manual mengenai analisis bajet gender di malaysia

Kementerian PembangunanWanita, Keluarga dan MasyarakatMinistry of Women, Family and Community Development

BM cover to print 5/4/06 10:14 AM

MANUAL MENGENAI BAJET GENDER DI MALAYSIA

Kementerian PembangunanWanita, Keluarga dan MasyarakatMinistry of Women, Family and Community Development

Diterbitkan olehKementerian Pembangunan Wanita, Keluarga dan MasyarakatAras 1–5, Blok E, Kompleks Pejabat Kerajaan Bukit Perdana, Jalan Dato’ Onn, 50515 Kuala Lumpur, Malaysia.Tel: 03 2693 0095 Faks: 03 2698 5982Laman web: www.kpwkm.gov.my

Dengan pembiayaan olehProgram Pembangunan Pertubuhan Bangsa-BangsaBersatu Malaysiawww.undp.org.my

ISBN 983-41432-6-5

© KPWKM 2006. Terbitan pertama 2006

Hak milik terpelihara. Pertanyaan mengenai penerbitan semula atauterjemahan kandungan penerbitan ini hendaklah dikemukakan kepadaKementerian Pembangunan Wanita, Keluarga dan Masyarakat di alamatseperti di atas.

Direka di Malaysia olehThumb-Print Studio Sdn Bhd www.thumbprint.com.my

Saya mengalu-alu dan menghargai inisiatif bajet gender ini sebagai satu langkah khususdan mantap ke arah meningkatkan prinsip-prinsip penting mengarusperdanakangender pentadbiran kerajaan. Dalam konteks pembangunan negara kita pada masa ini,bilangan wanita merupakan separuh daripada jumlah penduduk dan mereka adalah

majoriti dalam kebanyakan institusi pengajian tinggi di negara ini. Kita tidak boleh kehilangansumber yang bernilai ini disebabkan ketidakadilan atau ketidaksaksamaan genderdalam sistem pentadbiran kita. Tambahan pula, sebarang bentuk diskriminasiterhadap wanita akan menjadi satu penghalang bukan sahaja kepada pertumbuhanekonomi tetapi juga kepada pembangunan sumber manusia secara keseluruhannya.

Kita sedar bahawa inisiatif bajet gender ini bukan hanya dapat memberi manfaatkepada wanita sahaja. Dengan meneliti bajet dari pelbagai aspek mengenai gender,keperluan yang berbeza bagi setiap individu—perempuan dan lelaki—dapat diberipertimbangan sewajarnya. Bajet gender menyediakan kaedah atau mekanisme yangmendedahkan jurang atau ketidakadilan gender dalam penyediaan peruntukanbajet. Melalui analisis seumpama ini, kita boleh mengurangkan jurang perbezaanyang wujud dan mengubahsuai perbelanjaan awam supaya selaras dengankeperluan semua rakyat. Ini akan membolehkan kita menggunakan sepenuhnyasumber manusia negara—prasyarat penting bagi kita merealisasikan matlamat untukmencapai status negara maju menjelang tahun 2020. Globalisasi menjadikanpencapaian matlamat ini lebih mendesak. Dalam usaha untuk meningkatkan dayasaing dan menghadapi cabaran dalam era ini, kita tidak boleh menyisih ataumeminggirkan mana-mana kumpulan atau golongan rakyat.

Oleh itu, manual ini merupakan alat yang amat bernilai kepada semua kementerian dalammenyediakan penyata bajet mereka. Prosedur yang praktikal dan mudah diguna pakai yangdigariskan dalam manual ini adalah berdasarkan kepada Projek Perintis Bajet Gender 2003 yangtelah diselaras dan disesuaikan dengan situasi di Malaysia. Saya berasa gembira kerana formatbajet yang sedia ada boleh diubahsuai dengan mudah untuk melaksanakan bajet gender. Saya

Kata Pengantar olehPerdana Menteri

iii

Kata Pengantar oleh Perdana Menteri

menyeru semua kementerian menggunakan manual ini serta mendapatkan bantuan danlatihan yang disediakan menerusi Institut Tadbiran Awam Negara (INTAN) dan KementerianPembangunan Wanita, Keluarga dan Masyarakat. Dengan mengemukakan cadangan bajet yangpeka gender, kementerian/agensi akan dapat membantu Unit Perancang Ekonomi,Kementerian Kewangan dan agensi masing-masing dalam menentukan keutamaan, merancangdan memantau peruntukan bajet mengikut keperluan perempuan dan lelaki.

Saya menghargai dan berterima kasih kepada Kementerian Pembangunan Wanita, Keluargadan Masyarakat atas usaha menerajui pelaksanaan inisiatif bajet gender. Dengan kejayaanpelaksanaan projek perintis bajet gender, kita yakin untuk menggerakkan inovasi penting inikepada semua kementerian/agensi lain.

Akhir kata, sukacita saya merakamkan penghargaan khusus kepada Program PembangunanPertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu kerana telah menyediakan bantuan teknikal sertaKementerian Kewangan dan Unit Perancang Ekonomi atas sumbangan mereka dalammenjayakan projek ini.

DATO' SERI ABDULLAH HAJI AHMAD BADAWIPerdana Menteri Malaysia

Jun 2006

iv

Kata Pengantar oleh Menteri Pembangunan Wanita, Keluarga dan Masyarakat

Penerimaan Malaysia ke atas inisiatif bajet gender membuktikan keazaman dan iltizamkerajaan menangani isu-isu berkaitan dengan wanita. Dalam beberapa tahunkebelakangan ini, iltizam kerajaan telah menghasilkan pelbagai langkah sepertiperundangan, dasar, dan aktiviti yang menjurus kepada kesaksamaan gender.

Penubuhan kementerian yang bertanggungjawab sepenuhnya terhadap hal ehwal wanita padatahun 2001 merupakan sebahagian daripada usaha untuk memperkukuhkan jenteranegara dalam meningkatkan kesamaan gender.

Satu daripada objektif utama kementerian adalah untuk memastikan pelbagaiperspektif mengenai gender disepadukan dalam penggubalan dasar negara, iaitubermula daripada perancangan sampailah kepada peringkat pelaksanaan. Kitapercaya inisiatif bajet gender yang memberi tumpuan secara langsung kepada bajetnegara akan membantu kita mencapai matlamat ini. Teknik bajet gender ini akanmembolehkan perancang bajet menghasilkan cadangan bajet yang peka gender. Disamping itu, teknik dan prosedur yang digunakan juga boleh menjadi alat kepadakerajaan untuk menilai dan memantau objektif untuk mencapai kesaksamaan gender.

Kementerian Pembangunan Wanita, Keluarga dan Masyarakat berasa banggamenjadi agensi utama dalam pembangunan yang dapat memberi impak yangberguna dan bermanfaat kepada kehidupan perempuan dan lelaki dalam negara.Kita juga berasa bangga tergolong dalam beberapa negara di dunia yang terdiridaripada negara maju dan membangun untuk memperkenalkan konsep danprosedur baru ini dan menyepadukannya ke dalam prosedur piawai mereka. Penerimaan bajetyang peka terhadap gender ini jelas menunjukkan iltizam kita yang ikhlas untuk pembangunansumber manusia semua rakyat Malaysia. Di samping itu, ia memaparkan iltizam kita yang seriusterhadap instrumen antarabangsa seperti Konvensyen Mengenai Penghapusan Segala BentukDiskriminasi Terhadap Wanita (CEDAW).

v

Kata Pengantar oleh Menteri Pembangunan Wanita, Keluarga dan Masyarakat

Inisiatif ini dapat dilaksanakan dalam jangka masa yang singkat walaupun ia melibatkanpelbagai proses, iaitu bermula daripada misi tinjauan dan perbincangan pada tahun 2001. Usahaini tidak mungkin dapat dilaksanakan tanpa input yang berguna daripada semua pihak yangterlibat dalam membangunkan inisiatif ini. Oleh itu, saya ingin merakamkan setinggi-tinggipenghargaan kepada Program Pembangunan Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (UNDP),khususnya Cik Debbie Budlender, atas bantuan teknikal yang membolehkan usaha inidilaksanakan. Saya juga ingin mengucapkan terima kasih kepada Jawatankuasa Pemandu yangterdiri daripada Kementerian Kewangan, Unit Perancang Ekonomi, Unit PenyelarasanPelaksanaan dan Institut Tadbiran Awam Negara (INTAN) atas kerjasama dan sokongan yangtelah diberikan. Akhir sekali, saya ingin mengucapkan terima kasih kepada KementerianPelajaran, Kementerian Pengajian Tinggi, Kementerian Kesihatan, Kementerian Sumber Manusiadan Kementerian Kemajuan Luar Bandar dan Wilayah kerana menyertai Projek Perintis BajetGender 2003 yang memulakan fasa pelaksanaan inisiatif penting ini.

vi

DATO’ SRI SHAHRIZAT ABDUL JALILMenteri Pembangunan Wanita, Keluarga dan Masyarakat

Jun 2006

Kata Pengantar oleh Wakil Tetap Program Pembangunan Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu

di Malaysia, Singapura, dan Brunei Darussalam

Terlebih dahulu, saya ingin mengucapkan syabas kepada Menteri Pembangunan Wanita,Keluarga dan Masyarakat (KPWKM) atas kepimpinan cemerlang dan usaha bersungguh-sungguh beliau dalam mempromosikan isu-isu gender sehingga berjaya meningkatkanstatus dan kemajuan wanita di Malaysia dan rantau ini. Pusat Pembangunan dan Gender

NAM yang baru ditubuhkan, iaitu sebuah institusi antarabangsa yang bertujuan untuk memajudan mengupayakan wanita merupakan antara sumbangan terpenting KPWKM kearah meningkatkan kesamaan gender.

Saya mengalu-alukan kejayaan pelaksanaan projek perintis bajet gender diMalaysia dan penerbitan manual ini. Program Pembangunan Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (UNDP) berbangga dapat menjadi rakan KPWKM dalam inisiatif bajetgender di Malaysia dengan objektif utamanya—untuk mencapai kesaksamaangender melalui peruntukan sumber secara saksama bagi memenuhi keperluan yangberbeza—adalah selaras dengan prinsip hak asasi manusia, iaitu keadilan dan tanpadiskriminasi sebagaimana yang diperjuangkan oleh UNDP serta seluruh sistemBangsa-Bangsa Bersatu.

Malaysia telah menunjukkan kemajuan yang besar dalam mencapai kesaksamaangender dan pengupayaan wanita. Semua kanak-kanak perempuan memasuki sekolahrendah dan kadar enrolmen mereka di peringkat menengah dan tertiari adalah lebihtinggi berbanding lelaki. Di samping itu, petunjuk status kesihatan wanita juga amatbaik dan membanggakan. Kadar kematian bayi dan kesihatan ibu semasa bersalintelah mencatat pengurangan sehingga mencapai tahap yang bukan sahaja terendah di rantauini, tetapi juga hampir sama dengan tahap yang dicapai oleh banyak negara maju.

Walaupun status pendidikan dan kesihatan berada pada tahap yang tinggi, tetapi wanitaMalaysia masih kurang dalam pasaran kerja dengan kadar penyertaan tenaga buruh perempuankekal lebih kurang 47 peratus sepanjang tempoh 35 tahun yang lalu. Situasi ini amat berbezaberbanding dengan beberapa negara jiran seperti Thailand yang mencatat kadar 71 peratus,Singapura 63 peratus dan Brunei Darussalam 60 peratus. Sekiranya wanita Malaysia menyertaitenaga buruh pada kadar yang sama seperti wanita Thailand dan Singapura, tambahan tenagawanita yang berpotensi untuk bekerja adalah masing-masing seramai 1.6 juta dan 1 juta. Adalah

vii

Kata Pengantar oleh Wakil Tetap Program Pembangunan Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu di Malaysia, Singapura, dan Brunei Darussalam

diharapkan semoga prosedur praktikal dan cadangan konkrit yang digariskan dalam manual inidapat membantu meningkatkan kadar penyertaan tenaga buruh perempuan di Malaysia danmengurangkan pergantungan kepada pekerja asing selaras dengan kemajuan ke arah Wawasan2020 dan matlamat untuk menjadi ekonomi yang maju, berdaya tahan dan berdaya saing yangbersedia sepenuhnya untuk menghadapi cabaran-cabaran era baru.

Akhir kata, saya ingin mengucapkan tahniah kepada KPWKM di atas penyeliaan yangcemerlang dalam pelaksanaan inisiatif bajet gender yang membolehkan Malaysia memainkanperanan sebagai perintis dalam bidang-bidang baru dan menjadikan Malaysia sebuah daripadanegara terpilih yang melaksanakan konsep GRB yang bermula dari peringkat penterjemahankonsep, pelaksanaan secara perintis kepada kejayaan pelaksanaan. Saya juga inginmengucapkan ribuan terima kasih kepada semua pihak yang turut serta dalam projek perintisdan menyumbang dalam penyediaan manual ini. Walaupun garis panduan dan prosedur yangterkandung dalam manual ini berdasarkan pengalaman Malaysia, saya berharap ia dapatmemberi input yang bernilai kepada negara-negara lain yang berhasrat untuk melaksanakanbajet yang responsif gender.

viii

DR RICHARD LEETEWakil Tetap Program Pembangunan Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu di Malaysia, Singapura, dan Brunei Darussalam

Jun 2006

KandunganKata Pengantar oleh Perdana Menteri ........ iiiKata Pengantar oleh Menteri Pembangunan Wanita,

Keluarga dan Masyarakat ........ vKata Pengantar oleh Wakil Tetap Program Pembangunan

Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu di Malaysia, Singapura, dan Brunei Darussalam ........ vii

Pengenalan ........ 1

1 Bajet Gender di Malaysia ........ 3Sejarah bajet gender di Malaysia Peranan KPWKM Rasional pelaksanaan GRB di MalaysiaProjek perintis bajet gender di Malaysia

2 Apakah Bajet Gender? ........ 9Definisi bajet genderFaedah bajet gender

3 Memahami Konsep-konsep Gender ........ 13

4 Menjalankan Analisis Bajet Gender ........ 15Pendekatan tiga kategori perbelanjaanPendekatan lima langkahJenis data yang diperlukan untuk analisis bajet gender

yang berkesanContoh data mengikut pecahan gender

5 Menjadikan Format Bajet Malaysia Peka Gender ........ 23Skop kerjaBajet mengurus

Data mengikut pecahan gender untuk bajet mengurus Bajet pembangunan

Data mengikut pecahan gender untuk bajet pembangunan

6 Soalan-soalan Lazim Mengenai Bajet Gender ........ 37

Abreviasi ........ 41

Bajet gender merupakan konsep pem-bangunan yang secara relatifnya amat barubertujuan memasukkan perspektif genderdalam bajet negara. Bajet yang responsifgender akan mengambil kira keperluan dankepentingan kumpulan penduduk yangberbeza—perempuan dan lelaki—sertabertujuan untuk mengagihkan sumber kerajaansecara saksama supaya keperluan mendesakindividu dan kumpulan dapat dipenuhi.

Terma ‘bajet gender’ yang merujukkepada semua inisiatif bajet yang responsifgender (GRB) digunakan secara meluas dalammanual ini. Inisiatif ini juga dikenal dengannama yang lain iaitu—‘aktiviti bajet gender’,‘bajet yang peka gender’, dan ‘analisis bajetgender’—tetapi pada hakikatnya merujukkepada konsep yang sama.

Pada tahun 1995, hanya beberapa buahnegara dan agensi yang terlibat dalampembajetan gender. Pada masa ini, lebihdaripada 60 buah negara di seluruh dunia telahmelaksanakan aktiviti bajet gender ini.

Inisiatif GRB di Malaysia (juga dikenalsebagai Projek Analisis Bajet Gender) diterajuioleh Kementerian Pembangunan Wanita,Keluarga dan Masyarakat (KPWKM) denganbantuan teknikal dan kewangan ProgramPembangunan Bangsa-Bangsa Bersatu (UNDP).Aktiviti bajet gender dilihat sebagai satu cara

yang praktikal untuk mengambil kira gendersebagai satu elemen utama dalam semuaaspek pembangunan negara termasuk dasar,perancangan, dan pembajetan.

Menyedari bahawa inisiatif ini perludisesuaikan mengikut konteks dan keperluantempatan adalah perlu untuk memastikankesesuaian dan kemampanannya, maka projekanalisis bajet gender memberi tumpuan untukmenjadikan proses bajet Malaysia satupelaksanaan bajet yang peka gender danberkesan. Perjanjian Program (ABM-2) yangdikemukakan oleh agensi-agensi kerajaankepada Kementerian Kewangan bagi memo-hon bajet mengurus telah menjadi fokusutama dalam proses menyediakan bajet yangpeka gender. Projek ini telah dimulakan melaluipendekatan perintis, iaitu dilaksanakan dikalangan Kementerian dan program terpilihdengan harapan metodologi pembajetangender ini dapat diperkukuhkan sebelumpenggunaannya diperluas kepada agensikerajaan yang lain.

Kementerian perintis terdiri daripadaKementerian Pendidikan (kemudian dipe-cahkan kepada Kementerian Pelajaran danKementerian Pengajian Tinggi), KementerianKesihatan, Kementerian Sumber Manusia danKementerian Pembangunan Luar Bandar(kemudian dinamakan Kementerian Kemajuan

Pengenalan

1

Luar Bandar dan Wilayah), semuanya mempunyaibajet yang secara relatifnya besar yang merang-kumi sektor ekonomi dan sosial. Program-program dipilih daripada bajet mengurus danpembangunan bagi menilai penggunaanpendekatan ini dalam kedua-dua bajet tersebut.

Latihan merupakan elemen utama dalamProjek Analisis Bajet Gender kerana kemahirananalisis gender penting bagi membolehkanpegawai bajet menghasilkan penyata bajet yangpeka gender dengan lebih berkesan. Bagimelahirkan lebih ramai pakar bajet gendertempatan, beberapa siri bengkel latihan kepadapegawai daripada kementerian perintis sertapegawai Kementerian Kewangan, InstitutTadbiran Awam Negara (INTAN), Unit PerancangEkonomi (UPE) dan Unit Penyelarasan danPelaksanaan (UPP) telah dilaksanakan.

Manual ini disediakan dengan susun aturyang sesuai bagi kegunaan pegawai-pegawaiberkenaan sebagai sumber rujukan danpanduan praktikal dalam melatih pegawai-pegawai lain apabila pembajetan gender diper-luas kepada agensi-agensi kerajaan yang lain.Manual ini mengandungi enam bahagian, iaitu:BAHAGIAN 1: Bajet Gender di Malaysiamenyediakan maklumat mengenai latarbelakang aktiviti bajet gender di Malaysia danmenjelaskan secara ringkas mengenai projekperintis.

BAHAGIAN 2: Apakah Bajet Gender?membincangkan definisi pembajetan genderdan faedahnya secara umum. BAHAGIAN 3: Memahami Konsep-konsepGender memberi penjelasan dengan meng-gunakan kaedah yang mudah difahamimengenai beberapa konsep umum yang di-guna pakai dalam membincangkan genderdan bajet.BAHAGIAN 4: Menjalankan Analisis BajetGender menyediakan panduan bagaimanamelaksanakan analisis bajet gender yang me-rupakan elemen utama dalam aktiviti bajetgender dan membincangkan jenis data yang di-perlukan untuk membuat analisis yang berkesan.BAHAGIAN 5: Menjadikan Format BajetMalaysia Peka Gender memberi penjelasanmengenai kerja-kerja yang dilaksanakan olehkementerian perintis dalam mengubahsuaiformat piawai bajet bagi mencerminkangender dengan menggunakan contah pengu-bahsuaian dalam bajet mengurus danpembangunan. BAHAGIAN 6: Soalan-soalan LazimMengenai Bajet Gender menyediakanjawapan kepada soalan yang kerap dike-mukakan mengenai pembajetan gender.

Senarai abreviasi serta maksudnya disediakandi bahagian akhir manual.

Manual Mengenai Bajet Gender di Malaysia

2

Sejarah bajet gender di MalaysiaInisiatif untuk memperkenalkan bajet genderdi Malaysia bermula pada tahun 2000 melaluiucapan Perdana Menteri kepada JawatankuasaPemandu Serantau Wanita di Asia-Pasifik yangmenyentuh mengenai aktiviti bajetgender. Perdana Menteri telah men-dapat maklumat mengenai aktivitibajet gender yang dilaksanakan dinegara Komanwel dan negara lain.Beliau menyedari bahawa aktiviti bajetgender merupakan satu langkah yangpraktikal dan sesuai untuk mengin-tegrasikan elemen gender dalam se-mua aspek pentadbiran kerajaan. Bajetyang responsif gender (GRB) bukansahaja dapat membantu kerajaandalam meneruskan komitmennya ter-hadap pembangunan ekonomi danpembasmian kemiskinan tetapi jugadapat membantu kerajaan meman-tau dan menilai impak gender ke ataspelaksanaan dasar dan programpembangunan.

Di samping itu, GRB dapat mem-perkukuhkan tadbir urus dengan meng-galakkan akauntabiliti, penyertaan, danketelusan. Kerajaan Malaysia juga sen-tiasa memberi penekanan terhadapkepentingan mengambil kira perspek-tif gender dalam perancangan pem-bangunan dan penyediaan peruntukan

sumber. Sebagai contoh, Dasar Wanita Negara,1989 telah memberi penjelasan akan keperluanmaklumat mengenai kumpulan sasar dikate-gorikan mengikut gender bagi membolehkanpenilaian yang sesuai dilaksanakan (lihat Kotak 1).

Bajet Gender di Malaysia 1

3

KOTAK 1 Petikan dari Dasar Wanita Negara, 1989Kandungan dalam Dasar Wanita Negara yang menyokong keperluan aktiviti bajet gender adalah sepertiberikut:

3.1 Prinsip dan panduan utama Dasar Wanita ialah:

(h) Bahawa maklumat mengenai sasaran dan kesan rancangan pembangunan hendaklahmengandungi data keberkesanannya terhadap wanita

4.1 Bagi membantu pihak perancangan dan pelaksanaan dasar pembangunan wanita beberapa strategidiperturunkan bagi menjaminkan kecekapan, keberkesanan, keselarasan dan keseragaman dasar dantindakan: …

(c) Merancangkan pengagihan sumber-sumber kepada pelbagai sektor yang mengendalikanprogram berkaitan dengan isu-isu wanita …

5 (b) Dalam penggubalan dasar, perundangan, peraturan dan program apa juga sektor atau agensi,pertimbangan mestilah dibuat tentang sumbangan dan implikasinya kepada wanita; impak dankesan yang negatif terhadap wanita hendaklah diawasi. Satu sistem penyelarasan dan kawalanbagi program-program yang komprehensif hendaklah diwujudkan bagi mengelakkan kesan-kesannegatif dan juga bagi mengesani rintangan dan masalah, sama ada dari segi undang-undang,mahupun dari segi amalan, supaya tindakan sewajarnya dapat diambil bagi mengatasinya.

5 (f) ... Kerajaan hendaklah menentukan bahawa segala pengumpulan data dan maklumat olehberbagai-bagai sektor dan agensi kerajaan mengasing-asingkan butiran maklumat mengenaijantina. Dengan demikian, keperluan dan kesan program pembangunan dapat dikenal pastisupaya dasar serta tindakan lanjut dapat diambil.

5 (g) Kerajaan hendaklah menentukan bahawa kementerian-kementerian dan agensi-agensi yangberkenaan menggunakan peruntukan yang telah diluluskan dengan mengubahsuai tindakanbagi memenuhi program dan projek pembangunan wanita.


Peranan KPWKMKementerian Pembangunan Wanita danKeluarga (KPWK) telah ditubuhkan pada tahun2001 dan pada Mac 2004, kementerian ini telahdinamakan sebagai Kementerian Pemba-ngunan Wanita, Keluarga dan Masyarakat(KPWKM) setelah ditambah portfolio baharu.Seperti kementerian wanita di negara lain,KPWKM bertanggungjawab untuk mem-promosikan kesaksamaan gender dan pem-bangunan wanita dalam semua aspek

pentadbiran negara. (Rujuk Bahagian 3 untukpenerangan terma-terma gender.) Oleh yangdemikian, kementerian ini memainkan perananutama dalam mencapai objektif pemba-ngunan wanita di bawah Rancangan MalaysiaKelapan, komitmen kesamaan gender sepertitermaktub dalam Perlembagaan Persekutuandan resolusi kesamaan gender dalam perjanjianantarabangsa seperti Konvensyen MengenaiPenghapusan Segala Bentuk DiskriminasiTerhadap Wanita (CEDAW). (Lihat Kotak 2.)

KOTAK 2 Apakah CEDAW?Konvensyen Mengenai Penghapusan Segala Bentuk Diskriminasi Terhadap Wanita (CEDAW) merupakan satu instrumen antarabangsayang terkenal untuk mencapai kesamaan gender. Kebanyakan negara di dunia telah menerima CEDAW. Malaysia turut menerima CEDAWpada tahun 1995 dan telah mengemukakan satu laporan yang menggabungkan laporan pertama dan kedua mengenai usaha-usaha yangsedang diambil oleh negara dalam mencapai objektif CEDAW.

CEDAW mempunyai 16 artikel dan dua perakuan umum. Kandungan CEDAW merangkumi semua aspek kehidupan seperti berikut:• Artikel 1: Obligasi diskriminasi terhadap wanita • Artikel 9: Kewarganegaraan • Artikel 2: Kewajipan untuk menghapuskan diskriminasi • Artikel 10: Pendidikan• Artikel 3: Pembangunan dan kemajuan wanita • Artikel 11: Guna tenaga• Artikel 4: Mempercepat kesamaan antara perempuan dan lelaki • Artikel 12: Kesamaan dalam mendapatkan khidmat

penjagaan kesihatan• Artikel 5: Peranan jantina dan stereotaip • Artikel 13: Faedah ekonomi dan sosial • Artikel 6: Mengurangkan eksploitasi terhadap wanita • Artikel 14: Bantuan khusus untuk wanita di luar bandar • Artikel 7: Kehidupan awam dan politik • Artikel 15: Kesamaan dalam perundangan dan hal-hal sivil • Artikel 8: Penglibatan dan penyertaan di peringkat antarabangsa • Artikel 16: Kesamaan dalam perkahwinan dan undang-

undang keluarga

Perakuan 12 dan 19 menyentuh mengenai keganasan terhadap wanita Program-program kerajaan dan penyediaan bajet yang mencukupi amat penting dalam mencapai objektif dan keperluan CEDAW.

4

KPWKM merupakan sebuah kementerianyang kecil dengan sumber yang terhad.Namun begitu, kementerian ini tidakbersendirian dalam menangani isu berkaitangender. Peranan utamanya adalah membantuagensi-agensi kerajaan supaya lebih pekagender dalam pelaksanaan fungsi dantanggungjawab mereka.

Sehubungan itu, KPWKM bekerjasamadengan Kementerian Kesihatan dalam isukesihatan; Kementerian Pelajaran dalam isupendidikan; dan agensi-agensi seperti Kemen-terian Kewangan dan Unit Perancang Ekonomi(UPE) dalam hal ehwal kewangan dan isu-isuberkaitan.

Rasional pelaksanaan GRB di Malaysia Walaupun aktiviti bajet gender adalahsesuatu yang baru di Malaysia tetapi aktivitiini adalah selaras dengan pendekatan dasarkerajaan secara keseluruhannya. Pertama,aktiviti bajet gender bertujuan meng-gunakan sumber manusia negara dengansepenuhnya. Ini dilakukan dengan meng-galakkan penyertaan dan sumbangan wanitakepada ekonomi dan kehidupan sosial.Kedua, ia membantu kerajaan dalam meng-gunakan sumber kewangan dengan lebihcekap, iaitu melalui pemadanan bajet dengan

perancangan, serta keutamaan program danprojek. Malaysia hanya berupaya untukmencapai objektif Wawasan 2020 sekiranyasumber manusia dan sumber-sumber laindalam negara dapat digunakan dengansepenuhnya. Ketiga, bajet yang responsifgender dapat membantu kerajaan untukmemperbaiki (a) penentuan keutamaan,(b) perancangan, (c) pengurusan pelaksanaan,(d) pemantauan dan penilaian dan (e) peni-laian impak (lihat Rajah 1).

Tambahan pula, kerajaan menyedaribahawa Malaysia merupakan sebuah negarayang amat sesuai untuk melaksanakan aktivitibajet gender:

Bajet Gender di Malaysia

5

BAJET YANGRESPONSIF

GENDER

Menentukan keutamaankeperluan/peruntukan sumber

Mengurus pelaksanaan

Membantu dalampenilaian impak

Memperkukuh pengauditan

Memantau &menilai dasar

Meningkatkan kesaksamaan

Membantuperancangan

Menggunakan sumbermanusia pada tahappotensi penuh

Rajah 1 Faedah bajet yang responsif gender

• Malaysia telah mempunyai sistem bajetyang baik dan teratur. Bajet gender diba-ngunkan berasaskan sistem sedia ada ini dania memberi nilai tambah kepada pendekatanyang berorientasikan output. (Lihat Bahagian5, yang menerangkan bagaimana untukmengambil kira gender dalam format bajetsedia ada.)

• UPE, Kementerian Kewangan dan UPP sedangberalih daripada pemantauan kewanganyang dilaksanakan secara rutin kepadapendekatan yang memfokuskan kepadaperancangan dan bajet jangka panjang,analisis dasar dan penilaian. Ini jelasdinyatakan dalam Rangka Rancangan JangkaPanjang Ketiga (RRJP3) 2001–2010 yangmerangkumi dekad kedua pembangunan dibawah Wawasan 2020. Aktiviti bajet gendermemberi nilai tambah kepada aspek tersebut.

• Kerajaan Malaysia mempunyai kawalanyang lebih baik ke atas bajetnyaberbanding dengan kebanyakan negaralain yang telah cuba melaksanakan aktivitibajet gender. Contohnya, Malaysia mem-punyai kawalan yang baik ke atas imbanganantara hasil dan perbelanjaan. Negara-negara penderma juga hanya mempunyaipengaruh yang kecil ke atas bajet negara. Inibermakna kerajaan mempunyai banyak ke-bebasan untuk menentukan di mana danbagaimana sumber negara hendak digunakan.

Oleh yang demikian, pada 27 November 2002,Kabinet Malaysia telah bersetuju dengan ideauntuk melaksanakan aktiviti bajet gender diMalaysia. Pada 22 April 2003, UPE meluluskandokumen projek bagi projek perintis bajetgender di Malaysia. Projek ini diterajui olehKPWKM dan dilaksanakan dengan kerjasamadan bantuan kewangan serta teknikal UNDP.

Projek perintis bajet gender di Malaysia Lebih daripada 60 buah negara di dunia telahmelaksanakan sebahagian atau sepenuhnyaaktiviti bajet gender. Walau bagaimanapun,pengalaman negara-negara ini tidak dapatdijadikan sebagai panduan atau model untukmelaksanakan bajet gender di Malaysia.Pertama, tidak semua inisiatif bajet genderberkenaan dilaksanakan oleh pihak kerajaan.Kedua, sekiranya inisiatif tersebut dilaksanakanoleh pihak kerajaan, terdapat pula perbezaandari segi corak dan mekanisme pentadbirankerajaan di negara-negara tersebut. Secarakhususnya, pendekatan dan format bajet adalahberbeza. Menyedari bahawa setiap negaramempunyai konteks dan situasi yang unik,Malaysia telah menjadikan pengalaman negara-negara berkenaan sebagai iktibar dan memberitumpuan kepada membangunkan pendekatanyang spesifik dan tersendiri berdasarkan kepadacorak pentadbiran negara.


6

7

Malaysia mempunyai format bajet yangberorientasikan output yang mengandungisebahagian besar komponen yang diperlukandalam bajet gender seperti peneranganobjektif, analisis keperluan, pelanggan,spesifikasi output, impak dan penilaian. Olehyang demikian, perspektif gender tidakdibangunkan sebagai dokumen yang ber-asingan, tetapi dimasukkan dalam formatcadangan perjanjian program (ABM-2). Inihanya memerlukan sedikit pindaan terhadapformat dan prosedur sedia ada.

Aktiviti bajet gender di Malaysiadimulakan secara perintis bagi beberapaprogram terpilih di empat kementerianberkenaan bagi membolehkan pendekatanMalaysia diuji dan diperkukuhkan sebelumdiperluas kepada agensi kerajaan yanglain. Kementerian perintis ialah KementerianPendidikan, Kementerian Kesihatan,Kementerian Sumber Manusia dan Ke-menterian Pembangunan Luar Bandar.(Pada Mac 2004, Kementerian Pendidikan telahdipecahkan kepada Kementerian Pelajarandan Kementerian Pengajian Tinggi, manakalaKementerian Pembangunan Luar Bandarmenjadi Kementerian Kemajuan Luar Bandardan Pembangunan Wilayah. Walau bagai-manapun, memandangkan kebanyakanaktiviti perintis bajet gender dijalankansebelum kementerian-kementerian tersebut

dipecahkan, maka manual ini masihmenggunakan nama lama bagi kedua-duakementerian tersebut untuk beberapaprogram berkaitan.)

Kementerian perintis ini telah dipilih bagimembolehkan pendekatan ini diuji atau dinilaidengan baik. Keempat-empat kementerian(kini lima) ini terlibat dalam sektor ekonomi dansosial dan secara relatifnya mempunyai bajetyang besar. Rasional lain bagi pemilihankementerian berkenaan—khususnya Kemen-terian Pembangunan Luar Bandar—adalahkerana kementerian ini memberi tumpuankepada rakyat berpendapatan rendah di luarbandar. Aktiviti bajet gender bukan sahajamelihat kepada perbezaan antara perempuandan lelaki, tetapi juga perbezaan dan kele-mahan lain yang mana pendapatan me-rupakan satu daripada penentu pentingkelemahan tersebut.

KPWKM dan UNDP menubuhkan satupasukan untuk membantu kementerianperintis melaksanakan aktiviti bajet gendermereka. Sepanjang bulan Julai 2003, pasukanini telah mengadakan perbincangan dengansetiap kementerian untuk menentukanprogram yang perlu diberi tumpuan dalamprojek perintis. Program akan dipilih daripadakedua-dua bajet mengurus dan pem-bangunan untuk menguji penggunaanpendekatan ini terhadap kedua-dua bajet

Bajet Gender di Malaysia


8

Jadual 1 Kementerian perintis dan program yang dipilih

Kementerian Mengurus Pembangunan

Kementerian Pendidikan rendah ~ Pembangunan sekolah berasrama penuhPelajaran (KPM) ~ Pembangunan kolej matrikulasi

~ Sekolah menengah khas pendidikan vokasional

Kementerian Pengajian Universiti terpilih ~ Kampus Universiti Teknologi MARA, PahangTinggi (KPT) ~ Kemudahan perumahan KUSTEM

~ Tempat letak kereta, Universiti Teknologi MARA, Shah Alam

Kementerian Ortopedik ~ Naik taraf hospitalKesihatan (KKM) Pembangunan kesihatan ~ Kemudahan kesihatan luar bandar

keluarga ~ Kemudahan kesihatan bandar

Kementerian Sumber Jabatan Tenaga ~ ILP Selandar, MelakaManusia (KSM) Manusia ~ ILP Selangor

Kementerian Kemajuan Pembangunan masyarakat ~ Bantuan perumahan kepada penduduk miskinLuar Bandar dan Pembangunan kanak-kanak ~ Pembangunan mentalWilayah (KKLW) ~ Peningkatan pendapatan

tersebut. Jadual 1 menunjukkan program danprojek yang dipilih oleh kementerian perintis.

Program yang dipilih menggambarkanKerajaan Malaysia memberi perhatian yangserius dalam meningkatkan pembangunan

rakyat. Sebagai contoh, program tersebutmeliputi pelbagai program pendidikan danlatihan dari peringkat sekolah rendah hinggake peringkat universiti termasuk latihanvokasional.

Apakah Bajet Gender?2

9

Pada umumnya, pembajetan gender adalahberkaitan dengan usaha memasukkan pers-pektif gender ke dalam bajet negara bagimembolehkan kerajaan menentukan bagai-mana dasar dan keutamaan hendak dikajisemula—dan apakah sumber-sumber yangdiperlukan—bagi mencapai objektif kesa-maan gender. Bajet ini merupakan antara alatdasar ekonomi kerajaan yang paling pentingdan mencerminkan aspek sosial dan ekonomiyang diberi keutamaan. Ia amat penting bagimemastikan kejayaan pelaksanaan sesuatudasar kerana dasar, program dan projek tidakdapat dijalankan tanpa peruntukan kewanganyang mencukupi.

Definisi bajet gender 1 Aktiviti bajet gender bertujuan meng-

hasilkan bajet yang responsif gender Masyarakat kadangkala terkeliru dengankonsep bajet gender kerana mereka berang-gapan bahawa aktiviti bajet gender merupa-kan penyediaan bajet secara berasingan untukperempuan dan lelaki. Tanggapan sedemikianadalah tidak benar. Sebaliknya, aktiviti bajetgender merupakan konsep yang menelitiimpak setiap komponen bajet terhadapperempuan dan lelaki.

Aktiviti bajet gender menyedari bahawasemua bajet perlu menyampaikan per-khidmatan bagi memenuhi keperluan semua

warganegara perempuan dan lelaki dalamsesebuah negara. Walau bagaimanapun,dalam banyak kes, bajet yang disediakanmemenuhi keperluan ini secara tidak di-sedari. Ini kerana perancang dan pegawaibajet mengandaikan bahawa tidak wujudsebarang perbezaan keperluan antaraperempuan dan lelaki. Aktiviti bajet gendermengambil kira perbezaan situasi, peranan,sumbangan dan keperluan perempuan danlelaki dan dapat bertindak balas terhadapaspek-aspek tersebut dengan sewajarnya.Oleh itu, ia dikenal sebagai konsep ‘bajetyang responsif gender’.

2 Aktiviti bajet gender membezakan antaragender dan jantina

Seperti yang dijelaskan di atas, analisis bajetgender meneliti impak bajet kerajaan terhadapperempuan dan lelaki. Walau bagaimanapun,analisis bajet gender dibuat berdasarkankepada perbezaan gender serta jantina.

Jantina ialah perbezaan biologi. Manusiadilahirkan sebagai perempuan atau lelaki.Mereka akan terus kekal dari segi biologisebagai lelaki atau perempuan sepanjanghidup mereka, kecuali untuk beberapa kestertentu. Walau bagaimanapun, setelah di-lahirkan individu akan mengalami prosessosialisasi bagi memainkan peranan merekasebagai perempuan dan lelaki sebagaimana

10

yang telah ditentukan oleh masyarakat.Peranan tersebut adalah lebih berdasarkankepada gender berbanding jantina.

Oleh itu, walaupun seorang wanita disebuah negara adalah sama dengan wanita dinegara lain dari segi biologi, namun diamungkin berbeza dari segi sosial (dalam aspekgender). Begitu juga seorang wanita padatahun 2005 secara biologinya adalah samadengan nenek moyangnya yang hidup padaabad lalu, tetapi dia berbeza dengan nenekmoyangnya dari segi peranan dan tang-gungjawab dan cara menjalani kehidupannya.

Jadual 2 meringkaskan perbezaan antarajantina dan gender.

3 Aktiviti bajet gender bukan mengenainisbah 50–50

Walaupun perempuan dan lelaki adalahberbeza, namun aktiviti bajet gender bukanbertujuan supaya setiap kementerian mem-bahagikan bajetnya secara seimbang, iaitumengikut nisbah 50–50 antara lelaki danperempuan. Aktiviti bajet gender bertujuanmemenuhi keperluan yang berbeza dikalangan perempuan dan lelaki secara

saksama (adil) agar setiap individudapat mencapai potensi merekasepenuhnya. Oleh yang demikian,aktiviti bajet gender adalah mengenaikesaksamaan dan bukannya sekadarkesamaan. (Rujuk Bahagian 3.)

Contohnya, dalam aspek kesihatan,wanita dan lelaki mempunyai kemung-kinan yang sama untuk mendapatpenyakit dan kesakitan. Walau bagai-manapun, sebagai tambahan kepadakeperluan kesihatan yang neutralgender ini, wanita mempunyai keper-luan berkaitan kesihatan reproduktifyang lebih berbanding lelaki keranawanita melahirkan anak. Sehubungan

Jadual 2 Perbezaan antara jantina dan gender

Jantina (Perbezaan biologi)

1 Memandangkan kita dilahirkansebagai perempuan atau lelaki makaadalah sukar untuk mengubahperbezaan yang berkaitan jantina.

2 Perbezaan jantina tidak dipengaruhioleh sejarah atau kebudayaan.

3 Maklum balas dasar terhadapperbezaan jantina hanya bagiperkara berkaitan dengan badansecara fizikal (seperti melahirkananak dan penyakit prostat).

Gender (Perbezaan sosial)

Memandangkan identiti gender kita ditentukan olehmasyarakat maka perbezaan berdasarkan gender bolehdiubah.

Peranan gender boleh berubah mengikut masyarakat yangberbeza dan pada masa yang berbeza dalam sejarah.

Dasar boleh bertindak balas sama ada terhadap stereotaipgender dan peranan tradisi gender (sebagai contoh,menganggap bahawa hanya lelaki yang boleh menjadi ketuaisi rumah) atau usaha untuk mengubah mereka (sepertimengambil kira halangan kepada wanita dan gadis untukmengikut kursus latihan yang bukan berbentuk tradisional).


11

Apakah Bajet Gender?

ini, bajet kesihatan yang menyediakan hanya 50peratus daripada jumlah peruntukan kepadawanita merupakan satu bentuk diskriminasiterhadap wanita dari segi keperluan mereka.Pembahagian peruntukan kesihatan ber-dasarkan nisbah 50–50 ini menafikan peluangwanita mendapatkan perkhidmatan tersebutyang seterusnya menjejaskan kesihatan wanita.Pengagihan peruntukan yang sedemikian jugamerupakan satu bentuk penganiayaan ter-hadap masyarakat secara keseluruhan keranaproses reproduksi tidak akan berlaku secaracekap dan berkesan.

4 Aktiviti bajet gender mengambil kiraburuh tanpa bayaran

Aktiviti bajet gender memastikan agar dasardan bajet mengambil kira peranan dantanggungjawab perempuan dan lelaki dalammasyarakat. Peranan dan tanggungjawab inimungkin berbeza antara sebuah negaradengan negara yang lain. Walau bagai-manapun, pada hakikatnya, wanita di setiapnegara di dunia mempunyai tanggungjawabyang lebih berbanding lelaki bukan sahajakerana wanita melahirkan anak, tetapi me-mainkan peranan utama dalam mendidik anak,menjaga anak dan orang sakit, orang tua, sertamereka yang memerlukan penjagaan. Tugas

ini kadangkala dikenal sebagai ‘kerja repro-duktif’. Ia juga sering kali dikenal sebagai ‘buruhtanpa bayaran/bergaji’ kerana kebanyakantugas tersebut tidak dibayar.

Memandangkan tugas tersebut biasanyatidak dibayar, maka ia tidak diambil kira dandimasukkan dalam pengiraan Keluaran DalamNegara Kasar (KDNK). Oleh sebab ia bukansebahagian daripada KDNK dan tidak dilihatsebagai elemen penting maka ia sering tidakdiambil kira oleh perancang dan pegawai bajet.Ini kerana mereka berpendapat ia tidak akanmempengaruhi ekonomi dan masyarakat.

Walau bagaimanapun, jika diteliti secaralebih mendalam, kita mendapati bahawatanpa kerja reproduktif yang cekap danberkesan akan menjejaskan kualiti sumbermanusia negara. Keadaan ini akan memberikesan kepada pertumbuhan ekonomi dankebajikan rakyat. Sehubungan ini, aktiviti bajetgender memberi penekanan bahawa peng-gubal dasar mesti mengambil kira mengenaiaspek buruh tidak berbayar dan bagaimanaprogram dan bajet boleh menanganinyasecara cekap dan berkesan. Penggubal dasarjuga mesti memastikan agar beban tugas yangtidak berbayar ini tidak menghalang rakyat(khususnya wanita) daripada menyumbangsama ada dalam aspek ekonomi atau sosial.

12


Faedah bajet gender Peningkatan dalam penggunaannya mem-buktikan bahawa bajet gender mempunyaibanyak kelebihan. Antara kelebihan bajet yangresponsif gender ini adalah

• menyokong usaha mengarusperdanakangender yang kini merupakan pendekatanantarabangsa bagi meningkatkan kesamaanantara perempuan dan lelaki

• memperbaiki pengagihan peruntukan sum-ber kepada golongan yang lebih memerlukan

• memperkukuhkan hubung kait antara ob-jektif ekonomi dan hasil dasar sosial

• mengenal pasti perbelanjaan awam yangtidak mematuhi komitmen dasar pem-bangunan dan gender

• menggalakkan penyertaan masyarakat sivildalam penggubalan dasar ekonomi

• membantu kerajaan dalam mematuhikomitmen kesamaan gender di peringkatnegara dan antarabangsa (seperti dasargender negara dan CEDAW) dan

• menyumbang kepada pencapaian MatlamatPembangunan Milenium (MDG).

13

Memahami Konsep-konsep Gender 3

FeminismeFeminisme merupakan satu pergerakan sosialyang mempertikaikan ketidaksamaan genderdan cuba membuat perubahan terhadapnya.Feminisme bukan hanya memberi tumpuankepada wanita.

Gender berbanding jantinaGender merujuk kepada perbezaan sosialantara perempuan dan lelaki. Ia merujukkepada apa yang telah disampaikan olehmasyarakat kepada perempuan dan lelakidaripada kumpulan sosial yang berlainan me-ngenai peranan dan tanggungjawab mereka.Jantina merujuk kepada perbezaan biologiantara perempuan dan lelaki. Jantina adalahsesuatu yang tetap dan tidak berubah meren-tasi masa, negara, dan budaya.

Analisis genderAnalisis gender ialah proses menganalisisperbezaan situasi yang dialami oleh perem-puan dan lelaki dan hubung kaitnya denganmatlamat untuk memenuhi keperluan khususmereka dan mencapai kesamaan gender.Analisis gender juga mengambil kira faktorsosioekonomi yang lain seperti kaya danmiskin, bandar dan luar bandar, berpendidikandan tidak berpendidikan serta bagaimanafaktor ini mempengaruhi hubungan antaraperempuan dan lelaki.

Buta gender berbanding neutral genderDasar yang buta gender tidak mengambil kiraperbezaan situasi, peranan, keperluan dankepentingan perempuan dan lelaki.Dasar yang neutral gender tidak dipengaruhioleh perbezaan situasi, peranan, keperluan dankepentingan perempuan dan lelaki serta tidakmempengaruhi perbezaan tersebut. Padahakikatnya, tidak banyak dasar yang neutralgender. Jika pembuat dasar menganggapsesuatu dasar sebagai neutral gender, merekasebenarnya adalah buta gender!

Kesamaan gender berbanding kesaksamaangenderKesamaan gender biasanya difahami sebagaipeluang yang sama rata. Ini bermakna tidakada diskriminasi antara perempuan dan lelakidalam mendapat peluang yang disediakan.Kesaksamaan gender adalah mengenaikesamaan dalam hasil akhir atau keputusan.Konsep ini adalah lebih baik berbandingkesamaan peluang. Ini bermakna perempuandan lelaki mempunyai peluang yang samabukan sahaja di peringkat permulaan, tetapidi semua peringkat dalam memenuhi keper-luan mereka. Kesaksamaan gender adalahmengenai keadilan yang mengambil kiraperbezaan situasi perempuan dan lelaki.

Data mengikut pecahan gender Data mengikut gender (atau data mengikutjantina) adalah data yang menunjukkanperbezaan antara situasi perempuan dan lelaki.Data mengikut pecahan gender penting bagimembuat analisis gender yang baik.

Pembahagian buruh mengikut genderPembahagian buruh mengikut gendermerujuk kepada siapa (perempuan atau lelaki,muda atau tua) yang melakukan dan apa yangdilakukan oleh mereka dari segi jenis kerja yangberbeza seperti tugas produktif di kilang, dipejabat, dan di atas tanah; tugas reproduktifseperti memasak, mencuci, menjaga ahli-ahlikeluarga; dan aktiviti komuniti seperti meng-hadiri mesyuarat.

Mengarusperdanakan genderMengarusperdanakan gender ialah satupendekatan atau strategi yang mengambil kiragender dalam semua dasar, perancangan,bajet dan pemantauan dan tidak menganggapgender sebagai isu yang berasingan dan perluditangani melalui program yang berbeza.

Peka gender/responsif gender Dasar yang peka terhadap gender (atauresponsif gender) menangani perbezaansituasi, peranan, keperluan, dan kepentinganperempuan dan lelaki dengan baik.

Keperluan gender yang praktikal danstrategik Keperluan gender yang praktikal adalahkeperluan yang berkaitan dengan aktiviti dantanggungjawab seharian. Aktiviti dan tang-gungjawab ini dihubungkaitkan bagi mem-bantu perempuan dan lelaki menjalankanperanan yang diberikan oleh masyarakat. Keperluan gender yang strategik adalahkeperluan yang berkaitan untuk mengubahperhubungan, peranan dan tanggungjawabperempuan dan lelaki dalam masyarakat.

14


15

Aktiviti bajet gender melibatkan dua prosespenting:1 Analisis data untuk memahami apa yang

berlaku kepada perempuan dan lelaki dalammasyarakat, dasar, bajet dan pelaksanaan.

2 Penggubalan bajet yang responsifgender melibatkan pengubahsuaian dasar,program, dan bajet (termasuk pelaksanaanjika berkenaan) supaya menjadi responsifgender.

Memandangkan kemahiran analisis genderpenting untuk menghasilkan penyata bajetgender yang bermakna, seksyen ini akan mem-beri tumpuan secara praktikal kepada tugasyang telah ditetapkan untuk menyediakanlatihan dalam membangunkan kemahiran ini.

Secara umumnya, terdapat dua kaedahutama untuk menjalankan analisis bajet gender:pendekatan tiga kategori perbelanjaan danpendekatan lima langkah. Kedua-dua pende-katan ini boleh digabungkan menjadi saturangka analitikal yang sama.

Pendekatan tiga kategoriperbelanjaan Kita boleh mengandaikan bahawa bajetmengandungi tiga bahagian atau kategori:

• Kategori 1: Perbelanjaan berdasarkansasaran gender di agensi-agensi kerajaan.Ia adalah perbelanjaan yang secara jelas

ditetapkan untuk menangani isu-isu genderatau wanita. Contohnya termasuk programkesihatan untuk wanita, program keusa-hawanan khas untuk wanita, bantuan untukibu tunggal dan sokongan untuk janda.

• Kategori 2: Perbelanjaan peluang gunatenaga yang sama kepada kakitangankerajaan. Ini adalah perbelanjaan untukmeningkatkan peluang yang sama ratakepada perempuan dan lelaki yang bekerjadengan kerajaan. Contohnya termasuklatihan untuk pengurus wanita, penyediaankemudahan pusat jagaan kanak-kanak danperuntukan cuti atas urusan keluarga.

• Kategori 3: Perbelanjaan bajet am yangdinilai berdasarkan kepada impaknyaterhadap perempuan dan lelaki. Ini meli-puti semua perbelanjaan lain kerajaan.Analisis bagi kategori ini mengutarakanpersoalan seperti siapa yang memerlukanperkhidmatan yang khusus dan siapa yangmemperoleh manfaat daripada perkhid-matan tersebut. Ia menyentuh mengenaibagaimana program, projek, dan aktivitiberkaitan bajet dapat memenuhi wawasankerajaan mengenai peranan yang perludimainkan oleh perempuan dan lelaki dalammasyarakat.

Kategori tersebut penting dalam mem-buat semakan bahawa analisis bajet gendernegara mengambil kira semua aspek secara

Menjalankan Analisis Bajet Gender 4

menyeluruh dan tidak hanya memfokuskankepada sebahagian aspek tertentu sahaja. Iaamat berguna dalam memastikan bahawa kitamenggalak atau mengutamakan gender da-lam arus perdana negara. (Rujuk Bahagian 3.)

Jika analisis hanya memberi tumpuankepada kategori pertama atau kedua, iamemberi kesan yang amat kecil kerana ketiga-tiga bahagian atau kategori adalah sangatberbeza. Perbelanjaan spesifik gender danperempuan (Kategori 1) mungkin perlu sebagaisatu bentuk tindakan untuk menanganikelemahan tertentu, tetapi pada kebiasaannyaia hanya sebahagian kecil daripada bajet.Kategori 2 biasanya jauh lebih kecil. Kategori 3adalah mengenai bajet utama yang manaperuntukannya melebihi 95 peratus daripadamana-mana bajet kerajaan. Objektif analisisbajet gender tidak akan tercapai melainkanKategori 3 diambil kira.

Pendekatan lima langkah Terma ‘bajet gender’ adalah mengelirukanatau disalahtafsirkan kerana ia memberigambaran bahawa kita hanya berminatterhadap bajet. Hakikatnya, aktiviti bajetgender adalah satu bentuk analisis dasarkerana tujuan utama bajet adalah untukmelaksanakan dasar. Fokus analisis dasar bagiaktiviti bajet gender adalah selaras denganpendirian kerajaan bahawa bajet mesti

16

Tugas 11 Daripada 3 kategori yang dinyatakan, dalam kategori manakah anda akan masukkan

perbelanjaan-perbelanjaan berikut?(a) Bajet untuk Kementerian Pembangunan Wanita, Keluarga dan Masyarakat(b) Peruntukan gaji untuk Kementerian Pertahanan(c) Bajet untuk sebuah kolej latihan kejururawatan (d) Bajet untuk imunisasi kanak-kanak (e) Bajet untuk modul suri rumah tangga Kementerian Pembangunan Luar Bandar (f) Bajet untuk bengkel latihan kepada pegawai-pegawai mengenai pembajetan gender (g) Bajet untuk bayaran cuti bersalin kepada guru

2 Bagi setiap perbelanjaan di atas, berapa peratuskah merupakan penerima faedah:(a) lelaki? (b) perempuan?

Jadual 3 Pendekatan lima langkah analisis bajet gender

Langkah Penerangan Langkah Terma bajet

1 Menerangkan situasi perempuan dan lelaki (dan kumpulan kecil Analisis keperluan/yang berbeza seperti luar bandar/bandar, mengikut kumpulan pelangganumur dan sebagainya) dalam sektor.

2 Menilai dasar, program dan projek dari segi kepekaannya terhadap Dasar, program gender, iaitu sama ada ia mengambil kira situasi seperti yang dinyatakan dalam Langkah 1.

3 Menilai sama ada kewangan (peruntukan perbelanjaan) dan sumber lain Input(contoh kakitangan) yang mencukupi diperuntukkan untuk melaksana-kan dasar yang peka terhadap gender di Langkah 2 dengan berkesan.

4 Memantau sama ada perbelanjaan yang diperuntukkan di Langkah 3 Outputdibelanjakan seperti yang dirancang.

5 Menilai sama ada dasar serta perbelanjaan berkaitan yang telah diper- Impak/Hasiluntukkan dapat meningkatkan kesaksamaan gender seperti yang dihasratkan dan mengubah situasi yang dinyatakan di Langkah 1.


17

Menjalankan Analisis Bajet Gender

berpandu kepada dasar dan bukan sebaliknya. Analisis dasar bagi aktiviti bajet gender

melibatkan lima langkah. Jadual 3 mene-rangkan setiap langkah tersebut. Ruanganterakhir jadual tersebut juga menunjukkanbagaimana setiap langkah bertindak balasterhadap langkah lain dalam aktiviti bajetseperti yang sentiasa dilakukan oleh pegawaibajet. Nilai ditambah bajet gender ialah kitatidak boleh menganggap bahawa semuapenduduk mempunyai keperluan yang samaatau mereka akan menerima kesan yang samadaripada pelaksanaan program kerajaan.

Jenis data yang diperlukan untukanalisis bajet gender yang berkesan Analisis yang baik memerlukan data yanglengkap. Bagi melaksanakan kelima-limalangkah tersebut, kita perlu mempunyai datayang lengkap dan tepat. Jadual 4 menun-jukkan jenis data yang diperlukan untukmenganalisis program pendidikan.

Contoh data mengikut pecahangenderBagi projek perintis bajet gender, senaraisemak yang menerangkan jenis data yangperlu dikumpul bagi setiap program yangdipilih telah disediakan. Beberapa perkaradalam senarai semak adalah untuk Langkah 1,iaitu penjelasan mengenai situasi serta

Langkah 2 dan 3, iaitu penjelasan output danhasil. Beberapa perkara telah terkandungdalam laporan ABM-2 agensi yang berkenaanseperti di Perkara 12 (spesifikasi output) danPerkara 13 (spesifikasi impak). Perbezaanpenting dalam senarai semak gender ialah

Jadual 4 Data untuk menganalisis program pendidikan

Langkah Jenis Data yang Diperlukan

1 • Bilangan perempuan dan lelaki yang tidak mendapat pendidikan secukupnya • Maklumat mengenai bagaimana pendidikan dapat membantu golongan ini

2 • Masa yang sesuai bagi perempuan dan lelaki yang tidak mendapat pendidikansecukupnya boleh menghadiri kursus

• Tempat yang sesuai untuk mereka• Maklumat sama ada mereka mampu membiayai kursus tersebut

3 • Jumlah wang yang diperuntukkan untuk program • Bilangan kakitangan (perempuan dan lelaki) yang ditugaskan untuk menyelaras

program dan mengendalikan kursus 4 • Bilangan perempuan dan lelaki yang menghadiri kursus

• Bilangan perempuan dan lelaki yang lulus 5 • Situasi/keadaan/kedudukan pelajar perempuan dan lelaki selepas mereka

menamatkan kursus. Contoh: Berapa ramai yang mendapat kerja dan berapa ramai yang berjaya meningkatkan pendapatan mereka?

Tugas 2Apakah data yang anda perlukan bagi setiap langkahberikut?(a) Program penjanaan pendapatan(b) Program penyampaian perkhidmatan kesihatan

data disediakan mengikut pecahan gender,iaitu antara perempuan dan lelaki serta jumlahkeseluruhan.

Rajah 2 hingga 8 menunjukkan contoh

data mengikut pecahan gender yang antaralain menerangkan perkara yang relevandengan tugas keempat-empat kementerianperintis.


18

Tugas 3Kaji carta dalam Rajah 2 hingga 8. Bagi setiap carta, bincangkan yang berikut:

1 Apakah fakta paling penting yang ditunjukkan oleh carta? 2 Untuk kementerian manakah maklumat ini penting? 3 Dalam pendekatan lima langkah analisis bajet gender, carta tersebut berguna untuk langkah yang mana?4 Apakah yang menyebabkan corak gender seperti yang ditunjukkan dalam carta?5 Adakah corak gender yang ditunjukkan dalam carta merupakan masalah kepada pembangunan Malaysia?6 Adakah corak gender yang ditunjukkan dalam carta merupakan masalah kepada perempuan dan lelaki di Malaysia?

Jika ya, kumpulan manakah yang paling banyak menerima kesan dan bagaimana ia berlaku?7 Adakah kerajaan mempunyai sebarang program yang mungkin boleh mengubah corak gender dalam carta?8 Apakah data lain yang kita perlukan untuk memahami corak gender dalam carta dengan lebih baik?

19


51.4%48.6%

49.9% 50.1%

33.6% 66.4% 50.8% 49.2%39.4% 60.6%

1,800,000

1,600,000

1,400,000

1,200,000

1,000,000

800,000

600,000

400,000

200,000

0Rendah

1,603,500

1,517,386

Lelaki

Perempuan

Menengah

1,010,186

1,013,702

Lepasan Menengah

52,781

104,492

Kolej

61,944

59,914

Universiti

116,799

179,412

Rajah 2 Enrolmen pelajar mengikut tahap pendidikan dan jantina, 2004 (bilangan dan peratus)

Sumber: Kementerian Pelajaran Malaysia.

100.0%

90.0%

80.0%

70.0%

60.0%

50.0%

40.0%

30.0%

20.0%

10.0%

0.0%

Lelaki

Diploma SarjanaMuda

Diploma LepasanIjazah

Sarjana Ph.D.

59.4%

40.6%

63.4%

36.6%

54.9%

45.1%

48.8%

51.2%

35.7%

64.3%

PerempuanPeringkat Pengajian

Rajah 3 Enrolmen pelajar di institusi pendidikan tinggi awam mengikuttahap pengajian dan jantina, 2003/2004 (taburan peratusan)

Sumber: Kementerian Pelajaran Malaysia.


20

100.0%

90.0%

80.0%

70.0%

60.0%

50.0%

40.0%

30.0%

20.0%

10.0%

0.0%

Lelaki

Perempuan

20–24

88.0%

89.0%

25–29

89.0%

90.0%

30–34

89.0%

90.0%

35–39

90.0%

88.0%

40–44

89.0%

85.0%

45–49

89.0%

82.0%

50–54

86.0%

72.0%

55–59

82.0%

61.0%

60–64

74.0%

47.0%

65–69

66.0%

36.0%

70–74

58.0%

30.0%

75+

47.0%

21.0%

Rajah 4 Penduduk yang pernah bersekolah mengikut kumpulan umur, 2000 (peratus)

Sumber: Banci Penduduk dan Perumahan, Jabatan Perangkaan Malaysia.

7,000

6,000

5,000

4,000

3,000

2,000

1,000

0

Lelaki

Perempuan

1990

4,490

2,510

1995

5,203

2,690

2000

6,275

3,341

2004

6,622

3,731

Rajah 5 Saiz tenaga buruh, 1990–2004 (’000 orang)

Sumber: Jabatan Perangkaan Malaysia.


21

6.0%

5.0%

4.0%

3.0%

2.0%

1.0%

0.0%

Lelaki

Perempuan

1990

4.0%

5.4%

1995

2.8%

3.8%

2000

3.0%

3.2%

2004

3.4%

3.8%

Rajah 6 Kadar pengangguran, 1990–2004 (peratus)


14.0%

12.0%

10.0%

8.0%

6.0%

4.0%

2.0%

0.0%

Jumlah

5.1%

Bandar

2.0%

Luar Bandar

11.4%

Ketua IsiRumah Lelaki

3.8%

Ketua Isi RumahPerempuan

12.5%

Rajah 7 Kadar kemiskinan, 2002 (peratus)

Sumber: Unit Perancang Ekonomi, Jabatan Perdana Menteri.


22

78.0

76.0

74.0

72.0

70.0

68.0

66.0

64.0

62.0

60.0

Lelaki

Perempuan

1980

71.0

66.5

1990

73.7

69.2

1995

74.2

69.4

2000

75.0

70.2

2005

70.6

76.4

Rajah 8 Jangka hayat ketika lahir, 1980–2005 (tahun)


23

Menjadikan Format BajetMalaysia Peka Gender 5

Seksyen ini memberi tumpuan kepadapengalaman kementerian perintis dalammengubahsuai dan mengguna pakai formatbajet sedia ada untuk menggambarkan isu danmemenuhi keperluan gender. Tujuan projekperintis adalah untuk membangunkan satuformat bagi pembajetan gender yang baik danmudah diguna pakai oleh semua kementerian.

Skop kerjaFormat piawai bajet kerajaan Malaysia telahpun mengandungi elemen asas yang diper-lukan bagi aktiviti bajet gender. Sebagaicontoh, format sedia ada mengandungi unsurmotivasi, objektif, butiran aktiviti, petunjuk dansasaran. Ini bermakna format tersebut denganmudah boleh diguna pakai untuk aktiviti bajetgender dengan menghuraikan setiap elementersebut dan menambah satu atau dua perkaralain sahaja.

Pada tahun pertama aktiviti bajet gender,tumpuan Malaysia adalah untuk menghasilkanpenyata bajet yang peka terhadap genderuntuk program terpilih di kementerian perintismengikut format yang telah disediakan ber-dasarkan format bajet sedia ada. Program-program terpilih adalah daripada bajet mengurusdan pembangunan bagi menguji aplikasipendekatan ke atas kedua-dua bajet tersebut.

Projek perintis memberi tumpuan kepadalatihan. Pada peringkat awal, latihan hanya

dihadkan kepada pegawai bajet dikementerian perintis, tetapi kemudiannyatelah diperluas kepada pegawai di Kemen-terian Kewangan dan pegawai terpilih diInstitut Tadbiran Awam Negara (INTAN) sertagender focal point (iaitu pegawai yang ber-tanggungjawab menyelaras program gender)di kementerian dan agensi lain.

Hasil daripada projek perintis tersebut,Kementerian Kewangan telah mengeluarkanSurat Pekeliling 2004 yang mengarahkankementerian perintis melaksanakan bajet yangresponsif gender untuk program terpilih bagibajet tahun 2006–2007. Kerajaan juga meng-galakkan kementerian dan agensi lain untukmengambil kira isu gender dalam perancanganprogram dan aktiviti mereka. Bagi memu-dahkan perspektif gender diintegrasikan dalamcadangan bajet, setiap kementerian/agensiadalah diharapkan dapat menggubal pelanstrategik gender jangka pendek, jangka per-tengahan, dan jangka panjang dari awal lagi.

Bajet mengurusMalaysia mempunyai format yang pelbagaidalam program bajet mengurus. Bagi tujuanperintis, format ABM-2 telah digunakan keranaia merupakan format yang lebih terperinci.Perspektif gender juga perlu dimasukkan kedalam format ABM-4 dan ABM-5 (one-off danprojek dasar baru) oleh kementerian/agensi di

24

Jadual 5 Bajet mengurus mengikut format ABM-2

1 Maksud bekalan Nombor bekalan seperti dalam Buku Bajet

2 Agensi Nama Kementerian/Jabatan

3 Program Nama program

4 Aktiviti Nama aktiviti

5 Kod Kod perakaunan aktiviti, untuk memudahkan rujukan

6 Punca Keputusan Kabinet, Akta Parlimen atau arahan Perbendaharaan yang memberi kuasa

7 Objektif Objektif aktiviti yang telah dipersetujui. Perlu difokus kepada masalah yang perlu selesaikan atau masalah yang perlu ditangani berasaskan kepada impak yang boleh dicapai. Objektif perlu dinyatakan bukan sahaja dalam bentuk fungsi tetapi juga dalam penyataan perundangan atau dalam konteks yang lebih meluas.

8 Analisis keperluan/ Jelaskan perkara berikut:dasar (i) Masalah/keperluan pelanggan yang perlu diselesaikan. Masukkan data empirikal untuk menyokong

keseriusan masalah/keperluan; (ii) Alasan utama untuk masalah/keperluan;(iii) Strategi untuk menyelesaikan masalah/keperluan. Masukkan (a) polisi alternatif dan aktiviti lain kerajaan untuk

menyelesaikan masalah/keperluan dan (b) strategi jangka pendek dan jangka panjang dan tahun kewangan yang relevan.

9 Pelanggan Pelanggan yang akan menerima faedah secara langsung atau tidak langsung daripada aktiviti

10 Fungsi Fungsi utama yang perlu dilaksanakan untuk menghasilkan output akhir aktiviti. Perbezaan fungsi akan membantu mengenal pasti perbelanjaan daripada sumber lain.

11 Sumber-sumber Maklumat sumber yang diperuntukkan kepada setiap aktiviti.

12 Spesifikasi output Output akhir yang telah dihasilkan. Maklumat mengenai:(i) kuantiti output (ii) kualiti output (iii) masa yang diambil untuk menghasilkan output(iv) kos output (v) kesaksamaan (tambahan gender)Untuk setiap yang di atas, masukkan data mengenai: * perjanjian/pencapaian/perbezaan berbanding tahun terdahulu

* perjanjian/perbezaan untuk tahun semasa * cadangan untuk tahun depan

13 Petunjuk impak Petunjuk aktiviti mengikut sistem yang ditetapkan+

14 Rancangan penilaian Nyatakan: (i) tahun permulaan program/aktivitiprogram (ii) bilakah penilaian terakhir dibuat dan cadangan untuk penilaian seterusnya

(iii) kriteria utama yang akan dinilai dalam kajian semula pada masa hadapan (iv) metodologi yang dicadangkan bagi mendapat data untuk penilaian.

Sumber: Kementerian Kewangan Malaysia, Buku Panduan: Sistem Belanjawan Diubahsuai, Edisi Kedua, 1999.+ Sistem untuk petunjuk impak mengandungi perkara berikut:

* Nama aktiviti * Tahun terakhir penilaian dibuat * Isu-isu yang dinilai* Tahun permulaan aktiviti * Tahun penilaian akan datang * Metodologi

Nota: Dua item yang ditulis dengan huruf condong boleh dimasukkan isu gender.


25

mana perlu. Format ini akan terus digunakandalam tempoh satu atau dua tahun akandatang. Di peringkat seterusnya, perubahanboleh dibuat ke atas format ABM yang lain.

Jadual 5 menunjukkan format piawaiABM-2 yang ditetapkan oleh KementerianKewangan. Pada perkara-perkara yang ditandadan ditulis huruf condong, menunjukkan dimana kementerian boleh tambah isu gender.Dalam kebanyakan kes, menambah isu gendertidak memerlukan tajuk tambahan. Ia hanyamemerlukan pegawai bajet berfikir dan me-nulis perbezaan antara perempuan dan lelakisemasa menyediakan perkara-perkara ter-sebut. Perkara baru yang telah ditambah ialahspesifikasi output (Item 12) yang manakesaksamaan merupakan faktor yang nyatayang perlu dipertimbangkan.

Data mengikut pecahan gender untukbajet mengurusSatu cara yang paling berkesan untukmemasukkan isu gender dalam bajet adalahdengan mengintegrasikan data mengikutpecahan gender, iaitu data yang menunjukkanbilangan perempuan dan lelaki yang terlibat.Laporan piawai ABM-2 yang sedia ada telahmengandungi banyak data, bukan sahajauntuk perkara 12 (output) dan 13 (impak).Walau bagaimanapun, data mengikut pe-cahan gender mengenai situasi semasa

diperlukan di bawah Item 8 (analisis keper-luan) dan mereka yang diliputi dalam programberkenaan diperlukan di bawah Item 9(pelanggan).

Berikut adalah beberapa contoh datamengikut gender yang boleh digunakan dalammeneliti program-program terpilih di kemen-terian perintis. Senarai semak ini mengandungilebih banyak perkara. Dalam beberapa contohdi bawah, gender telah digabungkan dalambentuk pecahan yang lain seperti bandar/luarbandar. Penggabungan data yang dipecahkanini penting dalam memahami situasi, keperluan,ouput dan hasil dengan jelas.

JABATAN TENAGA MANUSIA (KSM)

• Bilangan lepasan sekolah perempuan danlelaki pada tahun 2001 mengikut stratabandar/luar bandar (8: analisis keperluan)

• Bilangan perempuan dan lelaki yang telahmenamatkan program latihan pada tahun2002 mengikut bandar/luar bandar dankategori lain (12: output)

• Bilangan enrolmen pelatih perempuan danlelaki mengikuti sijil/diploma/kursus padatahun 2002 mengikut bandar/luar bandar(9: pelanggan)

• Taburan guna tenaga perempuan dan lelakiyang bekerja mengikut industri (satu-digitkod ISCO) dan mengikut bandar/luar bandar(8: analisis keperluan)

Menjadikan Format Bajet Malaysia Peka Gender


26

ORTOPEDIK (KKM)

• Bilangan pesakit perempuan dan lelaki yangdibedah/menerima rawatan pada tahun2003 mengikut unit yang berbeza (8: analisiskeperluan; 12: output)

• Bilangan pesakit perempuan dan lelaki yangdibedah/menerima rawatan pada tahun2003 mengikut kumpulan umur (kanak-kanak, dewasa, orang tua)

• Tempoh masa purata tinggal di hospital bagipesakit perempuan dan lelaki pada tahun2003 mengikut unit yang berbeza (12:output)

• Bilangan pesakit yang diberi kelepasan untukkeluar Hospital Besar (termasuk kematian)mengikut perempuan/lelaki dan KlasifikasiAntarabangsa bagi Penyakit, Kecederaan danPunca Kematian (ICD) pada tahun 2002 atau2003 (12: output; 13: impak)

• Kematian mengikut punca bagi perempuan/lelaki pada tahun 2002 atau 2003 (8: analisiskeperluan; 13: impak)

PEMBANGUNAN KESIHATAN KELUARGA(KKM)

• Bilangan penduduk lelaki dan perempuandalam setiap kumpulan sasar (contoh ibumengandung, bayi yang baru dilahirkan, bayidan kanak-kanak, murid sekolah dan remaja,dewasa, orang tua) mengikut bandar/luarbandar dan negeri (8: analisis keperluan)

• Jumlah pesakit yang datang untukmendapat rawatan di klinik kesihatanmengikut perempuan/lelaki bagi per-khidmatan yang berbeza (9: pelanggan)

• Penggunaan bentuk perancangan keluargayang berbeza bagi perempuan dan lelakimengikut bandar/luar bandar dan negeri(8: analisis keperluan; 9: pelanggan)

PEMBANGUNAN KOMUNITI (KKLW)

• Kadar buta huruf bagi perempuan dan lelakiberumur 15+ tahun mengikut negeri (8:analisis keperluan)

• Status aktiviti (bekerja, menganggur, secaraekonomi tidak aktif/di luar pasaran buruh)bagi perempuan dan lelaki mengikut negeri(8: analisis keperluan)

• Kadar kemiskinan ketua isi rumah perem-puan dan lelaki (8: analisis keperluan)

• Penyertaan perempuan dan lelaki dalamprojek penjanaan pendapatan KEMAS(diasingkan mengikut jenis projek, contohjahitan, pengeluaran makanan, dsb) (9:pelanggan; 12: output)

PEMBANGUNAN KANAK-KANAK (KKLW)

• Bilangan kanak-kanak perempuan dan lelakiberumur 2–4 tahun di luar bandar danbilangan kanak-kanak perempuan dan lelakiberumur 4–6 tahun di luar bandar (8: analisiskeperluan)


27

• Bilangan kanak-kanak perempuan dan lelakiyang menyertai TASKA kerajaan/swasta (9:pelanggan; 12: output)

• Bilangan ibu dan bapa yang menyertai PEKA(9: pelanggan; 12: output)

• Kadar keciciran dari Tahun Enam dan ke atasbagi kanak-kanak perempuan dan lelaki dibandar dan luar bandar (8: analisis keperluan)

PROGRAM PEMBANGUNAN MENTAL(KKLW)

• Bilangan ahli isi rumah dalam keluargamiskin yang bersekolah dan tidak bersekolahmengikut perempuan/lelaki dan negeri (8:analisis keperluan)

• Bilangan yang menghadiri modul ketua isirumah mengikut perempuan/lelaki dannegeri (9: pelanggan; 12: output)

• Bilangan yang menghadiri modul ahli isi rumahyang tidak bersekolah mengikut perempuan/lelaki dan negeri (9: pelanggan; 12: output)

PROGRAM PENINGKATAN PENDAPATAN(KKLW)

• Status aktiviti (bekerja, menganggur, secaraekonomi tidak aktif/di luar pasaran buruh)bagi perempuan/lelaki dewasa daripadakeluarga miskin mengikut negeri, jika boleh(8: analisis keperluan)

• Peratusan perempuan dan lelaki yangbekerja sendiri

• Penyertaan dalam projek pertanianmengikut perempuan/lelaki (dan negeri)(9: pelanggan; 12: output)

• Penyertaan dalam projek bukan berasaskanpertanian mengikut perempuan/lelaki (dannegeri) (9: pelanggan; 12: output)

PENDIDIKAN RENDAH (KPM)

• Bilangan kanak-kanak perempuan dan lelakiyang berumur 6–12 tahun mengikut negeri(8: analisis keperluan)

• Bilangan kanak-kanak perempuan dan lelakiyang berumur 6–12 yang sedang belajar disekolah rendah mengikut negeri (9: pe-langgan; 12: output)

• Nisbah tandas kepada murid perempuandan murid lelaki mengikut negeri (8: analisiskeperluan)

• Masalah yang dilaporkan di sekolah mengi-kut jenis masalah dan jantina pengadu (8:analisis keperluan)

UNIVERSITI (KPT)

• Bilangan pemohon perempuan dan lelaki(mengikut pemohon tempatan dan asing)untuk mendapatkan tempat di universitimengikut tahap (8: analisis keperluan)

• Bilangan pelajar perempuan dan lelaki(mengikut pelajar tempatan dan asing) yangditerima masuk pada tahun 2003 mengikuttahap pengajian (9: pelanggan)


• Peratusan pelajar perempuan dan lelaki yangberjaya menamatkan kursus dalam tempohpengajian yang ditetapkan pada tahun 2002atau 2003 (12: output)

Data mengikut pecahan gender menye-diakan data yang berbeza untuk perempuandan lelaki. Sesetengah data tidak bolehdiasingkan mengikut gender kerana ia hanyamerujuk kepada perempuan atau lelaki.Sungguhpun begitu, data ini juga adalahpenting. Sebagai contoh, kes eclampsia,kematian semasa melahirkan anak dan tempatkelahiran hanya merujuk kepada wanita, tetapimerupakan indikator (petunjuk) pentingkepada Kementerian Kesihatan. Begitu juga,Kementerian Kemajuan Luar Bandar dan

Wilayah perlu merekodkan bilangan wanitayang mengikuti modul suri rumah. Data initidak diasingkan mengikut gender, tetapimasih relevan gender.

Tambahan pula, angka sahaja tidakmemberi gambaran yang menyeluruh dansepenuhnya. Pegawai bajet di kementerianmempunyai pengalaman membuat peng-huraian terhadap objektif, analisis keperluandan sebagainya dalam ABM-2. Apa yang perludilakukan sekarang ialah memikirkan me-ngenai isu gender yang perlu ditambahkepada penghuraian tersebut. Lihat Kotak 3yang menunjukkan contoh bagaimana ke-menterian perintis mengambil kira genderbagi elemen berbeza dalam ABM-2.

28


29

KOTAK 3 Contoh item dalam ABM-2 yang responsif gender7 ObjektifKSM: JABATAN TENAGA MANUSIAUntuk memberi peluang yang sama dan saksama kepada lepasan sekolah perempuan dan lelaki mengikuti kursus latihan teknikal yang ditawarkan diILJTM (Institusi Latihan Jabatan Tenaga Manusia)

KKM: ORTOPEDIKMenyediakan perkhidmatan diagnosa, pengurusan terapeutik dan rehabilitasi yang bermutu tinggi kepada pesakit yang berhubung dengan sistem musculo-skeletal.

KPT: UNIVERSITIUniversiti ini akan memastikan bahawa pemohon lelaki dan perempuan yang memohon untuk menyambung pelajaran di universiti menerima peluangyang sama untuk dipilih. Universiti ini juga berhasrat untuk mencapai kesaksamaan gender di kalangan kakitangan dan pelajar dalam menjalankan operasinya.

8 Analisis keperluan/dasarKKM: ORTOPEDIKPesakit yang mengalami atau menghidapi penyakit ortopedik (termasuk kecederaan) akan menerima perkhidmatan diagnostik dan rawatan sebagai pesakitdalam atau luar. Secara umumnya, terdapat lebih ramai pesakit lelaki akibat daripada kecederaan dan lebih ramai pesakit perempuan yang lanjut usiamenderita kerana mengalami masalah osteoartritik.

Strategi untuk memenuhi keperluan: Untuk memastikan terdapat bilangan katil yang mencukupi bagi pesakit perempuan dan lelaki.

KKM: PEMBANGUNAN KESIHATAN KELUARGAIbu mengandung dan pasangannya perlu diberi pendidikan mengenai penjagaan kesihatan untuk meningkatkan kesedaran terhadap risiko semasamengandung dan melahirkan anak dengan tujuan memberi keutamaan kepada kesihatan ibu dan anak.

Murid sekolah dan remaja mengalami banyak masalah sosial seperti penagihan dadah, merokok, masalah perilaku dan lain-lain. Masalah ini sebahagianbesarnya berlaku di kalangan remaja lelaki. Sebagai contoh, data daripada Banci Kesihatan Morbiditi Kebangsaan II 1996 mendapati secara keseluruhannya16.8 peratus remaja merokok dan 30.7 peratus daripadanya merupakan remaja lelaki, manakala remaja perempuan 4.8 peratus.

KPT: UNIVERSITIUniversiti ini akan mengenal pasti perbezaan keperluan pelajar perempuan dan lelaki yang terlibat dalam perkhidmatan/program/aktiviti universiti ini.

KKLW: PEMBANGUNAN KANAK-KANAKPendidikan awal kanak-kanak adalah penting kepada pembangunan kanak-kanak secara keseluruhan. Ini adalah penting, khususnya bagi kanak-kanakdaripada keluarga berpendapatan rendah kerana ibu bapa (khususnya ibu) mungkin tidak mempunyai pendidikan dan sumber untuk menyediakan merekadengan segala keperluan bagi pembangunan peringkat awal ini. Oleh itu, guru TABIKA perlu dilengkapi dengan pengetahuan dan kemahiran untukmencapai matlamat tersebut.


30

KOTAK 3 Contoh item dalam ABM-2 yang responsif gender (sambungan)

KKLW: PEMBANGUNAN KANAK-KANAK (sambungan)Kursus dan bengkel yang diberikan kepada guru TABIKA dari semasa ke semasa (latihan dalam perkhidmatan) akan meningkatkan kemahiran danmembantu mereka menjadi tenaga kerja yang terlatih. Bagi penjaga utama, kebiasaannya ibu, kemudahan yang disediakan oleh KEMAS memberi ruangkepada mereka untuk menjalankan aktiviti lain pada waktu siang termasuk menambah pendapatan atau melanjutkan pelajaran serta latihan.

9 PelangganKKM: PEMBANGUNAN KESIHATAN KELUARGAUsaha sedang diambil untuk meningkatkan kesedaran kaum lelaki supaya lebih bertanggungjawab dan memainkan peranan dalam perancangan keluarga.Satu projek perintis dikenal sebagai ‘Perkhidmatan Kesihatan Reproduktif Komprehensif ’, yang melibatkan empat buah klinik kesihatan, telah dilaksanakandengan memberi keutamaan kepada kaunseling pasangan. Pendidikan kesihatan mengenai kaedah perancangan keluarga memberi penjelasan kepadapasangan berhubung dengan penggunaan pil perancang, kondom, implan dan sebagainya. Walau bagaimanapun pilihan kaedah perancangan ditentukanoleh pasangan yang ingin merancang keluarga. Pembantu perubatan yang bertanggungjawab merawat pesakit luar kini mempunyai maklumat mengenaipelbagai kaedah perancangan keluarga. Dengan ini, mereka boleh menyampaikan maklumat tersebut kepada pelanggan.

Isu menopaus (putus haid) dan kekurangan androgen separa di kalangan kaum lelaki perlu diberi perhatian. Kesedaran kaum perempuan dan lelakimengenai perubahan yang berlaku setelah mengalami menopaus dan kekurangan androgen separa perlu ditingkatkan. Ini boleh mengurangkan tekananmental yang dihadapi oleh kaum perempuan dan lelaki.

KPM: PENDIDIKAN RENDAH DAN MENENGAH~ Pelanggan langsung

• Pelajar perempuan dan lelaki berumur 6–13 tahun • Pengetua perempuan dan lelaki• Guru perempuan dan lelaki • Kakitangan sokongan perempuan dan lelaki

KKLW: PEMBANGUNAN KANAK-KANAK~ Pelanggan langsung

• Guru prasekolah (PM) TABIKA~ Pelanggan tidak langsung

• Murid TABIKA, ibu bapa (terutamanya ibu yang pada kebiasaannya adalah penjaga utama), keluarga/komuniti luar bandar dan kumpulanberpendapatan rendah.

10 FungsiKKM: ORTOPEDIKBagi menyediakan pendidikan kesihatan kepada pesakit. Contohnya, bagaimana untuk mengelak kemalangan dan bagaimana untuk mencegah masalahosteoartritik yang berkaitan dengan usia.


31

12 Spesifikasi output[Format yang ditunjukkan di bawah diguna pakai pada setiap tahun.]


KKM: ORTOPEDIK

Petunjuk Setuju Dicapai VarianJumlah Lelaki Perempuan

Bilangan pesakit luar 386,596 7.7Bilangan pesakit dalam 182,441 -55.8Bilangan pembedahan 217,732 -7.8Kadar penginapan katil 81.4 -20.2Tempoh masa purata tinggal (hari) 6.5 -9.2

KPM: PENDIDIKAN RENDAH DAN MENENGAH

Petunjuk Prestasi Setuju Dicapai VarianJumlah Lelaki Perempuan Jumlah

Output 1: Pendaftaran murid~ Bilangan murid mendaftar untuk Tahun 1~ Bilangan murid mendaftar mengikut prosedurOutput 2: Pengurusan pembelajaran~ Bilangan murid sekolah rendah yang menerima P&P~ Bilangan murid sekolah yang menerima P&P

mengikut jadualOutput 3: Pelaksanaan aktiviti kokurikulum~ Bilangan murid Tahap 2 yang terlibat dalam aktiviti kokurikulum

KPT: UNIVERSITI Jumlah pada tahun dahulu (2002)Kumpulan Sumber Diluluskan Dipenuhi

Jumlah Lelaki Perempuan JumlahAnggota pentadbiran dan lantikan undang-undangKumpulan pengurusan tertinggiKumpulan pengurusan dan profesionalKumpulan sokonganJumlah

416,35780,595

200,69664.9

5.9


32

13 Petunjuk impak

KSM: JABATAN TENAGA MANUSIA Pencapaian sebenar pada tahun (2003)Petunjuk Impak Lelaki Perempuan JumlahLiputan banciBilangan pelatih yang bekerja dalam bidang yang dilatihBilangan pelatih yang bekerja dalam tempoh sebulan selepas tamat latihanBilangan pencari kerja yang mempunyai latihan kemahiranPertambahan bilangan pekerja terlatih dalam pasaranBilangan firma yang menghantar kakitangan untuk mengikuti latihan di ILJTM

KKM: PEMBANGUNAN KESIHATAN KELUARGAPetunjuk Impak Pencapaian sebenar pada tahun terdahulu (2002)% kelahiran hidup dengan berat kelahiran bawah 2.5 kg (1996) 7.5Kadar kematian perinatal bagi setiap 1,000 kelahiran 10.0Kadar kematian bayi bagi setiap 1,000 kelahiran 7.7Kadar kematian bayi lelaki ?Kadar kematian bayi perempuan ?Kadar kematian kanak-kanak (1–4 tahun)~ Mengikut perempuan dan lelaki ?~ Mengikut kumpulan etnik ?~ Mengikut bandar/luar bandar ?Kadar kematian maternal bagi setiap 100,000 kelahiran (1997)~ Semenanjung Malaysia 30~ Sarawak 30~ Sabah 70

14 Pelan penilaian program

KKM: ORTOPEDIKIsu yang akan dinilai pada tahun 2004/5: Mengambil kira perspektif gender apabila membuat anggaran beban tugas di peringkatnasional, penggunaan sumber, sasaran pembangunan dan piawai untuk penjagaan optimal dalam konteks Malaysia dan menilai kualitipenjagaan dalam amalan ortopedik.


1,507814309361

8,000250

320138

4679

1,827952355440

8,000250


33

Bajet pembangunanFormat piawai Malaysia bagi bajet pem-bangunan (rujuk Jadual 6) berbeza daripadaformat bajet mengurus. Format bajetpembangunan tidak mempunyai banyakruang untuk perbincangan. Ia lebih bergan-tung kepada jawapan ya/tidak (Y/T) ataumaklum balas lain yang mudah untuk

dimasukkan ke dalam komputer ataupengkomputeran.

Namun begitu, perkara yang ditulisdengan huruf condong di dalam jadualmenunjukkan terdapat banyak bilanganelemen yang melibatkan gender atau isukesaksamaan lain.

Jadual 6 Format bajet pembangunan

1 Kementerian2 Agensi3 Agensi pelaksana4 Maksud pembangunan5 Butiran6 Nama program/projek7 Skop program/projek8 Sektor9 Jenis program/projek10 Objektif11 Keutamaan12 Tempat dari segi negeri dan daerah13 Sasaran projek adalah untuk pembangunan kawasan/penduduk luar bandar (Y/T)14 Pihak berkuasa tempatan15 Kawasan parlimen16 Kawasan dewan undangan negeri17 Kawasan dari segi bandar raya, luar bandar atau kedua-duanya


34

Jadual 6 Format bajet pembangunan (sambungan)

18 Petunjuk projek:(a) Program pembasmian kemiskinan (Y/T). Jika ya, nyatakan peratus peruntukan untuk setiap program:

(i) Penambahan pendapatan (ii) Infrastruktur asas(iii) Pembangunan insan (iv) Lain-lain

(b) Program penyusunan semula masyarakat:(i) Pembangunan usahawan Bumiputera (Y/T) (ii) Pendidikan dan latihan Bumiputera (Y/T)(iii) Lain-lain (Y/T)

(c) Program Alam Sekitar (Y/T)(d) Projek KESBAN (Y/T)(e) Projek IT (Y/T)(f) Mengambil kira isu utama gender (Y/T)

19 Sama ada program dilaksanakan secara penswastaan (Y/T)20 Sama ada program akan melibatkan pembayaran tertangguh (Y/T)21 Kaedah pelaksanaan (contoh tender terbuka)22 Jangka masa pelaksanaan-tahun program mula dan selesai dilaksana23 Pengagihan (mengikut tahun) daripada jumlah kos program mengikut jenis perbelanjaan pembangunan24 Jumlah kos projek/program25 Peratusan jumlah kos yang dibiayai hasil tempatan dan asing pada setiap tahun26 Penggunaan bahan pembinaan27 Jumlah peruntukan dalam RMke... yang diperuntukkan daripada sumber Kerajaan Persekutuan28 Jumlah peruntukan daripada sumber kerajaan pada tahun semasa29 Sumber mengikut punca dan jenis sumber dan tahun30 Perbelanjaan pengurusan31 Keperluan sumber manusia dari segi:

(a) Pengurusan tertinggi (b) Pengurusan dan profesional (c) Kumpulan sokongan32 Sasaran fizikal (yang mana berkenaan) mengikut tahun

(a) % (b) hektar (c) bilangan(d) kilometer (e) kerja pembinaan (%) (f) perolehan (%)(g) lain-lain

Sumber: Unit Perancang Ekonomi, Jabatan Perdana Menteri.


35

Sebagai tambahan kepada format piawai yangditunjukkan dalam Jadual 6, kementerian perlumenyediakan kertas cadangan bagi setiapprojek. Kertas cadangan ini mengandungipenjelasan secara naratif berbanding denganformat piawai yang direkodkan ke dalamsistem komputer. Oleh yang demikian, kertascadangan ini merupakan instrumen yang idealbagi memastikan bajet yang responsif gender.Maklumat terperinci mengenai latar belakangprojek, komponen, anggaran kos, output danfaedah yang dijangka serta justifikasi projekdiringkaskan dalam kertas cadangan projek ini.

Data mengikut pecahan gender untukbajet pembangunanData mengikut pecahan gender juga bergunadalam merangka program bajet pemba-ngunan. Bagi tujuan pelaksanaan perintis,kesemua empat kementerian telah diberi satusenarai semakan yang mengandungi datayang difikirkan perlu dalam menganalisisprogram yang telah dipilih. Kotak 4 mengan-dungi contoh yang menunjukkan bagaimanakementerian perintis mengambil kira genderdalam kertas cadangan projek bagi pelbagaiprojek pembangunan.

KOTAK 4 Contoh item dalam cadangan projek yang responsif genderI Latar belakang projekKKLW: PROJEK BANTUAN PERUMAHANRumah yang lengkap—minimum 3 bilik (untuk ibu bapa, anak perempuan dan anak lelaki)—merupakan komponen kemudahan asasyang diperlukan oleh keluarga miskin. Keutamaan diberikan kepada ketua isi rumah miskin perempuan kerana polisi memberi tumpuan kepada ibu tunggal dengan tanggungan.

KPT: KEMUDAHAN PERUMAHAN KUSTEMMemandangkan 70 peratus daripada pelajar KUSTEM adalah perempuan, tujuh daripada sepuluh blok asrama diperuntukkan kepadamereka dan tiga untuk pelajar lelaki.

II Objektif projekKKM: KEMUDAHAN KESIHATAN BANDARUntuk menyediakan kemudahan penjagaan kesihatan bagi penduduk di kawasan bandar dan meningkatkan kesejahteraan sertamembantu memaksimumkan pemulihan daripada penyakit, tumpuan khusus diberikan kepada kumpulan berikut: • ibu mengandung dan bayi baru lahir • bayi dan kanak-kanak kecil • murid sekolah dan remaja• orang tua • kanak-kanak istimewa


36

KOTAK 4 Contoh item dalam cadangan projek yang responsif gender (sambungan)

III Komponen projekKSM: ILP SELANDAR, MELAKACadangan projek ini mengandungi pelbagai komponen seperti berikut:

(b) Bangunan dan kemudahanBangunan dan kemudahan yang terdapat dalam institut ini termasuk:(iii) Asrama bagi menempatkan 300 pelatih lelaki dan 300 perempuan. Asrama perempuan akan dipagar untuk tujuan keselamatan …(viii) Surau untuk perempuan dan lelaki …(x) Kemudahan rekreasi untuk perempuan dan lelaki …

KKM: KEMUDAHAN KESIHATAN LUAR BANDARKemudahan tambahan akan dibina bagi menyediakan ruang yang mencukupi untuk menjalankan skop perkhidmatan baru seperti kesihatan remaja (kaunseling untuk remaja perempuan dan lelaki), perkhidmatan pemulihan untuk golongan kurang upaya sertaperkhidmatan untuk orang tua perempuan dan lelaki.

IV Anggaran kos projekKKLW: PROJEK BANTUAN PERUMAHANPembinaan semula/pembinaan rumah baru (3 bilik, keselamatan mengikut keperluan dan dapur yang sesuai):

RM10,370++ (Semenanjung Malaysia) RM11,930++ (Sabah & Sarawak)

V Jangkaan output dan faedah daripada projekKSM: ILP SELANDAR, MELAKALatihan kemahiran akan menyediakan peluang sama rata kepada lepasan sekolah lelaki dan perempuan kerana pemilihan pelatih dibuatberdasarkan kelayakan dan bukannya jantina. Melihat kepada trend permohonan yang diterima sehingga kini, terdapat pertambahan bilangan pemohon perempuan. Ini akan meningkatkan kadar penyertaan pelatih perempuan dalam kemahiran peringkat tinggi.

VI Justifikasi projekKKLW: PROJEK BANTUAN PERUMAHAN

Rumah yang selesa dan selamat akan mewujudkan persekitaran yang aman. Rumah yang lebih baik akan menggalakkan penerimaankepada perubahan. Sasaran bantuan kepada ketua isi rumah perempuan akan meringankan bebanan mereka.

37

Soalan-soalan LazimMengenai Bajet Gender6

Aktiviti bajet gender adalah sesuatu yang barudi Malaysia. Ia juga secara relatifnya baru dinegara lain di dunia. Seksyen ini menjawabsoalan yang kerap ditanya mengenai aktivitibajet gender di Malaysia dan negara lain.

1 Apakah yang dimaksudkan denganbajet gender?

Bajet gender ialah bajet yang peka gender,iaitu ia memenuhi keperluan dan kepentingankumpulan penduduk yang berbeza. Aktivitibajet gender bukan mengenai bajet yangberasingan untuk perempuan. Ia mengambilkira perspektif gender dalam bajet negarasupaya sumber diperuntukkan secara saksamabagi memenuhi keperluan yang berbezaantara perempuan dan lelaki. Oleh yangdemikian, bajet yang peka terhadap genderakan dapat memenuhi keperluan pendudukdan negara secara menyeluruh. Ia akanmemastikan negara menggunakan potensisetiap penduduk dengan sepenuhnya.

2 Bagaimanakah gender relevan diluar perkhidmatan sosial?

Dasar Wanita Negara dan Rancangan MalaysiaKelapan memberi penekanan terhadapkepentingan menggunakan potensi sumbermanusia sepenuhnya. Oleh yang demikian,dokumen-dokumen ini menunjukkan genderadalah penting dalam menilai dan merangka

program dan bajet bagi yang berkaitanekonomi seperti di Pembangunan SumberManusia, Pertanian dan Industri Asas Tani danKemajuan Luar Bandar dan Wilayah.

Perkhidmatan perlindungan kerajaan jugamemberi kesan yang berbeza kepada perem-puan dan lelaki. Secara umumnya, kaum lelakilebih prihatin terhadap jenayah harta bendadan kaum wanita pula terhadap jenayahpersonal. Oleh itu, tumpuan kerajaan dalammengagihkan sumbernya dapat memenuhikeperluan mereka yang berbeza. Infrastrukturjuga memberi kesan yang berbeza kepadaperempuan dan lelaki. Sebagai contoh, me-mandangkan kaum wanita lebih cenderunguntuk bekerja dari rumah berbanding lelaki,perkhidmatan asas yang baik dan mampudimiliki menjadikan mereka lebih cekap.Perkhidmatan tersebut juga mengurangkanbebanan tugas rumah tangga tanpa bayaran.

3 Adakah pengenalan aktiviti bajetgender di Malaysia memberi gam-baran kerajaan Malaysia pada masaini mendiskriminasikan kaum wanita?

Keputusan untuk memperkenalkan aktivitibajet gender di Malaysia tidak memberigambaran bahawa kerajaan sehingga kinigagal untuk menangani isu gender. Ia jugatidak memberi gambaran berlaku diskriminasiterhadap wanita di Malaysia. Aktiviti bajet

38

gender merupakan bukti kerajaan Malaysiabertekad untuk mencapai kesamaan genderdan menggalakkan pembangunan wanita. Iamenyediakan kaedah pelaksanaan kepadakerajaan untuk memantau dan menilai pen-capaiannya dalam bidang ini. Ia menyediakanmaklumat pencapaian kerajaan kepada ahliparlimen dan pihak lain terhadap pencapaiankerajaan.

4 Apakah faedah yang diperoleh olehkerajaan daripada aktiviti bajetgender?

Pendekatan bajet gender ialah alat yang dapatmenambah baik atau memperkukuhkan(a) penentuan keutamaan, (b) perancangan,(c) pengurusan pelaksanaan, (d) penilaian danpemantauan, dan (e) penilaian impak. Semuaini adalah fungsi yang sentiasa cuba di-perkemaskan oleh Unit Perancang Ekonomi(UPE) dan Unit Penyelarasan Pelaksanaan(UPP). Aktiviti bajet gender juga membantumencapai matlamat Kementerian Kewanganuntuk menjadikan kerja mereka lebih analitikaldan lebih memfokus kepada perancanganjangka panjang. Di samping itu, aktiviti bajetgender juga membantu memenuhi komitmennegara di peringkat antarabangsa dari segiKonvensyen Mengenai Penghapusan SegalaBentuk Diskriminasi Terhadap Wanita (CEDAW),Beijing +5 dan konvensyen-konvensyen lain.

Akhirnya, Malaysia boleh dengan mudahmenjadi pemimpin dalam bidang ini danmemaparkan kecanggihan negara dalam dasarpentadbiran awam.

5 Adakah aktiviti bajet gender akanmeningkatkan defisit bajet?

Aktiviti bajet gender bukan memerlukan ‘lebihwang’ bagi isu gender atau untuk kaumwanita. Aktiviti bajet gender ialah mengenaipenentuan keutamaan daripada keseluruhansumber peruntukan, tetapi melihat sama adacara peruntukan kewangan diagihkan mem-beri impak terbaik kepada perempuan danlelaki serta kumpulan penduduk yang berbeza.Di samping itu, ia melihat sama ada peng-agihan sumber sedia ada merupakan cara yangpaling berkesan, cekap, ekonomik dan sak-sama dalam mencapai objektif kerajaantermasuk objektif kesamaan gender danpembangunan wanita.

6 Negara mana yang dapat memberiMalaysia panduan untuk melak-sanakan aktiviti bajet gender?

Malaysia mempunyai sejarah dalammempelajari pengalaman negara lain dan jugamenggunakan cara tersendiri yang bersesuaiandengan keperluannya. Lebih daripada 60negara telah melaksanakan aktiviti bajetgender, tetapi tiada negara yang dapat


39

memberi atau menyediakan panduan kepadaMalaysia. Bajet piawai bagi semua negaraadalah berbeza. Begitu juga, bajet genderberbeza mengikut negara. Berasaskan kepadapengalaman yang dipelajari daripada negaralain, Malaysia telah membangunkan pende-katan aktiviti bajet gender yang unik dan sesuaidengan situasi Malaysia.

7 Berapa banyak kerja tambahanyang terlibat dalam bajet gender?

Malaysia telah pun mempunyai format bajetyang menyediakan satu rangka kerja yang baikuntuk bajet gender. Tidak seperti kebanyakannegara lain, Malaysia telah mempunyai formatyang berorientasikan output. Format ini lebihmemberi penekanan kepada impak yangmerupakan teras atau komponen utamakepada aktiviti bajet gender. Format ini bolehdisesuaikan dengan mudah untuk mengambilkira isu gender dalam huraian isu yang sedangditangani dan objektif program. Ia jugamemudahkan perspektif gender diintegrasi-kan dengan output dan impak lain.

Tidak seperti kebanyakan negara lain,bajet gender di Malaysia akan menjadisebahagian daripada dokumen bajet utamadan bukannya dokumen yang berasingan. Inibermakna kurang kerja-kerja tambahan yangperlu dilaksanakan. Apabila Malaysia memula-

kan aktiviti bajet gender, kerja-kerja tambahanyang perlu dilakukan adalah melatih kaki-tangan menggunakan format baru dan mem-buat analisis gender. Kerja-kerja tambahanperlu dilakukan dalam beberapa tahun yangakan datang sehingga format tersebutdikemas kini dan kementerian lain mulamelaksanakan aktiviti bajet gender. Selepasitu, ia akan melibatkan kerja-kerja tambahanyang minimum kepada kakitangan.

8 Bagaimana kakitangan kementeriandapat mempelajari kerumitan ber-kaitan ekonomi, gender dan kema-hiran lain?

Aktiviti bajet gender tidak sukar. Malaysia telahmempunyai hampir kesemua elemen yangdiperlukan dalam format bajetnya. Aktivitibajet gender hanya memerlukan sedikit per-ubahan dibuat ke atas prosedur sedia ada dankakitangan akan diberi latihan praktikal.Pengalaman di negara lain menunjukkanbahawa cara terbaik untuk mempelajariaktiviti bajet gender ialah menerusi amalanmelaksanakan bajet gender. Seperti inovasilain, pada tahun pertama pelaksanaan,dokumen yang dihasilkan tidak sempurna.Pada masa akan datang, kakitangan yang akanmemperoleh lebih pengalaman akan mem-perkemaskinikan dokumen tersebut.

Soalan-soalan Lazim Mengenai Bajet Gender


40

9 Bagaimana kakitangan boleh me-laksanakan tugas ini tanpa datayang peka gender?

Kita sering kali mendengar dakwaan bahawanegara kita tidak mempunyai data yang pekagender dan data mengikut pecahan gender.Ini adalah dakwaan yang telah diperbesar-besarkan. Jabatan Perangkaan menyediakanpelbagai jenis data dan setiap kementerianpula menghasilkan data pentadbiran. Masalahutama ialah pengguna yang berpotensi tidakmengetahui kewujudan data tersebut atau dimana data tersebut boleh diperoleh. Aktivitibajet gender juga menghasilkan data keranapengurus program menyedari akan keperluanmengumpul maklumat dan mengasingkanstatistik sedia ada mengikut pecahan gender.Di peringkat permulaan terdapat cabaran yangmana cabaran tersebut akan berkuranganmengikut peredaran masa.

10 Malaysia mempunyai banyakkementerian — bagaimanakah kitaboleh mengubah cara merekabekerja?

Melalui projek perintis menerusi empat(kemudian lima) kementerian dan program-program terpilih, kerajaan telah menguji kae-dah bajet gender dan memperkukuhkannya.

Malaysia kini mempunyai format yang baik danmudah diguna pakai dengan berkesan. Disamping itu, kementerian perintis mempunyaipegawai yang berpengalaman yang akanmemainkan peranan sebagai jurulatih kepadakementerian lain.

11 Bagaimanakah sebuah kemen-terian baru seperti KPWKM dapatmemaklumkan kepada kemen-terian lain mengenai apa yangperlu dilakukan?

KPWKM ialah sebuah kementerian baru yangkecil kerana peranan utamanya bukan sebagaipelaksana. Kementerian ini merupakan penyo-kong kepada penggubalan dasar yang lebihbaik. Peranannya adalah untuk membantukementerian lain menjadi lebih peka terhadapgender dalam melaksanakan tugas mereka.Kementerian Kewangan dengan sokonganUPE memainkan peranan utama dalam inisiatifbajet gender. Agensi ini telah menyetujuiformat dan pendekatan dalam bajet gender.Mereka mengeluarkan arahan dan memantaupelaksanaannya. KPWKM memberi sokongankepada kementerian yang memerlukan ban-tuan. Contohnya, berkaitan dengan analisisgender.

41

Abreviasi

CEDAW Konvensyen Mengenai Penghapusan Segala Bentuk Diskriminasi Terhadap Wanita

UPE Unit Perancang Ekonomi

KDNK Keluaran Dalam Negara Kasar

GRB Bajet yang Responsif Gender

UPP Unit Penyelarasan Pelaksanaan

TM Teknologi Maklumat

KPM Kementerian Pelajaran Malaysia

KKM Kementerian Kesihatan Malaysia

KPT Kementerian Pengajian Tinggi

KSM Kementerian Sumber Manusia

KPLB Kementerian Pembangunan Luar Bandar

KKLW Kementerian Kemajuan Luar Bandar dan Wilayah

KPWKM Kementerian Pembangunan Wanita, Keluarga dan Masyarakat

RRJP3 Rangka Rancangan Jangka Panjang Ketiga

UNDP Program Pembangunan Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu

Kementerian Pembangunan Wanita, Keluarga dan MasyarakatAras 1–5, Blok E, Kompleks Pejabat Kerajaan Bukit Perdana, Jalan Dato’ Onn, 50515 Kuala Lumpur, Malaysia.Tel: 03 2693 0095 Faks: 03 2698 5982 Laman web: www.kpwkm.gov.my

Program Pembangunan Pertubuhan Bangsa-Bangsa BersatuWisma UN, Blok C, Kompleks Pejabat Damansara, Jalan Dungun, Damansara Heights, 50490 Kuala Lumpur, Malaysia.Tel: 03 2095 9122 Faks: 03 2095 2870 Laman web: www.undp.org.my

manual mengenai analisis bajet gender di malaysia

Documents