martin heidegger - bycie i czas

663

Upload: kasia-bogdanowicz

Post on 01-Jul-2018

214 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

 
B I B L I O T E K A W S P Ó C Z E S N Y C H F I L O Z O F Ó W
M A R T I N H E I D E G G E R
BYCIE I CZAS
przedmow i przypisami opatrzy
B O G D A N B A R A N
1 9 9 4
Zaoszczdzone pienidze moesz wyda u wydawcy:
 
D a n e o r y g i n a u
M a r t i n H e i d e g g e r ,
  Sein und £eit
( C ) M a x N i e m e y e r V e r l a g
T u b i n g e n ( 1 7 . e d . 1 9 9 3 )
K o m i t e t R e d a k c y j n y
Marek J. Siemek   — P r z e w o d n i c z c y
Jacek Hoówka, Edmun d Mokrzycki, Jan Woleski
b y W y d a w n i c t w o N a u k o w e P W N S p . z o . o .
R e d a k t o r
Elbieta Nowakowska-Sotan
W a r s z a w a 1 9 9 4
 
S P I S T R E C I
B o g d a n B a r a n : P r z e d m o w a X I
B Y C I E I C Z A S
W p r o w a d z e n i e
E K S P O Z Y C J A P Y T A N I A O S E N S B Y C I A
R o z d z i a p i e r w s z y
K O N I E C Z N O , S T R U K T U R A I P R Y M A T K W E S T I I B Y CIA 3
§ 1 . K o n i e c z n o w y r a n e g o p o w t ó r z e n i a p y t a n i a o b y c i e . 3
§ 2 . F o r m a l n a s t r u k tu r a p y t a n i a o b y c i e 7
§ 3 . O n t o l o g i c z n y p r y m a t k w e s t ii b y c i a 1 3
§ 4 . O n t y c z n y p r y m a t k w e s t ii b y c i a 17
R o z d z i a d r u g i
D W O J A K I C E L O P R A C O W A N I A K W E S T I I BY C I A. M E T O D A B A D A N I A I J EJ
Z A R Y S 2 2
§ 5 . O n t o l o g i c z n a a n a l i t y k a j e s t e s t w a j a k o o d s o n i c i e h o r y
z o n t u i n t e r p r e t a c j i s e n s u b y c i a w o g ó l e 2 2
§ 6 . Z a d a n i e d e s t r u k c j i d z i e j ó w o n t o l o g i i 2 8
§ 7 . F e n o m e n o l o g i c z n a m e t o d a b a d a n i a 3 8
A . P o j c i e f e n o m e n u 4 0
B .
  P o j c i e l o g o s u 4 5
C .
  W s t p n e p o j c i e f e n o m e n o l o g i i 4 9
 
V I
Spis  treci
C z p i e r w s z a
I N T E R P R E T A C J A J E S T E S T W A Z E W Z G LD U N A C Z A S O W O
I E K S P L IK A C J A C Z A SU J A K O T R A N S C E N D E N T A L N E G O H O R Y Z O N T U
P Y T A N I A O B Y C I E
D z i a i p i e r w s z y
P R Z Y G O T O W A W C Z A A N A L I Z A F U N D A M E N T A L N A J E S T E S T W A
R o z d z i a p i e r w s z y
E K SP O ZY C JA Z A D A N I A P R ZY G O T O W A W C Z EJ A N A L IZ Y J E ST E S TW A . . . . 5 8
§ 9 . T e m a t a n a l i t y k i j e s t e s t w a 5 8
§ 1 0 . O d r ó n i e n i e a n a l i t y k i j e s t e s t w a o d a n t r o p o l o g i i , p s y c h o
l og i i i b io log i i 63
§ 1 1 .  A n a l i t y k a e g z y s t e n c j a l n a a i n t e r p r et a c j a p r y m i t y w n e g o
j e s t e s t w a . T r u d n o c i w o s ig n i c i u „ n a t u r a l n e g o p o j c i a
w i a t a " 7 1
R o z d z i a d r u g i
B Y C I E- W -W I E C IE W O G Ó L E J A K O P O D S T A W O W E U K O N S T Y T U O W A N I E
J E S T E S T W A 7 4
§ 1 2 . W s t p n y o p i s b y c i a - w - w i e c i e n a p o d s t a w i e o r i e n ta c j i
n a b y c i e - w j a k o t a k i e 7 4
§ 1 3 . E g z e m p l i fi k a c j a b y c i a - w p r z e z j e g o u f u n d o w a n y m o
d u s .  P o z n a n i e w i a t a 8 4
R o z d z i a t r z e c i ^
W I A T O W O W I A T A . . . 8 9
§ 1 4 . O g ó l n a i d e a w i a t o w o c i w i a t a 8 9
A . A n a l i z a o t o c z e n i o w o c i i w i a t o w o c i w o g ó l e 9 4
§ 1 5 . B y c i e b y t u s p o t y k a n e g o w o t o c z e n i u 9 4
§ 1 6 . w i a t o w y c h a r a k t e r o t o c z e n i a a n o n s u j c y s i w w e -
w n t r z w i a t o w y m b y c i e 1 0 2
§ 1 7 . O d n i e s i e n i e i z n a k . 1 0 9
§ 1 8 . P o w i z a n i e i o z n a c z o n o ; w i a t o w o w i a t a . . . . 1 1 8
B .
  S k o n t r a s t o w a n i e a n a l i z y w i a t o w o c i z K a r t e z j a s k i n t e r p r e t a c j
w i a t a 1 2 6
§ 1 9 . O k r e l e n i e „ w i a t a " j a k o r e s e x t e n s a 1 27
§ 2 0 . F u n d a m e n t y o n t o l o g i c z n e g o o k r e l e n i a „ w i a t a " . . . 1 31
§ 2 1 . H e r m e n e u t y c z n a d y s ku s ja K a r t e z j a sk i e j o n t o l o g i i
„ w i a t a " 1 3 5
 
Spis  treci V I I
C .  D o o k ó l n o o t o c z e n i a i „ p r z e s t r z e n n o " j e s t e s tw a 1 4 4
§ 2 2 . P r z e s t r z e n n o t e g o , c o w e w n t r z w i a t a p o r c z n e . . 1 4 5
§ 2 3 . P r z e s t r z e n n o b y c i a - w - w i e c i e 1 49
§ 2 4 . P r z e s t r z e n n o j e s t e s t w a a p r z e s t r z e 1 5 6
R o z d z i a c z w a r t y
B Y C I E - W - W I E C I E J A K O W S P Ó B Y C I E I B Y C I E S O B . „ S I " 162
§ 2 5 . P o d j c i e e g z y s t e n c j a l n e g o p y t a n i a o „ k t o " j e s t e s t w a . 1 6 3
§ 2 6 . W s p ó j e st e st w o i n n y c h i p o w s z e d n i e w s p ó l b y c i e . . . 1 67
§ 2 7 . P o w s z e d n i e b y c i e S o b i S i 1 7 9
R o z d z i a p i t y
B Y C I E J A K O T A K I E 86
§ 2 8 . Z a d a n i e t e m a t y c z n e j a n a l i z y b y c i a - w 1 86
A . E g z y s t e n c j a l n a k o n s t y t u c j a „ t u o t o " 1 9 0
§ 2 9 . B y c i e - t u - o t o j a k o p o o e n i e 1 9 0
§ 3 0 . L k j a k o m o d u s p o o e n i a 1 99
§ 3 1 . B y c i e - t u - o t o j a k o r o z u m i e n i e 2 0 2
§ 3 2 . R o z u m i e n i e i w y k a d n i a 2 1 0
§ 3 3 . W y p o w i e d j ak o p o c h o d n y m o d u s w y k a d n i . . . . 2 18
§ 3 4 . B y c i e - t u - o t o i m o w a . J z y k 2 2 7
B .
  P o w s z e d n i e b y c i e „ t u o t o " i u p a d a n i e j e s t e s t w a 2 3 6
§ 3 5 . G a d a n i n a 2 3 7
§ 3 6 . C i e k a w o 2 4 1
§ 3 7 . D w u z n a c z n o 2 4 5
§ 3 8 . U p a d a n i e i r z u c e n i e 2 4 8
R o z d z i a s z ó s t y
T R O S K A J A K O B Y C I E J E S T E S T W A 2 5 6
§ 3 9 . P y t a n i e o p i e r w o t n y c a o k s z t a t s t r u k t u r a l n e j c a o c i j e s
t e s t w a 2 5 6
§ 4 0 . P o d s t a w o w e p o o e n i e t r w o g i j a k o w y r ó n i o n a p o s t a
o t w a r t o c i j e s t e s t w a 2 6 1
§ 4 1 . B y c i e j e s t e s t w a j a k o t r o s k a 2 7 0
§ 4 2 . P o t w i e r d z e n i e e g z y s t e n c j a l n e j i n t e rp r e t a c ji j e s t e s t w a j a
k o t r o s k i p r z e z p r z e d o n t o l o g i c z n s a m o w y k a d n i j e s t e s
t w a 2 7 8
 
Spis  treci
§ 4 3 . J e s t e s t w o , w i a t o w o i r e a l n o 2 8 3
a ) R e a l n o j a k o p r o b l e m b y c i a i d o w i e d l n o c i „ w i a t a
z e w n t r z n e g o " 2 8 5
b ) R e a l n o j a k o p r o b l e m o n t o l o g i c z n y 2 9 5
c ) R e a l n o i t r o sk a 2 9 8
§ 4 4 . J e s t e s t w o , o t w a r t o i p r a w d a 3 0 0
a ) T r a d y c y j n e p o j c i e p r a w d y i j e g o f u n d a m e n t y o n t o -
l o g i c z n e 3 0 2
b ) P i e r w o t n y f e n o m e n p r a w d y i w t ó r n o t r a d y c y j n e g o
p o j c i a p r a w d y 3 0 9
c ) S p o s ó b b y c i a p r a w d y i z a k a d a n i e p r a w d y . . . . 3 1 9
D z i a d r u g i
J E S T E S T W O I C Z A S O W O
§ 4 5 . W y n i k p r z y g o t o w a w c z e j a n a l i z y f u n d a m e n t a l n e j j e st e st
w a i z a d a n i e r ó d o w e j e g z y s t e n c j a l n e j i n t e r p r e t a c j i t e g o
b y t u 3 2 5
R o z d z i a p i e r w s z y
M OL I W E B YC IE C AO C I J ES TE ST W A I B Y CIE K U M IE R CI . . . . 3 3 2
§ 4 6 . P o z o r n a n i e m o l i w o o n t o l o g i c z n e g o u j c ia i o k r e le n i a
c a o c i o w e g o b y c i a j e s t e s t w a 3 3 2
§ 4 7 . M o l i w o d o w i a d c z e n i a m i e rc i i n n y c h i m o l i w o
u j c i a c a e g o j e s t e s t w a 3 3 4
§ 48 . Z a le g o , kres i ca o ksz ta t 33 9
§ 4 9 . O d r ó n i e n i e e g z y s t e n c j a l n e j a n a l i z y m i e r c i o d i n n y c h
m o l i w y c h in te r p r e ta c j i t e g o f e n o m e n u . . . . . . . 3 4 6
§ 5 0 . W s t p n y z a r y s e g z y s t e n c j a l n o - o n t o l o g i c z n e j s t r u k t u ry
mierc i 351
§ 5 1 .  B y c i e k u m i e r c i i p o w s z e d n i o j e s t e s t w a 3 5 4
§ 5 2 . P o w s z e d n i e b y c i e k u k r es o w i i p e n e e g z y s t e n c j a l n e p o
j c i e m i e r c i 3 5 8
§ 5 3 . E g z y s t e n c j a l n y z a r y s w a c i w e g o b y c i a k u m i e r c i . . 3 6 5
R o z d z i a d r u g i
P OW I A D C Z E N I E W J E S T E S T W I E WAC IW E J M O N O C I B Y C I A I Z D E C Y
 
Spis  treci
I X
§ 5 4 . P r o b l e m p o w i a d c z e n i a w a c iw e j m o l i w o c i e g z y s t e n -
cy jne j 376
§ 5 5 . E g z y s t e n c j a l n o - o n t o l o g i c z n e f u n d a m e n t y s u m i e n i a . . 3 8 0
§ 5 6 . Z e w j a k o c h a r a k t e r s u m i e n i a 3 8 3
§ 5 7 . S u m i e n i e j a k o z e w t ro s ki 3 8 6
§ 5 8 . R o z u m i e n i e w e z w a n i a a w i n a 3 9 3
§ 5 9 . E g z y s t e n c j a l n a i n t e r p r e ta c j a s u m i e n i a i j e g o p o t o c z n a
w y k a d n i a 4 0 6
§ 6 0 . E g z y s t e n c j a l n a s t r u k tu r a p o w i a d c z o n e j w s u m i e n i u
w a c i w e j m o n o c i b y c i a 4 1 4
R o z d z i a t r z e c i
WAC I W A M O N O B Y C IA C AOC I J E ST E S T W A A C Z A S O W O J A K O
O N T O L O G I C Z N Y S E N S T R O S K I . 4 2 4
§ 6 1 . W s t p n y z a r ys m e t o d y c z n e g o p r ze j c ia o d w y o d r b n i e
n i a w a c i w e g o b y c i a j e s t e s t w a c a o c i d o f e n o m e n a l n e
g o w y d o b y c i a c z a s o w o c i 4 2 4
§ 6 2 . E g z y s t e n c y j n i e w a c i w a m o n o b y c i a c a o c i je s t es t
w a j a k o w y b i e g a j c e z d e c y d o w a n i e 4 2 8
§ 6 3 . S y t u a c j a h e r m e n e u t y c z n a u z y s k a n a w c e lu i n t e r p r e t a c j i
s e n s u b y c i a t r o s k i a m e t o d o l o g i c z n y c h a r a k t e r e g z y s t e n
c j a l n e j a n a l i t y k i w o g ó l e 4 3 6
§ 6 4 . T r o s k a i c h a r a k t e r S i e b i e 4 4 4
§ 6 5 . C z a s o w o j a k o o n t o l o g i c z n y s en s t ro s ki 4 5 3
§ 6 6 . C z a s o w o j e s t e s t w a i p y n c e z n i e j z a d a n i a b a r d z i e j
r ó d o w e g o p o w t ó r z e n i a a n a l i z y e g z y s t e n c j a l n e j . . . 4 6 4
R o z d z i a c z w a r t y
C Z A S O W O I P O W S Z E D N I O 4 6 8
§ 6 7 . P o d s t a w o w a c i g o e g z y s t e n c j a l n e g o u k o n s t
1
  nia
j e s t e s t w a i w s t p n y z a r y s c z a s o w e j i n t e r y
u k o n s t y t u o w a n i a
§ 6 8 . C z a s o w o o t w a r t o c i w o g ó l e . .
a ) C z a so w o r oz um i e n ia . . . .
b ) C za so w o p o o e n ia . . . .  jg?
c) C z a so w o u p a d a n i a . . . O ^ A
d ) C z a so w o m o w y . . . £ • ^
§  6 9 .  C z a s o w o b y c i a - w - w i e c i e  ^ ^ C i e  Gram-
w i a t a
  .„ca ' asy s te nte m
 
Spis  treci
§ 4 3 . J e s t e s t w o , w i a t o w o i r e a l n o 2 8 3
a ) R e a l n o j a k o p r o b l e m b y c i a i d o w i e d l n o c i „ w i a t a
z e w n t r z n e g o " 2 8 5
b ) R e a l n o j a k o p r o b l e m o n t o l o g i c z n y 2 9 5
c ) R e a l n o i t r os k a 2 9 8
§ 4 4 . J e s t e s t w o , o t w a r t o i p r a w d a 3 0 0
a ) T r a d y c y j n e p o j c ie p r a w d y i j e g o f u n d a m e n t y o n t o -
l o g i c z n e 3 0 2
b ) P i e r w o t n y f e n o m e n p r a w d y i w t ó r n o t r a d y c y j n e g o
p o j c i a p r a w d y 3 0 9
c ) S p o s ó b b y c i a p r a w d y i z a k a d a n i e p r a w d y . . . . 3 1 9
D z i a d r u g i
J E S T E S T W O I C Z A S O W O
§ 4 5 . W y n i k p r z y g o t o w a w c z e j a n a l i z y f u n d a m e n t a l n e j j e st e st
w a i z a d a n i e r ó d o w e j e g z y s t e n c j a l n e j i n t e r p r e t a c j i t e g o
b y t u 3 2 5
R o z d z i a p i e r w s z y
M OL IW E B YC IE C AO CI J ES TE ST W A I B YC IE K U M IE R C I . . . . 3 3 2
§ 4 6 . P o z o r n a n i e m o l i w o o n t o l o g i c z n e g o u j c i a i o k r e l e n ia
c a o c i o w e g o b y c i a j e s t e s t w a 3 3 2
§ 4 7 . M o l i w o d o w i a d c z e n i a m i e r ci i n n y c h i m o l i w o
u j c i a c a e g o j e s t e s t w a 3 3 4
§ 4 8 . Z a l e g o , k r es i c a o k s z t a t 3 3 9
§ 4 9 . O d r ó n i e n i e e g z y s t e n c j a l n e j a n a l i z y m i e r c i o d i n n y c h
m o l i w y c h in te r p re ta c j i t e g o f e n o m e n u . . . . . . . 3 4 6
§ 5 0 . W s t p n y z a r y s e g z y s t e n c j a l n o - o n t o l o g i c z n e j s t r u k tu r y
mierc i 351
§ 5 1 . B y c i e k u m i e r c i i p o w s z e d n i o j e s t e s t w a 3 5 4
§ 5 2 . P o w s z e d n i e b y c i e k u k r e so w i i p e n e e g z y s t e n c j a l n e p o
j c i e m i e r c i 3 5 8
§ 5 3 . E g z y s t e n c j a l n y z a r y s w a c i w e g o b y c i a k u m i e r c i . . 3 6 5
R o z d z i a d r u g i
P OW I A D C Z E N I E W J E S T E S T W I E WAC IW E J M ON OC I B Y C I A I Z D E C Y
 
Spis treci  I X
§ 5 4 . P r o b l e m p o w i a d c z e n i a w a c iw e j m o l i w o c i e g z y s t e n -
cy jne j 376
§ 5 5 . E g z y s t e n c j a l n o - o n t o l o g i c z n e f u n d a m e n t y s u m i e n i a . . 3 8 0
§ 5 6 . Z e w j a k o c h a r a k t e r s u m i e n i a 3 8 3
§ 5 7 . S u m i e n i e j a k o z e w t ro s k i 3 8 6
§ 5 8 . R o z u m i e n i e w e z w a n i a a w i n a . . . 3 9 3
§ 5 9 . E g z y s t e n c j a l n a i n t e r p r e ta c j a s u m i e n i a i j e g o p o t o c z n a
w y k a d n i a 4 0 6
§ 6 0 . E g z y s t e n c j a l n a s t r u k tu r a p o w i a d c z o n e j w s u m i e n i u
w a c i w e j m o n o c i b y c i a 4 1 4
R o z d z i a t r z e c i
WAC I W A M ON O B Y C I A C AOC I J E S T E ST W A A C Z A S O W O J A K O
O N T O L O G I C Z N Y S E N S T R O S K I . 4 2 4
§ 6 1 .  s t p n y z a ry s m e t o d y c z n e g o p r z ej c ia o d w y o d r b n i e
n i a w a c i w e g o b y c i a j e s t e s t w a c a o c i d o f e n o m e n a l n e
g o w y d o b y c i a c z a s o w o c i 4 2 4
§ 6 2 . E g z y s t e n c y j n i e w a c i w a m o n o b y c i a c a o c i je s t e st
w a j a k o w y b i e g a j c e z d e c y d o w a n i e 4 2 8
§ 6 3 . S y t u a c j a h e r m e n e u t y c z n a u z y s k a n a w c e l u i n t e r p r e t a c ji
s e n s u b y c i a t r o s k i a m e t o d o l o g i c z n y c h a r a k t e r e g z y s t e n
c j a l n e j a n a l i t y k i w o g ó l e 4 3 6
§ 6 4 . T r o s k a i c h a r a k t e r S i e b i e 4 4 4
§ 6 5 . C z a s o w o j a k o o n t o l o g i c z n y s en s t ro s ki 4 5 3
§ 6 6 . C z a s o w o je s t e s t w a i p y n c e z n ie j z a d a n i a b a r d z i e j
r ó d o w e g o p o w t ó r z e n i a a n a l i z y e g z y s t e n c j a l n e j . . . 4 6 4
R o z d z i a c z w a r t y
C Z A S O W O I P O W S Z E D N I O 4 6 8
§ 6 7 . P o d s t a w o w a c i g o e g z y s t e n c j a ln e g o u k o n s t y t u o w a n i a
j e s t e s t w a i w s t p n y z a r y s c z a s o w e j i n t e r p r e t a c j i t e g o
u k o n s t y t u o w a n i a 4 6 8
§ 6 8 . C z a s o w o o t w a r t o c i w o g ó l e 4 7 0
a ) C z a s o w o r o z u m i e n i a 4 7 0
b ) C z a s o w o p o o e n i a 4 7 6
c ) C z a s o w o u p a d a n i a 4 8 5
d ) C z a s o w o m o w y 4 8 9
§ 6 9 . C z a s o w o b y c i a - w - w i e c i e i p r o b l e m t r a n s c e n d e n c j i
w i a t a 4 9 1
w i a t a 4 9 1
 
Spis  treci
a ) C z a s o w o p r z e g l d o w e g o z a t r o s k a n i a 4 9 3
b ) C z a s o w y s e n s m o d y f i k a c j i p r z e g ld o w e g o z a t r o s k a n i a
w t e o r e t y c z n e o d k r y w a n i e t e g o , c o o b e c n e w e w n t r z
w i a t a 5 0 0
c ) C z a s o w y p r o b l e m t r a n s c e n d e n c j i w i a t a 5 1 0
§ 7 0 . C z a s o w o p r z e s t r z en n o c i j e s t e s t w a 5 1 4
§ 7 1 . C z a s o w y s en s p o w s z e d n i o c i j e s t e s t w a 5 1 8
R o z d z i a p i t y
C Z A S O W O I D Z I E J O W O 5 2 2
§ 7 2 . E g z y s t e n c j a l n o - o n t o l o g i c z n a e k s p o z y c j a p r o b l e m u d z i e
j ó w 5 2 2
§ 7 3 . P o t o c z n e r o z u m i e n i e d z i e j ó w i d z i a n i e s i j e s t e s t w a . . 5 2 9
§ 7 4 . P o d s t a w o w e u k o n s t y t u o w a n i e d z i e jo w o c i 5 3 5
§ 7 5 . D z i e j o w o j e s t e s t w a i d z i e je w i a t a 5 4 2
§ 7 6 . D z i e j o w o j e s t e s t w a e g z y s t e n c j a l n y m r ó d e m hi s to r ii . 5 4 8
§ 7 7 . Z w i z e k d o t y c h c z a s o w e j e k s p o z y c j i p r o b l e m u d z i e j o
w o c i z b a d a n i a m i W . D i l t h e y a i i d e a m i h r a b i e g o
Y o r c k a 5 5 5
R o z d z i a s z ó s t y
C Z A S O W O I W E W N T R Z C Z A S O W O J A K O R Ó DO P O T O C Z N E G O P O
JC I A C Z A S U 5 6 4
§ 7 8 . N i e p e n o p r z e p r o w a d z o n e j d o t d c z a s o w e j a n a l i z y j e s
t e s t w a 5 6 4
§ 7 9 . C z a s o w o j e s t e s t w a i z a t r o s k a n i e o c z a s 5 6 7
§ 8 0 . O b j t y z a t r o s k a n i e m c z a s i w e w n t r z c z a s o w o . . . 5 7 4
§ 8 1 . W e w n t r z c z a s o w o i g e n e z a p o t o c z n e g o p o j c i a c z a s u . 5 8 6
§ 8 2 . O d r ó n i e n i e e g z y s t e n c j a l n o - o n t o l o g i c z n e g o z w i z k u c z a -
s o w o c i , j e s t e s t w a i c z a s u w i a t o w e g o o d H e g l o w s k i e g o
u j c i a r e la c ji m i d z y c z a s e m a d u c h e m . 5 9 7
a ) H e g l a p o j c i e c z a s u 5 9 8
b ) H e g l a i n t e r p r e ta c j a z w i z k u m i d z y c z a s e m a d u
c h e m 6 0 3
§ 8 3 . E g z y s t e n c j a l n o - c z a s o w a a n a l i t y k a j e s t e s tw a a f u n d a m e n -
t a l n o - o n t o lo g i c z n e p y t a n i e o s en s b y c i a w o g ó l e . . . 6 0 8
S o w n i k t e r m i n o l o g i c z n y 6 1 1
S k o r o w i d z o s ó b 6 1 6
 
Kontekst «Bycia i czasu»
  Bycie i czas
g r u p y d z i e f i l o z o f i c z n y c h , k t ó r e w s w o j e j e p o c e , t a k j a k
K a n t a  Krytyka czystego rozumu  c z y H e g l a  Fenomenologia ducha,
o d d z i a a y s z c z e g ó l n i e m o c n o . N i e w t p l i w i e t e j e s t p r a c
H e i d e g g e r a w b i e c y m s t u l e c i u n a j y w i e j p r z e z filozofów
d y s k u t o w a n . J e j s a w , a w r c z m i t y c z n o — t a k e
w u j e m n y m s e ns ie — w z m a g a f a k t, e p o d u g i m o k r e si e
p o z y t y w i z m ó w filozofia d z i s i e j sz a j e s t o w i e l e m n i e j o s w o
j o n a z t e g o t y p u m y l e n i e m n i d z i e w i t n a s t o w i e c z n y
c z y t e l n i k z m y l e n i e m n i e m i e c k i e g o i d e a l i z m u . D l a t e g o
z a w a r t o i j z y k t e g o t r a k t a t u w y d a y s i w i e l u filozofom
b a r d z i e j o s o b l i w e , n i w i s t o c i e s . W y r z d z i o t o m i d z y
i n n y m i s z k o d r e c e p c j i p r a c p ó n e g o H e i d e g g e r a , p r z e
s o n i t y c h „ n i e z w y k o c i "  Bycia i czasu.  W r z e c z y w i s t o c i
z a j e s t t o t r a k t a t z w c z e s n e g o o k r e s u filozofii H e i d e g g e r a
i s t a n o w i t y l k o p e w i e n e t a p n a j e j d r o d z e .
H i s t o r i a p o w s t a n i a t e g o d z i e a j e s t d o k r ó t k a , c h o j e
g o d o j r z e w a n i e t r w a o d u g o . P u b l i k a c j a  Sein und ^eit  w r o
k u 1 9 2 7 n a s t p i a w j e d e n a c i e l a t p o u k a z a n i u s i w c z e
n i e j s z e g o , c a k o w i c i e z r e s z t o d m i e n n e g o t e k s t u m o d e g o
H e i d e g g e r a : p r a c y h a b i l i t a c y j n e j n a t e m a t n a u k i o k a t e
g o r i a c h w y o o n e j w c z t e r n a s t o w i e c z n y m t r a k t a c i e  Gram-
 
X I I Przedmowa
E d m u n d a H u s s e r l a n a u n i w e r s y t e c i e w e F r e i b u r g u n i e
m i e c k i m . M i a u k o c z o n e s t u d i a ( r o z p o c z j e o d t e o l o g ii ,
u k o c z y w 1 9 13 r . f o r m a l n i e j a k o a b s o l w e n t m a t e m a t y k i ) ,
a w s w o i m d o r o b k u k i l k a a r t y k u ó w i p r a c d o k t o r s k
o t e o r i i s d u w p s y c h o l o g i z m i e . O k r e s p o s t u d i a c h c h a r a k
t e r y z u j e s t o p n i o w y o d w r ó t o d p i e r w o t n e j sfe ry j e g o z a i n t e
r e s o w a , t e o l o g i i , w k i e r u n k u f i l o z o f i i , a p r z e d e w s z y s t k i m
f e n o m e n o l o g i i . W s p ó p r a c o w n i k i e m H u s s e r l a p o z o s t a w a
H e i d e g g e r d o r o k u 1 9 2 3 , k i e d y t o (ju j a k o  Prwatdozent  w e
F r e i b u r g u ) u z y s k a e t a t p r o f e s o r a w M a r b u r g u , d o k d s i
p r z e n i ó s n a n a s t p n e p i l a t , d o r o k u 1 9 2 8 . W ó w c z a s t o
H u s s e r l p r z e s z e d n a e m e r y t u r , a H e i d e g g e r z o s t a j e g o
n a s t p c w e F r e i b u r g u , g d z i e s p d z i j u r e s z t y c i a a d o
m i e r c i w r o k u 1 9 7 6 .
S t a r a n i a o p r a c w M a r b u r g u w i s i p o n i e k d z h i s
t o r i p o w s t a n i a  Bycia i czasu.  O e t a t t e n u b i e g a s i H e i
d e g g e r t r z y k r o t n i e , p o r a z p i e r w s z y w r o k u 1 9 1 7 , w ó w c z a s
j e d n a k H u s s e r l n i e p o p a r g o n a l e y c i e , u z n a j c z a z b y t
m o d e g o i n i e d o d o j r z a e g o d o p o w a n e j f u n k c j i p r o f e s o
r a . W r o k u 1 9 20 s a m H u s s e r l , p r z e k o n a n y j u d o s w e g o
w s p ó p r a c o w n i k a , z a p r o p o n o w a j e g o k a n d y d a t u r n a
z w a l n i a j c e s i s t a n o w i s k o w M a r b u r g u , k t ó r e m i m o t o
o t r z y m a N i c o l a i H a r t m a n n . Z w a l n i a o si o n o p o n o w n i e
p o d k o n i e c r o k u 1 9 2 3 i t e r a z j u H e i d e g g e r , z y s k u j c y s o
b i e s a w s w o i m i w y k a d a m i , c h o n i e p u b l i k a c j a m i , n o
w y c h b o w i e m n ie m i a , b y n a j p o w a n i e j s z y m k a n d y d a
t e m . O c z e k i w a n z e s t r o n y M a r b u r g a p u b l i k a c j , a ra c z e j
m a s z y n o p i s e m p r z e z n a c z o n y m d o p u b l i k a c j i , b y t z w .
„ E s e j N a t o r p o w s k i " ( P a u l N a t o r p k i e r o w a K a t e d r F i lo
zofii w M a r b u r g u ) , c z z a m i e r z o n e j p r z e z H e i d e g g e r a
p r a c y n a t e m a t A r y s t o t e l e s a , k t ó r a j e d n a k n i e z o s t a a
u k o c z o n a i u k a z a a si d r u k i e m d o p i e r o w r . 1 9 8 9 . „ E s e j
N a t o r p o w s k i " s p e n i m i m o t o s w o j f u n k c j i z a p e w n i
H e i d e g g e r o w i s t a n o w i sk o p r of es o ra w M a r b u r g u .
E s e j t e n s t a n o w i p r a p o c z t e k  Bycia i czasu,  a s a m a r o z
p r a w a z a c z a si r y s o w a w w y k a d a c h i o d c z y t a c h m n i e j
w i c e j o d k o c a r o k u 1 9 2 3 . W o k r e s i e u r l o p u o d s t y c z n i a
d o k w i e t n i a 1 9 2 6 r . , s p d z a n y m w s z w a r c w a l d z k i e j w i o s c e
 
Przedmowa X I I I
s w o j s y n n „ c h a t " ) , p o w s t a a o s t a t e c z n a w e r s j a k s i k i .
W i z a o si to z n o w u z M a r b u r g i e m : w y m a g a n a b y a
p u b l i k a c j a , a b y H e i d e g g e r m ó g o t r z y m a s t a n o w i s k o p o
H a r t m a n n i e , k t ó r y w ó w c z a s z w a l n i a o b j t y p o N a t o r p i e
e t a t k i e r o w n i k a K a t e d r y . W y s a n a w k w i e t n i u 1 9 2 6 d o
B e r l i n a c z m a s z y n o p i s u z o s t a a j e d n a k j e s i e n i u z n a n a
p r z e z m i n i s t e r s t w o z a n i e w y s t a r c z a j c . K s i k a u k a z a a
s i w l u t y m 1 9 2 7 . J e s i e n i 1 9 2 7 o c e n a m i n i s t e r s t w a z o s t a a
c o f n i t a , a  Bycie i czas  p r z y n i o s o H e i d e g g e r o w i n i e m a l n a
t y c h m i a s t o w s a w . J u w r o k u 1 9 3 0 u k a z a si p i e r w s z y
p r z e k a d j e g o t e k s t u n a j z y k o b c y  {Was ist Metaphysik?  n a
j z y k j a p o s k i ) , a w p ó n i e j s z y c h d e k a d a c h p o j a w i y s i
l i c z n e p r z e k a d y  Bycia i czasu  ( p i e r w s z y r ó w n i e n a j z y k
j a p o s k i w r . 1 9 4 0 ) .
Inspiracje
Bycie i czas  j e s t d z i e e m t y le o r y g i n a l n y m , c o z a k o r z e
n i o n y m w t r a d y c j i n i e m i e c k i e j f i l o z o f i i . Z a k o r z e n i e n i e t o
m a c h a r a k t e r n a w i z a , a lu z ji i t r a n s p o z y c j i . H e i d e g g e r
n i e p r z y z n a j e si d o a d n e j k o n k r e t n e j t r a d y c j i , c h o m o
n a o d n a j d y w a u n i e g o k o n k r e t n e i n s p ir a c j e . N i e w t p l i w ,
b a r d z o w y r a n z w a s z c z a w s fe rz e j z y k a i t e r m i n o l o g i i ,
b y t r a k t a t f r e i b u r s k i e g o t e o l o g a i f ilo zo fia C a r l a B r a i g a
( 1 8 5 3 - 1 9 2 3 )  Vom Sein  ( O b y c i u ) . P r a c a t a n a l e a a d o z a
p l a n o w a n e j n a d z i e s i t o m ó w , a l e z r e a l i z o w a n e j t y l k o c z
c i o w o , c a o c i  Grundzilge der Philosophie [Podstawy filozofii).
P u n k t w y j c ia o n t o l o g i i w u j c i u B r a i g a n i e j e s t t a k r a
d y k a l n y j a k u H e i d e g g e r a . O n t o l o g i a ( n a u k a o b y c i u ) s t a
n o w i „ h a r m o n i j n y z w i z e k "
1
  b a d a n i a a n a l i t y c z n o - i n d u k -
c y jn e g o i s y n t e t y c z n o - d e d u k c y j n e g o . O n t o l o g i a n a d b u d o
w u j e si n a d n a u k a m i s z c z e g ó o w y m i , a l e t e b u d u j e n a
n i c h . J e s t — B r a i g u y w a p o d o b n e g o t e r m i n u j a k p ó n i e j
H e i d e g g e r — filo zofi f u n d a m e n t a l n , p o s z u k u j c p o d s t a
w y b y c i a . W y j c i o w e p y t a n i e d z i a u o n t o l o g i i , k t ó r y B r a i g
n a z y w a e i d o l o g i , b a r d z o p r z y p o m i n a p o d s t a w o w e p y t a n i e
 
Przedmowa
o n t o lo g i i f u n d a m e n t a l n e j u H e i d e g g e r a i b r z m i :  „Czym  j e s t
b y t , g d y j e s t ? "
1
. M a m y t u r o z r ó n i e n i e s t o s o w a n e t a k e
p r z e z H e i d e g g e r a :  Sein,  b y c i e , o r a z  Seiende,  b y t . P o d s t a w y
b y c i a n i e z n a j d z i e m y w o k r e l o n y m b y c i e
2
; e i d o l o g i a p o
s z uk u je n a t o m i a s t j e d n e g o „ o b r a z u b y c i a " w e  wszelkim  b y
c i e
3
.  H e i d e g g e r z a c z y n a s w o j r o z p r a w o d o d r z u c e n i a
w s z e l k i e j „ d e f i n i c j i " b y c i a , c o r ó w n i e B r a i g c z y n i s w o i m
p u n k t e m w y j c i a , a z a r o d e k u s t a l e n i a p o j c i a b y c i a
w s p o s ó b „ n i e d w u z n a c z n y " u w a a o w i e t l e n i e , e k s p l i k a c j
t e g o p o j c i a w r o z m a i t y c h (z k o n i e c z n o c i ) u j c i a c h j e d n e
g o (z k o n i e c z n o c i ) p o j c i a b y c i a . O d m i e n n i e j e d n a k n i
H e i d e g g e r p o j m u j e B r a i g r ó n i c o n t o l o g i c z n : j e s t o n a
r ó n i c m i d z y b y t a m i c o d o i ch „ s p o s o b ó w b y c i a "  (So-
sein)^  z k t ó r y c h k a d y w y z n a c z a o k r e l o n y b y t j a k o b y t
w s o b i e . B r a i g c z y n i i s t o t n e r o z r ó n i e n i e m i d z y  Dasein
i  Wassein,  k t ó r e u H e i d e g g e r a s p o t y k a m y w p o s t a c i  Daflsein
i  Wassein,  o d r ó n i e n i e t e g o , e  (dfi)  b y t j e s t , o d t e g o , c z y m
(was)  j e s t , t y l e e B r a i g p o j m u j e t r ó n i c w k a t e g o r i a c h
t o m i s t y c z n y c h — c a a z r e sz t j e g o o n t o l o g i a , w o d r ó n i e
n i u o d H e i d e g g e r o w s k i e j , n o s i r y s y t o m i s t y c z n e i p o d p a d a
p o d t o , c o p ó n y H e i d e g g e r n a z y w a F e u e r b a c h o w s k i m t er
m i n e m „ o n t o t e o l o g i a " . S t w i e r d z a j c m i a n o w i c i e , e „ p o
r z d e k b y c i a " p y n i e z b y t u p e n e g o , d o s k o n a e g o
4
, B r a i g
w y r o w a d z a b y c i e z p e w n e g o b y t u ( n a w e t j e l i n a z y w a g o
„ p r a b y c i e m " ) , c o d l a H e i d e g g e r a b y o b y n i e d o p r z y j c i a .
O b o k d o m i m o w s z y s t k o l u n y c h o n t o l o g i c z n y c h i n s p i
r a c j i z n a j d o w a n y c h u B r a i g a d r u g i m r ó d e m , z k t ó r e g o
H e i d e g g e r c z e r p a , b y a o c z y w i c i e H u s s e r l o w s k a f e n o m e
n o l o g i a . Z w i z e k m i d z y o n t o l o g i a a f e n o m e n o l o g i j e s t
u w c z e s n e g o H e i d e g g e r a cis y : o n t o l o g i a j e s t m o l i w a t y l
k o j a k o f e n o m e n o l o g i a . T a o s t a t n i a s t a n o w i m e t o d o n t o
l o g i i . N a c z y m b l i e j t a m e t o d a p o l e g a ,  Bycie i czas  n i e m ó
w i .  D o w i a d u j e m y si t y l k o , e f e n o m e n e m w se n si e f e n o
m e n o l o g i i j e s t „ b y c i e b y t u , j e g o s e n s , j e g o m o d y f i k a c j e
i p o c h o d n e " (s . 5 0 n . ) , a w ic to , c o s t a n o w i t e m a t o n t o l o g i i :
1
2
3
4
 
X V
„ C o d o t r e c i f e n o m e n o l o g i a j e s t n a u k o b y c i u b y t u —
o n t o l o g i a " ( s. 5 3 ) . „ M e t o d a " w y r a a si o s t a t e c z n i e H u s -
s e r l o w s k i m h a s e m „ z p o w r o t e m d o r z e c z y s a m y c h " , t y l e
t y l k o e „ r z e c z s a m a " w y g l d a u H e i d e g g e r a i n a c z e j . N i e
j e s t t o j u , j a k u H u s s e r l a , c z y s t a w i a d o m o d o k o n u j c a
t r a n s c e n d e n t a l n e j k o n s t y t u c j i , l e c z w a n i e „ b y c i e b y t u " .
T a n a p o z ó r w y r a n a r ó n i c a c o d o r o z u m i e n i a p o d s t a
w o w e g o f e n o m e n u z a c i e r a s i , g d y z w a y m y , e b y c i a j a k o
t a k i e g o , t j . j e g o s e n su , H e i d e g g e r n i e r o z w a a , l ec z z a j m u
j e s i t y l k o „ b y c i e m " j e s t e s t w a l u d z k i e g o ,  Dasein,  w p r z y
g o t o w a w c z e j j e g o a n a l i t y c e . J e s t e s t w o j a k o p i e r w o t n y „ fe
n o m e n " H e i d e g g e r o w s k i e j f e n o m e n o l o g i c z n e j o n t o l o g i i n i e
j e s t w p r a w d z i e c z y st w i a d o m o c i , a l e n a w i z a n i a d o
t r a n s c e n d e n t a l n e g o c h a r a k t e r u te j o s t a tn i e j s n i e w t p l i w e .
N i e s o n e , t r z e b a p r z y z n a , w y r a n e . H e i d e g g e r u n i k a
o k r e l e w r o d z a j u „ k o n s t y t u c j a " , „ n o e z a " c zy „ n o e m a t " ,
u w a a j c j e z a n a z b y t z w i z a n e z p e w n o n t o l o g i c z n
w y b y t u z n a w a a w a n i e c z y s t w i a d o m o , z d a n i e m
H e i d e g g e r a , n i e w y j a n i o n p r z e z t f e n o m e n o l o g i c o d o
n a t u r y s w e g o b y c i a . R ó w n o c z e n i e j e d n a k H e i d e g g e r a o n
t o l o g i a j e s t e s t w a l u d z k i e g o o p is u je p e w n t r a n s c e n d e n t a l n
s t r u k t u r s t a n o w i c „ w a r u n e k m o l i w o c i " s p o t y k a n e g o
p r z e z n i b y t u . T e n z a s a d n i c z y m o m e n t z b l i a w c z e s n e g o
H e i d e g g e r a d o H u s s e r l a i t r a d y c j i filo zo fii t r a n s c e n d e n t a l
n e j .  O g ó l n e p o d o b i e s t w o n i e m o e o c z y w i c i e p r z e s a n i a
i s t o t n e j r ó n i c y , j a k a d z i e li c z y s t w i a d o m o u H u s s e r l a
i j e s t e s t w o u H e i d e g g e r a . C h o d z i o m i e js c e i n t e n c j o n a l -
n o ci : s t a n o w i o n a p o d s t a w o w y c h a r a k t e r w i a d o m o c i , a l e
w s t r u k t u r z e j e s te s t w a t a k i m c h a r a k t e r e m j e s t p i e r w o t n a
w o b e c i n t e n c j o n a l n o c i t r a n s c e n d e n c j a . T o o n a j a k o „ s p o
s ó b b y c i a " j e s t e s t w a w s e n s i e „ b y c i a - w - w i e c i e " , t j . s t r u k
t u r y j e s t e s t w a u m o l i w i a j c e j u o d n i e s i e n i e d o t e g o , c o
„ w w i e c i e " , u m o l i w i a t a k e u k i e r u n k o w a n i e i n t e n c j o n a l
n e .  Z t e g o p u n k t u w i d z e n i a i n t e n c j o n a l n o u m o l i w i a
t r a n s c e n d e n c j t y l k o w s e n si e c z e g o , c o „ p o z a m n " , a l e
n i e w s e ns ie s t r u k t u r y m o j e g o j e s t e s t w a . J a k o t a k a s t r u k t u
r a , i n t e n c j o n a l n o j e s t p o c h o d n a w o b e c „ t r a n s c e n d e n c j i "
 
Wymiar ontologiczno-egzystencjalny
K r y t y c z n y s t o s u n e k H e i d e g g e r a d o z a s t a n e j o n t o l o g i i
i f e n o m e n o l o g i i w y z n a c z a j e g o k r y t y k a „ fil oz o fii i s t n i e n i a " ,
c z y t e „ o b e c n o c i " . Z a c z t k i t e j t r u d n e j d o e k s p i k a c j i p o
s t a w y z a o w o c o w a y p ó n i e j „ p r z e z w y c i e n i e m m e t a f iz y
k i "  w p i s m a c h z l a t t r z y d z i e s t y c h , m o e m y w i c n a k r y t y
k „ f i l o z o f i i i s t n i e n i a " s p o j r z e z t e j p ón i e j s z e j p e r s p e k t y
w y , c h o n i e w s z y s t k i e k r y t y c z n e w o b e c m e t a f i z y k i u w a g i
j u u w c z e s n e g o H e i d e g g e r a w y s t p u j .
Z a s a d n i c z y m z a r z u t e m w o b e c „ f i l o z o f i i i s t n i e n i a " j e s t
s t w i e r d z e n i e , i „ b y c i e " p o j a o n a j a k o „ i s t n i e n i e " , j a k o
„ s t a o b e c n o " . N i e m i e c k i t e r m i n  „Vorhandenheit , k t ó r y
o d d a j e m y j a k o „ i s t n i e n i e " l u b „ o b e c n o " , w y w o d z i s i
z  „vorkanden sein , „vor-handen za  m o n a o d d a j a k o
„ p r z e d - r k " — w o d r ó n i e n iu o d „ p o r c z n e g o " n a r z
d z i a , k t ó r y m si n i e j a k o b e z w i e d n i e p o s u g u j e m y . T o , co
„ p r z e d - r k " , u o b e c n i a si j a k o p r z e d m i o t o g l d a n i a i o p i
s u, j e s t „ s t a l e o b e c n y m " o b i e k t e m w y p o s a o n y m w o k re
l o n e w a s n o c i . S k u p i a j c s i n a t a k i m n a l e c y m d o b y t u ,
do s fe ry  ontycznej  p r z e d m i o c i e , b a d a n i e n i e d o s t r z e g a j e g o
b y c i a , w y m i a r u  ontologicznego.  I s t n i e n i e j e s t w e d l e H e i d e g
g e r a o n t y c z n   kategori,  b y c i e z a n i e m i e c i s i w p o r zd
k u k a t e g o r i a l n y m . K r y t y k a „ f i l o z o f i i i s t n i e n i a " p r o w a d z o
n a j e s t w i m i o n t o l o g i i l e c e j u p o d s t a w y w s z y s t k i c h o n
t o lo g i i: o n t o l o g i i f u n d a m e n t a l n e j .
P o c z t k ó w „ f i l o z o f i i i s t n i e n i a " d o s z u k u j e s i w c z e s n y
H e i d e g g e r j u u p r e s o k r a t y k ó w , a o d n a j d u j e j t a k e w c a
y c h p ó n i e j s z y c h d z i e j a c h filozofii, m . i n . u K a r t e z j u s z a ,
K a n t a cz y H e g l a . N o w o y t n a filozofia p o j m o w a a  podmiot
j a k o „ o b e c n y " b y t i r o z w a a a j e g o z w i zk i z i n n y m i , p o -
z a p o d m i o t o w y m i b y t a m i . N a w e t filozofia t r a n s c e n d e n t a l
n a r o z w a a a p o d m i o t j a k o  res,  r zecz , t y l e e w sens i e wa
r u n k u m o l i w o c i i n n y c h r z e c z y w o b r b i e b y t u . D l a t e g o
H e i d e g g e r o w s k a o n t o l o g i a f u n d a m e n t a l n a , c h o p o d o b n i e
j a k n o w o y t n a filozofia w c e n t r u m b a d a n i a s t a w i a  subiec-
tum,
 
X V I I
r z e c z y o o k r e l o n y c h w a s n o c i a c h . W y m i a r j e g o b y c i a
o d s a n i a s i p o p r z e z fa k t, e j e s t o n o z a w s z e m o j e . „ M o -
j o " j e s t e s t w a m a j e w y k l u c z a z p o r z d k u „ i s t n i e n i a " .
W a n i e „ m o j e " j e s t e s t w o s t a n o w i g ó w n y t e m a t o n t o l o g ii
f u n d a m e n t a l n e j , b o , z d a n i e m H e i d e g g e r a , b y t t e n j e s t „ o n -
t o l o g i c z n y " , t z n . n i e t y l k o w a r u n k u j e w s z e l k i e t e o r i e b y t u ,
a l e i j e s t „ m i e j s c e m " , w k t ó r y m w s z e l k i b y t si k a t e g o r y z u
j e .  O t y l e w i c i s t n i e n i e c z y r e a l n o s p o c h o d n e w o b e c
b y c i a m o j e g o j e s t e s t w a .
T a k i p u n k t w y j ci a m a w z a s a d z i e t r a n s c e n d e n t a l n y
c h a r a k t e r , m i m o e , j a k j u w s p o m i n a l i m y , j e s t e s t w o n ie
s p r o w a d z a si d o w i a d o m o c i c zy c z y s te g o r o z u m u . H e i -
d e g g e r o w s k i e  novum  p o l e g a , j a k si w y d a j e , n a z d e c y d o
w a n e j w a l c e z „ fi lo z of i i s t n i e n i a " o r a z n a c a o c i o w y m
o p i si e b y c i a j e s t e s t w a , t a k e w j e g o „ p o w s z e d n i o c i " .
P r z e c i w t y l k o o n t y c z n e j f i l o z o f i i i s t n i e n i a z w r a c a s i b a r
d z o o s t r o n i e i p i e c z o o w i c i e d o b r a n y j z y k o p i su s t r u k t u r y
j e s t es t w a . J u n a w e t s a m t e r m i n „ s t r u k t u r a " s u g er u je „ o -
b e c n o c i o w y " c h a r a k t e r b y t u . H e i d e g g e r w o l i u y w a p o
j c i a  „Verfassung , „ u k o n s t y t u o w a n i e " , „ u j c i e " . T e n o s
t a t n i t e r m i n j e s t n a d e r i s t o t n y . Z a w s z e c h o d z i o  „Seinsver-
fassung ,  u k o n s t y t u o w a n i e , u j cie  bycia  j e s t e s t w a . W s z e l k i e
m o m e n t y s t r u k t u r y j e s te s t w a t o j e g o „ s p o s o b y b y c i a " . J e s
t e s t w o j e s t z a w s z e o d n i e s i o n e d o ( s w o je g o ) b y c i a . K a d a
j e g o s t r u k t u r a to p e w n e „ u j c i e " , „ p o d j c i e " b y c i a . „ I s t o
t " j e s t e s t w a j e s t j e g o  egzystencja,  t j . b y c i e w s p o s ó b r ó n o
r a k i e g o „ p o d e j m o w a n i a " s w e g o b y c i a , p r z y c z y m t a k i e
p o d s t a w o w e o d n i e s i e n i e d o b y c i a t o r o z u m i e n i e b y c i a : j e s
t e s t w o b d c r o z u m i e ( sw o j e) „ j e s t " .
N a s u w a s i t u o d r a z u s z e r e g w t p l i w o c i i u w a g . P r z e
d e w s z y s t k i m n a t u r a t e g o r o z u m i e n i a i j e g o s t o s u n e k d o
i n n y c h o d n i e s i e n i e s j a s n e . O c z y w i c i e , n a l e y j e t r a k
t o w a j a k o s t r u k t u r t r a n s c e n d e n t a l n w a r u n k u j c w s ze l
k i e o n t y c z n e r o z u m i e n i e p o s z c z e g ó l n y c h b y t ó w . C z y j e d
n a k  res cogitans  u K a r t e z j u s z a l u b p o d m i o t o w o t r a n s c e n
d e n t a l n a u K a n t a n ie s t a n o w i r ó w n i e s t r u k t u r y „ s p o so
b ó w b y c i a " o p a r t y c h n a r o z u m i e n i u f a k t u w a s n e g o b y c i a ?
Czy wic f i lozof ia egzys tenc j i i s to tn ie wyklucza „ f i lozof i i s t
Czy wic f i lozof ia egzys tenc j i i s to tn ie wyklucza „ f i lozof i i s t
 
Przedmowa
t w i e r d z c o , u w a a j c , e t r a n s c e n d e n t a l n e f i l o z o f i e n i e z b a
d a y „ b y c i a " p o d m i o t o w o c i , l ec z z a k a d a y j j a k o w p e
w i e n s p o s ó b u p o s a o n y o b i e k t . C z y j e d n a k z t e g o w y n i k a ,
e o d n i e s i e n i e d o ( s w e g o ) b y c i a , s t a n o w i c e p o d s t a w o w y
w y r ó n i k j e s t e s t w a , p o z o s t a w a o t y m filozofiom z a k r y t e ?
Jestestwo i ,jest
B e z w t p i e n i a d l a H e i d e g g e r o w s k i e j w e rs ji t r a n s c e n d e n -
t a l i z m u c h a r a k t e r y s t y c z n y j e s t „ z w i z e k " p o d m i o t o w o c i ,
j e s t e s t w a z b y c i e m . W e p o c e n o w o y t n e j i w s p ó c z e s n e j
z d o m i n o w a t r e la c j s u b i e k t y w i z m filozofii t r a n s c e n d e n
t a l n e j .
  Subiectum  i j e g o i st n i e n i e b y y p u n k t e m w y j c ia z a
k a d a n y m p r z e z t „ filo zo fi i s t n i e n i a " . U H e i d e g g e r a n a
t o m i a s t z r o z u m i e n i e p r z e z j e s t e s t w o b y c i a , a w i c t e g o ,  e
s a m o  jest,  s t a n o w i j u p o d s t a w o w y m o m e n t b y c i a t e g o j e s
t e s t w a i u m o l i w i a j e g o i n n e s p o s o b y b y c i a . W „ d o z n a n i u "
p r z e z j e s t e s t w o j e g o „ e j e s t " ( cz yl i „ r z u c e n i a " ) t k w i p o d
s t a w o w e „ p o o e n i e " j e s t e s tw a , p o z w a l a j c e , b y j e s t e s t w u
u j a w n i s i w i a t j a k o w i a t , a c o z a t y m i d z i e b y t w e -
w n t r z w i a t o w y . F u n d u j c a r o l a r o z u m i e n i a b y c i a , a w i c
w i d o c z n e m u j u w s a m y c h n i e m i e c k i c h t e r m i n a c h , a
  gin
c e m u w p r z e k a d z i e :  „Sein ,  „ b y c i e " , i  „Daseiri ,  „ j e s t e s t
w o " .  J a k o b y c i e - t u -o t o  (Da-sein)  j e s t e s t w o t o w p r o s t b y c i e .
Z d r u g i e j s t r o n y b y c i e „ p o t r z e b u j e " j e s t e s t w a , a b y m ó c s i
w o g ó l e „ z r e a l i z o w a " . W s z e l k i e „ j e s t " j e s t p i e r w o t n i e j e s
t e s t w e m i w j e s t e s t w i e . D o p i e r o w t ó r n i e m o n a m ó w i o is
t n i e n i u l u b r e a l n o c i b y t ó w o d m i e n n y c h o d j e s t e s t w a ( cz y
t e : b y t ó w  jako  o d m i e n n y c h o d j e s t e s t w a ) .
M i d z y r o z u m i e n i e m b y c i a a s a m y m b y c i e m n i e z a
c h o d z i j e d n a k p r o s t y s to s u n ek p o z n a n i a d o p o z n a w a n e g o
p r z e d m i o t u . B y c i e n i e j e s t p r z e d m i o t e m , le cz „ w a r u n k i e m
m o l i w o c i " p r z e d m i o t u j a k o t a k ie g o . T e l e m e n t a r n
m y l n i e m i e c k i e g o i d e a l i z m u H e i d e g g e r z n a c z n i e w y s u b t e l -
n i . B y c i e w o g ó l e n i e „ j e s t " , p o n i e w a o n o t o w a n i e o w o
„ j e s t "  jestestwa.  D l a t e g o r o z u m i e n i e b y c i a — b y c i e j e s t e s t
 
Przedmowa X I X
j a k o s a m o w s o b i e , l e c z z a w s z e „ j e s t " a p r i o r y c z n e , t z n . r o
z u m i a n e . P o d s t a w o w e p y t a n i e , j a k i e si t u n a r z u c a , d o
t y c z y r o z u m i e n i a t e g o r o z u m i e n i a .
H e i d e g g e r s t a r a s i j e o w i e t l i — n i e d o k o n s e k w e n t
n i e — p o p r z e z p o j c ie t r a n s c e n d e n c j i . T r a n s c e n d e n c j a s t a
n o w i d l a p o d s t a w o w y c h a r a k t e r  jestestwa  i o z n a c z a „ p r z e
k r a c z a n i e b y t u " w s e n s i e r a c z e j „ k r o c z e n i a p r z e z " n i
„ w y k r a c z a n i a p o z a " . T r a n s c e n d u j c j e s t e s t w o m o e s i o d
n i e z a r ó w n o d o t e g o b y t u , k t ó r y m n i e j e s t , j a k i d o t e g o ,
k t ó r y m j e s t . W t y m se ns ie t r a n s c e n d e n c j a t o b y c i e - w - w i e -
c ie ,  s t r u k t u r a p r z y s u g u j c a w y c z n i e j e s t e s t w u . D l a t e g o
w a n i e , e j e s t e s t w o t r a n s c e n d u j e , a w i c j e s t - w - w i e c i e ,
m o e s i o n o o d n o s i d o p o s z c z e g ó l n y c h b y t ó w , m i d z y i n
n y m i d o s a m e g o s i e b i e . W k w e s t i i t r a n s c e n d e n c j i  Bycie
i czas  p r z y n o s i b a r d z o s k p e w y p o w i e d z i , c h o w i n n y m
m i e j s c u s t w i e r d z i H e i d e g g e r , e w s z y s t k i e a n a l i z y z a w a r t e
w r o z p r a w i e m i a y s u y o p r a c o w a n i u t e j w a n i e k w e s
t i i
1
.  W k a d y m r a z i e t r a n s c e n d e n c j ( w z w y k y m s e ns ie )
w i a t a u m o l i w i a t r a n s c e n d e n c j a j a k o c h a r a k t e r j e s t e s t w a .
Z w i z e k m i d z y r o z u m i e n i e m a t r a n s c e n d e n c j n i e j e s t
j e d n a k j a s n y . Z j e d n e j s t r o n y r o z u m i e n i e b y c i a m a n a j w y
r a n i e j c h a r a k t e r s a m e j t r a n s c e n d e n c j i — j a k o w a r u n e k
w s z e l k i e g o o d n i e s i e n i a d o b y t u , z d r u g i e j r o z u m i e n i e s t a
n o w i o b o k p o o e n i a , u p a d a n i a i m o w y t y lk o j e d e n z m o
m e n t ó w „ o t w a r t o c i " j e s t e s t w a . J a k o r ó w n o r z d n e z „ u -
p a d a n i e m " , cz y li p o g r a n i e m si j e s t e s t w a w r e l a c je z s a
m y m ty l ko w e w n t r z w i a t o w y m b y t e m , r o z u m i e n i e b y o b y
r ó w n o r z d n e z n i e r o z u m i e n i e m . Z d r u g i e j s t r o n y , a b y n i e
r o z u m i e , j e s t e s t w o m u s i j u j a k o r o z u m i e . W i e si to
z o g ó l n y m w y r ó n i e n i e m w a c i w y c h i n i e w a c i w y c h  modi
w s z e l k i c h s p o s o b ó w b y c i a j e s t e s t w a . B y c i e n i e w a c i w e j e s t
z a w s z e u f u n d o w a n e w e w a c iw y m .
1
  M a r t i n H e i d e g g e r ,  Metaphysische Anfangsgriinde  der Logik im
Ausgang von Leibniz,  Fran kfur t am M ai n 1978, s. 214. Jes t to wy
k ad z roku 1926.
 
Ukonstytuowanie jestestwa
Z a m i e r z o n a p r ze z H e i d e g g e r a o n t o lo g i a f u n d a m e n t a l n a ,
b a d a j c a s e n s b y c i a j a k o t a k i e g o , z o s t a a z r e a l i z o w a n a
w  Byciu i czasie  w p o s t a c i e g z y s t e n c j a l n e j a n a l i t y k i j e s t e s t
w a . M i m o e „ p r z y g o t o w a w c z a " , a n a l i t y k a t a n i e s t a n o w i ,
w b r e w p o w i e r z c h o w n y m o p i n i o m , e t a p u n a d r o d z e d o
o w e g o „ s e n s u b y c i a " , k t ó r y o n t o l o g i a o s i g a a b y t y l k o n a
„ o k r n e j "
  d r o d z e p o p r z e z j e s t e s t w o . A n a l i t y k a j e s t e s t w a
jest  j u t a k i m b a d a n i e m s e n s u b y c i a , g d y s e n s t e n  o d n a j
d u j e m y t y l k o w j e s t e s t w i e j a k o p r z e z n ie r o z u m i a n y . D l a t e
g o a n a l i t y k a z m i e r z a d o m o l i w i e n a j g b s z e g o — z p u n k
t u w i d z e n i a z w i z k u j e s t e s t w a z b y c i e m — w e j r z e n i a
w p i e r w o t n e s t r u k t u r y j e s t e s tw a . T a k i c h s t r u k t u r o w i e t
l a n e g o o d r ó n y c h s t ro n j e s te s t w a H e i d e g g e r w y d o b y w a
k i l k a . S p r ó b u j m y j e t u w y m i e n i :
P o d s t a w o w a s t r u k t u r a j e s te s t w a t o  bycie-w-wiecie.  S t a
n o w i o n o j e d n o l i t y f e n o m e n , k t ó r y r o z k a d a si n a k i l k a
m o m e n t ó w : n a t e g o ,  kto  j e s t -w - w i e c i e , n a  wiat  i  bycie-w.
„w i a t " w s e n s i e p o t o c z n y m j e s t p o c h o d n y w o b e c b y c i a -
- w - w i e c i e . B y c i e - w z a w i e r a m o m e n t y r o z u m i e n i a , p o o
e n i a , u p a d a n i a i m o w y . B y c ie - w s t a n o w i c h a r a k t e r „ o t
w a r t o c i " j e s t e s t w a , b y c i a - t u - o t o .
Z b a d a n e n i e c o g b i e j , b y c i e - w - w i e c i e u j a w n i a , z d a
n i e m H e i d e g g e r a , w i k s z e z r ó n i c o w a n i e . J e s t t o „ j u z g ó
r y " b y c i e ( r z u c e n i e) p o r ó d w e w n t r z w i a t o w e g o b y t u ( u -
p a d a n i e ) z w r ó c o n e k u s w o im m o l i w o c i o m ( p r o j e k to w a
n i e ) .  T t r ó j j e d n i   rzucenia, upadania  i  projektu  u jmu je t e
H e i d e g g e r j a k o j e d n o t rz e ch o d p o w i e d n i o o m e n t ó w :
f a k t y c z n o c i , u p a d a n i a i e g z y s te n c ji . , , F a k t y c z n o " r z u
c e n i a j e s t e s t w a , t o , e z a w s z e j u z a s t a j e o n o s i eb i e j a k o
b y t , i t o b y t „ u p a d y " p o m i d z y b y t w e w n t r z w i a t o w y ,
p o z w a l a j e s t e s t w u e g z y s t o w a , t j . „ p r o j e k t o w a " s w e m o
l i w o c i . C a o t e j s t r u k t u r y o k r e l a H e i d e g g e r m i a n e m
„ t r o s k i " . T r o s k a j e s t „ b y c i e m " j e s t e s t w a , tj . n a j o g ó l n ie j sz
j e g o s t r u k t u r .
K a d y z „ e g z y s t e n c j a ó w " , tj . m o e n t ó w o k r e la j cy c h
 
X X I
z d w ó c h  modi  b y c i a j e s t e s t w a , a m i a n o w i c i e b y   waciwie
l u b  niewaciwie.
R o z c z o n k o w a n a s t r u k t u r a t r os k i j e s t u f u n d o w a n a w  cza-
sowoci,  k t ó r a s t a n o w i „ s e n s b y c i a " j e s t e s tw a . E k s t a t y c z n a
s t r u k t u r a c z a s o w o c i j e s t j e d n o c i t r z e c h e k s t a z : b y o c i,
w s p ó c z e s n o c i i p r z y s z o c i . K a d a e k s t a z a t o n i e j a k o b y
c i e „ n a z e w n t r z " j u z s a m e j s w e j n a t u r y . W s z c z e g ó l n o
ci t r a n s c e n d e n c j a p o t o c z n i e p o j t e g o w i a t a s t a n o w i c h a
r a k t e r „ e k s t a t y c z n e g o " j e s t e s t w a . K a d y z m o m e n t ó w
s t r u k t u r y b y c i a j e s t e s t w a d a j e si w y w i e z p e w n e g o s p o
s o b u „ u c z a s o w i e n i a " e k s t a z . W s z c z e g ó l n o c i c z a s „ n a t u
r a l n y " j a k o j e d n o k i e r u n k o w y s t r u m i e c h w i l „ t e r a z " r oz c i
n a j c y c h k o n t i n u u m c z a s u n a p r z e s z o , t e r a n i e j s z o
i p r z y s z o j e s t u f u n d o w a n y w c z as ie „ p i e r w o t n y m " .
R ó w n i e c z a s o w o m o e b y w  modi  w a c i w o c i i n i e w a
c i w o c i . P r y m a t p r z y z n a j e H e i d e g g e r e k s t a z i e w a c i w e j
p r z y s z o c i, k t ó r a z a r a z e m f u n d u j e w y r ó n i o n m o l i w o
b y c i a j e s t e s t w a : b y c i e k u m i e c i . T e n s p o s ó b b y c i a j e s t w y
r ó n i o n y , g d y s t a n o w i m o l i w o n i e m o l i w o c i b y c i a j e s
t e s t w a , a w i c m o l i w o „ o s t a t e c z n " . P o n i e w a e k s t a z a
p r z y s z o c i j e s t w y r ó n i o n a , w i c j e s t e s t w o j e s t „ p r z y s z o
c i o w o " . P r z y s z o f u n d u j e w o g ó l e w s z e l k i e p r o j e k t o w a n i e ,
b y c i e k u m o l i w o c i . P r z y s z o c io w e j e s t e s t w o m a w i c w y
b i e r a m o l i w o c i , i t o w a c i w e , m a b y   Sob.
J e g o b y c i e  Sob,  b y c i e w a c i w e , p r z e c i w s t a w i a s i n i e
w a c i w e m u b y c i u  Sob,  S o b i e - S i . S y n n e H e i d e g g e r o w s -
k i e S i r z d z i n i e w a c i w p o w s z e d n i o c i j e s t e s t w a , z d o
m i n o w a n p r z e z p a n u j c n a t e r e n i e y c i a p u b l i c z n e g o i n
t e r p r e t a c j c a o k s z t a t u j e s t e s t w a . W s p ó l n e b y c i e l u d z i
w s p o e c z n o c i t o j e d n a k c o i n n e g o n i c h a r a k t e r y z u j c y
j e s t e s t w o e g z y s t e n c j a w s p ó b y c i a z i n n y m i . J e g o z w i z e k
z b y c i e m - w - w i e c i e n i e p r z e d s t a w i a s i j a s n o . Z j e d n e j s t r o
n y w s p ó b y c i e z i n n y m i b y c i e - w - w i e c i e t o „ j e d n a k o w o
p i e r w o t n e " s t r u k t u r y j e s t e s t w a , z d r u g i e j z a i n n y j e s t s p o
t y k a n y w w i e c i e , t j . n a g r u n c i e b y c i a - w - w i e c i e . D a j e t u
 
Przedmowa
o t o , c z y j e s t e s t w o i s t n ie j e s a m o t n i e , c z y j e s t e s t w i s t n i e j e
w i c e j ,  b o t a k i p r o b l e m d o t y c z y o n t y c z n e j s f e r y w s p ó y c i a
j e d n o s t e k l u d z k i c h , l e c z o t o , c o j e s t o n t o l o g i c z n i e b a r d z i e j
p i e r w o t n e : e g z y s t e n c ja „ s a m o t n e g o " b y c i a -w - w i e c i e c z y
e g z y s t e n c j a w s p ó b y c i a . H e i d e g g e r , j a k si w y d a j e , p i e r w
s z e s t w o b y b y s k o n n y p r z y z n a j e d n a k s a m o t n o c i , c o
w p ó n i e j s z y c h p i s m a c h  explicite  s t w i e r d z a .
Ewolucja
J a k w i a d o m o , z a p o w i a d a n e d a l s z e c z c i  Bycia i czasu  n ie
u k a z a y s i ; w i c e j n a w e t : p e w n e i s t o t n e t e m a t y t e g o d z i e
a n i e z o s t a y w p ó n i e j s z y c h b a d a n i a c h p o d j t e . I t a k H e i
d e g g e r z a r z u c i r o z r ó n i e n i e n a w a c i w o i n i e w a c i w o ,
a t a k e n i e r o z w i j a j u d a l e j a n a l i z y j e s t e s t w a c o d o j e g o
c z a s o w o c i . P r z e z p e w i e n c z a s z a j m o w a a g o k w e s t i a t r a n s
c e n d e n c j i , k t ó r e j p o w i c i r o z p r a w   0 istocie podstawy
2
,  a le
p ó n i e j t a k e i t o p o j c ie z o s t a o z a r z u c o n e . P o „ z w r o c i e " ,
t j .
  p o c z w s z y o d l a t t r z y d z i e s t y c h ,  Bycie i czas  u z n a H e i
d e g g e r z a p e w n f a z s w o j e j d r o g i m y l o w e j — w p r a w d z i e
k o n i e c z n , a l e j e s z c z e „ m e t a f i z y c z n " .
N a t e m a t  Bycia i czasu  w k o n te k c ie „ z w r o t u " w y p o w i a
d a s i o n w i e l o k r o t n i e , p o d k r e l a j c z w y k l e c i g o w c z e s
n e j i p ó n e j m y l i . P ó n a j e g o filozofia p r z e c h o d z i , m o
n a b y r z e c h a s o w o , o d b y c i a p r a w d y d o p r a w d y b y c i a .
B y c i a p r a w d y a n a l i t y k a e g z y s t e n c j a l n a p o s z u k u j e w j e s t e s t
w i e .
  T o w a n i e o n o j e s t w s p o s ó b o d k r y w a n i a . P o d s t a w
1
  Zapowiadane dz ia y czc i d rug ie j  Bycia i czasu  Heidegger
zrea l izowa do pewnego s topnia w innych publ ikac jach . Chodz i
g ównie o zamierzon „des t rukc j" on to log i i Kanta , co nas tpi o
w  Kant a problem m etafizyki  (Mar t i n He idegge r ,  Kant a problem  me
tafizyki,  prze . B. Baran, Warszawa 1989) . Dzia t rzeci czci dru
giej,  Czas i bycie, m o na by odnie do w yk a du z roku 1962 pod
tym s am ym tytu e m , a le jes t to teks t pó ny i t ru dn o go uw aa
za realizacj wczesnego zamys u.
2
  M a r t i n H e i d e g g er ,  0  istocie podstawy,  prze . J . Margask i , w:
Od Husserla do Leoinasa. Wybór tekstów z  ontologii  fenomenologicznej,
W adys aw Stróewski ( red. ) , Kraków 1987, s . 137-179.
 
X X I I I
p r a w d z i w o c i n i e j e s t z g o d n o s d u z e s t a n e m r z e c z y , l ec z
o d k r y w a j c y s p o s ó b b y c i a j e s t e s t w a . P r a w d a b y c i a n a t o
m i a s t o k r e l a j e s t e s t w o s t o j c e w „ p r z e w i c i e " b y c i a . J e s
t e s t w o j e s t t a k i e j p r a w d z i e w y d a n e , u c z e s t n i c z y w n i e j i j e j
„ s t r z e e "
1
. H e i d e g g e r p o d k r e l a , e j u   Bycie i czas  p o d e j
m o w a o k w e s t i b y c i a , a l e d z i k i z w r o t o w i t a „ p r ó b a m y
l e n i a o s i g a p a s z c z y z n , z k t ó r e j w y s z o j e j d o w i a d c z e
n i e "
2
.  D o t r z e d o t e j p a s z c z y z n y n i e u d a w a o s i z a
p o m o c m e t a f i z y k i
3
, c h o  Bycie i czas  m i a o p r z y g o t o
w a p r z e z w y c i e n i e m e t a f i z y k i
4
. W e d l e s a m e g o H e i d e g
g e r a , j e g o w c z e s n e te k s ty s j e s z c z e „ f e n o m e n o l o g i c z n e "
i „ t r a n s c e n d e n t a l n e "
5
. Z a r ó w n o a n a l i z y f e n o m e n o l o g i c z n e ,
j a k t r a n s c e n d e n t a l n y p u n k t w y j c i a p r z e s t a j b y i s t o t n e
d l a p ó n e g o H e i d e g g e r a .
P e w n y m z m i a n o m u l e g a t a k e s en s w c z e s n y c h p o j
w i c h p ó n i e j s z e j w y k a d n i . I t a k  „Da ,  „ t u o t o " , w c h o
d z c e w s k a d s o w a  „Dasein ,  „ j e s t e s t w o " , o z n a c z a t e r a z
„ p r z e w i t b y c i a " , r o z u m i e n i e b y c i a to e k s t a t y c z n y z w i z e k
z p r z e w i t e m b y c i a
6
, a t r o s k a m a b y d o w i a d c z e n i e m e g
z y s t en c j i p o j te j j a k o „ p a s t e r z b y c i a " . w i a t , k t ó r y w c z e
n i e j b y u f u n d o w a n y w w i a t o w o c i j a k o e g z y s t e n c j a ln e j
s t r u k t u r z e j e s t e s t w a , j e s t t e r a z „ p r z e w i t e m b y c i a , w k t ó
r y c z o w i e k w y c h y l a s i d z i k i s w e j r z u c o n e j i s t o c i e "
7
.
I w r e s z c ie „ s e n s b y c i a " i „ p r a w d a b y c i a " „ w y r a a j t o s a
m o "
8
,  c h o w  Byciu i czasie  s e n s t o e g z y s t e n c j a j e s t e s t w a .
T e r a z j e s t t o s f e r a o t w a r t o c i  dla  j e s t e s t w a .
„ P o d s t a w o w y m b r a k i e m k s i k i  Bycie i czas  j e s t by
m o e t o , e z b y t w c z e n i e w a y e m s i n a z b y t w i e l e "
9
1
  M a r t i n H e i d e g g e r ,  Budowa, m ieszka, myle. Eseje wybrane,
Krzysztof Michalski ( red. ) , Warszawa 1977, s . 76 nn.
2
3
4
5
  Wegmarken,
7
8
9
  M a r t i n H e i d e g g er ,  Unterwegs  zur Sprache,  Frank fu r t am Main
1985,  s. 89.
Przedmowa
w y z n a j e H e i d e g g e r w l a t a c h p i d z i e s i t y c h . A b y j e d n a k
m o g o n a s t p i p r z e z w y c i e n i e m e t a f i z y k i , m u s i a o n  n a j
p i e r w  pój  m e t a f i z y c z n
  drog.
  P r z e z m e t a f i z y k p ó n y
H e i d e g g e r r o z u m i e f i l o z o f i , k t ó r a p o s u g u j e s i p r z e d s t a
w i e n i e m i p o s z u k u j e p o d s t a w y . T a k a filozofia s t a r a s i
w s z y s t k o u j w p o s t a c i p r z e d m i o t u ( „ f il o zo f ia i s t n i e n i a " )
i d l a w s z y s t k i e g o z n a l e r a c j d o s t a t e c z n . N o w o y t n a
m e t a f i z y k a p r z y b r a a , z d a n i e m H e i d e g g e r a , p o s t a s u b i e k
t y w i z m u : o s t a t e c z n p o d s t a w j e s t p o d m i o t ,  subiectum. By
cia i czasu   n i e u z n a j e j e d n a k H e i d e g g e r z a s u b i e k t y w i s t y c z -
n e ,  g d y p u n k t w y j c i a z o s t a u m i e s z c z o n y p o z a s f e r s u
b i e k t y w n o c i
1
  . S p r a w a s u b i e k t y w i z m u te j r o z p r a w y n i e j e s t
w i c j a s n a , g d y w y d a j e s i , e j e s t e s t w o p o z o s t a j e s u b i e k -
t y w i s t y c z n e p r z y n a j m n i e j w s a b s z y m z n a c z e n i u t e g o t er
m i n u :  subiectum  j e s t p o d s t a w w s z e l k i e g o s e n s u , t a k e s e n s u
( r o z u m i e n i a ) b y c i a . T e z y te j p ó n y H e i d e g g e r n i e o d w o u
j e ,  p r z e s ta j g o j e d n a k z a j m o w a o d n i e s i o n e d o j e s t e s t w a
b a d a n i a k o n s t y t u t y w n e . M e t a f i z y k c h c i a b y o s t a t e c z n i e
„ p o z o s t a w i s a m e j s o b i e "
2
, p r z e z w y c i y n a w e t s a m o j e j
p r z e z w y c i e n i e i m y l e „ j u n i e m e t a f i z y c z n i e "
3
.
N a p y t a n i e o m i e j s c e  Bycia i czasu  w c a o c i d z i e a H e i
d e g g e r a n ie u z y s k u j e m y w i c p r o s t e j o d p o w i e d z i s t w i e r d z a
j c e j ,  e w y n i k i te j r o z p r a w y o b o w i z u j j a k o p r a w d z i w e
l u b z o s t a j c h o b y c z c i o w o o d r z u c o n e . H e i d e g g e r n i e w y
p o w i a d a si t u j e d n o z n a c z n i e , n a p e w n o j e d n a k c h o d z i m u
n i e t y l e o a l t e r n a t y w : u z n a n i e - o d r z u c e n i e , i l e o z w r o t d o k o
n u j c y s i „ w s a m y m b y c i u " ; to o n o b o w i e m w z y w a m e t a f i
z y c z n e j e s t e s t w o d o z w r ó c e n i a s i o d o p i s u s a m e g o s i e b ie d o
w y p o w i a d a n i a „ p r a w d y b y c i a " . J e s t e s t w o n i e j es t j u p o d s t a
w . P o z o s t a w i e n i e m e t a f i z y k i „ s a m e j s o b i e " o z n a c z a p o z o s t a
w i e n i e z a s o b f il o zo f o w a n ia w k a t e g o r i a c h p o d s t a w y . T e r a z
b y c i e j e s t „ b e z - p o d s t a w n e " , w ej cie w n ie w y m a g a „ s k o k u " ,
a t a k e „ o d s k o k u " o d d z i e j ó w z a c h o d n i e g o m y l e n i a
4
1
  M a r t i n H e i d e g g er ,  Vorwort, w: W i ll i am R icha rd son ,  Through
Phenomenology  to
2
  M art in Heidegger, ^jur Sprache des Denkens,  Tiibingen 1969, s. 25.
3
4
  Por . M ar t in He idegge r ,  Der Satz vom Grund, Pfullingen 1965,
s. 157.
Przedmowa X X V
W a n i e s p r a w a d z i e j o w o c i d o b r z e i l u s t r u j e z w r o t .
W  Byciu i czasie  d z i e j o w e j e s t j e s t e s t w o , t z n . d z i e j o w o s t a
n o w i j e g o e g z y s t e n c j a , u m o l i w i a j c y d o p i e r o d zi e je w i a
t a , a t a k e n p . h i s t o r i j a k o n a u k . P ó n i e js z y H e i d e g g e r
z w r a c a r a c z e j u w a g n a d z i e j o w o b y c i a „ p r z e s y a j c e g o
s i "  w d z i e j a c h m e t a f i z y k i , k t ó r a p o j m u j e j e r ó n o r a k o ,
j a k o p o d s t a w ( n p . by c i e j a k o cpoo-uc,  actualitas, realitas,  su
b i e k t y w n o ) i „ z a p o m i n a " p r z y t y m o s a m y m p r z es o n i
t y m p o d s t a w b y c i u . D z i e je m e t a f i z y k i t o d z i ej e z a p o m n i e
n i a b y c i a . O z a p o m n i e n i u t y m m ó w i j u   Bycie i czas,  c h o
j e s z c z e n i e w k o n t e k c i e „ d z i e j ó w b y c i a " . Z a p o m i n a b y c i e
j e s t e s t w o , c h o c z y n i t o n i e n a z a s a d z i e p r z y p a d k u , l e c z
z i s to t y . C h a r a k t e r z a p o m n i e n i o w y m a n i e w a c iw e r o z u
m i e n i e b y c i a . U p ó n i e j s z e g o H e i d e g g e r a s k r y t o i n i e -
s k r y t o b y c i a „ i s t o c z y s i " w s a m y m b y c i u ( c z y  l e p i e j :  b y
c i e i s t o c z y si w a n i e s k r y w a jc s i i o d s a n i a jc ) . O c z y
w i c i e w s z y s t k i e t e o k r e l e n i a m u s i m y p o j m o w a j a k o o n t o -
l o g i c z n e , d o t y c z c e s a m e g o b y c i a , n i e z a j a k o o n t y c z n e ,
tj.
  b y t o w e . Z a k r y c i e l u b o d k r y t a p o s t a j a k i e g o b y t u z is
t o t y r ó n i si o d sk r y t o c i i n i e s k r y t o c i b y c i a . „ P r a w d a
b y c i a " j e s t n i e s k r y t o c i , a w i c w y d o b y w a si z e s k r y t o c i ,
w j a k i e j si p r z e c h o w y w a a . N i e s t a n o w i o n a j u t y l k o eg -
z y s t e n c j a u j e s t e s t w a .
C h a r a k t e r y z u j c y m d z i e j e b y c i a o k r e l e n i o m w r o d z a j u
n i e sk r y to c i i t e m u p o d o b n y c h H e i d e g g e r n i e n a d a j e b a r
d z i e j k o n k r e t n y c h z n a c z e . J e l i n a m y s n a d „ p r a w d b y
c i a " j e s t j e s z c z e f e n o m e n o l o g i , t o w k a d y m r a z i e n i e
w t r a d y c y j n y m s en sie „ f e n o m e n o l o g i c z n e g o w i d z e n i a "
1
,
k t ó r e m u p ó n y H e i d e g g e r p r z y z n a j e j u t y l k o p o m o c n i c z
f u n k c j , f e n o m e n o l o g i z a u w a a z a „ m o l i w o m y l e n i a ,
b y o d p o w i a d a n a w e z w a n i e t e g o , c o j e s t d o m y l e n i a " ,
i w t e n s p o s ó b s u y „ s p r a w i e m y l e n i a , k t ó r e j o t w a r t o
p o z o s t a j e t a j e m n i c "
2
. W t y m j e s z c z e t y l k o s e n s ie m ó w i
p ó n y H e i d e g g e r o f e n o m e n o l o g i i , d a l e k o o d c h o d z c o d j e j
r o z u m i e n i a w  Byciu i czasie  j a k o „ u m o l i w i a n i a w i d z e n i a "
f e n o m e n u . T e r a z f e n o m e n o l o g i a n i e j e s t j u
  metod ,
  lecz
1
2
 
Przedmowa
„drog",
  k t ó r a „ p o z w a l a s i u k a z a t e m u , p r z e d c o p r o
w a d z i "
1
. O i le w i c w c z e n i e j f e n o m e n o l o g i a b y a p o j m o
w a n a b a r d z i e j „ a k t y w n i e " , t o w p ó n i e j s z y m o k re s ie o z n a
c z a o n a r a c z e j p a s y w n e o d d a n i e s i „ w e z w a n i u " b y c i a .
S p o g l d a j c z a t e m n a  Bycie i czas  z p e r s p e k t y w y c a e j
d r o g i m y l o w e j H e i d e g g e r a s t w i e r d z a m y , e t o n a j b a r d z i e j
z n a n e j e g o d z i e o m a s w o i ci e „ p r z e j c i o w " p o s t a . S t a n o
w i e t a p n a d r o d z e o d f e n o m e n o l o g i i t r a n s c e n d e n t a l n e j d o
n i e f e n o m e n o l o g i c z n e g o j u „ m y l e n i a b y c i a " . J e s t o n t o l o
g i a f u n d a m e n t a l n , a w i c p o s z u k u j c p o d s t a w y m e t a f i
zyk,  k t ó r a s t a w i a s o b i e z a c e l r o z w a e n i e n i e u j m o w a l n e g o
w t e n s p o s ó b „ s e n s u b y c i a " .
Recepcja
W h i s t o r i i o d b i o r u t e g o d z i e a w s z e l a k o p o j m o w a n o j e
z w y k l e j a k o s a m o i s t n y , z a m k n i t y w y k a d z m e t a f iz y k i
l u d z k i e g o j e s t e s t w a , c z y w r c z z a n t r o p o l o g i i f il o zo f ic z n ej .
K i l k a m o t y w ó w z a i n s p i r o w a o p e w n e n o w e n u r t y m y l o
w e .  C h o d z i t u p r z e d e w s z y s t k i m o t a k „ e f e k t o w n e " m o
m e n t y , j a k b y c i e k u m i e r c i c zy t r w o g a . W t k i t e w p y n y
n a f r a n c u s k i e g z y s t e n c j a l i z m , u k s z t a t o w a n y w l a t a c h
c z t e r d z ie s t y c h g ó w n i e p r z e z J e a n - P a u l S a r t r e ' a
2
. E g z y s
t e n c j a l i z m z i n t e r p r e t o w a H e i d e g g e r a a n t r o p o l o g i c z n i e , t j .
e g z y s t e n c j a l n y o p is j e s t e s t w a u z n a z a c h a r a k t e r y s t y k b y t u
l u d z k i e g o , u j t e g o z p e r s p e k t y w y s p e c y f i c z n ie p o j t e j w o l
n o c i . T o n a j w c z e n i e js z e i n a j b a r d z i e j z n a n e o d d z i a y w a
n i e  Bycia i czasu  n i e b y o j e d y n e . I n t e r e s u j c e , e u p o c z t
k ó w r o z w o j u w s p ó c z e s n e j f i l o z o f i i d i a l o g i c z n e j w t r z e c i e j
i c z w a r t e j d e k a d z i e b i e c e g o w i e k u n a w e t d i a l o g i c y ( n p .
F r a n z R o s e n z w e i g , E b e r h a r d G r i s e b a c h ) u w a a l i H e i d e g
g e r a z a s w e g o s p r z y m i e r z e c a
3
. W o k r es ie p o w o j e n n y m ,
1
  M a r t i n H e i d e g g e r ,  Semindre, Fran kfur t am M ai n 1985, s.
399.
2
  Pie rwszym popu la ryza to rem H e idegge ra we F ranc j i by Em -
m an ue l Levina s (ur . 1906) , k tóry ju na pocz tku la t trzydzies
tych pisa ar tyku y o f i lozofi i Heideggera.
3
 
Przedmowa X X V I I
g ó w n i e p o d w p y w e m E m m a n u e l a L e v i n a s a , z a c z a d o
m i n o w a w t e j m i e r z e p r z e c i w s t a w n a i n t e r p r e t a c j a : m y l
H e i d e g g e r a z o s t a a u z n a n a z a „ m o n o l o g i c z n " .
P r ó b y a n t r o p o l o g i c z n e j i n t e r p r e t a c j i o n t o l o g i i j e s t e s t w a
o r a z k r y t y k a d i a l o g i c z n a p o m a g a j w o k r e l e n i u m i e j s c a
Bycia i czasu  w o b r b i e f il o zo f ic z n e j t r a d y c j i . „ P r z e j c i o -
w o "
  t e g o d z i e a u w i d a c z n i a s i b o w i e m s z c z e g ó l n i e w y
r a n i e w k w e s t i i j e g o s t o s u n k u d o a n t r o p o l o g i i . Z j e d n e j
s t r o n y H e i d e g g e r z d e c y d o w a n i e p r z e c i w s t a w i a s i w y k a d
n i a n t r o p o l o g i c z n e j , z a l i c z a j c j d o s f e r y o n t y c z n e j , z d r u
g i e j z a a n a l i t y k a e g z y s t e n c j a l n a r o z w a a j e s t e s t w o w j e g o
„ p r z e c i t n e j p o w s z e d n i o c i " , c o s k a n i a d o a n t r o p o l o g i c z
n e j i n t e r p r e t a c j i t e j a n a l i t y k i . W  Byciu i czasie  u w i d a c z n i a
s t r u d p r z e z w y c i a n i a d y l e m a t u filo zo fii t r a n s c e n d e n
t a l n e j ,  k t ó r a m u s i o d r ó n i a p o d m i o t e m p i r y c z n y o d t r a n s
c e n d e n t a l n e g o . E m p i r y c z n y cz ow i e k i w o g ó le e m p i r y c z n y
w i a t j e s t k o n s t y t u o w a n y p r z e z p o d m i o t o w o t r a n s c e n
d e n t a l n . U z n a n i e te j o s t a tn i e j r o d z i j e d n a k p r o b l e m i n n e
g o t r a n s c e n d e n t a l n e g o j a . N i e m o e o n o w y s t p o w a
w w i e c i e e m p i r y c z n y m , n i e m o e g o k o n s t y t u o w a m o j e
t r a n s c e n d e n t a l n e j a . N i e m o n a g o t e u w a a z a o d m i e n
n y o d m o j e g o b y t , b o z r ó n i c o w a n i e n a i n d y w i d u a j e s t k a -
t e g o r i a l n e i w y s t p u j e d o p i e r o w o b r b i e w i a t a . J a k w i c
w i d a , k w e s t i e a n t r o p o l o g i c z n e j i d i a l o g i c z n e j i n t e r p r e t a c j i
ci le s i ze sob
  wi:
  n i e e m p i r y c z n o j e s t e s t w a u n i e
m o l i w i a m y l d i a l o g i c z n a .
J a k w i d z i e l i m y , H e i d e g g e r s t a r a s i r o z w i z a k w e s t i i n
n e g o z a p o m o c w p r o w a d z e n i a e g z y s t e n c j a ó w w s p ó b y c i a
i w s p ó je s te s tw a . W s p ó b y c i e j e s t j u p e w n y m s p o s o b e m b y
c ia j e s t e s t w a , p i e r w o t n y m w o b e c p r y w a t y w n e g o  modus  b r a
k u i n n y c h l u d z i w o k ó m n i e . W s p ó b y c i e , t a k j a k i i n n e
s t r u k t u r y j e s t e s t w a , n a l e y d o f a k t y c zn o c i , j e s t „ r z u c o n e "
w r a z z j e s t e s t w e m . F a k t y c z n o o b e j m u j e c a o k s z t a t j e s te s t
w a i w t y m s en si e s t a n o w i j e d n o w y m i a r u e m p i r y c z n e g o
z t r a n s c e n d e n t a l n y m ( c z y t e , w e d l e t e r m i n o l o g i i H e i d e g g e r a ,
o n t y c z n e g o z o n t o l o g i c z n y m ) . P r z e n i e s i e n i e s t r u k t u r o n t o l o -
g i c z n y c h n a p o z i o m a n t r o p o l o g i i ( t e o r i i e m p i r y c z n e g o c z o
w i e k a ) j e s t w i c d o p e w n e g o s t o p n i a u z a s a d n i o n e , a l e p r o b
 
X X V I I I Przedmowa
D l a t e g o w a n i e d i a l o g i c z n a k r y t y k a z a r z u c a H e i d e g g e -
rowskiej f i lozof i i z  Bycia i czasu  m o n o l o g i c z n o , t j . u z n a n i e
m o j e g o j a z a p i e r w o t n e r ó d o s e n s u . D l a d i a l o g i k ó w t a
k i m r ó d e m j e s t d o p i e r o s p o t k a n i e z t y i n n e g o c z o w i e k a .
M a to b y s p o t k a n i e s k o c z o n o c i z c z y m n i e s k o c z o n y m .
I n n y w n o s i w k r g m o j e g o s a m o t n i c z e g o j a n i e s k o c z o
n o , k t ó r e j s a m o t n e s k o c z o n e j a n i e z d o a w s o b ie o d n a
l e .
  D l a t e g o w y m i a r n i e s k o c z o n o c i m i a b y b y m y l i
H e i d e g g e r a o b c y — c o z r e sz t z g a d z a si z p o d k r e l a n i e m
p r z e z s a m e g o H e i d e g g e r a s k o c z o n o c i j e s t e s t w a ( t en m o
m e n t r ó n i te g o f il oz of a o d i d e a l i z m u n i e m i e c k i e g o , c h o
z d r u g i e j s t r o n y m o n o l o g i c z n o i t r a n s c e n d e n t a l i z m z b l i
a j g o d o b a r d z i e j n i d i a l o g i k ) . J e s t e s t w o j e s t  skoczon
p o d m i o t o w o c i t r a n s c e n d e n t a l n , g d y t y m c z a s e m w e d l e
d i a l o g i k i w s z e l k i p o d m i o t w y s u w a „ t o t a l i s t y c z n e " r o s z c z e
n i a z a w a s z c z a j c w s z e l k i n n o . A b s o l u t y z m t a k i e g o j a
n i e j e s t w i c t „ w a c i w " n i e s k o c z o n o c i , j a k a m i a a b y
s i p o j a w i a w s p o t k a n i u z t y .
N i e w t p l i w i e , w c z e s n y H e i d e g g e r n i e b y f i l o z o f e m t a k i e j
n i e s k o c z o n o c i . P o d k r e l a j c a p r i o r y c z n o b y c i a , m i a n a
m y l i z a w s z e s k o c z o n o h o r y z o n t u r o z u m i e n i a . O t y le
t e r ó n i s i o d H e g l a , d l a k t ó r e g o r o z w ó j s k o c z o n e g o
d u c h a p r o w a d z i d o „ r o z t o p i e n i a " s k o c z o n o c i w n i e s k o
c z o n o c i . S k o c z o n o j e s t e s t w a w y r a a si u H e i d e g g e r a
t y m , e c h a r a k t e r y z u j e j e m o l i w o n i e m o l i w o c i b y c i a ,
b y c i e k u k r e s o w i . T a o n t o l o g i c z n a s t r u k t u r a j e s t e s t w a ( n ie
z a ,  r z e cz j a s n a , r o z p i c ie m i d z y d w o m a e m p i r y c z n y m i
k r a c a m i y c i a l u d z k i e g o ) n i e i m p l i k u j e j e d n a k o d n i e s i e n i a
d o b y c i a , k t ó r e b y o b y n i e s k o c z o n e . P y t a n i e , c z y b y c i e
j e s t „ s a m o w s o b i e " s k o c z o n e c z y n i e s k o c z o n e , H e i d e g g e r
u z n a b y z a w o g ó l e l e p o s t a w i o n e u w a a j c , e m o n a m ó
w i t y l k o o t y m , j a k b y c i e j a w i si r o z u i e n i u j e s t e s t w a .
O b o k e g z y s t e n c j a l i z m u i d i a l o g i k i i s t o t n e n a w i z a n i a d o
Bycia i czasu  i p o l e m i k z n i m s p o t y k a m y w f i l o z o f i i z w iz a
n e j z t e o l o g i . T r z e b a p a m i t a , e d z i e o t o s a m o p e n e j e s t
t a k i c h n a w i z a i p o l e m i k . H e i d e g g e r , k t ó r y , j a k w s p o m i
n a l i m y , r o z p o c z s t u d i a w y s z e o d t e o l o g i i k a t o l i c k i e j ,
 
Przedmowa X X I X
l o g i c z n .  Bycie i czas  z j e d n e j s t r o n y n a w i z u j e n p . d o A u
g u s t y n a c zy L u t r a , z d r u g i e j p o l e m i z u j e z p e w n y m i k o n
c e p c j a m i t e o l o g i c z n y m i , g ó w n i e z a z t o m i z m e m , u z n a
n y m z a p r z y k a d „ f il oz of ii i s t n i e n i a " . W y r a a si t o m a
f i l o z o f i ( t e o l o g i ) s t w o r z e n i a , k t ó r e , c h o s t w a r z a z n i c o
c i ,  t o j e d n a k m a „ o n to l o g i c z n y c h a r a k t e r w y t w a r z a n i a "
1
,
a w i c w y - s t a w i a n i a , c z y n i e n i a d o s t p n y m , u o b e c n i a n i a .
T a k „ o b e c n y " , i s t n i e j c y b y b y k a d y b y t s t w o r z o n y , o -
k r e l o n y p r z e z sw is to t i i s t n ie n i e . Z d a n i e m H e i d e g g e r a
j e d n a k e n i e k a d y b y t m i e c i s i w t y m h o r y z o n c i e w y
t w a r z a n i a i o b e c n o c i . T o w a n i e j e s t e s t w a n i e m o n a
o k r e l i p r z e z i s t o t i i s t n i e n i e
2
.
M i m o w y r a n e g o p o d k r e l a n i a p r z e z H e i d e g g e r a , e f i
l o z o f i a n i e p o z o s t a j e w a d n y m c i s y m p o w i z a n i u z t e o l o
g i , j u o d l a t t r z y d z i e s t y c h t o c z y a s i y w a d y s k u s j a
w k w e s t ii e w e n t u a l n e g o z w i z k u b y c i a i B o g a . W c z e s n y
H e i d e g g e r n i e w y p o w i a d a s i t e j m i e r z e j e d n o z n a c z n i e
3
,
c o z r o d z i o s z e r e g s p e k u l a c j i n a t e m a t t o s a m o c i b y c i a
i B o g a . P o j a w i y s i t a k e z a s t o s o w a n i a a n a l i t y k i j e s t e s t w a
w t e o lo g i i . W e d l e H e i d e g g e r a b o w i e m t e o lo g i a b d c n a u
k p o z y t y w n m a r o z w a a w i a r j a k o j e d e n z b a d a n y c h
w a n i e p r z e z t a n a l i t y k s p o s o b ó w b y c i a c z o w i e k a .
O d d z i a y w a n i e  Bycia i czasu  j e s t j e d n a k , j a k s i w y d a j e ,
n a j s i l n i e j s z e w f i l o z o f i i t a m , g d z i e n a j m n i e j w y r an i e o k r e
l o ne . C h o d z i o og ó ln y k l i m a t filozo fowan ia, a t a k e o pe
w i e n s t y l m y l e n i a , j a k i u d z i e l a s i s u c h a c z o m t e g o filozo
fa — a b y l i n i m i c h y b a w s z y s c y n a j w y b i t n i e j s i n i e m i e c c y
filozofow ie o s t a t n i c h d e k a d . C h a r a k t e r y s t y c z n e z a r a z e m , e
t a n a j y w i e j s p o r ó d w s p ó c z e s n y c h r o z p r a w d y s k u t o w a n a
p r a c a n i e z a w i e r a w a c i w i e t e z , k t ó r e — d o b r z e z r o z u
m i a n e — b y y b y p r z e d m i o t e m j a k ie j k o n k r e t n e j k r y t y k i
1
  M a r t i n H e i d e g g er ,  Grundprobleme der Phanomenologie,  Frankfur t
a m M a in 1975, s. 167. Je st to w yk ad z roku 1927.
2
3
  D op iero pó ny H eideg ger s twierdza: „Bycie i Bóg nie s to
same; n igdy nie s tara bym si my le i s to ty Boga poprzez bycie" ,
cyt . za:  Heidegger et la  guestion  de Dieu,  R i c h a r d K e a r n e y , J o s e p h
Stephen 0 'Leary ( red. ) , Par is 1980, s . 334; por . te Bogdan Ba
 
Przedmowa
( w y j t k i e m k w e s t i a i n n e g o ) . K w e s t i o n o w a n o r a c z e j s a m
s p o s ó b p o d e j c i a d o p r o b l e m a t y k i fi lo z o fi cz n e j, a w i c j
z y k
  Bycia i czasu,
  a t a k e n i e j a s n o p o d s t a w o w y c h p o j .
L i c z n e n i e p o r o z u m i e n i a n a t e m a t t r e c i z a w a r t y c h w t y m
d z i e l e z a n i k a y z c z a s e m , n a s t p i n i e z m i e r n i e o b f i ty n a
p y w p r a c i n t e r p r e t a c y j n y c h i e g z e g e t y c z n y c h ( b ib l io g r a f i a
d o p r o w a d z o n a d o p o c z t k u l a t s i e d em d z i e s i ty c h o b e j m u j e
p r a w i e c z t e r y t y s i c e p o z y c j i ) . W r a z z e s t o p n i o w y m u d o
s t p n i a n i e m n i e p u b l i k o w a n y c h d o t d w y k a d ó w , z a r ó w n o
s p r z e d w y d a n i a