march 15, 2013 34567 - jw.orgdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_ew_20130315.pdf4 gbetakpx u...

32
NUSSR ˜ NYATIAWO APRIL 29–MAY 5 “Nukikli Aeke Meli Na” Ame Siwo L ˜ a Yehowa O AXA 3 ˙ HADZIDZI: 45, 32 MAY 6-12 Ðe ‘Dzi Si Ana N ` adze Si Yehowa’ La Le Asiw ` oa? AXA 8 ˙ HADZIDZI: 62, 60 MAY 13-19 “M ´ ıeva Nya Mawu” —Ke Nu Kae Gasus? AXA 13 ˙ HADZIDZI: 81, 135 MAY 20-26 Yehowa Ye Nye M ´ ıae Sitsoe AXA 19 ˙ HADZIDZI: 51, 95 MAY 27–JUNE 2 De Bubu Yehowa e k G ˜ a La u AXA 24 ˙ HADZIDZI: 27, 101 34567 MARCH 15, 2013

Upload: dinhdat

Post on 11-Mar-2018

212 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

NUS�SR˜�NYATIAWO

������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

APRIL 29–MAY 5

“Nukikli A�ekeMeli Na” AmeSiwo L

˜�a Yehowa O

AXA 3 ˙ HADZIDZI: 45, 32

������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

MAY 6-12

Ðe ‘Dzi Si AnaN

`adze Si Yehowa’

La Le Asiw`oa?

AXA 8 ˙ HADZIDZI: 62, 60

������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

MAY 13-19

“M´ıeva Nya Mawu”

—Ke Nu Kae Gasus�?AXA 13 ˙ HADZIDZI: 81, 135

������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

MAY 20-26

Yehowa Ye NyeM

´ıa�e Sitso�e

AXA 19 ˙ HADZIDZI: 51, 95

������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

MAY 27–JUNE 2

De Bubu Yehowa�e �k� G

˜a La �u

AXA 24 ˙ HADZIDZI: 27, 101

34567MARCH 15, 2013

Page 2: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

Womele magazine sia dzram o. Enye xexea me kat˜a �e Biblia

fiafia d� si wots�a l�l˜�nu faa nudz�dz�wo doa al�e la �e akpa

a�e. Mawunyakpukpui siwo m´ıey� tso Hebri ���l�awo me la

tso E�egbe Biblia me, eye m´ıew� t�tr� le ale si wo�l� nya a�e-

woe �u be w`oas� �e egbegbe E�egbe���l� nu. Esiwo m

´ıey�

tso Hela ���l�awo me la tso Kristot�wo �e Hela ���l�awo

—Xexe Yeye G�me�e�e me, negbe �e m´ıefia asi bubu a�e.

Ne m´ıe�l� NW la, efia E�lisigbe me New World Translation of

the Holy Scriptures—With References.

The Watchtower (ISSN 0043-1087) is published semimonthly by Watchtower Bible and Tract Society

of New York, Inc.; L. Weaver, Jr., President; G. F. Simonis, Secretary-Treasurer; 25 Columbia Heights,

Brooklyn, NY 11201-2483, U.S.A., and in England by Watch Tower Bible and Tract Society of Britain,

The Ridgeway, London NW7 1RN (Registered in England as a Charity). � 2013 Watch Tower Bible

and Tract Society of Pennsylvania. M´ıawo koe kp� m� atae. Printed in Britain.

34567�

March 15, 2013Vol. 134, No. 6 Semimonthly EWE

NUS�SR˜

�NYATIAWO����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

ˇ “Nukikli A�eke Meli Na” Ame Siwo L˜�a

Yehowa O

M´ı Kristot�wo kat

˜a m

´ıele du�ime kem be m

´ıa�e asi nasu agbe

mav� fetua dzi. Gake esi m´ıenyi nu v

˜� �e dome ta la, nanewo

zua nukikli na m´ı kat

˜a. Nyati sia akpe �e m

´ıa �u m

´ıade dzesi

nu at˜� a�ewo siwo zua nukikli na m

´ı eye w

`oa�e nu si m

´ıaw� be

woagaxe m� na m´ı be fetua nato m

´ıa �u o la me.

����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

ˇ Ðe ‘Dzi Si Ana N`adze Si Yehowa’ La Le Asiw

`oa?

Nufiame ge�e le Yeremiya �e agbal˜ea me na m

´ı ku �e dzi

la �u. Nyati sia akpe �e m´ıa �u m

´ıakp� nu si “dzi matsomatso”

nye kple ale si w`oate �u agbl

˜e nu le Kristot� g

˜� h

˜a �u. Az� h

˜a,

aleke m´ıana ‘dzi si dze si Yehowa’ nasu m

´ıa si?—Yer. 9:25;

24:7.

����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

ˇ “M´ıeva Nya Mawu”—Ke Nu Kae Gasus�?

Af� kawoe w`ohi

˜a be ame na�e hafi ava nya Mawu eye Mawu

nanyae? Aleke Kristot� si tsi le gb�gb� me yia edzi n�a �g�yiyi

w�m, eye nu ka tae? Nyati sia akpe �e m´ıa �u m

´ıa�o biabia

siawo �u.

����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

ˇ Yehowa Ye Nye M´ıa�e Sitso�e

Xexe si l´e fu m

´ı la mee m

´ıele, gake mele be m

´ıav

˜� o. Nyati

sia �ee fia be sitso�e vav˜a si �eke mes� kplii o lae le m

´ıa si

—eyae nye m´ıa Mawu Yehowa.

����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

ˇ De Bubu Yehowa �e �k� G˜a La �u

Nu kae Mawu �e �k�a nyanya fia? Nu kae z�z� le Mawu �e

�k� me bia? Eye aleke Mawu bua ame siwo medea bubu e�e

�k�a �u o lae? Nyati sia �o biabia siawo �u.

NYATI BUBUWO

��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

18 Na Woafa Ak� Na W`o—W

`o H

˜a

Fa Ak� Na Amewo��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

29 Josephus �ut�e �l�ea?��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

30 M`egabu M�kp�kp� Gbe�e O!

FINLAND

AKPAA DZI: Finland �e du ge�e le�u �u, eye duk�a �e anyigba �e akpage�e nye �ukpo suesuewo. T�gbaakpe ge�e x� duk�a me, veviet� le ti-tina kple �edze�e Finland. Gbe�

˜a�ela

siwo yina �asub�na le afi si hiahi˜a

ge�e wu le la tea �u z˜aa akro ne

wole gbe�˜a �em

� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

DUK�A ME T�WO E XEXL˜EME:

5,375,276

MAMA DEDIE:

Ðasefo 1 a�egbe�

˜a na ame 283

GBESIAGBE M�ÐELA:

1,824

Page 3: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

MARY DECKER nye du�ula si �e �k� de du tso esi-me wonye �ewuivi ko. Le �e 1984 �e Olimpik ho�i-�li me la, eyae amewo n� m� kp�m be woax� gba lemeta 3,000 �e du�imekekea me. Gake mete �u wudu�u�ua nu o. Ekli du�ula bubu �e af� eye wodze anyihex� abi. Efa avi. Ðe wova k�e do goe le flia me. Gakeesia mena Mary dzudz� du�u�u o. Le �e 1985 me la,eyae x� gba le ny�nuwo �e agbadro�e �eka �e du�i-mekeke a�e me, eye va se �e �ema�i la, ame a�ekemewu du ma �u�u nu kaba de enu kp� o.

2 Mı Kristot�wo ha mıele du�ime a�e kem. Ele bemıa�oe kplikpaa be mıa�u dzi. Menye du kpui a�esi hia af� �eabl� �um mıele o. Eye menye kamede-de �e du�u�u si ame ate �u at� agb� �e eme ale siwodi hae o. Ke bo� enye dulegbe�u�u si bia dzido-do hafi ame nate �u a�u dzi. Esi apostolo Paulo n�l�ta �l�m na Kristot� siwo n� blema Korinto-du si x��k� le du�u�u �e ho�i�liwo me la, eza du�ula ts� w�kp��e�ui. Egbl� be: “Ðe mienyae be du�ula siwo le ho�lim la katae �ua dua, gake ame �eka koe x�a dzi-�u�ufetu la oa? Mi�u du le m� si ana miax�e la nu.”—1 Kor. 9:24.

3 Biblia la de dzi �o na mı be mıayi kp��e�udu sia�u�u dzi. (Mixle 1 Korintot�wo 9:25-27.) Dzi�u�ufetulae nye agbe mav�, le dzi�o na Kristot� amesiaminawoloo alo le anyigba dzi na du�ula sus�eawo. Le du�u-�u sia me la, ame sia ame si do dzi �u dua va se �enuwuwu la ax� dzi�u�ufetu. (Mat. 24:13) Nu si ko ate

1. Aleke du�ula a�e �e n�n�me ate �u akpe �e mıa �u mıa�oekplikpaa be mıagana ta o?2. Du ka t�gbi �um Kristot� vavawo le, eye aleke wole be mıa-�u duae?3. Nu kae ana du�ula �e sia �e nax� agbe mav� �e dzi�u�ufe-tu la?

“NUKIKLI AÐEKEMELI NA” AME SIWOL ˜

A YEHOWA O“�utifafa ga le amesiwo l�a wo sea la si,eye nukikli a�eke melina wo o.”—PS. 119:165.

ALEKE N`

AÐO WO �UI?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Du�ime ka t�gbi kem Kristot�wo

le, eye nu kae woakp� tso eme?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Nu kawoe ate �u azu nukikli na

Kristot�?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Nu ka tae wogbl� be nukikli a�e-

ke meli na ame siwo l˜�a Yehowa

�e sea o?

3

Page 4: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

4 GBETAKP�X�

�u ana ame nado kpo fetu sia x�x�e nyene me�u dua �e seawo nu o loo alowu du�u�ua nu o. Du sia �u�u me koeame ate �u ax� dzi�u�ufetu si nye agbemav� le.

4 Dua �u�u va se �e nuwuwu mele b�-b�e ya o. Ehia ame �okui mamla kple ta-me�o�o kplikpaa. Yesu Kristo koe nyeame si te �u �u du sia va se �e nuwu-wu eye mekli nu zi �eka p� ha le m�adzi o. Gake nusr�la Yakobo gbl� be Kristoyomedzelawo ‘kata klia nu zi ge�e.’ (Yak.3:2) Ðe esia menye nyate�e oa? Mıawo �u-t�wo kple ame bubuwo �e blibomadema-de �ea fu na mı kata. Eya ta mıate �u aklinu, eye �g�yiyi nazu d� na mı. Mıate �uadze anyi g� ha, gake ne esia dz� la, mıe-tsona gayia dua �u�u dzi. Ame a�ewo dzeanyi vevie ale gbegbe be ehia be woakpe�e wo �u be woatso agayi dua �u�u dzi.Eya ta ate �u adz� be mıakli nu alo adzeanyi, eye esia ate �u adz� zi ge�e g� ha.—1 Fia. 8:46.

4. Nu kae na be agbe mav� dua �u�u mele b�-b�e o?

NE`

EKLI NU H˜

A LA, M`

EGANA TA O

5 Nu si ame a�e aw� nenye be ekli nualo dze anyi le gb�gb� mee a�e ame si �o-mevi wonye la afia. Ame siwo kli nu alodze anyi la domet� a�ewo tr� dzi me heyiMawu sub�sub� dzi; gake ame bubu a�e-wo ya gbe dzimet�tr�. Lododowo 24:16gbl� be: ‘Ame dz�dz�e ate �u adze anyizi adre, eye woagaf�; ke ame v��iwo dzeadz�gbev�e me.’

6 Yehowa ma�e m� n�n�me sese siwoana ame nakli nu alo adze anyi ale gbegbebe magate �u af� o la nava ame siwo �oadzi �e e�u la dzi o. Kaka�edzi le mıa sibe Yehowa akpe �e mıa �u ‘mıaf�’ ale bemıayi edzi asub�e. Ðe esia mefaa ak� namı ame siwo kata l� Yehowa vevie tso dzime oa? Ame v��iwo ya madi be yewoa-f� o. Womedia gb�gb� k�k�ea �e kpekpe-�e�u o, eye ne Mawu �e amewo be yewoa-na kpekpe�e�u wo ha la, wogbena. Gake

5, 6. (a) Nu ka tae wogbl� be ‘nukikli a�ekemeli’ na Kristot� o, eye nu kae akpe �e ame sidze anyi �u be ‘woagaf�’? (b) Nu ka tae amea�ewo megatea �u tsona ne wokli nu o?

Ne edz� be n`ekli nu dze anyi la,

x� kpekpe�e�u ne n`atso!

Page 5: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

MARCH 15, 2013 5

‘ame siwo l�a Yehowa �e sea’ ya la, nuki-kli a�eke meli si ana woadzudz� agbedua�u�u ke�ke� o.—Mixle Psalmo 119:165.

7 Gb�dz�gb�dz� w�e be ame a�ewo w�nu v� suesue a�ewo—zi gb� zi ge�e g� ha.Gake Yehowa bua wo ame dz�dz�ewoe ne‘wogaf�na,’ si fia be wotr�a dzi me nyate-�et�e hedzea agbagba be yewoayi nute�e-w�w� dzi. Esia dze le ale si Mawu w� nu�e blema Israel viwo �u me. (Yes. 41:9,10) Lododowo 24:16 si me nyawo mıey�va yi la men� gbe tem �e mıa�e ‘anyidze-dze’ dzi o, ke �e ale si mıa Mawu nubla-nuikp�la la kpena �e mıa �u ‘mıegaf�-na’ bo� dzi. (Mixle Yesaya 55:7.) YehowaMawu kple Yesu Kristo �ee fia be yewoka�e mıa dzi elabena wodea dzi �o na mı be‘mıagaf�.’—Ps. 86:5; Yoh. 5:19.

8 Ne du�ula kli nu alo dze anyi le dule-gbe�u�u me la, �eyi�i kp�t� n�a esi be woa-tso kaba ayi dua �u�u dzi ahawu enu. Mıe-nya ‘�keke kple ga�o�o’ si mıa�e agbe mav�dua �u�u awu nu o. (Mat. 24:36) Ke ha, ziale si mıele agbagba dzem be mıagakli nuo la, zi nenemae mıan� �g� yim, an� dua�u�u dzi ahawu enu dzidzedzet�e. Nu ka-woe akpe �e mıa �u be mıagakli nu o?

NUKIKLI SIWO N�A M� DZI NA AME

9 Mina mıadzro nu at� a�ewo siwonyea nukikli alo nu�ia�ia na ame lame. Woawoe nye mıawo �ut�wo �e gb�-dz�gb�dz�wo, �utila �e nudzodzrowo, ha-x�set� a�e �e nu madz�madz� w�w� �emıa �u, xaxa alo yometiti, kple ame bubu-wo �e blibomademade. Gake mina woan�susu me na mı be ne mıekli nu ha la, Ye-howa gb�a dzi �i na mı blewu. Mets�n�enumake be mıezu nute�emaw�lawo o.

10 Mıate �u ats� mıawo �ut�wo �e gb�-

7, 8. Nu kae ame si ‘dze anyi’ aw� be Mawunave enu?9. Nu siwo ate �u azu nukikli na mı domet�kawo mee mıadzro?10, 11. Gb�dz�gb�dz� kawo dzie wole be Da-vid na�u?

dz�gb�dz�wo as� kple kpe siwo le m� mena du�ula. Mıade dzesi gb�dz�gb�dz� eve—siwo nye �okuidzima�uma�u kple ame-gbet�v�v�—le nu siwo dz� �e Fia Davidkple apostolo Petro dzi me.

11 Ðokuidzima�uma�u nye Fia David�e gb�dz�gb�dz�, eye esia dze le eya kpleBat-Seba �e nudz�dz�a me. Eye esi Nabalgbl� nya veamewo �e David �u la, Da-vid �e dzimagb��i na woda vo kloe. Eleeme be David me�u e�okui dzi le nudz�-dz� siawo me o ya, gake mena ta le nusi dze Yehowa �u w�w� me o. Wokpe �ee�u wogali ke le gb�gb� me.—1 Sam. 25:5-13, 32, 33; 2 Sam. 12:1-13.

12 Amegbet�v�v� kpe Petro dzi, eyeesia na wow� vodada �ea�ewo�i; ke haeyi edzi w� nute�e na Yesu kple Yeho-wa. Le kp��e�u me, egbe nu le e�e A�e-t� la gb�, menye zi �eka o, ke bo� zi et�s��. (Luka 22:54-62) Emegbe la, Petro w�nane si medze Kristot� o esime wow� nu�e Duk�wo me t� siwo va zu x�set�wo �uabe �e asix�x� mele wo �u de Kristot� Yu-dat� siwo wotso a�a na la nu o ene. Gakeapostolo Paulo ya kp�e be Petro �e nuw�-na sia mes� o, elabena mele be mıan� vo-vototo dem amewo me le hamea me o.Esi Paulo medi be n�n�me sia nayi edzi lehamea me o ta la, eka mo na Petro tee.(Gal. 2:11-14) Ðe mokaname sia na Petrodo dziku ale gbegbe be wodzudz� agbe-dua �u�ua? Kura o. El� x� Paulo �e nuxl�a-mea, ew� edzi, eye woyi agbedua �u�u dzi.

13 ea�ewo�i mıa�e gb�dz�gb�dz�woate �u anye d�lenyawo. Esia ha ate �u azunukikli na mı. Ate �u ana dzo si le mıa me�e sub�sub�d�a �u dzi na�e kp�t�, eye�e�i nate mıa �u le agbedua �u�u me. Lekp��e�u me, esi n�viny�nu a�e si le Ja-pan x� ny�nyr� �e 17 megbe la, d�lenyawova n� fu �em n� vevie. Esia na wotsi dzi

12. Nu kae na Petro yi agbedua �u�u dzi togb�be ew� vodada g� ha?13. Aleke d�lenyawo ate �u azu nukikli na mı?

Page 6: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

6 GBETAKP�X�

ale gbegbe be wova n� gb�dz�gb�dz�m legb�gb� me. Emegbe edzudz� gbeadzide-de. Hamemetsitsi eve yi �asrae kp�. Wo�enya siwo wogbl� tufafat�e kpe �e e�u wo-gadze kpekpeawo dede g�me. N�viny�-nua gbl� be: “Esi meva kpekpea la, ale sin�viwo x�m atuu vivido�eame�ut�e la w�d� �e dzinye �ut�.” Fifia mıa n�viny�nusia gatr� va le agbedua �um.

14 �utila �e nudzodzrowo ha zu nukiklina ame ge�e. Ele vevie be mıaw� nu sianu si mıate �ui a�u tetekp� sia dzi ale bemıan� dzadz� le susu me, agben�n� me,kple gb�gb� me. Mina mıa�o �ku Yesu �ea�a�u�o�oa dzi be mıaho alo ala nu sianu si le nukikli zum na mı la “a�u gbe” lekp��e�unyagb�gbl� nu, ne eganye mıa�e�ku alo mıa�e asie wonye g� ha o. Ðe esiamefia be mıa�e agbe gbegble n�n� �e su-suwo kple nuw�na siwo na mıa n�vi a�e-wo dze anyi hedzudz� agbedua �u�u la ha�a ke�ke� oa?—Mixle Mateo 5:29, 30.

15 N�vi�utsu a�e si wonyi le nyate�eame gbl� be �eyi�i didi a�ee nye esia siyele avu w�m kple �utsu �utsugb�d�la �edzodzrowo. Egbl� be: “Nyemevona le �o-kuinye me kura o. Ew�na nam be metovovo le n�viwo dome.” Kaka woax� �e 20la, ezu gbesiagbe m��ela kple sub�sub�-d�w�la le hamea me. Gake ekli nu ve-vie esi wow� nu v� ga a�e; hamemetsi-tsiwo ts� ���l�awo ��e �o, wohe to n�,eye wol� x� wo�e kpekpe�e�u. Nu siwona wogatso �e tsitrenu heyi agbedua �u�udzie nye gbedodo�a, Mawu �e Nya la s�-sr�, kple didi si le eme be yeakpe �e amebubuwo �u. Egbl� le �e ge�e megbe be:“Nuw�na gbegble ma �e susu gavaa tamenam �ea�ewo�i, gake nyeme�ea m� wo-kp�a �use �e dzinye o. Mesr�e be Yehowama�e m� woate mı akp� wu esi nu mıate�u an� te �o o. Eya ta meka �e edzi veviebe Mawu nyae be mate �u an� te �e enu.”

14, 15. Nu kae wole be mıa�oe kplikpaa aw�ku �e dzodzro v�wo �u? W� e�e kp��e�u.

N�vi�utsu sia gbl� kpee be: “Tetekp� �esia �e si nu man� te �o la a�e vi nam go-doo elabena esia ana mayi xexe yeyea me.Ema dim mele! Gake hafi �ema�i na�o la,ele be mayi edzi a�li vevie.” N�vi�utsu sia�oe kplikpaa be yeayi agbedua �u�u dzi.

16 Hax�set� a�e �e nu madz�madz� w�w��e mıa �u ha ate �u a�ia mıa nu. N�vi�u-tsu a�e si le France, si nye hamemetsitsitsa la x�e se be n�vi a�e w� nu madz�ma-dz� �e ye �u eye wodo dziku vevie. Eya taedzudz� kpekpeawo kple gbeadzi dede.Hamemetsitsi eve yi �asrae kp�, wo�oto se e�e nyawo kata vevese�eamenut�e,eye wometsi nya �e enu esi wole e�e susugbl�m o. Wode dzi �o n� be woats� e�enyawo adro �e Yehowa dzi, eye wona wo-kp�e be nu vevit� kekeakee nye be woaw�nu si adze Mawu �u. Ex� kpekpe�e�ua,egayi agbedua �u�u dzi, eye wole veviedom nu le hamea me.

17 Ele be mı Kristot�wo kata mıanamıa�e �ku nan� hamea �e Ta, si nye YesuKristo, �u ke menye mıa n�vi madebli-boawo �u o. Yesu, ame si �e �kuwo le “abedzo �e a�e ene,” kp�a nu sia nu tsitotsi-to eye wosea n�n�meawo g�me nyuie wumı. (Nya�. 1:13-16) Le kp��e�u me, eyaate �u akp�e be nu si dze abe nu madz�-madz� w�w� ene le mıa gb� la nye nya bli-boa g�me masemase. Yesu akp� hamea �ekuxiwo gb� nyuie le �eyi�i si s� dzi. Eyata mele be mıana mıa n�vi Kristot�wo �enuw�nawo alo nyametsotsowo nazu nuki-kli na mı o.

18 Nu eve bubu siwo agate �u anye nu-kikli na mıe nye xaxa alo yometiti, kple ha-mea me t� bubuwo �e blibomademade. Yesugbl� le nukuwula �e lododoa me be, “xaxaalo yometiti” si ava ame siwo x� ye�e nya-

16, 17. (a) Nu kae kpe �e n�vi�utsu a�e sisusu be wow� nu madz�madz� �e ye �u la �u?(b) Ame ka dzie wole be mıana mıa�e �ku nan�ale be mıagakli nu o?18. Nu kae akpe �e mıa �u mıan� te �e xaxawoalo n�n�me madeamedziwo nu?

Page 7: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

wo dzi la, azu nukikli na wo domet� a�e-wo. Yometitia �atso �omet�wo, a�elikawo,alo dzi�u�umegawo gb� o, ate �u akp��use �e ame si “meli ke le e�okui me o,”alo li ke le nyate�ea me o la ko� dzi vevie.(Mat. 13:21) Gake ne dzi �e n�n�me nyuile mıa si la, Fia�u�ea �e nukuwo akpe �emıa �u mıa�e x�se nali ke. Ne ele xaxawome tom la, dze agbagba nan� �ugble demle nu siwo dze kafukafu la �u. (Mixle Fi-lipit�wo 4:6-9.) Yehowa ado �use mı mıa-n� te �e xaxawo nu, eya ta mele be mıa�em� n�n�me madeamedziwo nazu nukiklina mı o.

19 Ew� nublanui be ame a�ewo na n�vibubuwo �e blibomademade �ia wo nu alegbegbe be wodzudz� agbedua �u�u. Nya-metsotso siwo ame a�ewo n� te �e wo�edzitsinya dzi w� la g� ha �ia n�vi a�ewonu le esi wo�e nukp�susu mes� kple wot� o ta. (1 Kor. 8:12, 13) Ne n�vi a�e dzeag� le mıa dzi la, �e wole be mıats�e aw�nya gaea? Biblia la xl� nu mı Kristot�wobe mıadzudz� ��nud�dr�, mıats� ake mıan�ewo, eye mıal� faa a�e asi le nya �u.(Luka 6:37) Ne ekp� nuklikpe a�e le wom� me la, bia �okuiwo be: ‘Nye �ut� nyenukp�susuwoe mets� le ��nu dr�m ame-woa? Esi menyae be mı kata mıede bli-bo o ta la, �e hax�set� a�e �e blibomade-made ana madzudz� agbedua �u�ua?’ L�l�si mıe�o na Yehowae akpe �e mıa �u bemıa�oe kplikpaa be ame a�eke �e nuw�-na nagaxe m� na mı le agbedua �u�u va se�e nuwuwu me o.

DO DZI, EYE M`

EGANA

NANEKE NAÐIA NUW`

O O

20`E�oe kplikpaa be ‘yeawu du�imeke-

kea nua’? (2 Tim. 4:7, 8) Ekema ts� �okui-sinus�sr� nu vevii. W� numekuku le Bi-blia kple mıa�e agbalewo me, de �ugble le

19. Nu kae akpe �e mıa �u be mıa n�viwo �evodada nagazu nu�ianu na mı o?20, 21. Nu kae ne�o kplikpaa be yeaw� leagbedua �u�u me?

nufiameawo �u, eye nakp� nu siwo ate �uazu nukikli na wo la adze sii. Do gbe �anabia Mawu �e gb�gb� k�k�ea be woakpe�e �uwo nali ke le gb�gb� me. Ðo �kuedzi be womabu du�ula a�eke be edo kponu le esi wokli nu alo dze anyi �ea�e�ita o; elabena ate �u atso agayi dua �u�udzi. Ate �u akp� nuklikpewo adze sii b�-b�e ahanya ale si woa�e af�e, eye woasr�nu tso x�se �e dodokp� siwo me woto vayi la me.

21 Biblia na mıenya be agbe mav� dua�u�u bia kutrikuku, ke menye du�ulawodome n�n� dzro ko o. Mele abe ale si mıa-�o �u an� eme dzi�e�it�e be woats� mıayi dedien��e ene o. Ele be mıawo �ut�-wo mıa�u dua �ut��ut�. Ne mıedo vevienu la, “�utifafa ga” si tso Yehowa gb� laan� abe ya�o�o si le mıa tutum �o ta �g� laene. (Ps. 119:165) Ekema mıate �u aka �eedzi be ayra mı fifia, eye woana e�e yayramav�wo nasu mıa domet� �e sia �e si wuagbedua �u�u nu la si.—Yak. 1:12.

M`egana naneke naxe m� na w

`o be

n`agawu agbedua nu o!

MARCH 15, 2013 7

Page 8: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

GBOTSETSEWO �u�u dz�a dzi na ame ge�e le duk�siwo me wob� �o me. Enye atikutsetse si �u blemaYudat�wo dea asix�x�e vevie. (Nah. 3:12; Luka 13:6-9) Esi nunyiame kple �utilatu�onu ge�ewo le gbo-tsetse me ta la, amewo gbl�na be enyo �ut� na mıa�edzi.

2 Yehowa ts� mıa�e dzi s� kple gbotsetse le nya-gbl��i a�e me. Menye vi�e siwo dona tso gbotsetsewo�u�u me �ue Mawu n� nu �om tsoe o. Kp��e�unyagbl�m won�. Nya si wogbl� to nyagbl��ila Yeremiyadzi la ku �e wo dzi kple wo ame veviwo �e dzi �u.Mina mıade �ugble le ale si nya siwo wogbl� la ka mıKristot�woe �u.

3 Gba la, mıade �ugble le nya si Mawu gbl� le Ye-remiya �e �kekea me tso gbotsetsewo �u la �uti. Le�e 617 D.M.�. �eawo me la, Yuda-duk�a men� Yeho-wa �e l�l�nu w�m o. Mawu �e nu siwo ava dz� eme-gbe la �e �utega fia, eye wots� gbotsetse �omevi eve w�e�e kp��e�ui—wonye gbotsetse siwo “nyo �ut�” kpleesiwo “gble vevie.” (Mixle Yeremiya 24:1-3.) Gbotse-tse gbegbleawo tsi tre �i na Fia Zedekiya kple amebubu siwo le abe eya ke ene, siwo Fia Nebukadnezarva he to na vevie. Ke gbotsetse ka t�gbie amewo abeXezekiel, Daniel kple ex�l� et� siwo wokpl� yi Babi-lon xoxo kpakple Yudat� a�ewo siwo woava kpl� ayiafi ma kpuie ya nye? Wole abe gbotsetse nyuiwo ene.Wo�e ame sus�e a�ewo atr� agb�, eye woava tso Yeru-salem ahatu gbedox�a. Esia va eme p�p�p�.—Yer. 24:8-10; 25:11, 12; 29:10.

4 Yehowa gbl� le ame siwo gbotsetse nyuiawo le

1, 2. Anye nu ka tae gbotsetsewo �u�u doa dzidz� na amea�ewo?3. Nu kawoe gbotsetse siwo �u nya wogbl� le Yeremiya ta 24la tsi tre �i na?4. Nu ka tae nya siwo Mawu gbl� tso gbotsetse nyuiawo �u ladea dzi �o na mı?

ÐE ‘DZI SI ANAN `

ADZE SI YEHOWA’LA LE ASIW

`OA?

“Mana dzi wo, newoats� adze sim be,nyee nye Yehowa;woanye duk� nam.”—YER. 24:7.

ALEKE N`

AÐO WO �UI?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

G�mesese ka nue “dzi matso-

matso” n� Yudat� akpa g˜at� si le

le Yeremiya ��li?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Nu ka tae w`ole be m

´ı kat

˜a m

´ıa-

dzro m´ıa�e kp��e�udzia me?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Aleke m´ıana ‘dzi si dze si Yeho-

wa’ nasu m´ıa si?

8 GBETAKP�X�

Page 9: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

MARCH 15, 2013 9

tsitre �i na la �u be: “Mana dzi wo, newoats� adze sim be, nyee nye Yehowa;woanye duk� nam.” (Yer. 24:7) Esiaenye mawunyakpukpui si dzi wotu nus�-sr�nyati sia �o. Aleke gbegbe nya sia-wo dea dzi �o na mıe nye esi! Mawul�na faa be yeana ‘dzi si woats� adzesi ye’ la amewo. Le afi sia la, “dzi” lale tsitre �i na ame si �omevi mıenye.`Adi godoo be dzi nyui sia �omevi nasuye si, be nanye Mawu �e amewo domet��eka. Nu siwo naw� be na�o ta�odzi-nu sia gb� �e �ewoe nye e�e Nya la s�-sr� kple edziw�w�, dzimet�tr� kple t�-tr�w�w�, wo agbe ts�ts� �e adz�gbe naMawu, ny�nyr�x�x� �e Fofo la, Vi lakple gb�gb� k�k�e la �e �k� me. (Mat.28:19, 20; D�w. 3:19) An� eme be ew�af��e�e mawo xoxo, alo ele ha dem kpleYehowa Ðasefowo edziedzi hele ta�o-dzinu siawo minyam.

5 Mıe�aw� af��e�e siawo domet�a�ewo alo mıew� wo kata xoxo o, ega-hia kokoko be mıale �ku �e mıa�e agbe-n�n� kple nuw�nawo �u nyuie. Mıate�u akp� nu si ta esia hia �o la le nyabubu siwo Yeremiya gagbl� tso dzia �ula me. Yeremiya �e agbalea �e ta a�e-wo ku �e duk� siwo �o xla Yuda-duk�a�u, gake Yudat� siwo n� anyi le fia at�a�ewo �e dzi�u�i la ko� �ue agbaleame nya akpa gat� ku �o. (Yer. 1:15, 16)Eya ta duk� si �e adz�gbe na Yehowa—�utsuwo, ny�nuwo kple �eviwo—ko��ue Yeremiya �l� nu tsoe. Wo t�gbui-wo �ut�e tiae be yewoanye duk� si an��omedodo me kple Yehowa. (2 Mose19:3-8) Eye le Yeremiya �e �kekea mela, duk�a ga�o kpe wo�e adz�gbe�e-�e na Mawu dzi, esi wogbl� be: “Mıe-va gb�wo, elabena woe nye Yehowa, mıaMawu!” (Yer. 3:22) Gake dzi �e n�n�mekae n� wo si?

5. Ame kawo �e dzi ko� �ue nya siwo Yeremi-ya �l� la ku �o?

ÐE W`

OHI˜

A BE WOAW�

D� NA WO�E KP�ÐE�UDZIA?

6 Egbea ��ktawo zaa m� de�g�wo ts�kp�a ale si ame �e dzi le kple ale si woled� w�mee. Gake Yehowaya ate �u aw� nusi de �g� kura wu ema, abe ale si wow�ele Yeremiya ��li ene. Esia dze �aa le Mawu�e nya siawo me be: “Ame �e dzi la, ala-kpat� wonye wu nuwo kata, nu gbegblewonye, ame ka ahadze sii ma? Nye Yeho-wa ye dzroa dziwo me, . . . ma�o ete�e naame sia ame �e e�e z�z� kple e�e nuw�na-wo �e kutsetse nu.” (Yer. 17:9, 10) Yehowa,ame si “dzroa dziwo me” la mezaa m� ts�doa amegbet� �e dzia kp�n� o. Mıa�e kp�-�e�udzia �ue won� nu �om tsoe. “Dzi” lale tsitre �i na ame si �omevi mıenye leememe: mıa�e didiwo, tamesusuwo, n�-n�mewo, nuw�nawo kple ta�odzinuwo.Mawu ate �u adzro dzi sia si le asiwo lame, eye wo �ut� ha ate �u adzro wo dzime va se �e afi a�e.

7 Be mıadzra �o �e mıa�e dzia me dzo-dzro �u la, mıate �u abia mıa �okuiwobe, ‘Kp��e�udzi ka t�gbie n� Yudat� siwon� anyi le Yeremiya ��li la si?’ Mıakp��u�o�oa le nya w�moya a�e si Yeremiyaza �e wo �ui la me: “Dzi matsomatso li naIsrael �e a�e blibo la.” Menye a�atsotso, siwobia tso Yuda-�utsuwo si lae wow�n� o,elabena egbl� ha be: ‘Yehowa be: Kp� �a,�keke li gb�na, esi mahe to na ame siwokata wotso a�a na [gake wole abe bolot�woene, “NW” ].’ Eya ta togb� be wotso a�a naYuda-�utsuwo ha la, “dzi matsomatso” yeli nawo. (Yer. 9:24, 25) Nu kae nya sia fia?

8 Mıate �u akp� g�mesese si le “dzimatsomatso” �u le nuxl�ame si Mawuna Yudat�wo me: “Mi Yuda-�utsuwo kple

6. Nu ka tae wole be mıats� �e le nya si Mawugbl� tso dzia �u me vevie?7. Aleke Yeremiya �o nu tso dzi si t�gbi n� e��-li me Yudat� akpa gat� si la �ui?8, 9. Nu kae wole be Yudat� akpa gat� naw�na wo�e dzi?

Page 10: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

10 GBETAKP�X�

Yerusalem-t�wo, . . . mi�e mia�e dzi �e bo-loyiwo �a, ne nye dziku [nagafla] le mia�enuw�w� v��iawo ta . . . o.” Gake afi kaewo�e nuw�na v��iawo dz� tso? Etso wo�edzi me. (Mixle Marko 7:20-23.) ˜

�, Mawuto Yeremiya dzi gbl� afi si tututu Yudat�mawo �e nuw�na v��iwo dz� tso. Wogbeto�o�o Yehowa le wo�e dzimesese ta. Esiana wo�e didiwo kple tamesusuwo medzeYehowa �u o. (Mixle Yeremiya 5:23, 24; 7:24-26.) Mawu gbl� na wo be: “Mina woa-tso a�a na mi na Yehowa, eye mi�e mia�edzi �e a�anuyiwo �a.”—Yer. 4:4; 18:11, 12.

9 Eya ta ehia be woaw� d� na Yudat�siwo n� anyi le Yeremiya �e �kekea me la�e kp��e�udzia—‘woatso a�a na wo�e dzi-wo’—abe ale si wo t�gbuiwo w�e le Mose��li ene. (5 Mose 10:16; 30:6) Be ‘woa�ewo�e dzi �e boloyiwo �a’ fia be woa�e nu-w�na siwo na wo�e dzi me se—wo�e tame-susuwo kple dzimedidi siwo mew� �ekakple Mawu t� o—la �a.—D�w. 7:51.

NA ‘DZI SI ANA N`

ADZE SI

YEHOWA’ NASU ASIW`

O EGBEA

10 Mıedaa akpe na Mawu be ekpe �emıa �u mıese nu si kp��e�udzia nye lag�me. Gake ame a�ewo abia be, ‘Nu ka

10. Abe ale si David w�e ene la, nu kae wole bemıawo ha mıaw�?

tae wole be Yehowa Ðasefo siwo li egbeanatsi dzi �e esia �u?’ Menye �e n�vi ge�e-wo le nu gbegblewo w�m le hamea me alobe wova zu “gbotsetse gbegblewo” abe alesi Yudat� ge�ewo n� la ene o. Mawu sub�-la siwo li egbea w�a nute�e eye wole dza-dz�. Ke ha, mina mıa�o �ku nu si Davidbia tso Yehowa si la dzi, be: “Mawu, dzromenye, eye nadze si nye dzi, dom kp�, eyenadze si nye susuwo! Eye ne ekp� be, fu-kpekpem� le �kunyeme la, kpl�m to m�tegbeet� la dzi.”—Ps. 17:3; 139:23, 24.

11 Yehowa di be mıa domet� �e sia �enanya ye, eye ten�n� nyui nan� esi �aale ye �kume. Yeremiya gbl� tso ame dz�-dz�ewo �u be: “Wo Yehowa Zebaot, amesi doa ame dz�dz�e la kp�na, eye ne�ea�ku �e ayiku kple dzi la.” (Yer. 20:12) Ne�usekatat� la dzroa ame dz�dz�e �e dzime kp�na la, ke �e mele be mıawo �ut�-wo ha mıadzro mıa �okuiwo me anukwa-ret�e akp� oa? (Mixle Psalmo 11:5.) Esiaw�w� ate �u ana mıakp� mıa�e n�n�me,ta�odzinu, alo didi a�ewo siwo �u wolebe mıatr� asi le. Mıate �u akp� nu siwonana be mıa�e dzi me�aa mı be mıa�o toenumake o, siwo le abe ‘dzi �e a�anuyi’ene, si woahia be mıa�e �a. Emae nye d�-w�w� na mıa�e kp��e�udzia. Ne el� �eedzi be anyo be nadzro wo kp��e�udziame la, ke nu ka �ue nadi be yeale �ku �o?Eye aleke naw� aw� t�tr� siwo hia?—Yer.4:4.

12 Nyate�eae nye be: Mele be mıakp�m� be Yehowa nazi mıa dzi be mıaw� t�-tr� o. Egbl� le “gbotsetse nyuit�wo” �u be,‘yeana dzi wo, ne woats� adze si ye.’ Me-gbl� be yeazi wo dzi be dzi nyuit� nasu wosi o. Ele be woanye woawo �ut�wo �e didibe dzi si �oa to, si a�ee fia be yewodze siMawu, la nasu yewo si. Ðe mele be esiananye mıawo ha mıa�e didi oa?

11, 12. (a) Nu ka tae wole be mıa domet� �esia �e nadzro eya �ut� �e dzi me? (b) Nu kaeMawu maw� o?

Page 11: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

13 Yesu gbl� be: “Dzi mee susu v�wobubu, amewuwuwo, ahasiw�w�wo, agbegbegble n�n�wo, fififiwo, a�atso�ase�i�i-wo, busunyagb�gbl�wo doa go tso.” (Mat.15:19) Ne n�vi a�e �e dzi ku atri ale bewova w� ahasi alo matre, eye wogbe dzi-met�tr� la, ate �u ana Mawu magakp� �u-dzedze �e e�u akp� o. Gake ate �u adz�be ame si mew� nu v� ga ma o g� ha na�em� dzodzro v�wo natsi �e e�e dzi me.(Mixle Mateo 5:27, 28.) Esia tae woanyobe mıawo �ut�wo mıadzro mıa�e dzia meakp�. Ne edzro wo dzi me la, �e nekp�n�be dzodzro v� a�e le mewo �e �utsu alony�nu a�e �u, si nye dzodzro a�e si �uMawu makp� �udzedze �o o, si wole bena�e �a ke�ke�ua?

14 Alo ate �u adz� be n�vi a�e si ‘mewuame’ �ut��ut� o nana e�e dziku nu nasele e�e dzi me ale gbegbe be woale fu n�-via Kristot� a�e vevie. (3 Mose 19:17) Ðewoadze agbagba �e sia �e a�e seselelamema si ate �u ana e�e dzi me nase la �a?—Mat. 5:21, 22.

15 Enye dzidz� be kp��e�u ‘dzid�’ sia

13, 14. M� ka nue Kristot� a�e �e dzi ate �uagble nu le e�u le?15, 16. (a) Gbl� ale si woate �u adz�e be “dzimatsomatso” nan� Kristot� a�e si la �e kp��e-�u. (b) Nu ka tae Yehowa medi be “dzi matso-matso” nan� mıa si o?

t�gbi mele Kristot� akpa gat� �u o. Ke haYesu �o nu tso “susu v�wo bubu” ha �u.Wonye nukp�susu alo n�n�me siwo ate�u agble nu le mıa�e agben�n� �e akpage�e �u. Le kp��e�u me, ate �u adz� beame a�e nasusui be ele be yeaw� nute-�e na ye�e �omet�wo le nu sia nu me. Eleeme be Kristot� adi be yeal� ye�e �omet�-wo, menye be yean� abe ‘�keke maml�’siawo me t� ge�e siwo “mel�a ame �e nyao” la ene o. (2 Tim. 3:1, 3) Gake �e woa-te �u adz� be mıava �e l�l� ma afia woa-gb� emea? Ame a�ewo kpl�a xexea �e nu-kp�susu si nye be “dadavi tikpl� me�enao” la �o. Eya ta woate �u a�li wo�e �ome-t�wo ta alo ade wo dzi le nu sia nu me,eye ne ame a�e w� nane �e �omet� a�e�u la, woado dziku abe woawo �ue wo-w�e �o ene. Bu nu si seselelame sia si nuse la na Dina n�vi�utsuwo w� la �u kp�ko. (1 Mose 34:13, 25-30) Eye gabu nu si�a Absalom �e dzi wowu fofoa �e vi Am-non ha �u kp�. (2 Sam.13:1-30) Ðe menye“susu v�wo bubu” ye kpl� wo de nuw�namawo me oa?

16 Mıenya be Kristot� vavawo mewuaame ya o. Gake �e woale n�vi si da vo �ewo�e �omet� a�e �u, alo n�vi si wosusu beeda vo �e wo�e �omet�a �u, la �e d�me ka-�ika�ia? Ate �u adz� be woagbe n�vi siwosusu be ew� nane �e yewo�e �omet�a �u

Ne m´ıedzro

m´ıa�e dzi me

hew� t�tr�siwo hi

˜a la,

m´ıakp�

yayra ge�e

MARCH 15, 2013 11

Page 12: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

12 GBETAKP�X�

la �e amedzrow�w� alo woa�oe be yewo-makpee be woava �u nu kpli yewo gbe-�e o. (Heb. 13:1, 2) Gake nuw�w� alea fiaamemal�mal�, eye mele be mıats� nanekeado taflats� �e esia ta o.

˜�, Dziwomedzro-

la la ya akp�e be “dzi matsomatso” ye lemıa si. (Yer. 9:24, 25) Ðo �ku edzi be Ye-howa xl� nu e�e amewo be: “Mi�e mia�edzi �e boloyiwo �a.”—Yer. 4:4.

ALE SI N`

ANA ‘DZI SI DZE SI YEHOWA’

LA NAKP�T� AN� ASIW`

O

17 Ke ne edzro wo kp��e�udzia me eyenekp� be me�ana �e Yehowa �e nuxl�a-mewo dzi w�w� �u kaba abe ale si hia eneo eye wokp�t� nye “dzi matsomatso” va se�e afi a�e ya �e? Ðewohı ekp� be amegbe-t�v�v�, �k�x�x� alo kesin�nuwo didi, dzi-mesese alo �okuisigben�n� �e dzesi a�e-wo le wo dzi me. Menye wo �eka ko �uekuxi sia le o. (Yer. 7:24; 11:8) Yeremiyagbl� be “dzi dzeagla seto” ye li na e��li meYudat� maw�nute�e mawo. Egbl� kpeebe: “Womegbl� le wo�e dzi me be: minamıav� Yehowa, mıa Mawu, ame si na tsidzana . . . la o.” (Yer. 5:23, 24) Ðe esia me-�ee fia be nu si akpe �e mıa �u mıa�emıa�e “dzi �e boloyiwo �a” ye nye be mıa-

17. Aleke Yehowa v�v� akpe �e mıa �u be dzisi l�na faa �oa to nasu mıa si?

v� Yehowa ahakp� �udzedze �e e�u ge�ewu oa? V�v� nyuit� akpe �e mıa dome-t� �e sia �e �u be dzi si l�na faa �oa toMawu la nasu esi.

18 Ne mıeyi edzi le agbagba dzem aleala, Yehowa ana ‘dzi si mıats� adze sii’ lamı. Le nyate�e me la, nu sia �e �ugbeewodo be yeaw� na amesiamina siwo lenubabla yeyea me, esi wogbl� be: “Ma-ts� nye se la ade wo�e d� me, eye ma�l�e�e wo�e dzi �u, manye Mawu na wo, eyewoawo nanye nye duk�.” Ke aleke mıaw�adze sii nyuie? Egbl� kpee be: “Ame a�e-ke magafia nu x�l�via kple n�via agbl� be:‘Dze si Yehowa’ o, elabena wo kata woa-dze sim tso �eviwo dzi va se �e tsitsia-wo dzi, . . . elabena mats� wo�e vodadawoake wo, eye nyemaga�o �u wo�e nu v�woaz� o.”—Yer. 31:31-34.�

19`E�ale m� kp�m be nubabla yeyea

na�e vi na ye tegbee le dzi�o loo alo leanyigba dzi o, ele be woanye wo didi beyeadze si Yehowa ahanye e�e amewo do-met� �eka. Gake ne won� te �e Kristo �etafev�sa dzi ts� wo nu v�wo ke wo ko hafiyayra siawo ate �u asu asiwo. Esi Mawuate �u ats� wo nu v�wo ake wo ta la, elebe esia na�a wo nal� ats� amewo �e nuv�wo ake wo faa, ne esia w�w� adze nusese na wo g� ha. Dziku alo fulele �e sia�e si nal� a�e �a le wo dzi me la ade wo�ut� dziwo. Esia w�w� a�ee afia be me-nye �eko nedi be yeasub� Yehowa ko o,ke edi be yeadze sii nyuie wu ha. Ekemaan� abe ame siwo �u Yehowa to Yeremiyadzi gbl� le be: “Miadim, eye miakp�m, ne-nye be miebia tanye se tso mia�e dzi bli-bo me ko. Eye mana miakp�m.”—Yer. 29:13, 14.

� Wodzro nu si nubabla yeyea nye la me le MawuLe Nu �om Na Mı To Yeremiya Dzi gbalea �eta 14 lia me.

18. �ugbe kae Yehowa do na nubabla yeyeame t�wo?19. Nu nyui kawoe Kristot� vavawo le m�kp�m na?

Page 13: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

TOGB be wow� yame�u de�g�wo egbea ha la, �e-sia�i si wole be yame�ukula naho yame�u a�e la, elebe woale �ku �e nu vovovo siwo wu 30 �e d�w�w�nyuie �u. Ne mez� �e e�e m�fiamegbalea dzi p�p�p�hele �ku �e nu veviawo �u nyuie hafi ho o la, ate �uadze af�ku b�b�e.

`Enya yame�ukula siwo wodea dzi

�o na edziedzi be woaw� esia �esia�ia? Wo domet�siwo bi �ut� lae! Woawoe nye ame siwo ate �u aka �ewo �okuiwo dzi fuu akpa ahado kpo �kulele �e nusiwo hia �u.

2 Abe yame�ukula si dedien�n� le vevie na ene la,wo ha ate �u ade dzesi nu vevi a�ewo siwo �u wolebe nan� �ku lem �o be wo x�se nagagb�dz� le n�n�-me sesewo me o.

`E�ale Mawu sub�m �e ge�ewoe nye

esia loo alo ex� ny�nyr� ete�e medidi o, ele vevie benan� �ku lem �e wo x�se kple �okuits�ts� na YehowaMawu �e nuvanyenye �u. Ne mıelea �ku �e nu vevisiawo �u edziedzi o la, �omedodo si le mıa kple Mawudome ate �u agble. Biblia xl� nu mı be: “Ame si susube yele tsitre la nakp� nyuie be woagadze anyi o.”—1 Kor. 10:12.

3 Ehia be Kristot� siwo n� Galatia nan� �ku lem �ewo�e x�se �e seseme �u ahade asix�x� gb�gb�mebl�-�e si su wo si �u. Yesu to e�e tafev�saa dzi �u m�nu-kp�kp� �i na ame siwo x� eyama dzi se la be wovanya Mawu le m� t�x� a�e nu—wova zu Mawu �e viwo!(Gal. 4:9) Be Galatiat� mawo nayi edzi an� �omedodot�x� ma me kple Mawu la, ele be woagbe ame siwokp�t� le Yuda sub�sub� me �e asi, siwo n� t� tem�e Mose �e Sea me lele �e asi dzi la, �e nufiafiawo.

1. Nu ka tae yame�ukulawo lea �ku �e nu vovovowo �unyuie hafi hona?2. Nu kawo �ue woanyo be Kristot� nan� �ku lem �o edzi-edzi?3. Nu kae wohia be Kristot� siwo n� Galatia naw�?

“M ´IEVA NYA MAWU”

—KE NU KAEGASUS?

“Mieva nya Mawu.”—GAL. 4:9.

ALEKE N`

AÐO WO �UI?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Nu ka tae w`oanyo be m

´ıan�

�ku �om af��e�e vevi a�ewo dzi

edziedzi?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Nu ka tae w`ole be Kristot� tsitsi-

wo h˜a nayi edzi an� �g�yiyi w�m

le gb�gb� me?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Nu ka tae w`ole be m

´ıan� �ugble

dem le m´ıa�e x�se kple m

´ıa�e

adz�gbe�e�e na Yehowa �u?

13

Page 14: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

14 GBETAKP�X�

Hamea me t� siwo menye Yudat�wo osiwo nye a�amatsomatsot�wo la men�Sea te kp� g� ha o! Ehia be Yudat�wo kpleame siwo menye Yudat�wo o siaa naw��g�yiyi le gb�gb� me. Ele be woade dzesiibe yewomate �u azu ame dz�dz�ewo toMose �e Sea dzi w�w� me o.

MAWU NYANYA �E

AF�ÐEÐE GB˜

AT�AWO

4 Susu vevi a�e tae wo�l� a�a�u siapostolo Paulo �o na Galatiat�wo la�e Biblia me �o: be Kristot� vavawonagatr� megbe de Biblia me nyate-�e x�asiawo eye woatr� ayi nu siwo wo-gble �i la gb� o. Menye Galatia hameawo�e�e koe Yehowa ts� e�e gb�gb� �a apos-toloa wode dzi �o na o, ke bo� esub�lawokatae wode dzi �o na be woayi edzi an� tesesıe.

5 Anyo be mı kata mıa�o �ku af� siwomıe�e hafi vo tso gb�gb�mekluvinyenyeme heva zu Yehowa Ðasefowo la dzi. Benate �u aw� esia la, de �ugble tso nyabia-se eve siawo �u kp�:

`E�o �ku af� siwo

ne�e hafi dze na ny�nyr�x�x� la dzia?`E�o �ku ale si new� va nya Mawu, eyeMawu va nyawo, si w�e be gb�gb�mebl�-�e su asiwo la dzia?

6 Mı kata mıew� af��e�e vevi asiekea�ewo. Af��e�e vevi siawo dze le a�a-ka si nye “Af��e�e Siwo Kpl�a Ame YiaNy�nyr�x�x� Kple Tsitsi Gb�e” la me.�ku�o�o af��e�e asieke siawo dzi namıa �okuiwo edziedzi ado �use mı bemıagatr� ayi xexemenu siwo mıegble �ila gb� o. Abe ale si yame�ukula bibi si��a �u �o lea �ku �e nu vevi a�ewo �u�esia�i hafi hona be woate �u aku �uadedie ene la, ne wo ha edzroa nu vevi sia-wo me la, akpe �e �uwo be nayi edzi aw�nute�e.

4, 5. A�a�u kae Paulo �o na Galatiat�wo, eyealeke esia le vevie na mıawo ha?6. Af��e�e vevi kawo mee mıadzro?

AME SIWO MAWU NYA LA YIA

EDZI N�A GB�GB�ME�G�YIYI W�M

7 Nu siwo �u wole be yame�ukula nale�ku �o la �oa �ku edzi n� be nu vevia�ewo li wole be woaw� �esia�i hafi aho.Mıawo ha mıate �u an� �ku lem �e gb�-gb�me�g�yiyi siwo w�m mıele tso esimemıex� ny�nyr� la �u edziedzi. Paulo �l�na Timoteo be: “Yi edzi nale nya nyuit�-wo, siwo nese le gb�nye kple x�se kpa-kple l�l� si le Kristo Yesu me la �e kp��e-�u me �e asi.” (2 Tim. 1:13) Mawu �e Nyala mee ‘nya nyuit�’ siawo le. (1 Tim. 6:3)Ale si ko nutala a�e �e nu�e�e �e agbaledzi nana mıekp�a ale si l��o nua �ut� avan� �e kp��e�u ene la, nenema kee ‘nyate-�ea �e kp��e�u’ la ha nye nu si dzi mıe-kp�na nyaa nu si dim Yehowa le tso mıasi hew�na �e edzi. Eya ta mina mıale �ku�e af� siwo mıe�e hafi x� ny�nyr� la �une mıakp�e �a be mıele z�z�m �e nyate-�ea �e kp��e�ua nu tututu ha.

8 Af��e�e gbat�e nye be mıesr� nu eyesidzedze su mıa si. Eyome mıedo �usemıa�e x�se. Ke ha ele be mıayi edzi an�tsitsim le nu vevi eve siawo me. (2 Tes.1:3) Tsitsi l� �g�yiyiw�w� �aa �e eme.“Tsitsi” fia be nane nan� dzidzim �e edziahan� ta kekem �e edzi. Esia fia be leny�nyr�x�x� megbe la, ehia be mıan��g�yiyi w�m le mıa�e gb�gb�memenye-nye me, ale be mıayi edzi an� tsitsim kemenye be mıatsi te�e �eka o.

9 Mıate �u ats� mıa�e tsitsi le gb�gb�me as� kple ale si ati tsinae. Ne ati �ekewo de to nyuie la, atia ate �u atsi ava zuati ga a�e. Le kp��e�u me, Libanon �e se-derti a�ewo tea �u k�na abe dzi�ox� tu�e-dzi 12 ene, wo�e kewo dea to �ıi, eye wo�e

7. Nu ka �e kp��e�u nue wole be mıaz� �o, eyenu ka tae?8, 9. (a) Nu ka tae wole be mıayi edzi an� tsi-tsim le sidzedze kple x�se me? (b) W� vevienye-nye si le gb�gb�metsitsi �u kple nu si tae wolebe mıayi edzi an� tsitsim la �e kp��e�u.

Page 15: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

MARCH 15, 2013 15

kpeme �e titrime dea meta 12. (Haw. 5:15) Ne sedertiwo tsi kabakaba �o afi a�ev� la, wogan�a tsitsim ya gake megadze-na wokp�na tututu o. Ke bo� ne �eawova le yiyim la, wololona �e edzi, wo�e kedea didi�e �ıi eye atia va sesena �e edzi.Nenemae wole le Kristot�wo �e tsitsi hagome. Mıate �u atsi kabakaba le �eyi�i siwon� Biblia sr�m kpli mı me ahax� ny�-nyr�. Hamea me t�wo kp�a dzidz� ne wo-kp� �g�yiyi si w�m mıele. Mıate �u adzeazu m��elawo alo m�nukp�kp� bubuwoasu mıa si. Ne �eawo va le yiyim la, mıa�e�g�yiyi le gb�gb� me megan�a dzedzemtututu o. Ke ha ehia be mıayi edzi an� tsi-tsim le x�se kple sidzedze me, azu amesiwo “tsi bliboe, aha�o tsitsime si s� kpleKristo la t� le e�e blibonyenye la me.” (Ef.4:13) Ne mıew� �g�yiyi hezu Kristot� tsi-tsiwo la, ekema mıele abe ati a�e si mie,tsi nyuie heva zu ati ga sese a�e ene.

10 Gake mele be mıa�e tsitsia nase �eafi ma o. Ele be mıa�e sidzedze nan� dzi-dzim �e edzi eye mıa�e x�se nan� to dem�e edzi. Esia aw�e be Mawu �e Nya la anamıan� ke lim ge�e wu. (Lod. 12:3) N�vi-�utsu kple n�viny�nu ge�ewo le Kristohamea me siwo le esia w�m. Le kp��e-�u me, n�vi�utsu a�e si nye hameme-tsitsi �e 30 kple edziv� la gbl� be yekp�-t� le �g�yiyi w�m le gb�gb� me. Egbl�be: “Meva kp� �udzedze �e Biblia �uge�e wu. Mekp�a ale si maw� �e Biblia�e m�fiamewo kple sewo dzi le n�n�mevovovowo me la �esia�i. Nye �udzedze-kp�kp� �e gbeadzisub�sub�d�a �u ha ledzidzim �e edzi �aa.”

NA MIA KPLE MAWU �E

X�L˜

�W�W�A ME NAS˜

E ÐE EDZI

11 Mıa�e tsitsi bia be mıan� tetem �eYehowa si nye mıa X�l� kple mıa Fofo

10. Nu ka tae wole vevie be Kristot� tsitsiwo g�ha nayi edzi an� �g�yiyi w�m?11. Nu kae mıaw� be mıava nya Yehowanyuie wu?

la �u ge�e wu. Edi be mıase le mıa �o-kui me be yekp�a �udzedze �e mıa �u.Edi be mıanya be yel� mı eye be mıele de-die le ye gb�, abe ale si ko �evi si dzi-la l�ame kpla asi k� na la sena le e�okuime be wol� ye eye yele dedie ene, alo abeale si mıawo ha mıesena le mıa �okui mene mıele x�l� vava si dzi mıeka �o gb�ene. Mıenya be menye �keke �eka kplee�e zadodo ye x�l�w�w� kplikplikpli siava n�a mıa kple Yehowa dome o. Ex�a �e-yi�i hafi mıeva dzea sii nyuie hel�n�. Eyata be nava nya Yehowa nyuie wu la, �o�eyi�i a�e ko� �i naxle e�e Nya la gbe siagbe. Eye xle Gbetakp�x� kple Ny�! �e tata�e sia �e kpakple mıa�e Biblia sr�gbalebubuawo ha.

Ati yia edzi n�a tsitsim. Ele be Kristot�wo h˜a

nan� tsitsim �aa

Page 16: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

16 GBETAKP�X�

12 Mawu x�l�wo tsina le gb�gb� me togbedodo�a tso dzi me kple hadede nyui-wo dzi. (Mixle Maleaxi 3:16.) Yehowa �e“towo le wo�e koko�o�o �u.” (1 Pet. 3:12)Abe dzila l�ame ene la, Yehowa �e towole mıa �u. Eya ta ele be mıan� “gbedodo-�a dzi �aa.” (Rom. 12:12) Mawu koe ate�u akpe �e mıa �u be mıava zu Kristot�tsitsiwo. Nu�oanyi sia �e nya�o�eamenu-wo nu se ale gbegbe be mıate �u an� te�e wo nu le mıa �okui si o. Ne mıen�agbedodo�a dzi �aa o la, ekema kpekpe-�e�u si Mawu le l�l�m faa be yeana mı laato mıa �u. Ðe nekp�e be ale si wo gbe-dodo�awo le la nyoa, alo ede dzesii beahia be yeatr� asi le wo �ua?—Yer. 16:19.

13 Yehowa kp�a �udzedze �e ame siwokata “�oa dzi �e e�u” la �u; eya ta ne mıe-va nya Mawu g� ha la, mıadi be mıayi edzian� ha demkple hamea, ale be mıan� amebubu siwo ha va nya eyama la �u kplikpli-kpli. (Nah. 1:7) Esi nu siwo �ea dzi le ame�o b� �e xexe sia me ta la, nunya an� emebe mıan� ha dem kple mıa n�viwo. Yayrakawoe mıakp� tso eme? Mıakp� ame siwoade dzi �o na mı hena “l�l� kple d� nyuiwow�w�” la le hamea me. (Heb. 10:24, 25)Mıehia n�viwo �e hab�b�a, tadeagula siwosi tame�o�o �eka le la �e �u�o�o, alo hame,hafi ate �u aw� �e nya si Paulo �l� na He-brit�wo la dzi. L�l� si �e nya Paulo gbl� la�e�e fia bia be kadodo nan� mıa kple mıan�vi Kristot�wo dome. Eya ta kp� egb� beyedea kpekpeawo edziedzi hekp�a gomele wo me.

14 Hafi mıava zu Kristot�wo la, mıetr�dzi me eye mıegbugb�, alo w� t�tr�wo he�easi le nuw�na gbegblewo �u. Ke ha dzi-met�tr� yia edzi �aa. Esi mıenye amegbe-

12. Nu kae wohia be mıaw� be Yehowa na-nya mı?13. Nu ka tae hadede kple mıa n�vi Kristot�wohia vevie hafi mıate �u atsi le gb�gb� me?14. Aleke dzimet�tr� kple t�tr�w�w� yia edzi�aa?

t� madeblibowo ta la, nu v� le mıa meabe da a�e si xatsa �i hele klalo be yea�umı ene. (Rom. 3:9, 10; 6:12-14) Mina mıa-n� �udz� eye mıagan� a�aba �em �u mıa-�e vodadawo dzi o. Dzidz�t�e la, Yehowagb�a dzi �i na mı esi mıele agbagba dzemvevie be mıa�u mıa�e gb�dz�gb�dz�wodzi ahaw� t�tr�wo. (Flp. 2:12; 2 Pet. 3:9)Nu si akpe �e mıa �ue nye be mıaw� mıa-�e �eyi�i kple nun�amesiwo �u d� nyuieeye mıagazawo ats� ati �okuit�didi �e nu-dzodzrowo yome o. N�viny�nu a�e gbl�be: “Nyate�ea mee wonyim le, ke ha esimetsi la, ale si mebua Yehowae la to vovona ale si n�vi akpa gat� bun�. Ew�na nambe ele be woav�e vevie, eye mese le �o-kuinye me be nyemate �u aw� nu si adodzidz� n� gbe�e o.” Le �eyi�i a�e me-gbe la, n�viny�nua “megava li ke le gb�-gb� me o,” si na be wow� vodada ge�ewo.Egbl� yi edzi be: “Menye �e nyemel� Ye-howa o, �e nyemenya ame si wonye �ut�-�ut� o. Ke ha, esi medo gbe �a vevie zige�e megbe la, meva w� t�tr�. Meva dedzesii be Yehowa le nye al�nu abe �evisue ene hele kpekpem �e �unye ������be ma�u kplamatsedonu �e sia �e dzi,eye wole nu si maw� la fiamem.”

15 “Miyi edzi mian�” nya nyui la ‘gbl�mna amewo.’ Nya siawoe mawud�la a�egbl� na Petro kple apostolo bubuawo esiwo�e wo le gax� me nukut�e. (D�w. 5:19-21)

˜�, gomekp�kp� le gbeadzisub�sub�-

d�a me kwasi�a sia kwasi�a nye nu vevibubu si �u wole be mıale �ku �o. Yesukple Fofoa lea �ku �e mıa�e x�se kple su-b�sub�d�a siaa �u. (Nya�. 2:19) Hame-metsitsi si �e nya mıegbl� do �g� la gbl�be: “Gbeadzisub�sub�d�a w�a akpa vevia�e le mıa�e agbe me.”

16 N� �ugble dem le wo adz�gbe�e�e�u. Nu x�asit� kekeake si le mıa sie nye

15. Nu kawo �ue Yesu kple Fofoa lea �ku �o?16. Nu ka tae woanyo be mıan� �ugble dem lemıa�e adz�gbe�e�e na Yehowa �u?

Page 17: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

AF�ÐEÐE SIWO KPL�AAME YIA NY�NYR�X�X�KPLE TSITSI GB�E

1 M´ıedze nus�sr

˜� g�me heyi edzi le

Yehowa kple Via Yesu Kristo �uti“sidzedze” x�m.—Yoh. 17:3

2 M´ıa�e x�se va s

˜ena �e edzi esi m

´ıa�e

sidzedze le dzidzim �e edzi.—Yoh. 3:16

3 M´ıe�oa nu na Yehowa edziedzi le

gbedodo�a me.—D�w. 2:21

4 M´ıekp� ale si hadede kple hax�set�wo

edziedzi hi˜ae.—Heb. 10:24, 25

5 M´ıetr�a dzi me tso m

´ıa�e nu v

˜�wo me.

—D�w. 17:30

6 M´ıegbugb�, alo w�a t�tr�wo he�ea asi

le nuw�na gbegbl˜ewo �u.—D�w. 3:19

7 M´ıa�e x�se

˜aa m

´ı m

´ıegbl�a nya la na

amewo.—2 Kor. 4:13

8 M´ıets� m

´ıa �okui �e adz�gbe na

Yehowa be m´ıadze Yesu yome p�p�p�.

—1 Pet. 4:2

9 M´ıets� ny�nyr�x�x� �e tsi me �o kpe

m´ıa�e adz�gbe�e�e dzi.—1 Pet. 3:21

mıa kple Yehowa dome �omedodoa. Enyaame siwo nye et�wo. (Mixle Yesaya 44:5.)N� �ku lem �e mia kplii dome �omedo-doa �e nyonyome �u eye nan� gbe dom �atso e�u. Az� ha, n� �ku �om �keke si dzinex� ny�nyr� si nye �keke vevi a�e na wola dzi. Esia akpe �e �uwo nan� �ku �omedzi be wo ny�nyr�x�x� ye �o kpe nya-metsotso vevit� kekeake si new� kp� dzi.

DZIDODO ANA N`

AYI

EDZI AN� YEHOWA �U

17 Esi Paulo n� agbale �l�m na Galatia-t�wo la, ete gbe �e dzidodo �e vevienye-nye dzi. (Gal. 6:9) Esia le vevie na Kristot�-wo egbea ha.

`Ato xaxawo me godoo, gake

Yehowa akpe �e �uwo. Yi edzi nan� gbedom �a nan� gb�gb� k�k�ea biam.

`Akp�

dzidzeme ne Yehowa na wo nuxaxawo tr�zu dzidz�, eye wo dzima�itsitsiwo zu dzi-�e�i. (Mat. 7:7-11) Wo ya bu nya sia �ukp� ko: Ne Yehowa lea be na dzi�oxewo la,�e male be na wo, ame si l�e hets� �okui-wo nae, la oa? (Mat. 10:29-31) Kuxi ka keene�ado goe o, megagbugb� �e megbe o,megana ta gbe�e o. Yayra gbogbo kawoenye esi su mıa si le esi Yehowa nya mı ta!

18 Ne nyits� laa ye neva nya Mawuhex� ny�nyr� la, ke nu kae gasus�? Yiedzi nan� Yehowa nyam nyuie wu eyenan� tsitsim le gb�gb� me. Eye ne �e ge-�ewoe nye esia nex� ny�nyr� la, ke nukae gasus�? Wo ha yi edzi nana wo si-dzedze Yehowa nan� dzidzim �e edzi eyewoan� to dem �e edzi. Mele be mıasusuigbe�e be ale si mıa kple Mawu dome lefifia la s� gb� na mı o. Ke bo� mina mıkata mıan� �ku lem �e nu vevi siawo �uedziedzi be �omedodo si le mıa kple mıaFofo l�l�a, mıa X�l� kple mıa Mawu, Ye-howa, dome la nan� sesem �e edzi �aa.—Mixle 2 Korintot�wo 13:5, 6.17. Nu ka tae dzidodo hia mı be mıan� Yehowa�u kplikplikpli?18. ‘Esi neva nya Mawu’ la, ke nu kae gasus�na wo?

MARCH 15, 2013 17

Page 18: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

18 GBETAKP�X�

Nu vevi siwo kpena �e m´ıa �u domet� �ekae nye

ak�fafa si m´ıekp�na tso �omet�wo, x�l

˜�wo kple ha-

x�set�wo gb�.

X�l˜� l

˜�ame �e nya fak�namewo ate �u an� abe

d�mi si daa gbe le ame �u henana ame �e l˜ame ha-

yana ene. (Lod. 16:24; 18:24; 25:11) Gake menye

ale si amewo afa ak� na m´ı �u koe m

´ı Kristot� vav

˜a-

wo m´ıetsia dzi �o o. Ke bo� m

´ıetsia dzi �e ale si m

´ıa-

wo h˜a “m

´ıato ak�fafa si Mawu ts� le ak� fam na m

´ıa

�ut�woe la dzi afa ak� na ame siwo le xaxa �e sia �e

�omevi me tom la” h˜a �u. (2 Kor. 1:4; Luka 6:31)

Antonio, si nye nutome g˜a dzikp�la le Mexico, kp�

nya sia �e vevienyenye dze sii.

Esi ��ktawo kp� u me kansa, si nye d�l´ele v

˜��i

a�e, le Antonio �u la, e�e dzi gb˜a vevie. Ke h

˜a, edze

agbagba be yea�u ye�e blanuil´ele dzi. Nu kae w

`ow�?

Edzea agbagba �oa �ku Fia�u�ehawo dzi hedzia wo

be yean� emenyawo sem ahan� �ugble dem le wo

�u. Nu bubu siwo h˜a fa ak� n� ge�e ye nye koko�o�o

na Yehowa kple Biblia la xexl˜e.

Gake Antonio va de dzesii be, nu vevi siwo kpe �e

ye �u la domet� �ekae nye hax�set�wo �e ak�fana-

me. Egbl� be: “Ne dzi �e le nye kple sr˜�nye �o la, m

´ıe-

y�a hamemetsitsi a�e si nye m´ıa�e �omet� w

`ova doa

gbe �a kpli m´ı. Esia faa ak� na m

´ı �ut�, eye w

`onana

m´ıa�e dzi dzea eme.” Egbl� kpee be: “Le nyate�e me

la, le m´ıa�e �omet�wo kple hax�set�wo �e kpekpe�e-

�u me la, m´ıete �u �u blanuil

´elea dzi le �eyi�i kpui

a�e ko me.” Aleke gbegbe w`odaa akpe �e x�l

˜� l

˜�a-

me l´ebename siawo tae nye esi!

Nu bubu si kpena �e ame �u le xaxa�iwoe nye

gb�gb� k�k�e si �ugbe Mawu do. Apostolo Petro gbl�

be “nunana faa” ye Mawu �e gb�gb� k�k�ea nye.

(D�w. 2:38) Esia dze k�t� esi wots� gb�gb� k�k�ea si

ami na ame gbogbo a�ewo le �e 33 M.�. �e Pente-

koste dzi. Gb�gb� k�k�ea nye nunana si kp�t� li na

m´ı kat

˜a egbea. Enye nunana si mav� akp� o; eya ta

nu ka tae m`ayi ebiabia dzi be woana w

`o le agb�s�s�

me o?—Yes. 40:28-31.

TS� ÐE LE EME NA AME SIWO LE FU KPEM

LA VEVIE

Apostolo Paulo to n�n�me ses˜e ge�ewo me, edze

�g� ku �ea�ewo�i g˜� h

˜a. (2 Kor. 1:8-10) Gake Paulo

mev˜�na na ku o. Enya be Mawu le megbe na ye, eye

esia fa ak� n� ge�e. Egbl� be: “Woayra m´ıa A�et�

Yesu Kristo �e Mawu kple Fofo, ame si nye d�met�-

tr�wo �e Fofo kple ak�fafa kat˜a �e Mawu, ame si faa

ak� na m´ı le m

´ıa�e xaxa blibo la kat

˜a me.” (2 Kor. 1:

3, 4) Paulo mena e�e nu w� nublanui na e�okui o.

Ke bo� nu siwo me w`oto la kpe �e e�u w

`osr

˜� veve-

se�eamenu, si na w`osu te be w

`oafa ak� na ame

bubu siwo �o xaxa me.

Esi Antonio va haya la, ete �u gatr� yi e�e m�z�z�-

d�a dzi. Togb� be ets�a �e le hax�set�wo me xoxoxo

h˜a la, le nudz�dz� sia megbe la, eya kple sr

˜�a wo-

dze agbagba et�x�e be yewoasr˜a n�vi siwo dze d� la

akp� ahado �us˜e wo. Le kp��e�u me, esi Antonio yi

�akp� Kristot� a�e si dze d� vevie �a la, ede dze-

sii be kpekpeawo dede megadzroa n�vi�utsu sia o.

Antonio �e eme be: “Menye �e n�vi�utsua mel˜� Ye-

howa alo n�viawo o, ke bo� e�e d�l´elea ye kp� �us

˜e

�e edzi ale gbegbe be w`ole sesem le e�okui me be

vi�e a�eke megale ye �u o.”

Nu siwo Antonio w� ts� de dzi �o na n�vi�utsu sia

si dze d� la domet� �ekae nye be, ebia tso esi be

w`oado gbe �a le kpekpe a�e si wow� nyits� laa me.

Togb� be n�vi�utsua se le e�okui me be yemedze o

h˜a la, el

˜� �e edzi. Antonio gbl� be: “Edo gbea �a

nyuie �ut�, eye ema megbe la, e�e n�n�me tr� enu-

make. Ekp�e be vi�e gale ye �u.”

Nyate�ee, m´ı kat

˜a m

´ıedoa dzi le fukpekpewo

me, wo�anye suewo alo g˜awo o. Gake abe ale si

Paulo gbl�e ene la, esia ana m´ıasu te afa ak� na

ame bubu siwo h˜a le xaxawo me tom. Eya ta mina

m´ıats� �e le fu siwo kpem m

´ıa n�vi Kristot�wo le

me, eye m´ıafa ak� na wo le m

´ıa Mawu Yehowa s�-

sr˜� me.

Na Woafa Ak� Na W`o—W

`o H

˜a Fa Ak� Na Amewo

Esi m´ı kat

˜a m

´ıenye ame madeblibowo ta la, m

´ıedzea d�; �ea�ewo�i enyea d�l

´ele ses

˜ewo

g˜� h

˜a. Ne edz� alea la, nu kawoe kpena �e m

´ıa �u m

´ıedoa dzi?

Page 19: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

ÐE N`EÐEA dzi �i le fifi xexe sia mea? Ne me�ea dzi

�i o la, ke nyae be menye wo �ekae o! Tso blema ke la,ame siwo kata l� Yehowa vava la sena le wo �okui mebe amedzrowoe yewonye le nu�oanyi sia me. Le kp�-�e�u me, esi Mawu sub�la w�nute�ewo n� �u�umtso te�e yi te�e le Kanaan-nyigba dzi la, wo�u eme leduto�o be, “yewonye amedzrowo kple ame siwo leanyigba la dzi hena �eyi�i kpui a�e.”—Heb. 11:13.

2 Nenema kee Kristo yomedzela amesiamina siwo�e “dumevinyenye �e gomen�amesi le dzi�owo” la,kp�a wo �okuiwo “abe amedzrowo kple ame siwo lihena �eyi�i kpui a�e la ene” le fifi nu�oanyi sia me.(Flp. 3:20; 1 Pet. 2:11) Kristo �e ‘ale bubuawo’ ha me-nye “xexea �e akpa a�eke o, abe ale si ko [Yesu me-nye] xexea �e akpa a�eke o la ene.” (Yoh. 10:16; 17:16)Gake ema mefia be “n��e” mele Mawu �e amewo si o.Le nyate�e me la, n��e si le dedie wu �e sia �e yele mıa si; esi womate �u akp� kple �ku o, ke bo�kple x�se�kuwo ko. Mose �l� bena: “A�et� [Yehowa],sitso�e nenye na mı tso dzidzime yi dzidzime.”� (Ps.90:1) Aleke Yehowa �ee fia be yenye “sitso�e” alo n��ena esub�la w�nute�e siwo n� anyi le blema? Alekewonye “sitso�e” vava na e�e ame siwo �u e�e �k� leegbea? Eye aleke woanye dedien��e le ets�me?

“SITSO�E” VAV˜

AE YEHOWA NYE NA

ESUB�LA SIWO N� ANYI LE BLEMA

3 Kp��e�unyagb�gbl�wo b� �e Biblia me, eye Psal-mo 90:1 nye wo domet� �eka. Kp��e�unyagb�gbl�

� Xexe Yeye G�me�e�e Biblia �e Psalmo 90:1 g�me be: “Oo, Yehowa,wo la, n��e �ut��ut� nenye na mı tso dzidzime yi dzidzime.”

1, 2. Aleke Mawu sub�lawo sena le wo �okui me tso nu�oa-nyi sia �u, eye n��e ka t�gbie le wo si?3. Nu kae nye kp��e�unyagb�gbl� si le Psalmo 90:1 �e nyatiakple kp��e�ua, eye go ka mee nyatia kple kp��e�ua s� kplewo n�ewo le?

YEHOWA YE NYEM ´

IA E SITSO E

“A�et� [Yehowa],sitso�e nenye na mıtso dzidzime yidzidzime.”—PS. 90:1.

ALEKE N`

AÐO WO �UI?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Aleke Yehowa nye “sitso�e” vav˜a

na esub�la w�nute�e siwo n�

anyi le blema?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Nu kae m´ıate �u asr

˜� tso Abra-

ham �e nute�ew�w� me?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Aleke m´ıate �u a�ee afia be Ye-

howa nye “sitso�e” vav˜a na m

´ı?

19

Page 20: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

20 GBETAKP�X�

sia �e nyati lae nye Yehowa, kp��e�u laenye sitso�e alo n��e. Eye go si me nyatiakple kp��e�ua s� kple wo n�ewo le yenye be, mıekp�a l�l�, �utifafa kple dedie-n�n� tso Yehowa gb� abe ale si ko mıe-kp�a m� be mıakp�e le mıa n��ewo ene.Esia w� �eka kple Mawu �e amenyenye,elabena eya amea nye l�l�. (1 Yoh. 4:8)Enye �utifafa �e Mawu, si nana esub�law�nute�ewo ‘n�a dedie.’ (Ps. 4:9) Le kp�-�e�u me, bu ale si wow� nu kple blema-fofo w�nute�ewo, abe Abraham ene �ukp�.

4 Abraham, si woy�na �ema�i beAbram, anya w� yaa vie esi Yehowa gbl�n� be: “�u le wo anyigba dzi kple �owo-meawo gb� . . . nayi anyigba, si mafiawo la dzi!” Ne Abraham tsi dzima�i hala, �ewohı nya siwo Yehowa gbl� kpee

4, 5. Aleke Mawu nye “sitso�e” na Abraham?

la anya na e�e dzi nadze eme. Egbl� be:“Maw� wo duk� ga, eye mayra wo, manawo �k� nany� . . . Mayra ame siwo yrawo, ke ame siwo doa vlo wo la, ma�o fiade wo.”—1 Mose 12:1-3.

5 Yehowa �e nyawo �ee fia be, etiaebe yeanye sitso�e na Abraham kple e�edzidzimeviwo. (1 Mose 26:1-6) Yehowaw� e�e �ugbedodoa dzi. Le kp��e�u me,exe m� na Egipte Fia Farao kple GerarFia Abimelex be womede asi Sara �u oeye womewu Abraham ha o. Ekp� Isakkple Rebeka ha ta le m� mawo ke nu.(1 Mose 12:14-20; 20:1-14; 26:6-11) Bibliagbl� be: “[Yehowa] mena ame a�eke tewo �e anyi o, eye wohe to na fiawo le wota. [Egbl� be:] Migaka asi nye amesiami-nawo �u o, eye migaw� v� a�eke nye nya-gbl��ilawo o!”—Ps. 105:14, 15.

6 Nyagbl��ila mawo domet� �ekaenye Abraham t�gbuiy�vi Yakob. Esi �e-yi�i de na Yakob be woa�e sr� la, fofoaIsak gbl� n� be: “Mega�e sr� tso Kanaan-viny�nuwo dome o! Yi Mesopotamia �edawo fofo Betuel �eme, eye na�e dawon�vi Laban �e viny�nu a�e!” (1 Mose 28:1, 2) Yakob w� �e fofoa Isak �e nyawo dzienumake. Edzo le e�e �omet� kplikpli-kpli siwo gb� won� dedie le la gb� le Ka-naan, eye edze �aa be eya �eka z� kilo-meta alafa ge�e �e m� yi Xaran nuto me.(1 Mose 28:10) Anya n� e�okui biam be:‘eka�ie matr� agb�? Ðe nyruinye ax�matuu ahats� ny�nu si v�a Mawu nam ma-�ea?’ Ne biabia siawo na Yakob tsi dzo-dzodzoe ha la, �ikeke mele eme o be e�edzi dze eme esi wo�o Luz, si didi kilome-ta 100 tso Beer-Seba gb�. Nu kae dz� leLuz?

7 Esi Yakob �o Luz la, Yehowa �e e�o-kui fiae le dr�e me, eye wogbl� n� be:

6. Nu kae Isak gbl� na Yakob be woaw�, eyealeke Yakob anya se le e�okui me?7. Aleke Mawu to dr�e dzi na kaka�edzi Ya-kob?

‘Nyemagbl˜e w

`o �i o’

Page 21: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

“Man� anyi kpli wo, eye afi sia afi, si nayila, makp� dziwo, eye mana nagatr� avaanyigba sia dzi. Elabena nyemagble wo �i,va se �e esime maw� nya, siwo megbl�nawo la dzi o.” (1 Mose 28:15) Nya mawoanya fa ak� na Yakob ahana kaka�edzii�ut�!

`Ate �u akp� ale si woan� gogom le

m�a n� dzi yina kple didi vevie be yeakp�ale si Mawu �e nya mawo ava emee la lesusu mea? Ne wo ha e�u le mia de yi �alesub�sub�m le duk� bubu a�e me la, ke�ewohı ase le �okuiwo me abe ale si Ya-kob se le e�okui mee ene. Gake �ikekemele eme o be ele ale si Yehowa le be lemna woe la te�e kp�m.

8 Esi Yakob �o Xaran la, nyruia La-ban x�e atuu eye emegbe wots� Lea kpleRaxel n� wo�e. Gake le �eyi�i a�e me-gbe la, Laban n� agbagba dzem be yeabaYakob, esi wo�� li e�e fetu zi ewo s��!(1 Mose 31:41, 42) Ke ha, Yakob do dzile nu madz�madz� siawo kata me, eyewoka �e edzi be Yehowa ayi edzi ale bena ye—eye Wole be n� ha! Le nyate�e mela, le �eyi�i si me Mawu gbl� na Yakobbe woatr� ayi Kanaan la, “alewo kplegb�wo, kosiviwo kple kluviwo, kpos�wokple tedzi ge�ewo” su esi. (1 Mose 30:43)Yakob kp� �udzedze �e nu si Yehowa w�n� la �u vevie eye wodo gbe �a be: “Nye-medze wo nublanui, si nekp� nam, kplewo anukware, si ne�i na wo d�la la do-met� a�eke o; elabena nye ati sia mets�tso Yordan sia, ke az� la metr� zu asafo-k� eve.”—1 Mose 32:11.

9 Kp��e�u siawo �o kpe Mose �e nyasiawo �e nyate�enyenye dzi be: “A�et�[Yehowa], sitso�e nenye na mı tso dzi-dzime yi dzidzime”! (Ps. 90:1) Nya siawoganye nyate�e egbea ha, elabena Yeho-wa, ame si “metr�na abe v�v�li ene o” la,kp�t� nye sitso�e kple dedien��e na esu-

8, 9. Aleke Yehowa nye “sitso�e” na Yakob, eyenu kae mıate �u asr� tso eme?

b�la w�nute�ewo. (Yak. 1:17) Mina mıa-kp� esia �e kpe�odzi �a.

“SITSO�E” VAV˜

AE

YEHOWA NYE NA M´I EGBEA

10 Kp�e �a le susu me be wokpl� woyi ��nu be nanye �asefo atsi tsitre �e nuvlo w�la v��i a�e si �e amewo kaka �exexea me kata la �uti. Enyaa nu, �usele e�u, e�e tame se eye wonye amewu-la. Aleke nase le �okuiwo me ne e�o nutsi tre �e e�u v� hedo go le ��nudr�-�ea? Ðe nase le �okuiwo me be yele de-diea? Kura o!

`Adi takp�kp� tso set�wo

gb� godoo. Kp��e�u sia �e n�n�me si meYehowa sub�lawo le la fia, elabena woa-woe le �ase �im dzin�ame�ot�e tso Ye-howa �u hele nu klom le fut� v��i Sata-na dzi v�v�man�mee! (Mixle Nya�e�efia12:17.) Gake �e Satana te �u na �o�oe zile Mawu �e amewo nua? Kpao! Le nyate-�e me la, mıele dzidzedze kp�m le gbe�a-�e�ed�a me—eye susu �eka a�e ko� tae:Yehowa gakp�t� nye mıa�e m� sese, mıa-�e “sitso�e,” veviet� le �keke maml� sia-wo me. (Mixle Yesaya 54:14, 17.) Togb�be ele nenema ha la, Yehowa makp�t�anye m� sese na mı nenye be mıe�e m�Satana ble mı mıedo go le mıa�e dedien�-�ea o.

11 Mina mıagasr� nu bubu a�e tso ble-mafofoawo gb�. Togb� be won� Kanaan-nyigba dzi ha la, womede ha kple anyi-gba ma dzi t� siwo w�a �utasenuwohen�a agbe �a�a la o. (1 Mose 27:46) Wo-mehia se gbogbo a�e hafi anya nu si nyobe woaw� kple nu si menyo o. Wonya nusi Yehowa l�na kple nu si wole fui. Esi Ye-howa nye wo n��e ta la, wow� nu sia nusi woate �ui be woaganye xexea �e akpaa�eke o. Wote wo �okuiwo �a kura tso

10. Nu ka tae mıate �u aka �e edzi be Yehowakp�t� nye sitso�e na esub�lawo?11. Nu kawoe mıate �u asr� tso blemafofoawogb�?

MARCH 15, 2013 21

Page 22: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

22 GBETAKP�X�

xexea me gb�. Kp��e�u nyui ka gbegbeenye esi wo�o �i na mı! Ðe nekua kutrivevie sr�a blemafofo w�nute�eawo le wohadede kple modzaka�e�e mea? Nubla-nuit�e la, n�vi a�ewo le Kristo hamea mesiwo �e nuw�nawo �en� fiana be wo�edzi �i le Satana �e xexea me. Ne esenale �okuiwo me nenema vie g� ha la, dogbe �a tso e�u. Ðo �ku edzi be Satanat�e xexe sia nye. Eye Satana nye �okuit�-dila si media mıa�e nyonyo o.—2 Kor. 4:4;Ef. 2:1, 2.

12 Be mıatsi tre �e Satana �e a�a�uv�wo �u la, ele be mıaw� gb�gb�me�o-�o siwo kata Yehowa w� na e�e ame,

12. (a) Gb�gb�me�o�o kawoe Yehowa w� nae�e amewo? (b) Aleke nesena le �okuiwo me ku�e �o�o siawo �u?

siwo w� Eya amea wo�e sitso�ee, la�u d� bliboe. Gb�gb�me�o�o siawo �e�ewoe nye Kristot�wo �e kpekpewo,�ometadedeagu, kple “nunana siwonye amewo”—siwo nye alekpl�la siwoMawu �o be woafa ak� na mı ahakpe�e mıa �u ne mıele n�n�me sesewo metom. (Ef. 4:8-12) N�vi�utsu George Gan-gas, si nye D�dzikp�ha la me t� �e ge�ela gbl� be: “Ne mele [Mawu �e ame-wo] dome la, me�ea dzi �i abe nye �o-mea gb�e mele ene, le gb�gb�meparadi-so me.” Ðe wo ha esena le �okuiwo menenema?

13 Nu bubu si mıagate �u asr� tso ble-mafofoawo gb�e nye ale si wo�e nuw�-na to vovo tso ame siwo dome won� lat� gb�. Abe ale si mıekp�e le memamagbat�a me ene la, wo�u eme “le duto�obe, yewonye amedzrowo kple ame siwole anyigba la dzi hena �eyi�i kpui a�e.”(Heb. 11:13) Ðe wo ha ne�oe kplikpaabe yeato vovo tso xexea gb�a? Esia w�w�men�a b�b�e �esia�i ya o. Gake le Mawukple hati Kristot�wo �e kpekpe�e�u mela, ate �u akp� dzidzedze. Ðo �ku edzibe menye wo �ekae le avu sia w�m o. Elebe ame sia ame si di be yeasub� Yehowa lanate kame kple Satana kple e�e xexea!(Ef. 6:12) Ke ha mıate �u a�u dzi ne mıe-�o �u �e Yehowa �u hena wonye mıa�esitso�e.

14 Nu vevi bubu a�e hae nye esi: Sr�Abraham eye nana wo �ku nan� fetula dzi. (2 Kor. 4:18) Apostolo Paulo �l�bena, Abraham n� “du si g�me�oanyi�ut��ut�wo li na la lalam, du si �e a�a-�uw�la kple tsola ye nye Mawu.” (Heb.11:10) “Du” mae nye Mesia Fia�u�ea. Elebe Abraham nalala “du” ma. Le susu a�e

13. Nu vevi kae mıate �u asr� tso Hebrit�wo11:13 me?14. “Du” ka lalam Yehowa sub�lawo n� leblema?

Mawud�lawo kpena �e Mawu sub�lawo�u hekp�a wo ta

Page 23: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

MARCH 15, 2013 23

nu la, mıawo ya mıele elalam o. Elabenaele dzi �um fifia le dzi�o. Gawu la, kpe-�odzi ge�ewo �ee fia be ava �u anyigbabliboa dzi kpuie. Ðe Fia�u�e ma nye nu�ut��ut� na woa? Ðe wokp�a �use �eale si nen�a agbee, ale si nebua nu�oanyisia kple nu siwo nets� �oa n��e gbat�e ladzia?—Mixle 2 Petro 3:11, 12.

YEHOWA AKP�T� ANYE “SITSO�E”

VAV˜

A NA M´I ESI NUWUWUA LE A�E TUM

15 Esi Satana �e xexea �e nuwuwu lea�e tum la, “fu�uame” la nu an� sesem�e edzi. (Mat. 24:7, 8) Nuwo agble �eedzi godoo ne xaxa ga la dze eg�me. D�-w��ewo akaka, nu ge�e atsr�, eye dzidzia�o amewo. (Hab. 3:16, 17) Amewo atsidzodzodzoe ale gbegbe be woa�la “wo�okui �e dowo kple towo �e agawo me.”(Nya�. 6:15-17) Gake e�anye agado �u-t��ut�wo loo alo dunyahenu�oanyia aloasitsahab�b�wo o, wo domet� a�eke ma-nye takp�kp� na wo o.

16 Gake Yehowa �e amewo ya an� de-die le Yehowa Mawu, si nye wo�e “si-tso�e” vava la gb�. Abe nyagbl��ilaXabakuk ene la, ‘woatso aseye �e Ye-howa �u, eye woakp� dzidz� �e Mawu,wo�e x�namet� la �u.’ (Hab. 3:18) M�kawo nue Yehowa anye “sitso�e” le �e-yi�i sese t�zi mawo me le? Ðeko mıala-la akp�e �a. Gake mıate �u aka �e esiadzi: Abe ale si won� le Israel vi siwo �utso Egipte yina �ugbedodonyigbaa dzigome ene la, “ameha ga” la akp�t� anyehab�b� si le �o�o nu eye woakp� Mawusinu be woafia m� yewo. (Nya�. 7:9; mi-xle 2 Mose 13:18.) An� eme be Yeho-wa ana m�fiame mawo to hameawo dzi.Yesaya �o nu tso “x�ga” siwo me Mawu�e amewo an� dedie le la �u, eye an�

15. Aleke ets�me an� na ame siwo �oa dzi �exexe sia �u?16. Aleke wole be mıabu Kristo hamea, eye nuka tae?

eme be esia ku �e hame siwo le xexeame godoo la �u. (Mixle Yesaya 26:20.)Ðe nedea asix�x� hamea �e kpekpewo�ua? Ðe new�na �e m�fiame siwo Yeho-wa nana to hamea dzi la dzi enumakea?—Heb. 13:17.

17 Nute�ew�la siwo aku hafi xaxa ga lanadze eg�me g� ha an� dedie le Yeho-wa si nye wo�e “sitso�e” vava la gb�. Lem� ka nu? eyi�i didi a�e le blemafo-fo w�nute�eawo �e ku megbe la, Yehowagbl� na Mose be: “Nyee nye . . . Abra-ham �e Mawu, Isak �e Mawu kple Ya-kob �e Mawu.” (2 Mose 3:6) Yesu y�nya mawo eye wogbl� kpee be: “Menyeame kukuwo �e Mawue wonye o, ke bo�agbagbeawo t�e, elabena wo kata woleagbe n�.” (Luka 20:38)

˜�, le Yehowa gb�

la, �eko wole abe esub�la w�nute�e siwoku va yi la kp�t� le agbe ene, elabena af�wo �e tsitre godoo!—Nyagb. 7:1.

18 Le xexe yeye si gb�na kpuie me la,Yehowa anye “sitso�e” vava na e�e ame-wo le g�mesese bubu a�e nu. Nya�e�efia21:3 gbl� be: “Kp� �a! Mawu �e agba-d� la le amegbet�wo gb�, eye woa-n� anyi kpli wo.” Le g�medzedzea mela, Yehowa ato ete�en�la Kristo Yesu dzian� kple esub�la siwo le anyigba dzi.Le �e akpe �eka la �e nuwuwu, ne Yesuna Mawu �e tame�o�owo va eme bli-boe v� la, ats� Fia�u�ea ade asi na Fofoa.(1 Kor. 15:28) Le ema megbe la, maga-hia be Yesu nanye nyax��eak�la na ame-gbet��omea si de blibo la o; Yehowa �ut�an� anyi kpli wo aha�u wo dzi tee. M�-kp�kp� w�nuku kae nye esi le mıa �g�!Gake hafi �ema�i na�o la, mina mıadzeagbagba �e sia �e asr� blemafofoawo,aw� nute�e ahana Yehowa nanye mıa�e“sitso�e.”

17. M� ka nue Yehowa nye “sitso�e” vava naesub�la w�nute�e siwo ku la g� ha le?18. Le xexe yeyea me la, aleke Yehowa anye “si-tso�e” vava na e�e amewo le m� t�x� a�e nu?

Page 24: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

24 GBETAKP�X�

EDZE �aa be Kristoduk�a �e s�lemeha akpa gat� gbeMawu �e �k� la zaza. Le kp��e�u me, Revised Stan-dard Version Biblia la gbl� le e�e �g�donya me be:“Mes� kura be xexea me kata �e Kristo Hamea . . .naza �k� t�x� a�e ko� na Mawu �eka kolia la o.”

2 Gake dada wonye na Yehowa Ðasefowo ya beMawu �e �k� nan� yewo �u eye yewoado e�e �k� la�e dzi. (Mixle Psalmo 86:12; Yesaya 43:10.) Gawu la,mıebun� be enye m�nukp�kp� t�x� na mı be mıese�k�a g�me henya nya ga si f� �e te ku �e �k�a �utik�k� �u. (Mat. 6:9) Esia nye m�nukp�kp� ga a�e simele be mıa�o asii o. Eya ta mina mıadzro biabia veviet� siwo gb�na me: Nu kae Mawu �e �k�a nyanyafia? Aleke Yehowa w� nu wos� kple e�e �k� ga la he-doe �e dzi? Aleke mıaw� az� le Yehowa �e �k� me?

NU SI MAWU �E �K�A NYANYA FIA

3 Be woanya Mawu �e �k� bia nu ge�e wu e�e �k�“Yehowa” nyanya ko. Ebia be woanya Mawu si tu-tutu Yehowa nye, e�e n�n�mewo, e�e tame�o�owo,kple nu si Biblia gbl� tso ale si wow�a nui, veviet� �eesub�lawo �u la �uti. Nyate�ee, Yehowa �ea sidze-dze sia fiana vivivi wos�na �e e�e tame�o�o ga la mevava nu. (Lod. 4:18) Yehowa �e e�e �k� la fia mıa dzi-la gbat�wo; eya ta Xawa y� �k� ma esi wodzi Kain.(1 Mose 4:1) Blemafofo w�nute�ewo abe Noa, Abra-ham, Isak kple Yakob ene nya Mawu �e �k�a. Gawula, wo�e �udzedzekp�kp� �e Yehowa �u dzi �e edziesi woyra wo, le be na wo, eye wo�e e�e tame�o-�o a�ewo fia wo. Emegbe m�nukp�kp� su Mose siwose Mawu �e �k�a g�me le m� t�x� a�e nu.

4 Xle 2 Mose 3:10-16. Esi Mose x� �e 80 la, Mawu

1, 2. To vovo na Kristoduk�a �e s�lemehawo la, aleke Yeho-wa Ðasefowo bua Mawu �e �k� lae?3. Nu kae Mawu �e �k�a nyanya fia?4. Nu ka tae Mose bia Mawu �e �k� ta se, eye nu ka tae wos�be wotsi dzi �e nya sia �u?

DE BUBU YEHOWA E�K G ˜

A LA �U

“Made bubu wo �k��u �aa.”—PS. 86:12.

`ATE �U AÐE WO MEA?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Nu kae Mawu �e �k�a nyanya

fia?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Aleke Yehowa �e Mawu si �ome-

vi w`onye la fia vivivi?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Nu kae z�z� le Yehowa �e �k�

me bia?

Page 25: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

de d� ga a�e asi n� esi wogbl� n� be:“Nakpl� nye duk� Israel-viwo adzoe tsoEgipte.” Mose bia nya vevi a�e Yehowabubut�e. Ne mıagbl�e la, en� biabiambe: ‘Me�e kuku, �k�wo �e?’ Esi wonyebe Mawu �e amewo nya e�e �k�a xoxo-xo ta la, nu ka tae Mose bia nya sia?Edze �aa be edi be yeanya nu ge�e tsoame si tututu t� �k� ma �uti—edi kpe�o-dzi siwo ana kaka�edzi nasu Mawu �eamewo si be Mawu a�e wo vava. Susu leeme be Mose natsi dzi �e nya siawo �uelabena kluviwoe Israel viwo nye �eyi�ididi a�e. Ðewohı woan� �i kem nenyebe yewo t�gbuiwo �e Mawu la ate �u a�eyewo nyate�e. Nya lae nye be, Israel via�ewo n� Egipte mawuwo sub�m g� haxoxo.—Eze. 20:7, 8.

5 Aleke Yehowa �o Mose �e biabiaa �un�? Egbl� be: “Ale nagbl� na Israel vi-woe nye esi: ‘MANYE ye d�m �e mia gb�,NW.’”� Egbl� kpee be: “Yehowa, mia t�-gbuiwo �e Mawu . . . ye d�m �e mia gb�,NW.” Mawu �ee fia be yeanye nu sia nusi yetiae be yeanye ale be ye�e tame�o-�o nava eme, si fia be ew�a e�e nya dzi�esia�i. Eya ta Yehowa �ut� gbl� le kpu-kpui 15 lia me be: “Esia nye nye �k� te-gbee, eye nye �k� sia dzidzimewo katawoay�.” Aleke gbegbe nya mawo aw� d��e Mose dzi ahado �use e�e x�see nye esi!

YEHOWA W� NU

W`

OS� KPLE E�E �K�A

6 Esi Yehowa de d� asi na Mose me-gbe kpuie la, Ew� nu wos� kple e�e �k�la esi ‘wova nye’ Israel Ðela. E�i gb�Egiptet�wo esi wohe fuw�ame gblenu

� Mawu �e �k� “Yehowa” nye Hebrigbe me d�w�-nya si fia be “woava eme” �e t�tr� a�e. Eya ta Mawu �e�k� la g�mee nye “Enana Wovaa Eme.”

5. Nu kae Yehowa na Mose nya tso E�e �k�a g�-mesese �u?6, 7. Aleke Yehowa w� nu wos� �e e�e �k� gala nu?

ewo va wo dzi, eye wo�ee fia be �usea�eke mele Egipte mawu siwo dome Fa-rao ha le la �u o. (2 Mose 12:12) Le emamegbe la, Yehowa na udzıa ma �e eveeye Israel viawo to eme do go, gake Fa-rao kple e�e a�ak�a ya tsi �ua me. (Ps.136:13-15) Le “gbe ga dzi�� ma dzi” la,Yehowa �ee fia be yenye Agbetakp�laesi wona nu�u�u kple tsi e�e amewo,siwo �ewohı woade mili�n eve va se �eet� alo esi wu nenema! Ena wo�e av�womevuvu le wo �u o, eye wo�e af�kpawomevuvu le af� na wo o. (5 Mose 1:19;29:4)

˜�, Yehowa w�a nu wos�na �e e�e

�k� si �eke mes� kplii o la nu �esia�ieye naneke mexea m� n� o. Egbl� na Ye-saya emegbe be: “Nyee nye Yehowa, eyex�namet� a�eke meli kpe �e �unye o.”—Yes. 43:11.

Mose nya g�mesese si le Mawu �e �k�a �u, eye esia do�us

˜e e�e x�se

MARCH 15, 2013 25

Page 26: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

7 Yosua, ame si va x� �e Mose te�ela, ha kp� nu dzi�� siwo Yehowa w� leEgipte kple gbea dzi la te�e. Eya ta esiwosus� vie Yosua naku la, egbl� na n�-via Israel viwo kple kaka�edzi be: “Mia-wo mienyae tso dzi blibo kple lu�� blibome bena, nya a�eke meto le nya nyui,siwo kata Yehowa, mia Mawu la, gbl� nami la me o, wo kata va me na mi, eye nyaku �eka h� ha meto le eme o.” (Yos. 23:14) Yehowa w� nu si tututu �ugbe wodobe yeaw� la.

8 Nenema ke egbea la, Yehowa ‘nyenu si wotia be yeanye.’ Edo �ugbe to Viadzi be, le �keke maml�awo me la, woa-�e gbe�a Fia�u�egbedeasia “le anyigbablibo la kata dzi.” (Mat. 24:14) Mawu

8. Egbea la, aleke Yehowa le nu si �ugbe wodola dzi w�m?

�usekatat� la �e�e koe ate �u agbl� d�sia �u nya �i, akp� egb� be wow�e, eyewoaza “ame manyagbalewo kple amets�wo” be woaw�e ade goe! (D�w. 4:13) Eya ta ne mıele gome kp�m le d�sia me la, ke mıele akpa a�e w�m leBiblia me nyagbl��ia me vava me. Mıe-dea bubu mıa Fofoa �u eye mıe�en� fia-na be ne mıedo gbe �a be, “Wo �k� �utinak�. Wo fia�u�e nava. Wo l�l�nu navaeme le dzi�o, kple anyigba dzi ha” la,menye alakpanu w�m mıele o.—Mat. 6:9, 10.

E�E �K� DE DZI

9 Esime Israel viwo �u tso Egipte la,Yehowa �e e�okui fia le m� yeye a�e nu.To Se �e nubablaa dzi la, Yehowa va zuwo “sr�,” eye wole be na wo abe ale sisr��utsu lea be na sr�a ene. (Yer. 3:14)Eye Israel viwo va zu sr�any�nu le kp�-�e�um� nu, wova zu duk� si �u E�e �k�le. (Yes. 54:5, 6) Ne wol� faa b�b� wo�okui eye wow� �e e�e sededewo dzi la,Yehowa ayra wo, akp� wo ta, eye woa-na �utifafa wo, abe wo ‘Sr��utsu’ ene.(4 Mose 6:22-27) Esia aw�e be duk�wonade bubu Mawu �e �k� ga la �u. (Mi-xle 5 Mose 4:5-8; Psalmo 86:7-10.) Nya-te�ee, le Israel viwo �e �utinya kata mela, amedzro ge�ewo va tiae be yewoadeta agu na Yehowa. Wow� nu abe Moabny�nu Rut si gbl� na Naomi be, “Woduk� anye nye duk�, eye wo Mawu anyenye Mawu” la ene.—Rut 1:16.

10 Le �e 1,500 siwo kpl�e �o me la, Ye-howa �e nu ge�e fia tso Mawu si �ome-vi wonye �u to ale si wow� nu �e Israelviwo �u me. Togb� be duk�a sea to ha,Yehowa �ee fia zi ge�e be yenye “nubla-nuikp�la” kple “ame si gb�a dzi blewu.”

9, 10. Aleke Yehowa �e nu ge�e fia tso Mawusi �omevi wonye �u le e�e nuw�w� �e Israelviwo �u me, eye nu kae do tso eme?

Farao mel˜� �e edzi gb

˜a be Yehowae nye Mawu

�us˜ekat

˜at� la o

GBETAKP�X�

Page 27: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

MARCH 15, 2013 27

Dzigb��i b� �e esi kpa�. (2 Mose 34:5-7)Gake se�o�e li na Yehowa �e dzigb��i la,eye esia va eme esi Yuda duk�a gbe Viaeye wowui. (Mat. 23:37, 38) �utila meIsrael viwo meganye duk� si �u Mawu�e �k� le o. Le Mawu gb� la, wova le koabe ati a�e si ku he�u ene. (Luka 23:31)�use kae esia kp� �e ale si wobua Mawu�e �k�e la dzi?

11 �utinyawo �ee fia be, esi �eyi�ia-wo va n� yiyim la, alakpadzix�sewo vasu �e alafa gbat� me Yudat�wo si ku �eMawu �e �k� �u; wova bui be mele beyewoay� �k�a o. (2 Mose 20:7) ������la, Yudat�wo va dzudz� Mawu �e �k�ay�y�. Ðikeke mele eme o be eve Yeho-wa be women� bubu dem ye�e �k� �u o.(Ps. 78:40, 41) Gake edze �aa be, Mawusi “�k�e nye Mawu �u�ala” ma�e m� e�e�k� nan� ame siwo gbee eye eya ha gbewo la �u tegbee o. (2 Mose 34:14) Ele benyate�enya sia nana be mıade bubu gamıa W�la la �e �k� �u.

DUK� YEYE SI

�U MAWU �E �K� LE

12 Yehowa to Yeremiya dzi �e e�e ta-me�o�o be ‘yeabla nu yeye’ kple duk�yeye a�e, si nye gb�gb� me Israel, fia.Yeremiya gbl�e �i be duk� yeye sia met�wo kata, “tso �eviwo dzi va se �e tsi-tsiawo dzi,” “dze si Yehowa.” (Yer. 31:31, 33, 34) Nyagbl��i ma te eme vava le�e 33 M.�. �e Pentekoste�kekea dzi esi-me Mawu �o nubabla yeyea anyi. Duk�yeye, si nye “Mawu �e Israel,” si me t�wonye Yudat�wo kple ame siwo menye Yu-dat�wo o lae va zu ‘duk� si woy� henaMawu �e �k� la.’ Yehowa gbl� be wo-nye “ame siwo �u woy� nye �k� �o.”

11. Aleke wodz�e be Yudat�wo va dzudz�Mawu �e �k�a y�y�?12. Ame kawoe va zu duk� si �u Yehowa �e�k� le si �u nya wogbl� �i?

—Gal. 6:16; mixle D�w�w�wo 15:14-17;Mat. 21:43.

13 ‘Ame siwo �u woy� Mawu �e �k��o,’ siwo nye gb�gb� me Israel la me t�gbat�awo za Mawu �e �k�a, eye kaka-�edzit�e la, wow�a esia ne wole nyawoy�m tso Hebri ���l�awo me.� Eya ta le�e 33 M.�. �e Pentekoste�kekea dzi, esi-me apostolo Petro n� nu �om na Yuda-t�wo kple ame siwo tr� dzi me zu Yu-dat�wo, siwo tso duk� vovovowo me la,eza Mawu �e �k�a zi gb� zi ge�e. (D�w.2:14, 20, 21, 25, 34) Kristot� gbat�wode bubu Yehowa �u, eya ta eya ha yra�e agbagba siwo wodze le gbe�a�e�e-d�a me dzi. Nenema kee egbea ha Yeho-wa le yayram �e mıa�e sub�sub�d�a dziesi mıele gbe�a �em e�e �k�a eye mıets�-n� fiaa �ets�lemet�wo tso woawo �ut�-wo �e Biblia me, ne anya w�. To esia dzila, mıekpena �e wo �u wodzea si Mawuvava la. M�nukp�kp� ga kae nye esi wo-nye na wo kple mıawo siaa! Esia ate �uanye �omedodo w�nuku a�e me n�n�kple Yehowa �e g�medzedze. omedodoma ate �u an� tsitsim �e edzi ahan� anyi�aa.

14 Emegbe, veviet� le apostoloawo �eku megbe la, ame a�ewo ts� alakpanu-fiafiawo va n� nu gblem le Kristo hamegbat�awo me. (2 Tes. 2:3-7) A�atsonufia-la siawo va da asi �e Yudat�wo �e k�nyi-nyi si nye be mele be woay� Mawu �e�k� o la dzi. Gake �e Yehowa �e m� e�e

� Hebrigbe me ���l�dzesi ene siwo wots� �l�aMawu �e �k�e la dze le Hebri ���l� siwo Kristot�gbat�wo za la me. Kpe�odziwo �ee fia be Mawu �e�k� dze le Septuagint (Septante) si nye Hebri ���l�a sig�me wo�e �e Helagbe me la �e gbat�awo me.

13. (a) Ðe Kristot� gbat�wo za Mawu �e �k�a?Ðe eme. (b) Aleke nebua m�nukp�kp� si su asi-wo be naza Mawu �e �k�a le sub�sub�d�a melae?14, 15. Aleke mıew� nya be Yehowa kp� e�e�k�a ta?

Page 28: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

28 GBETAKP�X�

�k�a bua? Kpao! Ele eme be mıate �uanya ale si tututu woy�a �k�a le blema oya, gake �k�a ya li va de asi na egbea.Wozae le Biblia g�me�e�e ge�ewo kpleBiblia �uti nunyalawo �e agbalewo me �ealafa ge�ee nye esia. Le kp��e�u me, le�e 1757 me la, Charles Peters �l� bena,to vovo na Mawu �e dzeside�k�, alo bu-bu�k�, ge�ewo la, “edze abe [�k�] Yeho-wa �e nu ge�e wu fia le ame si �omeviwonye �u ene.” Le agbale a�e si Hop-ton Haynes ta ku �e Mawu sub�sub� �ule �e 1797 me la �e ta 7 lia �e g�medze-dze la, egbl� be: “YEHOWAE nye MAWU�e �k� �ut��ut� si Yudat�wo zana; amesi �e�e ko wosub�na; abe ale si Kristokple e�e Apostoloawo ha w�e ene.” Eyemenye �eko Henry Grew (�e 1781 va se�e �e 1862) za Mawu �e �k�a ko ev� o, keede dzesii ha be wodo vlo Mawu �e �k�aeya ta ehia be woak� e�u. Nenema keeGeorge Storrs (�e 1796 va se �e �e 1879),si nye Charles T. Russell �e z�h� kplikpli-kpli la, za Mawu �e �k� abe ale si ko Rus-sell �ut� ha zae ene.

15 e 1931 nye �e t�x� a�e �ut�, elabe-na le �e ma me la, Duk�wo Dome BibliaNusr�viwo, si nye ale si woy�a Mawu �eamewo �ema�i la, ts� �k� si tso ���l�a-wo me, si nye Yehowa Ðasefowo. (Yes.43:10-12) Woto esia dzi na xexea nya beenye dada na yewo be yewonye Mawuvava �eka kolia la sub�lawo, siwo nye‘duk� a�e si wo�e hena e�e �k�,’ eye wo-kafua �k� ma. (D�w. 15:14) Nudz�dz�siawo na mıe�o �ku Yehowa �e nya siwole Maleaxi 1:11 la dzi, afi si gbl� be, “Nye�k� lolo le duk�wo dome tso �edze�e vase �e �eto�o�e.”

Z� LE YEHOWA �E �K� ME

16 Nyagbl��ila Mixa gbl� bena: “Ne

16. Aleke wole be mıase le mıa �okui me esimıenye Yehowa �e Ðasefowo ta?

duk�wo kata domet� �e sia �e le z�z�mle e�e mawu �e �k� me ha la, mıawo yamıaz� le Yehowa, mıa Mawu la �e �k�me �aa tegbee.” (Mika 4:5) Bubu ga a�e�ut�e wonye be Yehowa �e m� woy� e�e�k� �e Biblia Nusr�vi mawo �u. Eye esia�o kpe edzi na wo be Yehowa kp� �u-dzedze �e wo �u. (Mixle Maleaxi 3:16-18.) Nenemae wo ha nesena le �okuiwomea? Ðe nele agbagba �e sia �e dzem be‘yeaz� le Yehowa �e �k� mea’?

`Enya nu

si esia bia?17 Z�z� le Mawu �e �k� me bia nu et�

ya teti. Gba, ele be mıa�e gbe�a �k�ma na amewo, elabena ame siwo “y�aYehowa �e �k� la” koe woa�e. (Rom.10:13) Evelia, ele be mıa�e Yehowa �en�n�mewo afia, veviet� e�e l�l�. Eye et�-lia, ele be mıal� faa aw� �e Mawu �esewo dzi, eye ne mıew�e alea la, mıa-de bubu mıa Fofoa �e �k� k�k�ea �u.(1 Yoh. 4:8; 5:3) Ðe ne�oe kplikpaa beyeaz� “le Yehowa, mıa Mawu la �e �k�me �aa” tegbeea?

18 Ete�e madidi o, woazi ame siwokata gbe Yehowa alo tsia tsitre �e e�u ladzi be woadze si ame si wonye. (Eze. 38:23) Ame siwo w�a nu abe Farao ene hale eme. Farao gbl� be: “Ame ka nye Ye-howa, ne ma�o to e�e gbe”? Ete�e medidihafi wova nya ame si wonye o! (2 Mose5:1, 2; 9:16; 12:29) Mıawo ya mıetiae bemıadze si Yehowa. Enye dada na mı bemıenye duk� si �u e�e �k� le siwo �oatoe. Eya ta mıekp�a m� na ets�me kplekaka�edzi be e�e �ugbedodo si le Psal-mo 9:11 la ava eme, be: “Ame siwo dze siwo �k� la, �oa �u �e �uwo; elabena woYehowa, megblea ame siwo dia yowomem� la �i o.”

17. Nu kae z�z� le Mawu �e �k� me bia?18. Nu ka tae ame siwo kata dea bubu Yehowa�e �k� ga la �u ate �u akp� m� na ets�me kplekaka�edzi?

Page 29: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

Le Flavius Josephus, si nye �utinya�l�la le �ealafa gb

˜at� me, �e agbal

˜e si nye Jewish Antiqui-

ties, Babla 20 lia me la, e�o nu tso “Yakobo” �eku �u eye w

`ogbl� be “enye Yesu, ame si woy�na

be Kristo la, n�vi.” Agbal˜enyala ge�e l

˜� �e edzi

be Josephus ye �l� nya siawo. Gake �ewo ke �i

nya bubu si w`ogbl� ku �e Yesu �u le e�e agbal

˜e

ma ke me. Nu�l��i ma, si woy�na be Testimo-

nium Flavianum, gbl� be:

“�ema�i la, Yesu, ame si nya nu �ut� la n�

nukud�wo w�m—ey�y� be ame mede ede�ehafi o. Enye nufiala si �e nyawo dea dzi gb�

na nyate�ea x�lawo. Ehe Yudat�wo kple Duk�-wo me t� ge�ewo �e e�okui �u. Eyae nye Kris-

to [la]; eye esi m´ıa�e ame �kutawo �oe �e Pi-

lato nu w`ogbl� be woakl

˜ae �e atitsoga �u la,

ame siwo l˜�e tso g�medzedzea me la megbl

˜ee

�i o, elabena e�e e�okui fia wo le �keke et˜�a-

gbe esi wof�e �e tsitre, abe ale si tututu Mawu

�e nyagbl��ilawo gbl� esia kple nyagbl��i akpebubu ge�ewo �i tso e�u la ene; ke et� siwo wo-

y�na be Kristot�wo kp�t� li va se �e egbegbe.”—Josephus—The Complete Works, si g�me

William Whiston �e.

Tso �e alafa 16 lia �e nuwuwu ke la, ame

siwo x�e se be Josephus ye �l� nya siawo kpleame siwo mex�e se o la li nya le wo n�ewo

dome vevie. Franseawo �e blema�utinya�l�la,Serge Bardet, dze agbagba be yeakp� ta na

nya si lim amewo le �e alafa ge�ee nye esiala. E�l� nu siwo �u w

`oke �o la �e e�e agbal

˜e

a�e me; agbal˜ea �e tanyae nye Le Testimonium

Flavianum—Examen historique consid´

erations

historiographiques (Testimonium Flavianum Lae �utinya Me Kuku Tsitotsito).

Menye Kristot�e �utinya�l�la Josephusnye o. Yudat�wo �e �utinya�l�lae w

`onye; eya ta

nu si he nyailia v� ko�ue nye ale si w`oy� Yesu

be eyae nye “Kristo la.” Le Bardet �e numeku-

ku me la, egbl� be asit�nudzinyakui si Josep-hus z

˜a la “s� p�p�p� �e ale si wo�l�a amewo �e

�k� le Helagbe me nu.” Bardet gbl� kpee be, leYudat� siwo nye Kristot�wo gome la, “Christos

si Josephus z˜a la menye nu w�moya a�eke o,”

ev� esia tututue nye nya vevi “si dzi �ikela akpag

˜at� �e a�aba �u vodadat�e.”

Ðe w`oanye be ameflula a�ee �l� nya mawo

be w`oadze abe Josephus �e nu�l��iwoe wonye

enea? Bardet w� numekuku le �utinya kple nu-�l��iawo �ut� �u eye w

`o�o nya ta be esia ma-

nya w� o, elabena “atsy˜a si Josephus ts� �l�a

nui la le et�x� ale gbegbe be ame a�eke mate

�u asr˜�e p�p�p� nenema gbegbe o.”

Ke nu ka �e �i kem amewo kp�t� le? Bardetke �e nyaa �e ke �u, eye w

`ogbl� be, “amewo le

�i kem le Testimonium la �u wu blemanu�l��i

bubuawo kat˜a le esi wots� nya �e Testimonium

la �u ta ko.” Egbl� kpee be “amewo �ut� �e nu-kp�susu” dzie won� te �o le nya hem le �e ala-fa ge�e siawo kat

˜a me le esi womedi be yewoa-

x� nyate�enya sia dzi ase be Yesue nye Kristo la

o ta.

M´ıenya ne Bardet �e numekuku siawo ana

agbal˜enyalawo natr� nukp�susu si le wo si ku

�e Testimonium Flavianum la �u ya o. Gake

esia kp� �us˜e �e Pierre Geoltrain, si nya nu

tso Yudat� siwo sr˜� blema Helat�wo �e k�nuwo

kpakple Kristot� gb˜at�wo �e �utinya �u la dzi.

Ts˜a la, meda asi �e Testimonium la dzi kura o,

eye w`o�ua fewu le ame siwo x� emenyawo dzi

se la �u g˜� h

˜a. Gake etr� susu. Egbl� be Bardet

�e numekukuae na yetr� susu. Geoltrain gbl�be, “tso fifia la, ame a�eke megate kp� be yea-

ke �i Josephus �e nu�l��iawo az� o.”

Kpe�odzi si de �g� wu bubu �e sia �e dzieYehowa Ðasefowo ya n� te �o x�e se be Yesuenye Kristo la—eyae nye Biblia la �ut� me nyawo.

—2 Tim. 3:16.

Josephus �ut�e �l�ea?

MARCH 15, 2013 29

Page 30: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

MegabuM�kp�kp�Gbe�e O!���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Ðe n`enye Yehowa Ðasefo �e ge�ee

���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

nye esia eye n`edi vevie be sr

˜�w

`o

���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

si mele Yehowa sub�m ha�e o la���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

nava w� �eka kpli w`o le tadedeagu

���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

vav˜at� mea? Alo dzi �e le �ow

`o

���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

esi w`odze abe w

`o Biblia nusr

˜�vi si

���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

ts� �e le nus�sr˜�a me gb

˜a la

���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

mete �u va x� nyate�ea o ta?���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

e 40 kloe megbe tso

esime Georgina do go

Ðasefowo zi gb˜at� la,

ekp� sr˜�a Kyriacos w

`ox�

ny�nyr� ml�eba

L�ta si Stella x� tso Alice gb� la

xl˜e be: “Meka �e edzi be ado dzidz�

na w`o �ut� be n

`anya be, ame si

n`esr

˜� nu kple le �e 1974 me la x�

ny�nyr� le nutome g˜a takpekpe si

wow� nyits� laa me”

Page 31: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

MARCH 15, 2013 31

Nute�ekp�kp� siawo siwo tso Britain la akpe�e �uwo nakp� nu si tae mele be nabu m�kp�-kp� gbe�e o.

`Akp� ale si nana “wo abolo nato t�

dzi yii,” le kp��e�unyagb�gbl� nu, ale be nayi edziakpe �e ame siwo me�o to nyate�ea ha�e o la �u.—Nyagb. 11:1.

KUTRIKUKU—ENYE NU SI HI˜

A VEVIE

Nu vevi a�e si hiae nye be naku kutri. Ele benale �e nyate�ea �u eye naku �e Yehowa �u.(5 Mose 10:20) Nu mae Georgina w�. Esi YehowaÐasefowo dze Biblia s�sr� g�me kplii le �e 1970 mela, dzi ku sr�a Kyriacos vevie. Edze agbagba be yea-na woadzudz� nus�sr�a, me�ea m� Yehowa Ðase-fowo gena �e a�ea me o, eye wots�a wo�e agbale �esia �e si wokp� la �ua gbe.

Esi Georgina dze hamea �e kpekpewo dedeg�me la, dzi gaku Kyriacos �e edzi wu. Gbe �ekala, eyi Fia�u�e Akpata me be yeahe nya. Esi n�vi-ny�nu a�e de dzesii be Kyriacos doaHelagbe nyuiewu E�lisigbe ta la, e�o ka na n�vi�utsu Helagbedo-la a�e si le hame bubu me be woava na kpekpe�e-�u. Dzi dz� Kyriacos �e ale si n�vi�utsua w� nu �ee�u d�menyot�e ta, eye wol� kp� gome le Biblianus�sr�a me �leti �� a�ewo g� ha. Gake Kyriacosva dzudz� nua s�sr�.

Kyriacos gayi sr�a Georgina yome titi dzi �e et�s��. Egbl� na sr�a be yeadzo le egb� ne ex� ny�-nyr�. Le �keke si dzi Georgina ax� ny�nyr� la, edogbe �a na Yehowa vevie be ye sr� nagadzo le yegb� o. Esi Ðasefoawo va be yewoakpl� Georginaayi takpekpea la, Kyriacos gbl� na wo be: “Mido�g�. Mıats� mıa�e �u adze mia yome.” Eva takpe-kpea nyate�e, ese �di me nu�oawo kata eye wokp�sr�a �e ny�nyr�x�x� te�e!

Ema megbe la, Kyriacos megatia sr�a yome abetsa ene o, eye vivivi la, ew� t�tr� gawo. e 40 kloemegbe tso esime Georgina do go Ðasefowo zi gba-t� la, ekp� sr�a Kyriacos wox� ny�nyr� ml�eba! Nukae kpe �e Kyriacos �u? Egbl� be: “Meva kp� dzi-dz� �e Georgina �u elabena edo dzi �ut�.” Georgi-na gbl� be: “Togb� be sr�nye n� yonyeme tim ha la,me�oe be nyemadzudz� Mawu sub�sub� akp� o.Le �eyi�i mawo kata me la, meyi edzi n� gbe dom�a na Yehowa eye nyemebu m�kp�kp� gbe�e o.”

ASIX�X� SI LE AMENYENYE YEYEA �U

Nu bubu a�e si akpe �e sr�wo �ue nye be nadoamenyenye yeyea. Apostolo Petro xl� nu sr�ny�nuKristot�wo be: “Mib�b� mia �okui na mia �ut�womia sr�wo, ale be ne wo domet� a�ewo me�oa tonya la o la, wo sr�wo �e agben�n� nya a�eke ma-gbl�magbl�e na�e wo.” (1 Pet. 3:1) Christine w� �ea�a�u�o�o ma dzi, togb� be ex� �e ge�e hafi sr�ava x� nyate�ea ha. Esi Christine zu Ðasefo �e 20kple edziv�e nye esi va yi la, sr�a�utsu John yamex� Mawu dzi se o. John medi be yea�o ye �o-kui �e sub�sub� a�eke me o. Ke ha ekp� ale siChristine ya ts� dzo �e e�e dzix�se yeyea �ui. Johngbl� be: “Mekp�e be enawole dzidz� kp�mwu. E�en�n�me gava nyo �e edzi, edoa vevie nu, eye esiakpe �e �unye medo dzi le n�n�me sese ge�e me.”

Christine mezi e�e sub�sub� yeyea �e sr�a dzigbe�e o. John gbl� be: “Christine de dzesii le g�me-dzedzea ke be nu�o�o tso mawusub�sub� �u madodzidz� nam o, eya ta e�e asi le �unye dzigb��it�e benye �ut� mava de dzesi nuwo.” Ne Christine kp�nyati a�e le Gbetakp�x� alo Ny�! me si wokp� be adodzidz� na sr�a, abe esiwo ku �e dz�dz�me�utinu-nya alo nuw�w�wo �u ene la, ets�awo fian� hegbl�-na n� be, “Ew� nam be nyati sia xexle ado dzidz� nawo.”

Le �e a�ewo megbe la, John x� dzudz� le d� meeye wodze ab�d�w�w� g�me. Fifia e�e susu dze ak�anyi be woade �ugble le agbe me nyabiase vevit�wo�u; ete nyawo abe esia ene biabia e�okui: ‘Ðe ame-gbet� dz� le e�okui si le vo mea, alo �e wow� mı lesusu a�e ta?’ Gbe �eka, n�vi�utsu a�e si n� dze�om kple John la biae be, “Ðe nadi be woasr� nukpli yea?” John gbl� be: “Az� esi mete Mawu dzix�x� se la, mel� be woasr� nu kplim.”

Enyo �ut� be Christine mebu m�kp�kp� o! Legbedodo�a na Mawu �e 20 s�� be ye sr� ha nax�nyate�ea megbe la, John x� ny�nyr� ml�eba. Fifiawole Yehowa sub�m �ekae dzon�amemet�e. Johngbl� be: “Nu evee na meva x� nyate�ea—woawoe nyeÐasefoawo �e d�menyonyo kple x�l�w�w�. Eye nesr�wo nye Yehowa Ðasefo la, ekema sr� si dzi nate�u aka �o, si �ia anukware, si media e�okui t� oye nye ema su asiwo.”

˜�, Christine w� �e nya siwo

le 1 Petro 3:1 la dzi, eye nu nyuiwo do tso eme n�!

Page 32: MARCH 15, 2013 34567 - JW.ORGdownload.jw.org/files/media_magazines/bd/w_EW_20130315.pdf4 GBETAKPX u ana ame nado kpo fetu sia xxe nye ne meu dua e seawo nu o loo alo wuduu uanuo.Dusiau

w13 03/15-EW

NUKUAWO TSENA LE �E GEÐE MEGBE

Ke Biblia nusr�vi siwo megava ts�a �e le nus�-sr�a me o le susu a�e ta ya �e? Fia Salomo �l�bena: “ a wo nukuwo le �di, eye megadzudz�le �etr� me o; elabena menya kae le w�w� ge o,e�anye esi alo ekem� alo woa kple eve lae lenyonyo ge o.” (Nyagb. 11:6) ea�ewo�i la, ex�a �ege�e hafi nyate�ea �e nukua tsina. Ke ha nusr�viaate �u ava kp� ale si gbegbe tete �e Mawu �u le ve-vie la adze sii ml�eba. (Yak. 4:8)

˜�, nu dodzidz�na-

me ate �u ava do tso wo agbagbadzedzewo me gbe�eka.

Bu Alice, si �u tso India yi England �u kp�. Le�e 1974 me la, edze Biblia s�sr� g�me. Edoa Hin-digbe, gake edi be ye�e E�lisigbea nanyo �e edzi.Alice sr� nu hena �e a�ewo, eye wode hamea �ekpekpe �� a�ewo le E�lisigbe me. Enya be nu sisr�m yen� lae nye nyate�ea gake ets�e abe dzidz�-donamenu a�e ko ene. Az� ha, e�e susu kata legakp�kp� �u eye agbe�u�u vivia enu. Ml�eba la,Alice dzudz� nua s�sr�.

An� abe �e 30 ene megbe la, Stella, si dze nus�-sr� g�me kple Alice la x� l�ta a�e tso egb�. L�taaxle be: “Meka �e edzi be ado dzidz� na wo �ut� benanya be, ame si nesr� nu kple le �e 1974 me la x�ny�nyr� le nutome ga takpekpe si wow� nyits� laame.

`Ew� akpa vevi a�e le nye agbe me.

`E�a nyate-

�ea �e ku �e menye, eye togb� be nyemen� klalo �e-ma�i be mats� �okuinye a�e adz�gbe na Mawu oha la, nyate�ea �e ku si ne�a la kp�t� n� nye dzi kplesusu me.”

Nu kae na Alice va w� �g�yiyi? Egbl� be yeva leblanui vevie le ye sr� �e ku megbe le �e 1997 me.Edo gbe �a na Mawu. Le miniti ewo megbe la, Ða-sefo eve siwo doa Punjabigbe la va �o �� n�, eye wo-ts� trakt si nye M�kp�kp� Kae Li na L�l�t� siwo Ku?la nae. Alice se le e�okui me be Mawu �o ye�e gbe-dodo�aa �u na ye, eye wotso nya me be yeade hakple Yehowa Ðasefowo. Gake, afi kae woakp� wole? Eva ke �e Punjabi hamea �e adr�s si Stella ts�nae xoxoxo la �u. Alice yi Fia�u�e Akpataa me eye

n�vi Punjabigbedolawo x�e nyuie. Alice gbl� be:“L�l� si wo�e fiam la w� d� �e dzinye �eyi�i didia�e, eye esia kpe �e �unye me�u nye blanuileleadzi.”

Edze kpekpeawo dede g�me edziedzi eye woga-dze Biblia s�sr� g�me ake, esr� Punjabigbe dodokple exexle hebi �e eme. Ex� ny�nyr� le �e 2003me. E�o l�ta si wo�l� na Stella la ta ale: “Akpe nawo kakaka be ne�a nyate�ea �e ku mawo �e menye�e 29 ye nye esia, eye ne�o kp��e�u nyui �i nambe masr�.”

Nu kae nate �u asr� tso nute�ekp�kp� siawome? Ate �u ax� �eyi�i didi wu ale si nesusui hafinyate�ea �e kuwo natsi, gake ne gb�gb�med� le

ame a�e wum, ev� wonye anukwaret� heb�b�ae�okui la, Yehowa ana nukuawo natsi le e�e dzime. Ðo �ku nya si Yesu gbl� le e�e kp��e�u a�e medzi: “Nuku la miena hetsina, gake ale si tututu wo-dz�na ya la, [nukuwulaa] menyana o. Anyigba la�ut� nana nuku w�na le e�okui si vivivi: gba la,a�gba [dona], emegbe ta si �u kutsetsea ava n�,eye ml�eba kutsetse bliboa.” (Marko 4:27, 28) Nu-kua �ut� “w�na le e�okui si” vivivi. Le nyate�e mela, Fia�u�egbe�a�ela a�eke menya ale si esia dz�-na o. Eya ta yi edzi na�a nukua woas� gb�.

`Ate �u

ava �e nu woas� gb�.Eye mega�l� gbedodo�a �e vevienyenye be o.

Georgina kple Christine n� gbedodo�a dzi na Ye-howa �aa. Ne ele “gbedodo�a dzi �aa” eye mebum�kp�kp� gbe�e o la, “le �keke ge�ewo megbe”la, agakp� “abolo” si nena woto t� dzi yii la ake.—Rom. 12:12; Nyagb. 11:1.

������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

“Akpe na w`o kakaka be n

`e�

˜a

������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

nyate�ea �e ku mawo �e menye������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

�e 29 ye nye esia, eye n`e�o kp��e�u

������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

nyui �i nam be masr˜�.”—Alice

������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

s`Ate �u aw� magazine sia

kple agbal˜e bubuwo �e

k�piwo le Internet dzi

femaxee le www.jw.org

`Ate �u axl

˜e Xexe Yeye

G�me�e�e Biblia

h˜a le Internet dzi