildiği gibi;

hava ulaĢtırmada %5,

kara ulaĢtırmada %12,

deniz ulaĢtırma iĢlerinde %15’i safi hasılat sayılır.

53

KURUMLAR VERGĠSĠ II

1.KV’DE BEYANNAME TÜRLERĠ

1.1.YILLIK BEYANAME — hesap döneminin kapandığı ayı takip

eden dördüncü ayın 25. günü akĢamına

kadar mükellefin bağlı olduğu vergi

dairesine verilir

—Dar mükellefiyette vergi muhatabının

Türkiye'yi terk etmesi halinde Kurumlar

Vergisi beyannamesi memleketi terkten

önceki 15 gün içinde verilir

—Mükellefin bağlı olduğu vergi dairesi,

Tam mükellefler için, kurumun kanuni

veya iĢ merkezinin bulunduğu yerin; Dar

mükellefler için, kurumun Türkiye'deki

iĢyerinin veya daimi temsilcisinin

bulunduğu yerin; Türkiye'de iĢyeri veya

daimi temsilcisi olmadığı takdirde yabancı

kuruma kazanç sağlayanların bağlı

olduğu; vergi dairesidir

1.1.1KV’DE GEÇĠCĠ VERGĠ UYGULAMASI

—Bir takvim yılında dört adet geçici vergi dönemi vardır.

Geçici vergi üçer aylık dönemleri izleyen 2. ayın 14. günü

akĢamına kadar beyan edilir ve 17. gücü akĢamına kadar ödenir

—Kurumlar Vergisi Geçici vergi oranı %20‘dir.

1.2..MUHTASAR BEYANNAME

Muhtasar beyannameyi stopaj yapanlar vermektedir.

-kurumlar; ―vergi sorumlusu‖ sıfatı ile vergi

kesmektedirler.

Bu Ģekilde kesilip vergi dairesine yatırılan vergiler,

daha sonra kesintiye tabi olan kurumun vergisinden

düĢülür.

-Stopaj Oranı %15‘dir.

-Stopaj aylık yapılmaktadır.

-Bir ay içinde kesilen vergiler izleyen ayın 23.günü

akĢamına kadar MUHTASAR BEYANNAME ile

beyan edilecek ve 26. günü akĢamına kadar

ödenecektir.

1.1.2.VERGĠNĠN ÖDENMESĠ

—hesap dönemini izleyen dördüncü ayın sonuna kadar bir

defada vergi ödenir

1.3.ÖZEL BEYANNAME

Özel beyanname, dar mükellef kurumların

Türkiye‘de elde ettikleri arızi kazançları

ve değer artıĢ kazançlarını beyan ettikleri

beyannamedir

Örneğin bir defaya mahsus olmak üzere

Türkiye‘de ulaĢtırma iĢi yapan yabancı bir

firma, ulaĢtırma faaliyeti karĢılığında elde

ettiği kazancı, kazancın elde edildiği

tarihten itibaren 15 gün içerisinde özel

beyanname ile beyan eder ve aynı sürede

vergisini öder.

A.KURUMLARDA TASFĠYE, BĠRLEġME, DEVĠR VE BÖLÜNME HALLERĠNDE MATRAHIN TESPĠTĠ

A.1.TASFĠYE: Bir iĢletmenin mevcutlarının ve borçlarının belirlenmesi, alacakların tahsil edilmesi, mevcutların

nakde çevrilmesi ve borçların ödenmesi sonucunda kalan nakdin ortaklara hisseleri oranında dağıtılmasıdır.

Tasfiye Dönemi: tasfiye haline giren kurumların vergilendirilmesinde hesap dönemi yerine TASFİYE DÖNEMİ

geçerli olur.

TASFĠYE BEYANNAMESĠ: tasfiye memurları tarafından verilir.

1.tasfiye aynı yıl içinde baĢlayıp biterse, tasfiyenin sonuçlandığı tarihten itibaren 30 gün içinde

2.tasfiye dönemi baĢlangıcı ve bitiĢi farklı yıllarda ise tasfiye döneminin kapandığı ayı takip eden 4.ayın 25.akĢamına

kadar beyannamelerini verirler.

54

SERVET ÜZERĠNDEN ALINAN VERGĠLER I

EMLAK VERGĠSĠ

A.BĠNA VERGĠSĠ B.ARSA VE ARAZĠ VERGĠSĠ

A.1.KONUSU

-Türkiye sınırları içinde bulunan binalar Bina

Vergisine tabidir. Bina kavramı; yapıldığı madde

ne olursa olsun, gerek karada gerek su üzerindeki

sabit inĢaatın hepsini kapsar.

-Bina vergisi alınırken bina mütemmimleri

(binanın tamamlayıcı parçaları) de bina ile

birlikte nazara alınır

NOT: yüzer havuzlar, sair yüzer yapılar, çadırlar

ve karavanlar bina sayılmaz. Örneğin gemiler

bina sayılmamaktadır. Ancak deniz veya göllerin

içerisine yapılmıĢ tesisler bina kapsamına

dâhildir.(alabalık tesisleri)

A.2. Verginin Mükellefi

-binanın sahibi,

-varsa intifa hakkı sahibi,

-her ikisi de yoksa binaya sahip gibi

tasarruf eden gerçek ve tüzel kiĢilerdir.

B.1.KONUSU

-Türkiye sınırları içinde bulunan arazi ve

arsalar Arazi Vergisine tabidir.

-Arsa, Belediye sınırları içinde belediyece

parsellenmiĢ arazilerdir.

-Belediye sınırları içinde veya dıĢında

bulunan parsellenmemiĢ araziden

hangilerinin bu kanuna göre arsa sayılacağı

Bakanlar Kurulu Kararı ile belli edilir.

B.3. Verginin Matrahı-ORANI ve

Hesaplanması

-Verginin Matrahı Arsa ve arazinin

―vergi değeri‖dir.

-arsa ve arazi vergisinin oranı

Arazilerde %0,1

Arsalarda %0,3

BüyükĢehir belediyesi sınırları

içerisinde bu oran 2 kat uygulanır

A.3. VERGĠNĠN MATRAHI,

ORANI,

-matrah; emlak vergisi kanunu

hükümlerine göre belirlenen değerdir.

-bina vergisinin oranı;

binalarda %0,2

meskenlerde %0,1

büyükĢehir belediye sınırlarında bu oran

2 katı uygulanır.

B.2.MÜKELLEFĠ

-arazinin maliki,

-varsa intifa hakkı sahibi

-her ikisi de yoksa araziye malik gibi

tasarruf edenlerdir.

-Ancak arazinin ortak olması durumunda

her bir hissedar hissesi oranında

mükelleftir.

1.EMLAK VERGĠSĠNDE MUAFĠYET VE ĠSTĠSNALAR

—Kamu kurumları, balıkçı kulübeleri, tersaneler, su bentleri, ibadethaneler, mezarlıklar

2.GEÇĠCĠ MUAFĠYETLER

1.Yeni biten binalarda binanın bittiği yılı takip eden yılın

baĢından itibaren ¼‘ü 5 yıl süreyle muaftır.

2.turizm teĢvik muafiyet 5 yıl

3.DPT tarafından geri kalmıĢ bölgelere verilen sinai tesislerin

muaflığı 5yıl

4.organize sanayi siteleri 5yıl

5.doğal afet nedeniyle yeni inĢa edilen binalarda 10yıl

6.üzerinde tarım yapılmayan arazinin ( bataklık,

çoraklık) tarıma elveriĢli hale getirilmesinde 10 yıl

8.bir arazinin bağ, bahçe haline getirilmesi 2-15yıl

7.insan emeğiyle orman haline getirilmiĢ arazide 50yıl

3.TARHI

-Emlak vergisi BELEDĠYELER tarafından tarh ve tahsil edilir.

Emlak vergisi, emlakin bulunduğu yerdeki belediye tarafından 4 yılda bir OCAK – ġUBAT aylarında tarh edilir.

-verginin ödenmesi ise 2 eĢit taksitte olur;

1. taksit: MART –NĠSAN – MAYIS (son ödeme 31mayıs)

2. taksit: KASIM(son ödeme 30kasım)

55

SERVET ÜZERĠNDEN ALINAN VERGĠLER II

MOTORLU TAġITLAR VERGĠSĠ

1.Verginin Konusu

—motorlu kara, deniz ve hava taĢıtları olup aĢağıdaki

ifade edilmiĢtir.

a) Karayolları Trafik Kanununa göre trafik Ģube veya

bürolarına kayıt ve tescil edilmiĢ bulunan motorlu kara

taĢıtları,

b) UlaĢtırma Bakanlığı Sivil Havacılık Genel

Müdürlüğüne kayıt ve tescil edilmiĢ olan uçak ve

helikopterler,

2.Verginin Mükellefi

—MTV‘nin mükellefi; trafik,

belediye veya liman sicili ile

UlaĢtırma Bakanlığınca tutulan sivil

hava vasıtaları sicilinde adlarına

motorlu taĢıt kayıt ve tescil edilmiĢ

olan gerçek ve tüzel kiĢilerdir.

3.Vergiyi Doğuran Olay

—Mükellef adına yukarıda sayılan mercilere taĢıt kayıt ve tescilinin

yapılmasıdır. Yeni araç alınması durumunda aracın sıfır veya ikinci el

olmasına göre vergiyi doğuran olay ve mükellefiyetin baĢlangıcı farklılık arz

etmektedir.

—Sıfır alınan araçlar; takvim yılının ilk altı aylık döneminde alınmıĢ ve

kaydı yaptırılmıĢsa mükellefiyet mali yılın baĢında baĢlamaktadır. Eğer

takvim yılının ikinci altı aylı döneminde alınmıĢsa ikinci altı aylık dönemin

baĢından itibaren baĢlamaktadır.

—Ġkinci el araçlarda; takvim yılının birinci altı aylık döneminde alınıp kaydı

yaptırılan araçlar için ikinci altı ayın baĢından itibaren baĢlarken, ikinci altı

aylık döneminde alınanlar için izleyen mali yılın baĢında baĢlamaktadır.

4.Verginin Tarhı ve Ödenmesi

—MTV, aĢağıda belirtilen matrah ve tarifelere göre

taĢıtların kayıt ve tescilinin yapıldığı yerin vergi dairesi

tarafından her yıl Ocak ayının baĢında yıllık olarak

tahakkuk ettirilmiĢ sayılır. Tahakkuk ettirilen vergi, ayrıca

mükellefe tebliğ olunmaz ve vergi tahakkuk ettirilen

günde tebliğ edilmiĢ sayılır.

—MTV her yıl Ocak ve Temmuz aylarında iki eĢit taksitte

ödenir. Takvim yılının ilk altı ayında, taĢıtın bünyesinde

bir değiĢiklik olması veya verginin artırılması veya

azaltılması halinde ikinci taksit, yeni duruma göre ödenir.

1.Matrahı ve Tarifesi

Verginin matrahı; Motorlu taĢıtlarda vergi matrahı spesifik matrah (miktar esası)tır.

Motorlu taĢıtlarda vergi matrahı, yaĢ, ağırlık, hacim, kalkıĢ hızı gibi fiziki ölçülere göre belirlenmektedir.

Vergi tarifesi; Vergi tarifesi araç türüne göre dört ayrı liste Ģeklide belirlenmiĢtir.

I sayılı tarife: Otomobil, kaptıkaçtı, arazi taĢıtları, Motosiklet (yaĢ, silindir hacmi)

II sayılı tarife: Minibüs, Panel van ve motorlu karavanlar, Otobüs ve benzerleri, Kamyonet, kamyon, çekici (yaĢ,

koltuk sayısı, ağırlık, silindir hacmi)

III sayılı tarife: Yat, kotra ve her türlü motorlu özel tekneler.(motor gücü, lüks) (KALDIRILDI)

IV sayılı tarife: Uçak ve helikopterler gibi hava taĢıtları (yaĢ, azami kalkıĢ ağırlığı)

NOT: UNUTMA Traktör, jetski, golf arabası vb. araçlardan MTV alınmaz. ÖTV alınır.

NOT2: III sayılı tarifede yer alan araçlardan MTV alınması 5.6.2009 tarihinde yayımlanan 5897 sayılı kanunla

yürürlükten kaldırıldı

56

SERVET ÜZERĠNDEN ALINAN VERGĠLER III

VERASET VE ĠNTĠKAL VERGĠSĠ

1.KONUSU

1.Türkiye Cumhuriyeti tabiiyetinde bulunan

Ģahıslara ait malların (ister yurt içinde isterse yurt

dıĢında olsun)

2.Türkiye'de bulunan malların (ister yerliye ister

yabancıya ait olsun)

3.Türk tabiiyetinde bulunan Ģahısların yabancı

memleketlerde iktisap edecekleri malların

4.Veraset veya herhangi bir yolla karĢılıksız(ivazsız)

olarak bir Ģahıstan diğer Ģahsa intikalidir (VĠVK

m.1).

—Verginin konusu incelendiğinde, ―veraset

yoluyla gerçekleĢen intikaller‖ ve ―diğer yollarla

gerçekleĢen karĢılıksız intikaller‖ olmak üzere iki

ayrı alt konunun olduğu gözlemlenmektedir.

—Veraset yoluyla gerçekleĢen intikallerde, ölen

kiĢinin bıraktığı mirasın vergilendirilmesi söz

konusudur. Burada her bir mirasçı, kendisine düĢen

miras payı üzerinden vergi ödemektedir.

—Diğer yollarla gerçekleĢen karĢılıksız intikaller,

yarıĢ ve çekiliĢlerde kazanılan ayni veya nakdi

mallar, bağıĢlar, hediyeler vb. mal intikalleridir.

2.MÜKELLEFĠ

-Verginin mükellefi kendisine mal intikal eden gerçek veya

tüzel kiĢilerdir.

-Veraset durumunda verginin mükellefi, mirasçılardır.

- YarıĢ ve müsabaka vb. organizasyonlardan ikramiye veya

bahis kazanılması durumunda mükellef, ikramiye veya bahsi

kazananlardır.

-Benzer Ģekilde bağıĢlarda, kendisine bağıĢ yapılan kiĢiler

vergi mükellefidirler.

5. VERGĠ MATRAHI

Veraset ve intikal vergisine tabi olan mallar, gayrimenkul

mallar veya menkul mallar olabileceği gibi iĢletmeler de

olabilir. Bu nedenle, intikal eden malların ve diğer iktisadi

kıymetlerin bedellerinin bilinmesi vergi matrahını

hesaplamak için önemlidir. Veraset ve Ġntikal Vergisinin

matrahı, intikal eden malların Vergi Usul Kanunu

hükümlerine göre bulunan değerlerinden oluĢmaktadır.

3.VERGĠYĠ DOĞURAN OLAY

Vergiyi doğuran olay, vergiye tabi bir malın intikal

etmesidir. Veraset yoluyla intikallerde, ölen kiĢinin bıraktığı

mirasın mirasçılara dağıtılmasıdır. YarıĢ ve çekiliĢlerde,

yarıĢ veya çekiliĢin kazanılmasıdır.

6.VERGĠNĠN TARĠFESĠ

Veraset ve Ġntikal Vergisi artan oranlı vergi tarifesine göre

alınmaktadır. Tarife oranları; veraset yoluyla intikallerde

daha düĢük(%1-%10arasnda), karĢılıksız intikallerde ise

daha yüksek(%10-%30 arasında) uygulanmaktadır. Ayrıca

bir kiĢiye ana, baba eĢ ve çocuklarından (evlatlıklar hariç)

karĢılıksız mal intikali halinde vergi, karĢılıksız intikallere

iliĢkin tarifede yer alan oranların yarısı uygulanarak

hesaplanır.

4.MUAFĠYET VE ĠSTĠSNALAR

-Kamu kurumların, siyasi partiler, konsolosluklar

-çeyiz yüz görümlülüğü, drahomalar

-ölen kiĢiye ait kılıç, madalya, saat gibi kiĢisel eĢyalar

-her çeĢit sadakalar

7.VERGĠNĠN TARHI

VERASET; ölen kiĢinin ikametgâhının bulunduğu vergi

dairesi

BAĞIġ; Malları alan kiĢinin ikametgâhının bulunduğu vergi

dairesi

VĠV‘de ön ve son tarhiyat olmak üzere iki ayrı tarhiyat

yapılır. Ġlki mükellefin beyanı üzerine, ikincisi idare

tarafında değerleme ile yapılan tarhiyattır.

8.BEYANNAME VERME SÜRESĠ 9.VERGĠNĠN ÖDENMESĠ

3 yılda 6 eĢit taksit halinde MAYIS-KASIM aylarında

ödenir. Veraset Yoluyla Ġntikallerde Diğer Ġvazsız(karĢılıksız) Ġntikallerde

Her ikisi de aynı ülkedeyse(TR-TR, ALM-ALM); 4AY

Sadece 1‘i Türkiye‘de ise(TR-ALM,TR-FR) 6AY

2‘si de farklı yabancı ülkedeyse(FR-ALM,FR-ĠNG) 8AY

BağıĢ durumunda 1AY

Gaiplik durumunda 1AY

YarıĢma, çekiliĢ ve müsabakaların yapıldığı günü

izleyen ayın 20.günü akĢamına kadar.

57

HARCAMALAR ÜZERĠNDEN ALINAN VERGĠLER I

KATMA DEĞER VERGĠSĠ

1.KONUSU

—Her türlü ticari, sınaî, zirai ve mesleki

faaliyet içerisinde yapılan teslim ve

hizmetlerdir.

—her türlü mal ve hizmet ithali

—diğer faaliyetlerden doğan teslim ve

hizmetler(doğalgaz, posta, telefon, su…)

—iĢlemlerin Türkiye‘de yapılmıĢ olması

gerekir.

1.1.TESLĠM

TESLĠM: bir malın alıcıya veya onun adına hareket edenlere

devredilmesidir.

-Teslim sayılan haller

1.malın tesliminden veya hizmetin yapılmasından önce fatura veya

benzeri belgeler verilmiĢse, fatura veya benzeri belgelerin

düzenlenmesiyle birlikte vergi doğmaktadır.

2.Kısım kısım mal teslimi veya hizmet yapılması halinde her bir kısmın

teslimi veya bir kısım hizmetin yapılmasıyla vergiyi doğmaktadır.

3.Komisyoncular vasıtasıyla veya konsinyasyon suretiyle yapılan

satıĢlarda, malların alıcıya teslimi, KDV‘nin doğduğu andır.

4.Malın alıcıya veya onun adına hareket edenlere gönderilmesi halinde,

malın nakliyesine baĢlanması veya nakliyeci veya sürücüye verilmesiyle

birlikte KDV doğar.

5.Su, elektrik, gaz, ısıtma, soğutma ve benzeri enerji dağıtım veya

kullanımlarında bunların bedellerinin tahakkuk ettirilmesiyle birlikte

KDV doğmaktadır.

6.TRAMPA; iki ayrı teslim hükmündedir.

2.Verginin Mükellefi

-Katma değer vergisinin mükellefi, yapılan iĢlemin

türüne göre değiĢmektedir.

-Mal teslimi ve hizmet ifası hallerinde mükellef; Mal

teslimi ve hizmet ifası hallerinde mükellef, mal

teslimini veya hizmet ifasını gerçekleĢtirenlerdir.

Burada dikkat edilmesi gereken nokta; mal teslimi ve

hizmet ifasını gerçekleĢtirenlerin kanuni mükellef

olduklarıdır. KDV‘nin nihai yükü ise tüketici

üzerindedir.

-Mal ve hizmet ithalatında mükellef: Ġthalatta mal ve

hizmet ithal edenler vergi mükellefidir.

-Transit taĢımalarda mükellef: Transit taĢımalarda

gümrük veya geçiĢ iĢlemine muhatap olanlar verginin

mükellefidir.

3.KDV’DE ĠSTĠSNA UYGULAMALARI

1.DıĢ Ticarete Yönelik Ġstisnalar

—Ġhracat Ġstisnası

—Ġthalat Ġstisnası

2.TaĢımacılıkla Ġlgili Ġstisnalar

Makine-Teçhizat Alımları Ġle Ġlgili

Ġstisnalar;

3.Kıymetli maden ve petrol aramaları ile

ilgili istisna

4.Diplomatik Ġstisnalar

5. Ulusal Güvenlikle ve Askeri Amaç

TaĢıyan Ġstisnalar

6. Kültürel ve Eğitim Amaçlı Ġstisnalar

7.Sosyal Amaç TaĢıyan Ġstisnalar

Not: istisnadan vazgeçenler 3 yıl

geçmedikçe tekrar istisnadan

yararlanamazlar.

4.KDV’DE ORAN

Yasal KDV oranı %10’dur.(BK bunu %1‘e kadar indirmeye 4katına

kadar çıkarmaya yetkilidir.)

%1-%8-%18 olarak ayrıca belirtilmiĢtir.

7.MATRAHA DAHĠL EDĠLECEK VE

EDĠLMEYECEK UNSURLAR

1.DAHĠL EDĠLECEKLER

- sigorta farkı, vade farkı, kur farkı

- yükleme boĢaltma ve ambalaj giderleri

-komisyon giderleri, vergi, resim, harçlar

2.DAHĠL EDĠLMEYECEKLER

-Ġskontolar

-hesaplanan KDV

5.KDV’DE ĠNDĠRĠM ĠADE

-bir vergilendirme döneminde indirilecek KDV toplam, hesaplanan KDV

toplamından fazla ise aradaki fark ĠADE EDĠLMEZ, bir sonraki döneme

devrolunur.

6.KDV’NĠN BEYANI, TARHI VE ÖDENMESĠ

Bir aya ait olan KDV, diğer ayın 24. aksamına kadar beyan edilir. 26‘sı

aksamına kadar ödenir.

58

HARCAMALAR ÜZERĠNDEN ALINAN VERGĠLER II KONUSU MÜKELLEFĠ ORANI BEYAN VE ÖDEME

KDV Türkiye sınırları içindeki her türlü

ticari ve mesleki amaçlı mal teslimi ve

hizmet ifası ile mal ve hizmet ithali.

Bu malları teslim eden ya da

hizmeti ifa edenler ile ithal

edenler.

-Yasal oran %10

-I sayılı cetveldeki ürünler %1 (ekmek, gazete) -

II sayılı cetveldeki ürünler %8 (et, süt, peynir vb.)

-I ve II sayılı cetvelde yer almayan tüm ürün ve

hizmetler için %18 (genel oran)

Vergilendirme dönemi 1 aydır.

izleyen ayın 24. gününe kadar beyan, 26.

gününe kadar ödeme.

ÖTV AĢağıdaki ürünlerin imal (üretim) ve

ithalinde ilk iktisap;

I Sayılı cetvel (Petrol ve türevleri)

II Sayılı cetvel (motorlu taĢıt)

III Sayılı cetvel (Alkol, tütün, kolalı

ürün ve türevleri)

IV Sayılı cetvel (parfüm, kürk gibi lüks

ürünler televizyon, bilgisayar gibi

elektronik eĢya)

I, II, III ve IV sayılı cetvelde

yazılı ürünleri ithal ya da imal

edenler.

I sayılı cetveldeki ürünler için maktu (spesifik), II,

III, IV sayılı cetvelde yer alan ürünler için ürün

bedeli üzerinden belirlenmiĢ oran (advalorem)

tutar alınır (örn. Arabanın satıĢ fiyatının %25'i)

I sayılı cetveldeki ürünler için 15 günlük

vergilendirme dönemi ve 15 günü takip eden

10. güne kadar beyan ve ödeme, diğer

cetvellerde yer alanlar için birer aylık

vergilendirme dönemi ve izleyen ayın 15.

gününe kadar beyan ve ödeme. Sadece !l sayılı

cetvelde kayıt ve tescili zorunlu' . araçlara için

kayıt ve tescilden önce ödeme yapılır.

BSMV Banka, Banker ve Sigorta ġirketlerinin

yapmıĢ oldukları muameleler (iĢlem)

sonucu lehlerine geçen paralar.

Banka, Banker ve Sigorta

ġirketleri

-Yasal Oran %15

Bankalar arası mevduat, aracı kurumlar arasındaki

borsa para piyasası muameleleri, Devlet tahvili ve

Hazine bonolarının vb. menkul kıymetlerin iktisap

ediliĢi, vadesi gelmeden elden çıkarılması, repo

iĢlemlerinde kullanılması %1

Kambiyo iĢlemlerinden %0,1 (bankalar arası %0)

Diğer tüm iĢlemlerden %5

Bir aylık vergilendirme dönemini takip eden

ayın 15. gününe kadar beyan ve ödene yapılır.

ÖĠV Her nevi cep telefonu iĢletmecileri

tarafından verilen tesis, devir, nakil ve

haberleĢme hizmetleri;

Radyo ve televizyon yayınlarının uydu

platformu ve kablo ortamından

iletilmesine iliĢkin hizmet verilmesi.

Bu hizmetleri sunan

iĢletmeciler.

- Maktu tutar (spesifik) ve değer üzerinden alınan

oran (advolorem).

Bir aylık vergilendirme dönemini takip eden

ayın 15. gününe kadar beyan ve ödeme

ġANS

OYUNLARI

MüĢterek bahis (at yarıĢı, iddaa vb.) ya

da Ģans oyunları (Ģans topu, sayısal

loto, on numara vb.).

Oyunu düzenleyen (oynayan

değil)

Spor müsabakalarına dayalı müĢterek bahislerde

% 5, at yarıĢlarında % 7 ve diğer Ģans oyunlarında

% 10'dur. Advaloremdir.

Bir aylık vergilendirme dönemini takip eden

ayın 20. gününe kadar beyan ve ödeme yapılır.

DAMGA

VERGĠSĠ

ĠĢlemlerin tevsik (belgelemek)

edilmesini belgeleyen veya ona resmi

hüviyet veren kağıtlar.

Bu belgeleri imza eden ya da

ibraz edenler.

- Maktu tutar (spesifik) ve değer üzerinden alınan

oran (advolorem).

istihkaktan kesinti (kaynakta kesinti) ve

makbuz karĢılığı ödemede ertesi ayın 23.

gününe kadar muhtasar beyanname ile beyan

26. gününe kadar ödeme, damga basma

halinde peĢin ödenir.

GÜMRÜK

VERGĠSĠ

Gümrük hattından geçerek Türkiye'ye

ithal edilen eĢyalar. Vergi Usul Kanuna

tabi olamayan tek vergidir.

EĢyanın sahibi veya taĢıyıcılar. - Maktu tutar (spesifik) ve değer üzerinden alınan

oran (advolorem).

Verginin tebliğini takiben (gümrük

beyannamesinin tescili) 10 gün içinde, teminat

gösterilerek 30 gün daha uzatılabilir.