Manevi Dan1§manl1k ve Rehberlik (Cilt-11)

Editorler

Do<;. Dr. Ali Ayten Do<;. Dr. Mustafa Ko<; Prof. Dr. Nuri Tmaz

em Degerler Egitimi Merkezi

© Eserin Her Ti.irlii Basun Hakki Anla§IDah Olarak Ensar Ne§riyat' a Aittir.

Dem Yaymlan Ensar Ne~riyat Tic. A.~. Organizasyonudur.

ISBN: 978-605-4036-74-5 TAKIM NUMARASI: 978-605-4036-72-1

KitabmAd.i Manevi D~manhk ve Rehberlik

. (Cilt-Il)

Edi tori er Do~. Dr. Ali Ayten

Do~. Dr. Mustafa Kot; Prof. Dr. Nuri Tmaz

Yaym Koordinatorii Furkan Erdogdu

Kapak & Sayfa Tasannu Nuray Yiiksel

Basla-Cilt <;INAR MAT. ve YAY. SAN. Tic. LTD. $Ti

100. Yu Mahallesi Matbaaolar Caddesi Ata Han No:34 I 5 Bagctlar - isTANBUL Tel: 0212 628 96 00 - Faks: 0212 430 83 35

Sertifika No: 12683

1. Basrm Arahk2016

ileti§inl Orn~ Reis Mah. Giyimkent Sitesi 12.Sok. No:40-42

Esenler I iSTANBUL Tel: (0212) 49119 03 - 04 Faks: 0(212) 438 42 04 www.ensamesriyat.com.tr e-mail: ensar@ensamesriyatcom.tr

E§ine ~iddet Uygulayan Erkeklere Yonelik Bili§sel Davraru~p Yakla§mtla

Biitiinle§tirilmi§ Dini/Manevi Dan1~manhk Modeli

-. <;igdem Giilmez*

Kadma yonelik 9iddet diinyarun ve i.ilkemizin en giincel sorunlarmdan bi,rini olu9turmaya devam etmektedir. Psikolojik bakimdan kadma yonelik 9iddet olgusunu anlamaya yonelik i;ok sayida teori geli~tirildigi gibi bu te­orilere ~ayah ortaya konan teiapotik uygulamalarla gerek 9iddet mag~u­ru olan kadmlara, gerek 9iddetin faili olan erkeklere yardrm edilmektedir. Kadma yonelik 9iddet ara§hrmalan ba§lachgi donemden beri §iddetin ac;tl<­lanmasmda ve miidahale siirecinde en ~ok ba§vurulan kuramlarm ba9m­da gelen bili§sel davraru§<;i yakla§I.ID, ozellikle §iddetin faili durumundaki erkeklerin bili§sel, duygusal ve davraru9sal diinyalarma odaklcinmaktachr. $iddet uygulayan erkekler genellikle §iddet davraru§lanru hakhla§tirma, in­kar e_tme, m.in;tinize etme, ch§salla§brma, 9iddet davraru§lanrun sorumlu­lugunu almama ve kurbaru su~lama egilimi i~dedirler. $iddet uygulayan erkeklere yonelik bili§sel davraru§<;i terapiyi din ve m~eviyatla biitiinle§­tirerek etki diizeyin.i artrrmak miimkiin olabilir. <;iinkii qenzer bi.9ffide din de insanlann bill§, dii§iince ve davraru§lan iizerinde biiyiik bir etkiye sahip­tir. Bili§sel davraru.§9 yakla§rma entegre edi.l.m.i§ dini/marievi daru9manhk' destegi erkek 9iddetinin azalttlmasmda altematif bir model olu§turabilir. Bu dii§iinceden hareketle bu \ah§mada, e§ine 9iddet uygulayan erkeklere yo­nelik bili§sel davraru9¢1 modelle biitiinle9tirilmi9 dini I manevi daru§manhk modeline ili9kin genel bir \er\eve 9zilmeY.e ~ah§tlacakhr.

* Yrd. Do~. Dr., Kastamonu Oniversitesi ilahiyat Fakilltesi. e-mail: gulmezcigdem@gmail.com

350 MANEvi DANI$MANLII< VE REHBERLiK

Girl§

Kadma yonelik §iddet tiim diinyada goriilen onemli sorunlann ba§mda gelmektedir. Diinya Saghk Orgiitii'niin raporlanna gore (2005, 2013) diinya- -da her ii<; kadmdan birisi hayatuun herhangi bir doneminde fiziksel giddete maruz kalmaktadrr. Dlkemiz ozelinde de benzer tablo goriilmektedir. Tiir­kiye' de Kachna YonelikAile i<;i $iddetAraghrmas1'na (2014) gore yaganurun

herhangi bir doneminde fiziksel veya cinsel giddete maruz kalan kadmla­nn oraru %38, son on iki ay i<;inde fiziksel veya cinsel giddete maruz kalan kadmlann oraru ise %11' dir. Cografi, kiiltiirel, etnik, ekonomik, dini hi<;bir srmr tarumayan bu evrensel problem sebepleri ve sonui;lan itibariyle oldugu

kadar, miidahale ve miicadele bakimmdan da olduk<;a karm~Ik bir olgudur.

Kadma yonelik giddet insanhk tarihinin koklii probl.emlerinden biri ol­makla birlikte bu problem hukuki, politik, toplumsal ve akademik c;evrelerce ancak 1970 sonrasmda tanmmig, tanimlanmi§ ve aragbrma konusu edilmi§­

tir. Bu tarihten sonra kadma yonelik §iddet hemen her alanda e§ine az rast­lanan bir ilgiyle ara§hnlrru§hr. Bu ara§hrmalar ba§langi<;ta daha c;ok §idde­tin yayginhgi, nedenleri ve §iddeti etkileyen faktorler iizerine iken, 1980'ler sonrasmda §iddete kar§1 koruma ve miidahale yontemleri iizerine olmu§tur

(Gelles, 1993). Geli§mi§ olan tiim illkelere baktigmuzda §iddetinnedenlerine ve sonu9anna yonelik <;ah§malann ba§ladigi donemle e§ zamanli olmasa_ da kisa bir sfue sonra §iddet uygulayan erkeklere yonelik egitim ve tedavi

programlanrun geli§tirildigi goriilmektedir. $iddete maruz kalan kadmlara yonelik giivenlik, destek ve gii<;lendirme hizmetleri saglandiktan sonra §id­det uygulayan erkeklere yonelik programlar geli§tirilmi§tir. $iddet uygula­

:yan erkeklere yonelik ilk egitim programi olan "Emerge" 1977 yilinda Bos­ton' da kurulmu§tur. Bu program kadma yonelik §iddeti ortadan kaldirma misyonuyla §iddet uygulayan erkeklere egitim vermi§ ve 1998 ytlmda da bir rehabilitasyon programrmn geligtirilmesine onciiliik etrni§tir (Adams, 2003).

$iddet uygulayan erkeklere yonelik miidahale programlan 1981 ytlmda 80' e (Ceaser ve Hamberger, 1989), 1980'lerin ortalannda 200' e ula§rm§, 2000'lerde ise lSOO'ii a§ffil§br (Adams, 2003).

Miidahale programlai;i e§ine §iddet uygulayan erkekler i<;in geli§tiril­rrtl§psiko-egitim programlandrr (Rothman, Butchart ve Cerda, 2003). Bu programlann ba§hcalan; Duluth model, bili§sel davraru§<;i terapi, <;ift terapi­si, ofke yonetimi terapisi ve <;e§itli ekl~ktik yaklagmtlardrr (Caesar ve Ham­

berger, 1989; Barnett, Perrrin ve Perrrin, 2011). Miidahale programlan c;o-

MANEvi DANI$MA.NLIK VE REHBERLiK 351

gunlukla feminist yakla§mu ve sosyal bili§sel yakla§tmI bir araya getirirler. Bu modeller §iddetin nedenleri ve dogas1 hakkmda farkh varsaymtlardan hareket etmekte, egitim ve terapilerinde farkh metot ve teknikleri kullan­maktadrrlar. Amerika' da Minessota Eyaleti'nin Duluth §ehrinde Pence ve Paymar tarafmdan feminist teori temel ahnarak ge~tirilen Duluth mod~l,­§iddetinkontrol edilebilirligini ve kadma yonelik §iddetin ataerkil sistemin sonucu oldugunu kabul etmektedir. Dultuh modelin amacr, kadma yonelik §iddeti sonlandrrmak ic;in §iddet uygulayan erkegm kadm iizerindeki gi.i<; ve kontroliinii azaltlCl, cinsiyet<;i tutumlanru de~tirici yeniden bir sosyal­le§tirme egitimi vermektir (Pence ve Paymar, 1993). Psikolojik degil politik soylem iizerine kurulu olan Duluth model, §i~det uygulayan erkegin §id­dete maruz kalma ve tanik olma bakmundan ge~ ya§anbsllli, alkol ve madde bagunhhgi sorunlarllli, psikol9jik rahatsizhklarllli dikkate almadigi i<;in ele§~tir (Barnett, Perrrin ve Perrriil, 2011). Duluth modelden sonra en yaygm bi<;imde kullarulan model b~sel davra.tll§<;i yakl~rmdrr. B~sel davra.tll§<;i terapi yakl~muna gore kadma yonelik §iddet erkeklerin yanh§ dii­~celerinin sonucudur. Bu modelde terapistler ogrenme ilkelerini kullanarak daIU§anlanrun du~tince ve davraru§lanru de~tirmelerine yarduna olurlar. Basit<;e ifade etmek gerekirse, bir terapist d~anm kadma §iddete ~1 dii~ §iincelerini yeniden yaptlandrrarak §iddeti azaltmaya <;~rr (Dutton, 1999).

Sekiiler mi.idahale ve terapi programlanrun yarusrra kadma yonelik §iddetle miicadelede Bab.' da dini daru§manhk alarunda geli9meler kayde­dilmi9tir. 1980'lerden sora Amerika' da Katolikler, Protestanlar ve kismen de Yahudiler arasuida pastoral ve dini literatfude kadma yonelik §iddet konusu ele almmaya ba§lannu9 ve §iddete ugrayan ka~ara yonelik pastoral daru9-manhk programlar1 geli9tirilmi9tir. 1977' de Marie Fortune tarafmdan "Cin­sel ve.Aile i<;i $iddeti Onleme Merkezi" k~U§tur. Oarke, (1986) "$iddete Ugrfiyan Kadinlara Yonelik Manevi Bakrm" (Pasloral Care of Battered Wo­men) isimli <;ali§masmdakadma yonelik §iddeti <;e9itli boyutlanyla ele alrr­

ken,9iddete maruz kalnu§ kadinlara daru§manhk ve bakrm hizmetine ili9kin pratik bi! uygulama ktlavuzuna yer vermi9tir. 1991 ytlmda Fortune tarafm­dan aile i<;i §iddeti onleme miidahale konusunda pastoral daru§manlarm yeti§tirilmesine yardim edecek <;ali9ma mi.i.fredab. hazrrlanrm§b.r. 1990 son­rasmda §iddete maruz kalan kadinlara yonelik dini/ pastoral d~manhk konusunda gittik<;e artan ilgiyle onemli bir literati.ir olu§turulmll§tur. Fakat §iddet uygulayan erkelere yonelik pastoral d~manhk <;ali§malan 1990'1a­nn sonlanna kadar ihmal edilmi9tir. Konu iizerine ilk <;ali§malar, Neuger

352 MANEVi DANI$MANLIK VE REHBERLiK

ve Poling'in (1997) Erkeklere Baklm (The Care of Male) isimli kitaplannda kadmlara ve c;ocuklara yonelik §iddete yer verilmesiyle ba§lami§br.

Din1 aile ic;i ili§kilerde onemli bir yere sahip ol.masma ragmen e§ine §iddet uygulayan erkeklere yonelik geli§tirilen sekiiler terapi modellerinde oldukc;a az yer alnu§br. Ronel ve Tim (2003), Adsiz Alkolikler grubunun alkol bagunhlanrun tedavisinde kullandtl<lan 12 Ad.rm fyiodeliyle manevi yakla§lID.1 birle§tirerek e§ine §iddet uygulayan erkeklere yone~ir grup te­rapisi yakla§mu geli§tirmi§tir. Ronel ve Tim (2003) yakla§mtlannda §iddeti .fiziksel/ davraru§Sal, ruhsal ve manevi boyutu olan bir fenomen olarak de­gerlendirilerek, birey merkezlilikten Tann merkezlilige dogru zihinsel bir donii§ii.mle §iddetin sonlandi.nlmas1 hedeflenmi§tir. 1990'h ytllann ortasm­dan itibaren alkol ve madde bagunhligi, anksiyete, depresyon, travma son­ras1 stres bozuklugu gibi bir c;ok psikolojik bozuklugim tedavisinde bili§sel davranl§c;i terapi ile dinin/ maneviyatm entegre edilerek kullarulrugi gorii­liirken (Koening, 1998; Pargament, 2007; Tan, 2013) kadma yonelik erkek §iddetinin tedavisinde bili§sel davraru§c;i daru§manhk ile dini I maneviyah biitiinle§tirmi§bir modele ula§tlamami§br. Stephens ve Walker (2015) eii­ne ~iddet uygulayan evanjelik ve koktenci erkekler i<;in bili§sel davraru§<;i . terapiyle dinin birle§tirilerek daha etkili progiamlar geli§tirilebilecegini, bi­li§sel davraru§c;i terapinin dini bili§sel bo~ukluklai-1 dikkate aldigmda §iddet uygulayan erkeklerin tedavisinde daha ba§arili olabilecegini ileri siirmekte, aynca Kutsal Kitap'm bili§sel davraru§c;i terapiyle uyumlu oldugunu, §iddeti me~rula§brmada kullarulan dini dii§iincelerin ancak yine dini kaynaklar kul­larularak a§tlabilecegini savunmaktadu (Walker, Partridge ve Stephens, 2015).

Ban diinyasmda §iddet uygulayan erkeklere yonelik gerek sekiiler, gerek dini daru§manhk programlar.uun say1s1 ve ni~eligi giin gec;tikc;e artmaktadu. Dlkemizde ise heniiz kadma yonelik §iddet konusunda c;ali§malann odagm­da §iddet magduru olan kadm vardu. ;>uphesiz §iddetin daha goriiniir ol­dugu ve kadm cinayetlerinin anla§ilmaz bic;imde gittikc;e arttigi iilkemizde kaynaklann oncelikli olarak §iddet magduru olan kadi.nlara aynl.mas1, on­lann koruma altina abrup, ihtiya~anrun kar§tlanmas1, psikolojik ve maddi destegin sunulmas1 ahlaken ve hukuken bir zorunluluktur. Ancak §iddetle miicadelenin yalnizca kadi.ru koruyama yonelik tedbirlerle ve §iddet"uygu­layan erkekleri cezalandumakla ba§ar1ya ula§mastru beklemek oldukc;a zor goriinmektedir. Soruna biitiinciil bakmak ve kaha c;ozii.mler iiretebilmek ic;in §iddet uygulayan erkeklere ·yonelik-psiko-egitim programlanrun olu§-

MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiK 353

turulmas1 ve bunlann acilen uygulamaya ge¢rilmesi gerekmektedir. $iddet c;ok yonlii bir problemdir ve bu problemle miicadelenin de o oranda c;ok yonlii olmas1 gerekmektedir. 6284 nolu Ailenin Korunmas1 ve Kadina Yo­nelik $iddetin Onlemesin~ Dair Kanunun destek hizmetleri. ba§hgrnda ha­kiri:rin gerekli gormesi iizerine §iddet uygulayan erkeklerin ofke kontrolii, stresle ba§a c;ikma, §iddeti onlemeye yonelik farkmdahk saglayacak tutum ve davraru~ degi§tirmeyi hedefleyen egitim ve r~habilitasyon programlanna kattlmalar1 (Resmi Gazete, 28239) karan alnuru~hr. Heniiz §iddet uygulayan erkeklerin rehabilitasyonlarma yonelik ozel miidahale programlan geli§tiri­lerek uygulamaya k~nulamanu§hr. Kanunun Resmi Gazete' de yaymlanma­smm ardindankanunda yer alan ~iddet uygulayan erkeklere yonelik terapi, re~abilitasyon hizmetleri gibi ifadelerin iizerine c;e~itli tarh~malar ba§lanu§­hr. Bu yakla~urun ~iddet uygulayan erklerin hasta olarak kabuliinii gerekti­recegi, haksiz ceza indirimleri ;:Wnalarma neden olacagi §eklinde end.i~eler dile getirilmi§tir. Bu end.i§eler Duluth model ve bili§sel davraru§<;l terapi

· modelinin omekligmde a§tlabilir. \'.iinkii her iki modelde ceza yargi sistemi- , nin hedefleri ile uyumlu bi<;imde <;ah§makta, §iddet magduru clan kadrmn korunmasrm, §iddet uygulayan erkeginegitilmesini ve rehabilite ed.ilmesini amac;lamaktadrr. Bu modeller §iddet uygulayan erkegin bireysel sorwrilu­lugunu vurgulamalar1 bakurundan ceza yargi sistemiyle benzer yonelime sahiplerdir (Nason-Clark ve Fisher-Townsend, 2015). Psiko-egitim prog­ramlann geli~tirilmesi uygulanmas1 elbette kadina yonelik erkek §~ddetinin tarnarnen sonlanmasmm garant6rii degildir ve kadina yonelik §iddeti son­landrracak etkili metotlan bulmak oldukc;a zor i§tir. Her §eye ragmen kadina yonelik §iddeti en aza indirmek i<;in bilimsel metotlan kullanarak, d.isiplin­leraras1 i§birligini kuvvetlendirerek etkili ve kaha c;oziimler bulunmah ve bwtlar hayata ge<;irilmelidir. Bunlara dayah olarak bu <;ah§mada e§ine ~idde't uygulayan erkeklere yonelik bili§sel davraru§<;i yakla§nnla biitiinle§tirilmi§ bir d.ini/ manevi daru§manhk modelinin c;erc;evesini <;izmek ama<;lanmi§hr. iyi bir modelin geli§tirilmesi ancak §iddetin nedenlerinin, §iddet davraru§-' larmm devam etrr1esini saglayan siire<;Ierin ve sonu<;lanrun anla§tlmas1 ile ni.iimkiin olacakb.r. Bu nedenle oncelikle bili~sel davraru§<;i terapiye temel olan kuramlardan biri clan Albert Bandura' run sosyal bili§sel kuranu kav­ramsal bir c;erc;eve olarak ahrup §iddetin nedenleri, belirleyicileri ve diizen­leyicileri ele almacak, ardindan §iddet uygulayan erkeklere yonelik bili§sel davraru§<;i yakla§rm ile d.ini/ maneviyah birle§tiren bir uygulama c;erc;evesi <;izilmeye c;ah§tlacakhr.

354 MANEvi D~MANLIK VE REHBERLiK

1. Sosyal Bili§sel Yakla§rm ve Kachna Yonelik$iddet

Bandura, sosyal kognitif kurarrurun temel ilkelerine dayah i;ok kaps~ bir saldrrganhk kuranu geli§tirmi§ti.r. Onun kuranu spesifik olarak kadma -yonelik §iddet konusunda olmasa da (Dutton, 1999) kachna yonelik §idde­tin anla§tlmasmda, ve terapi programlanrun geli§tirilmesinde (Ganley, 1981,

1989; O'leary, 1988; Dutton, 1999) yaygm bi9mde kullarulnu§br. Sosyal bi~-. .. sel kurama gore §iddet ogrenilen bir davraru§br. T1pk.t diger davran.J.§lar gibi sosyalle§me si.irecinde gozlem ve dogrudan ya§anb. yoluyla ogrenilir. insan­lar gozlemleyerek §iddet davraru§larrm ogrendikleri gibi bu davraru§lar1 nerede, ne zaman, ne tiir ozelliklerdeki ki§ilere kar§1 yapacaklarrm da og­renirler (Bandura, 1973). Kurama gore§idde.t davraru§lariru belirleyen veya bir diger ifadeyle k.t§ktrtan baz1 unsurlar vardrr. E§e yonelik §iddetin ortaya 9-kmasmda genellikle rahatsIZhk veren bir uyanonm algtlanmas1 (e§in soz dinlememesi, gorevlerini yapmamas1, hakaret etmesi vb.), peki§ti.rici uyan­ctlar (§iddet yoluyla istenilen sonu<;lan elde etme .beklentisi) ve deluzyonel (delusional) uyanctlar (k.tskani;hk paranoyas1 gibi) bulunmaktadrr (Dutton, 1999). Kurama gore §iddet davraru§rmn diizenleyicileri ise sonui;landrr. Bi;r ba§ka ifadeyle §iddet sonucunda elde edilecek peki§tire<;lere (di§sal, dolayh ve ii;sel peki§tirei;ler) maruz kahnacak cezalara (di§sal, dolayh ve i<;sel ce­zalar) dayah olarak §iddet davraru§lan dtizenlenir (Bandura, 1978). E§ine §iddet uygulayan erkeklerin kendi otoritelerini mutlakla§brmas1, isteklerini yapbrmalan, yogun negatif duygularrm a9ga vurmalan, geleneksel cinsiyet rollerine uygun davranarak begeni toplamalan, saygmlik kazanmalan veya . i<;selle§ti.rdikleri killtiirel degerlere bagh davrandigt ic;in oz-saygi duy~su­nu ya§amas1 §iddet ile elde edilen peki§tirei;lere ornek verilebilir.

$iddet davraru§larrmn devam etmesini saglayan §eylerin ba§mda §id­detin fonksiyonel degerinin biiyiik olmas1 gelir. Yam erkegin e§ine §iddet uygulamas1 §iddet sayesinde olumlu sonu<;lara ula§ma olasiligma baghdrr. Saldrrgan §iddet ile kendi i<; gerilimini azalb.r, e'§irie boyun egdirir, kendisine rahats!Zhk veren durumu sonlandinr. Bir ki§i veya durum iizerinde gii<; ve kontrol duygulariru ya§amasrm saglar. $iddetin doguracagi sonm;lar aleyhi­ne ise yani ceza ile kar§tla§ma olastligi yiiksek ise §iddet uygulama olasiligi azalrr. Kachna yonelik §iddet konusunda di§sal cezalar aile, arkada§ gurubu veya ~elerin ceza adalet sistemlerinden gelebilir. Ancak di§sal cezalarm §iddeti kontrol etmesi bazi faktorlere baghdrr. Bunlar; §iddet ile ede edilen kazan\}ar, alternatif yollarm varhgi, davraru§m cezalandrrtlma olasiligi, ce- ·

MANEVi DANI$MANLII< VE REHBERLiK 355

zarun bi<;imi, sfuesi, yoguruugu ile §iddet ile ceza arasmda ge~n sfuedir. istenilen hedeflere ula§mayi saglayan altematif yollar biliniyorsa ve ceza ka9ruhnaz ise salchrgan davraru§ azahr. Ancak saldrrgan davraru§lar sosyal ve bireysel olarak odill.Iendi,riliyorsa ve istenilen sonm;lan elde edebilecek altematif yollar bilinmiyorsa boyle durumda cezarun kontrol ediciligi, dii­§iiktiir. Ceza tehlikesi ortadan kalkhgmda saldrrgan davraru§ yeniden orta­ya <;tkar (Bandura, 1983).

Teoride kadma yonelik §iddet sw;lannm ceza ile kontrol edilmesi miirn­kiin goriinmektedir. Kurbanlarm kendisinden, yakm akrabalardan, arkada§ grubu veya ceza adalet sisteminden §iddet uygulayan ki§iye yonelecek ce- · zalar caydmo olabilir. Fakat prati.kte ise bu <;ok miimkiin goriinmemektedir. Kachn kurbanlar saldrrgaru cezalandrracak gii<; ve kaynaga saltlp degillerdir. Yakin akraba ve arkada§ ~vreleri ise kadmm maruz kalchgi §iddetten kimi zaman haberdar olmachgi gibi, <;oguruukla da aile i~de ya§anan §iddeti ch§andan miidahale edilemeyecek mahrem bir mesele olarak gordiikleri i~ miidahale etmeye goniilsiizdfuler (Dutton, 1999: 87). Kachna yonelik §iddet su~armm <;ok azt kriminal olarak cezalanchrtlmakta veya cezalar §iddeti engellemede yetersiz olmaktadrr. Ulusal ve uluslararas1 kanunlarda ~id~et su~ i§leyenlere ongoriilen <;e§itli cezalar bulunmaktachr. Ancak bu kanunla­rrn ne kadar uygulanchgi veya ba§anya ula§hgi tarh§tlan bir konudur. $idde­tin azalmas1 ii;in §iddet kullanarak ula§tlan sonu9an elde edebilecek ba§ka altematif yollannrn geli§tirilmesi gerekmektedir. Bili§sel davrant§9 yakla­§nnla §iddet uygulayan erkeklere verilen psikolojik yarchm <;alt§malannm en onemli a.rrla~arrndan biri bu-altematif yollarrn varhgint kavratmakhr. Tedavi gruplan temel olarak §iddet uygulayan ki§ilerin e§lerinden ger<;ek9 olmayan beklentilerini degi§tirmeyi, <;ah§ma-<;ozilme arao olarak §iddet ye­rine konu§ma becerilerini geli§tirmeyi, salchrganlann kurbanlanyla empati kurmalarrm saglamayt ve oz-cezalandrrma mekanizmalanru canlanchrmayt ama9amaktachr (Dutton, 1995; Daniels ve Murphey, 1995, Murphy ve Eck­hardt, 2005).

Sosyal bili§sel kurama gore insan davraru§lan iizerinde yalruzca ch§sal sonu~ar degil oz-odiil ve oz-ceza gibi oz-diizenleme mekanizmalan da et­kilidir. insanla,r sosyal normlara, degerlere ve kendi deneyimlerinin sonucu olarak geli§tirdikleri ahlaki standartlara oz-ceza veya oz-odiil yoluyla uyma­ya <;alt§rrlar. Sosyal bili§sel kurama gore e§e yonelik §iddet konusunda iki tfu

ahlaki durum ortaya <;tkmaktadrr. Birincisine gore baz1erkekler sosyal ve ki-

356 MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiK

§isel normlara uygun bir davraru§ oldugunu kabul ettigi i9.n e§lerine §iddet uygular. ikincisine gore, baz1 erkekler de §iddeti onaylamayan bir ortamda sosyalle§melerine ragmen ~ek diizeyli ofke, c;a~m~ durumunun algi-_ lanan ciddiyeti ~bi nedenlerle i~el standartlanru ihlal ederek §iddete b~­vururlar (Dutton, 1999: 88). insanlarm oz-diizenleme mekanizmasma sahip olmaJ.an ve ahlaken §iddeti onaylamayan ic;sel standartlara sahip olmalan da onlar1 §iddetten ahkoymaz. Bandura, insanlarm c;e§itli · ahlaki c;oz~e mekanizmalar1 ile oz-cezayi notrleyebileceklerini if a de eder. Ahlaki hakhla§­trrmaJ ortmece dil, avantajh kiyaslama mekanizmalan ile §iddet bili§sel 9la­rak yeniden yaptlandmhr. Sorumlulugun yer degi§mesi ve sorumlulugun yayilmas1 ile §iddet davraru§mm sorumlulugu ba§ka nesnelere ve ki§ilere yiiklenilerek ki§isel sorumluluk belirsizle§tirilmeye c;ah§tlabilir.Davraru§m sonm;larmm minimize edilmesi veya c;arp1ttlmas1 ile §iddetin potansiyel za­rarlan bili§sel olarak yeniden yaptlandmhr. Son iki bili§sel mekanizmayla (dehiimanize etme ve sm; atfetme) §iddet uygulayan ki§i §iddete maruz ka- · lan kurbana odaklanarak davraru§m hedefindeki kurbaru kimliksizle§tirebi­lir ve onu sorumlu tutabilir (Bandura, 1991).

~iddet uygulayan erkeklerle yaptlan klinik c;ah§malarda bu erkeklerin Bandura'nm tanimladigi 6z-cezay1 notrleme mekanizmalanru sik sik kul­landtl<lan goriilmektedir. E§ine §iddet uygulayan erkeklerin bili§sel olarak oz-cezayi notrleme bic;imlerine §U ifadeler omek verilebilir. "Katlin kocas1-· -na itaat etmelidir." (ahlaki hakhla§trrma), "Sadece bir tokat attun, hastanelik etmedim." (miminize etme), "Qfkeme yenik dii§ti.im.", "<;ok sarho§tum ne yapti~ bilmiyorum." (sorumlulugun yer degi§mesi), "Kavgas1z ev yok­tur." (sorumlulugu yayma), "O her §eyi hak ediyor.", (dehiimanize etme), "Hepsi onun hatas1." (Kurbaru su9ama).

2. ~iddet Uygulayan Erkeklere Yonelik Bili§sel Davrani§c;1 Yakla­§Imla Biitiinle§tirilmi§ Dini D aru§manhk Modeli

Bili§sel davraru§i;t terapiler bili§sel yakl~rm ile davraru§9 yakla§mun ilke ve yontemlerini birle§tiren terapi modelleridir. Bili§sel terapiler bilgi­yi i§leme kuranu iizerine temellendirilirken, davranl§i;t terapiler ise klasik, operant ve .sosyal bili§sel kuram iizerine temellenqrrilmi§tir. Bili§sel terapiye gore, insanlarm olaylar1 yorumlama bi¢mi duygu ve davraru§lanru etkile­mektedir. Olaylar dogrudan insanlarm ne hissettiklerini belirlemez. Esas o olayin ki§inin zihninde yarattigi anlam belirleyicidir. Diger bir ifadeyle ola-

MANE\li D~MANLIK VE REHBERLiI< 357

ym kendisi, insanlann duygularuu belirlemez; duygusal tepkileri belirleyen §ey, olaya yonelik yorumlanchr. B~sel terapiye gore bireyin ogrenme tari­hiyle baz1 temel inan<; ve dii§iinceleri bi<;imlenir. Bu temel inan<; ve d~iin­celer "9ema" olarak isi.mlendirilir. $emalar y~amm ilerleyen donemlerinde insanlann kendilerine ve diinyaya ili9kin algilanru degerlendirmede. kul­lancW<lan kah dii§iince kahplanchr. $emalar avantajlaruun yanmda insan­larm bilgiyi i9leme siirecinde hatalar, <;arp1tmal~ yapmalarma neden olur. Otomatik dii9iinceler bu §emalan a9ga <;il<arrr. Otomatik dii§iinceler ho§a gitmeyen duygulara (iiziintii, su<;luluk, ofke, kay~ vb.) yol a<;an olumsuz dii§iincelerdir. Se<;ici soyutlama, abartma, a§m genelleme, keyfi <;Ikarsama, felaket<;ilik, etiketleme, falahk, zihin okuma bu bili9sel <;arp1tmalardanchr (Corey, 2008). Bili§sel terapi bu bili9sel <;arp1tmalar1 otomatiklikten i;tl<ar­mayi, onlan manb.k siizgecinden ge9rterek duygulan ve davraru9lan de­gi9tirmeyi hedefler. Bili9lerdeki degi§im davraru9sal degi9irnle baglanhhdir. Daru§an yeni dii§iinme bi<;imleri ogrendigmde onlan ortaya koyacak yeni davraru9 bi<;imleri de ogrenmek zorundachr. Bu durumda davranl§<;i kura­mm ve sosyal ogrenme kurammm yontem ve teknikleri kullantlrr. Bunlar rahatlama egitiini, sosyal beceri egitimi, ba9a <;ikma becerileri ve modelleme

gibidir.

Ps~oterapi diinyasmda biligsel davrani99 terapinin geli9im siirecin­de dort dalganm oldugu goriilmektedir. Birincisi geleneksel davraru9<;thk, ikincisi geleneksel bili9sel davraru9<;thk, ii.<;iinciisii Zen Budizmi'nin "far­kmdalik" kavranuru kabul etmi§ bili§sel davraru§<;thk, son dalga ise din ve maneviyatla biitiinle§tirilmi§ bili§sel davraru§<;ilikh.r. Maneviyat yoneli.mli bili9sel davraru§<;l terapiler dini ve manevi daru§manligm onemli bir par<;a­s1chr (Tan, 2013). Plante (2009) bili§sel davraru99 terapide kullarulan ruhsal du.iumu gii<;lendirici; dua, meditasyon, ibadet, bagi9, bibliyoterapi, mane­vi modellerden ogrenme, anlam arayi91, affetme, hatalarla birlikte kendini ve digerlerini kabul, kendinden daha biiyiik bir §eyin par<;as1 olma, sosyal adalet, 9iikran, ahlaki deger ve davraru§lar gibi <;e9itli uygulama ve ara<;lar.: dan soz etmektedir. Daha once ifade edildigi gibi manevi yonelimli b~sel davraru§<;i terapiler depresyon,anksiyete gibi rahatsizhklann tedavisinde yaygm bi<;imde kullaruhrken, 9iddet uygulayan erkeklere yonelik miidahale programlarmda heniiz yer aldigt gorillmemi9tir.

Din ve kadma yonelik §iddet ili§kisi net bir bi<;imde ortaya konulabilmi§ degildir. Fakat din ve kadma yonelik giddet ili§kisine odaklanan ara9trrma-

358 MANEVi DANI$MANLIK VE REHBERLiK

larda (Ellison, Bartkowski, ve Anderson, 1999; Ellison ve Anderson, 2000;

Cunradi, Caetano ve Schafer, 2002; Giilmez, 2014) §iddet clindarhk arasmda

az veya orta. diizeyde negatif yonlii ~ki bulunmu§ttrr. ~pirik c;ah§malar kadma yonelik §idQ.et iizerinde dinin risk faktorii olmaktan <;ok koruyucu bir role sahip oldugunu gostermektedir. Ferrtinist dii§iinceye .dayah Duluth model toplumlarda yetki ve gii<; algisll1ll1 degi§mesiyl~ §iddetin azalacaguu kabul eder. Ancak bl,1 yakla§rma gore geleneksel dinler bu degi§imin oniin~e bir engel olarak durmaktadJ.r. ~iinkii geleneksel dinler ataerkil yap1yi besler, kocarun kadm iizerindeki hakimiyetine tam yetki verir, ailenin <;oziilmemer si i<;in §iddetin goriiniirliigiiniin oniine gec;er ve kadll1U1 §iddete ugrama­srm kolayla§IJ.nr. (Nason-Clark, 2004). $iiphesiz kolektif ve bireysel olarak dini metinlerde §iddetle ili§kilendirilebilecek <;e§itli ifadelere §iddeti me§ru­la§tma bir rol verilebilir. Ancak iddia edildigi gibi §idd!=!ti dini kaynaklan kullanarak hakhla§bran, hatta kutsal bir gorev olarak etiketleyen bir bakt~1 sekiiler bir zeminden gelen itirazlarla donii§tiirmek <;ok zor goriinmektedir. Dini bir diinya i<;inde olu§turulan dii§iince ve algtlarm yerine ge<;ebilecek dii§iinceler ve algtlar yine dini bir diinya i<;inden dogmahdJ.r (Walker, Partri­dge, Stephens, 2015). Aynca dini metinlere se<;ici olmayan bir bakt9la baktl7

dtgmda dinlerin aile i<;inde ve tiim toplumda uyumu, huzuru, bari91, adaleti, dogrulugu, diiriistliigu, sevgiyi, merhameti tesis etmeyi hedefledigi goriiliir. Dinler dogrudan ve dolayli olarak §iddeti ve salduganltgi onlemeye yonelik buyruklara sahiptir.

Daha once belirtildigi iizere e§ine §iddet uygulayan erkeklere yonelik bili§sel davraru§<;l yakla§rmla birle§tirilmi§ bir dini daru§manhk modeli or­negme ula§tlamami§hr. Bu <;ah§mada diger problernli alanlar (depresyon, anksiyete) i<;in geli§ti.rilen dini yonelimli davrant§<;i terapi prograinlar1 (Va­

segh, 2014; $irin, 2014) ve §iddet uygulayan erkeklere ypnelik geli§ti.rilmi§ b~sel davraru§<;i miidahale modellerinin (Ganely, 1981; Murphy ve Eck­hardt, 2005) omekliginde dini daru§manhk modelinin temel kabulleri ve ana hatlari §oyle belirleruni§tir:

1. $iddet ogrenilen bir davraru§hr. Tip.kt diger davraru§lar gibi sosyalle§­me siirecinde gozlem ve dogrudan ya§anb. yoluyla ogrenilir (Bandura, 1971). $iddet ki§inin kontrolii alb.ndadJ.r.

2. Kadma yonelik §iddet bir su<;ttrr. $iddeti sonlandJ.rilmasmdan erkek so­rumludur.

3. $iddet davraru§laruun devam etmesini saglayan §eylerin ba§mda §idde­tin fonksiyonel degerinin biiyiik olmas1 gelir. SaldJ.rgan §iddet ile ken-

MANEVi DANI$MANLIK VE REHBERLtK 359

di ic; gerilimini azalhr, e§ine boyun egdirir, rahatsizhk veren durumu

sonlandmr, aynca erkegin bir durum veya ki§i ii.zerinde gilc; ve kontrol

duygularuu ya§amasuu saglar. $iddet uygulayan erkek ac;ismdan tiim

bu olumlu sonu<;lar §iddetin devarm saglayan peki§tire<;Ierdir (Dutton,

1999).

4. $iddet uygulayan erkeklerin §iddet ve cinsiyet rol kahplarma ili9kin

inan<;larmda degi9irni gerc;ekle9ti.rmeden, onlarm evden uzakla9tinl­

mas1 veya hapis cezasma c;arpb.rtlmas1 §iddeti sonlandrrmada yetersiz

kalmaktadrr. Dahas1 bu erkekler astl magdurun kendisi olduguna inan­

makta bu nedenle ugradigi ceza sonrasmda su<;luluk duymak veya pi§­

manhk ya9amak yerine daha.c;ok ofkeye l<aptlmakta ve daha c;ok §iddet

uygulama dii.9i.i.ncesi ile bilenmektedir. Nitekim e9ine §iddet uygulayan

erkegin cezas1 bittikten sonra, hatta e9i kadm s1gurma evinde koruma

alhndayken §iddeti yineledigi gorillmektedir.

5. $iddet ve cinsiyet rol kahplarma ili§kin rasyonel olmayan inan<;Iar, adaptif

olmayan davraru§lan ve uygunsuz duygulan dogurabilir. Otomatik dii.-

9i.i.nceler bili§sel c;arp1tmalara ve adaptif olmayan varsayimlara yol ac;abilir.

6. Dini kaynaklar §iddete ve cinsiyet roi kahplarma ili9k.in rasyonel olma­

yan inanc;lar1 degi9ti.rmede, bili§sel c;arp1tmalar1 dii.zeltmede ve adaptif

davraru9larm geli9tirilmesinde kullarulabilir.

ifade ~dilen varsayimlar iizerine e9ine §iddet uygulayan erkeklere yone­

lik bili§sel davraru§c;i yakla§rmla biitii.nle9tirilmi9 dini daru§manhk, bireyin

dini kaynaklarrm kullanarak §iddete ili9kin dii.9iincelerini degi§tirmeyi, do­

nii.9tii.rmeyi ve §iddet &§1 davranl§ becerilerini geli§tirmeyi hedefleyen dini daru§manligm ozel bir formu olarak tarurnlanabilir. Bu model, bili§sel ~avra­

~§9 danl§manlik yakla91ID1IUil yontem ve tekinleri ile bireyin inana ve iba­

detleri gibi dini kaynaklarrm birle9tirerek e9ine . §iddet uygulayan ereklerin

§iddet problemine c;ozii.m bulmayi amac;lar.Bir ba9ka ifadeyle bu model,9iddet

uygulayan erkegin davraru.§1Ill taruma si.i.recinden, §iddetin sorumlulugwm

kabullenme,yanli§ bili§lerin farkma varma ve yeniden bic;imlendirme, c;ab.§­

ma-c;ozme becerileri, rahatlama teknikleri, ileti§im becerileri, ofke kontrol

yontemleri gibi c;e9itli becerilerin kaz~drrtlma sfuecine her a§amada daru9a­

nm dini inana ile yol ahr. Bozuk bili9lerin farkma varmada ve onlan degi§­

tirmede, davraru9lan bic;imlendirmede bili§sel davraru§c;i terapi teknikleriyle

bilirlikte dini uygulamalan (dua, tovbe, Kuran okuma, tefekkii.r vb.) kullanrr.

360 MANEVi DAN1$MANLIK VE REHBERLiK

$iddet uygulayan erkeklere yonelik dini daru§manhk hizmeti verecek ki§ilerin aile ic;i §iddet, aile ic;i §iddetin dini boyutu ve bili§sel davraru§c;i te­rapinin yontem ve teknikleri konusunda uzman olmalar~ gereklidir. Daru§­manhk si.ireci en az 16 hafta ve 90 dakikaltl< oturumlar §eklinde planlanabilir. Bu modele gore verilecek dini daru§manhk si.irecine kattlacak daru§anlann agu depresyon, post travmatik stres bozuklugu, antisosyal ki§ilik bozuk­lugu ve a.J!.<.ol mad de bagnnhgi gibi ciddi problemleri olmainahdrr. Bah' da §iddet uygulayan erkeklere yonelik miidahale programlan genellikle grup terapisi bi<;iminde yil.riitiilmektedir. Ancak kiilti.irel farkhhklcirdan dolayi bireysel olarak yiiriitiilmesi daha uygun olabilir. Daru§manhk hizmeti verl­lecek bireylerin nastl belirlenecegi onemli bir sorundur. E§ine §iddet uygula­yan erkeklerin bir sorunun varhguu kabule yana§mas1 ve kendi iradeleriyle bir c;oziim aramas1 dii§iik olasilikhdrr. Bu· nedenle daru§manhk hizmeti veri­lecek ki§iler, goniilhi kahhmctlarm yaru srra mahkeme, denetimli serbestlik ya da il saghk miidi.irliigu aracihgtyla yonlendirilen ve katihmlan zorunlu tutulan e§ine §iddet uygulayan erkekler olmalidrr (\:elik, 2013). Bir diger onemli soru da daru§manhk uygulamasmm nerede yil.riitiilecegi sorusudur. Bu model Saghk il Miidi.irliigu'nde, Denetimli Serbestlik $ubesi'nde, $iddeti Onleme ve izleme Merkezleri'nde ve Diyanet i§leri Ba§kanligi biinyesinde m.iiftilliiklerde uygulanabilir.

3. Bili§sel D avraru§p Yakla§mtla Biitiinle§mi§ Bir Dini Daru§mahk Modelinin Uygulama Siireci

Bili§sel davraru§c;1 modelle biltiinle§tirilmi§ dini daru§manhk modeli tipik bir bili§sel davranl§c;i terapi silreci gibi formiile edilebilir. Dini daru§­manhk modelinde daru§m~ a§amalan;degerlendirme, vaka formiilasyo­nu, mi.idahale, giic;lendirme ve sonlandrrma olarak belirlenebilir.

3.1. Degerlendirm.e

E§ine §iddet uygulayan erkeklere yonelik daru§manhk oncesi kapsamli bir degerlendirilme yaptlmas1 onemlidir. Degerlendirme, vaka formiilasyo­nuna ve miidahaleye temel saglar. Ashnda degerlendirme a§amas1 daru§­manhk si.irecinin bir parc;as1 olarak goriilmekte,§iddeti sonlandrrmaya do­niik miidahale bu a§arnada ba§lamaktadrr (Ganley, 1981; Hamberger, 1997).

Aynca silrec; sonuna kadar daru§an hakkmda bilgi edinme devam edecegi ic;in degerlen9inne de diger a§~alarm bir parc;as1 olmaktadrr.

MANEvi DAN1$MANLIK VE REHBERLiK 361

Etrafu bir ba§langic; degerlendirmesi erkegin e§ine uygulachgi §iddet ve §iddet tiirleri, §iddetin boyutlan ve risklerine <lair bilgiler ic;erir. Bu bilgiler; daru§arun kenclisinden, e§inden, yakm c;evresinden ve resmi kurumlardan

(polis raporlan, mahkeme kayitlan) elde edilir. Degerlendirme a§amasmda; e§ler arasmdaki genel uyum, ili§kide problemli alanlar, ikili taahhiitler, da­m§arun ileti§im becerilerine sahip olma diizeyi, ofke problemi, ofke kontrol

yontemleri, §iddet hakkmda tutum ve inanc;lan ve cinsiyet rol kahplan hak­kmda bilgi edinilir (Murphy ve Eckhardt, ~005: 107-108).Bu modelde §iddet problemine daru§arun inancr ve clini uygulamalanyla ili§ki kurarak c;oziim

bulunacagi ic;in daru§~ clini inane; ve ibadetleri hakkmda bilgi eclinmek onemlidir. Bu nedenle daIU§arun clini di.inyas1 tarunmaya c;ab§tlrr. Daru§arun hayatmda din ve maneviyatm onemi, ibadetlere devam diizeyi, dua etme, tOvbe etme, Kur' an-1 Kerim ve cliger clini kaynaklan okuma sikligi tespit

edilmeye t;ah§tlrr.

E§ine §iddet uygulayan erkeklere yonelik miidahale programlarmda bir daru§manhk ve terapi siirecinin ba§langic; sorusu olan (Murdock, 2014) "Sizi

buraya getiren §ey nedir?" sorusunu dogrudan cevap almak zor olabilir. Ozellikle mahkeme yonlendirmesi ile kattlanlarbu soruya cevap vermek.ten ka911abilir. DaIU§manhk programlanna mahkemenin zorunlu yonlendirme­

si ile kahlanlar §iddet davraIU§lanru inkar ediyorlarsa ''Beni mahkeme gon­derdi", "Bilmiyorum" gibi sozlerle soruyu cevaplayabilir, baztlan da yapugi

davraru§lann orada olmasrm gerektirmeyecegini ifade etmek ic;in· "Sadece bir tokat atbm" diyebilir veya "Sadece kendimi savundum", "Beni bunu yapmaya mecbur etti" gibi sozlerle kendinin asltnda bir suc;lu degll k~ban oldugunu ima edebilir (Hamberger, 1997). E§ine §iddet uygulayan erkeklere daru§manhk sfuecinin ba§layabilmesi ic;in atlantlmas1 gereken temel e§ikler­den birisi, §iddet uygulayan erkegin §iddeti inkar, minimize etme, sorumlu­

lugu e§e veya ch§sal faktorlere yiikleme egilimini kumakhr (Dutton, 1999; Ganley, 1981, 1989). Daru§man degerlendirme a§amasmda ve miidahale sii-. recinde her ne zaman daru§arun inkar, minimize, e§ine veya ch§sal faktorlere

SU<] atfetme egilimi ile kar§ila§sa bunlarla daru§aru yiizle§tirmelidir.

Daru§arun e§ine yonelik §iddet davraru§mm ilk ne zaman gerc;ekle§tigi, en agir yaralama durumu ve en son §iddet durumu hakkmda bilgi edinil­melidir. Ancak bundan once daIU§man §iddet,§iddet tiirleri gibi kavramlann

daru§ana ne ifade ettigini anlamahchr. \:i.inkii e§ine §iddet uygulayan erkek­lerin baztlan davraru§lanru §iddet olarak gormeyebilir. Ornegm bir erkek

362 MANEVi DANI$MANLIK VE REHBERLiK

i9n tokat atmak "sadece bir tokat" diye minimize edilerek §iddet olmaktan

c;tl<.anlabilir, giic; ve kontrol uygulamak vazifeyi yaprnak olarak gorillebilir veya bunlar kadma haddini bildirme, ders verme yolu olarak dii§iinillebilir ..:

(Ganley, 1981). Daru§man §.iddet davraru§lan ile ilgili sorulanru yonlendi­rirken oldukc;a.dikkatli olmahdrr. Daru§arun davraruglan, durumlan, olay­lan kendi kelimeleriyle ve kendi tarunuyla tarumlamasma ~in vermelidir (Murphy ve Eckhardt, 2005: 78). DCUU§marun, §iddet hakkm~a sorulan dog­rudan sormaktan kac;uup "Baz1 t~malar esnasmda insanlar birbirini itebilir, tokat, yunrruk, tekeme atabilir. Siz bunlardan birini yaptnuz rm?" diye sorma­s1 daha uygun olabilir. DCUU§an evet cevabuu verirse §iddet uygu1adiguu ka­

bul et:ml§ olur. Standart testlerden veya yiizyi.ize gori.i§meden ahnan cevaplar §iddet davraru§uun varhgi, boyutlan hakkmda yeterli bilgi saglarruyorsa aile iiyelerinden, yakm ~evreden, polis kayitlarmdan elde edilen bilgilerle daru§an yiizlegtirilmelidir.Daru§arun §iddet ve cinsiyet rolleri hakkmda otomatik dii­§iinceleri ve ara inanc;lan belirlenmelidir (Hamberger, 1997).

Degerlendirme agamasmda daru§arun c;ocukluk doneminde aile i9flde veya sosyal c;evrede cinsel, duygusal ve fi.ziksel istismara ugray1p ugrama­

digi tespit edilmelidir. Bu daru§arun savunmaa tutumunu zayillatmak ve darugmanhk siirecine devam etmeye ikna etmek i9fl onemlidir (Hamberger, 1997). Bu bilgiler daru§arun egine kar§t empati duygulanru geligtirmek i<;in­kullarulabilir (Ganley, 1981). Darugarun gei;mi§te maruz kald1gr veya taruk oldugu §iddet durumunu kullanarak mevcut halde e§ine uygulad1gi §iddeti mazur gostermeye c;ahgmasma izin veril.memelidir. Ayru zarnanda bu bilgi kurbarun e§iyle empati kurmas1 i9fl degerlendirme ve daru§manhk siirecin­de kullarulabilir.

Bilgi edinme ilk gorii§melerde sozlii yolla oldugu kadar baz1 standart testier vas1tas1yla da olabilir. Kadma yonelik §iddetin varhgr, tarihc;esi, tiir­leri, boyutlan Straus'un (1996) geli§tirdigi "~ab.§ma Yontemleri Olc;egi"yle (ConflictTacticsScales-CTS 2) belirlenebilir. E§ine §iddet uygulayan erkek­

lerin §iddete yonelik sorumluluk bilinr; diizeyleri "Yakm ili§kilerde $iddet Sorumlulugu Olr;egi"(Yun ve Vonk, 2011) kullarularak tespit edilebilir. Da­ruganlarm §iddete yonelik tutumlan (Sakalh-Ugutlu ve Ulu, 2003), cinsiyet rollerine ili§kin tutumlan ac;iga c;ikarmak (Zeyneloglu ve Terzioglu, 2011) i9n iilkemizde geli§tirilmi§ c;e§itli olc;ekler kullarulabilir. Ofke diizeyini be­lirlemek i9n ise Novaco'nun (1994) "Ofke Envanteri"nden yararlarulabilir.

~vi D~MANUK VE REHBERLiI< 363

Aynca dalll§anlann dini ya§amlanru degerlendirmek i9n iilkemizde_geli§­ti.rilmi§ olan dini hayat ve dini tutum olc;ekleri (Uysal, 1995) kullarulabilir.

Degerlendirme a§amasmda dikkat edilecek konulardan bir digeri ise daru§arun de~im motivasyonudur. $iddet uygulayan erkeklere yonelik miidahale programlanna mahkeme yonlenc;tinnesiyle kattlan ki§ilerin.mo-

. tivasyonu, kendi istegi ile kattlanlara klyasla oldukc;a dii§iik oldugu ifade edilmektedir. Daru§manm, daru§anlarmm programa kattlma ve devam etme

konusunda isteklerini arhrmahchr. Dalll§ana dii§iince, duygu ve davraru§lar arasmdaki ili§ki anlattlarak daIU§an bunlan de~ti.rme konusunda motive edilmelidir. Esasmda psikopati gibi ruhsal bozukluga sahip olanlar ch§mda c;ogu erkek e§ine uygulacligi §iddetten dolayimutluluk duymaz ve huzurlu olmaz. $iddetin tek sorumlusunun e§leri olduguna inansalar da buna mec­bur olduklan.ru soyleseler de duygusal olarak rahatsiz olmalan daha biiyiik olastltl<lichr. Daru§man daIU§aru duygularuu ta.rumaya te§vik ederek degi­§im ic;in ic;sel bir motivasyon geli§ti.rmesine yardim etmelidir (Ganley, 1981).

Bunlann ya.rusrra daru§man §iddet uygulayan erkegin inane; kaynaklan.ru kullanarak degi§ime motive etmelidir. "Sonra §iiphesiz Rabbin, cahillik se­

bebiyle kotiiliik yapan, sonra da bunun ardmdan tevbe edip durumunu Q.u­zeltenleri (bagi§layacaktlI). <;iinkii onlar tevbe ettikten sonra Rabbin elbet c;ok bagt§layan, pek esirgeyendir." (Nahl, 9: 119), /1 Ancak tevbe edip hallerini diizeltenlei; Allah'a simsili sanhp dinlerini (ibadetlerini) yalniz onun i9n

yapanlar ba§kachr. l§te bunlar (gerc;ekte)miiminlerle beraben;iirler ve Allah -miiminlere yaja.nda biiyiik miikafat verecekti.r'' (Nisa, 4: 146) vb. ayetler da­

IU§aru de~ime motive etmede kullarulabilir. Daru§an de~ime motive ol­dugu zaman miidahale a§amasma gec;ilebilir.

Degerlendirme a§amasmda daru§an, bili§sel davraIU§c;i yakla§mtla bii­tiinle§tirilmi§ dini daru§manhk hakkmda bilgilendirilir. /1 Allah, iman eden ve iyi §eyler yapanlara soz vermi§ti.r; onlara bagt§lama ve biiyiik miikafat varchr."(Maide, 5: 9), "hnan edip de iyi davraru§larda bulunanlara gelince,. onlar ic;in c;ok merhametli olan Allah, (gonilllerde) bir sevgi yaratacaktrr (Meryem, 19: 96) gibi Kur'an'm insanm duygu dii§iince ve davraru§lan ara­smdaki baglantiya yaptigi vurgulara omek verilerek daIU§anm bu unsur­lar arasmdaki baglantiyi kavramas1 saglarur. Kuran' da iman, salih amel ve bunlarm kar§ihgmda almacak miikafatlan bildiren yiizden fazla ayet buluri­maktachr. Iman dogrwtusunda yaptlacak iyi davraru§lar, insaru miikafatla­ra gotii.recekti.r. Miikafatlar Allah'm ahirette miimin kullcmna vermeyi V?1at

364 MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiK

ettiklerinin yarunda bu diinyada iman amel uyumuyla ortaya c;tl<an olumlu duygular, bir diger ifadeyle oz-odiillerdir. Kuran ayetlerinde ifade edilen bu biitiinli.ik bµi§sel davraru§<;i kuranun ileri siirdiigu dii§~ce duygu ve dav­raru§ ili§kisiyle bei:t-Zerdir.

Daru§andan mutlaka siirecin nastl gittigini, anla§tlmayan noktalar olup o~acb.guu degerlendirmesi istenmeli ve geri bildirim almmahdrr.Daru§­ma.nbk siireci,oturumlann siiresi, say1s1, ic;erigi,uygulanacak tekniklei:, ~v odevleri gibi konularla dan!§an bilgilendirilmelidir. Miidahale siirecinde dan!§ana odev olarak her seansta ezberlemesi veya sik sik okumas1 ic;in ele ahnan konuyla ili§kili birka<; ayet verilebilir ve bu ayetler iizerin<;le tefekkw etmesi ve Hz. Muhammed' in aile hayah hakkmda kitap okunmas1 istenebi­lir.Daru§mana verilecek bir diger odev de seanslar arasmda ofk~ giinliigiinii ~Ganley, 1981) doldurmas1 olabilir. Daru§an seanslar arasmda ofke duygusu­nu ortaya c;ikaran olaylan, olaylar meydana geldigi esn~da ne dii§iindiigu­nii, bili§sel c;arp1tmalardan hangilerini kullandiguu, altematif dii§iincelerin neler olabilecegini bu giinliige kay1t eder (Dattilio, 2010).

Daru§man ve daru§an arasmda giivenli bir ili§ki kurulmahdrr. Dan!§mel.!l ve daru§an arasmda ili§kinin saghkh §ekilde kurulabilmesi ic;in daru§man veya terapistin c;ok dikkatli ve hassas olmas1 gerekir. Daru§man daru§ana empati ile yakla§mah, aktif dinlemede bulunmahdrr. Sesinin tehdit, suc;la­ma banndIIan bir tonda olmamasma dikkat etmelidir. Daru§aru "ne oldugu" hakkmda detayh bilgi vermesi i<;in kibar ve nazik ifadelerle te§vik etmelidir (Murphy ve Eckhardt, 2005).

3.2. Vaka Formiilasyonu

Daru§man, daru§an hakkmda degerlendirme ~iirecinde elde ettigi bil­gilerin bir ozetini yapar. Neye nastl miidahale edecegini belirlemeye <;ah§ir bir yol haritas1 hazrrlar. bncelikle daru§arun son alh ay ic;inde ve tiim ili§ki siirecinde uyguladigi fiziksel §iddet ve diger §iddet oykiilerini tespit eder. Daru§man, §iddetin en c;ok hangi durumlar alhnda ortaya c;ikhguu, §iddetin geli§ini haber veren ip w;larllllil. neler oldugunu tarumlar ve §iddetin da­ru§arun kendisi e§i ve c;ocuklar1 iizerinde kisa ve uzun vadedeki etkilerini belirler, e§ler arasmda c;ah§malarm oldugu alanlan tespit etmeye c;ali§rr. Da­m§man, daru§arun §iddet ve kontrol davraru§l ile ilgili proble~atik ahflanru, varsayunlarrm, standartlarrm ve inan<;larrm tespit eder yani bili§sel faktorle­ri tarumlar. Stratejileri ve kaynaklar1 belirler, vaka formiilasyonu hipotezle-

MANEVi DAN1$MANLIK VE REHBERLiK 365

rini olu§turur, bili~sel ve davraru§sal de~im i9n mijdahale hedefi belirler, · ·mudahale listesi hazrrlar boylelikle vaka formiilasyonu yapar (Murphy ve

Eckhardt, 2005). Daru§marun bu a§arnada temel gorevi degi§im stratejisini belirlemek, daru§ana sunmak, daru§arun hedeflerine ula§masma yardnn edecek bilgilendirici ve destekleyici egimi vermektir.

3.3. Miidahale

E§ine §iddet uygulayan erkeklere yonelik miidahalede, standart bili§sel davraru§9 tekniklerle dini uygulamalardan dua, tovbe, Kuran okuma, tefek­kfu ve manevi modeller birle§tirilerek yaplhr.

Sean5larm yap1s1 genel olarak; "1. Ofke 'durumu kontrolii 2. Hafta i9, onemli olaylar 3. Onceki seansla baglanh kurma 5. Giindem belirleme 6. Giindem maddelerinin ele almmas1 7. Odev verme 8. Seansm ozetlenmesi 9. Geribildirim" bit;iminde planlanabilir (Koroglu ve Tfukc;apar, 2015).

3.3.1. Bili§sel Teknikler

<;ok sayida bili{lsel fakt6r kadma yonelik erkek §iddeti ile yakmdan il­gilidir. Erkeklerin c;ocukluk donemi.nden itibaren ogrenme tarihiyle bi<;irrtle­nen kadma yonelik §iddetle ili§kili ~emalan bulunmaktadrr. Yaptlan klinik c;ah§malarda "Kadmlar §iddeti hak eder"; "Erkegi kadm tahrik eder", "Koca evin ba§1drr.", "Kadmlar kontrol edilmelidir.",11Kadmlar rasyonel degildir", "Kadmlar eksik varhl<lardrr.", "Kadmm doviilmesi abarhlacak bir ~ey degil­dir.", "Kadm dayaktan zevk duyar.", 11Kadma giiven olmaz.", "Kadm erkege muhtac;br", "Erkek zayif goriinmemeli", "$iddet uygun bir davraru{ltrr." gibi {liddet uygulayan erkeklerin baz1 yaygm ~emalan belirlenmi{ltir (Murphy ve Eckhardt, 2005).

"Kadm rasyonel bir varhk degildir.11, veya bir diger ifadeyle "Kadm

eksik akilli varhkhr." §emas1, §U otomatik dii{liinceleri dogurabilir, "O c;ok duygusal.", /1 0 irrasyonel.11

, "Onu asla anlamiyorum.11, "Sfuekli bo§ geveze~

lik ediyor.", /1 0 sadece sac;mahyor.", 110 bir aptal.11 Bu §emalar ve otomatik dii§iinceler erkeklerin e§lerini dehiizmenize etmesini, kacbrun sahip oldugu

· insani ozellikleri yok saymasrm kolayla§trrarak §iddetin yolunu ac;maktadrr. Bir diger yaygm §ema olan "Kadm hatahdrr11 §emas1 §U otomatik dii{liincel~­ri a<;iga <;tkarabilir. 11Bana bunu o yaptmh.", "Hepsi onun hatas1.", 110 ba§lat­h .11, 11Kafamm tasuu attrrdt.". E~e sue; atfetme kadma yonelik §iddet durum­larmda slkc;a kullaruldtgi bildirilmektedir. "Kadm kocasma itaat etmeli."

366 MANEVi DAN1$MANLll< VE REHBERLiK

§emas1 "Ne soylediysem o." "Kararlan ben veririm.", "Haddini bilmeli.",

"Ona patronun kim oldugunu gosterdim.", "Her yapb.gmu, her gittigim yeti -bilmek zorunda degil." gibi otomatik dii§ilnceleri dogurabilir (Murphy ve Eckhardt, 2005).

"Bunda abartacak ne var" §emas1 ve §emarun a9hmlan "Kafasuu yanp hastaneli.k mi ettim?", "Sadece bir tokat atb.m.", "Sadece bir kei:e oldu.", Vi.i.­cudu hassas.", "Gen;ekten onu incitmedim" §eklinde olabilir. Bu §iddet uy­gulayan erkek.lerin §iddeti minimize ederek §iddeti onemsizle§tirme gayre­tidir. (Ganley, 1989). Minimizasyon erkek.lerin e§lerine verdik.leri fiziksel ve psikolojik zararlan goz ardi etmelerini, davraru§lanrun sorumlulugundan· ka<;malaruu ve ortada bir sorunun olmadigma kendilerini i.kna etmelerini kolayla§b.ru.

"$iddet uygun bir davraru§b.r." §emas1 §iddeti degerli goren otomatik dii§iinceleri ortaya 9-kanr. "Bazen dayak iyidir.", "Onu terbiye etmek benim vazifem.'', "Ba§ka yol brrakmadi bana." gibi otomatik dii§iincelerle ilgili iki varsayim soz konusudur. Erkek §iddeti ya ahlaken dogruluyordur, ya da fonksiyonel degerinden dolayi §iddete ba§vuruyordur. $iddet arzu edilen _ sonw;lara en kestirme yoldan gotiiren giic;li.i. bir ara~trr. Kaduun ozgiir ve ozerk bir varlik olarak goriilmedigi ataerki.l toplumsal yaptlarda §iddet, kiil-tiir ve dinlerin bu gelenege bagh yorumlan i.le ahlaken me§rula§trrtlabili.r. $iddeti ahlaken me§rula§bnlmasuun alb.nda adil diinya inana da yatmak--­tadrr. Adil diinya inana insanlann neyi hak ederlerse onu gorecek.leri tezi iizerine kuruludur. Buna gore §iddete ugrayan kadinlar mutlaka §iddeti hak edecek bir §ey_yaprm§lardrr (Murphy ve Eckhardt, 2005; Dutton, 1999).

Bili§sel davraru§9 terapinin ortaya koydugu biligsel ~arp1tma ve bili§sel hatalar §iddet uygulayan erkeklerde yaygm bi~de goriilmektedir. Dii§iin­me siirecindeki bozuk dii§iinceler bozuk duygulan onlarda bozuk davraru§­lan ortaya c;tl<armaktadrr. Keyfi c;ikarsama, se9ci algtlama, iki u~an birinde dii§i.i.nme, genelleme, abartma, kii<;iimseme, kigilegtirme, minimize etme, aktl okuma,.etiketleme, faktl.Jk, fe.laket9lik §iddet uygulayan erkek.lerde go­ri.i.len yaygm bili§sel ~arp1tma bi~erdir. bmegm "<;ok ozenli giyinmeye ba§ladi, ba§ka biriyle gorii§i.i.yor olmah." diyen bir ki§i bili§sel ~arp1tmalar­dan biri olan keyfi 9-karsamayi, "Bumm i.i.zerine neden gittigini anlarmyo­rum, hastaneli.k etmedim." diyen biri minimize etmeyi, "Yemek yaptlmarm§, evliligm sorumluluk.laruu yerine getirmiyor." diyen ki§i se9ci algiyi, "Yeter­siz bir koca oldugumu dii§iini.i.yor." diyen biri aktl okumayi kullaruyordur (Murphy ve Eckhardt, 2005).

MANEVi DANI$MANLIK VE REHBERLiI< 367

D~man, daru§arun otomatik di.i.§iincelerini yeniden yaptland.irmasma itomatik dii§iincelerini yeniden degerlendirmesine ve altematif a<;tl<lamalar •ulmasma yardun eder. Daru§man, d~aruna bir dii§iincenin dogrulugu­La dair karutlar1 nastl inceleyecegini gosterir "Ge9Jrl§te ya§anan bir §iddet Lururnunda e§inizi suc;ladiguuz §eyleri destekleyecek ne gibi karutlar var? ;:tl<arururuzm dogru olup olmadigrm destekleyecek ne gibi ek bilgiler var? 'E§inizin davraru§ma dair altematif bir a<;tl<lama ne olabilir?", "Bir dizi bi­i§sel ~arpiklik bic;imi inceledik. Kendi otomatik dii§iincelerinizde hangisini ~oriiyorsunuz?" gibi yonlendirici sorularla daru§man, daru§an.rii. otomatik lii§iincelerinin farkma varmasma ve altematif dii§iinceler geli§tirmesine rardun eder. Bu becerileri geli§tirmek amaciyla daru§andan seanslar arasm­iaki siirelerde ili§ki hakkmda sikmtJ. ya§adiklari. veya -;ah§maya girdikleri iurumlarla ilgili ofke giinliigiine kisa notlar almas1 istenir. Daru§anm giinlii­?;fine otomatik di.i.§iinceleri, bunlarm sonlannda verdigi duygusal cevaplar1 {e e§ine kar§I verdigi davraru§sal tepkileri J<aydetrnesi istenir. Bu tiir bir ka­yit daru§anm otomatik dii§iincelerinin verdigi duygusal ve davr~sal tep­kilerle nastl baglantJ.h oldugunu a«;iga 9-karmaya yardun eder. Bu uygulama 5ayesinde druu§man e§ine kar§1 verdigi negatif duygusal ve davraru§sal ce­vaplarm, bu cevaplarla baglantJ.h bili§lerin farkma varabilir (Dattilio, 2010). •

Daru§man Kur'an ayetlerinden ve Hz.Muhammed'in aile hayatJ.ndan omeklerle daru§arun bozuk bili§lerini degi§tirmesine, altemati..fler geli§tir­mesine ve dii§iincelerini yeniden bi<;i.mlendirmesine yardun eder. OJ:Ftegin kad.uun eksikligme dair bili§sel §emalan degi§tirmek i«;in daru§ana "Ey in­sanlar! Dogrusu biz sizi bir erkekle bir di§iden yaratb.k. Ve birbirinizle taru§­maruz i«;in sizi kavimlere ve kabilelere ayirdik. Muhakkak ki Allah yanmda en degerli olaruruz, O'ndan en -;ok korkaruruzd.ir. $iiphesiz Allah bilendir, her §eyden haberdardu'' (Hucurat, 49: 13), gibi ayetlerle Allah'm kadm ve erkek arasmda ontolojik diizeyde bir aynm yapmadiguu, kadin erkegin ila­hi emirlere muhatap olma a«;ismdan ayrn oldugunu·hattrlahr. "$iddet µy­gun bir davr~ttr." di.i.§iincesini degi§tirmek i<;in Hz. Muhammed manevi model olarak sunulur. Ozellikle Hz. Muhammed' in e§leri ile zaman zaman . ya~ami§ oldugu problemlerde hi-;bir zaman §iddeti bir ~oziim olarak kul­lanmadiguu vurgulanu. Burada d~anm sahip oldugu dini bilgi ile da­m§marun sunmu§ olugu -;er~eve birbiriyle «;eli§ecek olursa ve daru§an Nisa suresinin 34. Ayetine veya benzer i~erikte hadis rivayetlerine i§aret ederek davraru§1111n dogrulugunu savunacak olursa, daru§man Kuran'm insanla­ra sundugu diger -;oziim yollar1111 hattrlatmalid.ir. D~man pozisyonunu

368 MANEVi D~MANLIK VE REHBERLiK

kullanarak, ayetin farkh yorumlanru kabul ettirmeye c;ah§rrsa daru§arun bu yorumlan reddetme ve egitimi brrakma . durumu soz konusu olabilir. Da­

ru§arun dini ~bullerine saygili olmak onemlidir. Daru§m~ dam§ana a<;tk bi9mde inane; bi~ terk etmesini onermekten kac;rrunahdrr. Daru§anlar c;ab§ma durumlannda e§itlik<;i, adil c;oziimler bulmaya, herkesin maksimum fayda saglayacagi sec;eneklerde uzla§maya te§vik edilmelidir. $iddetin dog­rudan ve dolayh olarak daru§arun kendisi, e§i ve c;ocuklar1 iizerindeki oluin­

suz etkileri tarti§tlmahdrr. E§ine verecegi olfu::Ilcill veya ciddi yaralanmalar nedeniyle ozgiirliigunu kaybedecegi, hem e§inin hem de kendinin ruh sag-, hklanrun bozulabilecegi .ve §iddetin dini/ manevi diinyalarmda tahribatlar

yaratabilecegi soylenmelidir. Pogabilecek olumsuz sonuc;lar hakkmda bilgi verilmesi daru§anlar ic;in oldukc;a aydmlaba olabilir.

Kuran ve hadislerden omeklerle bili§lerin altinda yatan yanh§ inane; ve §emalar degi§tirilmeye motive edilir. Omegin, e§in birtakim olumsuz davra­

ID§lanna odaklanarak se<;ici algtlama yapmarun "Bir kimse kansma kin bes­lemesin. Onun bir huyunu begenmezse, bir ba§ka huyunu begenir" (Mus­lim, Rada', 61), hadisiyle ve "Hakkmda kesin bilgi sahibi olmadigm §eyin

pe§ine dii§me. <;iinkii kulak, goz ve kalp, bunlarm hepsi ondan soru.mJ,udur (isra, 17: 36)" ayetiyle zihin okumarun dinen uygun olmayan bili§sel c;arp1t­

malar oldugu gosterilebilir.

Bili§lerdeki degi§im davraru§sal degi§imle baglanbhdu. Daru§an yeni dii§i.inme bic;imleri ogrendiginde onlan ortaya koyacak yeni davraru§ bi9m­leri de ogrenmek zorundadrr. (Murphy ve Eckhardt, 2005). Daru§arun saghk­

h dii§iinceleri davraru§a dokebilmesi ic;in ileti§im becerisi, ofke kontrolu gibi becerileri kazanmi§ olmas1 gereklidir.

3.3.2. Egitim ve Davraru~p Teknikler

Egitim daru§manhgm en onemli klsrmlanndan biridir. Daru§man da­

ru§ana saghkh bir ili§kinin ozellikleri ko:nusunda egitim verir. Saghkh bir ailede e§lerin duygusal payla§rma sahip oldugu, her konuda anla§amaya­bilecekleri ancak birbirlerini ~estekleyebilecekleri ve sevmeye devam ede­

cekleri anlattl.t.r. Ev i<;inde ve di§mda ~birligi olmas1 gerektigi, evin i§lerinin tek bir ki§inin omuzlannda olamamas1 gerektigi ogretilir. Her ailede sorun­larm, problemlerin olabilecegi bu problemler ic;in aile iiyelerinin birbirini

suc;lamamas1 vec;oziime odaklanmas1 gerektigi vurgularur. Saghkh ailelerde bireylerin fikirlerini, du~celerini rahatc;a ifade ettigi, ileti§im sorunlarm

MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiK 369

ya§anmad1gr bildirilir. Farkhhklar, anla§mazltl<lar olsa bile yap1c1 yollarla

c;ozfun aranmas1 gerektigi ve herhangi bir §iddet ti.iriine ba§vurulmamas1

gerektigi ogretilir. Saghkh ailenin ozellikleri Hz. Muhammed' in omek haya­

tmdan verilen omeklerle destek.lenir. Saghkh aile egiti.mi ve ileti§im egiti.mi

tavsiyeler, ac;Lklamalar, tarh§malarla yi.iriitUliir.

Egiti.min ic;erigini olu§turan konulardan bir digeri beceri ileti§im egi-

. timidir. Daru§arun ileti§im becerileri geli§tirmesine yardima olunur. Aktif

dinleme, duygulan ifade etme, anla§ma ve uzla§ma becerileri kazandml­

maya c;ah§lhr. Oaru§man rol oyma yontemini kullanarak suc;Iayia, kmayi­

a, yargtlay1c1 bir tonda ve tam tersi bic;iminde duygular1 ve istek.leri ifade

etme bic;imlerini gosterebilir. "Allah'm rahm!=?ti sayesinde sen onlara k ar§I

yumll§ak davrandm. Eger kaba, katJ. yiirekli olsaydm, onlar senin etrafmdan

dagihp giderlerdi. Arhk sen onlan affet. Onlar ic;inAllah'tan bagr§lama dile.

i§ konusunda onlarla mii§avere et. Bir kere de karar verip azmettin mi, arhk

Allah' a tevekkill et, (ona dayarup giiven). $iiphesiz Allah, tevekkiil edenleri

sever." (Al-i imran, 3: 159) gibi Kur' an ayetleri I§Igmda dogru ileti§im §ekli

ogretilir.

Ofke duygusu ve §iddet aynm1 yaptlarak ofkenin tabii, engellenemeyen

bir duygu oldugu, ancak §iddetin ise insan tercihine bagh ve degi§tirilebi­

lir bir davraru§ oldugu ac;Lklanmahdrr. Taru.mlamalarla bilirlikte daru§anm

duygularinI ta.kip etmek onemlidir. Daru§ana ofke duygusu yilkseldiginde

bununla nastl ba§ ettigi, uyartlma esnasmda ac;iga c;ikan fiziksel degi§imle­

rin farkma var1p varma<llgi sorulmahdir. Daru§aila bili§sel davranl§c;i tera­

pilerin c;ab.§ma durumlarmda kullantlabilecek temel tekniklerinden biri olan

mola prosediirii ogretilmelidir. Mola (timeout) yontemi, bir ki§inin ofkesi­

nin yiil<seldigini hissettiginde bulundugu ortamdan uzakla§mas1dir. Boyle­

ce ofkenin davraru§a donii§mesinin on iine gec;ilmi§ olur. Bu yontemin sag­

hkh bi<;imde uygulanabilmesi ic;in ki§inin bedenindeki fizyoloji.k ip uc;Iarrm

okumayi bilmesi gereklidir (Hamberger, 1997). Bir c;ab.§ma esnasmda ofke

diizeyinin yiil<selmesi kalp ab§ hizmda arb.§, hizh nefes ahp verme, kas ge-'

rilimi, ses titremesi gibi fizyoloji.k tepkileri dogurur. Daru§ana bu fizyoloji.k

belirtileri ta.kip ederek ofkesinin §iddete donil§mesini engellemek ic;in evde

ise evden di§an c;ikabilecegi veya di§an c;Ikmak istemiyorsa ba§ka bir oda-..

ya gec;ebilecegi soylenir. <;iinkii c;ab.§ma ortammda kalmak ofkenin §iddet

davranI§larma donii§me olastliguu artrrmaktadir. Daru§man danl§aru mola

uygulamasma te§vik ic;in onunla Hz. Muhammed'in baz1 hadislerini pay-

370 MANEvt DANI$MANLIK VE REHBERLiK

la§rr. Oaru§arun bu hadislerin ilzerinde dii§iinmesi ve tarti§mas1 ii;in .6..rsat verilir. "iyi bilin ki ofke, Ademoglu'nun kalbinde bir parc;a kordur. Siz onun gozlerinin kizar.digma, avurtlaruun §i§tigine bakrnaz nusuuz? ,Kim boy le bir §ey hissederse, yere yaslansm, ofkesi gei;inceye kadar oyle kalsm." (Timizi, Fiten, 26). veya "Biriniz ayakta iken ofkelenirse otursun. Ofkesi gec;erse ne

ala, ge9Ilezse yatsm." (Ebu Davud, Edeb, 4) gibi hadislerin, ofkenin tabi bir duygu olduguna, viicutta · fizyolojik bir tak.im tepkiler dogurduguna, . sec­deye varmak, yatrnak, uzanmak gibi davraru§lara fiziksel durumu kontrol

ederek ofkenin kontrol edilebilecegine ~aret ettigine dikkat c;ekilebilir. Ayet ve hadislerle, ofkenin yiikselrnesiyle ortaya 9kan fizyolojik belirtilerin farki­na varmarun ve bulunulan hali ve ortanu terk etmenin daha hayrrh oldugu gosterilir. Daru§man mola uygulamasrm ogretirken mola prosedfuiiniin asla ·

bir problem c;ozrne yonterni olrnadigiru belirtrnelidir. Mola sadece ofkeyi kont­rol altina alma yonternlerinden biridir. Qlti§ma durumlarmda bunu bir prob­lem c;ozme yonterni olarak kullanrnak c;ab§ma yaratan problernlerin birikerek daha biiyiik c;ab§malarm dogrnasma zernin hazrrlayabilir (Koroglu, 2011).

3.4. Sonlanduma

Sekiiler bili§sel davraru§c;i terapide oldugu gibi bir l?ili§sel davraru§c;1 yakla§1mla biitiinle§~ manevi daru§manhgm hedefi daru§arun kendi daru§maru olrnasiru saglamak, §iddete gotiiren bili§leriyle, otomatik dii§iin­celeriyle inanoru ve diger manevi kaynaklarmi kullanarak kendi kendine ba§

etrnesini saglamaktir. Siirec; i<;inde daru§arun dini kaynaklarla desteklenmi§ bili§sel ve davraru§c;i teknikleri ogrendigi, §iddet problemine dair belli bir a§ama kaydettigi ve §iddet belirti.lerinde azalma oldugu goriildiikten sonr?­daru§manhk seanslan arasmdaki siire ac;ihr. Once iki haftada bire, sonra iic;

haftada bire ve sonra dort haftada bire dogru seanslar seyrekle§tirilir. Son­landirma a§amasmda siirecin ba§mda daru§anla birlikte belirlenen hedefl.ere ne kadar ula§tldigi, daru§arun neler ogrendigi, inane; ve manevi kaynaklarrm

kullanarak sagladigi degi§imi nastl devam ettirecegi konu§ulur. Sonuc; ye­terli goriiliiyorsa daru§manhk siireci sonlandirtlrr. Ula§tlan hedefler yeterli goriilmiiyorsa yeni hedefl.er belirlenerek daru§manhk siireci devam ettirilir.

So nu~

Kadma yonelik §iddet oncelikle kadiru, sonra diger aile bireylerini ytl<.ici bic;imde etkileyen ve toplumun biiti.inliigiinii tehdit eden onemli bir prob-

MANEvi DANI~MANLII< VE REHBERLiK 371

lemdir. Hemen her giin haber programlanna konu olan kadma yonelik §id­det haberleri bu yikia. probleme miidahale ve miicadelenin yetersizligme i§aret etmektedir. Kadina yonelik §iddet i;ok boyutlu bir problemdir. Devlet

kurumlan ve sivil toplum 6rgiitleri bu probleme yap1acaklan miidahale ve onunla miicadelede i;ok boyutlu progr~ar geli§tirmelidir. Programlard.a yer alacak boyutlardan biri de ku§kusuz §iddet uygulayan erkegi iyile§tir­me-rehabilite etme, degi§tirme-geli§tirme egitiminin verilmesidir. $iddet

daha <;ok bir zihniyet sorunudur. Bozuk bili§lerle §ekillenen zihniyetlerin yeniden sagb.kl..t §ekilde in§a edilmesi gerekmektedir.Yurt di§mda §iddet uy­gulayan erkeklere yonelik ~ok sayida gerek dini gerek sekiilerpsiko-egitim programi geli§tirilmi§tir. Dlkemizde ise bu konuda sekiiler veya dini daru§­

manhk alarunda heniiz kayda deger bir a§ama goriilmemi§tir.

Bu i;ah§mada e§ine §iddet uygulayan erkeklere yonelik bili§sel davra­ID§<;l yakla§mun yontem ve ilkelerinden faydalanarak yaptlabilecek dini

daru§manhgm ~eri;evesi ana hatlanyla c;izilmeye ~ah§iliru§hr. Bili§sel dav­raru§c;i perspektiften konuya baktldigmda kadina yonelik §iddet, erkegm kadin ve §iddet konusunda ogrenme yoluyla edindigi bazi temel dii§iincl!!

ve inani; bi~erinin sonucudur. $ema olarak isimlendirilen bu temel dii~ §iince ve inani;}ar kab dii§iinme kahplandrr ve bu kahplar ya§anun ilerleyen donemlerinde erkegin hayabnda yer alan kadina kar§l algtlarmi bi~en­dirmekte, davraru§laIInl belirlemektedir. Kadin hakkmda olumsuz olarak nitelenebilecek temel inani;}ara ve otomatik dii§iincelere sahip erkekler i;e­

§itli bili§sel i;arp~tmalan da kullanarak §iddet davrant§rm temize <;tl<armaya i;ah§maktadrr. Bu tiir ki§iler kriminal olarak cezalandinlsa dahi kendilerini sm;lu olarak gormedi.kleri ii;in e§lerine yonelik §iddeti devam ettirmektedir.

Bu nedenle §iddete miidahale siirecinde erkegin kadm ve kadina yonelik §iddet konusundaki tern.el inani;}aIInl ve otomatik dii§iincelerini ki§inin dini kaynaklanndan istifade ederek iyile§tirici-rehabilite edici, geli§tirici deste­

gin sunulmas1 daha yararh olabilir. Din insan hayabrun en 6nemli unsurla­nndan biridir ve aile ili§kilerinin sagb.kl..t §ekilde yiiriitiilmesini saglayacak i;ok sayida ~elere sahiptir. E§ine §iddet uygulayan erkeklerin §iddet dav:­

ran!§lanrun albnda ya tan saghksiz dii§iincelere, cinsiyeti;i baki§lara Kur' an ayetleri ve Hz. Muhammed'in omek davraru§lanyla altematif baki§lar geli§­tirilmesi saglanabilir. $iddetin onlenmesinde, dini bir baglam ii;inde bilim­sel miidahale yakla§mtlanndan yararlanarak geli§tirilen alternatif modeller

daha etkili olabilir.

372 MANEVi DANI$MANLIK VE REHBERLiK

Kaynak~a

Adams, D. (2003). Certified batterer intervention programs: History, pltjloso­phies, techniques, collaborations, innovations and challenges. Opginally­in clinics in family practice, 5(1). www.futureswithoutviolence:org/us'" erfiles I file I Children_and_Families I Certi.fied%20Batterer %20Interven­tion%20Programs.pdf.(<;evrimic;i, 12.02.2016).

Ailenin Korunmas1 ve Kacbna Kar~1 $iddetin Onlenmesine Dair Kanun. Resmi Gazete, 20 Mart 2012, Sayi: 28239. http:/ /www.resmigazete.gov.tr/ eskil-er/2012/03/20120320-16.html. I

Bandura, A. (1973). Aggression: A cociallearninganalysis. Englewood· Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall.

Bandura, A. (1978). Socialleamingtheory of aggression. Jour.nal of Communication, 28(3), 12-29.

Bandura, A. (1983). Psychologicalmechanisms of aggression. In R. G_. Green ve E. I. Donnerstein (Ed.). Aggression: theoretical and empirical views ic;inde (Vol-1, pp.1-40). New York: AcademicPress.

Bandura, A. (1991). Social cognitive theory of moral thought and action. In W. M .. Kurtines ve J.L.,Gewirtz (Ed.). Handbook of moral behavior and development: Theon;, research and applications ic;inde (ss. 71-129). Hillsdale, New Jersey:

Lawrence Erlbaum Associates.

Barnett, 0. W., Miller-Perrrin, C. L. ve Perrin, R. D. (2011). Family violence across­the life span (3. Baski). Thousand Oaks, California: Sage.

Brinkerhoff, M. B., Grandin, E. ve Lupri, E. (1992). Religious involvement and spousal violence: The Canadian case. Journal for the Scientific Study of Reli­gion, 31(1), 15-31.

Canan, i. (1998). Hadis Ansiklopedisi (s. 1-18). Cilt. Ankara: Aki;ag.

Ceasar, P. L. ve Hamberger, L. K (1989). Treating men whobatter: Theon;, practice, andprograms. New York: Springer.

Corey, G. (2008). Psikolojik dani~ma, psikoterapi kuram ve uygulama. (T. Er­gene, <;ev.). Ankara: Mentis Yaymcrhk.

Clarke. R. L. (1986). Pastoral care of battered women. Philadelphia: ~he Wesbnin­ister Press.

Cunradi, C. B., Caetano, R. ve Schafer, J. (2002b ). Religious affiliation, denom­inational homogamy and intimate patner violenc eamong U.S. couples. Jurnal for the Scientific Study of Religion, 41(1), 139-151.

MANEvi DANI$MANLIK VE REHBERLiK 373

<:;elik, G. (2013). E~ine §iddet uygulayan erkeklere yonelik grup <;ali§mas1: bili§­

sel-davraru~9 yakla§rmla yaptlandmlan grup siirecine ba.ki§. Aile ve Kadm Sempozyumu i~de (16 Mayis 2013/Kmkkale). Kmkkale Universitesi Kadin ve Sorunlan Ara§brma Merkezi. Kmkkale: Kmkkale Oniversitesi Yayinlan.

Daniles. J. W. ve Murphy, C. M. (1997). Stages and processes of change in batter­ers' treatment. Cognitive and Behavioral Practice, 4, 123-145.

Dattilio, F. M. (2010). Bili§sel davrant§fl i;ift ve aile terapisi. (M. Beveniste, S. K. Giinyiiz, P. Turanh, <:;ev). istanbul: Psikoterapi Enstitiisi.i Yaymlan.

Dutton, D. G. (1999). The domestic assault of women, psychological and criminal jus- · tice perspectives. (4th ed). Canada: UBC.

Ellison, C. G.,Ba.rtkowski, John P. ve Anderson, K. L. (1999). Are there religious . variations in domesticviolence?. Journal of Family Issues, 20(1), 187-113.

Ellison, C. G.ve Anderson, K. L. (2001). Religious involvement and domestic vi­olence among U.S. couples. Journal for the Scientific Study of Religion, 40(2), 269-286.

Ganley, A. L. (1981). Court-mandated counseling for men who batter: A three day work shop/or mental health professionals. Washington DC: Center for Wom­en's Policy Studies.

Ganley, A. L. (1989). Integrating feminist and social-learning analysis of aggres­sion: Creating multiple models for intervention with men who batter. P. L. Caesar ve L. K. Hamberger (Ed.). Treating men whobatter: Tl1eo~-y, practice, and programs i<;inde (pp. 196 235). New York: Springer.

Gelles, R. J. (1997). Intimate violence in families. (3rd Edition). ThousandOaks,

California: Sage.

Giilmez, <:;. (2014). Kadma yonelik aile ii;i §iddet, ahlaki i;oziilme ve di11darl1k. Yayrn­lanmarm§ Doktora Tezi, Ondokuz Mayis Universitesi, Samsun.

Hamberger, K. L. (1997). Cognitive behavioral treatment of men who batter their

partners. Cognitive and Behavioral Practic~, 4, 147-169.

KSGM. (2009). Tiirkiye'de kadma yonelik aile ii;i §iddet ara§hrmasi-2008. Ankara: KGSM

Koenig, H. (1998). Tlw handbook of religion and mental health. San Diego: Academic­Press.

Koroglu, E . . (2011). Bili§sel Davram§f' Psikoterapiler. 2 . . Bask!. .Ankara: HYB

Yayrnohk.

Koroglu, E. ve Tiirk<;apar H. (2015). Psikoterapi Yontemleri. Ankara: HYB Yayrnohk.

374 MANEvi DANI$MANUK VE REHBERLiK

Murdock. N. L. (2014). Psikolojik Dam§ma ve Psikoterapi Kuramlarz. (F. Akkoyun, <;ev.). Ankara: Nobel Yaymlan.

Murphy, C. M ve Eckhardt, C. I. (2005). Treating the abusive partner an individu­alized ~ognitive-behavioral approach. New York: The Gcil.ford Press . .

Ronel, N. ve Tim, R. (2003). Grace Therapy: Meeting the challenge of group ther­apyfor male batterers. Clinical Social Work Journal, 31(1), 63-80.

Rothman, E. F., Butchart, A. ve Cerda, M. (2003). Intervening witli perpetrators of intimate partner violence : A global perspective. Geneva: World Health Orga­nization.

Nason-Oark, N. (2004). When terror strikes at home: The interface between reli:-. gion and domestic violence. Journal for the Scientific Study of Religion, 43(3), 30~310.

Nason-Clark. N. ve Fisher-Townsend. B. (2015). Men who batter. Ox.ford: Ox.ford University Press.

Novaco, R. W. (1994). Anger as a risk factor for violence among the mentally dis­ordered. J. Monahan v~ H. J. Steadman (Ed.). Violence and Mental Disorder: Developments in Risk Assessment i<;inde (pp. 21-59). Chicago: University of Chicago Press.

.-

Neuger, C. C. ve Poling, J. N. (1997). Thecare of male. Nashville: Abingdon Press.

O'Leary, K. D. (1988). Physical aggression between spouses: A social learning theory perspective. V. B. Van Hasselt, R. L. Morrison, A. S. Bellack ve M. -Hersen (Ed.). Handbook of familyviolence i<;inde (pp. 31-56). New York: Ple­num.

Pargament, K. I. (2007). Spiritually integrated psychotherapy understanding and ad­dressing the sacred. New York: Guilford Press.

Pence, E. ve Pa.ymar, M._ (1993). Education groups for men who batter: The duluth model. New York: Springer.

Plante, T. G. (2009). Spiritual practices in psychotherapy: Thirteen tools for enhancing psychological health. Washington: American Psy~ological Association.

Sakalh-Ugurlu, N. ve Ulu, S. (2003). Evlilikte Kadma Yonelik $iddete Yonelik Tutumlar: <:;eli~ik Duygulu Cinsiyet9J.ik, Ya~, Egitim ve Gelir Di.izeyinin Etkileri. Tilrk Psikoioji Yaztlan, 6 (11-12) 53-65.

Stephens. R. L. ve Walker, D. F. (2015). Addressing intimate partner violence in white Evangelical and Fundamentalist churches stephens. A. J. Jhonson (Ed). Religion and Men's Violence Against Women i<;inde (pp.221-238). New York : Springer.

MANEVi DANI$MANLIK VE REHBERLiK 375

Straus, M. A (1979). Measuring intrafamily conflict and violence: The Conflict­Tactics (CT) Scales. Journal of Marriage and Family, 41(1), 75-88.

$irin, T. (2014). Dini Dam~ma ve Rehbel'lik. istanbul: MiJn Akademi.

Tan, S. Y. (2013). Spiritually oriented cognitive behavioral therapy: A Christian approach to transforming people by the way of Christ. D. W. Applel;>y ve G. Ohlschlager {Ed.). When God steps in: Tmnsfonnative encounters and inter­ventions in Christian counseling ic;inde (pp.111-125). Downers Grove, IL: IVP Academic

Uysal, V. (1995). islami dindarhk cil~egi iizerine bir pilot ~ah~ma. islami Ara~hr­malar Dergisi, 8(3-4), 263-271.

Walker, D. F., Partridge K. J., Rachel ve Stephens, L. (2015). Addressing intimate partner.violence in rural church communities. A J. Jhonson {Ed). Religion­andMen'sViolence Against Women i9flde (pp.221-238). New York: Springer.

WHO. (2005). Mutli-countn; study on women.'s health and domestic violence against women. C. Garcia-Moreno ve digerleri (Ed.). Geneva: World Health Orga­nization.

WHO. (2013). Global and regional estimates of violence against women. Preva­lence nnd henltli effects of intimate partner violence and non-partner sexual violence. http: I I www.who.int/ reproductivehealth I publications/ Vio­lence I 9789241564625 I en/. (Eri~im Tarihi: 12.02.2016 ).

Vasegh, S. (2014). Religious cognitive behavirial tliempy (Muslim version). 10 session h'eatment mamtnl for depression in clients with chornic physical illnes~. http: I I www.spiritualityandhealth.duke.edu I images I pdfs I RCBT%20Manu­al%20Final%20Muslim%20Version%203-14-14.pdf.

Yun, S. H. ve Vonk, M. E. (2011). Development and initial validation of the in­timate violence responsibility scale. Research on Social WorkPrnctice, 21(5), 562-571 . .

Zeyneloglu S, Terzioglu F (2011). Toplurnsal cinsiyet rolleri tutum 6l~eginin ' ge~tirilmesi ve psikometrik ozellik.leri. Hacettepe Gniversitesi Egi.tim

Fakiiltesi Dergisi, 40, 409-20.