map of siam and thailand : bangkok period 1785-1908

แผนท “สยามประเทศไทย”สมยรตนโกสนทร

พ.ศ. 2328-2452Maps of Siam and Thailand: Bangkok Period

A.D. 1785-1908

116 ภาค 1: แผนทสยามประเทศไทย สมยรตนโกสนทร พ.ศ. 2328-2452

(18)แผนท “อาณาจกรอารกน-พะโค-สยาม-กมพชา-ลาว”

โดย อานโตนโอ ซาตตา พ.ศ. 2328 (ค.ศ. 1785)

Regni d’Aracan del Pegu di Siam di Camboge e di Laos

แผนทRegni d’Aracan del Pegu di Siam di Camboge e di Laos(ขนาด397x318มม.)โดยอานโตนโอซาตตา (Antonio Zatta) นกแผนทชาวอตาล จากสมดแผนทAtlante novissimo ภาคท 4 พมพครงแรกทกรงเวนสประเทศอตาล พ.ศ. 2328 (ค.ศ. 1785) ตรงกบตนรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช รชกาลท 1แผนทปรบปรงใหมพ.ศ. 2338(ค.ศ. 1795) นเปนแผนทฝรงแผนแรกทพมพขนในสมยรตนโกสนทร แตขอมลเกยวกบสยามยงคงเปนขอมลเกาสมยกรงศรอยธยาจะวาไปแลวแผนทสยามทเขยนโดยชาวยโรปตงแตครสตศตวรรษท 18ถงตนครสตศตวรรษท19(กลางพทธศตวรรษท 23ถงกลางพทธศตวรรษท 24)มการเปลยนแปลงนอยมากสาเหตเพราะหลงแผนดนสมเดจพระนารายณมหาราชแทบไมมชาวยโรปหลงเหลอในสยาม จะมกแตชาวฮอลนดาทไดรบอนญาตใหคงอยในราชอาณาจกร และมชาวยโรปเพยง ไมกคนทเดนทางเขามาหลงจากนนในจำานวนนผทโดดเดนสดเหนจะเปนเอนเจลเบรตแกมปเฟอร(Engelbert Kaempfer) นายแพทยชาวเยอรมนทเขามาสยามพรอมกบคณะของบรษทอนเดยตะวนออกของฮอลนดา(VOC)ในปพ.ศ. 2233(ค.ศ. 1690)และเปนผแตงหนงสอเลมสำาคญThe History of Japan ... Together with a Description of the Kingdom of Siam หรอทรจกกนในนาม“จดหมายเหตหมอแกมปเฟอร” การทชาวฮอลนดายงคงมบทบาทและความสมพนธทดกบทางราชสำานกอยธยา นาจะทำาใหพวกเขาไดรบทราบขอมลการเปลยนแปลงภายในราชอาณาจกร มผลใหในชวงเวลาดงกลาว ไดมการจดทำาแผนทสยามขนมาหลายแผนโดยชาวฮอลนดาอาทแผนทโดยปแอรฟานเดออา(Pierre van der Aa)พ.ศ. 2256(ค.ศ. 1713)ทไดเขยนถงกอนหนาแผนทโดยไอแซคไทรออน(Isaak Tirion)พ.ศ. 2273(ค.ศ. 1730)แผนทโดยจาคอบไคเซอร( Jacob Keizer)พ.ศ. 2290(ค.ศ. 1747)และแผนทโดยสตเฟนฟานเอสเวลต(Steven van Esveldt)ราวพ.ศ. 2337(ราวค.ศ. 1794)ชาวยโรปเรมกลบเขามาในสยามอกครงในปลายรชสมยสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย เรมดวย จอหน ครอวเฟรด ( John Crawfurd)ทตองกฤษทเขามาวาความเจรจากบราชสำานกสยามในปพ.ศ. 2365(ค.ศ. 1822) แผนทใหความสำาคญกบเมองกำาแพงเพชร(Campeng)เกอบเทยบเทากรงศรอยธยา(Siam, Juthia) หวเมองทางใตทแผนทกำาหนดสญลกษณบงบอกฐานะความสำาคญคอ มะรด (Mergui) ตะนาวศร (Tenasserim) นครศรธรรมราช(Ligor) เคดะห (Queda)และปตตาน (Patane)นาสงเกตวา เชยงใหม ไมปรากฏในแผนท เหตกคงเพราะผเขยนยงสบสน เมองเชยงใหม กบ “ทะเลสาบเชยงใหม” (L. Chiamay) ทะเลสาบในตำานานทถกวางตำาแหนงอยบรเวณพรมแดนอาณาจกรองวะและอสสม(Assem)ในแผนท ขอนาสงเกตประการหนงคอผเขยนแผนทสยามในสมยนนมกเขยนชอทางภมศาสตรตามความเขาใจของตนเราจงพบวาแทนทจะเขยนชอแมนำาเจาพระยากลบเขยนวาMenan F.โดยF.ยอจากคำาภาษาอตาลFiumeหมายถงแมนำาบางกเรยกชอแมนำาตามเมองสำาคญทไหลผานเชนแมนำาตะนาวศร(Tanasserim F.)แมนำาองวะ(Ava F.)ซงกคอแมนำาอระวดแมนำาพะโค (Pegu F.)ซงกคอแมนำาสะโตง เปนตนชอของแหลมทยนยาวออกไปในอาวสยามกเชนเดยวกนในแผนทเขยนวาC. Liamหรอแหลม“แหลม”โดยC.ยอมาจากCapoซงหมายถงแหลมในภาษาอตาลนนเองอนง C. LiamในแผนทนคอแหลมแสมสารในอำาเภอสตหบปจจบนชอLiam(หรอชอใกลเคยงกน)ปรากฏในแผนทฝรงมาตงแตปลายครสตศตวรรษท 17(ตนพทธศตวรรษท 23)ชอแหลมแสมสาร(Cape Liant or Sam-me-san)ปรากฏครงแรกใน

ชาญวทย เกษตรศร และธวชชย ตงศรวานช 117

แผนทโดยจอหนวอลคเกอร( John Walker)นกแผนทชาวองกฤษพมพเมอปพ.ศ. 2371(ค.ศ. 1828)สวนชอแมนำาเจาพระยา(Menam Chau-Shya)ปรากฏภายหลงในแผนทโดยจอหนรชารดส( John Richards)นกแผนทชาวองกฤษเชนกนพมพเมอปพ.ศ. 2399(ค.ศ. 1856) แผนท“อาณาจกรอารกน-พะโค-สยามฯลฯ”วางและกำาหนดอาณาเขตของอาณาจกรตางๆดวยเสนประและชอภาษาอตาลวา“Regno di ...”หรอ“อาณาจกรแหง...”Aracan-Aua-Pegu-Siam(แบงเปนตอนบนและลางคอAlto Siam และBasso Siam) -Laos-Camboge-Tonquin-Cochinchinaหรอ“อารกน-องวะ-พะโค-สยาม-ลาว-กมพชา-ตงเกย-โคชนจน”และทนาสนใจคอCiampa หรอ“จามปา”ไดหวนกลบมาอกครงหนง

แผนทอาณาจกรอารกน-พะโค-สยาม-กมพชา-ลาวโดยอานโตนโอซาตตาพ.ศ.2328(ค.ศ.1785)Regni d’Aracan del Pegu di Siam di Camboge e di Laos (ธวช)


(19)แผนท “คาบสมทรอนเดยนอกลมนำาคงคา”

โดย จโอวานน มาเรย คาสสน พ.ศ. 2340 (ค.ศ. 1797)

La Penisola delle Indie di là dal Gange

แผนทLa Penisola delle Indie di là dal Gange (ขนาด481x350มม.) โดยจโอวานนมาเรยคาสสน(Giovanni Maria Cassini) นกแผนทชาวอตาล แมผเขยนจะไดระบทดานลางของกรอบจารกวา “Roma Presso la Calcografia Camerale 1797”หรอ“พมพทกรงโรมโดยPresso la Calcografia Camerale ค.ศ.1797(พ.ศ.2340)”แตแผนทปรากฏครงแรก4 ปหลงจากนนโดยรวมอยในสมดแผนทNuovo atlante geografico universaleภาคท3พมพครงแรกทกรงโรมประเทศอตาลพ.ศ.2344(ค.ศ.1801)ตรงกบปลายรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชรชกาลท1 นเปนแผนทสยามแผนทสองทพมพในสมยรตนโกสนทรหรอ12ปหลงจากแผนทของอานโตนโอซาตตา(หมายเลข18)และเปนแผนทสยามทงดงามทสดในยครตนโกสนทรขอใหสงเกต“กรอบจารก”(cartouche)ตรงมมซายลางทมลกษณะโรแมนตกแสดงภาพกำาปนและเรอตางๆพรอมทงภาพ“สตรชาวยโรป?”กำาลงสบกลองยาอยางแสนสำาราญในขณะทเดกพนเมองตองทำางานขนถายสนคา ภาพนสะทอนใหเหนถงสถานะความสำาคญของการคาทางทะเลของอษาคเนยทงภาคพนทวปและคาบสมทรดงทเราจะเหนเกาะสมาตราชวาและบอรเนยวตลอดจนชองแคบมะละกาและซนดาในแผนทอนงหลงจากยคนหรอตงแตครสตศตวรรษท 19 (กลางพทธศตวรรษท 24) เปนตนมาการทำาแผนทของชาวยโรปจะไมเนนความงดงามทางดานศลปะอกตอไป อาณาเขตสยามในแผนท ทศเหนอจรด Mevangfang (เมองสวางคบร หรอเมองฝาง) และ Metac (แมตาก)ทศตะวนออกจรดCorazema(โคราชสมาหรอนครราชสมา)และBassaye(ประแสตงชอตามแมนำาประแสทไหลผานปจจบนคอ อำาเภอแกลง ในจงหวดระยอง) เมองPeriou ใกลพรมแดนทศตะวนออกคอ แปดรว หรอฉะเชงเทรา สวนเมองทา Liant บรเวณอาวสยามกคอ แหลมเสมด ในจงหวดระยอง สงเกตวาอาณาเขตสยามทางทศตะวนออกไมรวมจนทบร(เชนเดยวกบในแผนทโดยอานโตนโอซาตตาทเขยนขนเมอทศวรรษกอนหนา) สำาหรบทางทศตะวนตกอาณาเขตสยามจรดชายฝงทะเลอนดามนตงแตเมองTravay(ทวาย)Mergui (มะรด)ตะนาวศร(Tanasserim)ไลเลาะลงใตไปจนจรดQueda (เคดะห)และ I. Pinang(เกาะปนง)แผนทไมระบชอบางกอกสนนษฐานวานกแผนทเรยกราชธานใหมวา สยาม (SIAM) ดงธรรมเนยมปฏบตในแผนทสมยกรงศรอยธยา สวนAmsterdamบรเวณปากอาวสยามคอสถานการคาและคลงสนคาฮอลนดาทบางปลากดจงหวดสมทรปราการ


แผนท

คาบสม

ทรอน

เดยน

อกลม

น ำาคงค

าโดยจโอว

านนมาเรย

คาสสน

พ.ศ.2340(ค.ศ.1797)L

a Pe

niso

la d

elle I

ndie

di l

à da

l Gan

ge (ธ

วช)


(20)แผนท “อนเดยนอกพระแมคงคา-จกรวรรดพมา”

พ.ศ. 2361 (ค.ศ. 1818)India di là dal Gange os sia l’Impero Birmanno

แผนทIndia di là dal Gange os sia l’Impero Birmanno (ขนาด310x224มม.)โดยบารโทโลมวบอรก(Bartolomeo Borghi)นกแผนทชาวอตาล เชนเดยวกบแผนทโดยคาสสนพ.ศ. 2340(ค.ศ. 1797)แมแผนทนจะระบปพมพในกรอบจารกวาคอค.ศ. 1818หรอพ.ศ. 2361แตแผนทไดรบการตพมพครงแรกในปตอมาโดยรวมอยในสมดแผนทAtlante generaleพมพทกรงฟลอเรนซประเทศอตาลพ.ศ. 2362(ค.ศ. 1819)ตรงกบปลายรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยรชกาลท 2 จะเหนวาตงแตสมยกรงธนบรเปนตนมา ชาวอตาลกลบมามบทบาทในการทำาแผนทสยามและภาคพนอษาคเนยเรมจากแผนทโดยดาราบาตตาและเดอบายพ.ศ. 2322(ค.ศ. 1779)แผนทโดยซาตตาพ.ศ. 2328(ค.ศ. 1785)และแผนทโดยคาสสนพ.ศ. 2340(ค.ศ. 1797)โปรดดแผนทหมายเลข17-18-19 นาสงเกตวาแผนทนใชคำาวา “จกรวรรดพมา” หรอL’ Impero Birmanno ซงกตรงกบทชาวองกฤษเรมใชคำาวาBirman Empireในแผนทตงแตราวค.ศ. 1800(พ.ศ. 2343)หรอสมยตนรตนโกสนทรซงเปนชวงเวลาเดยวกนกบทองกฤษกำาลงขยายลทธอาณานคมของตนจากอนเดยเขาพมา สวนบรรดาชออาณาจกรเดมทมศนยกลางตามเมองตางๆ กถกวาดลงโดยเนนตวสะกดพเศษเชนARACAN-AVA-TONGHO-PROME-PEGUซงกนาจะเปน“อารกน-องวะ-ตองอ-แปร-พะโคชอแมนำาสายสำาคญกไดปรบปรงใหมใหถกตอง เชนแมนำาอระวดซงในแผนทฝรงทเขยนขนกอนหนามกระบวาAva F.หรอแมนำาองวะในแผนทนเขยนวาF. IrrawaddiหรอแมนำาอระวดสวนแมนำาสะโตงในแผนทกอนหนามกเขยนวาPegu F.หรอแมนำาพะโคในแผนทนเขยนวาF. SitongหรอแมนำาสะโตงและโปรดสงเกตคำาวาTre Pagodeซงกหมายถง“เจดยสามองค”ซงแผนทใหตำาแหนงอยระหวางเมองกาญจนบร(Cambori)และเมองทวาย(Tavay)ชอและตำาแหนงของ“เจดยสามองค”ปรากฏครงแรกในแผนทA Sketch of the Birman Empireโดยอเลกซานเดอรดาลรมเปล(Alexander Dalrymple)นกแผนทชาวองกฤษพมพทกรงลอนดอนประเทศองกฤษพ.ศ. 2343(ค.ศ. 1800)โดยระบชอวาThree Pagodas สำาหรบอาณาจกรสยามในแผนทแผนนกยงคงแบงเปน“ตอนบน”และ“ตอนลาง”หรอALTO SIAMและBASSO SIAMและกมพรมแดนจรดกบพมาทางดานตะวนตกกบSHAN-LAOS-CAMBOSCIAหรอฉาน-ลาว-กมพชาทางดานตะวนออกขอใหสงเกตวาCIAMPAหรอจามปากกลบมาปรากฏอก


แผนท

อนเดยน

อกพระแม

คงค

า-จก

รวรรดพมาพ.ศ. 2361(ค.ศ. 1818)I

ndia

di l

à da

l Gan

ge o

s sia

l’Im

pero

Bir

man

no (ธ

วช)


(21)แผนท “ตงเกย-โคชนจน-สยาม-พมา”

โดย เอ. ซ. เลมอส พ.ศ. 2365 (ค.ศ. 1822)

Mappa do Tonquin Cochinchina Siam e Birmania

แผนทMappa do Tonquin Cochinchina Siam e Birmania(ขนาด196x161มม.)โดยเอ.ซ.เลมอส(A. C. Lemos) นกแผนทชาวโปรตเกส จากวารสาร Annaes da Propagação da Fé é เลมท 12 พมพทกรงลสบอนประเทศโปรตเกส พ.ศ. 2365 (ค.ศ. 1822) ตรงกบปลายรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 เทาทคนพบ นเปนแผนทสยามสมยโบราณเพยงแผนเดยวทพมพในประเทศโปรตเกส แผนทแสดงอาณาเขตสยามโดยมทศเหนอสนสดกอนถงเมองXieng-maiหรอเชยงใหมทศตะวนตกครอบคลมเมองทาทวาย(Tavai)ทศตะวนออกสนสดทและรวมเมองจนทบร(Chan-ta-bon)แผนทไมแสดงเสนประ(...) กำาหนดอาณาเขตทางทศใตอนงแผนทใหรายชอแมนำาในพมาทใกลเคยงกบชอเรยกโดยชาวทองถนเชนแมนำาอระวด(Irraudi F.)และแมนำาสาละวน(Saluen R.)ทงยงเปนแผนท“สยาม”แผนแรกๆทเขยนชอเกาะถลางหรอภเกต(I. Salanga)ใกลเคยงชอเรยกทองถนไมใช“จงซลอน”( Junkseilon)เหมอนในแผนทยคกอนหนาแตแผนทแรกสดทระบชอเกาะภเกตวา(หรอใกลเคยง)กบถลางคอแผนทแสดงชายฝงทะเลอนดามนเขยนโดยโยฮานเนสฟานคอเลน( Johannes van Keulen)นกแผนทชาวฮอลนดาพมพทกรงอมสเตอรดมพ.ศ. 2296(ค.ศ. 1753)โดยผเขยนใหชอเกาะภเกตวาIóng Salang


แผนทตงเกย-โคชนจน-สยาม-พมาโดยเอ.ซ.เลมอสพ.ศ.2365(ค.ศ.1822)Mappa do Tonquin Cochinchina Siam e Birmania (ภาพจากหอสมดแหงชาตโปรตเกสกรงลสบอน)


(22)แผนท “อาณาจกรสยามและโคชนจน”ฉบบครอวเฟรด (John Crawfurd)

พ.ศ. 2371 (ค.ศ. 1828)Map of the Kingdoms of Siam

and Cochin China

แผนทMap of the Kingdoms of Siam and Cochin China(ขนาด930x612มม.)โดยจอหนวอลคเกอร( John Walker)นกแผนทชาวองกฤษและตพมพอยในหนงสอJournal of an Embassy from the Governor-General of India to the Courts of Siam and Cochin China ของJohn Crawfurd(พ.ศ. 2326-2411หรอค.ศ. 1783-1868) เอกสารสำาคญทางประวตศาสตรดงกลาวนรจกกนในชอภาษาไทยวา“จดหมายเหตครอวเฟรด”ทพมพครงแรกทกรงลอนดอนประเทศองกฤษพ.ศ. 2371(ค.ศ. 1828)และตรงกบตนรชกาลพระนงเกลาเจาอยหวรชกาลท3แผนทดงกลาวนพมพซำาทกรงลอนดอนสองปถดมาและพมพเปนภาษาเยอรมนทกรงไวมารประเทศเยอรมนพ.ศ. 2374(ค.ศ. 1831)ภายใตชอCharte von den Reichen Siam und Cochin China(ขนาด464x305มม.) หากไมนบรวมแผนทของฝรงตะวนตกททำาขนเกยวกบSiamในสมยตงแตกลางกรงศรอยธยาจนถงกรงธนบรศรมหาสมทรและตนสมยกรงรตนโกสนทรแลวแผนทในหนงสอของJohn Crawfurdเลมนนบไดวาเปนแผนทแรกทจะเปดประเดนและศกราชของสงทเรยกวา“พรมแดน”กบ“เขตแดน”ของสยามในฐานะ“รฐสมยใหม” ความสำาคญของแผนทนอยทเรองราวทางประวตศาสตรการเมองของการแผขยายลทธอาณานคมขององกฤษจากทางดานทศใตและทศตะวนตกของสยามคอจากทางดานของมลายแลพมา(ตอนลางซงเปนดนแดนเกาของชนชาตมอญ)กบอนเดยกลาวคอภายหลงทองกฤษไดขามจากมหาสมทรจากเมองขนของตนในอนเดยเขามาขอเชาเกาะปนงจากสลตานเคดะหไปในปพ.ศ. 2329หรอค.ศ. 1786ซงตรงกบตนสมยพระพทธยอดฟาฯรชกาลท 1กบทงยงไดเชาเกาะสงคโปรจากสลตานแหงยะโฮรเมอปพ.ศ. 2362หรอค.ศ. 1819ซงตรงกบสมยพระพทธเลศหลาฯรชกาลท 2นนเขตอทธพลทางการเมองและดนแดนกบผลประโยชนทางการคาขององกฤษกเขามาประชดและพวพนกบสยามในสมยตนกรงรตนโกสนทร ขาหลวงใหญขององกฤษในอนเดยคอมารคสแหงเฮสตงส(Marquis of Hastings)จงไดสงจอหนครอวเฟรด( John Crawfurd)เขามาเจรจาเพอเปดความสมพนธทางการคากบราชสำานกของสยามทงนเพอขจดขอขดของทางดานการคาขององกฤษกบสยามกลาวคอในขณะทสยามมระบบการคาผกขาดโดยพระคลงสนคาของราชสำานกหรอroyal trade monopolyทางฝายองกฤษกำาลงดำาเนนนโยบายวาดวย“การคาเสร”หรอfree tradeอยางแขงขน


จอหนครอวเฟรดเปนขาราชการอาณานคมขององกฤษเคยทำางานอยในบรษทBritish East India Company มประสบการณสงจากการไดทำางานอยในอนเดยพมา (องวะ) ชวา และปนง-สงคโปร มความรสามารถพดภาษามลายได(เคยทำาและจดพมพพจนานกรมภาษามลาย)ครอวเฟรดถกสงเขามาเจรจากบราชสำานกกรงเทพฯ ในสมยพระพทธเลศหลาฯรชกาลท 2เมอเขามอายได38ปเมอพ.ศ. 2364(ค.ศ. 1821) ครอวเฟรดพำานกเจราจาอยในกรงเทพฯ ประมาณ 4 เดอน เขาไมประสบความสำาเรจในการเจรจาทางการคา ทจะใหสยามเปลยนระบบใหเปน “เสร” มากขนนก แตกประสบความสำาเรจในแงททำาใหสยามไมโตแยงในเรองสทธการเชาเกาะปนงไปจากเคดะห (หรอรฐไทรบร ทยงคงอยในอำานาจอธปไตยของสยามครงกระนน) แตสงสำาคญคอครอวเฟรดไดรวบรวมขอมลเกยวกบสยามไวมากและอก7ปตอมาเขาไดรวบรวมนำามาตพมพเปนหนงสอพรอมดวยแผนทประเทศและกรงเทพฯ(แผนผงSketch of the Town of Bang-kok, by a Native ซงเปนแผนผงบางกอกแผนแรกสดของฝรงทพมพในสมยรตนโกสนทร)หนงสอเลมนคอJournal of an Embassy from the Governor-General of India to the Courts of Siam and Cochin Chinaพ.ศ.2371(ค.ศ.1828)ทกลาวมาแลวขางตน แผนทในหนงสอของครอวเฟรดใหรายละเอยดเกยวกบพมาตอนลางไลเลาะไปจนถงแหลมมลายและสงคโปรซงอยในเขตอทธพลขององกฤษ ใหชอเมองเกาๆ ทนาสนใจ และในกรณของสยามกใหความสำาคญกบภาคกลางและภาคใตแตในสวนภาคเหนอกบภาคตะวนออกเฉยงเหนอทแผนทใชนามภมประเทศวาNorthern LaoและLaoนนชใหเหนวาผทำาแผนทของฝรงยงขาดความรทางภมศาสตรอยไมนอยแมนำาโขงเอง(สะกดวาMekon)กไหลตรงลงมาโดยยงไมทราบตำาแหนงของการหกเลยวโคงทบรเวณเมองหลวงพระบางในขณะทบรเวณทะเลสาบเขมรกมขนาดเลกกวาปกต แตแผนทน กใหรายละเอยดของเมองและแมนำาสายตางๆ จากดานตะวนออกของสยาม ไปถงเมองพระตะบองไปจนถงปากแมนำาโขงอนเปนดนแดนทอยระหวางการแขงขนชวงชงอำานาจกนของทงเวยดนาม กมพชา และสยาม และกไลเลาะใหรายละเอยดทางภมศาสตรอยางดจากเวยดนามใต-กลาง-เหนอจนถงเมองมาเกา อาจกลาวไดวาผลงานของครอวเฟรด ไดแผวถางทางใหกบอำานาจและอทธพลขององกฤษทงในเอเชยตะวนออกเฉยงใตโดยรวมและทงในสยามประเทศโดยเฉพาะเจาะจงซงจะมตวแทนขององกฤษอยางเชนเฮนรเบอรน(Henry Burney) และเซอรจอหนเบาวรง(Sir John Bowring)ตดตามมาตามลำาดบในปพ.ศ. 2368และพ.ศ. 2398(หรอค.ศ. 1825และค.ศ. 1855)และทสำาคญคอสรางกรอบและแนวความคดวาดวย“แผนทสมย”ท“รฐสมยใหม”จะตองม“พรมแดน”และ“เขตแดน”ทแนนอนในเวลาตอมา

จอหนครอวเฟรด( John Crawfurd) พ.ศ. 2326-2411(ค.ศ. 1783-1868)

แผนท

อาณาจกร

สยามแล

ะโคชน

จนฉบบ

ครอวเฟรด

(Jo

hn C

raw

furd

)พ.ศ.2371(ค.ศ.1828)

Map

of t

he K

ingd

oms o

f Sia

m a

nd C

ochi

n C

hina

(ธวช)


(23)แผนท “พมา-สยาม-โคชนจน”

ฉบบแอรโรวสมธ (John Arrowsmith)พ.ศ. 2375 (ค.ศ. 1832)

Burma, Siam, and Cochin China

แผนทBurma, Siam, and Cochin China, by J. Arrowsmith.(ขนาด603x477มม.)โดยจอหนแอรโรวสมธ( John Arrowsmith)นกแผนทชาวองกฤษแมจะระบดานลางแผนทวา“พมพเมอ15กมภาพนธค.ศ. 1832”แตปรากฏครงแรกในสมดแผนทThe London Atlas of Universal Geographyพมพทกรงลอนดอนประเทศองกฤษพ.ศ. 2377(ค.ศ. 1834)หรอสองปถดมาตรงกบกลางรชกาลพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวแอรโรวสมธไดปรบปรงสมดแผนทThe London Atlasหลายครงจนกระทงพ.ศ. 2401 (ค.ศ. 1858)จงโอนให เอดวารดสแตนฟอรด (Edward Stanford)รบชวงตอ“แผนทสยาม”ในสมดแผนทStanford’s London Atlas of Universal Geographyอยภายใตชอ“Siam Burma & Anam” หรอ“สยามพมาและอนนม”พมพครงแรกทกรงลอนดอนพ.ศ. 2437(ค.ศ. 1894) ในชวงตนรชกาลพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวชนชนนำาองกฤษใหความสนใจกบพมาและสยามเปนอยางสงไมนาแปลกใจเพราะองกฤษเพงรบชนะพมามาหมาดๆพ.ศ. 2368(ค.ศ. 1825)ทงยงไดสงทตจอหนครอวเฟรด( John Crawfurd)และจอรจฟนเลยสน (George Finlayson) เขามาสยามเพยงไมกปกอนหนาดงนนเมอครอวเฟรดและฟนเลยสน ตพมพจดหมายเหตการเดนทางออกจำาหนายทกรงลอนดอน จงไดรบการตอนรบอยางดจากบรรดาพวก “ผดองกฤษ”จดหมายเหตครอวเฟรดซงมแผนทสยามขนาดใหญแทรกอยไดรบความนยมมากกวาและไดรบการพมพซำาทงทกรงลอนดอนและกรงไวมารประเทศเยอรมนนอกจากแผนทสยามโดยจอหนวอลคเกอร( John Walker)ในจดหมายเหตนแลวยงมแผนท“สยาม-พมา-เวยดนาม”โดยชาวองกฤษอกหลายแผนทพมพขนในเวลาไลเลยกนอาทแผนทBirman Empire & Countries South East of the Ganges (“จกรวรรดพมาและประเทศทางตะวนออกเฉยงใตของพระแมคงคา”)โดยจอหนดาวเวอร( John Dower)พ.ศ. 2374(ค.ศ. 1831)แผนทMap of the Burman Empire Including also Siam, Cochin-China, Ton-king, and Malaya (“แผนทจกรวรรดพมารวมถงสยามโคชนจนตงเกยและมลายา”)โดยเจมสไวลด( James Wyld)พ.ศ. 2375(ค.ศ. 1832)และแผนทโดยแอรโรวสมธทกลาวถงน แผนท “พมาสยามและโคชนจน” โดยแอรโรวสมธพมพขน4ปหลงแผนทสยามฉบบครอวเฟรดแผนทฉบบแอรโรวสมธครอบคลมพนทมากกวาโดยทางทศตะวนตกสนสดทปากพระแมคงคา(R. Ganges)ในอนเดยขณะทแผนทฉบบครอวเฟรดสนสดแคปากแมนำาสะโตง(Sittang Riv.)ในพมาสวนทางทศใตแผนทฉบบครอวเฟรดครอบคลมพนทมากกวาโดยรวมแหลมมลายทงหมดจรดเกาะสงคโปร(Singapore)ขณะทแผนทฉบบแอรโรวสมธสนสดแคเปรกและตรงกาน(Perak, Tringano)นาสงเกตวาแผนทฉบบแอรโรวสมธใหความสำาคญกบพมาเปนพเศษโดยระบชอและตำาแหนงของหวเมองชนในและนอกอยางละเอยด แตใหขอมลเกยวกบรฐในอนโดจนคอนขางนอย (ยกเวนเมองทาโคชนจนตลอดชายฝงทะเลจนใตทใหรายละเอยดมากเปนพเศษทงยงเปนแผนทฝรงแผนแรกๆทแสดงTanlesapหรอทะเลสาบเขมร)การเนนขอมลภมศาสตรของพมาในแผนท สอดคลองกบการรบรความสนใจและอทธพลขององกฤษในภมภาคขณะนน ในสวนของสยาม แผนทใหอาณาเขตทศเหนอสนสดท สงคโลก (Sankuluk) ทศใตสนสดทตรงและสงขลา(Trang, Sungora) โดยไมรวมเคดะหและปตตาน (Queda, Patani)ทศตะวนตกสนสดท “เจดยสามองค” (Phra-song Choo Phrachedee-samong)โดยวางสญลกษณ“เจดยสามองค”ครอมเสนแบงเขตแดน!สวนอาณาเขตชายฝงอนดามนครอบคลมตงแต“ปากจน”(Pak-chan)ในจงหวดระนองปจจบนเรอยมาจนประชดอาณาเขตของเคดะหท“ละง”(Lungu) ในจงหวดสตลปจจบนสวนทศตะวนออกสนสดทโคราช(Korat)และกำาปงโสม(Pong-som)ซงปจจบนอยในกมพชา


ขอตงขอสงเกตวาผระบายสแผนทฉบบoriginalนน“สะเพรา”โดยละเลยเสนประแสดงเขตแดนระหวางสยามและกมพชา(เสนประทไลจากเหนอลงใตระหวางตวM ของSIAMและตวCของCAMBOJA)ทำาใหอาณาเขตของสยาม(สเหลอง)ครอบคลมดนแดนกมพชา(สเขยว)ไปจนจรดทะเลสาบเขมรและปากแมนำาโขง! แผนทฉบบแอรโรวสมธ นอกจากจะกำาหนดอาณาเขต ระบชอและตำาแหนงของเมองสำาคญในการรบรของชาวองกฤษขณะนนยงไดแทรกขอมลการคาการเดนทางหรอแมแตขอมลการทำาศกสงครามไวอกดวยตวอยางเชนผเขยนไดเสรมขอมลตอจากชอเกาะภเกต(Salang or Junkseylon)วา“บนเกาะนเตมไปดวยเหมองแรดบก”และตอจากชอจนทบร(Chan-ta-bon)วา“ใกลเมองนมเหมองอญมณลำาคา”ทงยงวาดเสนทางขนสงสนคาระหวางชายฝงอนดามนและอาวสยามจากเคดะห(Queda)สสงขลา(Sungora)จากพงงา(Ponga) สไชยา(Chai-ya)และจากตรง(Trang)สลกอรหรอนครศรธรรมราช(Ligor)แอรโรวสมธระบวาเสนทางจากตรงสนครศรธรรมราชเปน“G[rea]t trade route between Bengal & the Siamese Cap[ita]l” ถอดความไดวา“เสนทางการคาทสำาคญระหวางอาวเบงกอลและเมองหลวงของสยาม”ผเขยนยงไดเขยนขอความพาดยาวเหนอดนแดนลาววา“Composed of petty states tributary to the Chinese, the Siamese, & the Burmans.”ถอดความไดวา“ประกอบดวยรฐบรรณาการตางๆทขนตอจนสยามและพมา”ทายสดบรเวณพนทวางตอจากแมนำาบางปะกง(Bang-pa-kung R.)ผเขยนระบดวยวา“said to be a communication for Boats, Crawfurd P.407. | by this River the Siamese invaded Camboja P.444. | conquered by the King of Siam 1809, Crawfurd P.406.” สรปไดคราวๆวา“กษตรยสยามไดเดนทพทางเรอตามเสนทางแมนำาบางปะกงเพอเขาตกมพชาและพชตไดสำาเรจเมอค.ศ. 1809(พ.ศ. 2352)”โดยใหเครดตขอมลในแผนทวามาจากจดหมายเหตครอวเฟรด ตามทเกรนไวในยอหนาแรกแผนท“พมาสยามและโคชนจน”รวมอยในสมดแผนทThe London Atlas จนกระทงฉบบพมพครงสดทายภายใตการกำากบดแลของแอรโรวสมธในปพ.ศ.2401(ค.ศ.1858)ตอมาไดโอนใหเอดวารดสแตนฟอรดรบชวงตอนาสงเกตวาแผนทในสมดแผนทของสแตนฟอรดไดเปลยนชอใหมเปน“สยามพมาและอนนม”โดยสลบชอสยามขนตนทงยงเนนใหนำาหนกแก“สยาม”โดยพมพชอแยกไวแถวบนดวยตวอกษรหนาพเศษแถมดวยแรเงาทบสวนชอ“พมา”และ“อนนม”พมพดวยตวอกษรบางและรวบไวดวยกนทแถวลางหากมองในบรบทการเมองระหวางประเทศในสมยนนกคงไมนาแปลกใจเพราะแผนทพมพครงแรกพ.ศ.2437(ค.ศ.1894)หรอหนงปหลงเหตการณ“ร.ศ.112”ชวงเวลาททงองกฤษและฝรงเศสตางกำาลงชวงชงบทบาทและดนแดนในภาคพนอษาคเนย

แผนทพมา-สยาม-โคชนจนฉบบแอรโรวสมธ( John Arrowsmith)พ.ศ.2375(ค.ศ.1832)Burma, Siam, and Cochin China (ภาพจากหอสมดแหงชาตโปรตเกสกรงลสบอน)


(24)แผนท “อาณาจกรสยาม”

ฉบบปลเลอกวซ (Jean-Baptiste Pallegoix)พ.ศ. 2397 (ค.ศ.1854)

Carte du Royaume de Siam

แผนทCarte du Royaume de Siam(ขนาด505x358มม.)โดยฌองบปทสตหลยสชาลล( Jean Baptiste Louis Charle)นกแผนทชาวฝรงเศสจากหนงสอDescription du Royaume Thai ou Siamของสงฆราชปลเลอกวซ(Jean-Baptiste Pallegoixพ.ศ. 2348-2405/ค.ศ. 1805-1862)หรอทรจกกนเปนภาษาไทยวา“จดหมายเหตสงฆราชปลเลอกวซ”นพมพครงแรกทกรงปารสประเทศฝรงเศสพ.ศ. 2397(ค.ศ. 1854)ตรงกบตนรชกาลพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท 4หางจากแผนทฉบบแรกเปนเวลา26ป สงฆราชปลเลอกวซ เคยดำารงตำาแหนงประมขนกายโรมนคาทอลกในสยาม และเปนพระสหายของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวสงเกตวาในยคตนรตนโกสนทรนกแผนทฝรงจากหลากหลายเชอชาตหนมาเขยนแผนทสยามเรมจากชาวอตาลตามดวยโปรตเกสองกฤษและฝรงเศส กลาวไดวาแผนทแผนนใหความสำาคญและเนนสภาพทางภมศาสตร เมอง และแมนำา ทเปนแกนกลางของสยามประเทศและอาณาบรเวณใกลเคยงในสมยนนอยางชดเจนหาไดขยายไปไกลจนครอบคลมถงพมาหรอเวยดนามอยางแผนทแผนอนๆทเราไดศกษามาไม และนกอาจมาจากสาเหตทวาสงฆราชปลเลอกวซ ผกำากบการเขยนแผนทนโดยตรงพำานกอยในประเทศสยามเปนเวลานานรวมแลวถง 31 ป และมความใกลชดถงกบแลกเปลยนการเรยนรภาษาละตน บาลกบพระจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท4ซงผนวชอยณวดราชาธวาส(สมอราย)ตดๆ กบโบสถคอนเซปชนของทานสงฆราชนนเอง ขอใหสงเกตวา มมขวาบนของแผนทคอแผนผงกรงเทพฯ (Plan de BangkÕk) มมขวาลางคอแผนทแสดงปรมณฑลรอบกรงเทพฯ(Environs de BangkÕk)และเนองจากทานสงฆราชมความรเปนอยางดในบานเมองททานเขามาเผยแพรศาสนาครสตนกายโรมนคาทอลกดงนนในการเรยกชอประเทศทานจงใชคำาวาM’ Thai ou Siamคอ“เมองไทยหรอสยาม”ในขณะทดนแดนทางภาคเหนอกใชคำาวาRoy. me de Xieng Mai หรออาณาจกรเชยงใหมเหนอขนไปใชคำาวาLao Tributaires des Barmasหรอ“ประเทศราชของพมา” ในขณะทเกยวกบ“ลาวและกมพชาปจจบน”แผนทนกใชคำาทดรวมๆเชนPrincipautes Khmer et Lao Tributaires de Siamกบd’ Anamซงกนาจะหมายถงแวนแควนเขมรและลาวทเปน“รฐบรรณาการ”หรอ“ประเทศราช”ของ“สยาม”และ“อนนม”นาสงเกตเชนกนทบรเวณของแมนำาโขงทไหลลงมาจนถงทะเลสาบเขมรนนผเขยนกยงคงไมมความชดเจนทางสภาพภมศาสตรนกแตบรเวณทเปนชายฝงทะเลตะวนออกของสยามไปจนถงกมพชาและปากแมนำาโขงทานสงฆราชดจะคนเคยดจงปรากฏเมองสำาคญๆเชนChanthaburi ou Chanthabunคอ“จนทบรหรอจนทบร”ไลไปจนถงCompong Som(กมปงโสม)หรอKampot ตลอดจนTuc Kmau(กำาปอดและทาเขมา)และทนาทงคอแผนทในจดหมายเหตของทานเปนแผนทฝรงแรกสดทระบถงนครวด(Nokhor Vat Ancienne Capitale)เหนอทะเลสาบเขมร(Thăle Sãb)พมพขนสปกอนทอองรมโอต(Henri Mouhot)นกธรรมชาตวทยาชาวฝรงเศสจะเดนทางมายงอษาคเนย

แผนท

อาณาจกร

สยามฉบบ

ปลเลอก

วซ(

Jean

-Bap

tiste

Pal

legoi

x)พ

.ศ.2397(ค.ศ.1854)C

arte

du

Roy

aum

e de S

iam

(ธวช)


(25)แผนทฉบบรางแสดง “สยามและรฐใกลเคยง”

ฉบบจอหน แอรโรวสมธ (John Arrowsmith)พ.ศ. 2398 (ค.ศ. 1855)

Sketch of Siam & the Adjacent States

แผนท Sketch of Siam & the Adjacent States to illustrate Geographical Notes on Siam, by Harry Parkes Esq.r Her Britannic Majesty’s Consul at Amoy. 1855. (ขนาด 194 x 163 มม.) โดย จอหน แอรโรวสมธ( John Arrowsmith)นกแผนทชาวองกฤษเปนแผนทประกอบบทความGeographical Notes on Siam(“ขอมลทางภมศาสตรของสยาม”) ท แฮร ปารกส (Harry Parkes) กงสลองกฤษประจำากรงเอหมง ประเทศจน ไดนำาเสนอตอสมาชกของราชสมาคมภมศาสตร (Royal Geographical Society) เมอเดอนธนวาคม พ.ศ. 2398 (ค.ศ. 1855)และตพมพในวารสารของสมาคมฯ ในปถดมา ( Journal of the Royal Geographical Society, เลมท 26, พ.ศ. 2399/ค.ศ. 1856, หนา 71-78) ตรงกบตนรชกาลพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว แผนทนวางประกบคกบแผนทSketch of the Menam & Other Siamese Rivers หรอ “แผนทฉบบรางแสดงแมนำา (เจาพระยา) และแมนำาสายอนๆของสยาม”ทอาศยขอมลการสำารวจโดยมชชนนารชาวอเมรกน แฮรปารกส(พ.ศ. 2371/ค.ศ. 1828 – พ.ศ. 2428/ค.ศ. 1885)เปนนกการทตองกฤษผเชยวชาญดานจนและญปนในปพ.ศ. 2397(ค.ศ. 1854)ดวยวยเพยง26ปเขาไดรบแตงตงใหดำารงตำาแหนงกงสลองกฤษประจำากรงเอหมง(Amoy) หรอเซยะเหมนในมณฑลฝเจยนประเทศจนเขาไดรวมเดนทางมาสยามในปถดมาในฐานะเลขานการคณะราชทตองกฤษทนำาโดยเซอรจอหนเบาวรง(Sir John Bowring) ปารกสคอผดำาเนนการเจรจาชนตนกบฝายสยามซงนำาไปสสนธสญญาระหวางสยามและองกฤษลงนามวนท18เมษายนพ.ศ. 2398(ค.ศ. 1855)ทเรารจกกนดวา“สนธสญญาเบาวรง”เขายงไดรบมอบหมายใหเปนผนำาสนธสญญาดงกลาวมาแลกเปลยนสตยาบนกบทางราชสำานกสยามในปถดมา ผลพลอยไดประการหนงของการเขามาของคณะทตฝรงคอการทำาแผนทสยามทกครงทคณะทตกลบคนสประเทศพวกเขามกแตงจดหมายเหตบนทกการเดนทางพรอมเขยนแผนทประกอบจดหมายเหตและแผนทเหลานกอใหเกดกระแสความสนใจในดนแดน‘exotic’สยามนกแผนทอนๆกจะรวมผสมโรงดวยการพมพแผนทสยามออกสทองตลาดตวอยางเชนภายหลงราชทตเดอโชมองตและเดอลาลแบรกลบสฝรงเศสในปพ.ศ. 2229(ค.ศ. 1686)และพ.ศ. 2231(ค.ศ. 1688)ตามลำาดบกไดอบตแผนทสยามแผนสำาคญในฝรงเศสอาทแผนทโดยปแอรดวล(พ.ศ.2229/ค.ศ.1686)โดยวนเชนโซโคโรเนลล(พ.ศ. 2230/ค.ศ. 1687)และโดยเดอลามาร/เดอลาลแบร(พ.ศ. 2234/ค.ศ. 1691)ภายหลงททตครอวเฟรดกลบสองกฤษในปพ.ศ. 2365(ค.ศ. 1822)กไดอบตแผนทสยามแผนสำาคญทเขยนโดยชาวองกฤษอาทแผนทโดยเจมสโลว(พ.ศ. 2367/ค.ศ. 1824)โดยเจมสไวลด(พ.ศ. 2368/ค.ศ. 1825และพ.ศ. 2375/ค.ศ. 1832)โดยจอหนวอลคเกอร(พ.ศ. 2371/ค.ศ. 1828)และโดยจอหนแอรโรวสมธ(พ.ศ. 2375/ค.ศ. 1832) การเจรจาการทตซงนำามาสสนธสญญาเบาวรงทำาใหสยามกลบมาเปนทสนใจในหมผดองกฤษอกครงเพยงเวลาไมกปหลงเบาวรงกลบประเทศกไดอบตแผนทสยามแผนสำาคญโดยชาวองกฤษถงสแผนคอแผนทโดยแอรโรวสมธทกำาลงกลาวถงนแผนทโดยโจเซฟโลวร (พ.ศ. 2400/ค.ศ. 1857)ทจะกลาวถงในลำาดบตอไปแผนทโดยเอดวารดเวลเลอร(พ.ศ. 2402/ค.ศ. 1859และพ.ศ. 2406/ค.ศ. 1863)หลงจากนนการทำาแผนทสยามในประเทศองกฤษกซาไปกอนจะกลบมาคกคกอกครงในชวงปลายครสตศตวรรษท 19(ราวกลางพทธศตวรรษท 25โดยเฉพาะชวงทเกด“เหตการณร.ศ. 112”)แผนทโดยแอรโรวสมธทพมพประกอบบทความของปารกส ใหรายละเอยดทางภมศาสตรและตำาแหนงของเมองตางๆ ไมมากนกอาจเปนเพราะเขาทราบดวา“เจานาย”คอเซอรจอหนเบาวรงกำาลงซมแตงหนงสอซงจะมแผนทสยามแผนสำาคญ


ผนวกอยดวย(จะกลาวถงลำาดบตอไป)อยางไรกตามความสำาคญของแผนทโดยแอรโรวสมธอยทการแสดงอาณาเขตของรฐตางๆในภาคพนอษาคเนยสมยรชกาลพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวไดแกพมา (Burmah) พะโค(Pegu) เชยงตง(Chiang Tung)เชยงใหม(Chiangmai)สยาม(Siam) มลาย(Malay)กมพชา(Camboja)ตงเกย(Tonquin) อนนม(Anam)โคชนจน(Cochin China) และ“รฐบรรณาการทขนตอจนสยามและโคชนจน”(Petty States tributary to China, Siam & Cochin China)ซงครอบคลมดนแดนประเทศลาวในปจจบนโดยแผนทระบเสรมอกวาเชยงตงและเชยงใหมเปนรฐฉานทอยใตอาณตของพมาและสยามตามลำาดบ นาแปลกวาปารกสและเบาวรงเขามาสยามพรอมกนดวยภารกจเดยวกนจงนาจะรบรขอมลเกยวกบสยามไมตางกนแตหากเปรยบเทยบแผนทโดยแอรโรวสมธในบทความของปารกส(ขอเรยกโดยยอวา“แผนทฉบบปารกส”)และแผนทโดยโลวรในจดหมายเหตเบาวรง(ขอเรยกโดยยอวา“แผนทฉบบเบาวรง”)จะพบขอแตกตางมากมายเกยวกบอาณาเขตสยามขณะนนเรมทอาณาเขตทางทศเหนอ“แผนทฉบบปารกส”วางระแหง(Lahaing) ไวนอกสยามแต“แผนทฉบบเบาวรง”ใหอาณาเขตสยามครอบคลมทงระแหงและตาก(Rahang, Tak)โดยพรมแดนสยามฝงตะวนตกยาวไปจนเกอบประชดแมนำาสาละวน(Salwein R.) สวนอาณาเขตทางทศใตดเหมอนปารกสจะไมแนใจวาสนสดทใดเพราะเขาไดเขยนเสนประกำาหนดแนวเขตแดนไวถงสองเสนโดยเสนแรกเชอมโยงระหวางตรง(Trang)และนครศรธรรมราช(Ligos)สวนเสนทสองเชอมโยงระหวางเคดะห(Queda)และปตตาน(Pitani)แตทแนๆปารกสเชอวาอาณาเขตสยามทางทศใตสนสดแคปตตานเปนอยางมากขณะท“แผนทฉบบเบาวรง”กำาหนดใหเขตแดนของสยามไลยาวไปจนถงและรวมตรงกาน(Tringanu) ขอแตกตางทนาสนใจสดคอ อาณาเขตสยามทางทศตะวนออก โดย “แผนทฉบบปารกส” เขยนเสนประพาดผานชอของกมพชา(Camboja) หรอเพอสอนยยะวาเขาไมยอมรบการยดครองกมพชาโดยสยาม?อาณาเขตสยามทางทศตะวนออกในแผนทจรดทะเลสาบเขมร(Bien-ho or Great L.)และรวมถงพระตะบอง(Bat-tambang)โดยอาณาเขตฝงอาวสยามสนสดทเกาะกง(Koh Kong) แสดงวาปารกสเขาใจวาสยามยดครองดนแดนของกมพชาไดเพยงบางสวนแต “แผนทฉบบเบาวรง” กลบกำาหนดใหดนแดนทงหมดอยภายใตสยามทำาไมทตคณะเดยวกนจงรบรขอมลเกยวกบสยามไดแตกตางกนถงเพยงนขอมลชดไหนและแผนทฉบบใดถกตองกวากนเรองนนาจะเปนประเดนทนกประวตศาสตรควรตองขบคดเพอคนหาขอเทจจรง


แผนทฉบบรางแสดงสยามและรฐใกลเคยง ฉบบจอหน แอรโรวสมธ ( John Arrowsmith) พ.ศ. 2398 (ค.ศ. 1855)Sketch of Siam & the Adjacent States(ธวช)


(26)แผนท “สยามและประเทศราช”

ฉบบเซอร จอหน เบาวรง พ.ศ. 2400 (ค.ศ. 1857)

Map of Siam and Its Dependencies

แผนทMap of Siam and Its Dependencies(ขนาด500x195มม.)โดยโจเซฟวลสนโลวร( Joseph Wilson Lowry)นกแผนทชาวองกฤษจากหนงสอThe Kingdom and People of Siam(จดหมายเหตเบาวรง)ภาค2พมพครงแรกทกรงลอนดอนประเทศองกฤษพ.ศ.2400(ค.ศ.1857)ตรงกบตนรชกาลพระจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท4 ดงททราบกนดวาเซอรจอหนเบาวรงเปนราชทตองกฤษทเขามาเจรญสมพนธไมตรกบสยามในรชกาลพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 4 เมอป พ.ศ. 2398 (ค.ศ. 1855) เพอทำา “หนงสอสญญาทางพระราชไมตรประเทศองกฤษแลประเทศสยาม(ทำาณกรงเทพฯวนท18เมษายน)ค.ศ. 1855”Ž(ชออยางเปนทางการ)หรอTreaty of Friendship and Commerce between Siam and Great Britain, signed at Bangkok, April18,1855หรอทรจกกนทวไปวา “สนธสญญาเบาวรง”Ž และภายหลงจากนนในป พ.ศ. 2400 (ค.ศ. 1857) ทานกไดตพมพหนงสอสำาคญชอThe Kingdom and People of Siam ซงไดรบการแปลอยางสมบรณและตพมพเปนภาษาไทยในชอ “ราชอาณาจกรและราษฎรสยาม”Ž(พมพพ.ศ. 2547/ค.ศ. 2004โดยมลนธโครงการตำาราฯและมลนธโตโยตาประเทศไทยหรออก147ปตอมา) และเนองจากความสำาคญของทงหนงสอกบแผนท และกบบทบาทผลกระทบจากเรองราวทเกยวของกบเซอร จอหนเบาวรงดงนนจงขอถอโอกาสทจะรายงานเรองนโดยละเอยดตอไป คงเกอบไมมอาจารยหรอนกเรยนนกศกษาไทยคนใดทไมเคยไดยนชอหรอไมรจกนามของ“เซอรจอหนเบาวรง”ŽเจาตำารบของสนธสญญาเบาวรงŽททำาใหสยามประเทศไทยสมยพระจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท 4ตอง“เสยอำานาจอธปไตยทางการศาลŽ”และปรากฏม“สทธสภาพนอกอาณาเขต”Žเกดขนแตกทำาใหสยามรอดจากการตกเปน“อาณานคม”Ž(โดยตรงสมบรณแบบ)ไปไดและหากจะสนใจมากไปกวานกคงทราบวาสนธสญญาดงกลาวทำาใหเกด“การคาเสรŽ”ถอเปนการสนสดของ“การผกขาดการคาตางประเทศ”Žโดย“พระคลงสนคา”Žของกษตรยและเจานายสยามฯลฯ แตกคงมนอยคนทจะทราบวาเซอรจอหนเบาวรงเปนมนษยมหศจรรยของยคสมยจกรวรรดนยมลาอาณานคมทเปนทงเจาเมองฮองกง(ถง9ประหวางพ.ศ. 2391-2400/ค.ศ. 1848-57)เปนพอคาเปนนกการทตเปนนกเศรษฐศาสตรการเมอง เปนนกการศาสนา เปนนกแตงเพลงสวด เปนกว เปนนกประพนธ เปนบรรณาธการ เปนนกภาษาศาสตร (รถง10ภาษาหลกๆทงหมดในยโรปรวมทงภาษาจน)กลาวกนวาเบาวรงเชอมนอยางรนแรงทง“การคาเสร”Žทง“พระเยซเจาŽ”ดงนนจงไดกลาวคำาขวญŽไววา“Jesus Christ is free trade, free trade is Jesus Christ”หรอ“พระเยซครสตคอการคาเสรและการคาเสรกคอพระเยซครสตŽ” ทายทสดสมยปลายรชกาลท 4 และตนรชกาลท 5 ทานไดรบแตงตงเปนอครราชทตไทยประจำาลอนดอนและยโรปถอไดวาเปน“ตวแทนประจำาคนแรกของไทยŽ”กวาไดมบรรดาศกดเปน“พระยาสยามมานกลกจสยามมตรมหายศŽ” เบาวรงเกดพ.ศ. 2335(17ตลาคม1792)ตรงกบสมยรชกาลท1ทานมอายมากกวาพระจอมเกลาฯ12ปทานสนชวตพ.ศ. 2415(23พฤศจกายน1872)เมออาย80ปหรอภายหลงการสวรรคตของพระจอมเกลาฯ4ปนนเอง


“หนงสอ” สนธสญญาเบาวรง

สนธสญญาเบาวรง วาดวย “การคาเสร”Ž อนเปน “ระเบยบใหม”Ž ของโลกในยคลทธจกรวรรดนยม อาณานคมตะวนตกลงนามกนระหวางองกฤษและสยามเมอ18เมษายนพ.ศ. 2398(ค.ศ. 1855)ในสมยรฐบาล“ประชาธปไตย”Žของพระบาทสมเดจฯพระราชนนาถวกตอเรยและสยามสมย“ราชาธปไตย”Žของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาฯรชกาลท4สนธสญญานมความสำาคญอยางยงและใชบงคบอยเปนเวลาถง70กวาปจนกระทงมการแกไขคอยๆยกเลกไปในสมยรชกาลท 6ภายหลงเมอสงครามโลกครงท1สนสดลงเมอปพ.ศ. 2461(ค.ศ. 1918)แตกวาไทยจะม“เอกราชสมบรณ”Žกตอเมอในป พ.ศ. 2482 (ค.ศ. 1938) ในสมย “รฐธรรมนญนยมŽ” ของรฐบาลนายพลตร หลวงพบลสงคราม (ยศและบรรดาศกดในขณะนน)ทมการแกไขและลงนามในสนธสญญาใหมกบโลกตะวนตก(และญปน)ทงหมด แมวาในปจจบนสนธสญญาเบาวรง (รวมทงแผนทแผนน) จะกลายเปนประวตศาสตรไปแลวกตาม แตหลกการวาดวย“การคาเสรŽ”ทลงรากในสมยนนกยงคงเปน“ระเบยบแบบแผน”Žของเศรษฐกจกระแสหลกของโลกในปจจบนอย ดงนนจงมความจำาเปนทจะตองทำาความเขาใจสนธสญญาเบาวรงนตามสมควร พระจอมเกลาเจาอยหวเสดจขนครองราชสมบตในปพ.ศ. 2394(ค.ศ. 1851)พรอมดวยการตงพระทยอยางมงมนวาหากสยามจะดำารงความเปนเอกราชอยไดและพระองคจะทรงมฐานะเปน“เอกกษตราธราชสยามŽ”ไดกจะตองทง“เรยนร”Žและ“ลอกเลยน”Žรปแบบจากชาตตะวนตก(โดยเฉพาะอยางยงมหาอำานาจองกฤษ)จะตองประนประนอมประสานแบงปนผลประโยชนกบฝรงทงนเพราะ10กวาปกอนการขนครองราชยของพระองคนนจนซงเปนมหาอำานาจอนดบหนงเปน“อาณาจกรศนยกลาง”Žของโลกเอเชย(และจนกยงคดวาตนเปน“ศนยกลาง”Žของโลกทงหมดโปรดสงเกตชอประเทศและตวหนงสอจนทใชสำาหรบประเทศของตน)และกถกบงคบดวยแสนยานภาพทางนาวใหเปดประเทศใหกบการคาของฝรง ดงทเปนททราบกนดวาจนพายแพอยางยอยยบใน“สงครามฝนŽ”ปพ.ศ. 2383-85(ค.ศ. 1840-42)ตรงกบสมยรชกาลท 3ตองยกเลกระบบบรรณาการ“จมกองŽ”และเปดการคาเสรกบเมองทาชายทะเลใหฝรง(ขายฝนไดโดยเสร)แถมยงตองเสยเกาะฮองกงไปอกดวย การลมสลายของจนตอ“ฝรงองมอŽ” (คนปาคนเถอน)ครงนนาจะสงอทธพลตอพระจอมเกลาฯอยางมหาศาลทเหนไดชดคอการสงบรรณาการ“จมกองŽ”ทไทยไมวาจะสมยสโขทยอยธยาธนบรและรตนโกสนทรกไดสงไปยงเมองจนเพอถวายกบจกรพรรดจนมาเปนเวลากวาครงสหสวรรษนนตองสนสดลง ดงนนพระจอมเกลาฯจงทรงเปนกษตรยไทยองคสดทายทสง“บรรณาการŽ”หรอ“จมกอง”Žครงสดทายไปกรงปกกงเมอป พ.ศ. 2396(ค.ศ. 1853)หรอกอนการลงนามในสนธสญญาเบาวรงเพยง2 ปเทานนเองในรชสมยของพระองคสยามกหลดออกจากวงจรแหงอำานาจของจน และกาวเขาสวงจรแหงอำานาจขององกฤษดวยการลงนามสนธสญญาเบาวรง ดงกลาวขางตน แตเรองของอำานาจทางการเมองของตะวนตกกหาใชเหตผลสำาคญประการเดยวในการทพระจอมเกลาฯรชกาลท4จะทรงผกมตรอยางมากกบฝรงไมดเหมอนวาพระองคจะทรงเชอวาสยามใหมของพระองคนาจะไดรบประโยชนในการทจะมความสมพนธอนใกลชดกบชาตตะวนตกพรอมๆ กบการเปลยนแปลงเรองของรายไดภาษอากรภายในประเทศดวยพระองคจงพอพระทยทจะแสวงหาและพฒนาความสมพนธนน ดงนนเซอรจอหนเบาวรงกโชคดมากทการเจรจาสนธสญญาใหมทำาไดโดยงายกวาบรรดาทตหรอตวแทนขององกฤษทมากอนหนานนทตองเผชญกบขนนางและขาราชสำานกสยามทไมเปนมตรนกซำายงตองเผชญกบกษตรย(พระนงเกลาเจาอยหวรชกาลท 3)ทไมทรงเหนดวยกบการทสยามจะตองทำาสนธสญญาทเสยเปรยบฝรงในลกษณะดงกลาวและทสำาคญคอไมทรงเหนดวยทจะใหฝรงเขามาคาขาย“ฝน”Žไดอยางเสรดงปรากฏอยใน“ประกาศหามซอขายและสบกนฝน”Žปพ.ศ. 2382(ค.ศ. 1839)ทออกมาบงคบใชแบบไมคอยจะเปนผลนกกอนหนา“สงครามฝน”Žเพยงปเดยว แมวาเบาวรงจะมปญหาในการเจรจากบขาราชสำานกบางทาน(เชนสมเดจเจาพระยาองคใหญและสมเดจเจาพระยาองคนอยหรอเจาพระยาพระคลง) แตดเหมอนพระจอมเกลาฯกทรงอยในปกความคดฝายเดยวกบเบาวรงมาแตเรมแรก วาไปแลวในประเทศเชนสยามทพระเจาแผนดนทรงมอำานาจเกอบจะสมบรณนน กถอวาเปนความไดเปรยบของเบาวรง อยางยง


ในสมยกอนหนาเบาวรงนน ความสมพนธระหวางสยามและองกฤษถกกำาหนดไวโดยสนธสญญาเบอรน ปพ.ศ. 2369(ค.ศ. 1826)และเบาวรงกใชสนธสญญานเปนจดเรมตนเจรจาทงนโดยรกษามาตราเดมๆทยงใชไดไวบางมาตรากเพยงแตใหนำามาบงคบใชใหเปนผลและมเพยงไมกมาตราทจะตองทำาการแกไขใหมโดยเฉพาะอยางยงสงทเบาวรงตองการขจดออกไปใหไดจากขอผกมดของสนธสญญาเบอรนคอ 1. ขอความทใหคนในบงคบองกฤษในสยามตองขนกบกระบวนการของกฎหมายสยาม 2. ขอความทใหอำานาจขาราชสำานกสยาม หามพอคาองกฤษไมใหปลกสราง หรอวาจาง หรอซอบานพกอาศย

ตลอดจนรานคาไดในแผนดนสยาม 3. ขอความทใหอำานาจตอเจาเมองในหวเมองทจะไมอนญาตใหพอคาองกฤษคาขายในทองทของตน 4. ขอความทกำาหนดใหฝนเปนสนคา“ตองหาม”Ž(แบบทจกรพรรดจนและรชกาลท3เคยหามหรอใหเฉพาะแต

เจาภาษนายอากรผกขาดไป) 5. ขอความทกำาหนดวาเรอขององกฤษทเขามายงเมองทาบางกอกนน จะตองเสยคาระวาง (คาธรรมเนยมปาก

เรอ)สงและในมาตราเดยวกนของขอความนยงมการหามสงออกขาวสารและขาวเปลอกรวมทงปลาและเกลอ อกดวย

กลาวโดยยอ เซอร จอหน เบาวรงมวตถประสงคในการเจรจาสนธสญญาใหม ทจะขจดขอจำากดกดขวางเรองของการคาทงหมดและกประสบความสำาเรจอยางนาอศจรรยใจแตกกลาวไดเชนกนวาทพระจอมเกลาฯรชกาลท 4ทรงยนยอมตอขอเรยกรองทางผลประโยชนของฝรงตะวนตกทงหมดนนกลายเปนwin-win situation ทงสองฝายแมวาบางเรองจะมาเกดปญหาอยางหนกหนวงและตองเจรจาแกไขภายหลงเชนเรอง“คนในบงคบ”Žของตางชาตหรออกนยหนงคอสทธสภาพนอกอาณาเขตฯลฯ ขอตกลงหลกๆในสนธสญญาเบาวรงทลงนามกนในปพ.ศ.2398(ค.ศ. 1855)กมสาระสำาคญดงน 1.คนในบงคบองกฤษจะขนกบอำานาจของศาลกงสลองกฤษเกดสงทเรยกวา“สทธสภาพนอกอาณาเขต”Žขน

ในสยามเปนครงแรกซงจะกลายเปนปญหาหนกของสยามในสมยตอๆมา 2. คนในบงคบองกฤษ มสทธทจะทำาการคาโดยเสรตามเมองทาของสยาม (หวเมองชายทะเล) ทงหมด และ

สามารถพกอาศยอยในกรงเทพฯไดเปนการถาวรคนในบงคบองกฤษสามารถซอหาหรอเชาอสงหารมทรพยในปรมณฑลของกรงเทพฯคอในบรเวณ4ไมลหรอ200เสนจากกำาแพงพระนครหรอ“ตงแตกำาแพงเมองออกไปเดนดวยกำาลงเรอแจวเรอพายทาง24ชวโมงŽ”ไดอนงคนในบงคบองกฤษไดรบอนญาตใหเดนทางภายในประเทศไดอยางเสรโดยใหถอใบผานแดนทไดรบจากกงสลของตน

3. มาตรการตางๆทางภาษอากรเดมใหยกเลกและกำาหนดภาษขาเขาและขาออกดงน (ก) ภาษขาเขากำาหนดแนนอนไวทรอยละ 3 สำาหรบสนคาทกประเภท ยกเวนฝน ซงจะปลอดภาษ แตจะ

ตองขายใหแกเจาภาษฝนเทานนสวนเงนแทงกจะปลอดภาษเชนกน(ตรงนเบาวรงและองกฤษไดไปอยางสมประสงคไมตองทำา“สงครามฝน”Žกบไทยแตทางฝายไทยคอเจาภาษนายอากรกไดผลประโยชนจากการคาฝนทลกลอบทงซอทงสบทงกนททำามาตงแตสมยปลายรชกาลท3แลวในเวลาเดยวกนเจานายราชสำานกไทยในรชกาลใหมตงแตพระเจาแผนดนจนกระทงเจานายทรงกรมตางๆกไดผลประโยชนจากเงนรายไดภาษฝนน เพราะมการใหสมปทานฝนกบเจาภาษนายอากรมาแลวกอนการลงนามสนธสญญาเบาวรงดวยซำาไป

(ข)สนคาขาออกจะถกเกบภาษเพยงครงเดยวไมวาจะเปนภาษภายในหรอผานแดนหรอสงออกกตาม 4. พอคาองกฤษไดรบอนญาตใหซอและขายโดยตรงกบคนชาวสยาม ทงนโดยไมมการแทรกแซงจากบคคลท

สามแตอยางใด 5. รฐบาลสยามสงวนสทธทจะหามการสงออกขาวเกลอและปลา หากเหนวาสนคาดงกลาวอาจจะขาดแคลนได 6. กำาหนดใหมมาตราทวาดวย a most-favored nation ซงหมายถง “ถาฝายไทยยอมใหสงใดๆแกชาตอนๆ

นอกจากหนงสอสญญานกจะตองยอมใหองกฤษแลคนในบงคบองกฤษเหมอนกนŽ” สรปแลวสนธสญญาเบาวรงมสาระสำาคญอยทการกำาหนดใหม“สทธสภาพนอกอาณาเขตŽ”ใหม“การคาเสร”Žและ


ใหมภาษขาเขาและขาออกในอตราทแนนอน(3%)แตทสำาคญยงไปกวานนกคอการทขอกำาหนดตางๆไดรบการเคารพและปฏบตตามโดยรฐบาลสยามเปนอยางดมไดเปนเพยงแตตวหนงสอในตวบทกฎขอสญญาเทานนกลาวไดวานกเนองจากความตงพระทยแนวแนของรชกาลท 4และขนนางรนใหมทมเจาพระยาศรสรยวงศ(ชวงบนนาค)ในฐานะกลาโหมเปนผนำาทจะทำาใหสนธสญญาเปนผลอยางแทจรงเปนผลประโยชนของราชสำานกและขนนางรวมกนเปนwin-win situationดงกลาวขางตนและอาจจะมเพยงมาตราทเกยวกบเรองการสงออกขาวเทานนเองทดจะคลมเครอและขนอยกบการตความของราชสำานกเปนสำาคญแตกหาไดเปนการเสยผลประโยชนของฝายองกฤษไม สนธสญญาเบาวรงยงมความหมายถงการทสยามตองยอมเสย“อำานาจอธปไตย”Žบางประการซงไมเพยงแตเรองของการม“สทธสภาพนอกอาณาเขต”Žของคนในบงคบองกฤษเทานนแตมทงเรองของภาษขาเขารอยละ3กบการกำาหนดภาษขาออกทราชสำานกสยามตองยอมปลอยใหภาษศลกากรนหลดมอไปมสนคา64รายการทงทสำาคญและไมสำาคญถกกำาหนดไวอยางแนนอนและละเอยดยบไวในสนธสญญาน(เบาวรงเปนนกการบญชดวยพรอมๆกบการทตองเผชญเจรจากบเจาพระยาพระคลง(รววงศหรอทพากรวงศ)ทกมความละเอยดถถวนเชนกน)และในจำานวนนมถง51รายการทจะไมตองเสยภาษภายในประเทศเลยสวนอก13รายการกไมตองเสยภาษขาออกดวยเชนกน กลาวไดวารายไดสำาคญของสยาม(กษตรยเจาและขนนาง)กสญหายไปเปนจำานวนมากดวยสนธสญญาระหวางประเทศฉบบนและกลาวไดวารายไดสำาคญทเขามาแทนทในตอนแรกคอ“ฝน”Žการพนนตลอดจนภาษอบายมขดานอนๆฯลฯและตอมาจะชดเชยดวยการผลต“ขาว”Žเพอสงออกขนานใหญทจะมาเหนผลชดเจนในกลางรชสมยของรชกาลท5 ดงนน แมสนธสญญาเบาวรง จะทำาใหการคาและการผกขาดของรฐ หรอทรจกกนในนามกจการของ “พระคลงสนคาŽ”ตองสนสดลงกตามแตราชสำานกเจานายขนนางสยามกผนตวไปสรายไดจาก“การคาเสรŽ”ในรปแบบใหมและในขณะเดยวกนกยงคงรกษารปแบบบางประการของการใหสมปทานหรอการผกขาดของเจาภาษอากรแบบเดมอย(ฝนและบอนเบยการพนน)

การเจรจาสนธสญญาเบาวรง

เซอรจอหนเบาวรงอยในกรงสยาม1เดอนและใชเวลาประมาณ1สปดาหเจรจากบผสำาเรจราชการฝายสยามŽ5ทานทไดรบการแตงตงโดยกศโลบายทางรฐประศาสนศาสตรŽของพระจอมเกลาเจาอยหวคอ (1) พระเจานองยาเธอกรมหลวงวงศาธราชสนท (2) สมเดจเจาพระยาบรมมหาปยรวงศหรอสมเดจเจาพระยาองคใหญผมอาญาสทธบงคบบญชาไดสทธขาดทว

ทงพระราชอาณาจกร (3) สมเดจเจาพระยาบรมมหาพไชยญาตหรอสมเดจเจาพระยาองคนอยผมอำานาจบงคบบญชาทวทงพระนคร (4) เจาพระยาศรสรยวงศ(ชวงบนนาค)สมหพระกระลาโหมบงคบบญชาหวเมองชายทะเลปากใตฝายตะวนตก (5) เจาพระยารววงศ(ตอมาเปลยนเปนทพากรวงศŽหรอขำาบนนาค)พระคลงและสำาเรจราชการกรมทาบงคบ

บญชาหวเมองฝายตะวนออก นาสนใจทวาทางฝายสยามมถง5ทาน(ตามปกตในแงของประเพณโบราณหากจะมการแตงตงทตเปนผแทนกมกจะมเพยง3เทานน)ซงตางกตระหนกดวานเปนความเปลยนแปลงอยางใหญหลวงใน5ทานนบคคลทมอำานาจอยางมากในยคนนคอสมเดจเจาพระยาองคใหญและสมเดจเจาพระยาองคนอยทมผลประโยชนอยกบระบอบเดมตงแตสมยรชกาลท 3และมกถกตงขอสงสยวาขดขวางการเจรจากบตวแทนขององกฤษและอเมรกามากอนหนาทเบาวรงจะเขามา แตการทพระจอมเกลาฯทรงสามารถแตงตงใหบคคลทงสองตองเขารวมเปนตวแทนสยามเจรจาและตองตกลงกบเบาวรงจนไดกหมายถงการท “ทรงเลนเกมŽ” ไดถก (“กศโลบายทางรฐประศาสนศาสตร”Ž)หรอไมกทรงมอำานาจอยางสมบรณของพระองคเองนาเชอวาในดานหนงจากความแกชราและโรคภยทเบยดเบยนอยกทำาใหสมเดจเจาพระยาองคใหญ(หวหนาตระกลบนนาค)ตองคลอยตามไปกบการเจรจาสนธสญญาครงนทานสนชวตไปในวนท25เมษายนพ.ศ. 2398(ค.ศ. 1855)หรอเพยง7วนหลงจากประทบตราในสนธสญญารวมกบเบาวรง และกนาเชอวาการคาแบบใหมทเกดขนน ไมไดทำาใหฝายเจาและขนนางเดมตองเสยประโยชนไปมากมาย


แตอยางใดทสำาคญคอบตรชายของทานคอเจาพระยาศรสรยวงศสมหพระกระลาโหมŽกเหนดวยอยางยงกบความสมพนธแบบใหมนและเปนตวจกรสำาคญในการบรรลซงการเจรจา อนงสนธสญญาเบาวรงไดกลายเปนแมแบบของการทประเทศอนๆทสำาคญๆ(ยกเวนจนทหมดอำานาจไปแลวในศตวรรษน)ตดตามเขามาทำาสญญาแบบเดยวกนอยางรวดเรวมทงหมด14ประเทศททำาสนธสญญากบสยามตามลำาดบ 1856 สหรฐอเมรกา 1856 ฝรงเศส 1858 เดนมารก 1859 โปรตเกส 1860 เนเธอรแลนด 1862 เยอรมน 1868 สวเดน 1868 นอรเวย 1868 เบลเยยม 1868 อตาล 1869 ออสเตรย-ฮงการ 1870 สเปน 1898 ญปน 1899 รสเซย

แผนทสยามและประเทศราช ฉบบเซอร จอหน เบาวรง

“แผนทเบาวรง”Žเปนแผนทฉบบพมพหนเขยนโดยโจเซฟวลสนโลวร( Joseph Wilson Lowry)ราชบณฑต

แหงราชสมาคมภมศาสตรกรงลอนดอนดวยตำาแหนงและหนวยงานทสงกดทำาใหเชอวาโลวรเขยนแผนทโดยอาศยขอมลท

ดทสดในยคนนไมเพยงขอมล“เกาŽ”จากแผนททมมากอนหนานคอฉบบของเจมสโลว( James Low) พ.ศ.2367(ค.ศ.1824)และเฮนรเบอรน(Henry Burney)ราวพ.ศ.2368(ค.ศ.1825)จากจดหมายเหตครอวเฟรด( John Crawfurd) พ.ศ. 2371(ค.ศ. 1828)และปลเลอกวซ( Jean-Baptiste Pallegoix) พ.ศ.2397(ค.ศ.1854) ทกลาวมาแลวแตยงนาจะบนทกขอมล“ใหม”Žจากการสำารวจลมนำาเจาพระยาโดยแฮรปารกสราชทตองกฤษ(พ.ศ.2398หรอค.ศ.1855)และการสำารวจอาวสยามโดยกปตนจอหนรชารด( John Richards) แหงราชนาวองกฤษ(พ.ศ.2399-2410หรอค.ศ.1856-58)อกดวย หากจะพจารณาตามชอภาษาองกฤษทใชคำาวาMap of Siam and Its Dependenciesหรอแปลเปนภาษาไทยไดวา“แผนทสยามและประเทศราชŽ”กจะเหนไดวาเปนการมองดสยามในฐานะของ“รฐประเพณŽ”มากกวาความเปน“รฐชาตสมยใหม”Žดงนนจงเปนการมองจากศนยกลางและสวนทเปน“สยามแทŽ”(Siam Proper)ทแวดลอมดวย“ประเทศราชŽ”หรอ“รฐบรรณาการ”ŽหรอDependencies ในภาษาองกฤษนนเอง หากจะกลาวโดยยอแลวแผนทนกยงมลกษณะทใหความสำาคญกบเรองของ “พรมแดนŽ”หรอborder มากกวาเรองของ“เขตแดน”Žหรอ boundaryดงนน“พรมแดนŽ”ของสยามกมสวนทรายลอมดวย“ประเทศราช”Žเชน“เชยงใหมŽ”ซงใชตวสะกดภาษาองกฤษวาCHANG MAI (or Xieng Mai)โดยรวมๆไวกบคำาทสะกดอกษรตวใหญ(capital letters) คอLAOSทถดขนไปเปนCHINA และBIRMAH เนองจากผจดทำาแผนทนนาจะมความรความเขาใจทางสภาพภมศาสตรทเนนอยกบเมองสำาคญๆทเปนศนยกลางของอำานาจและทอยใกลกบเสนทางเดนเรอทะเลเสยมากกวาทจะรเรองราวทางภมศาสตรหรอผคนและวฒนธรรมทอยลกเขาไปในภาคพนทวป ดงนน แมนำาโขงในแผนทน จงยงคงไหลตรงลงจากเหนอสใต โดยขาดเสนหกโคงขอศอกทบรเวณเมองหลวงพระบางดงเชนในกรณของ“แผนทอาณาจกรสยามและโคชนจนฉบบครอวเฟรด”Žและ“แผนทอาณาจกรสยาม


ฉบบสงฆราชปลเลอกวซ”Žทกลาวถงมาแลวและสวนทเปนประเทศลาวในปจจบนกบกมพชากไดรบความสนใจนอยมากแมจะปรากฏชอเมองหลวงพระบางและเวยงจน(M.LUANG PHRA BANG, Vieng Chan)กตาม ในสวนทเปนทะเลสาบเขมร กมขนาดเลกกวาทควรจะเปนจรง แมจะมเมองหลายเมองปรากฏดวยกตาม เชนM. UDONG-Kampong Suai-Kampangsom-Kampot (อดง-กมปงสวาย-กมปงโสม-กมปอต) แตกขาดขอมลเกยวกบนครวด ดงเชนแผนทของปลเลอกวซทพมพขนกอนหนา ทนาสนใจคอแผนทฉบบนใหความสำาคญกบบรรดาเมองตางๆ ในภาคใต และในสวนทเปนประเทศราชของสยามในขณะนน โดยไลเรยงไปตงแต Ligor-Thalung-Singora-PATANI-QUEDAH-CALANTAN-TRINGANUซงกคอนครศรธรรมราช-พทลง-สงขลา-ปตตาน-เคดะห-กลนตน-ตรงกานเปนอนสนสดพรมแดนของ“ประเทศราชŽ” “แผนทเบาวรง”Ž ฉบบนกยงมขอมลทบกพรองไมนอย เชน เมองทอยเหนออางทองขนไป ยงถกวางผดทผดทางเสนทางนำาเจาพระยาตอนบนและลำานำาโขงยงคลาดเคลอนและสงเกตไดอกวาสยามใน“แผนทเบาวรง”Žนนแคบหรอผอมกวาปกต โดยเฉพาะทางดานอสาน หรอตะวนออกเฉยงเหนอ ลำานำาโขงในแผนทไมไดไหลโคงออกไปในบรเวณใตหลวงพระบางตามทเปนจรงซงชใหเหนวาแผนดนสวนในทปรากฏบนแผนทยงรอการสำารวจทจะตามมาในภายหลง หากจะวาไปแลวดนแดนลาวภาคกลางตอนบนจนถงลานนาทปรากฏใน “แผนทเบาวรรง”Žนแทบไมตางไปจากแผนทของชาวฝรงเศสสมยสมเดจพระนารายณเลย นาสงเกตอกวาอาณาเขตหรอพรมแดนของสยามตอนบนสนสดเพยงตากและสวรรคโลกทงนเพราะเบาวรงถอวาเหนอขนไปจากนนรวมทงเชยงใหมเปน“ลาว”Žและจดเปนประเทศราชแตอาณาเขตตอนลางครอบคลมทงไทรบรกลนตนและตรงกานหรอ“มลายเดม”Žกลาวไดวา“แผนทเบาวรง”Žไมเพยงแสดงใหเหน“สยามในการรบรของชาวองกฤษ”Žแตยงแสดงใหเหนถง“สยามในการรบรของชาวสยาม”Žสมยนนอกดวย ในทางวชาการแผนทเชอกนวาทงหนงสอและแผนทของเซอรจอหนเบาวรงจดประกายใหอองรมโอต(Henri Mouhot) ทจะสนใจเดนทางมาสยามมโอตเปนฝรงคนแรกทออกสำารวจอสานตงแตโคราชจนจรดหลวงพระบาง(พ.ศ.2404หรอค.ศ.1861)ตามดวยฟรานซสการนเยร(Francis Garnier) นกสำารวจผคนพบ“โคงใหญแมนำาโขง”Žตอนใตของหลวงพระบาง(พ.ศ.2407หรอค.ศ.1864) การสำารวจภมประเทศลมนำาโขงโดยชาวฝรงเศสนนสงผลใหพระจอมเกลาฯรชกาลท4“ผทรงรเทาทนตะวนตกŽ”โปรดใหมการสำารวจลานนาและลาว เพอทำาแผนทแบบฝรงขนเปนครงแรกโดยทางการสยาม (พ.ศ. 2410-11 หรอ ค.ศ. 1867-68)และจะพฒนาไปเปนทงหลกวชาการและการจดตงสถาบนทเกยวกบการแผนทอยางใหญหลวงในสมยรชกาลท 5ตอมานนเอง

แผนท

สยามแล

ะประเทศราชฉบ

บเซอ

รจอ

หนเบาวรงพ.ศ.2400(ค.ศ.1857)

Map

of S

iam

and

Its D

epen

denc

ies (ธวช)


(27)แผนท “อนโดจน

จากผลการสำารวจอยางเปนทางการของฝรงเศส” ฉบบการนเยร (Marie Joseph Francis Garnier)

พ.ศ. 2461 (ค.ศ. 1873)Carte Générale de L’Indo-Chine

“แผนทอนโดจนจากผลสำารวจอยางเปนทางการของฝรงเศส”(ขนาด715 x 444มม.)โดยมารโยเซฟฟรานซสการนเยร (Marie Joseph Francis Garnier) นายทหารเรอฝรงเศสจากสมดแผนทAtlas du voyage d’exploration en Indo-Chine effectué pendant les années 1866, 1867 et 1868 par une Commission Francaiseพมพครงแรกทกรงปารสประเทศฝรงเศสพ.ศ. 2416(ค.ศ. 1873)ตรงกบตนรชกาลพระจลจอมเกลาฯรชกาลท5 การนเยร(Francis Garnierพ.ศ. 2382-2416หรอค.ศ. 1839-73)ขาราชการเจาอาณานคมฝรงเศสเปนผเสนอใหรฐบาลฝรงเศสเขามาสำารวจคาบสมทรอนโดจนโดยเขาคาดหวงวาแมนำาโขง(ฝรงเศสสะกดวาNam Khongในแผนท)อาจเปนชองทางลดเขาสประเทศจนการนเยรไดรบแตงตงเปนรองหวหนาคณะสำารวจทเดนทางเขามาในอนโดจนและประเทศจนตอนใตระหวางปค.ศ. 1866-68หรอพ.ศ. 2409-11นำาโดยแอรเนสตดดารทเดอลาเกร(Ernest Doudart de Lagree, 31มนาคม1823-12มนาคมพ.ศ. 2366-2411หรอค.ศ. 1823-68)โดยไดรบมอบหมายใหสำารวจเสนทางการคาและการเขยนแผนทการสำารวจจากอนโดจนโดยเรมตนการเดนทางครงประวตศาสตรนจากเมองไซงอนลองขนไปตามลำาแมนำาโขงจนถงมณฑลยนนานในประเทศจน ในบรบททางประวตศาสตรการสำารวจทางธรรมชาตวทยาทางภมศาสตรตลอดจนทางมานษยวทยาตางๆนานากเปนสวนหนงของการแผขยายลทธอาณานคมและจกรวรรดนยมของฝรงเศส (และทงขององกฤษ กบชาตตะวนตกอนๆดวย)ดงนนเรากจะไดรบฟงเรองราวของ“คนพบนครวด”(!?)ของHenri Mouhot ในปพ.ศ.2404หรอค.ศ. 1861และทสำาคญกคอ มการสำารวจแมนำาโขงจากเวยดนามใตไปจนถงยนนานโดยชดของ Ernest Doudart de Lagrée และ Francis Garnierในพ.ศ. 2409-11หรอค.ศ. 1866-68นนเอง การสำารวจแมนำาโขงครงสำาคญปพ.ศ. 2409-2511(Mekong Exploration1866-68นนจะตรงกบสมย“ผลดแผนดน” ของสยามจากรชกาลท 4 มารชกาลท 5) นน และเปนหวเลยวหวตอทสำาคญทจะทำาใหฝรงเศสไดอาณานคมในเวยดนาม-กมพชา-และลาวไปทงหมด ทำาใหฝรงเศสมดนแดนประชดกบเขตอทธพลขององกฤษ โดยมสยามประเทศของเรา“คน”หรอกลายเปน“รฐกนชน” (buffer state) อยตรงกลางดงทไดบรรยายอยางละเอยดในสวนของ“ภาค1”มาแลว กลาวไดวานเปนยคของการแขงขนชวงชงอาณานคมของชาตยโรปตะวนตกทเราจะเหนวาองกฤษกมความปรารถนา เดยวกนในการทจะใชแมนำาอระวดทงเขายดครองพมาและเปดทางเขาไปดานหลงของจนคอมณฑลยนนานเชนกนนกวชาการจะวจารณกนวาในขณะทองกฤษคลงไคลกบแมนำาอระวดฝรงเศสกคลงไคลกบแมนำาโขงหรอune monomaie du Mekongนนเอง(ขอใหตงขอสงเกตวาเมอองกฤษลงนามกบสยามใน“สนธสญญาเบาวรง”เมอปพ.ศ. 2398หรอค.ศ. 1855ฝรงเศสกแขงขนในการลงนามในสนธสญญากบสยามในลกษณะเดยวกนดงทปรากฏใน“สนธสญญามงตญ”พ.ศ. 2399หรอค.ศ.1856(Montigny Treaty-Louis Charles de Montigny) หรออกเพยง1ปถดมานนเอง หากเราจะถอเอาปของการสำารวจดงกลาวเปนเกณฑกลาง กจะเหนไดวากอนหนาป พ.ศ. 2409-11 (ค.ศ. 1866-68)นนฝรงเศสคอยๆคบคลานเขามาในอนโดจนและ“ไดดนแดน”ไปตามลำาดบดงนคอในสมยแรกไดโคชนจน(หรอเวยดนามใต)ไปในปพ.ศ. 2405หรอค.ศ. 1862และในหนงปถดมาคอพ.ศ. 2406หรอค.ศ.1863กได“เขมรสวนนอก”หรอกมพชาไป ในสมยหลงการสำารวจ ฝรงเศสกจะไดอนนม (เวยดนามกลาง) ไปในป พ.ศ. 2417 (ค.ศ. 1893) ไดตงเกย


(เวยดนามเหนอ) ไปในป พ.ศ. 2428 (ค.ศ. 1885) และเมอไดเวยดนามไปทงหมดเปนการเรยบรอยแลว อกเพยง 8 ปฝรงเศสกเขามาประชดดนแดนสยามประเทศ และกไดลาวไปในป พ.ศ. 2436 (ค.ศ. 1893 ในเหตการณทเรารจกกนดวา“วกฤตการณร.ศ. 112”)และทายทสดกจะได “เขมรสวนนอก” (หรอ “มณฑลเขมร”หรออกชอหนงคอ “มณฑลบรพา”หรอ“เสยมราฐ-พระตะบอง-ศรโสภณ)ไปในปพ.ศ. 2450(ค.ศ. 1907) กลาวโดยยอลทธอาณานคมของฝรงเศสใชเวลาทงหมด45ปจากพ.ศ. 2405-50(ค.ศ. 1862-1907)และขอใหสงเกตวาเปนยคสมยทตรงกบปลายรชกาลท 4และกนเวลายาวนานตลอดรชสมยของรชกาลท 5นนเองดงนนการสำารวจแมนำาโขงในปพ.ศ. 2409-11 (ค.ศ. 1866-68) แมฝรงเศสจะไมสามารถใชแมนำาโขงเปนเสนทางคมนาคมเขาสทางตอนใตของจนไดและแมวาหวหนาคณะสำารวจคอดดารทเดอลาเกรจะสนชวตลงในเมองจนในตอนปลายของการสำารวจกตามแตฝรงเศสกจะประสบความสำาเรจในการยดอาณานคมไปไดทงหมดในอนโดจน คณะสำารวจฝรงเศสเรมตนการเดนทางจากกรงไซงอนประเทศเวยดนามเมอวนท5มถนายนพ.ศ.2409(ค.ศ. 1866) ผานลำานำาโขงไปยงกมพชาและลาว เรอยจนถงมณฑลยนนาน เสฉวน ไปสนสดทเมองเซยงไฮ ประเทศจน คณะสำารวจเดนทางกลบถงกรงไซงอนในวนท 29 มถนายน พ.ศ. 2411 (ค.ศ. 1868) รวมระยะเวลาการเดนทางทงสน 2 ป24วนและรวมระยะทางทงสน9,960กโลเมตรโดยคณะสำารวจไดเขยนแผนทครอบคลมระยะทาง6,720กโลเมตร เสนทบทปรากฏในแผนท แสดงระยะทางสำารวจของคณะ เสนประแสดงเสนทางสำารวจของสมาชกรายบคคล การนเยรทยอยตพมพผลการสำารวจครงแรกในวารสาร LeTour du Monde : Nouveau Journal des Vogages, XXII (Deuxieme Semestra)(18บท)พมพโดย Librairie Hachette et Cie.พ.ศ. 2414(ค.ศ.1871)ตอมารวมเลมในหนงสอVoyage d’ exploration en Indo-Chine จดพมพครงแรกโดยทางการฝรงเศสทกรงปารสในป พ.ศ. 2416 (ค.ศ. 1873)พมพใหม(ปรบปรง)พ.ศ. 2418(ค.ศ. 1875)และพ.ศ. 2428(ค.ศ.1885) เพยงไมกเดอนหลงการตพมพครงแรกการนเยรกเสยชวตทกรงฮานอยประเทศเวยดนามเมอวนท21ธนวาคมพ.ศ. 2416 (ค.ศ. 1873)กลาวคอเขาไดนำากองทหารฝรงเศสบกเขายดเมองฮานอยตามแผนการทจะเขาครอบครองเมองตางๆ ในเวยดนามเหนอ และใชแมนำาแดงและเมองทาในแควนตงเกย อนจะเปนเสนทางเขาสจนตอนใต ทไมสามารถจะใชแมนำาโขงไดอกตอไปแผนการของเขาไดรบการตอตานจากชาวเวยดนามจำานวนมากและนกนำามาสจดจบของนายทหารขาราชการอาณานคมฝรงเศสผน ในสวนของแผนทแผนนมความสำาคญมากเพราะเปนแผนทแผนแรกทเขยนหลงการสำารวจแมนำาโขงอยางเปนทางการของฝรงเศสและเปนแผนแรกทแสดงใหเหน“โคงใหญแมนำาโขง”บรเวณเมองเชยงคานจงหวดเลยของเราในปจจบนอกดวย อนงผลสรปทสำาคญของการสำารวจคอแมนำาโขงไมใชประตสประเทศจนเพราะเตมไปดวยอปสรรคทงทางธรรมชาตและโดยฝมอมนษย ทางการฝรงเศสจงเปลยนแผนดวยการสรางเสนทางรถไฟจากอนโดจน คอจากฮานอยสเมองคนหมงมณฑลยนนานในประเทศจนเรมสรางเมอพ.ศ.2448(ค.ศ.1905)สรางเสรจพ.ศ.2453(ค.ศ.1910)และยงใชขนถายสนคาอยในปจจบน

แผนทอนโดจนจากผลการสำารวจอยางเปนทางการของฝรงเศสฉบบการนเยร(Marie Joseph Francis Garnier) พ.ศ.2461(ค.ศ.1873)Carte Générale de L’Indo-Chine(ธวช)


(28)แผนท “ราชอาณาจกรสยามและประเทศราช”

ฉบบแมคคารธ พ.ศ. 2431 (ค.ศ. 1888)

Map of the Kingdom of Siam and Its Dependencies

แผนทราชอาณาจกรสยามและประเทศราชฉบบแมคคารธพ.ศ.2443Map of the Kingdom of Siam and Its Dependencies(ขนาด1,305x749มม.)โดยเจมสฟตซรอยแมคคารธจากหนงสอSurveying and Exploring in Siamพมพครงแรกทกรงลอนดอนประเทศองกฤษพ.ศ.2443(ค.ศ.1900)ตรงกบปลายสมยพระจลจอมเกลาฯรชกาลท5[ซงตอนจะเรยกวาแผนทสยาม-แมคคารธฉบบหลง(2443/1900)]Ž นามของเจมสฟตซรอยแมคคารธ( James Fitzroy McCarthy)หรอพระวภาคภวดลชาวองกฤษเชอสายไอรชเปนทรจกกนเปนอยางดในแวดวงของวชาภมศาสตรและประวตศาสตร ทงนทานไดเขามาพำานกอยในสยามประเทศสมยรชกาลท 5อนเปนชวงของหวเลยวหวตอของลทธอาณานคมองกฤษ-ฝรงเศสทคกคามตอ“อธปไตยŽ”ของสยามและการแขงขนกนเหนอดนแดนของลาวและกมพชาทานพำานกอยในสยามถง20ปและดำารงตำาแหนง“เจากรมแผนททหาร”Žคนแรกอยถง16ประหวางพ.ศ. 2428-2444(ค.ศ. 1885-1901) เจมสแมคคารธเกดเมอปพ.ศ. 2396(ค.ศ. 1853)และไดงานเปนขาราชการอาณานคมขององกฤษในอนเดยในปพ.ศ. 2424(ค.ศ. 1881)ทานไดรวมเดนทางเขามากรงเทพฯกบคณะของกองทำาแผนทประเทศอนเดยขององกฤษกองทำาแผนทดงกลาวขอเขามาในสยามเพอทำา“โครงขายสามเหลยมŽ”อนเปนวทยาการสมยใหมของการทำาแผนทของฝรงและเนองจากการทำาแผนทเปนเรองสำาคญทจำาเปนอยางยงสำาหรบ“รฐสมยใหมŽ”ในการสถาปนาอำานาจ“อธปไตย”Žของตนแมคคารธจงไดรบการเสนอใหเขารบราชการงานแผนทของราชสำานกรชกาลท5โดยเรมตนเขารบราชการเมอ1ตลาคมพ.ศ. 2424(ค.ศ. 1881)และภายในเวลา2ปกไดบรรดาศกดเปน“พระวภาคภวดล”Žรบราชการเปนทโปรดปรานของรชกาลท5 เปนอยางยง (ทงสองทานเปน “สหชาตŽ” เนองจากถอกำาเนดในปพ.ศ. 2396 (ค.ศ.1853)ปเดยวกนแมคคารธไดรบพระราชทานของขวญวนเกดทกป) แมคคารธหรอพระวภาคภวดลนอกจากจะเปน“เจากรมแผนท”Žคนแรกแลวยงมสวนทงเปนอาจารยและรวมกอตงโรงเรยนแผนทอกดวยผลงานของทานมตงแตการทำาแผนทถนนเจรญกรงกทม.แผนททางสายโทรเลขจากกรงเทพฯไปเมองพระตะบอง(รวมกบม.ปาว)แผนททางสายโทรเลขจากตากไปมะละแหมงแผนทบรเวณปากอาวไทยแผนทววาทชายแดนระหวางอำาเภอรามนปตตานกบแมนำาเประในมลายขององกฤษแผนทววาทลำานำาแมตนแดนเมองตากตอเชยงใหมอนเปนกรณพพาทเรองเกบคาอากรตอ (ไม) ระหวางเจาเมองตากและเจาผครองนครเชยงใหม (สมยทยงคงสถานะเปนประเทศราชอย) แตทสำาคญทสดททานจะไดรบการจดจำากนไวกคอการทำาแผนท 2แผนทกลาวขางตนคอ “แผนทสยาม-แมคคารธฉบบแรก(2431/1888)”Žและ“แผนทสยาม-แมคคารธฉบบหลง(2443/1900)Ž”ขอใหสงเกตวาแผนททงสองนนอบตขนในชวงระยะเวลาทสำาคญของประวตศาสตรวาดวยแผนทแบบฝรงทเขามามอทธพลในเอเชยและเปนชวงกอนและหลง“วกฤตการณร.ศ. 112Ž”หรอพ.ศ. 2436(ค.ศ. 1893)อนเปนผลกระทบอยางรนแรงตออำานาจอธปไตยของสยามทเคยมเหนอดนแดนฝงซายดานตะวนออกของแมนำาโขงทงในสวนทเปนลาวและเปนกมพชา(ในปจจบน)นนเอง กลาวโดยยอความพยายามของรฐบาลสยามของพระจลจอมเกลาฯรชกาลท 5ทเราสามารถจะเขาใจผานการศกษาจากแผนทของแมคคารธนกคอความพยายามของสยามทตองการยนยนอำานาจอธปไตยของตนในฐานะ “รฐสมยใหม”Žทตองม“พรมแดน”Žและ“เขตแดนŽ”ทแนนอนแทนท“รฐสมยเกา”Žหรอ“รฐประเพณŽ”ทหามความแนนอนและชดเจนเหนอ


ดนแดนไมและการทำาแผนทในลกษณะนกถอกำาเนดขนมาในสยามในชวงระยะเวลาทตองแขงขนและชวงชงกบอำานาจลทธอาณานคมฝรงเศสทคบคลานเขามาจากเวยดนามสกมพชาและลาวนนเอง สำาหรบ“แผนทสยาม-แมคคารธฉบบแรก(2431/1888)”Žนนเปนแผนทสยามในยคสมยนนทใหรายละเอยดทางภมศาสตรเปนอยางมาก ทงนเพราะนเปนผลจากวทยาการการสำารวจ (survey) และการทำาแผนททกาวหนายงในสมยนนแมคคารธเองกมประสบการณโดยตรงในการรวมไปในกองทพปราบฮอŽในตอนตนของรชสมยนนทำาใหทานมขอมลไมนอยเกยวกบดนแดนทเรยกวา“สบสองจไท”Žนอกเหนอไปจากขอมลททานไดจากเชยงใหมและเลยเหนอขนไปยง“สบสองปนนา” Ž ในแผนทฉบบจรงของทานนนจะใชสเหลองออนระบายเสนทถอไดวาเปน“พรมแดน”Žหรอborderของสยามทกำาลงอยในระหวางการชวงชงกนของสองมหาอำานาจจากยโรปคอองกฤษและฝรงเศสและในบางครงกมจนเขามาเกยวของและอางอำานาจอธปไตยของตนดวยคอในแควนสบสองปนนาทมเมองเชยงรงเปนศนยกลาง ดงนนอำานาจ“อธปไตย”Žของสยามทปรากฏในแผนทแมคคารธฉบบแรกนจงกนถงอาณาบรเวณทงสองดงกลาวนนคอสบสองจไทกบสบสองปนนาแตกนาสนใจวาแมคคารธในฐานะของนกการแผนทมากกวาทจะเปนนกการเมองหรอนกปกครองทานกละเวนทจะบงช“พรมแดน”Žและ“เขตแดน”Žใหชดเจนลงไปฉะนนในสวนทเปนลาวดานตะวนออกเฉยงเหนอคอบรเวณทอยเลยไปจาก “หวพนทงหาทงหก”Ž และ “เชยงขวาง”ŽทานกจะระบแตเพยงวาBOUNDARY NOT DEFINEDหรอ“เขตแดนยงไมกำาหนดŽ” แตทนาสนใจยงกคอทางดานกมพชาทแมวาแผนทนจะยงกำาหนดให“เขมรสวนใน”Žหรอเมองพระตะบอง-เสยมราฐ รวมทงเกาะกงยงอยภายใตอธปไตยของสยามกตามแตเสน“เขตแดน”Žของอนโดจนของฝรงเศสกบสยามกทบซอนและไมตรงกน กลาวคอ แมคคารธเนนขอแตกตางดวยการระบเสนเขตแดนเหนอทะเลสาบเขมรวาBoundary as shown on French maps (เสนเขตแดนในแผนทฝรงเศส) และApproximate boundary from Siamese maps (เสนเขตแดนโดยประมาณในแผนทสยาม) “แผนทสยาม-แมคคารธฉบบแรก(2431/1888)”Žนดจะมความชดเจนมากกวาเมอกำาหนด“พรมแดน”Žของสยามกบพมาและมลายขององกฤษ ดงนน พรมแดนสยามจงครอบคลมถง เคดะห-ปะลศ-กลนตน-ตรงกาน (สะกดเปนภาษาองกฤษวาKedah-Polit-Kalantan-Tringano) อนง ขอชแจงเพมเตมวา “แผนทสยาม-แมคคารธฉบบแรก (2431/1888)”Ž แผนน ไมใชแผนทจดทำาโดยรฐบาลสยามเปนแผนแรกสด เพราะเมอสองทศวรรษกอนหนาน รฐบาลสยามไดมอบหมายใหชาวฮอลนดานาม ดยสฮารท(Duyshart) เขยนแผนทสยามขนแผนหนง โดยแผนทแบงออกเปนสสวนแผนทดงกลาวชอMap of the Kingdom of Siam and her dependencies among the Laosians and Cambodians, constructed from surveys which the Siamese Government had made A.D.1867 and 1868 อางถงใน Bibliography of Siam หรอ “บรรณานกรมสยาม” เรยบเรยงโดยเอรนเนสตซาโตว(Ernest Satow) กงสลองกฤษประจำาสยามสมยนนและตพมพทสงคโปรพ.ศ.2430(ค.ศ.1887)แตนาเสยดายวาแผนทนไดหายสาบสญไปดงนนแผนทโดยแมคคารธจงเปนแผนทโดยคำาสงรฐบาลสยามเกาแกสดทปรากฏ มหลกฐานอย นอกจากนยงมการเขาใจผดวาแมคคารธไดเขยนแผนทสยามขนอกแผนเมอปพ.ศ. 2436(ค.ศ. 1893)แตจากหลกฐานเทาทคนควาไดแมคคารธเขยนแผนทสยามเพยงสองแผนอกแผนหนงคอแผนทซงแทรกอยในหนงสอSurveying and Exploring in Siamททานไดเรยบเรยงและพมพครงแรกทกรงลอนดอนพ.ศ.2443(ค.ศ. 1900)หรอ12ปหลงจากแผนแรกนนเอง สำาหรบแผนทฉบบทสองหรอฉบบสดทายของทานคอ“แผนทสยาม-แมคคารธฉบบหลง(2443/1900)”Žนนถอไดวาเปนแผนทสยามขนาดใหญสดและละเอยดสดเทาทเคยจดพมพมา(อตราสวน1:2,000,000ทงยงมมาตราเทยบเสน-ไมล-กโลเมตรŽและมแผนผงของกรงเทพฯกบเชยงใหมประกอบดวย) แผนทนพมพเปนสองสวน โดยสวนแรกครอบคลมพนทภาคเหนอ กลาง และอสาน สวนหลงครอบคลมพนทภาคใตและคาบสมทรมลายโดยแสดงเขตปกครองของสยามแบงเปนมณฑลตางๆโดยเรยกชอเปนภาษาองกฤษและขอใหตงขอสงเกตวาแผนทแผนนจดทำาขนในปพ.ศ. 2443(ค.ศ. 1900)ซงกหมายความวากอนการเปลยนแปลงในแงอำานาจอธปไตยเหนอดนแดนตางๆในลาวและกมพชากบมลายอนเกดขนจากสนธสญญาระหวางสยามกบฝรงเศสและกบองกฤษ


ตามลำาดบในปพ.ศ. 2447(ค.ศ. 1904)กบพ.ศ. 2450(ค.ศ. 1907)และทายทสดพ.ศ. 2452(ค.ศ. 1909)ดงทกลาวมาแลวในภาคแรก ขอใหเรามาดวา“แผนทสยาม-แมคคารธฉบบหลง(2443/1900)”ŽใหขอมลในแงของมณฑลการปกครองŽซงกหมายรวมถงดนแดน-พรมแดน-เขตแดนŽตางๆของสยามปลายรชสมยรชกาลท5อยางไรตามลำาดบดงน Munton Tawan Tok Chieng Nua(มณฑลตะวนตกเฉยงเหนอนาจะหมายถงมณฑลพายพ) Munton Pitsunalok(มณฑลพษณโลก) Munton Pechabun(มณฑลเพชรบรณ) Munton Nakawn Sawan(มณฑลนครสวรรค) Munton Krung Kao(มณฑลกรงเกา) Munton Nakawn Chaisi(มณฑลนครไชยศร) Munton Krung Tep(มณฑลกรงเทพ) Munton Rachaburi(มณฑลราชบร) Munton Champawn(มณฑลชมพร) Munton Nakawn Sitammarat(มณฑลนครศรธรรมราช) Munton Tawan Tok(มณฑลตะวนตกนาจะหมายถงมณฑลภเกต)

Munton Maleyu(มณฑลมลายทรวมทงปตตานและทสยามยงคงมอธปไตยเหนอเคดะห-ปะลส-กลนตน-ตรงกานจนกระทงปพ.ศ. 2452หรอค.ศ. 1909)

Munton Nua(มณฑลเหนอนาจะหมายถงมณฑลอดร)Munton Tawan Ok Chieng Nua (มณฑลตะวนออกเฉยงเหนอ นาจะหมายถงมณฑลอสานทสยามยงคงม

อธปไตยเหนอเมองทางฝงขวาทศตะวนตกของแมนำาโขงเชนเมองนครจมปาศกดเมองมโนไพร(Melu - prey)แตหาไดรวมเมองเชยงแตงหรอStung Trengไม)

Munton Rachasima(มณฑลราชสมา)Munton Kamen(มณฑลเขมรทภายหลงเปลยนชอเปนมณฑลบรพาหรอทรจกกนในนามของเขมรสวนในŽอน

ประกอบดวยเมองสำาคญคอพระตะบอง-เสยมราฐ-ศรโสภณทสยามยงคงมอธปไตยเหนอเมองเหลานนอยรวมถงสวนหนงของทะเลสาบเขมรและอาณาบรเวณใตเทอกเขาพนมดงรกอยมาจนกระทงถงหนงสอสญญาปพ.ศ. 2450หรอค.ศ. 1907)

Munton Prachin(มณฑลปราจน)Munton Chantaburi(มณฑลจนทบรซงยงครอบคลมถงเกาะกงŽจนกระทงถงปพ.ศ. 2450หรอค.ศ. 1907)


แผนทราชอาณาจกรสยามและประเทศราชฉบบแมคคารธพ.ศ.2431(ค.ศ.1888)Map of the Kingdom of Siam and Its Dependencies(ธวช)


(29)แผนท “แสดงการเปลยนแปลงแนวพรมแดนของสยาม”

โดย จอหน จอรจ บารโธโลมว พ.ศ. 2436 (ค.ศ. 1893)

Map Illustrating the Siamese Frontier Changes

แผนทMap Illustrating the Siamese Frontier Changes,1893.(ขนาด313x232มม.)โดยจอหนจอรจบารโธโลมว ( John George Bartholomew) นกแผนทชาวองกฤษเปนแผนทประกอบบทความThe Siamese Frontier (“แนวพรมแดนของสยาม”)โดยคตสทรอทเตอร(Coutts Trotter) ในวารสารThe Scottish Geographical Magazine ปท9เลมท9หนา449-454พมพทกรงเอดนเบอรกสกอตแลนดพ.ศ. 2436(ค.ศ. 1893)ตรงกบกลางรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ระหวางพ.ศ. 2433-39(ค.ศ. 1890-96)หรอชวงสามปกอนและหลง“เหตการณร.ศ. 112”สยามกลบมาเปนทสนใจในหมชาวยโรปอกครงในชวงหกปนไดมการตพมพแผนทสยามหรอแผนทคาบสมทรอนโดจนเปนจำานวนมากถง21แผนไดแก แผนทFarther Indiaหรอ“อนเดยไกลโพน”พมพทกรงลอนดอนพ.ศ. 2433(ค.ศ. 1890)แผนทMap of Southern China and Indo China. Showing Proposed French & English Railways. หรอ “แผนทจนตอนใตและอนโดจนแสดงโครงการเสนทางรถไฟของฝรงเศสและองกฤษ”พมพทกรงลอนดอนในปเดยวกนแผนทCarte de l’Indo-Chineหรอ“แผนทอนโดจน”พมพทกรงปารสพ.ศ.2434(ค.ศ.1891)แผนทSketch Map of the Kingdom of Siam, and Its Dependencies.หรอ“แผนทฉบบรางของราชอาณาจกรสยามและประเทศราช”พมพทกรงลอนดอนในปเดยวกนแผนท Siam. Anam, Cambodia, Cochin China, Tong King.หรอ“สยามอนนมกมพชาโคชนจนตงเกย”พมพทกรงเอดนเบอรกและลอนดอนพ.ศ. 2435(ค.ศ. 1892) แผนทBurma Siam and Anam.หรอ“พมาสยามและอนนม”พมพทกรงลอนดอนพ.ศ. 2436(ค.ศ. 1893)แผนทCarte du Royaume de Siam หรอ“แผนทราชอาณาจกรสยาม”พมพทกรงปารสในปเดยวกนแผนทCarte du Siam.หรอ“แผนทสยาม”จากหนงสอพมพLa France illustréeพมพทกรงปารสในปเดยวกนแผนทCarte du Siam.หรอ “แผนทสยาม” จากหนงสอพมพ l’Univers illustréé พมพทกรงปารสในปเดยวกน แผนท French Indo-China and Siamหรอ“อนโดจนฝรงเศสและสยาม”พมพทกรงลอนดอนในปเดยวกนแผนทMap Illustrating the Siamese Frontier Changes,1893.หรอ“แผนทแสดงการเปลยนแปลงแนวพรมแดนของสยามค.ศ. 1893”พมพทกรงเอดนเบอรกในปเดยวกนแผนทThe French in Siam. A Change in the Political Map of Asia.หรอ“พวกฝรงเศสในสยามการเปลยนแปลงในแผนทการเมองของเอเชย”พมพทกรงลอนดอนในปเดยวกน แผนทOstindien II: Hinterindien.หรอ“อนเดยตะวนออกII:อนเดยไกลโพน”พมพทกรงไลปซกประเทศเยอรมนพ.ศ. 2437(ค.ศ. 1894)แผนทIndo-Chineหรอ“อนโดจน”พมพทกรงปารสในปเดยวกนแผนท Siamหรอ“สยาม”พมพทกรงชคาโกประเทศสหรฐอเมรกาในปเดยวกนแผนทSiam Burma & Anamหรอ“สยามพมาและอนนม”พมพทกรงลอนดอนในปเดยวกนแผนทCarte de l’Indo-Chineหรอ“แผนทอนโดจน”พมพทกรงปารสพ.ศ. 2438(ค.ศ. 1895)แผนทThe Problems of Indo-China.หรอ“ปญหาของอนโดจน”พมพทกรงลอนดอนในปเดยวกนแผนทBurma and Siamหรอ“พมาและสยาม”พมพทกรงฟลลาเดลเฟยประเทศสหรฐอเมรกาพ.ศ. 2439(ค.ศ. 1896)แผนทCarte de la Mission de Siam หรอ“แผนทคณะมสซงในสยาม”พมพทกรงปารสในปเดยวกนและแผนทFurther India หรอ“อนเดยไกลโพน”พมพทกรงลอนดอนในปเดยวกน


สงเกตวาแผนท 7 แผนจากจำานวนแผนททงหมด 21 แผน หรอหนงในสาม พมพขนในป พ.ศ. 2436 (ค.ศ. 1893)หรอร.ศ. 112ปทเกด“วกฤตการณปากนำา”เมอเรอรบฝรงเศสคอ“แองกองสตงต”(Inconstant)และ“โคแมต”(Comète)สามารถตฝาแนวปองกนทสนดอนปากแมนำาเจาพระยาและแลนเขามาจนถงกรงเทพฯโดยจอดทอดสมออยหนาสถานทตฝรงเศสเลงปนไปทางพระบรมมหาราชวงสงผลใหทางสยามยนยอมเจรจากบฝรงเศสนำาไปส“หนงสอสญญากรงสยามกบกรงฝรงเศส”ลงนามวนท3ตลาคมปเดยวกนมผลใหสยามเสยอำานาจอธปไตยในพนทฝงซายและเกาะทงหมดในแมนำาโขงใหกบฝรงเศสเหตการณและผลของสนธสญญานไดนำาไปสการสราง“วาทกรรมเสยดนแดน”โดยชนชนนำาสยามซงวาทกรรมนไดถกนำามาใชอกครงโดยหลวงวจตรวาทการในยคกอนสงครามโลกครงทสอง และอกหลายตอหลายครงในปจจบน แผนทโดยบารโธโลมวแผนนแสดงใหเหนถงการเปลยนแปลงแนวพรมแดนของสยามหลงสนธสญญาดงกลาวเปนแผนทโดยนกเขยนแผนทผเลองชอทสดขององกฤษ จงอาจถอไดวาเปนหลกฐานแสดงการรบรของชนชนนำาองกฤษวาดวยการเปลยนแปลงในคาบสมทรอนโดจนขณะนนสรปโดยยอวาพนทสชมพคอดนแดนภายใตอทธพลขององกฤษ(พมาและอนเดย)สเทาคอดนแดนภายใตอทธพลฝรงเศส(ตงเกยโคชนจนและกมพชา)สเหลองคอราชอาณาจกรสยามและดนแดนภายใตอทธพลของสยามสวนพนทสเหลองทอยภายในเสนสเทาทบคอดนแดนฝงซายแมนำาโขงทสยามยกใหแกฝรงเศส

แผนทแสดงการเปลยนแปลงแนวพรมแดนของสยาม โดย จอหน จอรจ บารโธโลมวพ.ศ. 2436 (ค.ศ. 1893)Map Illustrating the Siamese Frontier Changes (ธวช)


(30)แผนท “ราชอาณาจกรสยามและประเทศราช”

ฉบบแมคคารธพ.ศ. 2443 (ค.ศ. 1900)

Map of the Kingdom of Siam and Its Dependencies

ดคำาอธบายแผนท(28)หนา196-198

แผนท

ราชอ

าณาจกร

สยามแล

ะประเทศราชฉบ

บแมคคารธพ.ศ.2443(ค.ศ.1900)M

ap o

f the

Kin

gdom

of S

iam

and

Its D

epen

denc

ies


(31)แผนท “อนโดจนตะวนออก” ฉบบปาว

พ.ศ. 2445 (ค.ศ. 1902)Indo-Chine Orient.le 1902

Dressée par A. Pavie, Paris

แผนทอนโดจนตะวนออกŽพ.ศ. 2445(ค.ศ. 1902)(ขนาด235x171มม.)โดยฌองมารออกสตปาว(Jean Marie Auguste Pavie,1847-1925)ขาราชการอาณานคมฝรงเศสนกสำารวจและนกแผนทจากสมดแผนทMission Pavie. Indo-Chine. Atlas. Notices et cartes par Auguste Pavieพมพครงแรกทกรงปารสประเทศฝรงเศสค.ศ. 1903หรอพ.ศ. 2446ตรงกบปลายรชกาลพระจลจอมเกลาฯรชกาลท5เปนสวนหนงของหนงสอชดMission Pavieหรอภารกจในอนโดจนของปาวพ.ศ. 2422-38(ค.ศ. 1879-1895)Ž หนงสอชดนแบงออกเปน3ภาคคอEtudes diverses(3เลม)Géographie et voyages(7เลม)และAtlas (1 เลม) โดยรวบรวมผลการวจยททำาแลวเสรจในประเทศลาว กมพชา เวยดนาม และสยาม ทงทางดานประวตศาสตรภมศาสตรวทยาศาสตรและอกษรศาสตรผลงานชดนทยอยพมพทกรงปารสระหวางปพ.ศ. 2441-62(ค.ศ. 1898-1919) คณะสำารวจทนำาโดยปาว ไดสำารวจแมนำาโขงทงสองฟาก นบเปนการสำารวจทเปนวทยาศาสตรทสดนบจากคณะสำารวจทนำาโดยErnest Doudart de Lagrée และFrancis Garnierระหวางพ.ศ. 2409-11(ค.ศ. 1866-68)ทกลาวถงมาแลว ดงทกลาวมาแลวเชนกนวาในชวงหวเลยวหวตอระหวาง“รชสมย”ของพระจอมเกลาฯรชกาลท4กบตนรชสมยของพระจลจอมเกลาฯรชกาลท5จากการจลาจลในเมองจนทม“กบฏไตเผงŽ”นนทำาใหกองทพของ“ฮอŽ”ทถกปราบปรามหนถอยรนลงมาในเขตทางตอนเหนอของเอเชยตะวนออกเฉยงใตคอในดนแดนทเปนเวยดนามเหนอและลาวในปจจบนดงนนรฐบาลสยามจงไดสงกองทพขนไป“ปราบฮอ”Žหลายครงหลายหนดวยกนในชวงปพ.ศ. 2418,2420,2428,2430(ค.ศ. 1875, 1877, 1885, 1887) ความปนปวนดงกลาวกเปดโอกาสใหฝรงเศสเขามาแทรกแซงและขยายอาณานคมของตนในเวยดนามเหนอและลาว และนกเปนทมาของบคคลททำาใหฝรงเศสไดดนแดนตางๆ ไปเปนอาณานคม และทงสยามและฝรงเศสกปะทะชวงชงอำานาจอธปไตยเหนอดนแดนลาวดงกลาวบคคลผนคอฌองมารออกสตปาว(Jean Marie Auguste Pavie,1847-1925)ปาวเปนอดตทหารเรอและขาราชการอาณานคมเปนเจาหนาทไปรษณยโทรเลขตอมาไดรบแตงตงเปนกงสลฝรงเศสประจำาสยามพ.ศ.2435 (ค.ศ. 1892)ผลงานของเขากคอสนธสญญาลงวนท 3ตลาคมพ.ศ. 2436(ค.ศ. 1893)ซงมผลใหสยามสละดนแดนฝงซายแมนำาโขง(หรอลาวเกอบทงหมด) ปาวมความสามารถและความชำานาญอยางยงในการแตงหนงสอทำาการคนควาวจยและทำาแผนทจำานวนมากมายมหาศาลเชนในฉบบภาษาฝรงเศส11เลมดงทกลาวมาแลวและงานดงกลาวนไดรบการแปลเปนภาษาองกฤษโดยWalter E.J. Tips และตพมพเมอปพ.ศ.2542(ค.ศ.1999)โดยสำานกพมพWhite Lotus ตามลำาดบ(ยกตวอยางเชนPAVIE MISSION EXPLORATION WORK: Vol. 1 of the Pavie Mission Indochina Papers (1879-1895), ATLAS OF THE PAVIE MISSION:Vol. 2 of the Pavie Mission Indochina Papers (1879-1895), TRAVELS REPORTS OF THE PAVIE MISSION: Vol. 3 of the Pavie Mission Indochina Papers (1879-1895), TRAVELS IN CENTRAL VIETNAM AND LAOS: Vol. 4 The Pavie Mission Indochina Papers (1879-1895), TRAVELS IN UPPER LAOS AND ON THE BORDERS OF YUNNAN AND BURMA:Vol. 5 The Pavie Mission Indochina Papers (1879-1895), TRAVELS IN LAOS AND AMONG THE TRIBES OF SOUTHEAST INDOCHINA:Vol. 6 The Pavie Mission Indochina Papers (1879-1895)


“แผนทอนโดจนตะวนออกพ.ศ. 2445Ž”หรอ“Indo-Chine Orient.le1902แผนนDressée par A. Pavie, Paris, 1903”แผนนตพมพขนภายหลง“วกฤตการณร.ศ. 112”Ž(พ.ศ. 2436หรอค.ศ. 1893)ทฝรงเศสไดดนแดน“ลาว”Žหรอฝงซายดานตะวนออกของแมนำาโขงไปแลวแตกยงไมได“เขมรสวนใน”Žหรอเสยมราฐ-พระตะบอง-ศรโสภณŽทจะไดไปในปพ.ศ. 2450(ค.ศ. 1907)ดงนนแผนทนจงแสดงภาพทางภมศาสตรวาดวยแผนทของยคสมยนนเปนอยางดแตกแสดงใหเหนถง“แผนการŽ”การขยายดนแดนเพมทจะปรากฏเปนจรงในเวลาอกเพยง5ปตอมา นาสงเกตวาแผนทนระบ“พรมแดนŽ”หรอ“เขตแดน”Žของหลายๆรฐหรอแวนแควนตางๆเปนอยางดเชนสยามกบพมา (Birmanie) หรอจนกบตงเกย(Chine-Tonkin) หรอ“อนนม-โคชนจน”Ž(Annam-Cochin Chine)แตในกรณของ “สยาม”Ž กบลาวและกมพชา (Siam-Laos-Cambodge) กลบไมระบพรมแดนทแนนอนระหวางสยามกบ”อนโดจนฝรงเศส”Žขอใหสงเกต“เสนทแยง”Žทปรากฏในบรเวณ“ไซยะบรŽ”ทอยตรงขามกบหลวงพระบางบรเวณ“จำาปาศกด-มโนไพร”Žเหนอเมองสตงเตรง(เชยงแตง)บรเวณเขมรสวนในŽซงกคอ“พระตะบอง-เสยมราฐ-เกาะกงŽ”ตลอดจนอาณาบรเวณในจงหวด25กโลเมตร(625เสน)บนฝงขวาฟากตะวนตกแมนำาโขงŽซงกหมายความถงบรเวณภายในระยะ25กโลเมตรจากรมแมนำาโขงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอหรออสาน(ในปจจบน)ทถกทำาเสนทแยงŽไวเชนกน ดนแดนตางๆเหลานแหละทอยในชวงของการเจรจาตอรองและ“แลกเปลยน-โอนŽ”กนระหวางสยามและฝรงเศสในชวงระหวางปพ.ศ. 2445-47-50(ค.ศ. 1902-04-07)นนเอง

แผนทอนโดจนตะวนออกฉบบปาวพ.ศ.2445(ค.ศ.1902)Indo-Chine Orient.le 1902 Dressée par A. Pavie, Paris (ธวช)


(32)แผนท “พมาและอนเดยไกล” โดย จอหน จอรจ บารโธโลมว

(John George Bartholomew)พ.ศ. 2452 (ค.ศ. 1909)

Burma and Farther India

แผนทBurma and Farther India (ขนาด313x233มม.)โดยจอหนจอรจบารโธโลมว( John George Bartholomew)นกแผนทชาวองกฤษจากสมดแผนทCassell’s Atlas Containing a Complete Series of Maps of the Worldพมพครงแรกทกรงลอนดอนประเทศองกฤษพ.ศ. 2452 (ค.ศ. 1909)ตรงกบปลายรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เปนแผนทฝรงแผนแรกทพมพหลงสนธสญญาสยาม-องกฤษ พ.ศ. 2452 (ค.ศ. 1909) ในตนฉบบของแผนทนมการระบายสอยางงดงาม โดยใชพนทสเหลองระบายในสวนของอาณาเขตสยาม หรอ “ขวานทอง”Ž สวนดนแดนภายใต การปกครองขององกฤษในพมาและมลายใชสชมพในขณะทสมวงคอดนแดนอนโดจนของฝรงเศส หากเราจะลองทบทวนเรองราวของ“แผนทŽ”ทมาพรอมกบลทธอาณานคมขององกฤษและฝรงเศสทเขามายดครองดนแดนในภาคพนทวปของเอเชยตะวนออกเฉยงใตโดยเรมจากการคอยๆเขาครอบครองเกาะปนง(พ.ศ. 2329หรอค.ศ. 1786)เกาะสงคโปร(พ.ศ. 2362หรอค.ศ. 1819)พมาตอนลาง-ตอนกลาง-และตอนบนตามลำาดบระหวางพ.ศ. 2367-2428หรอค.ศ. 1824-85รวมทงรฐตางๆในมลายทองกฤษจะไดเคดะห-ปะลส-กลนตน-ตรงกานไปในปพ.ศ. 2452(ค.ศ. 1909)กลาวโดยยอองกฤษใชเวลาทงสน123ปทจะเขาครอบครองอาณานคมทงหมดน(เทยบไดวาจากตนสมยพระพทธยอดฟาฯรชกาลท 1จนถงปลายสมยพระจลจอมเกลาฯรชกาลท5)และกมามพรมแดนประชดตดกบสยาม ในสวนของฝรงเศสซงจากสถานการณการเมองภายในประเทศของตนเองในยโรปคอ“การปฏวตฝรงเศส”Žและ“สงครามนโปเลยน”Ž ทำาใหฝรงเศสเขามาสถาปนาอาณานคมของตน “ชากวา”Ž แตนบตงแตฝรงเศสไดดนแดนเวยดนามใตหรอโคชนจนไปในปพ.ศ. 2405หรอค.ศ. 1862ฝรงเศสกคอยๆขยายเขายดครองกมพชา(หรอเขมรสวนนอก)ไปในปพ.ศ. 2406หรอค.ศ. 1863จากนนกไดเวยดนามกลางและเวยดนามเหนอไปและทสำาคญคอไดลาวหรอดนแดนทางฝงซายภาคตะวนออกของแมนำาโขงไปใน “วกฤตการณ ร.ศ. 112Ž” เมอป พ.ศ. 2436หรอ ค.ศ. 1893 และทายทสดไดดนแดนฝงขวาของแมนำาโขงในสวนทเปน “ไซยะบร”Ž กบ “นครจมปาศกด”Ž และ “เขมรสวนในŽ” (เสยมราฐ-พระตะบอง-ศรโสภณ-เกาะกง)ในชวงระหวางปพ.ศ. 2447-50หรอค.ศ. 1904-07กลาวโดยยอฝรงเศสใชเวลาทงสน45ปทจะเขาครอบครองอาณานคมทงหมดน(เทยบไดวาจากปลายสมยพระจอมเกลาฯรชกาลท4จนถงปลายสมยพระจลจอมเกลาฯรชกาลท5)และกมามพรมแดนประชดตดกบสยามเชนกน และนกทำาใหสยามประเทศตองอยในสภาพทถก“ประกบ”Žอยตรงกลางททำาใหผนำาของสยามไมวาจะเปนพระมหากษตรยดงเชนพระจอมเกลาฯรชกาลท4กบพระจลจอมเกลาฯรชกาลท5ตลอดจนบรรดาเสนาบดทงหลายทจะตองดำาเนนวเทโศบายทจะรกษาเอกราชของประเทศไวใหจงไดในขณะเดยวกนจากการแขงขนของทงสองมหาอำานาจองกฤษกบฝรงเศสความตองการทจะประสานผลประโยชนกนกทำาใหสยามกลายเปน“รฐกนชนŽ”(buffer state) ดงทเราไดเหนมาแลวจาก“หนงสอปฏญญาระหวางองกฤษกบฝรงเศสŽพ.ศ. 2438/39”(The Anglo-French Declaration of 15 January1896)สยามประเทศกดำารงเอกราชŽอยไดเพยงประเทศเดยวในเอเชยตะวนออกเฉยงใต จากเหตการณทางประวตศาสตรและการเมองของลทธอาณานคมนแหละทวทยาการของโลกสมยใหมวาดวยการทำา“แผนท”Žกทำาใหสยามประเทศของเรามพรมแดน-เขตแดนทแวดลอมดวยมหาอำานาจองกฤษและฝรงเศสสยามประเทศมรปมรางกลายเปน“ขวานทอง”Žกดวยการกำาหนดพรมแดน-เขตแดนลงใน“แผนทŽ”ทเปนมรดกตกทอดมาจาก“สยาม


ประเทศŽ”กลายเปน “ประเทศไทย”Žและประเทศรอบๆ เราตางกมาจากอดตอาณานคมขององกฤษและฝรงเศสทกลายเปนพมามาเลเซยกลายเปนเวยดนามกมพชาและลาวอยางทเหนในปจจบน “แผนทพมาและอนเดยไกลพ.ศ.2452Ž”หรอ“Burma and Farther Indiaค.ศ. 1909Ž”ทเขยนขนโดยจอหนจอรจบารโธโลมว( John George Bartholomew) นกแผนทชาวองกฤษดเหมอนจะสรปเปนคำาพดใหเราเหนวา“นไงภมสถานและบานเมองของทาน”นนเอง

แผนท

พมาและ

อนเดยไกล

โดยจอ

หนจอรจบารโธโลม

ว(J

ohn

Geo

rge B

arth

olom

ew)พ.ศ.2452(ค.ศ.1909)

Bur

ma

and

Fart

her I

ndia

(ธวช)


(33)แผนท “กองขาหลวงปกปนเขตรแดนระหวางสยาม-องกฤษ”

พ.ศ. 2452 (ค.ศ. 1909)Anglo-Siamese Boundary Commission

“พรมแดนŽ”และ“เขตแดนŽ”ของ“สยามประเทศไทยŽ”ในฐานะ“รฐสมยใหม”Žนนถกกำาหนดขนโดย“การเมองของลทธอาณานคมฝรงเศส-องกฤษ”Žกบการทำา“แผนทŽ”เหนอ“ดนแดน”Žและ“ชนชาตŽ”ทอยรายรอบและรวมกนเปนหนวยของดนแดนตางๆในรปแบบของ“รฐประเพณ”Žและในอาณาบรเวณทสยามมดนแดนตดกบอนโดจนของฝรงเศสกมหนงสอสญญาและแผนทททำาขนตามเหตการณสำาคญๆตงแตพ.ศ. 2436(ซงกคอร.ศ. 112หรอค.ศ. 1893)จนกระทงหนงสอสญญาพ.ศ. 2447(ค.ศ. 1904)พ.ศ. 2450(ค.ศ. 1907)ททำาใหพรมแดนดานนมรปรางอยางทเราเหนกนในปจจบนและในชวงเวลาเดยวกนนนทางดานอาณาบรเวณของสยามทตดกบพมาและมลายขององกฤษกมทงหนงสอสญญาและแผนททเปนตวกำาหนด“พรมแดน”Žและ“เขตแดนŽ”ทจะมหนงสอสญญาหลงสดในปพ.ศ. 2452(ค.ศ. 1909)ทกำาหนดเขตแดนของสยามในภาคใตกบมลายภาคเหนอขององกฤษคอเคดะห (ไทรบร)ปะลสกลนตนตรงกานในปลายรชสมยพระจลจอมเกลาฯรชกาลท5 ในสมยดงกลาวนแหละทเราสามารถกลาวโดยสรปไดวา“สยาม”Ž(ทตอมาเปน“ประเทศไทย”Ž)กมรปลกษณเปนเสมอน“ขวานทอง”Žอยางทเหนและรบรกนในปจจบน “แผนทกองขาหลวงปกปนเขตรแดนระหวางสยาม-องกฤษ” (Anglo-Siamese Boundary Commission Map) เปนแผนทแสดงแนวเขตแดนระหวางประเทศสยามกบเมองมลายซงอยในความปกครองของประเทศองกฤษและไดใชเปนแผนทแสดงแนวเขตแดนระหวางไทยกบมาเลเซยมาจนกระทงถงปจจบนแผนทนจดทำาขนโดยกองขาหลวงปกปนเขตแดนสยาม-องกฤษในปพ.ศ. 2453-55(ค.ศ. 1910-12)คอชวงเปลยนรชสมยจากรชกาลท 5มาเปนรชกาลท 6และกเกดขนภายหลงจากการทกองขาหลวงปกปนเขตแดนของสยามและองกฤษ ไดสำารวจและตกลงกนในการจดทำาหลกเขตแดนตามสนธสญญาระหวางรฐบาลสยามกบรฐบาลองกฤษฉบบวนท10มนาคมค.ศ. 1909(พ.ศ. 2452)ทกลาวถงขางตนนนเอง ทางฝายสยามมพลตรพระยาศกดาภเดชเปนประธานขาหลวงปกปนเขตแดนและฝายองกฤษมพนเอกแจคสน(H.M. Jackson) เปนประธาน (โดยไมมตวแทนของรฐมลายทถกแบงปนกนครงน ไดเขามาเปนตวแทนรวมแตอยางใด)แผนทระวางดงกลาวไดมการจดทำาไวจำานวน4ชดและไดมการลงนามรวมกนระหวางประธานขาหลวงปกปนเขตแดนทงฝายสยามและฝายองกฤษไวทง4ชดโดยไดมอบใหฝายสยามและฝายองกฤษถอไวฝายละ2ชดแผนทกองขาหลวงปกปน เขตรแดนระหวางสยาม-องกฤษมมาตราสวน1 : 250,000และมขนาด27x48นว(แผนทฉบบทนำามาตพมพน เปนแผนททคำาวา“สยาม”Žไดถกแกใหเปน“ไทยŽ”ไปแลวดงนนจงเปนฉบบททำาจำาลองขนใหมหลงป24มถนายนพ.ศ.2482หรอค.ศ.1939เมอนามของประเทศเปลยนจาก“สยามเปนไทย”Ž) แผนทฉบบนแสดงใหเหนการแบงเขตแดนระหวางประเทศเปนไปตาม“สนปนนำา”Žในกรณทเปนเขตแดนทางบกและเปนไปตาม“รองนำาลก”Žของลำานำาในกรณใชแมนำาเปนแนวเขตแดนซงแนวเขตแดนเรมตงแตฝงเหนอของปากนำาปะลสไปถงทวเขาสนกาลาครและใชสนปนนำาของทวเขาสนกาลาครจนถงยอดเขายะล( JELI)และตอไปจนถงตนแมนำาโก-ลกจากนนไปตามรองนำาลกของแมนำาโก-ลกจนออกสทะเลทเรยกวา“ปากนำาตาบาŽ”เขตอำาเภอตากใบจงหวดนราธวาสรวมถงการแสดงใหเหนถงแนวเขตแดนทางทะเลระหวางสองประเทศอกดวย และจากแผนทกองขาหลวงปกปนเขตรแดนระหวางสยาม-องกฤษดงกลาว ยงผลใหประเทศไทยในปจจบน มเขตแดนทางตอนใตตดกบประเทศมาเลเซยโดยมจงหวดทมเขตแดนตดกบประเทศมาเลเซยอย4จงหวดคอสตลสงขลา


ยะลาและนราธวาสซงในสวนของจงหวดสตลนนมอำาเภอเมองและอำาเภอควนโดนตดกบเขตแดนรฐปะลส(Perlis)จงหวดสงขลามอำาเภอสะเดาอำาเภอนาทวและอำาเภอสะบายอยตดกบเขตแดนทงรฐปะลสและรฐเคดะห(Kedah)จงหวดยะลามอำาเภอกาบงอำาเภอยะหาอำาเภอบนนงสตาอำาเภอธารโตและอำาเภอเบตงตดกบรฐเคดะหและรฐเปรก (Perak)และจงหวดนราธวาสมอำาเภอสไหงโก-ลกอำาเภอจะแนะอำาเภอสครนอำาเภอแวงและอำาเภอตากใบตดกบเขตแดนรฐกลนตน(Kelantan) และนเปน“พรมแดน”และ“เขตแดน”ทประสบความสำาเรจในความสมพนธระหวางประเทศไทยกบเพอนบานมากทสด


แผนทกองขาหลวงปกปนเขตรแดนระหวางสยาม-องกฤษพ.ศ. 2452(ค.ศ. 1909)Anglo-Siamese Boundary Commission


(34)แผนท “พระราชอาณาจกรสยาม”

โดย กระทรวงคมนาคม พ.ศ. 2457 (ค.ศ. 1914)

Map of Siam

“แผนทพระราชอาณาจกรสยาม – Map of Siam” (ขนาด 436 x 252 มม.) พมพจากตนฉบบของกระทรวงคมนาคมทเขยนเมอพ.ศ. 2457(ค.ศ. 1914)เผยแพรครงแรกในหนงสอ“ทรฦกแหงการเปดทางรถไฟหลวงสายใต๒๔๕๙- Souvenir of the Opening of the Royal Siamese State Railway Southern Line 1917”พมพทกรงเทพฯพ.ศ. 2459(ค.ศ. 1917)ตรงกบกลางรชกาลพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว นเปนแผนทแผนแรกๆทพมพขนโดยรฐบาลสยามภายหลงการลงนาม“สญญาในระหวางกรงสยามกบกรงองกฤษและสญญาวาดวยเขตรแดนร.ศ. 127”พ.ศ. 2451/52(ค.ศ. 1909)อนเปนขอตกลงกนวาสยามยอมสละอำานาจอธปไตยเหนอรฐกลนตน-ตรงกาน-เคดะห-ปะลส ใหกบองกฤษ เพอแลกเปลยนกบการยกเลกสทธสภาพนอกอาณาเขตและเงนก เพอนำามาสรางทางรถไฟหนงสอสญญาฉบบนทำาใหสยามมเสนเขตแดนเปนรปรางประหนง “ขวานทอง”อยางทเรารบรในปจจบน แผนทกำาหนดมาตราสวน 1 : 6,000,000 โดยเนนรายละเอยดเสนทางคมนาคมและการสอสาร ทำาใหเรารบรวาในสมยรชกาลท 6 เสนทางเดนรถไฟทางเหนอสนสดท “เชยงใหม” ใตสนสดท “นราธวาส” (แตสามารถเดนทางตอไปถงสงคโปร) ตะวนออกสนสดท “ฉเชงเทรา” และตะวนออกเฉยงเหนอสนสดท “นครราชสมา” ทงยงทำาใหรบรอกวา “การไปรสนยโทรเลข” ยคนนครอบคลมพนทใดบางในราชอาณาจกร แผนทยงเปนประจกษพยานถงความอดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาตโดยมมซายลางของแผนทกำาหนดสญลกษณแสดงแหลงทมแรธาตโลหะและอญมณตางๆอาทเหลกดบกตะกวทองทองแดงถานหนแรวอลแฟรมแรพลวงนลและทบทมนอกจากนผเขยนยงระบตำาแหนงแหลงทมาของสนคาสงออกสำาคญในสมยนนอาทไหมขาวไมสกยาสบฝายและพรกไทย(หนงสอ“ทรฦก”ทแผนทนแทรกอยระบวาขาวไมสกหนงโค-กระบอปลาและพรกไทยเปนสนคาสงออกทสำาคญ5ลำาดบแรก)ทายสดแผนทระบระยะทางจากกรงเทพฯถงเมองทาสำาคญในภมภาคเชนสงคโปรบตตาเวย(จาการตา)เซยงไฮฮองกงและไซงอน(กรงโฮจมนห) หนงสอ“ทรฦก”ปจจบนเปนหนงสอเกาหายากแมจะมความหนาเพยง62หนาแตเปยมไปดวยขอมลทนาสนใจเกยวกบสยามเมอเกอบหนงศตวรรษมาแลวตวอยางเชนหนงสอใหรายละเอยดวาสยามในสมยรชกาลท6มประชากรอยราว8,266,400คนอยในเมองหลวง540,000คนมพนททำานาราว13,215,000ไรทงใหขอมลทางการทหารโดยระบวามทหารเรอประจำาการขณะนน5,000นายและทหารกองหนนอก20,000นายมเรอประจำาการทงสน10ลำาแตใหขอมลกำาลงพลทหารบกเพยงคราวๆวามจำานวน10กองพลแตขอเดนทสดของหนงสอนาจะเปนภาพถายขาว-ดำาจำานวนทงสน68ภาพแสดงสถานทสำาคญตางๆในกรงเทพฯไมวาจะเปนสถานทราชการวดวาอารามโรงเรยนสถานรถไฟถนนสะพานแมนำาลำาคลองสายตางๆและสถานททองเทยวสำาคญในภาคใตอาทเพชรบรภเกตสงขลาพทลงนครศรธรรมราชชะอำาและหวหนฯลฯภาพประกอบจำานวน8ภาพในหนงสอเลมนถายดวยฝพระหตถของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว

แผนท

พระราชอ

าณาจกร

สยามโดยกร

ะทรวงค

มนาคมพ

.ศ.2457(ค.ศ.1914)

Map

of S

iam(ธวช)

258 ภาค 1: แผนทสยามประเทศไทย สมยรตนโกสนทร พ.ศ.2328-2452

(35)แผนทเสนทางเสดจอนโดจนของฝรงเศส

ของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว รชกาลท 7และสมเดจพระนางเจารำาไพพรรณ พระราชน

6 เมษายน - 8 พฤษภาคม พ.ศ. 2473 (ค.ศ.1930)Voyage de L.L. M.M. Les Souverains du Siam

en Indochine Francaise

แผนทเสนทางเสดจอนโดจนของฝรงเศสของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวรชกาลท 7และสมเดจพระนางเจารำาไพพรรณพระราชนอยางเปนทางการระหวางวนท6เมษายน - 8พฤษภาคมปพ.ศ. 2473(ค.ศ. 1930)โดยเสดจทางเรอจากกรงเทพฯ ไปยงเมองไซงอน และตอไปยงเมองตเรน (ดานง) ขากลบเสดจโดยทางรถยนตกลบมาไซงอน ไปกมพชา และไปประพาสชมปราสาทนครวด-นครธมณ เมองเสยมราฐ แลวเสดจกลบสยามประเทศโดยเสนทางปอยเปต -อรญประเทศ ในการนพระองคไดพระราชทานรปชางหลอดวยสำารดขนาดใหญไวณพพธภณฑสถานแหงเมองไซงอน อาจกลาวไดวาพระปกเกลาฯ รชกาลท 7 เปนพระมหากษตรยสยามพระองคเดยวของสมยรตนโกสนทรทเคยเสดจเยอน“ปราสาทนครวด-นครธม”


แผนทเสนทางเสดจอนโดจนของฝรงเศส ของพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว รชกาลท 7 และสมเดจพระนางเจารำาไพพรรณพระราชน6เมษายน-8พฤษภาคมพ.ศ.2473(ค.ศ.1930)Voyage de L.L. M.M. Les Souverains du Siam en Indochine Francaise

map of siam and thailand : bangkok period 1785-1908

Documents