marjolein willemse [email protected] postvakje in oost dinsdag, woensdag en donderdag
TRANSCRIPT
![Page 1: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/1.jpg)
• Marjolein Willemse• [email protected]• Postvakje in oost• Dinsdag, woensdag en donderdag
![Page 2: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/2.jpg)
Wat heb je nodig
• Biologie voor jou havo 4• Werkboek havo 4• Antwoordenboek havo 4• Schrift of map• Agenda
![Page 3: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/3.jpg)
PTA
![Page 4: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/4.jpg)
• Opdracht– Blader het boek door en schrijf op• Welke onderdelen zijn herhaling?• Welke onderdelen zijn nieuw?• Welk onderdeel/ welke onderdelen lijken je moeilijk
![Page 5: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/5.jpg)
Inleiding in de biologie
Thema 1
![Page 6: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/6.jpg)
Wat is biologie?
• Biologie is overal• Studie naar organismen
![Page 7: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/7.jpg)
Levensverschijnselen
• Stofwisseling• Groei en ontwikkeling• Voortplanting • …• …• …• …• …
![Page 8: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/8.jpg)
Levensverschijnselen
• Stofwisseling• Groei en ontwikkeling• Voortplanting • Ademhalen • Voeden • Uitscheiden• Bewegen• Waarnemen
![Page 9: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/9.jpg)
• Levend – Vertoond alle levensverschijnselen
• Dood– Vertoond geen levensverschijnselen meer
• Levenloos– Heeft nooit levensverschijnselen vertoond
![Page 10: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/10.jpg)
![Page 11: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/11.jpg)
• Maken opdracht 1
![Page 12: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/12.jpg)
Natuurwetenschappelijk onderzoek
• Observatie • Probleemstelling• Hypothesevorming • Experimentele fase• Resultaten• Conclusie/discussie
![Page 13: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/13.jpg)
Observatie
• Waarneming/ verwondering– Wat zie je?– Wat neem je waar?– Hoe kan dat?
![Page 14: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/14.jpg)
Probleemstelling
• Vraagstelling – Algemene vraag waarmee je de waarneming wilt
verklaren
![Page 15: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/15.jpg)
Hypothesevorming
• Een voorlopig antwoord op je vraag– Onderbouwing – Is niet goed of fout
![Page 16: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/16.jpg)
Experimentele fase
• Onderzoeksvraag– Nauwkeuriger
• Verwachting– Mbv hypothese– Als …, dan …
• Experiment – Een factor (variabele) is anders– Experimenteer groep en controle groep
![Page 17: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/17.jpg)
Resultaten
• Meetgegevens – Beschrijving van de gegevens– Tabel, grafiek etc.
![Page 18: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/18.jpg)
Conclusie en discussie
• Vergelijking resultaten met verwachting– Komt overeen: hypothese is juist– Komt niet overeen: hypothese is onjuist
• Kritisch kijken naar resultaten– Onverwachte resultaten verklaarbaar• Proefopzet• Andere invloed
![Page 19: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/19.jpg)
(1) Niko heeft een aquarium met eensalamander en kikkervisjes. (2) Hij ziet hoe de salamander een kikkervisje vangt en opeet. (3) Hij ziet ook hoe de salamander tussen de kikkervisjes door kruipt zonder er een te pakken. (4) Waardoor kruipt de salamander het ene kikkervisje voorbij en eet hij het andere op? (5) Niko denkt dat de salamander alleen de bewegende kikkervisjes opeet. (6) Om dat te testen doet hij een levendig kikkervisje in een reageerbuis met water en doet hij een verdoofd kikkervisje in een andere reageerbuis met water. (7) Beide buizen houdt hij om de beurt voor de salamander. (8) De salamander hapt alleen naar het bewegende kikkervisje.(9) De salamander eet dus inderdaad alleen de bewegende kikkervisjes. (10) Niko vraagt zich nu wel af hoeveel een salamander onder water kan zien en of een salamander kan ruiken.
![Page 20: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/20.jpg)
Opdracht
• Schrijf de verschillende stappen van het wetenschappelijk onderzoek.
![Page 21: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/21.jpg)
• Observatie – 2 en 3
• Hij ziet hoe de salamander een kikkervisje vangt en opeet. Hij ziet ook hoe de salamander tussen de kikkervisjes door kruipt zonder er een te pakken.
• Probleemstelling– 4
• Waardoor kruipt de salamander het ene kikkervisje voorbij en eet hij het andere op?
• Hypothesevorming – 5
• Niko denkt dat de salamander alleen de bewegende kikkervisjes opeet.
• Experimentele fase– 6 en 7
• Om dat te testen doet hij een levendig kikkervisje in een reageerbuis met water en doet hij een verdoofd kikkervisje in een andere reageerbuis met water. Beide buizen houdt hij om de beurt voor de salamander.
• Resultaten– 8
• De salamander hapt alleen naar het bewegende kikkervisje.• Conclusie/discussie
– 9• De salamander eet dus inderdaad alleen de bewegende kikkervisjes.
![Page 22: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/22.jpg)
Huiswerk
• Opdracht 3 en 4• Een simpel wetenschappelijk onderzoek
![Page 23: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/23.jpg)
Organen, cellen en weefsels
• Wat is een orgaan?– Een combinatie van weefsels die samen één
functie uitvoeren. – Uit boek: een deel van een organisme met een of
meer functies• Wat is een orgaanstelsel?– Een groep van samenwerkende organen
![Page 24: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/24.jpg)
Orgaanstelsel Functie
Hart- en bloedvatenstelsel
Opnemen en afgeven van zuurstof, voedingsstoffen, afvalstoffen en koolstofdioxide
(Spijs)verterings- stelsel
Vertering van voedingsstoffen en opname van voedingsstoffen
Ademhalings-stelsel
Opnemen van zuurstof uit de lucht en afgeven van CO2 aan de lucht
Zenuwstelsel Doorgeven van signalen van binnen en buiten, geven van opdrachten aan spieren en interpreteren van binnengekomen signalen
Hormoonstelsel Uitscheiden van hormonen
Beenderstelsel Stevigheid en beweging
Spierstelsel Beweging
Urinestelsel (uitscheidings-)
Uitscheiding van vloeistof, met daarin afvalstoffen
Lymfevatenstelsel Afweersysteem, vervoeren van witte bloedcellen en antistoffen
Voortplantings-stelsel
Voortplanten
![Page 25: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/25.jpg)
![Page 26: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/26.jpg)
Plantaardige en dierlijke cellen
• Organel: een deel van een cel met een eigen functie
![Page 27: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/27.jpg)
Plantaardige cel
• Plastide: korrels in plantencel– Ontstaat uit proplastide– Chloroplast
• Bladgroenkorrel: fotosynthese
– Chromoplast• Kleurstofkorrel: gele en of rode kleur (pigment)
– Amyloplast• Zetmeelkorrel: opslag zetmeel
– Leukoplast • Kan elke plastide worden
![Page 28: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/28.jpg)
Microscopie
![Page 29: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/29.jpg)
Werken met de microscoop
• De belangrijkste dingen (zie verder blz 14)– Wees voorzichtig!– Gebruik de grote schroef/ grove stelknop alleen bij
de kleinste objectief– Bij grotere objectieven alleen de kleine schroef/
fijne stelknop– Gebruik diafragma voor beter beeld
![Page 30: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/30.jpg)
Tekeningen maken
• Maakt grote tekeningen• Gebruik een HB-potlood• Teken strakke lijnen– Niet schetsen of arceren
![Page 31: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/31.jpg)
• Teken wat je ziet, niet wat je moet zien– Ontbreekt er iets, maak hiervan een notitie
• Benoem de onderdelen– Gebruik rechte lijnen
• Noteer de juiste gegevens– Rechts: naam, klas, datum– Links: titel, schematisch/ natuurgetrouw,
dwars-/lengtedoorsnede/ buitenaanzicht
![Page 32: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/32.jpg)
![Page 33: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/33.jpg)
Opdracht– Maak een schematische tekening– Maak een natuurgetrouwe tekening– Benoem de volgende onderdelen (wanneer
aanwezig)• Top (apex)• Naad (sutuur)• Groeilijn• Spil (columella)• Mondopening• Mondrand• Sifokanaal
![Page 35: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/35.jpg)
Stoffentransport tussen cellen en hun omgeving
• Concentratie (bij vloeistoffen)– Hoeveelheid opgeloste stof per volume-eenheid
• Gram per liter (g/L)• Milligram per kubieke meter (mg/m3)• Volumeprocent• Massaprocent• Parts per million (ppm)
• Druk (bij gassen)– Hoeveelheid gasmoleculen die per tijdseenheid tegen
de wand botsen• Kilopascal/ pascal (kPa/ Pa)
![Page 36: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/36.jpg)
Oefenen
• Pekel heeft een zoutconcentratie van 5 %.Bereken hoeveel keukenzout er in 300 g van deze pekel zit.– 15 gram
• In 600 g zeewater zit 15 g opgelost keukenzout.Bereken de zoutconcentratie in dat water in procenten.– 2,5%
![Page 37: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/37.jpg)
Diffusie
• Verplaatsing van een stof van een plaats met een hoge concentratie naar een plaats met een lage concentratie– Gas– Vloeistof
• Diffusiesnelheid– De diffusie van een stof per tijdseenheid
![Page 38: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/38.jpg)
![Page 39: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/39.jpg)
Osmose
• Verplaatsing van een hoge concentratie water door een semi-permeabel membraan naar een lage concentratie water
• Osmotische waarde– Aantal opgeloste deeltjes per volume-eenheid
• Semi-permeabel– Halfdoorlatend – Alleen water
![Page 40: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/40.jpg)
![Page 41: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/41.jpg)
Osmose
![Page 42: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/42.jpg)
• Filmpjes– Diffusie en osmose• DeBiologieLeraar
– Osmose in de cel • NGbiologie
![Page 43: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/43.jpg)
Osmose bij planten
• Belangrijk bij stevigheid planten– Celwand: permeabel– Celmembraan: semi-permeabel– Vacuolemembraan: semi-permeabel
• Dus …– Celwand laat ‘alles’ door– Cel- en vacuolemembraan alleen water
![Page 44: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/44.jpg)
![Page 45: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/45.jpg)
• Osmotische waarde – Celwand lager dan cel– Dus ..• Water stroom door osmose de cel in• Volume in cel groter cel drukt tegen celwand
• Turgor
![Page 46: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/46.jpg)
• Osmotische waarde – Celwand hoger dan cel– Dus ..• Water stroom door osmose de cel uit• Volume in cel kleiner cel laat los van de celwand
• Plasmolyse
![Page 47: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/47.jpg)
![Page 48: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/48.jpg)
• Hypertone oplossing– Osmotische waarde omgevingsvloeistof <
osmotische waarde cel• Isotone Hypertone oplossing– Osmotische waarde omgevingsvloeistof =
osmotische waarde cel• Hypotone oplossing– Osmotische waarde omgevingsvloeistof >
osmotische waarde cel
![Page 49: Marjolein Willemse l.m.willemse@maartens.nl Postvakje in oost Dinsdag, woensdag en donderdag](https://reader031.vdocuments.pub/reader031/viewer/2022013003/5551a0ef4979591f3c8b90bc/html5/thumbnails/49.jpg)
• Een bepaalde cel wordt achtereenvolgens in drie verschillende keukenzoutoplossingen gelegd en bij dezelfde vergroting getekend (zie de afbeelding). Hierbij blijft de cel levend.In welke figuur heeft de getekende cel de grootste stevigheid?– Cel 2
• Noteer in welke oplossing de verschillende cellen hebben gelegen– 1: hypertoon 2: isotoon 3:hypotoon