คมอความปลอดภยในหองปฏบตการ (Manual of Laboratory Safety)

หองปฏบตการกลางส าหรบการเรยนการสอนและวจย โครงการจดตงวทยาเขตอ านาจเจรญ มหาวทยาลยมหดล

จดท าโดย

อ.ดร.วงศวรตม บญญานโกมล อาจารยประจ าโครงการจดตงวทยาเขตอ านาจเจรญ มหาวทยาลยมหดล

นางสาวจฬาลกษณ บางเหลอ

นกวทยาศาสตร

(ปการศกษา 2557)

บทน า

ความปลอดภยถอเปนสงส าคญอยางหนงส าหรบการท างานในหองปฏบตการ การท างานภายใตระบบความปลอดภยทดยอมสงผลถงประสทธภาพการปฏบตงานของเจาหนาท ชวยลดตนทนในการรกษาพยาบาลเมอเกดการบาดเจบหรอการตดเชอขณะปฏบตงาน รวมทงลดความเสยงทจะเกดการปนเปอนจากหองปฏบตการสสงแวดลอม ผควบคมดแลหองปฏบตการจะตองบรหารจดการโดยอาศยหลก 3E ไดแก

1. Engineering อาศยความรทางดานวศวกรรมศาสตรน ามาใชในการออกแบบโครงสรางหองปฏบตการ เชน ทางเขา-ออก ระบบไหลเวยนอากาศ ระบบน า-ไฟ เปนตน

2. Education การอบรมใหความรแกเจาหนาทในหองปฏบตการ เชน เจาหนาททกคนตองผานการฝกอบรมเกยวกบความปลอดภยและการปองกนอบตเหตในหองปฏบตการ เรยนรการใชเครองมออปกรณในหองปฏบตการ หรอปลกฝงและสรางนสยในการปฏบตงานดวยความปลอดภยตลอดเวลา

3. Enforcement ตองมการออกกฎหรอขอบงคบตางๆทเกยวของกบความปลอดภยในหองปฏบตการ ซงตองมการแจงใหเจาหนาททกคนทราบผานการประชม ฝกอบรม หรอการตดเปนปายประกาศบรเวณหองปฏบตการ

การสรางระบบความปลอดภยในหองปฏบตการ

ควรมการจดท าแผนนโยบายดานความปลอดภย แผนปฏบตการและโครงสรางของหนวยงานในดานความปลอดภย ไดแก

1. การอบรมความปลอดภยแกบคลากรและเจาหนาท มจดประสงคเพอลดความเสยงจากอนตรายทอาจเกดขนไดในหองปฏบตการ โดยมทงการอบรมเบองตน (initial training) ส าหรบเจาหนาททเขาท างานใหม หรอเจาหนาทเดมหากตองท างานกบสารเคมชนดใหมหรอใชวธการตรวจทดลองแบบใหม และการอบรมเพอฟนความร (refresher training) เปนการอบรมบคลากรเดมทมอยเพอเปนการฟนความรและกระตนใหเกดการปฏบตงานดวยวธการทถกตองและปลอดภย

2. แผนปฏบตงานดานความปลอดภย หองปฏบตการทกทควรทจะตองมแผนการดานความปลอดภย (Laboratory Safety Plan; LSP) โดยค านงถงความปลอดภยตอผปฏบตงาน บคคลรอบขางและสงแวดลอม โดยน าเสนอออกมาในรปแบบของรปภาพ ตาราง ทเขาใจงาย และตองมการทบทวนแผนการปฏบตงานทกป โดยมทงคณะกรรมการตรวจสอบทงภายในและภายนอกองคกร

ภาพท 1 แสดงตวอยางขนตอนของงานประเภทตางๆ เพอใหเกดความปลอดภยในหองปฏบตการ

3. ความรบผดชอบและการดแลความปลอดภยของหนวยงาน โดยหนวยงานมบทบาทดงตอไปน

- ประสานงานการจดการอบรมความปลอดภย และใหความรดานความปลอดภย

- จดท าแผนและนโยบายดานความปลอดภย รวมทงจดท าคมอเกยวการท างานอยางปลอดภย

- ทบทวนและตรวจสอบโครงสรางอาคารรวมถงอปกรณเครองมอในหองปฏบตการ

- ดแลเรองกฎระเบยบตางๆ รวมถงการรายงานอบตเหตและสถตการบาดเจบขณะปฏบตงานแกผบรหาร

4. จดตงคณะกรรมการดานความปลอดภย (safety committee) โดยคณะกรรมการมบทบาททงการวางแผนโปรแกรมดานความปลอดภย บรหารจดการดานความปลอดภย ประเมนแผนความปลอดภย โดยมการทบทวนแกไขใหไดมาตรฐาน เสนอแนะแกไขนโยบายดานความปลอดภย ตรวจสอบหาสาเหตของอบตเหตทเกดขนในหองปฏบตการและหาแนวทางปองกนแกไข โดยแตละหองปฏบตการควรมหวหนาหองประจ า เพอคอยควบคมดแลการท างานในหองปฏบตการดวยความปลอดภยภายใตกฎระเบยบทไดก าหนดขนโดยความเหนชอบของคณะกรรมการดานความปลอดภย

5. การจดท าหนงสอคมอดานความปลอดภยในหองปฏบตการ โดยอาศยความรวมมอของทกฝายทเกยวของ ซงอาจแบงเปนหวขอตางๆ ดงน การบรหารจดการอนตรายจากสารเคม การบรหารจดการอนตรายจากสารชวภาพ การบรหารจดการอนตรายจากอคคภย การบรหารจดการอนตรายทางกายภาพหรออนตรายจากอปกรณเครองมอ เปนตน

โครงสรางพนฐานส าหรบหองปฏบตการ

การออกแบบและจดผงหองปฏบตการ

โดยทวไปหองปฏบตการมกแบงพนทการใชงานออกเปน 3 สวน คอ 1) พนทส าหรบการปฏบตการทางวทยาศาสตร (พนทท าการทดลอง) 2) พนทส าหรบปฏบตงานดานเอกสารและบรหาร (ธรการ โตะคอมพวเตอรบนทกขอมล บรเวณจดเกบเอกสาร) 3) พนทสนบสนนหองปฏบตการ (หองเกบวสดอปกรณ หองเยน หองน า หองลาง)

การแบงพนทของหองปฏบตการ

1. เขตปลอดภย (safety zone) เปนพนททสะอาดปลอดภยส าหรบผปฏบตงาน ไดแก ประตทางเขา-ออก หองพกเจาหนาท หองส านกงาน หองเกบอปกรณ เปนตน เขตนตองมการเขา-ออกทสะดวก ไมมสงกดขวาง ไมวางเครองมอหรออปกรณทเปนอนตราย

2. เขตอนตรายนอย (low-hazard zone) เปนพนทปฏบตงานทมความเสยงจากอนตรายในระดบทไมมากนก โดยเขตนควรอยระหวางเขตปลอดภยกบเขตอนตรายมาก ลกษณะงานในเขตน ไดแก การทดลองทมอนตรายนอย การเตรยมตวอยาง การท างานกบสารเคมทไมระเหยงาย เปนพนทในการจดวางสารเคมทอนตรายนอยหรอปานกลาง และเปนพนทส าหรบการช าระลางเครองแกวและอปกรณการทดลอง

3. เขตอนตรายมาก (high-hazard zone) ควรเปนพนททอยดานในสดของหองปฏบตการ หางจากบรเวณประตเขา-ออก เปนเขตทปองกนการผานเขาออกของผทไมเกยวของ ลกษณะงานในเขตนไดแก การทดลองทมอนตรายมาก การท างานกบสารเคมทไวไฟและระเหยงาย การท างานกบจลชพทเปนอนตรายตอสขภาพ เพราะฉะนนในเขตนตองมการท าสญลกษณเพอใหบคคลภายนอกไดรวาเปนเขตจ ากด ควรมอปกรณทไวใชปองกนอนตรายขณะปฏบตงาน เชน ตช วนรภย ตดดควน ตเกบสารเคมไวไฟ เปนตน

ระบบปองกนอนตรายในหองปฏบตการ

1. ระบบปองกนอนตรายชนท 1 เปนระบบทมการลอมกรอบรอบอนตรายนนๆ ใหอยในเขตเฉพาะ หรอภาชนะเฉพาะ เพอไมใหเกดการเลดลอดออกมา ลดการฟงกระจาย

2. ระบบปองกนอนตรายชนท 2 เปนระบบปองกนอนตรายแกผปฏบตงานโดยตรง เปนการแยกอนตรายออกจากผปฏบตงาน มการแยกพนทปฏบตงานตามระดบความอนตราย ระบบนตองอาศยความรวมมอของหลายฝาย ไมวาจะเปน ชาง วศวกรออกแบบอาคาร ตวอยางระบบน ไดแก การออกแบบฝาผนงทหนาเปนพเศษในพนททใชสารไวไฟเพอปองกนอนตรายจากการระเบด การสรางฝาผนงหรอฉากกนชนดพเศษในพนททท างานเกยวกบสารกมมนตภาพรงส การตดตงเครองมอปองกนอนตรายตางๆ อาท ตชวนรภย ตดดควน ถงดบเพลง อางลางมอ เปนตน

3. ระบบปองกนอนตรายชนท 3 เปนระบบปองกนอนตรายโดยรอบๆหองปฏบตการ เพอปองกนไมใหเกดอนตรายแกบคคลภายนอกและสงแวดลอม โดยตองมการบรหารจดการเพอปองกนการรวไหลของอากาศทปนเปอน ของเสยทมการปนเปอน จากหองปฏบตการสภายนอก เชน การตดเครองกรองอากาศ การบ าบดอปกรณทใชแลวดวยน ายาฆาเชอโรคหรอผานการอบนงฆาเชอ

การจดพนทใชสอยภายในหองปฏบตการ

สงหนงทตองค านงทสดคอ การบรหารพนททมอยใหเกดความปลอดภยโดยมพนทพอเพยงส าหรบปฏบตงาน ตองค านงถงการปฏบตงานในแตละขนตอน จ านวนเจาหนาททปฏบตงาน การก าหนดพนทในหองปฏบตการตองอาศยปจจยหลายอยาง เชน

1. ลกษณะและขอบขายงานทปฏบต ตองพจารณาวางานทท าอยในหองปฏบตการนนเปนงานทเกยวของกบอะไรบาง เชน เปนการทดลองเกยวกบพช การทดลองเกยวกบสตว การทดลองเกยวกบเชอจลชพ การทดลองทตองสมผสกบสงสงตรวจ เปนตน เพอทจะไดจดสรรและออกแบบพนทใหเหมาะสมส าหรบปฏบตงาน

2. อปกรณและเครองมอ เครองมอนบเปนสงทส าคญมากส าหรบการปฏบตงานในหองปฏบตการ การจดวางเครองมอใหเหมาะสมกบพนทตองค านงถง ความจ าเปนและความถในการใชงาน ขนาดของเครองมอ ความสะดวกในการขนยายหรอท าความสะอาด

3. จ านวนผปฏบตงาน ควรจดสรรพนทใหเหมาะสมและพอเพยงตอผปฏบตงาน โดยตองแบงพนทของเจาหนาททท าการทดลองใหมากกวาพนทของเจาหนาททท างานดานธรการและเอกสาร

การจดรปแบบของหองปฏบตการ

โดยทวไปแบงออกเปน 2 รปแบบ คอ modular laboratory design และ open laboratory design เนองจากทงสองมจดเดนจดดอยแตกตางกน ดงนนควรตองพจารณาใหเหมาะสมเหมาะกบหองปฏบตการแตละท

1. Modular laboratory design มลกษณะแบงเปนหองยอยๆตามลกษณะและประเภทงาน โดยมโถงทางเดนกลาง (central corridor) กนหองตางๆออกเปนสองฝง ฝาผนงกนแตละหองอาจใชฝาผนงถาวรหรอชนดถอดได ในแตละหองมการจดรปแบบทสมบรณคอ มบรเวณพนทปฏบตงาน ซงจดในรปแบบของ peninsular bench unit โดยโตะปฏบตการอยชดดานหนงและตงยนมากลางหองเรยงเปนแถว ผปฏบตงานแตละคนมพนทสวนตวของตวเองไมรบกวนการท างานของผปฏบตงานคนอนๆ จดเดน: มการแบงขอบเขตการท างานทชดเจน ลดมลภาวะทางเสยง ควบคมความปลอดภย

ไดงาย

จดดอย: ไมสะดวกในการประสานงานหรอการใชเครองมอรวมกน ขยายพนทการท างานไดล าบาก

รปท 2 แสดงลกษณะการจดหองปฏบตการแบบ modular laboratory design 2. Open laboratory design เปนรปแบบทไมมการแบงเปนหองยอยๆ สวนมากจะแบง

ออกเปนเขตขนกบอนตรายและความเสยงในการปฏบตงาน อาจม 2-3 เขต เชน เขตปลอดภย และ เขตปฏบตการวเคราะห เปนตน การจดหองปฏบตการในรปแบบนจะท าใหรสกวาหองมขนาดใหญและมผรวมงานคอนขางมาก จดเดน: ใชเครองมอรวมกนไดสะดวก การขยายปรบปรงพนทท าไดสะดวก จดดอย: เกดมลภาวะทางเสยง ควบคมความปลอดภยการแพรกระจายของสงปนเปอนท าได

ยาก

รปท 3 แสดงลกษณะการจดหองปฏบตการแบบ open laboratory design โครงสรางหลกของหองปฏบตการ

1. ทางเขา-ออก หากมผปฏบตงานคอนขางมากควรก าหนดและจดระเบยบการเขาออก ควรแยกกนระหวางประตเขา-และประตออก อาจจดพนทส าหรบผมาตดตอทไมมสวนเกยวของ โดยประตควรจะปดไวตลอดเวลาในขณะปฏบตงาน อาจจดหนวยรกษาความปลอดภยเพอดแลการเขา-ออก หรออาจใชระบบการเขา-ออกโดยระบบคยการด

2. ทางหนไฟ การก าหนดขนาดและจ านวนของประตหนไฟขนกบสถานทตง ขนาดของอาคาร จ านวนผปฏบตงาน ในแตละชนควรมทางหนไฟอยางนอยสองทางทแยกกน ทางหนไฟควรม

ระยะทางทสนทสดและน าออกไปสภายนอกอาคารไดเรวทสด หากเปนหองปฏบตการทตงอยในอาคารทมมากกวา 2 ชน ประตหองปฏบตการตองสามารถเปดไปสโถงทางเดนกลางได และสามารถน าไปยงประตหนไฟไดทนท ตามพนทางเดนและฝาผนงควรทจะมการแสดงสญลกษณลกศรน าทางเพอใหผปฏบตงานทราบวาประตหนไฟอยในทศทางใด ประตหนไฟควรท าจากวสดทนไฟ หรอเปนโลหะททนไฟไดดและควรปดอยเสมอ และควรแสดงสญลกษณบรเวณประตหนไฟวา “ ทางออก” หรอ “exit”

3. ขนาดประต ประตหองปฏบตการตองมขนาดกวางพอทจะสามารถน าเครองมอขนาดใหญเขาออกไดสะดวก และสามารถเปดกวางเพอใหผคนเขาออกไดอยางสะดวกในกรณเกดเหตฉกเฉน ประตหองปฏบตการทดควรเปนแบบ door and half คอเปนประต 2 บาน โดยมบานหนงใหญอกบานหนงมขนาดเลก โดยบานทมขนาดใหญจะถกใชเปด-ปดประจ า สวนบานเลกจะถกใชในกรณมการขนยายอปกรณ

4. พนหองปฏบตการ พนหองตองสามารถรองรบเครองมออปกรณทมน าหนกมากไดหลายชนด ควรผลตมาจากวสดทแขงแรง ทนทานตอสารเคมทเปนกรดและดางไดด พนผวตองไมลน สามารถท าความสะอาดไดงาย โดยทวไปมกเปนพนคอนกรตหรอพนหนขดทปทบดวยแผนยางประเภท polyvinyl อกชนหรอปทบดวยพรมน ามน ขอดของพรมน ามนคอจะไมมรอยตอสามารถลดอบตเหตจากการสะดดลมได

5. ความสวาง ควรมแสงสวางเพยงพอส าหรบการปฏบตงาน เพอปองกนความผดพลาดและอบตเหตจากการปฏบตงาน กรณประเทศไทยซงอยในเขตทไดรบแสงอาทตยมาก จงควรออกแบบอาคารใหรบแสงอาทตยทเพยงพอเพอประหยดพลงงาน ควรมหนาตางบานใหญเพอรบแสงอาทตยไดเตมทและควรมผามานเพอบงแดดในกรณทมแดดแรงจนเกนไป ความสวางทเหมาะสมในหองปฏบตการคอ 300-500 lux แตอยางไรกตามปรมาณแสงสวางกขนอยกบประเภทหองตางๆ เชน หองเกบของอาจไมตองมแสงสวางมากเทากบหองปฏบตการ เพราะสารเคมบางอยางอาจหามโดนแสง เปนตน

6. ระบบถายเทอากาศ ระบบการถายเทอากาศทดจะชวยลดระดบของไอหรอควนจากสารเคม รวมทงลดระดบการปนเปอนของเชอจลนทรยในอากาศ หองปฏบตการควรตดตงระบบ Local Exhaust Ventilation (LEV) เพอลดอนตรายจากสารเคมและเชอจลชพตาง ๆ เชน พดลมดดอากาศ ตดดควน ตชวนรภยทมแผนกรอง HEPA ในการดกจลชพ ตลอดจนตดตงระบบดดอากาศเสยจากภายในออกสภายนอกเพอปองกนการหมนเวยนอากาศเสยภายในหองปฏบตการ

7. อณหภมและความชน หองปฏบตการควรมอณหภมทเหมาะสมประมาณ 20 -25 องศาเซลเซยส ในประเทศไทยซงเปนเมองรอนจงควรตดตงเครองปรบอากาศ เพอใหอณหภมทเหมาะสมแกผปฏบตงานและเปนการรกษาเครองมอ

8. ระบบสาธารณปโภค ซงประกอบไปดวย ระบบน าประปา ไฟฟา แกส และระบบสอสาร ซงเปนสวนหนงทส าคญในหองปฏบตการ จงควรมการวางแผนผงใหเหมาะสม เจาหนาททกคนควรทราบต าแหนงทตงและวธการในการเปด-ปดวาวลน า แกส และแผงควบคมวงจรไฟฟา เพอสามารถเปด-ปดไดทนทในกรณเหตฉกเฉน การออกแบบทอน า ทอแกส หรอของเหลวประเภท

อนๆไปตามทอ pipe ควรมการระบชอและลกศรแสดงทศทางการไหลในแตละทอวาเปนทอส าหรบสงผานสงใด โดยก าหนดสของตวอกษรตามชนดของสารนนๆ เชน สารเคมอนตรายสง (สารไวไฟสารทมแรงดนสง สารเคมทเปนพษสง สารกมมนตภาพรงส) ควรใชอกษรสด าบนพนหลงสเหลอง, สารเคมอนตรายนอย (เชนแกสหรอของเหลวผสม) ควรใชอกษรสขาวบนพนหลงสเขยว, สารทใชดบเพลง (น า กาซคารบอนไดออกไซด กาสฮาลอน) ควรใชอกษรสขาวบนพนหลงสแดง

รปท 4 แสดงลกษณะสตวอกษรและพนหลงเพอระบประเภทของสารเคม

ในหองปฏบตการควรมอางน าอยางนอยสองแหงแยกจากกน โดยจดหนงเปนอางลางมอเทานน สวนอกอางส าหรบลางวสดอปกรณ อางน าควรท ามาจากวสดททนทานตอสารเคม เชน stainless, polypropylene เปนตน และทอน าทงควรแยกออกจากทอน าเสยทวไป ปลายทอน าทงควรตอไปยงระบบบ าบดน าเสยกอนการสงออกไปยงภายนอก ในการตดตงระบบแกสควรเปนระบบน าสงตามทอจากหนวยกลาง ไมควรใชระบบแกสเปนถงยอยๆ ทส าคญควรมการตดตงระบบตดแกสอตโนมตเพอปองกนการเกดแกสรวและการระเบด

9. ระบบเตอนภย ตองมการตดตงระบบเตอนภยคกบถงดบเพลงในหองปฏบตการ ระบบเตอนภยทดตองสงเสยงดงไดทวอาคาร อาจเปนเสยงกระดงหรอเสยงระฆงและอาจมไฟสแดงกระพรบ โดยระบบเตอนภยประกอบดวย 2 สวนทส าคญ สวนแรกไดแก กลองกระตนใหกระดงหรอสญญาณท างาน เรยกวา “ pullstation” จะมสแดง มทงลกษณะเปนรปตวท (T) กระตนการท างานโดยดงกานตวทลงมาตรงๆ หรออกแบบจะมลกษณะเปนตวท แตจะมกระจกกนตองใชคอนหรอโลหะทบกระจกกอนถงจะสามารถดงตวทได สวนทสองเปนสวนทเปนกระดงหรอระฆงเตอนภย จะมสแดงหรอสน าเงน ตดตงไวบนก าแพงเหนอกลอง pullstation โดยสามารถสงเสยงและมไฟกระพรบในขณะทกระดงดง

รปท 5 แสดงลกษณะกลอง pullstation และกระดงเตอนภย

10. ชดดบเพลง ในหองปฏบตการมอยสองแบบ คอ ชนดตดตงถาวร ซงไดแกน าพเพดานแบบอตโนมต และชนดเคลอนยายได ประกอบไปดวย ชดทอประปาดบเพลง (fire hose) และถงดบเพลง ทงสองอยางควรเกบไวในตทมองเหนไดชดเจนและไมควรลอคต โดยสายทอประปาตองมความยาวอยางนอย 100 ฟต สวนถงดบเพลงมอยหลายประเภทขนอยกบตนก าเนดของเพลงนนๆ

รปท 6 ถงดบเพลงชนดผงเคมแหง บรรจในถงสแดง

ภายในบรรจผงเคมแหงและกาซไนโตรเจน ลกษณะ

น ายาทฉดออกมามลกษณะเปนฝ นละอองดบเพลงได

ทกชนด เชน เพลงทเกดจากไม กระดาษ สงทอ ยาง

น ามน ไมเปนอนตรายตอมนษย สามารถใชไดในท

โลงแจง บาน อาคารขนาดใหญ

รปท 7 ถงดบเพลงชนดกาซ

คารบอนไดออกไซด บรรจในถงสแดง ทปลาย

ฉดจะมลกษณะเปนกระบอกหรอกรวย เวลา

ฉดน ายาทพนออกมาจะมลกษณะเปนหมอก

หมะทไลความรอน เหมาะส าหรบเพลงทเกด

จากกาซ น ามนเชอเพลง และอปกรณไฟฟา

รปท 8 ถงดบเพลงชนดน ายาเหลวระเหย บซเอฟ

ฮาลอน1211 บรรจในถงสเหลอง ใชดบเพลงไดด

เพราะมความเยนจด และมประสทธภาพในการไล

ออกซเจนซงท าใหเกดเพลง และไมทงคราบ

สกปรก เหมาะส าหรบเพลงทเกดขนกบอปกรณ

เครองใชไฟฟา คอมพวเตอร เครองมอสอสาร และ

เครองมออเลคทรอนค

รปท 9 ถงดบเพลงชนด HCFC 123 (Halatron)

บรรจในถงสฟา ไวใชทดแทนถงดบเพลง

ประเภทฮาลอน1211 เหมาะส าหรบเปลวเพลง

ทกชนด

11. เครองลางตา (eye wash) ควรตดไวประจ าทและจ าเปนตองม วางอยหางจากทปฏบตงาน

ประมาณ 25-50 ฟต ใชเวลาเดนไปไมนาน และระหวางทางไมควรมสงกดขวางใดๆ การเปดน าอาจใชระบบเปดดวยเทา (foot paddle) หรอใชมอผลก (push bar) ควรใหน าพนเขาตาผานทางฐานจมกโดยไมใหน าพงเขาลกตาโดยตรง และใชนวบงคบเปลอกตาเพอใหน าลางตาไดทวถง หวพนน าควรทจะมฝาครอบปองกนฝนละอองและควรท าความสะอาดอยางสม าเสมอโดยการ flush น าทง

รปท 11 แสดงเครองลางตาแบบใชมอผลก (push bar)

12. ฝกบวฉกเฉน (deluge shower) ควรตดตงในบรเวณเดยวกนกบเครองลางตา ฝกบวควรสงจากพนประมาณ 7-8 ฟต หางจากก าแพงอยางนอย 25 นว การเปดฝกบวอาจใชตวผลก (paddle) หรอใชการดงโซ โดยฝกบวฉกเฉนมอย 3 แบบ คอ (1) แบบยดตดกบฝาผนง (ceiling/wall type) โดยน าจะไหลลงศรษะอยางตอเนอง (2) แบบทเปนสายยางฉดตวรวมกบฝกบว (wall-mounted drench hose) โดยการใชงานสามารถฉดลางบรเวณทเปอนได (3) แบบทสามคอ ฝกบวฉกเฉนทตดตงคกบเครองลางตา (floor-mounted emergency combination) สามารถช าระลางไดทงตา ใบหนา และล าตวในเวลาเดยวกน

รปท 10 ถงดบเพลงชนด BF2000 บรรจในถงสเขยว

น ายาเปนสารเหลวระเหยชนด BF 2000 น ายาชนดนไม

สงผลกระทบตอสงแวดลอม สามารถดบเพลงไดทก

ชนด ไมเกดปฏกรยากบโลหะ ไมทงคราบสกปรก

ไมท าลายสงของเครองใช โดยเหมาะอยางยงกบ

เครองใชไฟฟา อปกรณอเลคทรอนค

13. ตดดควน (chemical fume hood) เปนสงทจ าเปนมากในหองปฏบตการหากตองท างานกบ

สารเคมหรอสารพษ ตควนสวนใหญตดตงเขากบระบบระบายอากาศของตวอาคาร ตดดควนสวนใหญประกอบไปดวยพดลมดดอากาศในทอดดอากาศเสยโดยใชระบบ negative pressure เพอปองกนไมใหอากาศทปนเปอนเลดลอดไปได โดยทวไปมกใชงานทเกยวกบกรด ดาง สารท าละลาย อาจเปนประตเปดแนวตง (vertical sash) หรอประตเปดแนวนอน (horizontal sash) การท างานของตดดควนขนกบคา face velocity ซงเปนคาของอตราความเรวโดยเฉลยของอากาศตอหนวยนาททไหลเขาไปในตแบบตงฉากกบ hood face โดยอตราทเหมาะสมคอ 100-150 foot per minute (FPM) ส าหรบการท างานกบสารเคมทมอนตรายมากและมความเปนพษสง สวนการท างานกบสารเคมทมความเปนพษนอยถงปานกลางอาจใชความเรวทอตรา 80-100 FPM กเพยงพอ และควรตดตงตดดควนไวบรเวณดานในสดของหองและตองหางจากประตหนาตางหรอทางเดน เพอปองกนการเคลอนทของอากาศบรเวณประตหนาตางซงอาจรบกวนระบบไหลเวยนอากาศของตดดควนได และขณะใชตดดควนควรยนหางจากตประมาณ 6 นว ควรสวมถงมอ แวนตานรภย และเสอคลม ขณะท างานกบสารเคมในตดดควน และไมควรใชตดดควนเปนทเกบสารเคมทกชนด

รปท 13 แสดงลกษณะของตดดควน และแสดงทศทางของลมขณะท างานกบตดดควน

รปท 12 แสดงลกษณะฝกบวฉกเฉนแบบ floor-

mounted emergency combination

14. ตเกบสารเคม วสดทใชท าตสวนใหญคอโลหะจ าพวก epoxy-coated steel และพลาสตกจ าพวก polyethylene แตสวนใหญมกนยมกลม epoxy-coated steel เพราะทนตอการกดกรอนของสารเคม ประตตอาจมทงประตเดยวและประตค และตองมการตดสญลกษณตางๆใหทราบวาเปนสารเคมประเภทใด หากตองเกบสารเคมประเภทไวไฟ ตเกบอาจท า epoxy-coated steel ซงมผนงหนาสองชนบดวยฉนวนกนไฟ ขอควรระวงและหลกการเกบสารเคมภายในต

- หามเกบสารเคมโดยเรยงตามตวอกษร ควรเกบสารเคมตามหลกการการเขากนได (compatible) ดงรปดานลาง (รปท 14)

รปท 14 แสดงลกษณะการเกบสารเคมตามหมวดทเขากนได

- ต าแหนงทตงของตเกบสารเคมไมควรอยใกลประต

- ภาชนะเครองแกวควรวางไวชนลางสดของต

- การจดเกบสารเคมไวไฟสามารถวางรวมกบสารกลมเดยวกนได แตไมเกน 5 ขวด (ขวดละ 1 แกลลอน) และควรวางหางจากแหลงก าเนดความรอน เชน ตเยน เครองใชไฟฟาตางๆ

15. โตะปฏบตการ มทงชนดตดตงถาวรและชนดเคลอนยายได ความสงมาตรฐานของโต ะประมาณ 29-30 นว (หากนงท างาน) และ 36-37 นว (หากยนท างาน) ผลตจากวสดทคงทน ทนตอความรอน ทนตอการกดกรอนของสารเคม และท าความสะอาดงาย โดยทนยมสวนมาก

จะท าจากไมเนอแขง หนขด ปนซเมนต และปทบพนโตะดวยแผน formica แผนโลหะ หรอ แผนพลาสตกชนดพเศษ พนโตะตองเรยบไรรอยตอเพอปองกนการสะสมของสารพษและเชอโรค

16. ตชวนรภย (Biosafety cabinet) ตชวนรภยภกพฒนามาตงแตป ค.ศ. 1943 และถกพฒนามาจนกระทงป ค.ศ. 1962 ไดมการน าแผนกรอง HEPA (High Efficiency Particulate Air Filter) มาใชในระบบกรองอากาศตชวนรภย แผนกรอง HEPA สามารถกรองอนภาคตางๆในอากาศทมขนาดตงแต 0.3 ไมโครเมตรขนไป (ประสทธภาพประมาณรอยละ 99.97%) HEPA ประกอบไปดวยชนของไฟเบอรชนด borosilicate ถกยดเปนชนๆดวยอลมนม โดยชนของไฟเบอรจะถกบรรจอยในกรอบไมหรอกรอบพลาสตก ตชวนรภยแบงออกเปน 3 ประเภทใหญๆ คอ 1) Class I cabinet (open-front air inflow cabinet) สามารถปองกนอนตรายแก

ผปฏบตงานและสงแวดลอม ใชในงานทไมมเชอโรค หรอเชอจลชพทไมกออนตราย ลกษณะการท างานของตจะคลายกบตดดควน ตางกนทตชวนรภยจะมระบบกรองอากาศใหปราศจากเชอกอนออกนอกต โดยอากาศจะเคลอนทจากดานหนาไปดานหลงดวยความเรว 75-100 ฟต/นาท (0.4-0.5 เมตร/วนาท) โดยอากาศจะถกดดไปทางดานหลงของตเพอปองกนอนตรายตอผปฏบตงาน แตขอเสยของตชนดนคอ ไมสามารถปองกนการปนเปอนตอเครองมอและอปกรณตางๆภายในตได

รปท 15 แสดงลกษณะการท างานและการ

เคลอนทของอากาศของตชวนรภยชนดท 1

2) Class II cabinet (open-front vertical air flow cabinet) สามารถปองกนอนตรายตอผปฏบตงาน สงของอปกรณภายในต และสงแวดลอม ตประเภทนจะมพดลมดดอากาศ 2 ตว ส าหรบดดอากาศเขาและออกดวยความเรวทเทากนและท าใหเกด negative pressure ภายในต โดยบรเวณขอบดานลางของตจะมชองดดอากาศเขา เพอปองกนการปนเปอนจากอากาศภายนอกเขาสบรเวณปฏบตงานภายในต ท าใหเกดการเคลอนทของอากาศทมลกษณะคลายมานอากาศบรเวณดานหนาของผปฏบตงาน ซงอากาศทดดเขาไปจะผานไปยงแผนกรองอากาศดานบน และปลอยอากาศทผานการกรองแลวออกสภายนอก ตชวนรภยชนดนเหมาะส าหรบปฏบตงานกบเชอจลชพทมอนตรายนอยถงปานกลาง รวมถงสงสงตรวจจากผปวยบางประเภท โดยตชวนรภยชนดนสามารถแบงออกเปน 4 ประเภทยอย ดงน

- Class II A cabinet มอตราเรวของลมประมาณ 75 FPM อากาศภายในตจะถกกรองประมาณ 70% แลวถกน ามาหมนเวยนภายในตอกครง เหมาะส าหรบการท างานกบสงมชวตหรอสารพนธกรรมทไมเกยวของกบสารเคมท เปนพษและระเหยได รวมทงไมเหมาะกบงานทเกยวของกบสารกมมนตภาพรงส

- Class II B1 cabinet ความเรวของการเคลอนทของอากาศประมาณ 100 FPM อากาศทผานการกรองแลวจะถกสงออกนอกตไปประมาณ 70% ตชนดนเหมาะส าหรบการท างานทเกยวของกบเชอจลชพหรอสารกมมนตภาพรงสในปรมาณทไมมาก (มคาพลงงานต า)

- Class II B2 cabinet ความเรวของการเคลอนทของอากาศประมาณ 100 FPM โดยทอากาศภายในตจะถกสงออกนอกตทงหมด เหมาะส าหรบการท างานทเกยวของกบสารเคมทเปนพษ สารกอมะเรง สารกมมนตภาพรงส และยาเคมบ าบด

- Class II B3 cabinet มลกษณะทคลายกบ class II A และ class II B คออากาศภายในตเปนแบบ negative pressure โดยทอากาศทผานการกรองแลวประมาณรอยละ 70 จะถกน ากลบเขามาหมนเวยนภายในต จงเหมาะส าหรบการท างานกบสงมชวตหรอสารพนธกรรมทมการใชสารเคมในปรมาณนอย

รปท 16 ลกษณะการหมนเวยนของอากาศของตชวนรภย Class II ชนดตางๆ

3) Class III cabinet (gas-tight air lock cabinet) มลกษณะเปนตระบบปด มชองทเปนถงมอส าหรบสอดมอเพอท างาน อปกรณทกอยางภายในตตองผานการฆาเชอ เสมอกอนน าเขาไป เหมาะส าหรบงานทเกยวของกบเชอจลชพทเปนอนตรายในระดบสง เชน งานดานไวรส

รปท 17 แสดงลกษณะตชวนรภยประเภท Class III (ทมา www.combi-lab-equips.com)

ขอปฏบตทวไปส าหรบการใชงานตชวนรภยตามหลกของ NIH และCDC

1. ตองสวมใสเสอคลม สวมถงมอ แวนตานรภย (หากจ าเปน) ขณะปฏบตงานในตชวนรภย 2. กอนเรมปฏบตงานตองจดเตรยมและวางอปกรณตางๆทจ าเปนในตใหเรยบรอยเสยกอน โดยทสงของ

เหลานนตองผานการฆาเชอเรยบรอยแลว 3. ภายในต ควรแบงเขตทปลอดเชอ กบเขตทตดเชอออกจากกนอยางชดเจน 4. หามวางสงของใดบรเวณมานอากาศ เพราะจะเปนการขดขวางระบบหมนเวยนอากาศ 5. ท าความสะอาดพนผวภายในตกอน-และหลงปฏบตงานทกครง ดวยน ายาฆาเชอ เชน ethyl alcohol 6. หลงจากท างานเสรจเรยบรอยแลว ใหปดประตต และเปดหลอด UV ไวประมาณ 15 นาท 7. กอนการเรมงาน ควรเปดระบบหมนเวยนอากาศอยางนอย 5 นาท 8. ตะเกยงทใชภายในตควรเปนระบบใชเทาเหยยบ หรอระบบเซนเซอร ไมแนะน าใหใชตะเกยงบนเสน

เพราะเปลวไฟทจดไวนานอาจท าลายระบบกรองอากาศใหเสอมสภาพเรวได

การปองกนอนตรายจากสารเคม

แนวปฏบตส าหรบการท างานกบสารเคม

1. ควรจดเรยงสารเคมใหเปนระเบยบมดชด ตามหลกการการจดเรยงแบบ compatible 2. จดท าบญชสารเคม มการจดบนทกวนทรบสาร วนหมดอาย บรษททผลต ต าแหนงทเกบสาร

พรอมทงเขยนรายละเอยดลงบนขวดสารเคมทกครง 3. จดท า Material Safety Data Sheet ของสารเคมแตละชนดและเกบไวเปนหมวดหม 4. แยกเกบขยะสารเคมเปนพวกๆ ปองกนการปนเปอนกนของสารทเขากนไมได และจ ากดบรเวณ

ทใชทงขยะสารเคม 5. ถงขยะสารเคมควรมการตดปายหรอฉลาก พรอมระบชนดของขยะ

การวเคราะหความเสยงกบการประเมนความเสยง

การท างานในหองปฏบตการตองมโอกาสไดสมผสกบสารเคม ทงการสมผสแบบตงใจ หรอไมตงใจ ความเสยง (risk) คอโอกาสและความรนแรงทสงผลกระทบหรอเปนอนตรายตอคนสตวและสงแวดลอม จงตองมกระบวนการในการลดระดบความเสยงใหนอยลงเปนทยอมรบได จงตองมการวเคราะหความเสยง (risk analysis) และการประเมนความเสยง (risk assessment) จากสารเคม

การวเคราะหความเสยง ตองอาศยปจจยอนๆประกอบกน ไดแก

- การตดสนใจ การสมผสกบสารเคมทมอนตรายสามารถท าในหองปฏบตการนไดหรอไม โดยหองปฏบตการมกฎ หรอหลกการใดๆในการจดการกบสารเคมกลมน

- บางครงความเสยงเราอาจยงไมทราบ เพราะยงไมเคยเกดขน อาจอาศยการสอบถามจากผทช านาญและมประสบการณ

- หากทราบความเสยงแลว ตองพจารณาวาความเสยงนนมลกษณะอยางไร

- ผปฏบตงานกบสารเคมนนๆ มประสบการณหรอความช านาญมากนอยเพยงใด ผานการอบรมมาหรอไม

- หากเกดอนตรายจากสารเคมนนๆ สามารถแกไขใหเหมอนเดมไดหรอไม การประเมนความเสยง เมอทราบความเสยงแลว เปาหมายทส าคญคอ ตองหาวธการลดความเส ยงใหนอยลงโดยเปนทยอมรบได การประเมนความเสยงอาศยหลกการดงน

- คณสมบตของสารเคม เชน องคประกอบทางเคม ความเปนกรด-ดาง เปนตน

- ผลกระทบ ปรมาณสารเคมเทาใด (dose) ทกอใหเกดอนตราย และเปาหมายของสารเคมนนๆคออวยวะใด และกอใหเกดอาการอยางไรแกผสมผส

- ในการท างานแตละครงใชสารเคมชนดนนมากนอยเพยงใด มวธการก าจดอยางไร

- การสมผสสารเคม ระยะเวลาทผปฏบตงานสมผสกบสารเคมนนๆ รวมไปถงบคคลอนๆทอาจสมผสกบสารเคมนนๆโดยทางออม

- อปกรณปองกนอนตราย มอปกรณปองกนอนตรายจากสารเคมหรอไม รวมไปถงการใชตดดควน

- ทางเลอกอน หากสารเคมนนๆมอนตรายมาก สามารถหาสารอนมาทดแทนไดหรอไม

- ความพรอมในการรบมอ มการเตรยมการ มอปกรณตาง รองรบเหตการณฉกเฉนหรอไม

- ขยะทเกดจากการทดลอง มการบรหารจดการกบขยะจากสารเคมหรอไม

- การอบรมบคลากร เจาหนาททกคนไดรบการฝกอบรมดานสารเคมมากอนหรอไม

- สภาพการปฏบตงาน สภาพโดยทวไปของหองปฏบตการสงเสรมใหเกดความปลอดภยหรอไม

- คณสมบตทเตอนภย เชน สารเคมนนมกลนเหมน กลนฉน กลนเฉพาะตว เปนสญญาณอยางหนงทบอกอนตรายไดหรอไม

อนตรายจากสารเคม

1. อนตรายทางกายภาพ ไดแก สารเคมทตดไฟงาย หรอสารเคมทมแรงดนสง ซงอาจกอใหเกดการระเบดหรอตดไฟได

2. อนตรายทางชวภาพ สารเคมกลมนมผลตออวยวะภายในรางกาย หากมการสมผสทางผวหนง สดดม หรอรบประทานเขาไป เรมตงแต สารทมความระคายเคอง อาจท าใหผวหนงพพอง รวมถงสารเคมทเปนกลมกอมะเรง (Carcinogen) โดยมความจ าเพาะทกอใหเกดอนตรายตออวยวะทแตกตางกน เชน

- Neurotoxin เปนอนตรายตอระบบประสาท ไดแก ปรอท ตะกว Benzene, Carbon, Disulfide Carbon tetrachloride เปนตน

- Hepatotoxin เปนอนตรายตอตบ ไดแก Carbon Tetrachloride, Chloroform, Toluene เปนตน

- Epithelial hazard เปนอนตรายตอผวหนงและเยอบ ไดแก กรด-ดาง ตาง Phenol, Ketone, Trichloroethylene เปนตน

- Haematopoietic hazard เปนอนตรายตอระบบโลหตและการสรางเมดเลอด ไดแก Carbon Monoxide, Cyanide, Benzene, Arsenic เปนตน

การจดการเบองตนเมอสารเคมหก (http://www.npc-se.co.th)

1. สารทเปนของแขง เมอสารเคมทเปนของแขงหก ควรใชแปรงกวาดมารวมกนใสในชอนตก หรอกระดาษแขงกอน แลวจงน าไปใสในภาชนะ

2. สารละลายทเปนกรด เมอกรดหกจะตองรบท าใหเจอจางดวยน ากอนแลวโรย โซดาแอส หรอโซเดยมไบคารบอเนตหรอเทสารละลายดาง เพอท าใหกรดเปนกลางตอจากนนจงลางดวยน าใหสะอาด

ขอควรระวง เมอเทน าลงบนกรดเขมขนทหก เชน กรดก ามะถนเขมขน จะมความรอนเกด ขนมาก และกรดอาจกระเดนออกมา จงควรคอย ๆ เทน าลงไปมาก ๆ เพอใหกรดเจอจางและความรอนทเกดขนรวมทงการกระเดนจะนอยลง

3. สารละลายทเปนดาง เมอสารเคมทเปนดางหกจะตองเทน าลงไปเพอลดความเขมขนของดางแลวเชดใหแหง โดยใชไมทมปยผกทปลายส าหรบซบน าบนพน (Mop) พยายามอยาใหกระเดนขณะเชด เนองจากสารละลายดางจะท าใหพนลน เมอลางดวยน าหลาย ๆ ครงแลวยงไมหายควรใชทรายโรยบรเวณทดางหกแลวเกบกวาดทรายออกไป จะชวยแกปญหานได

4. สารทระเหยงาย เมอสารเคมทระเหยงายหกจะระเหยกลายเปนไออยางรวดเรว บางชนดตดไฟไดงาย บางชนดเปนอนตรายตอผวหนงและปอด ใหรบน าผาแหงมาซบบรเวณทสารเคมหกทนทและควรสวมใสผาปดจมกและสวมถงมอขณะท าความสะอาด เพอปองกนการระคายเคองตอผวหนงและระบบทางเดนหายใจ

5. สารทเปนน ามน สารพวกนเชดออกไดโดยใชน ามาก ๆ เมอเชดออกแลวพนบรเวณทสารหกจะลน จงตองลางดวยผงซกฟอกอกครงหนง เพอใหสารทตดอยออกไปใหหมด

6. สารปรอท เนองจากสารปรอท ไมวาจะอยในรปใดลวนเปนอนตรายตอสงมชวตทงสน เพราะท าอนตรายตอระบบประสาท ท าใหมอาการทางประสาท เชน กลามเนอเตน มนงง ความจ าเสอม ถาไดรบเขาไปมาก ๆ อาจท าใหแขนขาพการหรอถงตายได ดงนนการทดลองใดทเกยวของกบสารปรอทตองใชความระมดระวงใหมาก ในกรณทสารปรอทหกวธการทถกตองควรปฏบตดงน

6.1 กวาดสารปรอทมากองรวมกน 6.2 เกบสารปรอทโดยใชเครองดด 6.3 ถาพนทสารปรอทหกมรอยแตกหรอรอยราว จะมสารปรอทเขาไปอยขางในจงไม

สามารถเกบปรอทโดยใชเครองดดดงกลาวได ควรปดรอยแตกหรอรอยราวนนดวยขผงทาพน หนา ๆ เพอกนระเหยของปรอทหรออาจใชผงก ามะถนพรมลงไป ปรอทจะเปลยนเปนสารประกอบซลไฟด แลวเกบกวาดอกครงหนง

ขอแนะน าเบองตนในการจดเกบสารเคม

1. หามวางขวดสารเคมบนพน 2. หามวางขวดสารเคมบนชนบนสดของชนวาง 3. หามวางขวดสารเคมในระดบตา 4. ชนวางของตองมทกนเพอปองกนสารเคมตกหลน 5. ชนวางสารเคมตองท าการยดตดกบฝาผนง 6. หามเกบสารกลม oxidizer รวมกบกลม reducer

7. หามเกบสารประเภทกรดรวมกบสารประเภทดาง และแยกสารกลมกรดไนตรก (HNO3) ออกจากกรดอนๆ

8. แยกเกบสารอนทรยออกจากสารอนนทรย 9. สารเคมทมพษรายแรงมาก ตองเกบในตทปดกญแจมดชด 10. สารเคมทท าปฏกรยากบน าไดดตองใหหางจากบรเวณทชน 11. ตและชนวางสารเคม ตองวางใหหางจากแหลงทมความรอน

การปองกนอนตรายจากจลชพ

กลมความเสยงของเชอจลชพ Group อนตรายตอบคคลและชมชน

NIH Guideline (October 1997)

Risk Group 1 (RG-1)

Risk Group 2 (RG-2)

Risk Group 3 (RG-3)

Risk Group 4 (RG-4)

เชอจลชพทไมกอโรคในคนทมสขภาพแขงแรง

เชอจลชพทกอโรคในคน แตอาการไมรนแรงและมวธการรกษาใหหายขาดได

เชอจลชพทกอโรคในคนและมอาการทรนแรง หรอท าใหเสยชวตได แตปองกนได

เชอจลชพกอโรครนแรงในคน ท าใหเสยชวตได ยงไมมแนวทางรกษาและปองกนโรค

European Economic Community (October 1993)

Group 1 สงของทางชวภาพทไมสามารถกอโรคในคน

Group 2 สงของทางชวภาพสามารถกอโรคในคน เปนอนตรายตอผปฏบตงาน ไมแพรกระจายสชมชน แตมแนวทางปองกนหรอรกษาทมประสทธภาพ

Group 3 สงของทางชวภาพทกอโรคทรนแรงในคน มอนตรายรายแรงตอผปฏบตงาน สามารถแพรกระจายสชมชนได แตมวธการรกษาและปองกนอยางมประสทธภาพ

Group 4 สงของทางชวภาพทกอโรคทรนแรงในคน มอนตรายรายแรงตอผปฏบตงาน สามารถแพรกระจายสชมชนได และไมมมวธการรกษาและปองกนอยางมประสทธภาพ

Canadian Laboratory Biosafety Guidelines (2nd ed, 1996)

Risk Group 1 จลชพทกชนด (เชอรา แบคทเรย ไวรส ปาราสต) ทไมกอโรคในคนและผปฏบตงานทมสขภาพด

Risk Group 2 จลชพทสามารถกอโรคไดในคนและสตว แตไมกออนตรายตอผทมสขภาพทด การสมผสทางหองปฏบตการกอใหเกดการตดเชอทน าไปสการเปนโรครายแรงไดยาก มแนวทางปองกนรกษาทมประสทธภาพ

Risk Group 3 จลชพกอโรครายแรงในคนและสตว กอใหเกดผลกระทบทางเศรษฐกจอยางรนแรง แตไมสามารถตดตอและแพรกระจายผานบคคล สามารถรกษาไดดวยยา

Risk Group 4 จลชพกอโรครายแรงมากในคนและสตว ไมสามารถรกษาได ตดตอจากคนสคนได หรอจากสตวสคนได สามารถแพรกระจายสชมชนได

ระดบความปลอดภยทางชวภาพ (Biosafety Level, BSL)

หนวยงาน CDC ของประเทศสหรฐอเมรกาไดก าหนดระดบความปลอดภยทางชวภาพเปน 4 ระดบ (BSL1-BSL4) ตามกลมความเสยงของเชอจลชพ โดยมหลกการบรหารจดการดงน

1. BSL-1 เหมาะส าหรบหองปฏบตการทใชในการเรยนการสอนและฝกอบรมพนฐาน สามารถท างาน

กบเชอจลชพทไมกอโรคได เชน Bacillus subtilis โดยเชอจลชพมอนตรายตอผปฏบตงานและสงแวดลอมนอยมาก การท างานในระดบ BSL-1 ยดหลกพนฐานทางดานมาตรฐานทางจลชววทยา ไมจ าเปนตองมอปกรณปองกนปฐมภมและทตยภมพเศษอนๆ แตตองมอางลางมอ สามารถปฏบตงานไดบนโตะดวยวธปราศจากเชอ

2. BSL-2 เหมาะส าหรบหองปฏบตการทท างานเกยวกบเชอจลชพทมอนตรายระดบปานกลางตอคน

และสงแวดลอม มการเกยวของกบสงสงตรวจ แตเชอจลชพกลมนจะไมสามารถแพรกระจายผานทางละอองได ผปฏบตงานในหองนตองไดรบการฝกอบรมเปนพเศษกอนเรมปฏบตงาน มการจ ากดบคคลเขา-ออกหอง และขณะปฏบตงานควรท าในตชวนรภย โดยตองสวมเสอคลม ถงมอ ทกครง และเพอปองกนการกระเดนโดนใบหนาควรสวมหนากากปองกน

ควรมการตดเครองหมาย Biohazard ไวหนาหองปฏบตการ อาจระบชนดของเชอทปฏบตงาน พรอมแจงชอผดแลหองปฏบตการ บคลากรควรไดรบการฉดวคซนหากตองปฏบตงานกบของมคมทมการปนเปอนของเชอ และตองมการก าจดการปนเปอนเบองตนกอนการน าไปท าลายโดยการแชในน ายาฆาเชอ หากเกดอบตเหตขณะปฏบตงานตองมการรายงานแจงหวหนาหอง รวมถงมการประเมนและหาแนวทางปองกน

3. BSL-3 เหมาะส าหรบหองปฏบตการดานคลนก การตรวจวนจฉย และดานการวจย ซงเกยวของ

กบเชอจลชพทสามารถตดตอไดทางการหายใจและกอใหเกดอาการทรนแรงและท าใหเสยชวตได บคลากรตองผานการอบรมพเศษเกยวกบการปฏบตงานในระดบ BSL-3 การปฏบตงานตองท าในตชวนรภยระดบ 3 เทานน มการตดเครองหมาย Biohazard หนาหองปฏบตการพรอมระบชนดของเชอจลชและชอหวหนาผดแลหองปฏบตการ ประตหองและหนาตางตองปดเสมอเมอมการปฏบตงาน การปฏบตงานตองท าในตชวนรภยเทานนพรอมกบอปกรณปองกนระดบปฐมภมและทตยภมชนดพเศษ อางลางมอควรเปนระบบใชเทาเหยยบหรอเปนระบบเปดปดอตโนมต อปกรณเครองมอทมการปนเปอนตองผานการก าจดเชอเบองตน เชน แชในน ายาฆาเชอ กอนการบรรจหบหอเพอสงท าลาย ทส าคญระบบหมนเวยนอากาศกอนการระบายออกขางนอกตองผานการกรองดวย HEPA filter กอน และจะไมน าอากาศมาหมนอกครงภายในหอง

4. BSL-4 เหมาะส าหรบหองปฏบตการทท างานเกยวกบเชอจลชพทอนตราย มความเสยงสงตอ

ผปฏบตงาน เกดการตดเชอผานทางการหายใจและมอนตรายถงชวต หามบคคลภายนอกทไม

เกยวของหรอผทสขภาพออนแอเขามาในหองปฏบตการ ตดเครองหมาย Biohazard พรอมระบเชอทท าการทดลอง ไวหนาหอง บคลากรตองไดรบการฝกอบรมอยางพเศษส าหรบหอง BSL-4 กอนเขา-และหลงปฏบตงานตองท าการอาบน าและเปลยนเสอผาทกครงในบรเวณทจดไวให หามน าเสอผาหรออปกรณภายในหองปฏบตการออกมาภายนอกเดดขาด โดยใหจดเตรยมอปกรณทใชในการท าลายเชอไวภายในหองปฏบตการ ขณะปฏบตงานตองสวมใสชดนรภยแบบเปนชนเดยวกน (one-piece positive pressure personnel suit)

ตารางท 1 แสดงรายละเอยดและขอแตกตางของ BSL แตละประเภท (www.biolinxindia.com)

รปท 18 แสดงชนดของเชอจลชพทเหมาะสมกบ BSL ระดบตางๆ (www.cymbri.com) การก าจดการปนเปอนในหองปฏบตการ วธการทนยมใชคอ disinfection และ sterilization ซง disinfection ใชเพอลดระดบเชอจลชพให

อยในระดบทไมกอโรค โดยยงคงมจลชพหลงเหลออย ขณะท sterilization เปนการท าลายเชออยางสมบรณ อยางไรกตามการจะก าจดการปนเปอนตองค านงถงลกษณะของวสดอปกรณท รวมถงปรมาณการปนเปอน

การใชความรอน สามารถใชไดทงความรอนแหง และความรอนชน โดยการใชความรอนชนมขอดคอสามารถเขาถงภายในของวสดอปกรณ จงใชเวลาในการท าลายทสนกวาและใชอณหภมทต ากวา เชน การอบนงฆาเชอ ใชความรอนท 121oC เปนเวลา 30 นาท ขณะทความรอนแหงตองใชอณหภมถง 170oC เปนเวลา 2 ชวโมง

การใชสารเคมส าหรบเปน disinfectant ควรพจารณาถงลกษณะและพนผวของวสด เพราะเหมาะส าหรบวสดเครองมอทเปนของแขง โดยน ายาแตละชนดมคณสมบตทแตกตางกน จงตองพจารณาดงตอไปน

- ลกษณะพนผววสด หากเปนผวเรยบใชเวลาในหารก าจดเชอไมนาน ขณะทพนผวขรขระตองใชเวลาทนานขน

- จ านวนเชอทปนเปอน หากมการปนเปอนทมากตองใชเวลาในการก าจดเชอทนานขน

- การทวสดทปนเปอนมสารประกอบพวกอนทรยอย อาจลดประสทธภาพของ disinfectant เชน เลอด เนอเยอ น าเจาะรางกาย เปนตน

- อณหภมมผลตอประสทธภาพของ disinfectant หากมอณหภมทต า ประสทธภาพของ disinfectant จะลดลง

สาร disinfectant มอยหลายชนดและมคณสมบตในการท าลายเชอทแตกตางกนออกไป ยงสามารถในการท าลายเชอมากเทาใด ฤทธในการกดกรอนยอมมมากเชนเดยวกน ตวอยาง disinfectant ทใชในหองปฏบตการไดแก

1. Alcohol นยมใชโดยทวไปในหองปฏบตการ เชน ethanol, isopropanol โดยมความเขมขน 70% เนองจากมประสทธภาพทจ ากดเนองจากระเหยเรว จงไมสามารถท าลายจลชพกลม non-lipid virus และ spore ของแบคทเรยได

2. Formalin ใชความเขมขนประมาณ 5% มประสทธภาพดแตเปนสารกอมะเรงในคน มผลตอระบบทางเดนหายใจ

3. Glutaraldehyde มประสทธภาพในการท าลายเชอแบคทเรยทกชนด เชอรา และไวรส แตไอระเหยของสารกลมนท าใหเกดการระคายเคองตอเยอบจมก ตา และทางเดนหายใจสวนตน

4. Phenol มกใชความเขมขนประมาณ 5-10% มประสทธภาพในการท าลายเชอกอโรควณโรค (Mycobacterium tuberculosis) เชอรา และ lipid virus แตไมสามารถท าลาย spore และ non-

ตารางท 2 แสดงความทนทานของเชอจลชพ (www.cemag.us)

lipid virus ได โดย Phenol มกลนเหมนและมความเปนพษ จงตองสวมใสอปกรณปองกนทกครง มกนยมใชก าจดเชอบรเวณก าแพง พน และผวโตะ เปนตน

5. Quaternary ammonium เปนสารทยอมรบและนยมใชทวไป มประสทธภาพในการท าลายเชอ gram positive bacteria และ lipid virus แตไมมประสทธภาพในการท าลาย gram negative bacteria และ non-lipid virus สารกลมนไมมความเปนพษ สามารถใชก าจดการปนเปอนในอปกรณทใชในการเตรยมอาหารส าหรบผปวย และอปกรณทวไปได

6. Halogens เปนสารทสวนประกอบของ chlorine มฤทธในการท าลายจลชพทกวาง ทนยมใชมากทสดคอ sodium hypochlorite ระดบความเจอจาง 1: 10 – 1:100 ตองเกบในภาชนะทปองกนแสง และควรเตรยมใหมทกครงทจะใช สามารถท าลาย spore ของแบคทเรยได

วธการก าจดเชอทหกหลนในหองปฏบตการ

1. กอนการท าความสะอาดควรสวมใสอปกรณปองกนทกครง 2. คลมรอยหกหลนดวยกระดาษซบทชบดวย disinfectant 3. จากนนใชน ายา disinfectant ราดบรเวณรอบๆรอยหก โดยระวงไมใหเกดการฟงกระจาย 4. น ากระดาษทคลมรอยหกออก ทงลงในถงสแดง 5. ราดน ายา disinfectant ลงบนรอยหกอกครง ปลอยทงไวประมาณ 10 นาท 6. เชดน ายาออกดวยกระดาษซบ 7. หากมอปกรณทแตกบรเวณนน ไมควรใชมอเปลาหยบจบ ควรใชอปกรณคบเศษแก ว กอน

น าไปนงฆาเชอ

วธการก าจดเชอทหกหลนในตชวนรภย

1. สวมใสอปกรณปองกนทกครงทท าความสะอาด 2. เปดใหตชวนรภยท างานขณะท าการเกบกวาด 3. คลมบรเวณทเชอหกหลนดวยกระดาษซบ พรอมกบราดน ายา disinfectant ในบรเวณทมการ

หกหลน ทงไวประมาณ 10 นาท กอนเกบกระดาษไปทงในถงขยะตดเชอ 4. เชดพนผวและฝาผนงตชวนรภยดวย disinfectant และเปดใหตท างานตอไปอกประมาณ 10

นาทกอนท าการปดตและเปด UV เพอฆาเชอ

วธการก าจดเชอทหกหลนในเครองปนเหวยง

1. กอนการท าความสะอาดตองทงไวประมาณ 30 นาท เพอใหละอองทฟงกระจายนนตกลงกอน 2. ควรสวมอปกรณปองกนขณะท าการเกบกวาด โดยเฉพาะแวนตานรภย 3. ถอดหว rotor ออกไปไวในตชวนรภยทใกลทสด เพอปองกนการฟงกระจาย 4. ใชน ายา disinfectant ท าความสะอาดภายในเครองปนเหวยง

การปฐมพยาบาลเบองตน

1. การปฐมพยาบาลเมอสมผสกบสารเคม

1.1 สารเคมเขาปาก

- ส ารวจผปวยวายงหายใจและมสตหรอไม หากไมหายใจตองท าการกชพดวยการปมหวใจเบองตน (CPR) หากผปวยหมดสตแตหายใจอยใหจดผปวยนอนในทาคว ากงตะแคงขาง

- พยายามอยาท าใหผปวยอาเจยน เพราะสารเคมทเขาไปอาจท าใหทางเดนอาหารเกดการระคายเคอง

- หากผปวยยงมสตและโตตอบได ใหผปวยท าการลางปากและกลวคอเทานน และน าสงโรงพยาบาลทนท

1.2 สมผสสารเคมทางผวหนง

- ควรถอดเสอผาทโดนสารเคม ลางบรเวณทสมผสสารเคมโดยใหน าไหลผานบรเวณทสมผส หากโดนสารเคมทวรางกาย ควรลางสารเคมดวยฝกบวฉกเฉน ช าระลางรางกายจนกวาจะไมรสกลนบนผวหนง

- หากสารเคมเขาตา สงแรกคอ หามขยตาเดดขาด และไปลางตาบรเวณอางลางตาทใกลทสดทนท ใหน าคอยๆช าระลางผานตาอยางตอเนองประมาณ 10-20 นาท อยาใหน าโดนลกตาเพราะจะท าใหสารเคมกระจายไปยงต าแหนงอนได หลงจากนนใหไปพบแพทยทนท

1.3 สดดมสารเคม

- น าผปวยออกมาอยบรเวณโลงทมอากาศถายเทสะดวก โดยสงเกตวาผปวยหมดสต และหายใจอยหรอไม หากผปวยยงหายใจอยใหจบนอนทาตะแคงกงคว า

- ถาผปวยยงมสตและหายใจเองได แตมอาการไอและหายใจตดขด ใหผปวยนอนทายกศรษะและหนาอกขน

- พยายามเรยกผปวยใหมสตตลอดเวลา และน าสงแพทยทนท

2. การปฐมพยาบาลเบองตนเมอรางกายสมผสกบเชอจลชพหรอสงสงตรวจ

- หากบรเวณนนไมมบาดแผลใดๆ ใหท าการลางบรเวณทสมผสเชอดวยน าเปลาอยางตอเนอง จากนนใหใช 70% alcohol เชดบรเวณทสมผส

- หากเสอผาทสวมใสเปอนเชอหรอสงสงตรวจ ใหถอดและแชน ายาฆาเชอกอนการซก

- หากโดนของมคมทปนเปอนเชอบาด ใหท าการรดเอาเลอดออกจากบาดแผลใหมากทสด แลวช าระลางดวยสบและน าเปลาหลายๆครง จากนนใช 70% alcohol เชดบรเวณบาดแผล จากนนใหไปพบแพทยทนทเพอท าการรกษาตอไป

- หากกลนเชอเขาไปใหท าการลางปากและกลวคอหลายๆครง กอนพบแพทย

การจดการกบของเสยในหองปฏบตการ กระบวนการทดสอบตางๆ ในหองปฏบตการ ท าใหมของเสยและขยะเกดขนมากมาย ของเสยและ

ขยะจากการปฏบตการ เปนปจจยเสยงอกอยางหนงทตองมการจดการอยางเปนระบบ เพอปองกนมใหสารเคมรวไหลและแพรกระจายสสงแวดลอมภายนอกหองปฏบตการ โดยการด าเนนงานเกยวกบของเสยและขยะ ประกอบดวย

- การคดแยกประเภทของของเสย

- การรวบรวมและจดเกบของเสย

- การบ าบดและก าจดของเสย

การคดแยกประเภทของของเสย

การคดแยกของเสยจากหองปฏบตการ นอกจากจะท าใหการก าจดท าไดงายและปลอดภยยงขนแลว ยงลดคาใชจายในการก าจดของเสยอกดวย ไมมวธการก าจดของเสยแบบใดแบบหนงทเหมาะสมกบของเสยทกประเภท ดงนน การคดแยกของเสยจงท าใหสามารถเลอกใชวธทเหมาะสม ตามประเภทของของเสย ควรแยกของเสยทวไป ของเสยทเปนอนตรายและไมเปนอนตรายออกจากกน คณสมบตความเปนอนตรายหลกของสารทตองพจารณาเปนอนดบตนๆ ไดแก คณสมบตการตดไฟ การระเบด และการออกซไดซ คณสมบตรองของสารทน ามาพจารณา ไดแก ความเปนพษ การกดกรอน ของเสยตดเชอ ของเสยกมมนตรงส เปนตน โดยตองมการศกษาขอมลความปลอดภยของสารเคมแตละประเภทกอน

ของเสยทเกดขนจากหองปฏบตการตางๆ จ าแนกประเภทและระดบความเปนอนตราย ไดดงน 1. ของเสยประเภททไมเปนอนตราย (Non-Hazardous Waste Stream)หรอของเสยอนตรายต า

1.1 ของเสยท วไป เชน ถงพลาสตก กระดาษช งสาร กระดาษทชช กระดาษปโตะภายในหองปฏบตการ วสดทท าจากพลาสตก และวสดทไมเปนอนตราย เปนตน

1.2 พลาสตกทรไซเคลได (Recyclable Plastic Product) ไดแก ขวดพลาสตกส าหรบใสอาหารเลยงเชอ และขวดพลาสตกส าหรบใสสารเคมทไมมอนตราย เปนตน

1.3 ขวดแกวทมการปนเปอน (Glass) ไดแก ขวดแกวส าหรบเกบตวอยาง ขวดแกวส าหรบใสสารเคมทเตรยมภายในหองปฏบตการ และขวดใสสารเคมทไมมอนตราย เปนตน

1.4 ของเสยทผานการฆาเชอแลว (Autoclaved Wastes) ไดแก ของเสยทเกดจากการทดสอบทางจลชววทยา

2. ของเสยประเภททเปนอนตราย (Hazardous Waste Stream) สวนใหญจะเปนของเสยอนตรายทเปนของเหลวหรอของแขง โดยจดกลมไดดงน

2.1 กลมไซยาไนด 2.2 กลมปรอท 2.3 กลมสารอนทรย 2.4 กลมออกซแดนซ 2.5 กลมโลหะ 2.6 กลมกรด-เบส

2.7 ของเสยกลมพเศษ ไดแก ของเสยตดเชอจลนทรย ของเสยกมมนตรงส หรอของเสยทเปนสารพษอนๆ ทไมเขาขายของเสยประเภทใดประเภทหนง แตอาจท าใหเกดอนตรายแกมนษยและสงแวดลอมได เปนตน

การรวบรวมและจดเกบของเสย เพอใหเกดความปลอดภยควรแยกเกบของเสยสารเคมไวในหองเกบของเสยหรอตควนโดยเฉพาะ

เพราะหากภาชนะบรรจมการรวไหลหรอหกหลน อาจท าใหเกดปฏกรยารนแรง เกดเปนกาซพษปรมาณมาก จนกอใหเกดเพลงไหมหรอระเบดขนได ของเสยสารเคมบางชนดแมวาจะแยกเกบตางภาชนะแลวกตาม แตไมควรวางไวใกลกน เชน ไมควรเกบกรดและดาง หรอกรดและของเสยอนทรยไวในหองเกบเดยวกน นอกจากนตองพจารณาถงสมบตการเขากนไดของสารเคมดวย โดยมรายละเอยดการจดเกบ ดงน

1. จ าแนกของเสยใหถกตองตามเกณฑการคดแยก และจดเกบในภาชนะบรรจของเสยทเหมาะสมตามประเภทความเปนอนตรายของของเสย เชน ไมใชภาชนะโลหะในการเกบของเส ยประเภทกรด หากใชขวดสารเคมทใชหมดแลวมาบรรจของเสย สารเคมในขวดเดมตองไมใชสารทเขากนไมไดกบของเสยนน เปนตน หากเปนของมคมใหทงในกลองพลาสตกทแนนหนา ขยะประเภทถงมอใหทงในถงพลาสตกใส ขยะทปนเปอนสงสงตรวจหรอเชอจลชพใหทงในถงขยะสแดง ขยะกมมนตภาพรงสใหทงในถงรองรบเฉพาะของส านกงานปรมาณเพอสนต ขยะสารพษและยาเคมบ าบดใหทงในถงขยะสเหลองพรอมระบชนดของขยะใหชดเจน

รปท 19 แสดงตวอยางภาชนะบรรจขยะประเภทของมคม (A) ขยะตดเชอ (B)

และขยะสารเคมทเปนพษ (C)

A B

C

2. ตรวจสอบสภาพภาชนะบรรจของเสย เชน รอยรว หรอ แตกราวอยางสม าเสมอ 3. ภาชนะทกชนดทบรรจของเสยตองมฉลากทเหมาะสม หากใชขวดสารเคมเกาบรรจของเสย ตอง

ลอกฉลากเดมออกกอนและตดฉลากใหมทมขอมลครบถวน คอ

- มค าวา “ของเสย” ระบไวอยางชดเจน

- ระบประเภทของเสย/ประเภทความเปนอนตราย

- สวนประกอบของของเสย (ถาเปนไปได)

- วนทเรมบรรจของเสย

- ชอหองปฏบตการ/ชอเจาของ 4. ขอความบนฉลากมความชดเจน ไมจาง ไมเลอน 5. ตรวจสอบสภาพของฉลากบนภาชนะของเสยอยางสม าเสมอ 6. หามบรรจของเสยเกนกวา 80% ของความจของภาชนะ หรอปรมาณของเสยตองอยต ากวาปาก

ภาชนะอยางนอย 1 นว 7. มการก าหนดพนท/บรเวณจดเกบของเสยอยางชดเจน 8. จดเกบ/จดวางของเสยทเขากนไมไดโดยองตามเกณฑการเขากนไมไดของสารเคม สามารถใชเกณฑ

เดยวกบการจดเกบสารเคมทเขากนไมได 9. มภาชนะรองรบ (secondary container) ภาชนะบรรจของเสยทเหมาะสม 10. หามวางภาชนะบรรจของเสยใกลทอระบายน า ใต หรอ ในอางน า หากจ าเปนตองมภาชนะรองรบ 11. หามวางภาชนะบรรจของเสยใกลบรเวณอปกรณฉกเฉน เชน ฝกบวฉกเฉน 12. หามวางภาชนะบรรจของเสยปดหรอขวางทาง เขา-ออก 13. วางภาชนะบรรจของเสยใหหางจากความรอน แหลงก าเนดไฟ และเปลวไฟ 14. หามเกบของเสยประเภทไวไฟไวในหองปฏบตการมากกวา 50 ลตร หากจ าเปนตองเกบไวในต

ส าหรบเกบสารไวไฟโดยเฉพาะ 15. หามเกบของเสยไวในตควนอยางถาวร 16. มการก าหนดระยะเวลาในการจดเกบของเสยในหองปฏบตการ

- กรณทของเสยพรอมสงก าจด (ปรมาตร 80% ของภาชนะ) : ไมควรเกบไวนานกวา 90 ว

- กรณทของเสยไมเตมภาชนะ (ปรมาตรนอยกวา 80% ของภาชนะ) : ไมควรเกบของเสยไวนานกวา 1 ป

การบ าบดและก าจดของเสย หองปฏบตการควรมกระบวนการจดการเบองตนกอนทงหรอสงก าจด ไดแก 1. การบ าบดของเสยกอนทง หมายถง หองปฏบตการควรมการบ าบดของเสยทมความเปนอนตราย

นอยทสามารถก าจดไดเองกอนทงลงสระบบสขาภบาลสาธารณะ เชน การสะเทนของเสยกรดและเบสใหเปนกลางกอนทงลงทอน าสขาภบาล สวนของเสยทมเชอจลนทรยใหก าจดโดยการอบฆาเชอทอณหภม 121 องศาเซลเซยส 15 ปอนดตอตารางนว เปนเวลา 30-70 นาท เปนตน

2. การบ าบดของเสยกอนสงก าจด หมายถง หองปฏบตการควรบ าบดของเสยอนตรายทไมสามารถก าจดไดเองเบองตนกอนสงบรษทหรอหนวยงานทรบก าจด เพอลดความเปนอนตรายระหวางการเกบรกษาและการขนสง

3. การลดปรมาณกอนทง (waste minimization) หมายถง หองปฏบตการควรมแนวทางจดการทตนทางกอนเกดของเสย เพอลดปรมาณของเสยปลายทางหรอท าใหเกดของเสยอนตรายปลายทางนอยทสด เชน การใชสารเคมตงตนทไมเปนอนตรายทดแทนสารเคมอนตราย และ/หรอการลดปรมาณสารเคมทท าปฏกรยา เปนตน

4. การลดปรมาณกอนสงก าจด หมายถง หองปฏบตการควรมแนวทางในการลดปรมาณของเสยอนตรายทไมสามารถก าจดไดเอง กอนสงบรษทรบก าจด เพอประหยดคาใชจายในการก าจด เชน การท าใหของเสยทมโลหะหนกในปรมาณนอยๆ เขมขนขน เชน การท าใหตวท าละลายระเหย หรอตกตะกอนเพอแยกสวนทเปนโลหะหนกออกมาจากสารละลายกอนสงก าจดในสภาพสารละลายเขมขน หรอตะกอนของโลหะหนก เปนตน

5. ขยะประเภทดางแก (KOH, NaOH, ammonium hydroxide) ท าการเจอจางดางใหมความเขมขนประมาณ 5% w/v หรอนอยกวาน และปรบสภาพดวยการเตม 6N HCl ลงอยางชาๆ และคนเบาๆใหผสมกน วดระดบ pH โดยใหระดบ pH อยในชวงประมาณ 6-8

6. ขยะประเภทกรดแก ท าการเจอจางกรดใหเหลอประมาณ 5% w/v หรอนอยกวา ขณะท าการเจอจางอาจเกดความรอนได จงควรท าในอางน าแขง ท าการเจอจางกรดดวยสารละลาย 6N NaOH จากนนท าการวน pH ใหอยในชวงระหวาง 6-8

7. การ Reuse, Recovery, Recycle ของเสยทเกดขน

- Reuse คอ การน าวสดทเปนของเสยกลบมาใชใหม โดยไมมการเปลยนแปลงหรอกระท าการใดๆ ยกเวนการท าความสะอาดและการบ ารงรกษาตามวตถประสงคเดม

- Recovery คอ การแยกและการรวบรวมวสดทสามารถน ากลบมาใชไดจากวสดของเสย แรธาต พลงงาน หรอน า โดยผานกระบวนการและ/หรอการสกด ซงสงทไดมาไมจ าเปนตองใชตามวตถประสงคเดม

- Recycle คอ การน าวสดกลบมาใชใหม โดยทมสมบตทางกายภาพเปลยนไป แตมองคประกอบทางเคมเหมอนเดม โดยการผานกระบวนการตางๆ เชน การกลนตวทะละลาย แกว/โลหะมาหลอมใหม เปนตน

การปองกนการตดเชอและอนตรายตางๆ จากการปฏบตงานเกยวกบขยะ 1. ผทท าการรวบรวมและเกบขยะตองแตงกายทรดกมมเครองปองกนอนตรายพนฐาน ไดแก เสอ

คลม ถงมอยางชนดหนา รองเทาบทยาง ผาปดจมก 2. เตรยมอปกรณทใชในการจดเกบใหครบ เชน ถงขยะส ารองในกรณถงขยะมการรวไหล คมคบ

ส าหรบหยบจบขยะทเปนเศษแกว 3. ปฏบตงานดวยความระมดระวง โดยเฉพาะขยะตดเชอ ขยะสารเคม และขยะทเปนเศษแกว 4. หากโดนขยะของมคมบาด หรอสมผสกบสารคดหลงในขยะ ใหรบลางมอดวยสบทนท และเชด

ดวยน ายาฆาเชอ และรบไปพบแพทยพรอมกบรายงานอบตการณ

5. เมอปฏบตงานเสรจสนทกครงใหท าการลางมอดวยน ายาฆาเชอเสมอ 6. บคลากรทท างานเกยวกบการก าจดขยะตองไดรบการอบรมดานความปลอดภยดวยเชนกน

อปกรณปองกนตวในหองปฏบตการ

อปกรณปองกนตว (Personal Protective equipment: PPE) เปนสงทจ าเปนอยางยงส าหรบผปฏบตงานในหองปฏบตการ โดยเฉพาะผปฏบตงานในหองชนสตรโรค เพราะเปนอปกรณทชวยลดความเสยงจากการสมผสเชอโรคและสารเคม รวมทงอนตรายทางกายภาพตางๆ การใชอปกรณปองกนตวใหเกดประสทธภาพนนตองมการประเมนความเสยงเพอเปนแนวทางการเลอกใชอปกรณ ดงน

- ตองทราบถงอนตรายทอาจเกดขนไดในหองปฏบตการ อปกรณชนใดทมความจ าเปน

- ตองทราบความรนแรงและโอกาสทจะสมผสกบอนตรายเหลานน

- ตองทราบชนดของอนตรายนน รวมถงคณสมบตของอนตรายนนๆ เมอสามารถประเมนความเสยงไดแลว จะท าใหเราสามารบรหารจดการเพอลดความเสยงได โดยสามารถก าหนดชนดของอปกรณปองกนตวทเหมาะสมกบงานในหองปฏบตการ และควรมการจดฝกอบรมแกเจาหนาทพรอมทงมการตดตามและประเมนผล

การปองกนอนตรายบรเวณตาและใบหนา

1. หนากากนรภย (Face Shield) เปนหนากากทปองกนการกระเดนจากของแขงหรอของเหลวทเราปฏบตงานอยดวย เหมาะส าหรบงานชนสตรโรคทตองท างานกบสงสงตรวจทมเชอรายแรง หนากากทดควรมน าหนกเบา สวมใสสบาย แตตองท ามาจากพลาสตกใสทแขงแรง สามารถปกปองไดทงใบหนา บางรนสามารถปกปองไดถงบรเวณล าคอ

2. แวนตานรภย (Goggle) เปนอปกรณทชวยปกปองดวงตาของผปฏบตงานจากสารเคม หรอเชอจลชพ สามารถใสรวมกบหนากากนรภยหากตองท างานกบเชอกอโรคทรนแรง แวนตานรภยทดตองสามารถปองกนการกระเดนโดนดวงตาไดทกทศทางและตองแนบกบใบหนาไดสนท

รปท 20 ตวอยางของหนากากนรภย (A) และแวนตานรภย (B)

A B

การปองกนระบบทางเดนหายใจ หนากาก (Face Mask) เหมาะกบผปฏบตงานชนสตรโรคทวไป ทตองท างานกบสงสงตรวจหลายชนด โดยหนากากจะชวยปองกนการกระเดนเขาสปากและจมก ซงหนากากมอยหลายประเภทขนกบลกษณะงานทปฏบต โดยแบงเปน 6 ระดบ ตงแต ระดบท 1 ส าหรบการท างานทไมมการกระเดนของของเหลว สามารถกรองอนภาค1 ไมโครเมตรไดรอยละ 97 ถาหากตองการกรองอนภาคทเลกลงไปเรองใหเลอกหนากากในระดบทมากขนตามล าดบ จนถงระดบท 6 เปนระดบทใชในการท างานกบเชอวณโรค (M. tuberculosis) สามารถปองกนอนภาคทเลกขนาด 0.3 ไมโครเมตรไดรอยละ 95 โดยหนากากทดเมอสวมแลวจะตองแนบสนทกบแกมและไมรดแนนจนเกดไป สามารถสวมใสควบคกบหนากากนรภยและแวนตานรภยได

การปองกนอนตรายจากการสมผส 1. ถงมอ (glove) เปนอปกรณปองกนขณะสมผสกบสงสงตรวจหรอสารเคม ตองสวมใสพอดกบมอไมแนนหรอหลวมจนเกนไป ไมควรใชถงมอเพยงคเดยวท างานหลายประเภทในเวลาเดยวกน ถงมอมอยหลายประเภทขนกบวสดทน ามาผลตจงเหมาะกบงานทแตกตางกน ดงน

- ถงมอทผลตจาก natural rubber มราคาถก สวมใสงาย แตฉกขาดงายเชนกน เหมาะส าหรบงานทวไป เชน การเตรยมสารละลาย การเตรยมกรด-เบส ทวไป หรออาจใชกบการปฏบตงานทางดานจลชววทยาทวไป

- ถงมอทผลตจาก polyvinyl chloride (PVC) มราคาถกเชนเดยวกน ใชเมอท างานกบสารทเปนกรดแก ดางแก รวมถงสารกลมแอลกอฮอล

- ถงมอทผลตจาก nitrile มราคาถก ชวยในการหยบจบไดด แตมสารปนเปอนคอนขางเยอะ เหมาะส าหรบปฏบตงานกบสารกลม oil, aliphatic chemical, xylene, toluene

รปท 21 แสดงลกษณะของหนากาก (face mask) แบบทวไป

- ถงมอทผลตจาก butyle เปนถงมอพเศษ มราคาแพง เหมาะส าหรบงานทปฏบตงานกบสารกลม glycol ethers, ketone, esters

- ถงมอทผลตจาก neoprene ราคาอยในระดบกลาง เหมาะส าหรบปฏบตงานทเกยวของกบสารกลม oxidizing acid, phenol, glycol ether

- ถงมอทผลตจาก polyvinyl alcohol (PVA) เปนถงมอระดบพเศษ ไมท าปฏกรยากบสารอนทรย คงทน แตมราคาคอนขางแพง เหมาะส าหรบปฏบตงานกบสารกลม aliphatics, aromatics, chlorinated solvents, ketones (ยกเวน acetone)

ตารางท 3 แสดงความเหมาะสมของชนดของถงมอกบสารเคมทสมผส

ชนดของสารเคม

ชนดของถงมอ

Neoprene Natural latex Butyl Nitrile

Acetaldehyde VG G VG G

Acetic acid VG VG VG VG

Acetone G VG VG P

Carbon tetrachloride F P P G

Chloroform G P P P

Citric acid (10%) VG VG VG VG

Ethyl acetate G F G F

Ethyl alcohol VG VG VG VG

Ethyl ether VG G VG G

Ethylene dichloride F P F P

Ethylene glycol VG VG VG VG

Formaldehyde VG VG VG VG

Glycerine VG VG VG VG

Hydrochloric acid VG G G G

Hydrogen peroxide (30%) G G G G

ชนดของสารเคม

ชนดของถงมอ

Neoprene Natural latex Butyl Nitrile

Lactic acid (85%) VG VG VG VG

Methyl alcohol VG VG VG VG

Nitric acid G F F F

Palmitic acid VG VG VG VG

Perchloric acid (60%) VG F G G

Phenol VG G VG VG

Phosphoric acid VG G VG VG

Potassium hydroxide VG VG VG VG

Sodium hydroxide VG VG VG VG

Sulfuric acid G G G G

Toluene F P P F

Xylene P P P F

หมายเหต: VG = very good, G = good, F = fair, P = poor (not recommended)

นอกจากนยงมถงมอทใชปองกนอนตรายทางกายภาพ ได แก (1) ถงมอกนความรอน (heat protection glove) เชน Kevla glove สามารถทนความรอนไดถง 350oC และ (2) ถงมอกนความเยน เหมาะส าหรบสมผสกบสงของทอยในตเยน –80oC หรอ liquid nitrogen ท ามาจาก poly-olefin fiber ทนความเยนไดประมาณ -150oC

1. เสอคลมในหองปฏบตการ ปองกนรางกายผปฏบตงานไมใหสมผสกบสงสงตรวจหรอสารเคม

โดยตรง และชวยปองกนการปนเปอนทอาจมาจากผปฏบตงานลงสตวอยางทวเคราะห โดยเสอคลมนนมอยหลายประเภทขนอยกบวสดทน ามาผลต จงเหมาะกบงานในหองปฏบตการทแตกตางกน เชน

- เสอกาวน (Gown) นยมใชมากในหองปฏบตการทวๆไป เปนเสอทมกสวมใสเขาทางดานหนาและท าการผกมดเชอกทางดานหลง จงสวมใสคอนขางยาก แตเสอชนดนสามารถปองกนกระเดนของสงแปลกปลอมทมาทางดานหนาไดด

- Lab coat สวนมากมสขาว เปนเสอมปก มกระดมตดดานหนา เหมาะส าหรบหองปฏบตการทวไป สวมใสไดงาย

- Coverall coat เปนเสอคลมชนดคลมทงตว กางเกงจะเปนชนเดยวกบตวเสอ ซงกางเกงจะยาวถงขอเทา มกสวมคกบหมวกคลมผม และหนากากปองกน เหมาะส าหรบงานทตองปฏบตงานกบสงสงตรวจหรอสารเคมทมอนตรายมาก

2. รองเทาในหองปฏบตการ ไมควรสวมใสรองเทาทใชขางนอก เขามาเดนในหองปฏบตการ ควรถอดและเปลยนรองเทาดานนอกกอนเขามา เพอเปนการปองกนการปนเปอนภายในหองปฏบตการ และเปนการลดการน าเชอจลชพออกจากหองปฏบตการดวยเชนกน รองเทาภายในหองปฏบตการควรเปนรองเทาชนดหมสนทปกปดเทาไดทงหมด เพอปองกนการสมผสกบสารเคมหรอสงสงตรวจทอาจหกโดนเทาได

รปท 22 แสดงลกษณะของเสอคลมในหองปฏบตการ หรอ lab coat (A)

เสอคลมแบบ coverall (B)และรองเทาทใชในหองปฏบตการ (C)

A B C

เอกสารอางอง

1. คณะกรรมการอ านวยการควบคมการตดเชอและตดตอ โรงพยาบาลศรนครนทร คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. คมอและระเบยบปฎบต การปองกนและควบคมการตดเชอในโรงพยาบาลศรนครนทร ป 2550-2552. ขอนแกน : คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน ; 2552.

2. คณะกรรมการอ านวยการควบคมการตดเชอและตดตอ โรงพยาบาลศรนครนทร คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. คมอและระเบยบปฎบต การปองกนและควบคมการตดเชอในโรงพยาบาลศรนครนทร ป 2557-2560. ขอนแกน : คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน ; 2557.

3. สดารตน มโนเชยวพนจ และกลนาร สรสาล. แนวทางการบรหารงานเพอความปลอดภยของหองปฏบตการ : กลนาร สรสาล บรรณาธการ Clinical Laboratory Accreditation. กรงเทพมหานคร : บรษท เอช ท พ เพรส จ ากด. 2540.

4. สดารตน มโนเชยวพนจ และคณะ. การประกนคณภาพ : การบรหารความปลอดภยในหองปฏบตการชนสตรโรค. สดารตน มโนเชยวพนจ บรรณาธการ. ชมรมคณภาพและมาตรฐานหองปฏบตการชนสตรโรค : บรษท เอช ท พ เพรส จ ากด. 2554.

รปท 20 แสดงแผนผงหองปฏบตการกลาง มหาวทยาลยมหดล วทยาเขตอ านาจเจรญ

รายงานอบตการณ (Incident Report) โครงการจดตงวทยาเขตอ านาจเจรญ มหาวทยาลยมหดล

1. สภาพอบตการณ

1.1 การเรยนการสอน ลมสอน ลมคมสอบ เลอนสอนโดยไมมเหตอนสมควร เลอนสอบ

สงเตรยม lab ชากวาก าหนด ไมมาตรวจสอบความถกตองของ lab กอนมการสอน

เตรยม lab ไมถกตอง/ไมเพยงพอ/ไมทนเวลา น ายา/อาหารเลยงเชอหมด/ไมพอใชงาน

ลมเตรยม lab เตรยมน ายา/อาหารเลยงเชอไมถกตอง พมพขอสอบผดพลาด

ขอสอบ/เฉลยไมถกตอง กรอกคะแนนผด กรอกเกรดผด นศ. ทจรตการสอบ

อนๆ ....................................................................................................................................

1.2 การตรวจทาง ใหรหสสงสงตรวจผดพลาด ตดฉลากผดพลาด ลงทะเบยนผดพลาด

หองปฏบตการ เกบรกษาสงสงตรวจไมถกตอง ท า lab ผดพลาด/ไมครบถวน รายงานผลผด

รายงานผลชากวาก าหนด ไมไดท าการควบคมคณภาพภายใน (IQC) ตามมาตรฐาน

ระบบสารสนเทศหอง Lab (HIS/ LIS) ลม ไฟฟาดบท าใหการตรวจวเคราะหเสยหาย

อนๆ ....................................................................................................................................

1.3 การปฏบตงาน ไมใชเครองปองกนอนตราย ทานอาหารในหอง Lab แตงหนาในหอง lab

ในหองปฏบตการ ทงขยะ/ของเสยไมถกตอง ไมท าความสะอาดเครองมอ/อปกรณตามระเบยบหอง lab

อนๆ .....................................................................................................................................

1.4 เครองมอ/อปกรณ ใชงานไมได/ช ารด/มความผดปกต ท างานผดปกต/ช ารดเสยหายระหวางปฏบตงาน

วทยาศาสตร ไมท าการบ ารงรกษาตามทก าหนด ไมท าการสอบเทยบมาตรฐานตามเวลาทก าหนด

ไมลงชอผใชงานใน log book ไมมาใชงานตามเวลาทจองไว สญหาย/ถกโจรกรรม

อนๆ .....................................................................................................................................

1.5 เครองมอ/อปกรณ ใชงานไมได/ช ารด/มความผดปกต ไมท าการบ ารงรกษาตามก าหนด

วสดส านกงาน สญหาย/ถกโจรกรรม วสดหมด/ไมพอใช ไมลงชอในสมดเบกวสด

อนๆ .....................................................................................................................................

1.6 อบตเหต / เขม/ของมคมทมต า/บาด สมผสถกสารเคมอนตราย สมผสถกความรอนจด/เยนจด

ภาวะฉกเฉน ถกสงสงตรวจ/เชอโรคกระเดนใส ถกไฟฟาชอต/ดด ท าของหก/หลนลงพน

อคคภย สารเคมท าปฏกรยารนแรง เชน ระเบด กาซระเบด ของหลนทบ

หกลม ตกจากทสง เปนลม/หมดสต ถกประทษราย ทรพยสนสญหาย

อนๆ......................................................................................................................................

1.7 การจดการเอกสาร เอกสาร/ขอมลสญหาย งานเสรจลาชากวาก าหนด โดนโจรกรรม/เปลยนแปลงขอมล

และขอมล ไมแจงเวยนหนงสอราชการท าใหเกดผลเสยหายตอการปฏบตงาน

อน ๆ ..................................................................................................................................

2. คนหาสาเหต /ปฏบตการแกไข /ปฏบตการปองกน (ผจดการความเสยง/เจาหนาทความปลอดภย) ผลการทบทวน/วเคราะหปญหา/สรปสาเหต (Identify the actual cause) .................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... ปฏบตการแกไข (Corrective action) ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................... มาตรการปองกน/ปรบปรง (Preventive action) ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ผด าเนนการ: ต าแหนง: วนท:

3. การตรวจตดตามผลการด าเนนการ (ผจดการความเสยง/เจาหนาทความปลอดภย) ผลการตดตามการด าเนนการ(Follow up) ................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................

แกไขได แกไขไมได ผตรวจตดตาม: ต าแหนง: วนท:

ตารางท 3 แสดงเอกสารรายงานอบตการณทเกดขนในหองปฏบตการของ

วทยาเขตอ านาจเจรญ มหาวทยาลยมหดล

1.8 อน ๆ ................................................................................................................................................................................ ..................................................................................................................................................................................... บรรยายสภาพอบตการณ : ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. .................................................................................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................................................

ผรายงาน: ต าแหนง: วนท: