1

ทบทวนวรรณกรรม เรอง การปลกถายฟนใหตนเอง (Autotranspantation) การปลกถายฟนใหตนเอง (Autotranspantation) คอ การยายฟนจากทหนงไปปลกอกทหนงในชองปากคนคนเดยวกน บรเวณทปลกฟนนนอาจเปนบรเวณทฟนถกถอน หรอเบาฟนทท าศลยกรรมเพอรองรบการปลกฟน1,2,3 การปลกฟนมกใชแทนทฟนทหายไปในผปวยทอายยงนอย ซงการใช implant ไมควรใชในผปวยทอายนอยทยงมการพฒนาของกระดกรองรบรากฟน(alveolar bone) เนองจากอาจท าใหเกด infraocclusion จากการเกดความลมเหลวในการสรางกระดกรองรบรากฟนได ขอบงชในการปลกฟน(autotranspantation) 1,2,4 1. Impacted/Ectopic teeth 2. Premature tooth loss 3. Traumatic tooth loss 4. Replacement of developmentally absent teeth : สวนใหญฟนซ mandibular second premolars และ ฟนซ maxiallary second premolars มกหายไป 5. Teeth with bad prognosis เชน ฟนทตองถอนเนองจาก caries หรอ periodontal disease โดยสวนใหญมกเปนฟนซ first permanent molar 6. Developmental anomalies of teeth and related syndromes เชน tooth aplasia,cleidocranial dysplasia และ tooth agenesis ขอดของการปลกฟน1 1. อาจเปนทางเลอกทดกวาการใสฟนปลอมทงชนดตดแนนหรอถอดได 2. ไมจ าเปนตองกรอแตงฟนขางเคยง 3. ราคาถก ขอเสยของการปลกฟน1,5 1. ขนตอนทางศลยกรรมยงยากกวาการถอนฟนธรรมดา 2. ท านายผลการรกษาไดยาก 3. ภาวะแทรกซอนทเกดขน(การละลายของรากฟน, การสญเสยการยดเกาะ) ท าใหเกดการสญเสยฟนตามมาได ฟนทจะน าไปปลกตองมรปรางของตวฟนและพฒนาการของรากฟนทเหมาะสม กรณฟนทจะยายไปปลกยงเจรญไมเตมท ควรมการเจรญของรากฟนยาวประมาณ 2/3 หรอ 3/4 ซงเปนระยะทเหมาะสม และตองแนนพอดและรากฟนตองไมแนบชดจนเบยดกระดกเบารากฟนเพราะจะเกดการชอกช ากบรากฟนและการกระแทกกบเนอเยอปรทนต บรเวณทจะปลกฟน ตองมขนาดเพยงพอทงในแนวใกลกลาง-ไกลกลาง และ แนวใกลแกม-ใกลลน และมกระดกโดยรอบฟนทปลกอยางนอย 0.5 มม. โดยรอบและตองไมมการอกเสบ เทคนคการท าศลยกรรมปลกถายฟน5,7 1. ใหผปวยกนยา antibiotic กอนการผาตด 1 ชวโมง 2.ฉดยาชาทง donor site และ recipient site 3.ถอนฟนบรเวณ recipient site โดยระมดระวงการท าอนตรายตอบรเวณอวยวะปรทนตบรเวณเบารากฟนใหนอยทสด ถามพยาธสภาพปลายรากฟน ใหก าจดออก 4. ถอนฟนทจะน ามาปลก หลกเลยงการท าอนตรายตอ ตวฟนและรากฟน โดยเฉพาะกรณทฟนทจะ น ามาปลกเปนฟนฝงคด ไมควรใช elevator งดฟนอยางรนแรง เนองจากจะท าอนตรายตอเนอเยอปรทนต และเคลอบรากฟน โดยเฉพาะเยอบหมรากเฮรตวก(Hertwig’s epithelial root sheath) ซงเปนตว

2

ก าหนดการเจรญเตบโตของรากฟนเพราะหากไดรบอนตรายรนแรงฉกขาดไปมาก การเจรญเตบโตของ รากจะหยดไป6 5. เมอถอนฟนออกมาไดแลวควรตรวจดรากฟนทงรปราง ขนาด และสภาพของเยอปรทนต และควร เกบฟนไวในเบาฟนเดม ในขณะทเตรยมเบาฟนทจะรบฟนปลก ถามความจ าเปนตองเกบฟนไวนอก ชองปาก ควรเกบไวใน Hank’s balanced salt solution เพอรกษาความมชวตของเซลลเยอปรทนต 6. แตงเบาฟนใหมขนาดใหญกวาฟนทจะปลกเลกนอย โดยใชหวกรอความเรวต าและพนดวยน าเกลอ ขณะกรอแตง 7. น าฟนทถอนไวไปใสในบรเวณทจะท าการปลกฟน ใหอยต ากวาระดบระนาบสบของฟนขางเคยงเลกนอย และไมสบกบฟนคสบ 8. เยบเหงอกโดยรอบบรเวณฟนปลกใหแนน เพอปองกนไมใหแบคทเรยในชองปาก ลงไปยงเบาฟนท ปลกได 9. ตรงฟนใหอยนงกบท โดยใช suture splinting ถาฟนยงไมแนน อาจใช wire และ acid-etch composite โดยควรรอประมาณ 2-3 วนหลงจากท า suture splinting เพราะถาท าในคราวเดยวกนยง มเลอดออกจากแผลมาก จะท าใหไมไดผลดเทาทควร 10.ตรวจระดบการสบฟน ตองไมมการสบฟนทผดปกตและสงตรวจทางภาพถายรงส เพอตรวจด ต าแหนงของฟนปลก 11. ใส surgical dressing (periodontal packing) เพอปองกนการสมผสกบเชอโรคในชองปากนาน 3-4 วน

การดแลผปวยหลงการผาตดปลกฟน10

- ใหรบประทานอาหารออน และไมควรใชฟนขางทมฟนปลกบดเคยว ในระยะ 1 เดอนแรกหลงผาตด

- ใหดแลท าความสะอาดอยางเครงครด เพอลดความเสยงตอการตดเชอ

- ใหยาตานจลชพ และยาแกปวด เหมอนการผาตดฟนคดในชองปาก

การนดผปวยเพอตดตามและประเมนฟนปลก

Andreasen ไดก าหนดแนวทางการตดตามและประเมนฟนปลกหลงผาตดดงน

1 สปดาห ตดไหม ถายภาพรงส

4 สปดาห ถายภาพรงสอกครงเพอประเมนดฟนทมความเสยงสงตอการเกด

การละลายรากฟน ในรายทตองรกษาคลองรากฟนใหก าจดเนอเยอในออกใหหมดแลวใสแคลเซยมไฮดรอกไซด

8 สปดาห ตรวจทางคลนกและถายภาพรงส

6 เดอน ตรวจทางคลนกและถายภาพรงส ทดสอบความมชวตของฟน เปลยนแคลเซยมไฮดรอกไซด

หรออดคลองรากฟนถาวร

1 ป ตรวจทางคลนกและถายภาพรงส ทดสอบความมชวตของฟน เปลยนแคลเซยมไฮ

ดรอกไซดหรออดคลองรากฟนถาวร

ขอมลจากคณะทนตแพทยศาสตร มหาวทยาลยมหดล ซงไดใหการผาตดปลกถายฟนแกผปวย ในปพ.ศ.2534-

2544 จ านวน 78 รายเปนฟนปลก 104 ซ ไดมการดแลผปวยดงน

1 และ 3 วน ตรวจดสภาพของฟนปลกและเนอเยอรอบฟนปลก ลางแผล ดการยดของไหม

1 สปดาห ตดไหม ถายภาพรงส

2 สปดาห ตรวจดสภาพฟนปลก ลางแผล

3

1 เดอน ตรวจทางคลนกและถายภาพรงส ในรายทตองรกษาคลองรากฟนใหก าจดเนอเยอ

ในออกใหหมดแลวใสแคลเซยมไฮดรอกไซด

3 เดอน ตรวจทางคลนกและถายภาพรงส ทดสอบความมชวตของเนอเยอใน

6 เดอน ตรวจทางคลนกและถายภาพรงส ทดสอบความมชวตของฟน เปลยนแคลเซยมไฮ

ดรอกไซดหรออดคลองรากฟนถาวร

1 ป ตรวจทางคลนกและถายภาพรงส ทดสอบความมชวตของฟน

การประเมนทางคลนก สงทควรประเมนทางคลนกมดงตอไปน 9,10

1. ต าแหนงของฟน ทงในแนวตงและแนวนอน

2. การโยกของฟนปลก

3. เคาะ ประเมนด percussion tone เชน high metallic sound ซงแสดงถงการเกด ankylosis

4. สภาพเหงอก และเนอเยอปรทนต เชน วด pocket depth โดยใหเรมวดครงแรกในระยะ 3 เดอนหลง

ผาตดเนองจากอวยวะปรทนตทข นมาใหมมความสมบรณมากพอทจะรบน าหนกปกตได

5. การเชอมตอระหวางเหงอกกบฟนปลก

6. การตอบสนองของเนอเยอตอกระแสไฟฟา (EPT)

การตรวจทางภาพถายรงส สงทควรตรวจทางภาพถายรงส ไดแก 9,10

1. กระดกเบาฟน (alveolar bone)

2. เนอเยอปรทนต (periodontal ligament)

3. ผวกระดกเบารากฟน (lamina dura)

4. โพรงฟนและคลองรากฟน (dental pulp and pulp canal) เชนประเมนการเกดการตบตนภายใน

โพรงฟนสวนใหญเกดประมาณ 6 เดอนหลงผาตด

5. การเจรญของปลายรากฟน (root development)

การประเมนความส าเรจ1

การประเมนทางคลนก ไดแก

- ฟนไมโยก

- สภาพเหงอกและเนอเยอปรทนตปกต เชน periodontal attachment level, pocket depths,

gingival contour และ gingival color อยในสภาพปกต

การประเมนทางภาพถายรงส ไดแก

- การ heal บรเวณ periapical ปกตไมม inflammatory pulpal change หรอ progressive

root resorption

-มการเจรญของปลายรากฟน

-พบ lamina dura (ผวกระดกเบารากฟน)เปนปกต

ความส าเรจในการรกษาและอตราการคงอย

จากการศกษาของ Andreasen และคณะในป 1990 ซงท าการปลกฟนซ premolar ทงฟนทมการสราง

ปลายรากฟนสมบรณ(มการรกษาคลองรากฟนทสปดาหท 4)และฟนทยงสรางปลายรากฟนไมสมบรณ ทงหมด

4

จ านวน 370 ซพบsurvival rate ทระยะเวลา 5 ป เทากบ 98 % และ : 95 %

จากการศกษาของ Ewa และคณะในป 2002 ซงท าการตดตามผลการปลกฟน 30 ซทเวลาประมาณ

26 ปภายหลงการรกษาพบวา survival rate เทากบ 90 % และ success rate เทากบ 79%

จากการศกษาของ Kvint และคณะในป 2010 ซงท าการตดตามผลการปลกฟน 215 ซทเวลาประมาณ

15 ปภายหลงการรกษาพบวา success rate เทากบ 81% (175 teeth)

การเปลยนแปลงของฟนและเนอเยอรอบ ๆ หลงการปลกฟน6,10

เนอเยอประสาทฟน (dental pulp) เนอเยอประสาทฟน เปนสวนทมเลอดมาเลยงมาก มความส าคญในการสราง

เนอฟน การตอบสนองของฟนจะเพมมากขนตามระยะเวลาทเพมขนโดยพบ Positive pulpal response ท

ระยะเวลา 8 สปดาหเทากบ 2% ทระยะ 6 เดอนเทากบ 90 และทระยะ 1 ปเทากบ 95% นอกจากนยงพบการ

ตบตนภายในโพรงฟน(Pulp canal obliteration) ซงสวนใหญเกดประมาณ 6 เดอนหลงผาตดแสดงถงการท

pulp มเลอดมาเลยงใหม

การหายของ pulp ขนกบการเจรญพฒนาของรากฟนทน าไปปลก Andreasen และคณะ พบวา ฟนท

รากสรางสมบรณและยงไมสมบรณจะมการหายของ pulp เปน 15% และ 96% ตามล าดบ ถาพบวามพยาธ

สภาพเกดขนตองเอาเนอเยอประสาทฟนออกและใส Ca(OH)2 เพอท าการรกษาคลองรากฟนตอไป การตาย

ของ pulp และการตดเชอทเกดตามมาเปนสาเหตของ inflammatory resorption ได ดงนนการรกษาคลองราก

ฟนจะชวยใหการปลกฟนไดผลดยงขน

เยอปรทนต (periodontium)

ปฏกรยาของเยอปรทนตมความส าคญมากทสด ฟนทปลกลงไปในเบารากฟนจะมการสราง

cementum ใหม โดย cementoblast และจะม reattachment ของเยอปรทนตใหมทเกดจาก granulation tissue

รอบ ๆ ราก ถามการตดเชอหรอการอกเสบจะเปนสาเหตใหขบวนการนลาชาได การหายของเยอปรทนตใน

ฟนทปลกจะสมบรณภายใน 8 สปดาห หลงการผาตด โดยตรวจดไดจากภาพถายรงส จะพบ PDL space ท

ตอเนองตลอดรอบปลายรากฟน

ภาวะแทรกซอนหลงการปลกถายฟน9

ท าใหเกดการละลายของรากฟนซงเกดจากการกระทบกระเทอนเยอปรทนตจาก surgical trauma ,ผว

รากฟนแหงเกนไป หรอม injury ตอเคลอบรากฟน

1.Surface resorption ลกษณะทางภาพรงสจะพบมชองวางปรทนต (PDL space) รอบ ๆ ฟนทปลกเปนปกต

lamina dura ไมมการขาดหาย และจะเหนผวขนาดเลกทมการละลาย ซงตรวจพบทางภาพรงสไดภายใน

ระยะเวลา 1 ป

2. Inflammatory resorption ลกษณะทางภาพรงสจะพบรากฟนมการละลายอยางตอเนอง เหนเปนเงาโปรงรงส

รปรางคลายถวยบนผวรากฟน อาจลามไปถง lamina dura จะพบไดในสปดาหท 3 หรอ 4

3. Replacement resorption (ankylosis) ลกษณะทางภาพรงส พบวา PDL space หายไปและจะเกดการแทนท

ดวยกระดก จะพบไดในเดอนท 3 หรอ 4

4. Loss of marginal attachment เหงอกรน พบไดนอยอาจเกดจากการวางหนอฟนไวตนมากเกนไปในเบาฟน

5

ทเตรยมไวท าใหการสมานบาดแผลของขอบเหงอกกบเคลอบรากฟนเกดขนไมไดท าใหเชอโรคเขาไปตามขอบ

เหงอกไดหรอเกดจากการโยกของฟน

6

เอกสารอางอง 1. Mendes RA. Et al. Mandibular third molar autotransplantation-Literature review with clinical cases. J Can Dent Assoc 2004;70(11):761-6. 2. Frenken JW, Baart JA, Jovanovic A. Autotransplantation of premolars.A retrospective study. Int J Oral Maxillofac Surg 1998; 27(3):181–5. 3. Cohen AS, Shen TC, Pogrel MA. Transplanting teeth successfully: autografts and allografts that work. JADA 1995; 126(4):481-5. 4. Thomas S, Turner SR, Sandy JR. Autotransplantation of teeth: is therea role? Br J Orthod 1998;

25(4):275–82.

5. Tsukiboshi M. Autotransplantation of teeth.: requirements for predictable success. Dental traumatology

2002:18;157-180.

6. Andreasen JO, Paulsen HU, Yu Z, Bayer T, Schwartz O. A long-term study of 370 autotransplanted

premolars. Part II. Tooth survival and pulp healing subsequent to transplantation. Eur J Orthod 1990;

12(1):14-24.

7. Andreasen JO, Paulsen HU, Yu Z, Ahlquist R, Bayer T, Schwartz O.A long-term study of 370

autotransplanted premolars. Part I. Surgical procedures and standardized techniques for monitoring healing.

Eur J Orthod 1990; 12(1):3-13.

8. Andreasen JO, Paulsen HU, Yu Z, Bayer T. A long-term study of 370 autotransplanted premolars. Part IV.

Root development subsequent to transplantation. Eur J Orthod 1990; 12(1):38-50.

9. Andreasen JO, Paulsen HU, Yu Z, Schwartz O. A long-term study of 370 autotransplanted premolars.

Part III. Periodontal healing subsequent to transplantation. Eur J Orthod 1990; 12(1):25-37

10. อรสา ไวคกล.การปลกถายฟน:การวางแผนผาตดและการประเมนผล.กรงเทพมหานคร;โฮลสตก พบลชชง.2545.

11. Ewa M. et al. Outcome of tooth transplantation : survival and success rates 17-41 years

posttreatment.Am J Orthod Dentofacial Orthop 2002;121:110-9.

12. Kvint S. et al. Autotransplantation of teeth in 215 patients ; a follow-up study. Angle Orthod.2002;80:446-

451.