ตอบ ดร.มารตน:

พทธวนย ถง ภกษณ พระพรหมคณาภรณ

(ป . อ . ปยต โต )

มาฆบชา ๒๕๕๔

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถง ภกษณ พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ISBN 978-616-90770-0-8

พมพครงท ๑ — ออกพรรษา ๒๕๕๓

พมพครงท ๒ — มาฆบชา ๒๕๕๔

- ทนพมพหนงสอธรรมทาน วดญาณเวศกวน ๑,๕๐๐ เลม

ปก: พระชยยศ พทธวโร

ทพมพ:

บนทกน า ในการพมพครงท ๒

หนงสอ ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถง ภกษณ น เมอพมพครง

แรก เกดขนโดยเปนงานทคอนขางเรง เนองจากมงานอนรออยมาก ในการ

พมพครงท ๒ แมจะไมมเวลาตรวจทานตลอดอก กไดปรบปรงเลกๆ

นอยๆ ในบางแหง ทนกไดบาง พอดพบบาง เกยวกบถอยค าส านวนทอาจ

หลวมไป โดยท าใหกระชบหรอรดกมขน

มสวนทเขยนเพมเตมยาวสกหนอย ๒ เรอง คอ ป―ญหานานาสงวาส

กบสงฆกรรมในการอปสมบท และการบวชแบบเอหภกข ทมมาคกบญตต

จตตถกรรมอปสมปทาเกอบ ๒๐ ป ในครงพทธกาล นอกจากน มเพมเตม

เพยงเลกนอย รวมแลวท าใหหนงสอหนาขน ๑๒ หนา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๗ มกราคม ๒๕๕๔

โมทนพจน

เรอง ตอบ ดร. มารตน: พทธวนย ถง ภกษณ เกดมเนอความปรากฏขนมาจากคาถาม-คาตอบ จนเปนเลมหนงสอดงประจกษเบองหนาน ดวยกศลฉนทะของ Dr. Martin Seeger โดยแท เพราะลาพงตวผตอบเอง แมจะรอยวาเรองทสมภาษณนสาคญ นาสนใจ แตไมมเวลาเอาใจใสอยางใดเลย

ดร. มารตน มาสมภาษณนานนกแลว เรมแต พ.ศ. ๒๕๔๗ คอเมอ ๖ ปกอน ยงตอบไมจบ แลวกทงไวเนนนาน จนกระทงใน พ .ศ. ๒๕๕๑ จงไดสมภาษณตอ เปนครงท ๒

เหตทชา เปนเพราะผตอบเองทอาพาธและอยกบงานหนงสออน สวนทางฝาย ดร. มารตนนน เทาททราบ เมอถงชวงวางจากงานสอน กเดนทางมาเมองไทยทกป แตเมอทราบวาผตอบอาพาธ กเกรงใจหรอถวายโอกาส จงไปอยกบงานวจยเรองอน ปหนงผานไปๆ กลายเปนหลายป

ทจรง ควรจะสมภาษณเสรจกนไปแลว ตงแตครงแรกในป ๒๕๔๗ นน เพราะเขาใจวา ดร. มารตน มคาถามพรอมทงหมดอยแลวตงแตครงแรกนนแหละ ดงทในเวลาสมภาษณ เหนในแผนกระดาษทถออยมคาถามเตมทงหนา แตถามหวขอใหญไปได ๑-๒ ขอ ก ๒-๓ ชวโมง ผสมภาษณเกรงใจพระอาพาธ กยตไวกอน แลวกรอเวลาผานมาอยางทกลาวขางตน

ครนเมอ ดร. มารตน เหนวาเนอหาเพยงพอและเวลาลาชามานาน จงไดรวบรวมจดเตรยมขอมลสงมาใหตรวจชาระเกนครงปแลว และไดยนบอกตอกนมาวาอยากใหออกเรวหนอย แตผตอบกไมมโอกาสแตะเรอง จนในทสดจงไดอาศยการอาพาธและยงงานอนไว เรงทาจนเสรจดงทปรากฏในบดน

เนอความท ดร. มารตน รวบรวมจดสงมานน นอกจากท ดร. มารตน สมภาษณเอง ๒ ครงแลว กมคาสนทนากบทานเจาคณพระราชสเมธาจารย และคณะของทาน ครงหนง และบนทกเสยงคาตอบคาถามแกญาตโยมคณะหนงในป ๒๕๔๙ ซงพระทวดญาณเวศกวนนามาใสรวมใน CD ทเผยแพร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ค

ค

เมอตรวจชาระ เหนวาผฟงและผศกษาเรองภกษณ ควรทราบเรองสมณมณฑล คอวงการนกบวชสมยนน และเรองวนยของสงฆะ โดยเฉพาะเรองปาตโมกข เปนตน ดวย เพอใหเกดความเขาใจดขน จงนามาเสรมใสเขาไป โดยทงน ไดเนนทางดานขอมลความร ใหทานผรไปคดพจารณา กหวงวา จะเปนประโยชนแกผศกษาและผทใฝรตามสมควร

ดงไดกลาวขางตน ตวผตอบเรองน แมจะทราบวา เรองการบวชภกษณนสาคญ นาสนใจ แตตนเองอยหางไกลเรอง และมงานทางพระธรรมวนยดานอนทพงทาเวลาไมพออยแลว จงมไดเอาใจใส ตามปกตไมมการพดถง แตเมอมผมาถาม กทาไดแคมงดานความรและตอบเปนเรองเฉพาะหนาผานไปๆ

ครนเมอทานผถาม ผสมภาษณ หรอผฟงสนใจ ถอดเสยงมาใหตรวจ กชาระเปนเลมหนงสอออกมา โดยเมอเรองมาถงตว กเนนใหไดขอมลความรทถกตองและนาเสนอใหชดเทาทพอไหว เชนเดยวกบเรองอนๆ ซงเกดเปนเลมหนงสอขนในทานองน มไดหมายความวาผตอบใสใจกบเรองนแตอยางใด

สาหรบเรอง ตอบ ดร. มารตน: พทธวนย ถง ภกษณ น เมอไดเหนนาใจกศลของ ดร. มารตน กคดวาจะปลอยชามได แตกวาจะทาเสรจเปนหนงสอออกมา เทยบกบหนงสออน นบวาใชเวลามาก ยบยงงานหลกไวเกอบ ๓ เดอน ของพรรษาป ๒๕๕๓ จงถงโอกาสทจะหนไปทาตอไป

ขออนโมทนา Dr. Martin Seeger เปนอยางยง ทไดมฉนทะ แลวอาศยวรยะเปนตน ตงฐานใหงานนเกดมขน ซงเปนการบาเพญประโยชนแกสวนรวม ทงแกพระศาสนา แกประชาชน และแกวงงานทางวชาการเปนอยางมาก หากทานผอานผใชหนงสอนไดประโยชน กขอใหอนโมทนาผลทเกดจากความหวงดของ Dr. Martin Seeger ดงทกลาวมา และขอใหความเจรญธรรมเจรญปญญาอยางไพบลย แผผลจารญขยายไพศาล ยนนานสบไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑ ตลาคม ๒๕๕๓

ค ำน ำ

กอนอน ผมขอกราบขอบพระคณพระเดชพระคณทานเจาคณอาจารยพระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) เปนอยางสง ททานไมเพยงแตเปนแรงบนดาลใจของผมในการศกษาพระธรรมวนย หากยงเมตตาผมอยางมาก ตลอดระยะเวลา ๑๐ กวาปทผมรจกทานมา ตงแตผมไดมโอกาสกราบนมสการทานครงแรก สมยทผมบวชเปนพระในพระพทธศาสนาเถรวาทไทย ระหวาง พ.ศ. ๒๕๔๐-๒๕๔๓ ทกครงทานเจาคณอาจารยมความกรณาเปนอยางยงในการตอบปญหาอนมากมายของผมเกยวกบพระธรรมวนย

แมกระทง เมอผมลาสกขาแลว และขณะศกษาตอในระดบปรญญาโทและเอก ผมกยงมความสนใจมากในการศกษาพระพทธศาสนาตามแนวหนงสอ “พทธธรรม” ของทานเจาคณอาจารย ทงยงรสกตลอดมาวา ยงศกษา “พทธธรรม” และหนงสออนๆ ของทาน กยงทวความประทบใจและความซาบซงมากขนในแนวความคดและวธการอธบายของทานเจาคณอาจารยเกยวกบพระพทธศาสนา กอปรกบความสนใจทมากขนตามลาดบใ นการศกษาพระธรรมวนยทบรรจไวในพระบาลและความเปนเถรวาทในเชงศาสนศกษาและวฒนธรรมศกษา ดวยเหตน ผมจงตดสนใจทจะศกษาผลงานและบทบาททางสงคมของทานในระดบลก โดยทาวจยระดบปรญญาเอกเกยวกบทานเจาคณอาจารยในฐานะเปนพระเถรวาททพยายาม “รกษา” พระธรรมวนย โดยเฉพาะอยางยงเมอเกด “กรณ” หรอปญหาทางศาสนาขนในสงคมไทย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

จ

จ

ระหวางทางานวจยชนนชวงป พ.ศ. ๒๕๔๔-๒๕๔๗ ผมไดมโอกาสสมภาษณทานเจาคณอาจารยเชงลกถง ๗ ครง งานวจยดงกลาว มบทหนงทเกยวกบปญหาการบวชภกษณเถรวาทในเมองไทยดวย

นบแตป พ.ศ. ๒๕๔๗ ทางมหาวทยาลยลดส ประเทศองกฤษไดรบผมเปนอาจารยประจา ผมไดมโอกาสทาวจยและสอนเกยวกบบทบาทของผหญงในพระพทธศาสนาเถรวาท ทงยงมโครงการวจยเกยวกบปญหาการบวชภกษณเถรวาทในเมองไทยและบทบาทของแมชไทยหลายโครงการอยางตอเนองจนถงปจจบน เปนเหตใหยงคงไดโอกาสกราบนมสการทานเจาคณอาจารยเพอสมภาษณเพมเตม

ในสดทาย เมอเหนวา ทานเจาคณอาจารยใหขอมลมากมายและนาสนใจ ผมจงกราบเรยนปรกษาทานวา นาจะเผยแพรการสมภาษณ บางสวน วตถประสงคขณะนาเสนอมสองขอดวยกน คอ

๑. ตอนทาวจยอนเนองดวยปญหาการบวชภกษณเถรวาทในเมองไทยและบทบาทของแมชไทย เหนวา บางครงมคนอางทานเจาคณอาจารยใ นลกษณะตางๆ โดยการหยบคาพดของทานมาโดยมไดพจารณาบรบทอยางทวถง หรอไมตลอดสาย บอยครงถงกบสรปทาทของทานในเรองนอยางไมครบถวน และทรายกวานน ถงขนบดเบอนขอมลจรง

ดวยเหตน ผมจงเหนวา จะยงประโยชนอยางยง ถาสามารถรวบรวมคาอธบายของทานเจาคณอาจารยเกยวกบปญหาการบวชภกษณเถรวาทในเมองไทยและบทบาทของแมชไทย พรอมกบแนวความคดของทานเกยวกบความเปนเถรวาททมความสาคญในบรบทนใหครบถวน เมอเหนขาดการอธบายทไหนหรอมคนตทานหรอสรปทานเกยวกบเรองนผด ผมกไดสมภาษณทานเจาคณอาจารยเพมเตม เพอชวยใหเกดความเขาใจในประเดนเหลานมากขน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

ฉ

ฉ

๒. เมอเหนวา ทานเจาคณอาจารยมความอตสาหะวรยะ ไดเอาใจใสใหขอมลความรความเขาใจในเรองเหลานอยางมาก และยงไดเสยสละเวลาอนมคายงของทาน ในการตอบคาถาม แมวาผมหาวธ “share (แบงปน)” ขอมลเหลานกบผทสนใจเรองน โดยการเขยนวทยานพนธและบทความทางวชาการ สงพมพในวารสารวชาการตางๆ ทเปนภาษาองกฤษ กระนน ผมเหนวา ยงเปนการเผยแพรเฉพาะในวงจากด เพราะฉะนน การเผยแพรในรปแบบหนงสอน ยอมมประสทธภาพมากกวา

ในการรวบรวมครงน ไมเพยงแตการสมภาษณทานของผมเทานน หากยงไดคนหาการสมภาษณเพมเตม ทมคณะอนมาสมภาษณทานเกยวกบเรองนดวย

เมอรวบรวมเสรจแลว ผมจงไดถวายบทถอดความยาวประมาณ ๖๕ หนาแกทาน พรอมกบคาถามและ comments เพมเตมแนบไปดวย เพอขออนญาตทานเจาคณอาจารยไดตรวจทาน และพมพเผยแพร

เมอทานเจาคณอาจารยตดตอและใหผมดตนฉบบใหมททานไดปรบปรงแกไขเพมเตมเพอความสมบรณจนมขนาดมากกวา ๖ เทาของบทถอดความเดมทผมถวายไปนน ยงสรางความประทบใจและซาบซงใจในความเมตตาและความเอาใจใสของทาน และเหนคณคาของเนอหาหนงสอนมากยงขน

สดทายน ขอขอบคณคณนรศ จรสจรรยาวงศ เพอนสหธรรมกของผมทสละเวลานาผมไปกราบนมสการทานเจาคณอาจารยหลายครง พรอมทงมสวนรวมในการเตรยมและรวมสมภาษณทานเจาคณอาจารย อกทง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ช

ช

ขอขอบพระคณอาจารยธนภณ สมหวง (มหาวทยาลยศรปทม) คณสทธรกษ สขธรรม แหงธรรมสภา และ ขอบใจคณพฤกษา สขธรรม สาหรบการถอดเทป นอกจากนขอขอบคณ คณอจฉราวรรณ Seeger ภรรยาของผมสาหรบความชวยเหลอในการเตรยมคาถามเพอสมภาษณทานเจาคณอาจารยตงแตผมยงเปนนกศกษาปรญญาเอก

ผมดใจอยางยงทไดเหนหนงสอเลมนสบรรณพภพ ทงมนใจเปนอยางยงวา เนอหาจกใหประโยชนมหาศาลสาหรบคนทสนใจศกษาพระธรรมวนย ความเปนเถรวาท เพศภาวะในเถรวาท และบทบาททางศาสนาของแมชไทย

ดวยความซาบซงในเมตตาของทานเจาคณอาจารย Dr Martin Seeger University of Leeds, UK 20 October 2010

สารบญ

บนทกน า ในการพมพครงท ๒ ก

โมทนพจน ข ค าน า ง

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ ๑

บทท ๑ สมมตสงฆ กบภกษณ ๑ วนยคฤหสถใหยดหยนได

ทาไมไมคดจดวางใหเหมาะกบยคสมย ๑ ทาไมมาวาพระสงฆมวยดถอวนยแสนเกาแก ไมยอมแกไมยอมเปลยน ๕ ไมเชอฟงพระพทธเจา หรอวาพยายามปฏบตตามใหดทสด ๑๑ พระพทธเจาพระทยกวาง ใหสงฆเปนใหญ

พระใจกวาง ถอสงฆสามคคเปนใหญ ๑๕ ดขอมลใหชดเจน พดใหแนใจในความรทถกตอง ๒๔ จะดวาตงภกษณสงฆควรเอาอยางไร มองกอนวาพระพทธเจาตงสงฆะเพออะไร ๓๒ พทธศาสนามา พระพรหมเปลยนสถานะไป ดไดทบทบาทตงแตตน ๓๗ พระอานนทจะเปนอปฏฐากหรอไม กชวยขอใหสตรบวชเปนภกษณไดอยด ๓๙

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ฌ

ฌ

เรมบวชภกษณ มขอมลวาอยางไร ดกนใหชดใหด ๔๔ สงฆทสมมต มงเพอจดหมาย ถาเขากบสมมตขางนอกไมได กคอทางถกขวาง ๔๙ สงฆทตงคอสมมต เนอแทคออะไร ตองมองใหถงจดหมาย ๕๓ ขางนอกตองการกาลงบกฝา ขางในพะวาพะวงลดกาลงลงไป ๕๘ ภกษณสงฆสมมตใหม กบงานสรางอรยสงฆทเปนจดหมาย ๖๔

บทท ๒ วงการนกบวช นอกวรรณะ ๔? ๗๓

สงคมพราหมณ - สงคมพทธ ความตางทแสดงจดหมาย ๗๓ ตงพระพทธศาสนา ปาไมแปลกแยกกบเมอง ๘๐ รมรนในไพรสณฑ ดนดนแดนอรญ ๘๕ ภกษสงฆ ระบบจดตงททรงปาตโมกข ๘๙ เลกๆ นอยๆ เพอนกวชาการ ๙๕

ภกษสงฆ ในวงลอมของนกบวชสารพด ยนหลกไวได จงจะไมเพยน ๑๐๒ พราหมณ ตงระบบวรรณะ ๔ ฤาษ ดาบส ตนสายระบบสมณะ ๑๐๖

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

ญ

ญ

นกบวชนานาสารพด รายลอมสกดรอบภกษสงฆ ๑๑๐ นกบวชปา-นกบวชบาน จดรวม-จดแยก ๑๑๕ เขาบานเขาเมอง เจอนกบวชเรรอน จนถงชเปลอย ๑๑๙ ตบะใหญ-อหงสายอย-ไมบชายญ สความพอด ๑๒๓ ตบะเกาของพราหมณไมหลากหลาย ตบะใหมขยายออกไปพสดาร ๑๒๙ ระบบทไรระเบยบ นกบวชในชมพทวปถงพทธกาล ๑๓๖

บทท ๓ พทธวนย ๑๔๔

จดตงปาตโมกขขนไว ใหเปนวนยแมบทของสงฆะ ๑๔๔ ซายตบะ ขวาบชายญ ละเลกทงสองนน สทางสายกลางแหงสขวถ ๑๕๓ ศล พรต ตบะ คาเกาทยงมใช แตความหมายตางกนแสนหางไกล ๑๖๒ รจกตวเองใหด พราหมณ เดยรถย กามโภค มใหแทรกเขามา ๑๖๙ พรต ทเดนบดบงศล ลบหาย วตร เขามาแวดลอมศล แพรวพรายแทนท ๑๗๔ พรต – วต – วตร ดความแตกตางใหชด ๑๘๒ ธดงคพรต – ธดงควตร จะชวยใหชดเตมท ๑๘๗

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ฎ

ฎ

ในธดงคพรต มองเหนพรตเดมของนกตบะ ‚จะถอพรต กใหหมนทาวตร‛ ๑๙๒ ศล-พรต-วตร กลายเปนสลพพตปรามาส เมอออกนอกทางมชฌมา ๑๙๕ ผพรอมดวยศลวตร จะกาวไปในมชฌมมรรคา อยางสงางดงาม ๑๙๘ มองวนยพระใหถง จงจะเหนพระพทธศาสนาเตมตาชดด ๒๐๓

บทท ๔ ภกษณ มากบครธรรม หรอไม ๒๑๐

ภกษณมาแลว กมาบวชเรยนนแหละ ๒๑๐ ในสภาพเงอนไข ครธรรมขอไหนเปนหวใจ เพอการศกษาของภกษณ ๒๑๕ ครธรรมคอแคสญญา จะศกดสทธขนมา กตองเขาไปตราไวในปาตโมกข ๒๒๐ ครธรรมขอ ๖ กการศกษาอก สกขมานาจงมามากในปาตโมกข ๒๒๔ ครธรรมขอ ๗ หนไมได ตองมาบญญตไวในปาตโมกข ๒๒๘ ครธรรมขอภกษณไหว ไปเปนบญญตหามภกษ ไมมาบรรจในปาตโมกข ไมเปนความผดแกภกษณ ๒๓๓ ในโลกแหงสมมต จะลดหรอถอมานะกนแคไหน ใหเกดความพอด ๒๓๗ ปาตโมกขของภกษณ มขนมา ตองพาการศกษาฝากระแสสงคม ๒๔๒

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

ฏ

ฏ

ครธรรม กบพทธทายาท ๒๔๕

บทท ๕ สงคายนาไมมภกษณ ถงนานาสงวาส ๒๕๐

ทาไมไมมภกษณ รวมในปฐมสงคายนา ๒๕๐ ภกษณและอบาสกา ถงจะไมใกลชดพระศาสดา กเปนแหลงทมาสาคญของพระสตร ๒๕๗ ภกษณทรงปญญา กลาวออกมาเปนพระสตรสาคญ ๒๖๑ มหากสสปะพระสนโดษ มหาสาวกอนดบ ๓ เปนประธานสงคายนา หาพระสตรไดนดเดยว ๒๖๕ วาพระมหากสสปะ บรหารคณะสงฆ ไมรไปหลงบรหารอยทไหน ๒๗๓ กลาวโทษพระมหากสสปไปมา กลายเปนโทษาของนกวชาการ ๒๗๗ พทธทายาท ใครกตงไมได แตทกคน ไมวาพระมหากสสป หรอใครๆ กเปนได ๒๘๓ พระเถระอคตไหม ทตพระอานนท วาทาใหมภกษณ ๒๘๙

พระอานนทอปฏฐากไมดตรงไหน จบหนาท กมาปดบญชใหเคลยรกนท ๒๙๕

เถรวาทจากศรลงกา ไปเมองจนสบกนมา พอจะยอมรบวายงเปนเถรวาทไหม ๒๙๙ จะตกลงอะไร หาความรกนใหแนใหชด ไมมวมาขดกนอยแคความคดเหน ๓๐๔

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ฐ

ฐ

สงทมอย อยาลมทาใหด เรองเกาจะฟนใหม อาจมทางเลอกหลายวธ ๓๑๐ เรองนานาสงวาสขอไวขางหนา มาดกอนวา จะบวชอยางไรใหถกตอง แถมเตมเตมพทธบรษท ๓๑๗ นานาสงวาส ไมยอมใหลม จงหมนเตอน กมาตอบใหจบตอนทน ๓๒๓

บทพเศษ ๑ สมภาษณ เรอง “การบวชภกษณ” ๓๒๗ กอนจะถกกนตอไป ทาจตใจ ตงทาท และเตรยมพนความรไวใหพรอมด ๓๒๗ เรมตน ใหภกษบวชภกษณ สดทาย บวชเสรจทภกษณสงฆ แลวไปทภกษสงฆอกท ๓๓๒ ถายกบญญตเดมมาใช ใหภกษฝายเดยวบวชภกษณ จะมเงอนปมตดขดทางวนยหรอไม ๓๓๘ ถาเรมตนใหม ใหภกษฝายเดยวบวชภกษณ นอกจากใชไดไหม ปญหาพวงพลอยอะไรจะเกดม ๓๔๑ พกใจ ผอนคลาย ทางเลอกทมผเดนหนา ลองเอามาดกนบาง ๓๔๖

บทพเศษ ๒ รใหโลง - ท าใหโปรงใส - มนในสามคค ๓๕๗

เรองเกามา กทวนกนใหม จรงไหมวา ยงไมไดยกเลก ใหภกษบวชภกษณ ๓๕๗ แมชมอยกยกขนมา ทางใหมกหาความรใหชด ทางเลอกจดไดเลยกไมตองรอ ๓๖๐

จะฟนภกษณกนใหมทงท กทากนใหชดเจนแจมใสโดยพรอมใจสามคค ๓๖๔ รจรง กมองเหนวาไมใชปญหาสทธสตร ปรารถนาดจรง กอยากใหผหญงไดสงทถกทด ๓๖๘

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

ฑ

ฑ

การรเขาใจวาบวชภกษณ เปนปญหาสทธสตรหรอไม พสจนศกยภาพของสงคมรวมสมยไดเปนอยางด ๓๗๑

ปญหาอยางเรองบวชภกษณ จะวากนไปอยางไร เราใชเปนเครองฝกตนและฝกคนไดทนท ๓๘๒ บวชในวนย ไปไดครงลา แตบวชในธรรม ไปไดเตมท ๓๘๘ บวชพระใหม ใหพระตางนกายมานงอนดบ อาจพบกบปญหาไดหลายกรณ ๓๙๔ ‚เอหภกข‛ ทพระพทธเจาทรงบวชใหเองดวยพระองค ยงคมากบทสงฆใหอปสมปทา เปนเวลาเกอบยสบป ๓๙๙

บทพเศษ ๓ ตอบเรองสทธเพศท ๓ - ๒ - ๑ ๔๐๖ สทธของเพศทสาม ถาไมรจกใช ยงเสยประโยชนทตวเขา พงเขาใจจดหมายใหด ๔๐๖ ยคถามเรองภกษณ ผานไปเลยกได ถาอาน กไดทวนอกท ๔๑๔ เรองภกษณเวยนมา กมอะไรใหพดจาอกทกท ๔๑๖ ‚มตตา‛ อสรเสร แลวกมา ‚พหชนสขายะ โลกานกมปายะ‛ กนใหเตมท ๔๒๓ ใหจตลงตว เปนอเบกขาเสยท ๔๒๖

เรยกรองสทธสตร จากผไมมสทธทจะให ตวมสทธ จะมาบบบงคบผไรสทธ ชางไมปราน ๔๒๙

เหนอการพทกษสทธของตน กาวไปสรางประโยชนสข เพอมวลชนทวปฐพ ๔๓๓

ภาคผนวก ๔๓๗

ตอบ ดร.มารตน๑

พทธวนย ถงภกษณ

บทท ๑ สมมตสงฆ กบ ภกษณ

วนยคฤหสถใหยดหยนได ท าไมไมคดจดวางใหเหมาะกบยคสมย

อำจำรยมำรตน: ในการสนทนากบอาจารยระว ภาวไล เมอหลายปกอน ตอนทมกรณสนตอโศก ทานเจาคณอาจารยบอกวา “พระพทธเจาชแนะแนวทางในเรองวนยของคฤหสถไว แตในการทจะปฏบต ในการทจะนามาวางกเทากบวามความยดหยนทชาวพทธยคสมยตางๆ สามารถนามาจดวางใหเหมาะสมกบยคสมยหรอกาลเทศะของตนได”๒ กมผถามวา ทาไมคฤหสถมความยดหยนนในเรองวนยได แตพระสงฆในเวลาเดยวกนกตองยดในวนยทอยในสภาพเกาแก ไมทนสมย ยงอายของวนยมากขน กนาจะยง

๑ บทสมภาษณพระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต) ณ วดญาณเวศกวน จงหวดนครปฐม ครงท ๑

วนอาทตยท ๔ มกราคม ๒๕๔๗ เวลา ๒๐.๑๐ – ๒๓.๓๐ น. ๒ พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต) ดร. ระว ภาวไล, พทธบรษท กบ พระธรรมวนย, พมพครง

แรก พฤศจกายน ๒๕๓๒, กรงเทพฯ, ส านกพมพป―ญญา, หนา ๒๒.

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒

๒

มปญหา เรองความทนสมยหรอลาสมยนะครบ โดยเฉพาะในสมยปจจบนน ทมความหลากหลายทางดานความเชอและความตองการทางศาสนามากขน ถาใชศพทภาษาองกฤษ anachronism กตองมมากขนใชไหมครบ ขอกราบเรยนทานเจาคณอาจารยขยายความเรองปญหานหนอยนะครบ

พระธรรมปฎก: เจรญพร มแงทพจารณาหลายอยาง หนง กคอวา พระสงฆน เปนชมชนทพระพทธเจาตงขนเอง เมอพระองคตงขน พดภาษาสมยใหมเหมอนกบพระองคกตองจดการใหเรยบรอยด ใชไหม และอยในสทธของพระพทธเจาดวย อยในโอกาสของพระองคทจะจดทา เพราะวาตงขนเอง กจดตงวางระบบทเราเรยกวา ‚วนย‛ เพอใหเปนสภาวะแวดลอมทเกอกลทสดตอการทจะบาเพญไตรสกขา หรอบาเพญปฏบ ตในแนวทางของพระองคทตองการ กเปนชมชนของตวเอง จดตงวางวนยคมขนเอง

แตทน สงคมคฤหสถ กเหมอนกบไมอยในขอบเขตของพระองค เพราะเปนสงคมขางนอก พระองคไมไดตงเอง และพระองคกไมม ไมไดหา ไมไดใชอานาจอะไรทจะไปบงคบเขา กไดแตสอนเขา แนะนาเขาวา เออ พวกคณควรจะละจะเลกอนนน ควรจะประพฤตปฏบตกนอยางนนะ ถาใครเหนดวยวาอยางนนดนะ ตกลงจะเอาจรงดวย กรบมาทามาฝก เรยกวา ‚สมาทาน‛ นกคอเปนเรองของการศกษา หรอการพฒนามนษยนนเอง

เพราะฉะนน เราจงไดเหนวา ในสงคมพทธคฤหสถเองน ในยคนนๆ กอาจจะมวนยระดบหนงๆ แตกไมปรากฏรปชดออกมา อยางทเราถอกนวา สงคาลกสตรนกเหมอนกบเปนวนยของคฤหสถ แตมนกไมไดชดเจนเดดขาดวา เมอเปนคฤหสถชาวพทธ จะตองปฏบตตามน โดยมขอบญญตอยางนๆ เราอาจจะพดไดแควา นเปนเกณฑอยางตานะ ซงชาวพทธเองนาจะจบใหชดใหได

นแหละ เมอมองในแงน กจงกลายเปนวา ในเมอสงคมคฤหสถนไมได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓

๓

อยภายใตการจดตงของพระองคเอง พระองคกไดแตแนะนาเขา และในยคแรกๆ นน เมอมคนศรทธาปฏบตตามกนมากขน กเรยกไดวาเกดเปนชมชนชาวพทธขนมาเอง ในสงคมใหญอนเกาทไมเออนนแหละ อนนไมเปนชมชนโดยภมศาสตร แตเปนชมชนโดยหลกการและวถชวต นก คออบาสกอบาสกาบรษทนนเอง

ในแงด อนนกเปนโอกาสใหชมชนชาวพทธคฤหสถปรบตวไปตามกาลเทศะไดสะดวก และในเมอเปนเรองของความดงาม เปนเรองของการพฒนามนษย ถาชมชนพทธเขมแขงจรง อยในหลกการและวถชวตพทธไดจรง กจะขยายออกไปๆ ตามอดมคตทจะใหสงคมมนษยทงหมดนนแหละกลายเปนชมชนทดงามทงโลก (ตามหลกพนฐานเดมของการตงสมมตสงฆขนมานาหรอมาสรางอรยสงฆขน)

แตอยางทวาแลว ถงอยางไร ในสภาพปจจบนทพราๆ มวๆ กนทวไปหมดน ถาจะใหชมชนชาวพทธอยรอดหรออยกนไปไดดสกหนอย คฤหสถทวาเขามานบถอแลว กควรจะมขอปฏบตทเรยกวา ‚วนย‛ ของตวเอง ซงมนจะเออจะเปนประโยชนแกการปฏบต

ฉะนน ชมชนชาวพทธกควรจะเอาใจใสในเรองวนยของตวเอง อยางนอยจบเกณฑอยางตาไวใหได แลวเมอยคสมยผานไป เพราะเหตวาพระพทธเจาไมไดกาหนดวางไว ไมไดตงบญญตไว ไมมขอทตายตว ชาวพทธคฤหสถกสามารถมาจดปรบเอาใหเหมาะกบสภาพแวดลอมแหงกาลเทศะของตวเองได

ทน อนนจะมาประสานกบปญหาปจจบน กคอ อาตมาปรารภวา สงคมชาวพทธปจจบนน ไมมอะไรเปนเกณฑเลย อยกนไปแบบวาอยางไรกได ใชไหม พระยงมวนยบาง แตคฤหสถน บอกวาฉนเปนชาวพทธ ถามวา ความเปนชาวพทธเอาอะไรกาหนด ปรากฏวาไมรเรองกนเลย ในแงความเชอกไมร การปฏบตกไมร จนกระทงวากนเหลาเมายากเปนชาวพทธ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔

๔

ไมมหลกเกณฑอะไรเลย มนนาจะมวนยบาง จงบอกวา พระพทธเจากแนะไวแลว นาจะเอามาจดตงวา เออ

ชมชนชาวพทธเรามวนยกนหนอยนะ เราจะปฏบตกนอยางนนะ ชมชนชาวพทธทเปนคฤหสถจะไดมวนยของตวเอง เปนอบาสกอบาสกาบรษทหรอเปนชมชนพทธไดจรง และมนกจะเปนประโยชนแผกวางออกไป สงคมกจะดงาม

เปนอนวาขอ ๑ ดานคฤหสถ กคอ เดมนน เพราะวาชมชนพทธทเปนคฤหสถ พระพทธเจาไมไดเปนผตงขนเอง กไดแตเพยงแนะนาเขาไว แลวเขากไปจดวางกน และในบางยคสมยกอาจจะมชมชนทจดตงกนไดด ซงเราไมรชด แตในยคปจจบนปญหาเกดขนแลว กคอไมไดเรองเลย ชมชนพทธคฤหสถไมไดมรปมหลกอะไรเลย กนาจะมาคดในเรองนกนบาง

สภาพทพดกนตรงน เหมอนกบยอนกลบไปเตอนสตคนทถามเองนนแหละ ทมาเพงมองวาพระสงฆมวแตยดในวนยทเกาแก ไมทนสมย แตพอหนไปดคฤหสถ ททานใหโอกาสไวทจะยดหยนในเรองวนยได ปรากฏวากลบไมไดเรอง นถาทานปลอยพระสงฆใหมโอกาสอยางนนดวย นาสงสยวาจะไมมอะไรเหลอ ทจรง เรากนกกนอยวาพระสงฆเดยวนคอนขางจะแยเตมท แตพอมาเจอคาถามน กลบตองมองวา เออน ยงดนะ ทพระสงฆมวนยแนนอนชดเจนไว จงยงชวยไวไดขางหนง เวลาน ทควรคดเอาจรงเอาจงกนใหหนก กคอสงคมพทธคฤหสถนแหละทจะตองคดจดกนใหเอาดใหได

ในแงนกกลายเปนวา ในชมชนพระสงฆนเองกลบมวนยทจะรกษาไว แตในสงคมคฤหสถ พทธบรษทคฤหสถกลบไมมวนยเสยเลย นขอท ๑ นะ ฝายคฤหสถนพอแลวใชไหม (ครบ พอแลวครบ – อาจารยมารตน)

แตทจรงนน อาจจะไมไดเรองทงสองฝายนนแหละ พระกงมงา ชาวบานกหยาเป ตองจดใหดทงค แตจบจดใหถก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๕

๕

ท าไมมาวาพระสงฆมวยดถอวนยแสนเกาแก ไมยอมแกไมยอมเปลยน

ทน ก มาพดถ ง ในฝ ายของพระสงฆ ฝ ายพระสง ฆน ใน เม อพระพทธเจาทรงจดตงขนเอง พระองคกตองทรงวางกฎกตกาเพอการอยรวมกนใหแนนอนไว ทนทวาแนนอนไวแลว กคอใหเหมาะเจาะใหจาเพาะพอดกบกาลเวลายคสมยและถนแควนแดนดนนน

แลวทนกอยางทวา คอมาโยงกบเรองทพดกนเมอก เมอกาลเวลาเปลยนไป สงทพระองคบญญตไว เดยวขอนนกจะขด เดยวขอนกจะไมเหมาะกบยคสมยทเปลยนไปนน แมแตแคในพทธกาลเอง พระพทธเจากยงทรงแกไขใชไหม เรยกวา วางอนบญญต เชนตอนแรกวางไวอยางน แตตอมามเหตการณอน หรอพระบางองคไปอยในตางถนตางแควน ทสภาพไมเขากน พระพทธเจากทรงวางอนบญญต มยกเวนบาง มผอนบาง มเพมบาง หรอทาใหมนยงขน วาอยางนนๆ

นกคอตวอยางใหเหนวา เรองวนยนนนะ แมแตในพทธกาลเอง พระพทธเจากมการปรบแกมาเรอย และพระองคกใหโอกาสไวบอกวา เมอพระองคจากไปแลวน สงฆเหนสมควรกถอนสกขาบทเลกนอยได อนนกเขาจดละ ถกไหม

อำจำรยมำรตน: ครบ อนนเหมอนทเหนอยในปจจบนนในสงคมไทย กคอ อยางเชน ในการบวชผหญง แลวกมนกวชาการท เสนอเหตผลวา ปรมตถสจจะ ท เปนเนอหาสาระ ก เหนอกวาสมมตสจจะ คอวนย เพราะฉะนน นาจะปรบปรงตามตวอยางของพระพทธองค สงทเปนสมมตกคอวนยตามกาลเทศะนะครบ เพราะวาพระพทธเจากปรบวนยตามททานเจาคณอาจารยพดเมอตะก ตามกาลเทศะ เอาปรมตถะเหนอสมมต และกม

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๖

๖

หลายคนทเขารวมฟงสมมนา กมคยเรองนทเชอมโยงกบปญหาภกษณ กมบางคนบอกวา เอ พระพทธศาสนาเถรวาทสอนเรองไมยดมนถอมนตลอด แตทาไมพระพทธศาสนาเอง ดเหมอนวา ทาทางยดมนในรปแบบมาก กคอวนยขนาดนน

แลวกอกอยางหนง ทานเจาคณอาจารยเคยบอกวา สาระตองมภาชนะทเหมาะสมสาหรบเนอหาสาระ ผมเขาใจวา วนยเปนภาชนะของธรรมะ กคอเปาหมายใหคนอนไดตรสรตามศกยภาพของตนเอง และวนยกเปนทเอออานวยใหตรสรนะฮะ แลวกอนนคาถามกคอวา ธรรมะ กคอสาระ กบภาชนะยงเหมาะสมพอหรอเปลานะครบ พระธรรมปฎก: เจรญพร อนนกมหลายประเดน แตคดวา มนเปนปญหาททานคดกนมาแลวตลอด คอมนมแงพดไดหลายอยาง อยางทบอกวาปรมตถสจจะเหนอสมมตสจจะอะไรน มนจะเหนอหรอไมเหนอ มนกเปนของมนอยางนนแหละ คอ เราตองดตามเปนจรงวามนมขนเพออะไร แลวกมองกนใหกวางใหไกลออกไป ไมใชมองอยแคเรองเฉพาะหนาทเราตองการ

ปรมตถสจจะกคอความจรงตามทมนเปน ใชไหม สวนสมมตสจจะกคอความจรงตามทตกลงกนของมนษย ทนมนอยทการประสานระหวางสองอน เราพดอยางนนกได แตทจรงมนไมมเหนอหรอไมเหนออะไรกนหรอก กคอ มนอยทวตถประสงคและความหมายของมน อยางทวาปรมตถสจจะเปนความจรงตามสภาวะนนเอง ธรรมชาตมนเปนของมนอย างน ทนสมมตสจจะ กคอความจรงทสมมต ทมมตรวมกนวามนษยเอาอยางนนะ อยางวนยกคอเปนสมมตสจจะ วาเราตกลงกนนะ วางกตกา แลวกตกากคอของตกลงหมายรรวมกน กเปนสมมตวาเอาอยางน

แลวกตองรเขาใจดวยวา ปรมตถสจจะนนเปนของจรงของมนอยเองตามธรรมชาต คนจะมปญญารมนหรอไม จะเอากบมนหรอไม มนกอยก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๗

๗

เปนและเปนไปของมนอยางนนไดเอง แตสมมตสจจะนเปนเรองของคนตงกนขนมา มนจะอยมนจะไป กแลวแตคน ถาคนไมเอาดวย คนไมรเขาใจ ไมมปญญา ไมรกษาไว มนกลมหายไป จงตองขนตอคนวาจะเอาอยางไร

ทนเรากเหนชดอยแลวถงเจตนารมณของพระพทธเจา กรอยวากาลสมยเปลยนแปลงไป มนตองมการปรบจดใหเหมาะ

ทนปญหามาอยตรงน คอ ไมใชทานไมคดหรอก มนอยทวาจะเอาอนไหน และอนไหนจะไดประโยชนดกวากน

ดวาวตถประสงคอยทอะไร จะรกษาคาสอนเดมของพระพทธเจาไว ใชไหม นอนหนงละ เพอใหคนรนหลงมโอกาสเขาถง ทนวาวธไหนจะด ในแงหนงกคอ ตอนนพระพทธเจาไมอยแลว สมมตอนนใครวางละ ออ พระพทธเจาวางไว แตเวลานพระพทธเจาปรนพพานไปแลว

ตอนนกเปนปญหาวา ใครจะเปนผจดการกบสมมตน จะจดการกบสมมตนอยางไร ใหมนสอ ใหมนรองรบ ใหมนรกษาปรมตถไดดทสด ใชไหม นแหละตอนนมนเปนปญหา เพราะฉะนน คดกนไมรจกจบ อยทวาแบบไหนจะดกวากน

ทน ทางฝายเถรวาท ถาพดเปนรปแบบกถอเปนสายหนง เปน tradition หนง และบอกกนวาเปน tradition เดม หรอจะวาเปนสายหลกกแลวแต tradition นกเหนวา ถาสงฆะนมาวาอยางน สมมตอนนไมเหมาะ แก พอมาอกสงฆะหนง ไมเอา สงฆะอนนนวาไวไมถก ผานมา แกอกๆ แบบนมา แลวแบบนนมา แลวกไมรวาอะไรแปรปรวนไป แลวกแตกกนเอง

ตรงนสาคญนะ ตามบทเรยนทเปนมา แกทไร กมแตกออกไปทกท ยอมรบกนไมได กแตกนกายยอยออกไปๆ จนบางกลมบางพวกแทบจะหาหลกเดมไมเจอ จบอะไรทเปนหลกของพระพทธเจาเองแทบไมได ในทสดกม

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๘

๘

ปญหาน คอยอมรบกนไมได ใชไหม เมอพระพทธเจาอย กถอวามศนยอนเดยวกน กมสมมตเดยว ทนตอมา สมมตกมปญหาในแงทวา ใครจะเปนผจดการกบสมมตนใหมนลงตวไดด

นแหละ ทานกเจอปญหาน ตงแตสงคายนาครง ท ๑ เพราะวาพระพทธเจาอนญาตไวใชไหม วาใหถอนสกขาบทเลกนอยได แคความเหนวา แคไหนจะถอวาสกขาบทเลกนอยทจะใหถอนได แคนกเกดปญหาแลว แคในทประชมสงคายนาครงท ๑ นนแหละ กยตไมได

ทน เมออางวาใหถอนไดบาง แตไมชดกนวาอนไหนบาง คนนหรอคราวนถอนขอน อกคนหนง หรออกคราวหนง กถอนอนนน เดยวถอนนน เดยวถอนน ถอนกนไป ถอนกนมา เลยแทบจะหมด

มองในแงหนง ถาทานไมยตกนไววาไมถอนนะ บางทถงเวลาน พระสงฆในพทธศาสนากอาจจะเปนเหมอนชาวพทธไทยทเราเหนกนอยเวลาน ทแทบจะปลงกนแลววาไมรวาความเปนพทธอยทตรงไหน

ทน ในสงคายนาครงท ๑ นน ถาสงฆสมยนนมมตอยางหนง พอไปอกยคหนง สงฆะอกยคหนงไมเหนดวย จะเอาอยางนนเอาอยางน แลวตอไปอกยคหนง อกถนหนง จะเอาอยางโนน กจะเปนอยางทวานนแหละ

ในสงคายนาครงท ๑ ตามเรองนน อาตมาวาทานกมเหตผล ไมใชวาทานจะฝาฝนพทธพจน กคอ มเหตผลในแงทวา ไมสามารถกาหนดไดวา ทพระพทธเจาใหถอนสกขาบทเลกนอยไดน สกขาบทเลกนอยนนแคไหน กเลยยอมตกลงเสยสละตวเองวา เอาเถอะพวกเรารกษาเตมตามทพระพทธเจาบญญตไวกแลวกน เพราะวา ถาถอนน มนเปนผลประโยชนกบพวกตวเราเอง ถกไหม ตวเองจะปฏบตไดสะดวก แตถาหากวารกษาไว กคอตวเองไมเอาประโยชน หมายความวา ยอมเสยสละเถอะพวกเรา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๙

๙

ยอมรกษาไวตามทพระพทธเจาบญญต

แลวอยาลมวา ไมใชเฉพาะถอน ตองคดอกดวยวา แลวทาไมไมวางสกขาบทเพมหรอ เพราะวาสงคมตางยคสมยเปลยนไปใชไหม อาวกตองวางสกขาบทเพมส สกขาบทนนทาไมสงฆไมคดในแงเพมละ จะไปคดแตในแงถอนไดอยางไร

พวกนคดกนแตในแงถอน ไมไดคดในแงเพม กเวลากาลสมยผานมา กยอมมเรองอะไรทเปลยนแปลง สง ทไมดกมแปลกใหมเพมขนในแงมมตางๆ ทาไมไมบญญตเพมละ กตองคดสองดานส ดานถอนดวย ดานเพมดวย และดานเพมจะเอาอยางไรอก กยงอกละ วนวายหมดแหละ

เดยวบางคนกจะบอกวา จะตด จะเพม กตองคดกนยง เอาอยางน เรามาประชมกนจดใหมหมดเลย แลวเปนอยางไร พอไมยอมรบกน ยงยงยกใหญ

กเอาเปนวา เรากแยกเปนสาย เปน tradition ไป กยอมรบกนไปตามเปนจรงนะ tradition หนงคดในแงวา ถาขนใหถอนกนไปๆ ตอไปมนกไมยอมรบซงกนและกน แลวกแตกกน แลวในทสดกรกษาตวเดมไวไมไดดวย ทงแตกกนดวย ทงตวเดมกไมเหลอดวย จะมปญหาแกกนไปไมมทสนสด ทน ถาเรายอมรกษาไวตามเดม แมจะเปนรปแบบทไมเหมาะกบสมยบาง สวนเดมทตองการกจะอยใหหาได แตของใหมทอยากเอากขาดไปบาง

กอยางทวาแลว ตองยอมรบวาพระพทธเจาปรนพพานไปแลว ทนสาวกจะเอาอยางไร ในแงหนงกเหมอนทานเสยสละตวเองวา เอาละ จะลาบากอยางไร เรายอมรบจะปฏบตใหไดตามททานวางไว

ทน ในเมอมนไมสมสมย อยางในเมองไทยนเหมอนกบเปนไปเองวาขอนไมปฏบต ปฏบตไมได หรอไมมเรองทจะใหปฏบตแลว

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๐

๑๐

(ตวอยางสกขาบททไมมสงจะปฏบต กเลกไปเอง เชน ในประเทศทภกษณหมดไปแลว หรอไมมภกษณ สกขาบทในโอวาทวรรค ๑๐ ขอ กเปนอนไมตองรกษา และยงมสกขาบทเกยวกบภกษณในทอนอก รวมกนแลวถง ๑๕ ขอ อยางถาจะลอพระไทย กบอกวาทานรกษาศลไดแคไมเกน ๒๑๒ ขอ ไมถง ๒๒๗ หรอก แตมองอกท ตกลบ กลายเปน ๑๕ ขอนนไดเปลาโดยรกษาไปเองเลยเปนอตโนมต)

แตทงน ตวสกขาบทกรกษาไวตามเดม ไมใหเปนการยตตกลงวา ขอนเดยวนถอนแลว เหลอแคน อนนไมตองสวด ไมใชอยางนน ไมไปตดของทาน คอรกษาไวใหตวจรงยงอย แลวกาลสมยมนปรบเปลยนไปได ในยคน ขอนปฏบตไมได แตตอไปอกยคหนงมนกลบปฏบตไดอกละ

เพราะฉะนน tradition น คอสายทเรยกวาเถรวาท กจงมเหตผลของตวเองอยางน ดงทบอกวา เอาละ เรายอมเสยสละตวเองรกษาสกขาบทไวตามเดมดกวา นคอ เราพยายามมองตามในแงของทานดวย

อยางมหายาน เมอไมรกษาสกขาบทไวตามเดม กแตกนกายไมรจกจบใชไหม เชน ในญปน นกายทสญไปแลวตงกนกาย นกายทอยในปจจบนใหญก ๕ แลวยงแยกไปอกเปน ๒๐๐ นกายยอย และกวากนนวเนยไปหมดเลยใชไหม

เวลาน เรากเหนภาพอยวา สายเถรวาทน มความยากลาบากตวเองกจรงอย แตกยงรกษารปแบบระบบทวไปไวไดมนคง คอวาโดยเปรยบเทยบกรกษาไวไดมากทสด แตทางฝายมหายานแยกไปไมมทสนสด จนกระทงบางกลมบางหนวยแทบดไมออกแลววาเปนพระพทธศาสนาหรอเปลา จงอยทวาเราจะเลอกเอาแบบไหน ทนสายเถรวาทกตกลงวา tradition นไดตกลงวาอยางน เรองกเทานนเอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๑

๑๑

ไมเชอฟงพระพทธเจา หรอวาพยายามปฏบตตามใหดทสด

อำจำรยมำรตน: ครบ ทจรงเรองนเราไดพดกนเมอปทแลว แตวาทผมพดขนมาอกนน เพราะวา นกวชาการคนไทยคนหนง เขากตความวา ทพระพทธองคทรงอนญาตใหพระสงฆถอนสกขาบทเลกนอยได แสดงวาพระพทธองคกตระหนกวา อาจจาเปนทวนยจะตองเปลยนในอนาคตตามกาลเทศะ ทนถาเปรยบเทยบกบมตพระสงฆในปฐมสงคายนาใหอนญาตนน ดเหมอนวา ไมทาตามทพระพทธองคทรงตองการ หรอพดอกอยางหนงวา พระพทธองคใหภารกจแกพระสงฆวา ควรเปลยนหรอปรบวนยตามกาลเทศะ เดยวนดเหมอนวาพระสงฆสวนเจตนาของพระพทธเจา หรอพดอกอยางหนง มตของพระเถระในสงคายนาครงท ๑ อยเหนอพระพทธดารส อนนเปนคาของนกวชาการคนนน

พระธรรมปฎก: ถามองชนเดยว กจะมองไปอยางนน วาเราตองใจกวาง แตอาตมาไมไดมองวาทานเหลานนใจกวาง นนเปนการมองเอาแตตามมตความเหนของตวเอง เราตองมองเผอใจนกถงเหตผลของพระสาวกทานเหลานนดวยวาทานคดอยางไร คออยาเอาแตตวเอง พอมาขดใจขวางทางความคดของตวเองกวา พวกนนใจแคบ คดแคบ

ในแงของพระพทธเจา กเปนอนวาทรงเหนการณไกล ทรงเปดโอกาสไว แสดงวา พระองคเหนวา ในแงของความเปลยนแปลงน วนยยอมมขอทอาจจะไมเหมาะสมกบยคสมยขางหนา อยางทพดเมอก แมแตในสมยทพระองคเองอย กมการปรบเปลยนสกขาบทใหเหมาะกบสถานการณในตางเวลาตางสถานท

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๒

๑๒

แตทน ในแงของพระททาสงคายนา กมองไดหลายดานหลายชน ในชนแรก กเหนไดวา ทานทงเชอฟงพระพทธเจา แลวกใจกวางอกแบบหนง

กอนจะวเคราะหวจารณอะไร กมาดขอมลกนใหชดกอน ดพทธพจนในเรองนแหละวาตรสไวอยางไร ตามทปรากฏในมหาปรนพพานสตร พระพทธเจาตรสวา (ท.ม.๑๐/๑๔๑/๑๗)

ดกรอานนท โดยลวงไปแหงเรา สงฆเมอจ านง กจงถอนสกขาบทเลกนอยเสยบางได

ตามพทธพจนนกชดอยแลววา ไมไดทรงสงหรอตรสบอกใหถอน แตทรงเปดโอกาสใหสงฆคอพระสวนรวม ทาอยางนนไดเมอตองการ ไมไดตรสดวยซาวาเปนพระพทธประสงคทสงฆจะตองรบสนอง แตเปนเรองทสงฆจะพจารณาเอง

เอาละ ถงแมจะมใชทรงสงหรอบญชาไวใหทา ทานกเอาใจใสยกขนมาพจารณา คออะไรทพระพทธเจาตรสไว ทานไมไดมองขาม

ทน แมแตถาถอวาเรองนตรสสงใหทา กมาถงจดสาคญอกวา พระองคใหถอนไดเฉพาะสกขาบทเลกๆ นอยๆ นะ อาว อยางน ถาเกดไปถอนสกขาบททพระพทธเจาทรงถอวาไมเลกนอยละ คราวนจะยงเปนการละเมดตอองคพระพทธเจาหนกเลยใชไหม ถาบอกวาเปนคาสง นกคอละเมดคาสงอยางแรง

ตรงนแหละ ทานกยกขนมาพจารณากน แลวกไมชดทจดสาคญน เรยกวาตกลงกนไมไดวาสกขาบทเลกนอยจะเอาแคไหน ทานกมองวา พระพทธเจาทรงใหโอกาสไวแลวแกพวกเรา เราจะถอนกได แตเพราะพวกเราไมชด ไมสามารถตกลงกนไดวาทพระพทธเจาทรงเปดโอกาสใหถอนสกขาบทเลกนอยนนไดนะแคไหน การทตกลงกนไมได กยอมเปนเหตผลในตววา ไมสามารถจะถอน ใชไหม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๓

๑๓

ยงกวานน แมแตพระสาวกระดบนน และแคเรมตนพทธศกราช ยงยตไมไดวาขอเลกนอยเอาแคไหน แลวตอไปขางหนาอกไมรวากยคสมย และพระกมกนตางๆ เรองนจะไปกนขนาดไหน (อยางทพระบางยคบางพวกจะบอกขนมาวา ตอนนถงเวลาใหพระมครอบครวไดแลว อยางนมนกเปนไปได และเปนไปแลว)

ในทสด ทานพจารณากนแงนนแงนแลว กเลยตกลงวา เราไมถอน คอไมใชโอกาสททรงประทานใหกแลวกน คอ ทานลงมตสาหรบครงนนวาเราไมถอนละ และทานยงพดวา น แมแตพวกคฤหสถกจะตเตยนไดวา เหนไหม พระพทธเจาปรนพพานไมทนไร ควนยงไมหมดเลย พระสาวกกเอาแลวนะ ถอนขอวนยกนแลว

ถามองในแงเจตนารมณของพระเถระในครงสงคายนานนกคอ ทานไมถอโอกาสใหแกตวเอง แตทานยอมทจะเสยสละตวเอง ยอมลาบากเพอทาใหไดใหเปนไปเตมตามพทธบญญต เพราะถาถอนกเปนประโยชนกบตวเองส ใชไหม อยางนอยกจะไดตามใจตว เอาใหงายใหสบาย ลดขอทจะตองปฏบตใหนอยลงไป

แลวกตองเขาใจดวยวา ในสถานการณอยางน มนกคอการทจะตองเลอกเอา ระหวางเสยนอยกบเสยมาก ไดนอยกบไดมาก ในเมอเราไมอาจจะไดอยางสมบรณ และทานกเลอกแลววาอยางนจะเสยนอยกวา สวนดจะมากกวา โดยไมไดถอเอาความชอบใจจะไดประโยชนของตวเองเปนเครองตดสน แตคานงถงประโยชนของสวนรวมในระยะยาวเปนหลก

เมอทานตดสนใจเลอกอยางน จะผดหรอถก ไมตองมาเถยงกนกได กบอกวา นคอ tradition น เขาเปนมาของเขาอยางน คณตางหากมสทธทจะเลอกวาคณจะเอากบ tradition นหรอไม

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๔

๑๔

เปนอนวา ททานตกลงกนอยางน กอยางทวา คอ หนง การไมมงในแงเอาประโยชนแกตวเอง แลวก สอง การคานงและระวงปองกนแงทจะเกดปญหา คอการไมมขอยตแลวกตกลงกนไมได วาจะเอาหรอเอาไดแคไหน แลวดวยเหตผลตางๆ ทานกลงมตอยางนน คอตกลงวา เราไมถอนนะ ไมแตกแยกกนนะ และวาง tradition นไวนะ

อนนกคอเปนมตครงนน สวนในเวลาตอมา กเปนเรองของพวกทหลงจะวากนไปส

ทนสงฆทหลงกเหนวา เออ เราอยในสายของทาน เรานบถอทาน ทานกพจารณาเหตผลตางๆ รอบคอบดแลว และเรากเหนดวยกบทาน เราอยาไปถอนเลย จงตกลงวา ยอมสละตวเพอรกษาหลกไวดกวา

สวนพวกทจะเปลยนจะถอนใหได กม กจงเกดเปนอาจรยวาทขนมา แลวกแยกกนตอๆ ไปมากมาย เรองกมกเปนมาแลว มตวอยางใหเหนมากมาย

ทน ในสวนของเถรวาท เหตผลทตองพจารณามหลายอยาง อยางนอยกดงทวา ถามการถอนได มนกไมมทสนสด และพระเองกจะแตกกนเปนสงฆะโนน สงฆะน พวกนเหนวาเอาแคน พวกนนกเหนวาเอาแคนน ยงไมจบ ขนาดทมฝายหนงพยายามรกษาไว กยงรกษาไวไมไดหมด ยงมการแตกแยก

ถาเรามองดเปนกลางๆ เราตองพดใหมวา ขนาดทมกลมหนง คณะหนง สวนหนงนเปนแกนรกษาไวอยางเดม กยงไมอยเลย ยงแตกไปได ถาไมมการรกษาไวเลย มนจะแตกขนาดไหน อาจจะไมเหลอเลย ลองคดใหดเถด คออยาไปมองแคบๆ เฉพาะฝายเรา หรอขางฝายเถรวาท เรามองสถานการณรวมๆ ทน ถามตอดกวา จะไดมแงพดเพมขน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๕

๑๕

พระพทธเจาพระทยกวาง ใหสงฆเปนใหญ พระใจกวาง ถอสงฆสามคคเปนใหญ

อำจำรยมำรตน: ครบ กนกวชาการคนน เขา เสนอเหตผลวา ท ดเหมอนวา มตของพระสงฆนน เหนอกวาพระดารส กพดถงทานเจาคณอาจารยดวย ททานเจาคณบอกวา๑ เรองทพระพทธองค เมอพระสงฆใหญนะฮะ กคารวะพระสงฆดวย อนนหมายถงวา พระสงฆกตดสนอะไรไดทอาจจะไมตามกระแสหรอเจตนาของพระพทธองค อนนถกหรอเปลาครบ

พระธรรมปฎก: กถกทกขน แตอนนไมใชประเดน ไมใชประเดนน มนคนละประเดน คอพระทานไมไดสวนกระแสพทธดารส อาตมาไดอธบายแลว คอ พระพทธเจาเปดโอกาสไว และทานกพจารณาแลว แตทานมความเหนลงกนไมไดวา สกขาบทเลกนอยทจะถอนไดนะแคไหน (‚ทจะถอนได‛ ไมใช ‚ทจะใหถอน‛) ทานจงมมตอกทหนง คอ มตมเหตผลทวาพระพทธเจาเปดโอกาสให เราถอนได แตเราไมสามารถจะยตวา จะถอนไดแคไหน เพราะฉะนนเรากเลยตกลงวา เราไมถอน กคอพระพทธเจาใหโอกาส แลวพระสงฆคณะนกลมน ในการประชมน ทานตกลงวาไมถอน ทานไมใชโอกาสทไดมา กไมเหนจะไปสวนกระแสอะไร

ทานไมไดสงวา เธอจงถอน ใชไหม ถาสงวา เธอจงถอน ทนแลวไมปฏบตตามส ถาอยางนนจงสวนใชไหม อนนทานใหโอกาสไววา ถาสงฆเหนสมควรจะถอน กได และสงฆยงไมเหนสมควร และสงฆกลงมตกนไมไดวา แคไหนเลกนอยทพระพทธเจายอมใหถอน ทานกเลยมมตอยางนน

๑ พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต), นตศาสตรแนวพทธ, พมพครงท ๓, กรงเทพฯ, มลนธพทธ-

ธรรม, หนา ๗๒-๗๓. (อาง อง.จตกก.๒๑/๒๑/๒๗: “เราเคารพธรรม ... และเมอสงฆเตบใหญขน

เรากเคารพสงฆดวย”)

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๖

๑๖

ซงเปนการเคารพพระพทธเจาอยางทสดเลย เพอไมใหชาชอกตอพระบญญตน จงไดรกษาไวกอน

เอ อาตมาไมเหนวาจะเปนการสวนหรอทาตวเหนอเลยน เปนการแสดงความเคารพอยางยงเลยนะ ลองมองดใหดส จะเปนการสวนหรอเปนการแสดงความเคารพกนแน

อำจำรยมำรตน: ถาสมมตวา ปจจบนนมพระสงฆตกลงกนวา เรามารวมกนมาตดสนวา เออ เรามาถอน เราเพม เปนไปไดไหมครบ หมายถงวา มกระบวนการเชนวาววาทาธกรณอะไรประมาณนน ไมรวาในวนยทสามารถทาไดวามประชมใหญ สงคายนาท ๑๓ อะไรประมาณนน แลวตกลงกนวา เออ อนนนาจะเอาสทธทเรามอยในขอทวา ถาพระสงฆตองการ กถอนได อนนเปนไปไดไหมครบ พระธรรมปฎก: เปนไปนะ เปนไปได แตวาโดยเหตผลขอดขอเสย กตองพจารณา หมายความวา ถาทาอยางนน ในแงหนง ถาเปน tradition ของเถรวาท กอาจตองบอกวา นเปนการไมยอมตาม tradition ของเถรวาทใชไหม กคลายๆ วา เปนการไมปฏบตตามแลว ไมเอา tradition นนแลว

ทน ปญหาอกอนหนงกคอวา พระเถรวาทเองจะแตกกนไหม ลองมองดงายๆ วา พอมการคดจะแกอยางนขน พระสงฆเถรวาทจะเหนดวยกนทงหมดไหม ถาเอาดวยหมดสนเลย กเรยกวาหมดปญหา

แตทจรงกเหนไดวา ไมเปนอยางนน นกคอจะเกดปญหาเหมอนเดมนนแหละ คอ พวกหนงกจะบอกวา เฮอะ ไมเอาดวยหรอก รกษาไว อกพวกหนงกบอกวา เฮะ แกเถอะ เอาแลว พระเถรวาทเองกจะแตกกน

กจงวา ตองมาพจารณาขอดขอเสยน คอ การรกษาสงฆไวไมใหแตก มนกเปนเหตผลหนงในการททานพจารณาเรองราวเหลาน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๗

๑๗

อนนทจรงกเปนเรองอยางเดมทเคยเปนมาแลวนนแหละ มายอนดเรองราวกนอกทหนงวา พระสงฆสวนรวมทมมาแตเดมจากพทธกาลนน เมอไดสงคายนาแลว รวมทงไดมมตทวาตกลงไมใชโอกาสทจะยกเลกขอวนยเลกๆ นอยๆ จะรกษาไวตามเดมนน นกคอเปน tradition ขนมา

ตอมากเกดมกลมทไมปฏบตตามอยางนน แตไดเลกหรอแกขอวนยบางอยาง เมอไมยอมถออยางเดยวกน กแยกออกไป เรมชดออกมาราว พ.ศ. ๑๐๐ กมการเรยกชอสายเดมหรอ tradition อนเดมวา ‚เถรวาท‛ แลวกเรยกกลมทแยกนนวาเปน ‚อาจรยวาท‛ (สนสกฤตวา อาจารยวาท) หนง

ทน จากอาจรยวาททเกดขนมา กไปแตกกนอก แยกตวออกไปๆ และเถรวาทเดมเอง กมพวกทแยกออกไปเปนอาจรยวาทอนอก กวาจะถงสมยพระเจาอโศกมหาราชราว พ.ศ. ๒๕๐ กมอาจรยวาทมากมายนบไดถง ๑๘ นกาย ซงมชอเปนทานองสมญาเฉพาะตวตามชอถน หรอตามทฏฐทถอ หรอตามชออาจารยทเปนหวหนา เชนวา พวกวชชบตร พวกมหสาสกะ พวกสมตยะ พวกธมมคตตกะ (สนสกฤตวา ธรรมคปตก) พวกสพพตถกวาท (สนสกฤตวา สรวาสตวาท) เปนตน

กาลเวลาผานมาๆ ปรากฏวาอาจรยวาททงหลายทแยกออกไปและทไปแตกกนยอยตอนน สญหายไปหมดสน ไมเหลอมาถงปจจบนเลย เหลอแตเถรวาทคออนเดมนอยางเดยว

แตอาจรยวาททวาหายหมดไปนน ทจรงกไมใชสญสนไปทกรายหรอก แตมการปรบแปรแกไขกลายรปตอๆ มา พดงายๆ วา เหลอมาในรปซงพฒนาหรอกลายมา ทเรยกรวมๆ วา ‚มหายาน‛ แลวมหายานนทานกเรยกพวกอาจรยวาทเกาทงหมดนน รวมทงเถรวาทดวย วาเปน ‚หนยาน‛

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๘

๑๘

ทวาอาจรยวาทบางนกายยงเหลอมา กเหนรองรอยอยในมหายานนเอง อยางพทธศาสนาของทเบต ทเรยกวาวชรยาน กใชวนยหนยานของอาจรยวาทอนสญไปแลวทชอวาสรวาสตวาท (สพพตถกวาท) ภกษณสงฆในเมองจน กใชวนยหนยานของอาจรยวาทอนสญไปแลวทชอวาธรรมคปตก (ธมมคตตกะ)

อยางทบอกแลว มหายานเปนชอเรยกรวมๆ ซงทจรงมนกายยอยๆ แยกกนไปมากมาย มหายานปรากฏตวขนครงแรกใกลๆ พ.ศ. ๖๐๐ กถอกนวาพฒนามาหรอกลายมาจากอาจรยวาทเกา แลวอาจรยวาทเกากสญสนไป

มหายานบางนกายกรกษาหลกและแบบแผนของทานไวคอนขางด โดยยดถอหนกแนนตามทพระอาจารยตนสายวางไว แตบางแหง โดยเฉพาะในญปน มการปรบแปรแกไขตลอดจนเกดนกายยอยใหมๆ กนเรอย จนเดยวนญปนบอกวามหายานในประเทศของตวมนกายยอยประมาณ ๒๐๐

เรองในญปนนกนาสนใจ ในยคพลกฟนคนพระราชอานาจแกพระเจาจกรพรรดในรชสมยเมจ (Meiji Restoration, 1868/๒๔๑๑) บานเมองมนโยบายเชดชศาสนาชนโต พรอมกนนนกกดพทธศาสนา

ตอนนน ทางการถงกบมพระราชโองการ หรอพระราชกฤษฎกา คาญปนไมทราบเรยกวาอะไร แตฝรงแปลมาวา ‚decree‛ กคอรฐบญญตอยางหนง สงอนญาตใหพระญปนทวหมดแตงงานได อนนคงจะเปนเหตสาคญใหพระญปน ไมเฉพาะนกายชน และนจเรน แตนกายอนๆ กพลอยมครอบครวกนมากขน จนกระทงหนงสอบางเลมเขยนเลาวา พระญปนนน เวนพระทอยในระหวางศกษาอบรมแลว นอยทานจะถอพรหมจรรย

ทพดเรองนแทรกเขามา กเพอใหเหนตวอยางหนงทวา ทางรฐหรออาณาจกรสามารถมบทบาทอยางสาคญในการทาใหเกดความเจรญหรอความเสอมแกพระพทธศาสนา ทอนกมมาก อยางในจน ออกบญชาให

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๙

๑๙

กาจดและทาลายพระและวดโดยตรงหลายคราว แตกรณของเมจทพดถงน ใชวธแบบตรากฎหมายกาหนดการประพฤตปฏบต

การออกกฎหมาย ระเบยบ ขอบงคบ ขอกาหนด กตกาน กมหลกกนอย อยางพระสงฆเถรวาททวาไมยกเลกเพกถอนพทธบญญต และไมตงบญญตใหมขนมาแขงหรอมาลมลางพทธบญญตนน กมใชวาจะตงกฎกตกากนไมได แตมหลกวาจะมระเบยบ มกตกาขนมา เพอหนนหรอสงเสรมการรกษาพทธบญญต หรอเพอปฏบตการใหเปนไปตามพทธบญญต

ตวอยางงายๆ ทชาวบานเหนไดทวไป อยางการโกนศรษะ หรอปลงผมของพระสงฆ มพทธบญญตวา ใหภกษไวผมไดสองเดอน หรอยาวเพยงสององคล (วนย.๗/๑๓/๖) ทน พระไทยกเหมอนกบพรอมใจตกลงกนตงกตกาวา ใหปลงผมพรอมกนทกวนโกนขน ๑๔ คา นกทาใหมนใจวาจะไดผลแนนอนตามพทธบญญต ทงไมนานเกนสองเดอน และไมยาวเกนสองนว พรอมทงไดความเปนระเบยบงดงามสมาเสมอเปนอนหนงอนเดยวกนดวย

รฐไทยทอปถมภพระพทธศาสนา กใชหลกเดยวกนน ดงเชนหลงกรงศรอยธยาลมแลว บานเมองระสาระสายอยนาน ทงพระและชาวบานไมไดเรยนรพระธรรมวนย พากนประพฤตยอหยอน เขวออกนอกทางกนมาก เชน พระบวชมาแลวเอาแตไสยศาสตร ไมศกษาในไตรสกขา ในหลวงรชกาลท ๑ ‚จะยอยกพระพทธศาสนา‛ ตองถงกบทรงออกกฎพระสงฆตางๆ เชน กฎพระสงฆฉบบท ๔ วา (ปรบแกการสะกดตวอกษรตามทใชในปจจบน)

เปนประเวณในพระพทธศาสนาสบมาแตกอน มพระพทธฎกาโปรดไวใหภกษสามเณรอนบวชแลวในพระศาสนารกษาธระสองประการ คอคนถธระวปสสนาธระ เปนทยดหนวง... แตนสบไปเมอหนา หามอยาใหมภกษโลเลละวตรปฏบตแลปฏญาณตววาเปนกจวตร มไดร าเรยนธระทงสองฝาย อยาใหมไดเปนอนขาดทเดยว

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๐

๒๐

อยางนกเหนไดชดวา เปนรฐบญญตทหนนใหปฏบตตามพระพทธบญญต ตรงขามกบราชโองการเมจ ทอาจจะเรยกวาเปนรฐบญญตทลมลางพทธบญญต หรออยางนอยกเปนรฐบญญตทมาแขงกบพทธบญญต หรอใหเปนทางเลอกแทนพทธบญญต หมายความวา ในกรณน พระญปนสามารถเลอกได วาจะถอตามพทธบญญต หรอจะถอตามรฐบญญต

ถาเปนไปแบบน กพดลอไดวา มพระญปนตามพทธบญญต กบพระญปนตามกฎหมายญปน ทวาน ไมเฉพาะญปน แตประเทศไหนจะทา กคงเปนอยางนน ใชหรอไม กลองพจารณากนด

เรองนกเปนเครองเตอนสตไววา เมอเจอแบบน ถาพระสงฆไมมนในหลกจรง กจะรกษาตว รกษาพระศาสนาไวไมได

พรอมกนนนกใหคตไปดวยวา พวกทถกแรงกระทบจากขางนอกมากๆ หรอบอยๆ มกตองตนตวแลวกขวนขวายกนไปตางๆ จะไดทางดหรอทางรายกแลวแต สวนพวกทราบรน ไปเรอยๆ กโนมไปในทางทจะเฉอยชา แลวกจะเลยมวเพลนประมาท

อนนกเปนขอควรระลกแกชาวเถรวาท โดยเฉพาะกไทยนแหละ ทดเหมอนวาจะเรอยเปอยนอนใจกนนกหนา

หนกลบมาเรองเดมทยงคางอย เวลาพดรวมๆ วามหายาน กไดตวเลขสถตวามหายานเปนนกายใหญมศาสนกมากกวาเถรวาทเยอะ แตทจรง บางนกายในมหายานนน มหลกคาสอนและการปฏบตใกลกบเถรวาทมากกวาบางนกายในมหายานดวยกนดวยซา ถานบตามชอนกายทเรยกกนจรงๆ วา นกายเทยนไถ (นกายเทนได) นกายฉาน (นกายเซน) นกายนจเรน นกายโจโด นกายชน นกายลามะ ฯลฯ เรองนาจะกลายเปนวานกายเถรวาทใหญทสด มศาสนกมากทสด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๑

๒๑

นเปนเรองของขอมลขอเทจจรง กไปคนหาตรวจสอบกนเอา อยางไรกอยางนน จะไดเปนความรไว

ทวามาน กยาใหเหนวา มนเปนเรองของทางเลอก และเปนกรณทจะไมใชไดอยางเดยวโดยสมบรณ ไดแคเลอกเอาทจะไดดทสด และเสยใหนอยทสด จะดไหมทจะไมไปเปนมหายานกนหมด ใหเถรวาทยงมอยบาง

ทน เถรวาทกอยดวยหลกทวาพยายามรกษาตามทพระพทธเจาทรงวางไวใหดทสด แลวถาจะมการคดแกคดเปลยนในเรองพทธบญญตกนนน พอบอกขนมา จะไดมตเอกฉนท เปน unanimous ไดไหม ถาไมได (ซงกพอมองเหนไมยากวาจะไมได) ความแตกแยกกเกดขน เถรวาทกแตก มอาจรย-วาทเกดขนมาทนท พอแยก ๑ แลว เดยวกแยก ๒-๓-๔ นแหละทานจงกาชบนกใหรกษาสามคค

รวมแลว จะไปวาทานใจแคบไมแคบ ทานไมไดคดถงตวเองน ทานคดถงประโยชนสวนรวมใชไหม วาทาอยางไรจะรกษาสามคคของสงฆะไว วาสงฆะนจะรกษาพระศาสนาไวตอไป ถาสงฆะไมสามคค ปญหาเรองอนกจะยดเยอขยายกวางออกไปดวย จงตองพจารณา มนกคอการพยายามใชปญญาพจารณา จะไปวาใครใจกวางใครใจแคบอะไรน คงยงไมถก บางทคนทอยากจะแกใจแคบ เพราะอยากจะไดผลประโยชนของตว ใชไหม คนทไมยอมแกนะ ตองยอมเสยสละตวเอง เพอรกษาไว ทงๆ ทตวเองปฏบตลาบาก จะไปวาใจแคบไดอยางไร กตองมาดวาจะตความหมายของใจกวางใจแคบวาอยางไร วากนเปนขนๆ

จะบอกวาถาเปลยนแปลงได หรอยอมรบการเปลยนแปลง เปนความใจกวาง แคนนไมพอ และไมใชแคดวาเปลยนแปลงอะไรอยางไรเทานน พดสนๆ วา ความใจกวางอยท หนง รเขาใจยอมรบความจรงได สอง เหนแก

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๒

๒๒

ประโยชนแทจรงในวงกวาง ถามงจะเอาแตประโยชนของตว กแคบ ไมใชใจกวางแลว แตขนท ๑ คอ ยอมรบความจรง ความใจกวางอยทการยอมรบความจรงได มนเรมทน

อยางไรกด ทางเลอกบางทกไมใชมแค ๒ แตอาจจะเปน ๓-๔ กได แลวถาอยางนน กอาจจะมทางเลอกทไดดวยกน โดยไมตองแตก ไมตองเสย

คณนรศ: ทานเจาคณอาจารยครบ แลวอยางกรณน ถาอยางนน ถาเกดพดในแงของเถรวาทเอง ปจจบนนมนจะเปนแงวา โอเค มนจะมประเทศอยางศรลงกา ไทย พมา อะไรอยางน แลวอยางกรณสมมต อยางกรณงายๆ อยางกรณภกษณอะไรอยางน เราจะถอเอาเถรวาท ณ จดไหน ถาสมมตวา ณ ศรลงกา หรอทพมาเขายอม และเขามมตรวมกนของเถรวาท จะวาอยางไร คอ จะเอาจดทไหนเปนจดกาหนด

พระธรรมปฎก: ออ ไมตองมจดละ กคอ รกนเลย หมายความวา อยางตอนนในศรลงกาเอง พอมกลมเรมขนทนน กเรมลกลน สวนทวไปไมไดยอมรบดวย กงายๆ อยางน ไมตองไปมองไทย ลงกา พมาทวทงหมดหรอก ลงกาเองกจะหมางกนใชไหม เพราะเถรวาททานกถอ tradition มาอยางน แลวมกลมหนงในศรลงกาไปทาอยางนน พระลงกาเองถงจะไมแตกโฉงฉาง แตไมเอาดวย หรอเมนๆ กน หรอวาฉนไมเกยวนะ

คณนรศ: แลวถาอยางนน ถาสถานภาพทไดมาน สมมตวา สถานภาพนนมาอยภายใตประเทศหนง อนน ขนตรงตอรฐหรอไม สมมตวาขนตรงตอมหาเถรสมาคม แลวเรากตองยอมรบในสถานภาพนน ถาเรายอมรบในสถานภาพนน กถอวาเขาไปในสายของเถรวาท กคอเปนนกายยอยของเถรวาททงหมด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๓

๒๓

พระธรรมปฎก: ออ ไมถงอยางนน มหาเถรสมาคมเปนเพยงผปกครองตามกฎหมายเสรมของทางบานเมองเทานน มหาเถรสมาคมบรหารใหเปนไปตามพระธรรมวนยและกฎหมายบานเมอง แตไมมสทธในการทจะมาเปนผวนจฉยวาจะจดการกบพทธบญญตอยางนนอยางน แตทน ถาทานเกดจะวนจฉยขนมา มนกจะกอปญหาอกแหละ พระสงฆอนกอาจจะไมเหนดวย อนนเปนเรองทวา แมแตเถรวาทในประเทศเดยวเอง กพยายามรกษากนไป คอ ทเปนมาน เถรวาททงสามประเทศกพยายามรกษาไว ตางคนตางรกษา แตใชหลกการเดยวกน มนกเลยเหมอนกนอย ทน ถาเกดมกลมไหนประเทศไหนไปสรางมตใหมขนมา มนกเทากบทาใหเถรวาทนนเรมแตกแยก กเทานนเอง

ไมวาทไหนละ ไมตองไปเทยบระหวางประเทศ ถาหากวาประเทศลงกาเขาเอาอยางนนหมดแลว เถรวาทไทยกยงไมเอาอะไรอยางน กเทากบวาเถรวาทไทยกบลงกากจะไมเหมอนกน กอาจจะเพยงยอมรบรกนวา เถรวาทลงกาเขาเปนอยางนนนะ ของเราเปนอยางนนะ กเท านนเอง คอ อาจจะไมถ งกบจะถอเปนความแตกแยก แตเปนอนร กน วามการเปลยนแปลง มการกลาย มการอะไรขนมา เปนความแตกตางทอาจจะทาใหไมสนทใจกน นกขนอยกบวาฝายไหนคดจะรกษาแคไหน

อยากจะพดในประเดนความคดกวางอกทหนง ใจกวางในระดบทหนง กคอ การยอมรบความจรง ไมใชจะเอาแตทตวชอบใจ โดยไมคานงวาความจรงหรอหลกการเปนอยางไร การทยอมรบความจรงไดตางหาก ตงแตเปดตวรบฟง เปดใจรบเรอง และเมอเจอความจรงแลว ถาความจรงไมเปนไปในทางของตว กตองเสยสละตวเองยอมตามได นคอใจกวาง

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๔

๒๔

ทนขนท สอง กคอประโยชนสวนรวม การทใจกวาง กคอยอมสละประโยชนสวนตว สละความเหนแกตวเพอเหนแกประโยชนสวนรวม เพอจะรกษาสวนรวมไว

ในมตเถรวาททถอวาทานใจกวาง กคอ ทานมองในแงวาประโยชนสวนรวมของสงฆะและพระศาสนาท งหมด ซงโยงไปยงจดหมายคอประโยชนสขของประชาชน จะอยไดอยางไร ไมใชเฉพาะบดน แตในกาลยาวนานขางหนาตอไป น ทานคดในแงน และกพยายามรกษาไว

มองในแงน กดสวา ทานใจกวาง หรอใจแคบ แตแกนของเรองกคอ การไมเหนแกตว การมงจะรกษาสวนรวมคอสงฆะไวในลกษณะทจะอยไดยงยน โดยเหตผลวา พระศาสนาจะตงอยเพอประโยชนสขแกประชาชนได ตวหลกธรรมคาสอนจะอยได กเมอรกษาสงฆะไวได

ดขอมลใหชดเจน พดใหแนใจในความรทถกตอง

อำจำรยมำรตน: อนนขอยอนอกทหนงนะครบ มคาถามกอนนน เรองปฐมสงคายนาทพระสงฆในกรณปฐมสงคายนาปรบอาบตทกก ฏพระอานนท (คณปญญาบอกวา ไมใชอาบต เปนแคทาไมดอะไรอยางน) เพราะพระอานนทชวยผหญงในการบวชนน กมนกวชาการหลายคน ฝรงกด ไทยกด ทมความสงสยวา พระรวมปฐมสงคายนาไมพอใจผหญงหรอ แตประเดนนไมนาจะเปนไปได เพราะพระอรหนตไมมอคตใดๆ แลวใชไหมครบ ขอนมสการทานเจาคณอาจารยชแนะขยายความเรองนหนอยนะครบ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๕

๒๕

และอกประเดนหนง ทาไมไมมพระภกษณมสวนรวมในปฐมสงคายนา ทงๆ ทในเวลานนมพระอรหนตทเปนภกษณหลายรปนะครบ ม ๒ ประเดนทเหนวามการถกเถยงกน กระผมเคยเลาใหฟงแลว มนกวชาการคนหนงเคยบอกวามการไมพอใจทมตงนานในพระสงฆทระเบดออกมา ใชคาวาระเบดออกมาในชวงประชมปฐมสงคายนานน เกยวกบเรองน พดคลายๆ ในแนวของพระมโนนะครบ

พระธรรมปฎก: ในเรองน กมขอทนาพจารณาหลายอยาง หนง ทวาพระอานนททกกฏ ทาไมดอะไรนนนะ มนกไมใชมตสงฆ

และกไมใชการปรบอาบต อาว ลองดขอมลกนใหดใหถงหนอยเถอะ ทจรงนน เมอมขอพจารณาหรอแงมมของเรองราวอะไรทยงไมรขอมล

ขอเทจจรงชดเจนเพยงพอ ไมควรจะมวขลกขลกถกเถยงกนไปตามความคดทฟง แลนไปกบความรสกทชวนใหเตลดเปดเปง แตควรจะมงไปทการคนหาเขาดและตรวจสอบขอมลขอเทจจรงใหชดกอน ถาไปได กไปใหถงแหลงตนเดมของขอมลนน (วนย.๗/๖๑๘/๓๘๒) จะเรยกวาปฐมภมหรออะไรกแลวแต

สาหรบเรองน กไปอานดส แลวกจะพบเองวา ตอนใดทเปนมตสงฆ กจะมขอความบอกชด ประธานทประชม คอ พระมหากสสปะจะตงญตตวา ‚สณาต เม ภนเต สงโฆ …‛ (ขอสงฆจงฟงขาพเจา …) วากนเปนขอๆ ขอมตเปนประเดนๆ ไปเลย

แตตอนทวาพระอานนททานนทานไดไมด (ทกกฏ) นน อยตอนทาย หมดเรองทจะขอมตสงฆ และเสรจกจทสงฆจะลงมตแลว เรยกไดวาจบหรอเสรจงานสงคายนาแลว เปนเหตการณตอทาย ทานเลาไว ถอยคาทใชบอกเลากมเพยงคาวา ‚เถรา ภกข‛ ภกษเถระหลายองค/ทงหลาย พดตาหนวาพระอานนททาอนนไมด อนนนไมด เรากไมรละวาองคไหนวาบาง แตไมมชอพระมหากสสปะอยดวย

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๖

๒๖

เพราะฉะนน ถาตความหรอพดแบบพระมโน อาตมาจงเขยนลอไวในหนงสอ ตน-กนเสยท จากความเทจ ของหนงสอ “เหตเกด พ.ศ. ๑” นน บอกวา ถาอยางน ถาอานแบบพระมโนน กตองบอกวา พระมหากสสปะนคมเกมไมอย คมการประชมไมอย

แตทจรง นนเปนเรองหลงประชม ทานเลาตอทายไวดวย ถอยคาทใชตางกนชดเจน เปนคนละแบบไปเลย พอจบสงคายนา จบสงฆกรรมแลว บอกวา พระเถระ (ไมรองคไหนบาง) วาพระอานนททาอยางนนอยางน เปนขอตาหนวาพระอานนททาไมด หรอทาไดไมด รวมทงหมดนบได ๕ ขอ ซงเปนเรองเกยวกบการปฏบตตอองคพระพทธเจาทงนน

คงเปนทานองตวา ในการทาหนาท เปนพระอปฏฐากใกลชดพระพทธเจานน พระอานนทจะตองยอมรบวามงานททาไดไมดอยดวยนะ ใน ๕ ขอน กรวมทงขอทวา เวลาเยบผาวสสกสาฎก (ผาอาบนาฝน) ของพระพทธเจา พระอานนทไดเหยยบผานน

ตรงน มเรองอธบายแทรกนดหนง เปนขอสงเกตดวย และเปนเกรดความรดวย คอ ทพระเถระทงหลายวาพระอานนททาไมด ทาไดไมด หรอทาไมไดดนน ทานใชคาวา ‚ ‛ (= ท + กต แปลวา ทาไมเหมาะไมด, ทาเสย, ทาเผลอทาพลาด, ทาไดไมด หรอทาไมไดด) และคานกพอดเปนชอเรยกอาบตอยางหนงดวย มคาแปลอยางเดยวกน เปนอาบตในระดบเบาทสด คอคาตรงกน แตใชตางความหมายทคลายกน

เรองคาเดยวกน มความหมายคลายกน แตเปนคนละเรองน มเยอะ คาอนทคนไทยคนกวานกม เชน ‚ปจจย‛ ตนศพทมความหมายอยางเดยวกน แตนาไปใชแยกตางเรองกนออกไป เปนปจจยใน ‚เหตปจจย‛ บาง ‚ปจจยส‛ บาง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๗

๒๗

ดงายๆ ในภาษาไทยนแหละ เชน ‚เขม‛ ใชในความหมายทมลกษณะรวมบางแง แตกตางกนไปคนละอยาง เปนเหลกแหลม กม เปนตนไม กม เปนปลา กม หรอทพดกนวา ไปถกตมหรอตกหลมเขามา ไมเจบกาย แตเจบใจ “ตม” และ “หลม” กลายเปนคาในสานวนเทยบเคยง

แตทนาพดถงมาก กคอคาวา “ครธรรม” ทยกมาเปนปญหากนนแหละ ภกษณมครธรรม ๘ ซงละเมดกไมมความผดอะไร จงตองยานกยาหนาใหเคารพ ใหถอจรงจง แตภกษมครธรรมทละเมดแลว เปนความผดหนก ถกลงโทษอยางแรง ตอนนบางคนชกจะงง (งงโดยไมตองชกจะดกวา)

อาว พอพดตอไป ภกษณกมครธรรมทละเมดแลวมความผดโทษแรงเหมอนกน ออ ครธรรมทภกษกม ภกษณกมน หมายถงอาบตสงฆาทเสส ภกษม ๑๓ ขอ ภกษณม ๑๗ ขอ (นคอตอนทเตมจานวนแลวในปาตโมกข)

แลวกจาเพาะวา ครธรรมในความหมายหลงน กไปปรากฏในขอ ๕ ของครธรรม ๘ ทเปนคนละความหมายกนดวย คนทไมถนดเรอง กสบสน แตคนในวงการ พออานกรเลย รไดอยางไร พอเหนคาวา “มานต” กชดเลย

ทนกกลบมาเรองทกกฏตอไป แลวตรงน อรรถกถากอธบายไวดวย ทานวา ทพระเถระทงหลายตวาพระอานนทนน ไมใชเรองอาบตนะ พระอานนทไมไดละเมดพทธบญญตอะไรน จะเปนอาบตไดอยางไร คออนนพระพทธเจาไมไดทรงบญญตไววาเปนความผดหรอขอเสยหาย และพระเถระเหลานนมใชจะไมรจกวาอะไรเปนอาบตหรอไมเปนอาบต

ถาพระเถระเหลานนปรบอาบตพระอานนท กกลายเปนวา ทานเหลานนไมรวาอะไรเปนอาบตตามพทธบญญต หรอกลายเปนวาทานวางบญญตขนเองใหม ทงทเพงผานการสงคายนาเสรจมาใหมๆ โดยมมตลาสดวาจะไมบญญตสงทพระพทธเจาไมไดทรงบญญต ไมยกเลกเพกถอนสงทไดทรงบญญตไว

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๘

๒๘

(สงฆะทาไดแควางกฎกตกาทจะปฏบตการใหเปนไปตามพทธบญญต หรอเพอคาหนนพทธบญญต ทานองกฎหมายลกทเขาออกตามความในรฐธรรมนญ)

พดใหเขาใจงายวา ไมมสกขาบทบญญตไวในเรองน ทพระอานนทจะสามารถละเมดใหเปนอาบตขนมาได

ทน กนาสงเกตดวยวา พระไตรปฎกฉบบแปลภาษาไทย มกแปล ‚ ‛ ตวน เอาเปนอาบตทกกฏไป กลายเปนวาพระเถระเหลานนปรบอาบตพระอานนท

ทวานาสงเกตกคอ จะเหนวา โดยทวไปนน พระไตรปฎกฉบบแปลภาษาไทยทานแปลตามคาอธบายของอรรถกถา หรอปรกษาอรรถกถาแลวจงแปลออกมา

อยางทอาตมาเคยขอใหตระหนกวา บางคนบอกวา ฉนเอาแตพระไตรปฎก ไมเอาอรรถกถา แตพระไตรปฎกทเขาใชนนคอพระไตรปฎกแปลภาษาไทย เลยกลายเปนวา นนแหละเขาอานพระไตรปฎกตามคาแปลของอรรถกถา หรอบางทกลายเปนอานอรรถกถาในชอวาพระไตรปฎกแปลภาษาไทย แลวกเลยกลายเปนการอางอรรถกถา วาไปตามอรรถกถาโดยไมรตว

แลวกรณนกเลยกลายเปนเรองแปลกวา พระไตรปฎกฉบบแปลภาษาไทยตรงน แปลไมตรงตามอรรถกถา

นคงไมมอะไรหรอก คอทานผแปลเหน ‚ทกกฏ‛ เปนคางายๆ เลยไมเฉลยวใจ กเลยไมไดนกทจะคนดอรรถกถา

เรองนกเอามาตงใหเปนทสงเกตกนไว และกเปนความรดวย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๙

๒๙

รวมความกคอ พระเถระเหลานนวาพระอานนททกกฏ หมายความวาพระอานนททาขอนนขอนไมเหมาะ ไมด ทเปนเหมอนไมเคารพพระพทธเจาหรอรบกวนพระองค หรอทาไมเขาท ไมไดผลด ไมเรยบรอยงดงาม ขอใหยอมรบดวยนะ

ในคาทพระเถระวานน ไมมคาวาอาบต คาบาลตวจรงททานวาคอ ‚ ‛ = ‚อาวโสอานนท แมขอน ทานกทาไมด‛ มแคน แหละ แตทานผ แปลเขาใจวาหมายถงอาบ ตทกกฏ ดงน น พระไตรปฎกฉบบแปลกจงมคาวา ‚อาบต‛ เตมเขามา

(‚ทกกฏ‛ ในทน กคอคาตรงขามกบ ‚สกต‛ [ทาดแลว] อยางในพทธ- ภาษตทนกเรยนนกธรรมทองกนวา ‚ , กตวา นานตปปต‛ ถาแปลทบศพท กบอกวา ‚ทกกฏ ไมทาเลย ดกวา, ทกกฏยอมแผดเผาภายหลง ...‛ แปลอยางน เดยวจะคดวา ทาไมตองสอนคนทวไปทงโลก ไมใหทาอาบตทกกฏ อาบตทกกฏไปเกยวอะไรกบคนทวไปดวย แตทจรง ทกกฏทนไมใชอาบต แตหมายถงทาไมด ถาอยางนนจะแปลวาอยางไร กดในวงเลบตอไปน [กรรมททาไมด ไมทาเสยเลยดกวา กรรมททาไมดยอมแผดเผาภายหลง กรรมททาด ซงทาแลวไมตามแผดเผา ทาไวแล ดกวา], ส .ส.๑๕/๒๓๙/๖๗)

ทจรง บางขอทพระเถระเหลานนวาแกพระอานนท กตรงกบทพระพทธเจาเองเคยตรสแกพระอานนทแลว ไดแกเหตการณทพระพทธเจาทรงทานมตประทานโอกาสใหอาราธนาไดหลายครง โดยตรสวาผเจรญอทธบาทดแลว ถาปรารถนา จะอยตลอดอายกปหรอเกนกได และพระองคกไดเจรญอทธบาทนนไวดแลว ถาทรงจานง กจะทรงดารงอยเชนนนได แตพระอานนทไมทนนก

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๐

๓๐

ตอมา เมอพระพทธเจาทรงปลงพระชนมายสงขารวาจะปรนพพานแลว พระอานนทจงทลขอใหดารงพระชนมอยตอไป พระพทธเจากไมทรงรบคาขอนน และไดตรสแกพระอานนทวา ‚ ‛ (‚เพราะฉะนนแล อานนท อนน จงเปนการทาเสยเรอง เปนการพลาดไปของเธอนนเอง‛ เชน ท.ม.๑๐/๑๐๖๕/๑๓๙) เปนอนวาไมใชเรองของอาบตแตอยางใด

พดไปพดมากทวนอกวา สงคายนานนทานทาเปนสงฆกรรม เพราะฉะนน ถอยคาทใชจงบงชดเปนสานวนเฉพาะ ตอนทประธานคอพระมหากสสปะกลาว จงเปนคากลาวแกสงฆ โดยตงญตตขนมา และขอมตสงฆ ไมวาจะเปนตอนสงคายนาพระวนย พระสตร พระอภธรรม กแลวแต และตอนตกลงวาไมถอนสกขาบท กตงญตต แลวกมมตสงฆ ตวสงฆกรรมในการสงคายนากเปนอนจบแคน

แตตอจากน ตอนทวาพระอานนททาไมถกอะไรตออะไรน เปนเรองของ ‚เถรา ภกข‛ ซงแมจะเปนผรวมประชม แตกไมใชมตทประชม คอ เถรา ภกข วาอยางนนๆ ทานใชคาเปนกลางๆ ภกษผเถระทงหลายวาพระอานนททาอยางนไมถกไมด ขอใหทานยอมรบนะ นหนงละ

เปนอนวา เรองนไมใชเปนการปรบอาบต และมใชเปนมตสงฆในสงฆกรรมของการสงคายนา พนจากการทาหนาทของประธานทประชมคอพระมหากสสปะไปแลว ดงทตอจากนนไมมการกลาวถงพระมหากสสปะอกเลย มแตพระอานนทเปนองคยนของเรองราวตอมาจนจบเรอง

สวนทวาพระเถระทงหลาย จะกสวนกรปกตาม ตาหนพระอานนทในการททานทาการขวนขวายใหสตรไดบวช ขอนจะเปนการแสดงความไมพอใจหรอมอคตตอสตรหรอไมนน อนนคงตองโยงไปทพทธพจนเอง หลงจากทรงอนญาตใหสตรบวชแลว ซงตรสวาจะเปนเหตใหพรหมจรยะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๑

๓๑

ดารงอยไมไดนาน เหมอนครอบครวทมสตรมาก มบรษนอย ถกโจรขโมยทารายไดงาย (ตรสไวหลายอปมา, วนย.๗/๕๑๘/๓๒๖) พระเถระเหลานนคงจะตอวาพระอานนทตามเหตผลในแงน ดงนน การพจารณาเรองนจงตองขอรอทจะยอนกลบไปดพทธพจนนนกนอกท

ตอนน แทนทจะยอนไปดพทธพจน ขอยอนกลบมาทตวบคคลผศกษา หรอตวคนทวเคราะหวจารณเรองราวทางวชาการกนกอน ปรากฏบอยหรอบอยขนวา แทนทจะพากนเขาถงความรความเขาใจทชดเจนตรงตามขอมลขอเทจจรง และไดความคดทเปนประโยชนขยายพรมแดนแหงปญญา กลบยงพรางตาพรางความคดกน กอความสบสนเขาใจผดจงกนเขวเฉออกนอกทางยงขน

สาเหตสาคญกเปนเรองงายๆ พนๆ คอ จบหาขอมลความรกนอยางผลบผลบหละหลวม เอาแตคดฟงปรงแตงนวเนยกนไปกบขอมลความรทกะพรองกะแพรง ฉาบฉวย คลมเครอ แววๆ วบๆ แวมๆ ไมสบคนใหทว ไมตรวจสอบใหแน จบผดจบถก จบโนนชนน

บางท เหนขอมลนดหนอย ไมดใหทวตลอด กเอาความรสกใสความคดวนจฉยปบปบออกมา หรอผลผลามสรปวาเปนอยางนนอยางน บางทชวนใหสงสยวา นาจะทาไปแคตามความววาม หรอวาไปแคตามแรงขบดนของความรสกทจะใหหวอหวา

สงแรกทพงทา ซงเปนเรองพนๆ งายๆ กคอ การคนหาใหเขาถงความรทแนชด และคดบนฐานของขอมลขอเทจจรงทถกตองเทยงตรงชดเจนทสด อยางนอยเพยงพอเทาทจะหาได รวมทงการนาเสนอความรและความคดอยางซอตรง และพอดกบความจรง ขอพดทงไวแคนกอน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๒

๓๒

จะดวาตงภกษณสงฆควรเอาอยางไร มองกอนวาพระพทธเจาตงสงฆะเพออะไร

พดในเรองวาปรบอาบตพระอานนทหรอไม ชกจะยาวไปเสยแลว ทน สอง เรองภกษณสงฆ โดยเฉพาะวาทาไมไมมพระภกษณรวมในปฐมสงคายนา ขอยกคาถามของคณมารตนเมอก มาตงไวดอกท

ทวนค ำถำม อ.มำรตน: อนนขอยอนอกทหนงนะครบ มคาถามกอนนน เรองปฐมสงคายนา … ทาไมไมมพระภกษณมสวนรวมในปฐมสงคายนา ทงๆ ทในเวลานนมพระอรหนตทเปนภกษณหลายรปนะครบ … พระธรรมปฎก : ทจรง ไมเฉพาะปฐมสงคายนาเทานน แมในประวตศาสตรยคตอจากนนตลอดมา กไมปรากฏวามพระภกษณรวมดวยในสงคายนาครงไหนๆ

ทพดอยางน กเพอใหนกดวยวา บางทเราอาจตองมองเรองนในเชงสมพนธกบอะไรทเขาเรยกวาบรบทของสงคมหรอของอารยธรรมทงหมดเลยทเดยว เชน กจการบานเมอง และวถของสงคม ตอนนจงจะพดถงพวกบรบทอะไรนสกหนอยปพนกนกอน แลวจงตอบโดยตรงอกท

แนนอนวา สภาพกจกรรมการเมองและสงคมทลอมรอบสงฆะอย รวมทงวถชวต วถของสงคมแหงยคสมย ยอมเปนปจจยทสงผล หรอบางทกถงกบเปนตวกาหนดการดาเนนกจกรรมในสงฆะดวย และเรากตองยอมรบวาเราไมมขอมลเปนภาพทชดเจนของสภาพทวาน เราควรจะพยายามเขาใจสภาพนนตามทมนเปน โดยยงไมตงความคาดหวงของตวเราเองขนมา แตนพดออมไวกอน เดยวคอยพดใหตรงมากขนอกท

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๓

๓๓

อยางไรกตาม เทาทเราพอจะมองเหนรเขาใจได การเกดของภกษณสงฆขนมาเปนองคกรหนงทางสงคมนน เปนการรเรมใหมในสภาพแวดลอมทไมเออ ซงทาใหการทจะกาวฝาไปขางหนา แมแตจะดารงตวใหคงรอดอยไดยนยาว เปนไปไดคอนขางยาก

ทจรง การเกดขนของพระพทธศาสนา เปนการสวนกระแสศาสนา ฝาวงลอมสงคมอยแลวในตวแตตงตน เมอพระพทธเจาอบต มนษยในดนแดนนนถกครอบไวใตแนวคดความเชอถอและระบบสงคมอนหนดแนนภายใตการบนดาลของเทพผเปนใหญสงสด มนษยถกจดเขาในวรรณะ ๔ ตามชาตกาเนด ตลอดชวต ฝากโชคชะตาไวกบการบชายญ มพระเวทเปนขดจากดของภมปญญา และเปนเครองมอผกขาดการศกษาไวกบชนชนพราหมณและวรรณะทสง

ทามกลางสภาพทวาน พระพทธเจาทรงประกาศหลกการใหม ยายฐานจากบรมเทพ ออกไปตงเปนฐานบรมธรรม

หลกการนนกคอวา ทแทนน ธรรมเปนใหญสงสด เหนอทงมวลชนมวลเทพ ถอวาทกคนเกดมามความเปนมนษยเสมอกนตอหนาความจรงของธรรมชาต มนษยเปนเจาของกรรมแหงความคดการพดการทาทกาหนดโชคชะตา ซงสามารถพฒนาตวเองใหเลศประเสรฐสงสดดวยการศกษาทครบไตรสกขา โดยจะตองจดสรรเออโอกาสในการศกษานนใหมากทสด แลวมนษยทพฒนาตนถกทางน นอกจากมชวตดงามเปนอสระ มความสขทไรการเบยดเบยนเองแลว กมชวตทเกอกลมงทาการเพอประโยชนสขของโลกแหงมวลชน

พระพทธเจาเสดจไปประกาศหลกการและวถชวตเพอหตสขของสรรพสตวอยางน แลวกมทงผทเขาถงหลกการและวถชวตนนไดแลว และผทสมครศกษา มาขออยกบพระองค จงเกดเปนชมชนทพระองคจดตงขนดวยวนยและสามคค เรยกวา ‚สงฆะ‛

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๔

๓๔

ชมชนสงฆะน ทงเปนทใหโอกาสแกผตองการหลดจากระบบสงคมออกมามวถชวตแหงการพฒนาตนใหสมบรณอยางเตมทเสมอกน พดสนๆ วา เปนทเออโอกาสในการศกษา และเปนแหลงทบคคลทพฒนาตนดแลว หรอจบการศกษาแลว จะจารกไปเผยแพรสงสอนหลกการและวถชวตใหมนนแกผคนในสงคมใหญรอบตว เพอประโยชนสขของมวลชน

จดหมายใหญแทจรงของพระพทธเจา อยทการเปลยนแปลงหรอพฒนาสงคมใหญทงหมด โดยชมชนสงฆะทจดตงขนนนเปนเพยงสอแหงการเปลยนแปลงหรอเครองมอทาการ

ดงเหนไดตงแตพระพทธเจาทรงมสาวกรนแรกเพยงไดจานวนพอแกงาน (๖๐ รป) กทรงสงใหแยกกนจารกไปประกาศหลกการ (ธรรม) และวถชวตอนประเสรฐ (พรหมจรยะ) เพอประโยชนสขของพหชน เพอเกอการณยแกมวลชนชาวโลก (พหชนหตายะ พหชนสขายะ โลกานกมปายะ)

จงเหนไดชดวา สงฆะทเปนชมชนของภกษน พระพทธเจาทรงจดตงขนทามกลางเงอนไขของกาละและเทศะ เพอเปนสอนาความเปลยนแปลง เพอเปนกาลงในการทางาน ใหเปนเหมอนสะพานททอดไปเพอชวยใหสงคมใหญคอทงโลก พฒนากาวขนไปเปนธมมกสงคมทเปนสงฆะแทจรง

ดงทรกนอยวา ภกขสงฆะคอชมชนของภกษน เปนสมมตสงฆ คอ สงฆะจดตงเทานน สวนสงฆะทแทจรงคออรยสงฆะ ซงหมายถงสาวกสงฆะคอชมชนหรอธมมกสงคมแหงสาวกสงฆ อยางทระบในสงฆคณ อนเปนองคแหงพระรตนตรย ซงชดเจนวาสมาชกทรวมเปนสงฆะในความหมายแทนน ไมขนตอเพศวาเปนบรรพชตหรอคฤหสถ เปนผบวชหรอไมไดบวช เปนหญงหรอชาย และไมขนแมตอกาลเทศะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๕

๓๕

สาหรบภกขสงฆะทสมมต คอจดตงขนมาทามกลางเงอนไขของกาละและเทศะ เพอเปนสอนาทางานและเปนเยยงอยางน นอกจากทางานทยาก โดยมาชวยสนองงานของพระพทธเจาในการเผยแผธรรมอนเปนหลกการทพระพทธเจาตรสไวเองวาเปน ‚ปฏโสตคาม‛ คอทวนกระแสแลว ตวสงฆะเองกดารงอยและทางานในวงลอมของสงคมอนมสภาพทไมเออดงทกลาวแลว เชน ทามกลางระบบวรรณะ และการบชายญแดสรรพเทพ เปนตน

(การเพยรบนรอนกาจดภกขสงฆะและพระพทธศาสนาในชมพทวปทเกดขนเปนระยะๆ ในยคตอๆ มา จนสาเรจมากสาเรจนอยในวาระตางๆ นน เขาทากนกเพอฟนระบบวรรณะและยญพธนแหละ)

พระพทธเจาทรงทางานทยากยง กาลงงานใหญกอยทภกขสงฆะซงสมมตขนไวอยางเขมแขง โดยมวนยเปนขอบเขอนหรอเกราะกนและมสามคคเปนกาลง ไมมกาลงอานาจทางรปธรรมทจะใช แตอาศยศรทธาความเลอมใสของประชาชนเปนพลงขบเคลอน อะไรทปรบตวเขาได กอนโลมไป จบแตจดสาคญวาอนไหนเปนสาระสาคญแหงการเปลยนแปลงทจะตองใหเปนไป จงทาใหได

หลกการคอธรรมททวนกระแส เปน ‚ปฏโสตคาม‛ นน ในพระไตรปฎกเลาไวตงแตเรมตนวา พอตรสรแลว พระพทธเจาทรงพจารณาถงการทจะสอนแสดงธรรมทตรสรนน ทรงมองเหนวาธรรมทตรสรนนยากนก ตรงขามหรอสวนทางกบความนยมชมชอบของคนทงหลาย จงนอมพระทยไปในทางทจะไมสงสอน

ถงตอนน จงปรากฏตวสหมบดพรหมมาอาราธนา และพระพทธเจาทรงคานงถงชนผมธลในดวงตานอย จงไดตกลงพระทยวาจะทรงสงสอน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๖

๓๖

ตรงน ขอแทรกขอสงเกตและขอเสนอแนวคดไวชวยกนพจารณาตอไปสกหนอยวา ททานเลาเรองพระพทธเจาทรงพจารณาธรรมวายากแลวโนมพระทยทจะไมแสดงธรรมนน เปนการตงจดเนนไวในทเดนตงแตเรมตน ใหทกคนตระหนกถงความยากของธรรมทตนจะเขาไปศกษาหรอสมาทานปฏบต และจะไดจบจดดวยวาธรรมทพระพทธเจาทรงสอนทรงเนนคออะไร

ทวาไปนนเปนดานเนอหาสาระ ทน อกดานหนงโยงไปยงสภาพ แวดลอมของงานในการสงสอนแสดงธรรมทเปนสาระนน การทพระพรหมชอวาสหมบดปรากฏองคขนมาอาราธนาพระพทธเจาทรงแสดงธรรม ขอเสนอใหพจารณาวา นเปนการเรมตนทสาคญเชนเดยวกน คอเปนการบอกโดยยกยายสถานะของสงสงสดทสงคมนนเคยนบถอมากอน ทวาจากเทพสงสด มาเปนธรรมสงสด ใหพระพรหมคอเทพสงสดมาทาหนาทในนามของสงคมทงหมด ทจะรบใชธรรม ถอธรรมเปนเจาใหญ โดยทพระพทธศาสนากรบใหมสถานะอนสง ไมไดลบหล

ตอนน พระพรหม แทนทจะเปนเทพสงสดผสรางสรรคบนดาลโลก กมสถานะเปนชนระดบทสงเลศประเสรฐสดในสงสารวฏ และยงมแยกเปนพระพรหมทดมสมมาทฏฐอยางสหมบดน และพรหมมจฉาทฏฐ (เชน พกพรหม ทคนไทยเรยกกนมาวา ‚พกาพรหม‛) ซงมเรองราวทพระพทธเจาและพระสาวกจะไปชวยแกไขตอไป

พระพรหมทดกจะปรากฏมบทบาทในการเอาใจใสใหมวลมนษยและหม เทวาไดสดบฟงร เขาใจธรรม หรอไดเจรญธรรมเจรญปญญาเพอประโยชนสขของเขา (พระพรหมสาคญอกทานหนงทปรากฏนามวาขวนขวายในกจน ไดแกสนงกมารพรหม)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๗

๓๗

พทธศาสนามา พระพรหมเปลยนสถานะไป ดไดทบทบาทตงแตตน

เรองแทรกตรงน กเลยขอตอยาวหนอย เพอใหเขาใจสถานะและบทบาทของสหมบดพรหมทานน ซงเปนการรจกพระพรหมทวไปในสถานะและบทบาททมในพระพทธศาสนา

ขอเลาความในพระสตรหนงเปนตวอยาง (ส .ส.๑๕/๕๖๓/๒๐๖) มเรองยอวา นางพราหมณทานหนงมบตรนามวาพรหมเทพ

ตอมา นายพรหมเทพนออกบวชในสานกของพระพทธเจา และไดบรรลอรหตตผล

วนหนง พระภกษพรหมเทพออกบณฑบาตมงจะมาทบานของโยมมารดา แตโยมมารดาของทานนนถอปฏบตการบชาถวายขาวพระพรหม (อาหด=เครองเซนไหว, ของบชา; อาหนะ กเรยก) เปนประจา

ฝายทาวสหมบดพรหมมองดเหตการณน กดารวาตนจะตองไปชวยทาใหนางพราหมณสงเวชใจไดคด จงไปปรากฏองคทบานของนางพราหมณ แลวกลาวความแกนางเปนคาถา (รวม ๗ คาถา) มใจความวา

แนะนางพราหมณเอย พรหมโลกของพระพรหมททานถอบชาถวายขาวแกพระองค เปนประจ านน อยหางไกลจากทน และขาวนกมใชเปนอาหารของพระพรหม ทานบนวาอะไรพร าเพอไปทงทไมรวถทางของพระพรหม

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๘

๓๘

นางพราหมณเอย พระภกษพรหมเทพของทานเองนแหละนะ เปนผทกเลสอาศยไมไดแลว สงเลศ ยงกวาเทพ กวาพรหม … ทานพรหมเทพทเขามาบณฑบาตในบานของทานนแหละ เปนผทควรแกข าวบชาท จะถวาย (อาหไนย) เปนผควรแกทกษณาทงแหงนราและทวยเทพ … ทานพรหมเทพจงไดฉนอาหด (ขาวบชาพระพรหม) ของทาน อนเปนขาวบณฑอยางเลศ …

นางพราหมณเอย ทานมใจเลอมใส ไมคลอนแคลนหวนไหว ไดประดษฐานทกษณา ในพระพรหมเทพ ผเปน ทกษไณยนนแลว ทานไดพบมนทขามโอฆสงสารไปแลว ทานไดท าบญทอ านวยความสขอนยนยาว

เมอไดอานเรองทาวสหมบดพรหมกบนางพราหมณนแลว คงรจกพระพรหมตามความหมายในพระพทธศาสนาชดเจนขน และคงเขาใจไดวาเหตใดพระพรหมทานนจงมาขออาราธนาพระพทธเจาใหทรงแสดงธรรม

ดงคาของสหมบดพรหมนนวา

“พระพทธเจาขา ขอพระผมพระภาคไดโปรดทรงแสดงธรรมเถด … สตวทงหลายทมธลในจกษนอยมอย เพราะไมไดฟงธรรมกจะเสอมไปเสย ผรเขาใจธรรมคงจกม”

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๙

๓๙

พระอานนทจะเปนอปฏฐากหรอไม กชวยขอใหสตรบวชเปนภกษณไดอยด

เมอเขาใจเรองพระพรหมเปนแนวอยางนแลว กกลบมาพดเรองสงฆะกนตอไป

ไดบอกแลววา สงฆหรอสงฆะของภกษ (ภกขสงฆะ) ซงเปนสงฆจดตง (สมมตสงฆ) ทาหนาท ๒ อยาง หรอ ๒ ชน คอ ในขนตน เปนโอกาสสาหรบคนทจะละวถชวตและระบบสงคมอนบบรดออกมาแสวงอสรภาพและทาการพฒนาชวตไดอยางเตมทสมบรณ และในขนสาคญสงขนไป คอสนองจดหมายใหญอนสงสด โดยสมมตสงฆนนจะเปนสอนาทางานในการสรางสงคมมนษยใหเปนสงฆะแหงอรยชน (อรยสงฆ)

แทจรงนน จดหมาย ๒ ชนสมพนธตอเนองกน คอ จดหมายแรกเปนขนตอนหรอบนไดทจะกาวตอไปสขนทสอง หมายความวา ภกขสงฆะทสมมตจดตงขนมา กเพอเปนจดเรมตน เปนตวอยางในการสรางอรยชนใหมอรยสงฆะเปนจรงขนมาในสมมตสงฆะนนแหละกอน แลวอรยชนจากสมมตสงฆะนกเปนผพรอมทจะออกไปสรางอรยสงฆะใหเปนจรงขนในสงคมโดยรอบตามจดหมายสดทายปลายทางนน

เพอใหภกขสงฆะทางานสนองจดหมายอยางไดผลทนกาลคมเวลา แนนอนวาพระพทธเจาทรงพยายามจดสมมตคอภกขสงฆะทตงขนนนใหเขมแขงและคลองตวมากทสด และพระองคกทรงประกาศธรรมไดผลจรงอยางรวดเรว

อยมากไดมเหตการณพเศษทานองทเรยกไดวาตองรอตงแผนรบกอนเกดขน คอ คราวหนง ซงตามพระไตรปฎก ไมแจงวาเมอใด เลาไวเพยง

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๐

๔๐

วา (วนย. ก.๒๓/๑๔๑/๒๘๑) ขณะเมอพระพทธเจาประทบอยทนโครธาราม เมองกบลพสด ในแควนศากยะ พระนางมหาปชาบดโคตมมาขออปสมบท แตพระพทธเจาไมทรงอนญาต

ตอมา เวลาจะผานไปเทาใดไมทราบชด เมอพระพทธเจาเสดจออกจากกบลพสดแลว เมอไปประทบทกฏาคารศาลา ปามหาวน ใกลเมอง เวสาล พระนางมหาปชาบดโคตม พรอมดวยสากยานจานวนมาก (พระไตรปฎกบอกเพยงวาจานวนมาก อรรถกถาระบจานวนใหวา ๕๐๐) เดนทางไปจนถงทนนเพอขออปสมบท โดยมาหยดยงยนกนแสงอยทซมประตขางนอก

กลาวความตามพระไตรปฎกวา พระอานนทไดเหน จงมาสอบถาม เมอทราบเรองแลว กกลาวทานองอาสาวาจะไปทลขอให

คากลาวของพระอานนทตรงนวา

ทานพระโคตม ถาเชนนน ขอทรงรออยทนแหละ สกครหนง ชวเวลาทอาตมาจะทลขอพระผมพระภาคใหสตรออกจากเรอนบวชเปนอนาคารก ในพระธรรมวนยทพระตถาคตประกาศแลว

พดรวบรดวา โดยไดรบความชวยเหลอจากพระอานนททไปทลขอพทธานญาต กเกดภกษณสงฆเปนสมมตสงฆะเพมขนมา

การเกดมภกษณสงฆน วาตามอรรถกถา (อง.อ.๑/๒๓๕/๓๐๒ ประกอบกบ

อง.อ.๒/๓๗/๓๔ รวมทง เถร.อ.๐/๔, ๑๕๖/๑๗๘) อยในชวงตนๆ ของพทธกาล คอ เมอพระเจาสทโธทนะ พทธบดาปรนพพานแลว ในพรรษาท ๕ แหงพทธกจ หลงจากนนไมนาน กเกดเหตการณทกลาวน ซงกลาวไดวา สมมตสงฆะคอภกษสงฆทไดทรงตงไวแตเดม เพงจะเรมเขมแขงมนคงและกาลงแผขยายออกไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๑

๔๑

พระอานนทผมสวนสาคญยงในการเกดขนของภกษณสงฆน เรารจกกนดในฐานะททานเปนพระพทธอปฏฐาก แตถาเหตการณนเกดขนในพรรษาท ๕ แหงพทธกจจรง เวลานน พระอานนทกยงไมไดเปนพระนพทธ-ปฏฐาก (พระทไดรบเลอกใหมฐานะหรอคลายตาแหนงเปนพระอปฏฐากประจาพระองคของพระพทธเจา) ทานอาจจะเปนเพยงพระอปฏฐากองค (‚ มโพธย‛) หรอตอนนน พระอานนทอาจจะยงไมเคยเปนพระอปฏฐากเลย กเปนไดทงนน

เรองน เราไมอาจทราบใหชดได แตกไมจาเปนตองทราบ เพราะตามความในพระไตรปฎกตรงน กไมไดกลาวถงพระอานนทวาเปนพระอปฐาก ไมไดกลาวถงฐานะอะไรๆ ของพระอานนท ทจรงกคอ ไมมคาวาอปฏฐากในทนเลยนนเอง

อยางทบอกแลว พระไตรปฎกกลาวเพยงวา พระอานนทไดเหนพระนางมหาปชาบดโคตมทซมประตในสภาพอยางนน แลวสอบถาม เมอทราบความแลวกพดทานองอาสา

ถาจะสนนษฐานหรอเดากนวาเรองไปมาอยางไร กเปนไปไดหลายอยาง เชน อยางสนทสด เราเหนไดเลยวาอนนเปนเหตการณใหญ (สตรชนเจานายมาออกนทประตวดมากมาย ตามอรรถกถาวาตง ๕๐๐ นาง) พระอานนท (ตอนนนอาจจะยงเปนพระนวกะ ทานบวชในปท ๒ แหงพทธกจ) กไดยนไดทราบและสนใจเชนเดยวกบพระทงหลายอน ยงเมอตวทานเปนญาตใกลชด (เปนหลานนนเอง) เรยกไดวาสนททสด กตองเขาไปหา ไปไถถาม เปนเรองธรรมดาสามญมาก

ถาไมมองใหงายอยางนน กอาจเปนวา ตอนนน พระอานนทถงแมอยในวดดวย แตไมทราบเรอง พระรปอน เมอรวาพระมหาปชาบดโคตมมา คดวาจะทาอยางไรด กนกถงพระอานนททมาจากชนชนเจานาย แลวกเปน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ๔๒

๔๒

พระญาตใกลชด นาจะเหมาะทจะมาสอความ จงไปตามพระอานนทมา (พระนนทะ ซงเปนโอรสของพระนางมหาปชาบดโคตมเอง นาจะสนทยงกวา แตตามเรองททราบ ทานไดไปเปนพระอยปา คอเปนอารญญกะ, ส.น.

๑๖/๗๑๒/๓๒๗)

หรอมฉะนน เมอมพระไปปฏสนถาร พระมหาปชาบดโคตมเองนนแหละ อาจจะเลอกวาในบรรดาพระอปฏฐากไมประจาในชวงตนพทธกาล ทมมากหลายองคนน (อนยตปฏากา ปน ภควโต ปมโพธย พห อเหส, วนย.ฏ.๑/๓๕๕/๖๗๑) พระนางเลอกขอพบพระอานนท ซงเปนพระญาต หรองายกวานนวา เปนจงหวะพอดทในชวงนน พระอานนทกาลงทาหนาทเปนพระอปฏฐากอย หรอพดรวบรดไปเลย ไมวาพระอานนทจะเปนพระอปฏฐากหรอไมกตาม พระนางกขอพบพระอานนทททรงนกไดและสะดวกพระทยในเวลานน เทานกเปนเหตผลทเพยงพอแลว

ขอแทรกนดหนงวา เรองตงพระอานนทเปนพระนพทธปฏฐากของพระพทธเจานน มาในอรรถกถา คอในอรรถกถาทานเลาวา (มากมาย เชน ท.

อ.๒/๑๑/๑๓) ในตอนตนพทธกาล (ปฐมโพธกาล) พระพทธเจาไมทรงมพระอปฏฐากประจา แตพระหลายรปผลดเปลยนกนทาหนาทน เชน พระนาค-สมาล พระนาคตะ พระอปวาณะ พระสนกขตตะ สามเณรจนทะ พระสาคตะ พระเมฆยะ เปนตน ทงนกรวมทงพระอานนทดวย

เรองเปนมาอยางน จนกระทงถงพรรษาท ๒๐ จงทรงปรารภวาทรงพระชราแลว ทผานมา พระบางองคกดแลพระองคไมด ขอใหดกนใหไดพระรปหนงเปนพระอปฏฐากประจาพระองค (นพทธปฏฐาก) และในทสดกโปรดใหพระอานนทดารงฐานะนน

เมอมองในทางยอนกลบ กพอจะบงบอกไดวา พระอานนทกวาจะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๓

๔๓

ไดรบเลอกใหไดรบฐานะสาคญอยางนนในพรรษาท ๒๐ ทานคงไดใกลชดพระพทธเจามานานแลว ไดเปนอปฏฐากมาบอย และทาหนาทนไดด

ทวาพระอานนททาหนาทเปนพระอปฏฐากมากอนแลวตงแตสมยทยงไมมองคประจานน มตวอยางการทาหนาทครงใหญททาใหบทบาทของพระอานนทปรากฏชดขนมา คอคราวเหตการณทเมองเวรญชา ซงอรรถ -กถาวาเปนพรรษาท ๑๒ (เรองในพระไตรปฎก คอ วนย.๑/๕/๑๐, ๙/๑๗; อรรถกถา

อธบายใน วนย.อ.๑/๒๐๒; ระบปใน อง.อ.๒/๓๗/๓๔)

ในพระไตรปฎก ไมมเรองการตงพระอานนทเปนพระอปฏฐากประจาในปท ๒๐ แตในมหาปทานสตร (ท.ม.๑๐/๘/๗) พระอานนทไดรบยกยองจากพระพทธเจาวาเปนอคคปฏฐาก และในองคตตรนกาย (อง.เอก.๒๐/๑๔๙/๓๒)

ไดรบยกยองวาเปนเอตทคคะในบรรดาพระอปฏฐากทงหลาย จงสามารถพดไดวาทานทาหนาทนไดดเยยม จงไดมาลงตวใหทานเปนองคประจาในทสด

รวมความวา ในเหตการณทเกดภกษณสงฆนน พระอานนทอาจจะไมเปนอปฏฐากกได หรออาจจะเปนอปฏฐากอยกได (ในแบบผลดเปลยน) แตยงไมเปนพระอปฏฐากในตาแหนงประจา ทอรรถกถาวาเรมตงแตพรรษาท ๒๐ แหงพทธกาล

แตทยงกวานนกคอ การเปนอปฏฐากหรอไมในกรณน ไมไดเปนเรองทเกยวกบเนอตวของเหตการณน สวนทแนกคอ พระอานนทเปนพระญาตใกลชด ทงของพระพทธเจา และของพระมหาปชาบดโคตม

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๔

๔๔

เรมบวชภกษณ มขอมลวาอยางไร ดกนใหชดใหด

อยางไรกตาม เมอพระอานนททลขอพทธานญาตใหสตรบวชนน พระพทธเจาไดตรสยงพระอานนทถง ๓ ครง

พระไตรปฎกเลาวา (วนย.๗/๕๑๕-๕๑๙/๓๒๑-๓๒๘) ถงตอนน พระอานนทคดวา พระพทธเจาไมทรงอนญาตใหสตรบวช ทานนาจะทลขอดวยวธพดหรอใชแงเหตผลยกเยองไป (ปรยาย) อยางอน แลวทานกทลถามวา สตรบวชแลวจะสามารถทาใหแจงโสดาปตตผล จนถงอรหตตผลหรอไม พระพทธเจากตรสตอบวาได (ความจรงมอยวา ถงแมไมบวช กบรรลไดอยแลว และถาบรรล ถงไมบวช กเขาอยในอรยสงฆ)

ถงตอนน พระอานนทจงโยงเรองเจาะจงไปทพระนางมหาปชาบดโคตมวา ถาสตรบวชแลวสามารถบรรลอรยมรรคอรยผลได ในฐานะทพระนางมหาปชาบดโคตมเปนพระนานาง และเปนพระมารดาเลยง มพระอปการคณมาก กขอใหสตรไดบวชเถด

เรองมตอไปวา พระพทธเจาทรงวางเงอนไขวา ถาพระนางมหาปชา-บดโคตมรบครธรรม ๘ ประการ กใหการรบครธรรมนนเปนการอปสมบทของพระนาง เมอพระอานนทนาความไปแจงแกพระนางมหาปชาบดโคตม พระนางกรบตามนน จงไดเกดมภกษณคอพระมหาปชาบดโคตมเปนรปแรก แลวพระนางกเขามาเฝาพระพทธเจา ทลถามวาจะปฏบตอยางไรกบสากยานทงหลายทตามมาเพอขอบวชดวย

พระพทธเจาตรสธรรมกถาใหพระนางสวางชดบนเทงพระทย และเมอพระนางทรงลาไปแลว พระพทธเจาจงตรสแกเหลาพระภกษวา ‚เราอนญาตใหภกษทงหลายใหภกษณอปสมบท‛

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๕

๔๕

มขอความสาคญในตอนทพระอานนทกลบมากราบทลวา พระนางมหาปชาบดโคตมทรงรบครธรรม ๘ ประการ เปนอนไดอปสมบทแลว พระพทธเจาตรสวา ถาสตรไมจากเรอนมาสบรรพชาเปนอนาคารยะในธรรมวนยแลวไซร พรหมจรยะกจะดารงอยไดยาวนาน สทธรรมจะคงอยถงพนป แตเมอสตรออกจากเรอนมาสบรรพชาเปนอนาคารยะในธรรมวนยแลว พรหมจรยะจะไมดารงอยไดยาวนาน สทธรรมจะอยไดแค ๕๐๐ ป

เปรยบเหมอนสกลทมสตรมาก มบรษนอย จะถกโจรผรายยายไดงาย เหมอนในนาขาวสาลทสมบรณ มโรคชอวาเสตฏฐกา (พระไตรปฎก ภาษาไทยแปลกนวา หนอนขยอก) กา (พระไตรปฎกภาษาไทยแปลกนวา เพลย) ลง กจะไมคงอยไดยนยาว

พระองคจงไดทรงบญญตครธรรม ๘ ประการแกภกษณ ทจะไมพงละเมดตลอดชวต เหมอนคนกนทานบแหงสระใหญไวกอน เพอไมใหนาไหลลนออกไป

(บางคนอานพระไตรปฎกภาษาไทยแลวบอกวา พระพทธเจาเปรยบเทยบผหญงเปนหนอนขยอก เลยเปนเรองขาขนทไปเขาใจอยางนน ทจรงไมไดทรงเปรยบเทยบผหญงเปนอะไรๆ ไมตองดดวยซาวาคาบาลทแปลมาเปนหนอนขยอกนนเปนอะไรแน แตดความรวมของอปมาทงสามแลว กเหนไดวา เปนการททรงเปรยบเทยบใหเหนวา การทสตรบวชเขามานจะทาใหพรหมจรยะหรอพรหมจรรยออนแอลง พระศาสนาจะเสยความมนคง จะอยไดไมยงยน จงไดทรงบญญตครธรรมเปนเขอนคนกนไวเพอใหยงมนคงยงยนอยไดตอไป)

เรองการตงหรอการเกดมภกษณสงฆน มแงหรอขอทนาพจารณาหลายอยาง ซงควรจะชวยกนพนจใหเกดความร ใหไดความเขาใจทชดเจน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๖

๔๖

หรอถงกบไดขอยตบางประการ อยางนอยกเปนประโยชนในการมารวมกนตดสนใจในเรองทเกยวของไดดขน

ตรงน ขอทาความเขาใจกนไวหนอยวา ขอพจารณาตางๆ น เวลาเอาไปอางหรอไปพดตอ ไมควรไปพดวาเปนความเหนของอาตมา กอยางทเคยไดยนคณมารตนปรารภวา เวลาไปงานประชม หรออานบทความทางวชาการ บางทนกวชาการบางคนพดหรอเขยนวาอาตมาเหนวาอยางนนอยางน ซงไมตรงกบทอาตมาพด นนกคอ อาตมาพดถงขอพจารณาตางๆ ในเรองนน แตเขาจบเอาขอพจารณาเพยงบางจดบางแงไปพดเปนวาอาตมาเหนวาอยางนนๆ ในทานองเปนการสรป หรอถงกบตดสนวาเปนอยางนนๆ จะเอาอยางนนๆ

ทจรงนน เมอเรองใดยงมเงอนปมไมชด เรากยกขอหรอแงพจารณาอนนนอนนขนมา ใหชวยกนด บางขอกเพอมองกนใหชดวาไมใชอยางนน แลวจะไดตดไปเสย บางขอกมองในแงของความทอาจจะเปนไปได กเอามาดกนไว จะไดไมมองขามไป บางอยางกโยงกบหลกการหรอบญญตทมอย กจะไดคนเอามาดกนใหชดไปวา เรองนเปนไปตามหลกการหรอตามบญญตนๆ ถาวาตามหลกการน หรอตามบญญตน เรองจะเปนอยางน จะเอาไหม หรอจะเอาอยางไร บางอยางกจะไดชดขนวา ออ อยางนเอง หรอนาจะเปนอยางน และบางครงกอาจจะมองในทางตรงขามเชงนเสธวา ถาไมเปนอยางน แตเปนอยางโนน เรองจะไปอยางไร

ทงน ตองมองตองตรวจสอบขอมลหลกฐานใหทวถง และใหไดขอมลทถกตอง การพจารณาเรองราว จะไดชดเจนรอบคอบ

ถาจะเอาไปพด กควรจะบอกวา อาตมาเสนอขอพจารณาอยางนๆ หรอยกขอพจารณาอนนๆ ขนมาใหชวยกนด หรอจะพดวาเปนความเหน ก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๗

๔๗

เปนความเหนแบบแงคด ไมใชอาตมาวาอยางนนอยางน พดไปจนจะกลายเปนวาอาตมาตดสนวาอยางนนๆ อาตมาจะไปตดสนอะไร นอกจากตวเองไมชอบไปสรปตดสนอะไรแลว ในเรองแบบน มนกเปนงานของสวนรวม อยางเรองภกษณน จะเอาอยางไรกเปนเรองของสงฆะ แตกอนจะเอาอยางไร กควรจะศกษากนทกแงทกมม

นแหละททาน กคอชวนกนใหมาศกษา เชนคนหาขอมลหลกฐานมาใหชวยกนด เปนการเนนดานความร แลวกฝกการพจารณา อยางนอยกไดความรเปดกวางโยงไปยงเรองราวอนๆ ดวย

ขอเนนวา ในเรองอยางน เรามงทขอมลความร ใหทวถง ใหถกตอง ถองแท แน ชด เทาทจะเปนไปได เชน ใหรหลกการ ใหรความเปนมาเปนไปใหชดเจน จะไดเปนฐานของการพจารณาวนจฉยหรอตดสนใจใหดทสด เราไมมงทความคดเหน

ในเรองความคดเหนนน ถงจะมบาง กเปนความคดเหนสบเนองหรอเปนขอสรปตามหลกการ เชนบอกวา ในเรองน มหลกการของเดมวาอยางน และถาวาตามหลกการนน เรองจะเปนอยางน สวนวาจะเอาตามหลกการหรอไม กใหไวไปพจารณากนเอา

พดรวมๆ วา มงทความร สวนการคดจนถงตดสนใจ ไวเปนเรองของสวนรวมทพรอมทสด ตอนน ถาใหความคดเหน กเปนความคดเหนเพอประกอบความร

ตรงน ขอพดไวอกหนอย คอเรอง ความคดเหนประกอบความร กบความรประกอบความคดเหน

ความคดเหนประกอบความร หมายถงการใหความคดเหนของตนประกอบหรอพวงไวกบขอมลความรทไดนามาแสดงไวเปนหลก คอเอา

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๘

๔๘

ขอมลความรเกยวกบเรองนนมาบอกใหเตมทครบถวนทสด แลวแสดงความคดเหนของตนเองตอเรองนนเปนสวนประกอบพวงไว

สวนความรประกอบความคดเหน หมายความวา ตนมความคดเหนอยางหนงตอเรองนนอยแลว และมงแสดงความคดเหนของตนเปนหลก แลวเอาขอมลความรเฉพาะทเขากบความคดเหนของตนมาบอก หรอแมแตเอามาใชปรงแตงความคดเหนของตน อยางรายกถงกบบดเบอนขอมลหรอเอาขอมลทไมมไมเปนจรงมาใชประกอบหรอใชปรงแตงความคดเหนนน

เหมอนอยางคนหนงไปเทยวทางไกลมา และไดผานเขาลกหนง รสกไมชนชมไมชอบใจ แลวคนนกเลาเรองเขาลกนนใหคนอนฟง ตวไมชอบไมพอใจอะไรตรงไหนอยางไร กยกเอาจดเอาแงเอาขอมลทไมถกใจมาพดมาพรรณนามาเสรม อยางนคอเอาขอมลความรมาประกอบความคดเหน ขอมลความรตลอดจนความคดของคนอนทไดฟงหรอรบเอาไป กถกจากดและถกบดเบนดวยการกระทาของคนผนน

อกคนหนงไปเทยวผานเขาลกเดยวกนนนมา แลวกเลาเรองเขาลกนนใหคนอนฟงเทาทตนไดรไดเหนและสงเกตได พยายามบอกเลาใหครบถวน เหมอนวาถาเอาเขาลกนนทงลกมาตงวางใหดได กทาอยางนน แลวจงแสดงทศนะวาตนมความคดเหนรสกตอเขานนอยางไร และบอกวาสาหรบฉนเมอผานเขานแลวคดเหนวาอยางน สวนคณจะเหนอยางไร คณเปนอสระเตมท กดเอาเองและวาของคณไป อยางนคอการแสดงความคดเหนไวประกอบขอมลความร

เรานาจะพยายามใหเปนอยางหลงน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๙

๔๙

สงฆทสมมต มงเพอจดหมาย ถาเขากบสมมตขางนอกไมได กคอทางถกขวาง

ไดบอกแลววา เรองการตงภกษณสงฆน มขอพจารณามากมายหลายประการ

เรมดวยพทธานญาตใหสตรบวชเปนภกษณนน อาตมาเคยตงขอพจารณาไวนานแลววา พทธดารสทยงพระอานนทตอนกราบทลครงแรก และททรงอนญาตตามคาทลขอครงหลงนน บงวา ถาพจารณาการบวชนนในเชงสงคม คอโดยสมพนธกบสภาพสงคมเวลานน ไมทรงอนญาต แตททรงอนญาตกดวยเหตผลเชงสภาวะ คอตามธรรมชาตของความเปนมนษย ไมวาจะเปนหญงหรอชาย กบรรลอรยมรรคอรยผล ทานพพานใหแจงไดทงนน คอเขารวมในสาวกสงฆอนเปนอรยสงฆไดเหมอนกน ไมวาจะบวชหรอไม (ดในบทสวดสงฆคณ)

นกหมายความวา ปญหาหรอขอตดขดทงหลายในการบวชภกษณนน เปนเรองของปญหาเชงสงคม คอปญหาในระดบสมมต ไมใชปญหาในขนสภาวะ (สมมตไมใชเรองเหลวไหล แตคอเรองทกอยางของมนษย ในดานทเปนบคคลและสงคม และเกยวกบความสมพนธระหวางมนษย เรองขององคกร และสถาบนทงหลาย การทตองมชอเรยก มเครองหมาย เชนเครองนงหม มสงกด มระบบสอสารสมพนธ ฯลฯ อนไมใชเรองดานชวตซงเปนธรรมชาต แมวาในทสด ดานสมมตนนกตงอยบนฐานของสภาวะหรอธรรมชาตนนเองอกชนหนง)

อนง เมอเปนเรองในระดบสมมตเกยวกบสงคม กขนตอกาละและเทศะ ซ ง ในท น หมายถ งสภาพสงคมในยคพทธกาล เชน ขน ตอ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๕๐

๕๐

ขนบธรรมเนยมประเพณของทองถนและยคสมย ขนตอจารตของสงคม แมแตความเชอถอยดถอและเสยงโจทเสยงลอตามความเขาใจของชาวบาน

ดงนน การพจารณาตางๆ ในทน กจงมองทสภาพและเงอนไขของสงคมในยคพทธกาลนน สวนการพจารณาในแงของกาลเทศะปจจบนในบดน พงแยกไวอกตอนหนง ไมใหสบสนกน คอควรเขาใจเหตผลของสมมตตามทมนเปนมาของมนเองกอน

การบวชเปนภกษณนเองกเปนตวอยาง ทแสดงใหเหนไดงาย ถงความสาคญของสมมตทเปนสภาพสงคมน เพราะการบวชเปนภกษณกตองขนตอสภาวะและสถานะของสตรในสงคมอนเดยสมยนน

มองยอนกลบไปจากสมยใกลปจจบนน เรารจากชาวองกฤษตงแตเขาไปปกครองอนเดยเปนอาณานคม เขาบอกวาอนเดยมประเพณแตงงานตงแตยงเดก ทฝรงใชคาวา child marriage และเรากรไดจากพระไตรปฎกวา ประเพณท เดกหญงไปมเรอนแตยงเลกน มมาตงแตกอนพทธกาล หมายความวา เมอเจาชายสทธตถะประสต ชมพทวปไดมการปฏบตอยางนอยกอนแลว แตประเพณนนจะสบทอดตอเนองมาตงแตกอนพทธกาลจนถงยคทชาวตะวนตกเขามา หรอจะขาดตอนไปแลวกลบฟน หรอมขนใหม ขอนยงไมอาจทราบได อยางนอยในยคอรรถกถาแทบไมมกลาวถง ในทน เราจบเอาเพยงวา เมอพระพทธเจาออกประกาศธรรม สงคมมสภาพเปนอยางนน

เมอคนในสงคมเขาอยกนอยางนน มนกทาใหเกดเปนระบบสงคมและเปนวถชวตของคน ทสงผลออกไปทวในแงดานตางๆ เชน เรองครอบครว วงศตระกล ความสมพนธในสงคม แลวเมอพทธศาสนาเขาไปเกยวของกบสงคมอยางน กตองมวธปฏบตขนมา ทจะใหอยใหไปกบเขาได และพยายามใชสภาพนนใหดทสดเพอใหเกดผลดทมงหมาย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๕๑

๕๑

สาหรบประเพณทวาน เปนเรองของตวของสตรซงเปนบคคลทจะมาบวชเปนภกษณเอง เมอเดกหญงแตงงานแลว สถานะในสงคมกยอมเปลยนไป พดงายๆ กกลายเปนผใหญขนมา ตงแตฐานะในครอบครว ในวงศสกล การเปนมารดา เปนแมบาน เปนคณนาย ฯลฯ พรอมทงความรบผดชอบในสถานะนนๆ แลวกปรากฏวา สภาพอนนไดทาใหในวนยของภกษณมการแยกวา สตรทมาบวชเปนภกษณแบงเปน ๒ ประเภท คอ

๑. ‚คหคตา‛ สตรไปมเรอนแลว (แปลไดตางๆ วา สตรทถงผชายแลว หรอทบรษถงแลว หรอวาผเขาวงบรษแลว คงจะคลายกบทไทยเรยกวาออกเรอนแลว) ซงกคอไดเขาสสงคมของผใหญ หรอเปนคนทรบผดชอบครอบครวแลวนนเอง สตรเหลานอายครบ ๑๒ ป กอปสมบทเปนภกษณได (ทานวาพออาย ๑๐ ขวบ สงฆกใหสกขาสมมตเปนสกขมานาไดเลย ไมปรากฏวาตองบวชเปนสามเณร)

๒. ‚กมารภตา‛ สตรทเปนกมาร ไมไดไปมเหยาเรอน ตองมอายเตม ๒๐ ป จงอปสมบทเปนภกษณได (บวชกอนนน กเปนสามเณร และเมออาย ๑๘ ป ภกษณสงฆกใหสกขาสมมตเปนสกขมานาได)

เมอกนบอกวา เรองสตรแตงงานแตยงเดกมากหาแทบไมพบในอรรถกถา (ทพบทวไปในอรรถกถาคอแตงงานอายรน ๑๖ ทนยมใชคาวา ‚โสฬสวสสทเทสกา‛ อาย ๑๕ กมบาง อยางวสาขามหาอบาสกากวาแตงงานตอนอาย ๑๕ หยกๆ ๑๖ หยอนๆ – ‚ปณณรสโสฬสวสสทเทสกา‛ ซงถอวาเตบโตพอแลว เปน ‚วยปปตตา‛ แมผชายโดยทวไปกแตงงานหรอรบผดชอบกจการ แมแตขนครองราชยในวยเดยวกนน) เมอเปนกรณหายาก จงขอนามาเลาไว

เรองนแมจะเลาไวในอรรถกถา แตบอกวาเปนเรองในพทธกาล องความในพระไตรปฎก เลม ๒๖ (ข.ว.๒๖/๓๕/๖๒) โดยเปนคาอธบายขยาย

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๕๒

๕๒

ความคาถาของเทวดาผครองเปสวดวมาน ตามเรองในอรรถกถานน (วมาน อ.๖๔๕/๑๗๖) วา เดกหญงคนหนงเกด

ในตระกลคหบดทหมบานนาลกคาม ซงเปนถนกาเนดเดยวกบพระสารบตร ตอมา เธอเตบโตขนจนมอาย ๑๒ ขวบ

วนหนง เธอเดนไปตลาดเพอจะซอนามน พอดทนน บตรกฎมพคนหนงซงเปนพอคา มสมบตเปนรตนะพวกมกดามณทบดาเกบไว เขาโกยขนมา เหนเปนแคกอนหนกอนกรวด จงหยบเอาตวอยางสวนหนงมาวางไวเพอดวาจะมใครทมบญมองเหนเปนรตนะได เดกหญงเดนมาถง กทกวา พวกรตนะของมคาทาไมเอามาวางไวอยางน ควรจะเกบใหดมใชหรอ

พอคาไดฟงกคดวาแมหนคนนมบญเกงมาก ควรจะไดครองสมบตรวมกน จงไปหามารดาของเธอ แลวขอเธอใหแตงงานกบบตรของตน แลวพามาอยทบาน มองเหนความดงามความสามารถความเปนคนมบญของเธอ กไดขอใหเธอเปนผดแลจดการเคหสถานทงหมด โดยใหพวกตนมฐานะเปนคนอาศยเทานน และแตนนมา คนทงหลายกเรยกเธอวา ‚เปสวด‛ (คณผมอานาจสงการ)

ตอมา พระสารบตรจะสนอายสงขาร ทานเดนทางมาโปรดมารดาคอนางสารพราหมณ แลวปรนพพานทบานเกด คนทงหลายจงจดพธสกการะบชา คณเปสวดกไปทงานดวย ผคนลนหลาม พอด ตอนนนพวกขาราชบรพารกพากนมาบชาสรระของพระสารบตร ชางตวหนงตกมนวงเขามา ผคนชลมนวงหนตายกน เปสวดถกชนลมลงและถกเหยยบเสยชวต แตเพราะเธอทาบญจตเปนกศลเปยมดวยศรทธา จงเกดเปนเทวดาในดาวดงส

เรองมมาอยางน กเลาไวเปนตวอยาง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๕๓

๕๓

สงฆทตงคอสมมต เนอแทคออะไร ตองมองใหถงจดหมาย

ขอพจารณาอยางแรก ตามสมมตทเปนสภาพสงคมในยคพทธกาลนน ตรงไปทพทธพจนทตรสวา การทสตรบวชจะเปนเหตใหพรหมจรยะออนแอ เสยความมนคง

ตรงน ยอนกลบไปมองเรองการตงสมมตสงฆแรกคอภกษสงฆกอน เพอเอามาเทยบกน และเปนเรองโยงกน มผลสงถงกนโดยตรง

บอกแลววา ภกษสงฆนนทรงจดตงเปนสมมตสงฆขนเพอสนองวตถประสงค ๒ ชน คอ ชนตนทมองเหนงาย เพอเปนชมชนอนมภาวะแวดลอมเปนสภาพเอออนอานวยโอกาสแกผออกมาจากสงคมทบบรด จะไดพฒนาชวตไดอยางสมบรณ จนเปนอรยชนสงสด

แตวตถประสงคทแทจรงอยทขนท ๒ คอ เปนสงคมแบบอยางในการสรางอรยชนนน หรอเปนทเรมฟมฟกกอตวใหเกดอรยสงฆขนเปนแกนนา และเปนศนยกลางหรอเปนแหลงชมนมของอรยชนทจะออกไปสรางสงคมรอบตวในโลกทงหมด ใหกาวไปในวถแหงการพฒนาสความเปนอรยสงฆ

เรองสมมตสงฆใหม คอภกษณสงฆ กควรพจารณาตามหลกแหงการสนองวตถประสงค ๒ ชนนน

สาหรบชนแรก คอ เปนชมชนทอานวยโอกาสแกสตรทจะพนออกมาจากสภาพและระบบสงคมทไมเออ และเปนแหลงการศกษาทสตรซงเปนอสระออกมาแลวอยางนน สามารถพฒนาชวตไดเตมทจนเปนอรยชนสงสด ในชนนหรอในแงน เทาทมองเหนได ภกษณสงฆสนองวตถประสงคไดเปนอยางด แมวาจะไมโปรงโลงอยางภกษสงฆ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๕๔

๕๔

โดยเฉพาะชวตของบรรพชตทองความสงบสงดวเวก และความเปนอสระทจะบกเดยวไปไหนไปได และเบาตวตามหลกการทวาเปนอยางนกทมแตปกสองปกไปไหนไปงายไดพลนทนท ขอนคอนขางตดขดมาก ดงททาใหเกดขอบญญตในวนยทวา ภกษณอยปา ทงทมใชอยองคเดยว กยงถกคนรายรงแก จงมสกขาบทหามภกษณอยปา (วนย.๗/๕๙๗/๓๖๘)

ภกษกบภกษณชวนกนเดนทางไกลไปดวยกน กถกชาวบานตเตยนโพนทะนา จงมสกขาบทหามมใหภกษกบภกษณชวนกนเดนทางไกล ครนภกษณเดนทางไกลโดยลาพงกถกรงแก จงตองมอนบญญตยกเวนเพอใหภกษกบภกษณเดนทางไกลดวยกนไดในกรณทอาจมภย (วนย.๒/๔๕๒/๒๙๑)

ภกษณทงหลายไมมหมนกเดนทางไปดวย พากนจารกไปในถนทนาหวาดระแวง ไมปลอดภย ภายในรฐ กถกประทษราย ภายนอกรฐ กถกประทษราย จงมสกขาบทหามภกษณจารกไปในถนเชนนนโดยไมไปกบหมนกเดนทาง (วนย.๓/๒๘๓/๑๕๙; ๒๘๖/๑๖๑)

ดวยเหตผลทานองเดยวกนน กมสกขาบทหามภกษณไปสละแวกบานลาพงผเดยว ไปขามฝงแมนาลาพงผเดยว หรออยปราศจากพวกในราตร หรอแยกตวจากคณะขณะเดนทาง (วนย.๓/๔๓/๓๔)

อยางทกลาวแลววา สงฆะเปนชมชนทวนกระแส เปนชมชนทเออโอกาสแกคนภายใน แตอยทามกลางสภาพภายนอกของสงคมลอมรอบทไมเออ ภกษสงฆทตงขนกอนกทวนและฝาไปในกระแสสงคมนนทกดดนขดขวางดวยระบบวรรณะและการบชายญ เปนตน ทาใหกาวไปไมสะดวก หรอแมแตจะดารงคงอยใหยนยาวกไมใชงาย

ดงจะเหนวา เมอมองดเรองราวลกละเอยดลงไป ก ไ ดพบวาพระพทธเจาเองทรงผจญกบสภาพทตองแหวกฝาไปนมากทเดยว เชน พวกพราหมณซงเปนชนชนระดบสงสด มอทธพลมากในสงคม กคอแกนของ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๕๕

๕๕

ระบบวรรณะและลทธบชายญ พวกพราหมณน และคหบดทอยใตอทธพลของเขา มกแสดงอาการรงเกยจเหยยดหยามตอพระพทธเจาและพระภกษทงหลาย บางทกใชคาพดรนแรงโดยเฉพาะคาเรยกวา ‚มณฑกะ สมณกะ‛ = สมณะกระจอก หวโลน

การทพระพทธเจาทรงประกาศธรรมไดแผขยายไปรวดเรว กเพราะทรงสามารถเปลยนความคดของคนระดบนไดมาก (ดตวอยางเรองยอยๆ เชน อคคกภารทวาชพราหมณ, ข.ส.๒๕/๓๐๕/๓๔๙ พราหมณและคฤหบดชาวโขมทสสนคม, ส .ส.๑๕/๗๒๔/๒๗๐ พราหมณและคฤหบดชาวถนคาม, ข.อ. ๒๕/

๑๕๕/๒๐๓) และกทรงเอาปญญาชนพราหมณนแหละ เปลยนมาเปนพทธสาวกแลว ใหมาเปนกาลงสาคญของพระพทธศาสนา

ในการทางานน เทากบตองทรงระดมกาลงในการนาปญญามาเปลยนความคดจตใจของชนชนสงในสงคม ทมพวกพราหมณเปนหวหนา และพยายามนามหาชนออกไปใหพนจากระบบวรรณะ จากโองการแหงพระเวททกาหนดวถชวตวถสงคมและผกขาดการศกษา จากการยอมสยบตอเทพสงสดและอานาจศกดสทธในการลางบาป ใหมาอยบนฐานของการถอธรรมสงสดและการมอานาจของมนษยทจะพฒนากรรมของตนได ตลอดจนใหละเลกการบชายญ

ในขณะทางานใหญทเปนตวเนอหาสาระ ซงเขาไปถงสภาวะน พระพทธเจาตองทรงนาสงฆะในระดบสมมต ซงอยในสายตาของมวลชน ใหดารงอยในสถานะทเขายอมรบนบถอหรอชนชมชนชทจะดาเนนไปไดอยางราบรน ทามกลางลทธศาสนามากมาย ซงหลายพวกกไมเปนมตร แตคอยคดบนรอน

แงหลงน แมจะไมใชงานหลก ไมใชเรองสาคญ แตกมองขามไมได อยางทกลาวแลววา เปนเรองของสายตาของประชาชน เปนสภาพแวดลอม

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๕๖

๕๖

ในการดารงอยและของการทางานหลกนนดวย จงเปนสมมตทไมพงประมาท จะตองระมดระวงจดใหด การจดการเรองสมมตอยางน จะเหนไดจากขอวนยคอสกขาบทท เปนพทธบญญตหลายเรอง ในทน ขอใหดตวอยางงายๆ สกหนอย

มเรองมาในวนยปฎก อนเปนทมา (เรยกวาตนบญญต) ของสกขาบทหนงใน ๒๒๗ ขอของภกษสงฆวา (วนย.๒/๕๒๗/๓๔๗) คราวหนงเมอพระผมพระภาคเจาประทบอย ณ กฏาคารศาลา ปามหาวน เขตพระนครเวสาล มของขบฉนเกดแกสงฆ พระอานนทจงไดกราบทลแดพระผมพระภาค พระองคตรสบอกใหพระอานนทใหขนมเปนทานแกพวกคนกนของเหลอ

พระอานนทจงจดใหคนกนของเหลอทงหลายนงตามลาดบ แลวแจกขนมใหคนละชน แตเผลอแจกขนม ๒ ชน สาคญวาชนเดยว แกปรพาชกาผหนง พวกปรพาชกาทนงอยขางเคยง ไดถามปรพาชกาผนนวา พระสมณะนนเปนครกของเธอหรอ? นางตอบวา ทานไมใชครกของฉน ทานแจกให ๒ ชน สาคญวาชนเดยว พระอานนทแจกเผลอไปอยางนน ๓ ครง ในทสด พวกปรพาชกากพากนพดเยยหยนลอเลยนวา ‚ครก หรอไมใชครกๆ‛

สวนอาชวกคนหนง ไดไปสทองคาส ภกษรปหนงคลกขาวกบเนยใสเปนอนมากแลว ไดใหขาวบณฑกอนใหญแกอาชวกนน พอเขาถอขาวบณฑกอนนนไป อาชวกอกคนหนงถามเขาวา ทานไดกอนขาวบณฑมาจากไหน อาชวกนนกตอบวา เออ ไดมาจากทองคาสของคหบดหวโลนสมณโคดมนน

อบาสกทงหลายไดยนอาชวกสองคนนนพดจากนดงน จงพากนเขาไปเฝาพระผมพระภาค และไดกราบทลวา พระพทธเจาขา เดยรถยพวกน เปนผมงตเตยนพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ ขาพระพทธเจาขอประทานพระวโรกาส ขออยาใหพระคณเจาทงหลายใหของแกพวกเดยรถยดวยมอของตนเลย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๕๗

๕๗

เมออบาสกเหลานนกลบไปแลว พระผมพระภาคจงรบสงใหประชมภกษสงฆ ทรงปรารภเหตนนแลว บญญตสกขาบทแกภกษทงหลาย มใหภกษใหของขบเคยว หรอของกน แกอเจลก แกปรพาชก หรอแกปรพาชกา (นกบวชนอกศาสนา) ดวยมอตนเอง

ไดบอกแลววา พทธบญญตสาหรบภกษณ กเปนเรองสมมตตามสภาพแวดลอมของสงคมแบบน อยางครธรรมขอทวา ภกษณแมจะมพรรษามากถงรอยป พงกราบไหวภกษทบวชใหมวนนน กมเรองวา (วนย.๗/

๕๒๑/๓๒๙) พระมหาปชาบดโคตมบวชแลว ไดมาหาพระอานนทบอกฝากขอพรจากพระพทธเจาวา ขอใหทรงอนญาตใหภกษและภกษณกราบไหวกนตามออนแก เมอพระอานนทนาความนนไปกราบทล พระพทธเจาตรสวา การทจะทรงอนญาตใหภกษกราบไหวสตรนน มใชฐานะ มใชโอกาส เพราะพวกอญเดยรถยกไมกระทา ไฉนเลาพระองคจะทรงอนญาตได (มองไดวา พวกอญเดยรถยรอหาโอกาสทจะกดหรอเหยยดภกษสงฆอยตลอดเวลา ) แลวกทรงบญญตมใหภกษกราบไหวสตร

พงสงเกตวา ในพทธบญญตน มใหกราบไหวมาตคาม คอสตรทวไป มไดตรสวาไมใหกราบไหวภกษณ จงทาใหนาสงเกตวา การทคาวาสตรในทนมความหมายมาคลมถงภกษณดวย นาจะเปนเพราะสงคมเวลานนยงไมรจกหรอไมยอมรบฐานะความเปนนกบวชของสตรแยกออกตางหากจากสตรทวไป (สงฆะเองกแปลกใหมอยแลว นมามภกษณสงฆขนอก คงเปนองคกรจดตงชนดผดหผดตาทคนทวไปนกไมถง ไมเขาใจ และยงไมรสกทจะยอมรบ) คอ ในสายตาของชาวบานหรอสงคมแหงกาลเทศะนน เวลามเรองอะไรระหวางภกษกบภกษณ คนไมไดมองเปนเรองภกษกบภกษณ แตมองเปนเรองของภกษกบสตร อนนจงขอฝากไวชวยกนหาความชดเจนใหกระจางแจมแจง แลวเดยวจะพดถงอก

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๕๘

๕๘

ขางนอกตองการก าลงบกฝา ขางในพะวาพะวงลดก าลงลงไป

หวนกลบมาตอเรองเดมวา ในการสนองวตถประสงคขนแรก ภกษสงฆกตองเพยรดารงตวทวนกระแสทไมงายอยแลว แถมยงตองเขมแขงใหพอทจะออกไปเปลยนสงคมใหญรอบตวขางนอกใหพฒนาในอรยวถใหไดอยางดทสดอกดวย

ทน ภ กษณสงฆท เปนสมมตสงฆ เกดขน ใหมน แ คจะสนองวตถประสงคชนแรก กเหนไดจากทมองกนมาแลววา การทวนกระแสสงคมนนยากลาบากกวาภกษสงฆเสยอก ไดแตพยายามอานวยโอกาสแกบคคลภายในใหดทสด แตพอมองออกไปทสงคมแวดลอม ความคลองตวกไมคอยม ขอตดขดถงขนทเปนภยอนตรายกคอนขางจะมาก

จนกลายเปนวา แทนทจะกาวมงตอไปทางานเพอสนองวตถประสงคชนท ๒ ในการจดการกบสงคมใหญภายนอก กตองสาละวนกบการประคบประคองตววาจะดารงอยใหดไดอยางไร

ยงกวานน เมอภกษณสงฆหยอนความมนคงปลอดภย ไมคอยคลองตว ถงกบตองมพทธบญญตใหอยดวยกนกบภกษสงฆหรอมภกษสงฆอยใกลชดเหมอนคอยคมกนเปนการชวยโอบอมหรอใหอบอน แทนทจะเปนสองกาลงรวมเพมความแขงแรง กลายเปนวารวมกนแลว สงฆะกลบอยอายอดอาด ภกษสงฆเกดมภาระใหม ทจะตองมาชวยปกปองคมครองภกษณสงฆ เลยพะวกพะวน หวงหนาหวงหลง พลอยเสยความคลองตวไปดวย

ไมใชเทานน ผบวชในพทธศาสนาน สวนทวไปเขามาอยในสงฆะเพอการศกษา คอเขามารบการฝกศกษา (ไมใชเปนผสาเรจทไดรบการคดเลอก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๕๙

๕๙

เขามาเพอทาหนาททางศาสนา อยางทเรยกวาเปนเจาหนาทของศาสนา หรอผทาพธสอมนษยกบเทพ เปนตน) และการบวชกเปนการเขาสพรหมจรรย โดยทความหมายหนงของพรหมจรรยนนกคอ ชวตทโปรงเบาปลอดจากความสมพนธทางเพศ เพอมงไปในการพฒนาตนเองและทาประโยชนแกชมชนแกสงคมไดเตมท ดงทในภกษสงฆกตาม ภกษณสงฆกตาม มวนยเพอรกษาพรหมจรรยนเปนหลก

แตอยางทพดแลว เมอเกดมภกษณสงฆขนแลว ความดารงอยของภกษณสงฆนนถกสภาพทางสงคมบบบงคบใหตองมขอกาหนดทางพระวนย ใหภกษกบภกษณอยใกลชดกน แยกหางไกลกนไมได กลายเปนเหมอนขดกบลกษณะของชวตพรหมจรรยอยในตว ทาใหตองมขอบญญตทางวนยเพมขนอกไมนอย เพอจากดและรกษาความสมพนธระหวางภกษกบภกษณ และระหวางภกษสงฆกบภกษณสงฆ ใหดงาม ไมเสยตอพรหมจรรย ไมขดถวงสกขา ตลอดจนใหผานสายตาทเพงจองเขามาไปได

อยางไรกตาม เมอภกษกบภกษณมาอยใกลกน มาเปนหญงกบชายทบางทมโอกาส มชองทาง หรอมเรองราวอนใหตองตดตอสมพนธกนมากขน พอมจานวนเพมมาก และสองฝายนนสวนใหญกยงอยในขนเรมฝกเรมศกษา ภกษบางรปกแผลงๆ ภกษณบางรปกเพยนๆ จงกอเรอง ทาใหเกดปญหากนอยเรอยๆ กลายเปนเหตบนรอนความเขมแขงของสงฆะลงไปอก

ขณะทขางนอก การจะพาสงคมใหญใหกาวไปในอรยวถกทวนกระแสอยางทวาแลว ขางในสงฆะเอง กมตวกดกรอนทอนกาลงลงเสยอก ตอนน สงฆะกเลยทงขางนอกอดอาดอยอาย และขางในออดแอดออนแอลงไป

ขอเลาตวอยางปญหาทเปนเรองราวระหวางเพศของภกษกบภกษณไวพอใหเหนภาพเลกนอย เอาเรองตนบญญตสก ๒ เรอง เลาแทรกไว เพอไดเหนจตใจพระราย และความงามของนาใจโจรด ใหผอนคลายกนหนอย

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๖๐

๖๐

เรองแรกวา (วนย.๓/๑๖๗/๑๐๓) คราวหนง เมอพระพทธเจาประทบอยทพระเชตวน มหาอามาตยทานหนงไดมาบวชเปนภกษ พรอมกนนน ภรรยาเกาของทานกไปบวชเปนภกษณ ภกษอดตมหาอามาตยนนนาอาหารมาจดฉน ณ ทพานกของภกษณทเปนอดตภรรยา

ขณะทภกษนนกาลงฉนอย ภกษณอดตภรรยากเขาไปยนปฏบตอยใกลๆ เอานาฉนถวายและพดวให แลวยกเอาเรองราวการครองเรอนมาพดจายวยวน ภกษนนจงพดรกเอาวา น นองหญง เธออยาทาอยางน อนนไมสมควร ภกษณจงโตวา เมอกอนโนน ทานทากะฉนอยางนๆ เดยวน แคนกทนไมได ครนแลวเธอกเอาขนนาครอบลงบนศรษะของภกษ และตดวยพด

ภกษณทงหลายพากนตเตยน เรองมาถงพระพทธเจา เปนเหตใหทรงประชมสงฆและบญญตสกขาบทวา ภกษณใด เมอภกษฉนอย เขาไปคอยปฏบต ดวยนาฉน หรอดวยการพดว เปนปาจตตย

อกเรองหนง (วนย.๒/๔๕/๒๘) คราวเมอพระพทธเจาประทบอยทพระเวฬวน พระอบลวรรณาภกษณ หลงจากบณฑบาตและฉนแลว เขาไปในปาอนธวน นงพกทโคนไมตนหนง

ครงนน พวกโจรทาการของตนเสรจแลว กฆาววตวหนง แลวเอาเนอววเขาไปในปาอนธวนนน ทนน หวหนาโจรมองเหนพระอบลวรรณาภกษณนงพกอยทโคนไมในปานน เขาคดวา ถาพวกลกนองของเราพบภกษณทานนเขา อาจจะเบยดเบยนทารายเธอกเปนได จงเดนเลยงไปทางอน

เมอทาเนอสกแลว นายโจรไดเลอกเนอสวนทดชนเยยมๆ เอาใบไมหอ แลวนาไปแขวนไวทตนไมใกลพระอบลวรรณาภกษณ กลาวขนวา เนอหอนขาพเจาใหแลว ทานผใด จะเปนสมณะกตาม เปนพราหมณกตาม ไดเหน โปรดจงถอเอาไปเถด ดงนแลว กหลกไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๖๑

๖๑

พระอบลวรรณาภกษณออกจากสมาธ ไดยนนายโจรกลาววาจาน จงถอเอาเนอนนไปสสานก ครนราตรผานไป เธอจดการเนอนนเสรจแลว หอดวยผาอตราสงค เหนเวหามาปรากฏองคทพระเวฬวน

เวลานน พระผมพระภาคกาลงเสดจเขาไปบณฑบาตยงหมบาน เหลอแตพระอทายอยเฝาพระวหาร

พระอบลวรรณาภกษณเขาไปสอบถาม ครนทราบความแลว จงกลาวกะพระอทายวา ‚ทานเจาคะ โปรดถวายเนอนแดพระผมพระภาค‛

พระอทายกลาววา ‚นองหญง พระผมพระภาคทรงอมดวยเนอของเธอ ถาแมนวาเธอจะใหผาสบงของเธอแกอาตมา แมอาตมากจะพงอมดวยผาสบงเหมอนเชนนน‛

พระอบลวรรณาภกษณ: ‚ทานเจาคะ พวกดฉนเหลาผหญง มลาภนอย และสบงนกเปนจวรผนสดทายทครบ ๕ ของดฉน ดฉนใหไมไดหรอก‛ (ภกษณมเบญจจวร คอตองใชผา ๕ ผน ตางจากภกษทมแคไตรจวร ใชเพยง ๓ ผน)

พระอทาย: ‚นองหญง เปรยบเหมอนบรษใหชางแลว กควรสละสปคบสาหรบชางใหดวย ฉนใด เธอกฉนนนแล ถวายเนอแดพระผมพระภาคแลว กจงสละผาสบงใหแกอาตมาเถด‛

พระอบลวรรณาภกษณถกพระอทายแคนไคบบเคน จงยกผาสบงใหไป แลวกลบสส านก ภกษณท งหลายทคอยรบบาตรจวรของพระอบลวรรณาถามวา แมเจา ผาสบงของพระแมเจา อยทไหน? เธอจงเลาเรองทเกดขน ภกษณทงหลายกพากนตเตยนพระอทาย แลวเลาแจงเรองนนแกภกษทงหลาย

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๖๒

๖๒

บรรดาภกษตางกตเตยนพระอทาย จนเรองมาถงพระพทธเจา เปนเหตใหทรงประชมสงฆ และบญญตสกขาบทวา … ภกษใดรบจวรจากมอภกษณทมใชญาต เวนแตของแลกเปลยน เปนนสสคคยปาจตตย

ขอยอนไปทวนยาคาทบอกไวขางตนวา พระมหากรณาของพระพทธ เจานนมงทจดหมายใหญเพอโลก ในคาตรสทยาอยเสมอวา ‚พหชนหตายะ พหสขายะ โลกานกมปายะ‛ ซงจะสาเรจไดดวยการนาใหประชาชนกาวไปในวถชวตแหงอรยมรรคา ใหเกดเปนอรยสงฆะ ทรวมแหงอรยชนทเปนไปตามคณสมบตในตว ไมขนตอเพศวย ไมแบงแยกบรรพชตหรอคฤหสถ หญงหรอชาย

พระสาวกยคแรกททรงสงไปประกาศธรรมนน ลวนเปนอรยชน ในอรยสงฆะทเรมกอตวขนมา ซงจะขยายออกไป และมลกษณะเปนการจดตงยอยๆ เชนมรปแบบกลมคณะของตนเอง จงเปนตนแบบของสมมตสงฆดวยในตว อนนบวาเปนจดเชอมตอสการขยายเปนสมมตสงฆเตมรปตอมา

และกอยางทบอกแลว สมมตสงฆะมใชเปนจดหมายในตวเอง แตเปนสอ เปนระบบจดตงทสรางสภาพเออภายใน โดยมสาระทแทซงมงใหเปนระบบหรอกลไกทจะขบเคลอนโลกหรอสงคมมนษย ใหกาวไปในอรยวถทจะเปนอรยสงฆะนน

สมมตสงฆะทจะทาหนาทไดผลด กยอมตองมอรยสงฆะอยขางในเปนแกน แตอรยสงฆะนมสาระเปนนามธรรมซงไปประสานรวมกบอรยชนทวไปในโลกทนอกสมมตสงฆะดวย

ตอนน เราเนนกนอยทสมมตสงฆะ มองกนทน กตองมองใหถกจด คอการสรางสภาพเออภายใน เปนขนรอง เปนเพยงบนไดทจะกาวไปสการใชสมมตสงฆะนเปนสอเปนเครองมอหรอเปนกลไกทจะสรางสงคมมนษยใหเปนอรยสงฆะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๖๓

๖๓

ไมวาภกขสงฆะ หรอภกขนสงฆะ จะตองทางานของตวกลางทนาสงคมใหเดนหนาไปสจดหมายน

ถาไมเชนนน แมเราอยในสงคมภายนอก กปฏบตเพอเขาสงกดในอรยสงฆะไดดวยกนอยแลว เหมอนกนทวทกคน

ถาในสมมตสงฆะมสภาพทภกษกบภกษณ อดตสามภรรยา ยงมานวเนยกนอย ยงมภกษรายทคดรงแกพระอรหนตเถรอครสาวกา อยางทยกเรองตวอยางมาใหด สมมตสงฆะนนกยงมความออนแอภายในทบนรอนการทาหนาทอนเปนอดมคต

ตรงนแหละ คงจะเปนจดทพระพทธเจาตรสเตอนใหระวงเมอเรมตงเรองทจะเกดมภกษณสงฆ เพอหาทางปองกนมใหกลายเปนจดออนอนจะเปนสภาพเออเปดโอกาสใหเกดชองทางแกความยอหยอนหยบหยบทรดตวตอไป

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๖๔

๖๔

ภกษณสงฆสมมตใหม กบงานสรางอรยสงฆทเปนจดหมาย

เปนอนวา สมมตสงฆ หรอสงฆจดตงอนใหม สงฆท ๒ คอภกษณสงฆ ซงพดอยางภาษาชาวบานวา ตงขนโดยทพระพทธเจายงไมเตมพระทยน เมอมองตามหลกการ โดยสมพนธกบสภาพการณทางสงคมของยคสมย ทเปนเรองของสมมตนนเองโดยตรงแลว ในขนแรก นบวาไดชวยเปดโอกาสใหแกสตรมากทเดยวในการพฒนาชวต ใหเขาถงจดหมายสงสดของพระพทธศาสนา และมผลสบเนองตอมายาวนาน

ดงทเชอไดอยางมหลกฐาน และพงคนควากนตอไปวา วด รวมทงสานกภกษณ ไดเปนศนยกลางการศกษาของมวลชน

อยางนอย ใน พ.ศ. ๒๕๐ มหลกฐานชดเจนวา ภกษณสงฆมอยอยางนาจะแพรหลายทเดยว ทงตามหลกฐานในศลาจารกของพระเจาอโศกมหาราชทระบไวชดเจน และในประวตศาสตร ตามเรองทพระสงฆมตตาเถร ราชธดาของพระเจาอโศกมหาราชเอง นากงพระศรมหาโพธและภกษณสงฆไปประดษฐานในลงกาทวป

แตเมอมองกวางเลยตอออกไปถงจดหมายสดทายของการตงสมมตสงฆ คอการเปนสอหรอกลไกทจะนาหรอพฒนาสงคมมนษยใหกาวไปในวถแหงความเปนอรยสงฆะ ในขอน การเกดขนของภกษณสงฆมแงมเรองราวใหมองไดวานาจะไดมผลในทางลบมากสกหนอย โดยเฉพาะในการทมาทาใหภกษสงฆอยอายและออนแอลง ดงรงงานวงกวางใหอดอาดและยอหยอนลงไป

นวาตามหลกการและหลกฐาน พรอมทงขอมลประกอบเกยวกบ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๖๕

๖๕

สภาพของสงคมยคนน แตในดานความเปนมาและพฒนาการเชงประวตศาสตร ตองขอใหชวยกนคนควาใหชดยงขน

แลวอนนกโยงมาถงเรองททานเลาไววา เมอเสรจการสงคายนาแลว มพระเถระตาหนพระอานนทททลขออนญาตใหสตรบวชเปนภกษณ

ทงน เมอพจารณาในแงทวา พระเถระเหลานน และประชาชนในเวลานน ยอมมองเหนสถานการณของยคสมยวาเปนอยางไร อาจเปนไดวา เวลานน โดยภาพรวม พระจานวนมาก หรอพระทวไป หรอทงสงคมโดยรวม มทาทเชงหวงใยมากกวาเชงชนใจ ตอการดารงอยและเปนไปของภกษณสงฆ พระเถระทงหลายปรารภสภาพความรสกหรอทาททวๆ ไปนน จงยกมาเปนขอปรารภทจะตอวาพระอานนทในฐานะเปนตนเรอง

มองอยางเหมอนอยในสถานการณของยคสมยนนวา ถาสถานะของภกษณเวลานนเปนไปดวยด เปนทชนใจสบายใจกนทวไป พระเถระเหลานนจะมขอปรารภอะไรใหยกมาตาหนพระอานนท และญาตโยมประชาชนกมองกดพระเถระเหลานนอย แงพจารณาทแทอาจจะไปในทางทวา คาของพระเถระเหลานนเปนการสะทอนเสยงของประชาชนหรอของพทธบรษทสวนรวมกได หรอนาจะเปนอยางนนเสยมากกวา

นอาจจะเปนการมองแบบเขาขางพระเถระเหลานน แตเปนการพยายามเขาใจทาน และเขาใจสภาพการณของยคสมย พรอมทงหาทางศกษาโดยไมดวนสรปหรอตดสน และทสาคญคอทบอกเมอกวา ฝากชวยกนคนควาวาสถานการณเกยวกบภกษณสงฆคบเคลอนคลคลายมาจากตนพทธกาลจนถงพทธปรนพพาน โดยสมพนธกบสภาพสงคมของชมพทวปในลกษณาการอยางไร

แลวอกแงหนง อยางทจะวาตอไป กไมมอะไรนกหนา พระเถระทานจะปดบญชกบพระอานนทในการทาหนาทพระนพทธปฏฐากเทานนเอง

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๖๖

๖๖

แลวมองตอออกไปอกแนวหนง การทพระเถระตอวาพระอานนทนน อาจแสดงถงการททานเอาใจใสมความหวงใย จงกลาวขนพรอมดวยการระลกถงภาระทจะตองชวยกนดแลอมชภกษณสงฆใหเขมแขงมนคงดารงอยไดดวยดตอไป แลวทานกรบภาระนนกนตอมา

ดงทวา แมเราจะไมอาจรถงความเปนมาใหชดเจนได แตกมองบรรจบเหนเปนขอสรปวา หลงพทธกาล ภกษณสงฆเจรญงอกงามยงขนจนมาปรากฏภาพในสมยพระเจาอโศกมหาราชอก ๒ ศตวรรษครงตอมา ทงในศลาจารกทบงบอกภาวะหลงสงคายนาครงท ๓ และในคมภรตางๆ ทเลาถงการนาภกษณสงฆและกงพระศรมหาโพธไปประดษฐานในลงกาทวป

(พงสงเกตวา ในสงคายนาครงท ๓ น กไมไดกลาวถงบทบาทของภกษณสงฆในการสงคายนานน แตชดเจนวาหลงสงคายนานน ภกษณสงฆกเจรญดวยดตอมา บางท วธมองของเราอาจจะไมเขากบวถของวฒนธรรมแหงยคสมย หรออยางไร อยางนอยกเปนเรองนาศกษาตอไป โดยยงไมตองรบสรปภายใตความพรามว)

ภกษณ กด ภกษณสงฆ กด มใชจะไมด มไดเสยหายอะไร แตสภาวะแหงเพศ โดยสมพนธกบสภาพแหงสมมตและสงแวดลอมของยคสมย เปนจดออนอนเปดชองแกปญหาตางๆ ททาใหความออนแอนานาตามมา

พรอมกนนน สมมตสงฆกมใชเปนตวจดหมาย มใชตวเปาทจะมงมนทาใหดใหสมบรณในตว แตสมมตสงฆนนเปนเพยงอปกรณ เปนเรองของวธการในขนปฏบตการ ซงตองมองในแงทวาจะมจะใชจะจดอยางไรใหทางานไดผลดทสด ตดขดนอยทสด ในการทจะทาใหสาเรจลจดหมาย และจดหมายตวจรงนนกอยทสงคมมนษย ทจะใหมเนอตวทพฒนาขนมามอารยธรรมทจะใหเปนอรยสงฆะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๖๗

๖๗

เมอการมสมมตทเรยกวาภกษณสงฆขนมา จะเปดชองและเปนจดออนทจะทาใหเกดปมและความตดขดนขนมา จะเปนเหตใหออนแอ กตองย ง แตเหมอนกบวาเหตปจจยอกดานหน งกสกงอมทจะทาใหจาเปนตองปลอยผานใหมขนไปอยางนอยพลางกอน พระพทธเจาจงไดทรงเตรยมจดวางเครองปองกนไวแตตน

แรกสด คอ ไมทรงยนยอมทนท และไมทรงอนญาตโดยงาย ตามเรองคราวๆ วา หลงจากพระพทธบดาปรนพพานในพรรษาท ๕ แหงพทธกจแลว พระนานางมหาปชาบดโคตมทรงขอบวช แตพระพทธเจาไมทรงอนญาต จากนน พระนานางพรอมดวยสากยานจานวนมาก (พระไตรปฎกบอกเพยงวา ‚สมพหลา‛ คอมากหลาย แลวอรรถกถาระบใหวา ๕๐๐) เสดจดาเนนทางไกลดวยพระบาทเปลาแสนยากลาบาก ตามไปในทพระพทธเจาประทบ (จากกบลพสด สเวสาล) เพอทลขออก เราไมรชดวาเวลาหางกนเทาไร

เรองน ลองคดในเชงพยายามเขาใจทานอกหนอย เปนไปไดไหมวา พระพทธเจาทรงทราบอยวา ในทสดจะตองทรงอนญาต แตทรงผอนเวลาเพอประโยชนหลายอยาง ทงใหเวลาแกเหลาสากยานทจะไดทดสอบเตรยมความพรอมใหแกตนเอง และอยางหนงกคอ ทงทรงรอและทรงใชเวลาระหวางนน เตรยมภกษสงฆใหเขมแขงมนคงพรอมมากขนเทาทจะเปนไปได ในการทจะปรบตวรบกบสถานการณใหมอนมใชเลกนอย แตใหญแน พรอมทงเตรยมสงคมชมพทวปสมยนน ใหเขาสแนวทางทจะยอมรบหรอเปดโอกาสสาหรบการสวนกระแสทซอนขนบนการทวนกระแสทไดดาเนนมากอนแลวนน

ทเมองเวสาล เมอพระอานนทรบเรองจากพระนานางมหาปชาบดโคตมมาชวยกราบทลขอ พระพทธเจากทรงยบยงพระอานนทอก จนตอเมอ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๖๘

๖๘

พระอานนทไมใชเพยงขอๆ แตกราบทลใหเหนเหตผลปรากฏออกมา จงทรงอนญาตอยางมเงอนไข และเมอการรบเงอนไขผานไป การบวชภกษณสาเรจผลเกดมขนแลว พระพทธเจากตรสอธบายเหตผลในเรองนแกพระอานนทใหเปนหลกฐานไวทจะระลกตระหนกตอไปอก

ในพระไตรปฎก ทานกลาวถงวธปฏบตเปนแนวคลายๆ กน ในการสาทบหรอจจดทจะใหตระหนกถงความสาคญของเรองหรอเหตการณนนๆ เพอกากบใจไวใหระลกถงคาเตอนทจะใหระมดระวงไมประมาท ใหเอาใจใสจรงจงกบเรองนนๆ

อยางทพดไปแลววา ตงแตแรก หลงตรสรแลว พระพทธเจาทรงพจารณาธรรมวารตามไดยาก แลวโนมพระทยทจะไมแสดงธรรม (กคอยบยงการทจะแสดงธรรมนน) อนนถอวาเปนการตงจดเนนไวในทเดนตงแตเรมตน ใหทกคนตระหนกถงความยากของธรรมทตนจะเขาไปศกษาหรอสมาทานปฏบต และจะไดจบจดดวยวาธรรมทพระพทธเจาทรงสอนทรงเนนคออะไร และอรรถกถากอธบายทานองนดวย (เรองทพระอานนทกราบทลวาปฏจจสมปบาททวายากนน ตวทานเขาใจไดแลว และพระพทธเจาตรสยงพระอานนทไมใหคดอยางนน กเขาทานองนเหมอนกน)

ในเรองการบวชภกษณน การยบยงไวกอน ทงททรงยบยงพระมหา-ปชาบดเอง แลวยบยงพระอานนท และการทาใหการบวชนนเปนการไดมาโดยยาก ทงยากโดยรอเวลา และยากโดยการทดสอบความเพยรพรอมทจะตอสทางกาย และความเขมแขงของจตใจ กเปนการตงจดเนนใหตระหนกถงความสาคญขนทเรยกไดวาเปนความเปนความตายของพระศาสนา และทาใหตงสตทจะไมประมาทระมดระวงตงใจบวช เพอปฏบตใหจรงจงในทานองเดยวกนนน

สวนททาใหเปนการไดมายากอยางสาคญ กคอการทรงตงการรบคร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๖๙

๖๙

ธรรม ๘ ใหเปนเงอนไข ครธรรม ๘ นน เปนหลกยดถอทมชวต คอใชคมากบความมอย

เปนอยของภกษณสงฆ จงตองเปนของทปฏบตไดกบสภาพทเปนจรงในเวลานนๆ อยางเปนปจจบน จนตลอดพทธกาล ดวยเหตน จงแนใจไดวา ครธรรมทพระมหาปชาบดไดรบนน เปนแกนหรอเปนโครง ทมการจดปรบขอความไปตามภาวะของสงฆะ ทเปลยนแปลงไป เชนทไดมสกขาบท ทงมลบญญต และอนบญญตเพมขนๆ จนสนพทธกาล แลวกลงตวเตมรปอยแคนน

ทวาอยางน ดไดจากครธรรมขอ ๖ ซงเปนขอทกนความกวาง มสาระโยงไปหรอคลมถงบญญตตอๆ มาหลายขอ ดงความวา ‚ภกษณตองแสวงหาอปสมปทาในสงฆ ๒ ฝาย เพอสกขมานาผมสกขาอนศกษาแลวในธรรม ๖ ประการ ครบ ๒ ปแลว …‛

ทงขอน สาระกคอวางกาหนดใหภกษณผใหญทจะรบบคคลใหมมาเขาสสงฆะและใหการศกษา มภาระทจะตองเอาใจใสรบผดชอบใหการปฏบตในการนทงหมด ถกตองครบถวนตามหลกการและกระบวนวธเทาทมกาหนดไว

ดงความในวนยของภกษณเอง (สกขาบทท ๓ แหงคพภนวรรค, วนย.

๓/๓๗๒/๑๙๙) มเรองเกดขนวา ภกษณหลายรปบวชสกขมานาผยงมไดศกษาสกขาในธรรม ๖ ประการ ครบ ๒ ป สกขมานาพวกนนจงเปนคนเขลา ไมฉลาด ไมรสงทควรหรอไมควร ประดาภกษณพากนตเตยน เรองมาถงพระพทธเจา จงทรงอนญาตใหสงฆใหสกขาสมมตในธรรม ๖ ประการ ตลอด ๒ ป แกสกขมานา และทรงบญญตสกขาบทวา ภกษณใด ยงสกขมานาผยงมไดศกษาสกขาในธรรม ๖ ประการ ตลอด ๒ ป ใหบวช เปนปาจตตย

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๗๐

๗๐

ตามเรองน สกขมานามอยแลว แตทงทมหนาทศกษา ๒ ป กไมไดศกษา ขาดความร ผบวชใหจงถกตเตยน นกบอกในตววา ธรรมเนยมการเปนสกขมานากอนบวชเปนภกษณนน มอยกอน ซงกคอเปนไปตามครธรรม และการทสกขมานาจะพงศกษากรกนอย แตเมอยงปฏบตกนไปโดยมความสานกหนาท ยงไมมปญหา กไมไดวางมาตรการกากบแนนแฟนลงไปใหมนใจวาจะตองทาอยางนนแนนอน

ครนเมอสงฆะขยายใหญขน มคนหลากหลาย บางคนเฉไฉไมเอาหลก กจงทรงทาการกระชบลงไป ทงโดยทรงกาหนดใหทาสงฆกรรม (เรยกวาใหสกขาสมมต) ขนมากากบ และในเมอยงไมมสกขาบทบงคบวาถาฝาฝน จะเปนความผดมโทษอยางไร กทรงบญญตสกขาบทนขน เอาโทษแกผไมรบผดชอบ อกทงการตองบวชในสงฆสองฝายกเปนความคบหนาตอมา

โดยนยน เพอใหหลกทใชอยเขากบสภาพทเปนจรง ตวบทในครธรรมขอน กตองปรบขอความและถอยคา ใหสอดคลองสมกนกบสถานการณในสงฆะทไดมขอกาหนดอยางนนๆ ขนมาแลว

พระพทธเจาตรสอธบายแกพระอานนทดงทเคยพดไปแลว ขอเอามาทวนอกหนอยวา การทสตรออกจากเรอนมาบวช จะเปนเหตใหพรหมจรยะดารงอยไมไดนาน เหมอนครอบครวทมสตรมาก มบรษนอย จะถกโจรผรายยายไดงาย และตรสอปมาอนๆ อก รวมความกคอ จะทาใหพรหมจรยะออนแอลง ไมสมบรณ ไมมนคง กจะไมคงอยไดยนยาว แทนทสทธรรมจะคงอยถงพนป กจะอยไดแค ๕๐๐ ป พระองคจงไดทรงบญญตครธรรม ๘ ขนไว เหมอนกนทานบของสระใหญ เปนเขอนคนกนไวกอน เพอไมใหนาไหลลนออกไป จะไดมนคงยงยนอยตอไป

ตรงนหมายความวา เพอมใหพรหมจรยะทลายหดสนลงไปตามเหตท

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๗๑

๗๑

เกดขนนน จงทรงบญญตครธรรมขนมาเหมอนเปนทานบปองกนไว เมอทรงปองกนไวอยางนแลว พรหมจรยะกจะคงอยไดยนยาวคลายอยางเดม

ตรงน อรรถกถากอธบายไวไดความอยางเดยวกนวา การมภกษณทจะทาใหพรหมจรยะออนแออยไดไมนาน หดจาก ๑,๐๐๐ ป ลงมาเหลอ ๕๐๐ ปนน เมอทรงตงครธรรมมาคม คมกน หรอเปนกรอบกนแลว พรหม -จรยะกจะยนยาวไปไดถง ๑,๐๐๐ ปดงเดม

ครธรรมน ดเพยงเนอหา กเปนเรองหนกสาหรบภกษณ แตมองกวางออกไป ทานคงมงทความหมายสาคญตอสมมตของยคสมย ทจะทาใหไมกระทบตอความมนคงของพรหมจรยะในเวลานน คอ ในความสมพนธกบสงฆะทมอยกอน อนไดแกภกษสงฆ ใหภกษณยงมสถานะปรากฏในสงคมภายนอกอยางสตรทวไป

พดงายๆ วา ตอนนมงรกษาสถานะและความมนคงของภกษสงฆเปนหลก อะไรททาไดเดนหนาไปแลว กใหอยางนอยคงอย ไมใชกลายเปนเอาสวนใหมทยงไมแนนไปดงของเกาใหพลอยถอยรนหรอหลนรวงลงมาดวยกน แตควรเปนจดเรมสรางตว โดยมโอกาสเรมขนแลวทสตรจะสรางความยอมรบนบถอ แลวจงคอยๆ ขยบขนไปในระยะยาว

ทาไมวาอยางนน เคยบอกแลววา เวลานน สงคมไมยอมรบฐานะของสตรในกจการทวไป ยงในเรองทางศาสนาทคนยคนนเนนความหมายแงศกดสทธ สตรคอนขางอยนอก ไมเกยว หรอหนกกวานนวาทาใหเสยความศกดสทธ พทธศาสนาเกดขนกทวนกระแสอยางแรงในหลายเรองอน และในเรองเหลานดวย อยางกวางๆ อยแลว ยงไมใชเวลาทจะกอแรงตกลบทรนแรงในเรองใหมทยงไมพรอม

เมอสตรเขามาบวช กเนนในแงใหโอกาสเขามารบประโยชน ไมใชให

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๗๒

๗๒

เปนการทาอะไรเปลยนแปลงหรอกระทบตอสงคม เมอสงคมทวไปเขาไมนบถอสตรในฐานะเปนนกบวช ครธรรมกใหสตรปรากฏแกสงคมในฐานะอยางเปนผหญงทวไป แมจะเปนกลมสตรทจดแลวใหดงามอยางพเศษ

แตทสาคญแท อยท เรองของความสมพนธและสถานะในหมของนกบวชดวยกน ซงเปนตวจรงทมผลตอสงคมทวไป คอสงคมทวไปรบนบถอในเรองนไปตามความหมายทพวกนกบวชบอกให ดงเหนไดวา พระพทธเจาทรงคานงถงสภาพสมมตอนนเปนสาคญ ถงกบวางไวเปนครธรรมขอแรกทเดยว กาหนดใหภกษณไมวาบวชนานเทาใด กเปนฝายแสดงความเคารพแกภกษ

อนนยงเหนไดชด เมอพระมหาปชาบดโคตม หลงอปสมบทแลว ตอมาคราวหนง ไดฝากพระอานนททลขอพรจากพระพทธเจา ใหภกษกบภกษณแสดงความเคารพกนตามออนแก พระพทธเจากไมทรงอนญาต โดยตรสเหตผลวา ‚อานนท ขอทตถาคตจะอนญาตการกราบไหว การลกรบ การทาอญชลกรรม สามจกรรม แกมาตคามนน มใชฐานะ มใชโอกาส เพราะประดาอญเดยรถยเหลาน ทเปนพวกทรกขาตธรรม (‚มธรรมทกลาวไวไมด‛ ตรงขามกบสวากขาตธรรม) กยงไมทาการกราบไหว ลกรบ อญชลกรรม สามจกรรม แกมาตคาม กไฉนเลา ตถาคตจกอนญาตการกราบไหว การลกรบ อญชลกรรม สามจกรรมแกมาตคาม‛ (วนย.๗/๕๒๑/๓๒๙) และยงไดทรงบญญตไมใหภกษแสดงความเคารพแกมาตคาม คอแกสตร

ตรงนแหละทไดบอกไวใหพงสงเกตวา ทรงใชคาวา ‚มาตคาม‛ คอผหญงคลมทวไปเปนกลางๆ ไมทรงใชคาวาภกษณ

บทท ๒

วงการนกบวช นอกวรรณะ ๔?

สงคมพราหมณ - สงคมพทธ ความตางทแสดงจดหมาย

พงระลกวา เม อมอง เช ง เปรยบเทยบ ตอนน น พระสงฆ ในพระพทธศาสนาเพงเกดขนใหมในชมพทวป ทเขามนกบวชหลากหลายอยกนมากอนนานนกหนาแลว เรยกไดวาเปนนองใหมนนแล

พดในแงหนงวา พวกเดยรถยคอยหาชอง และเตรยมเยาะเยย ดถก จะลดเกยรตของพระสงฆอยตลอดเวลา อยางเรองทเคยยกมาเลากอนนแลว ทานองเดยวกบทชาวบาน อยางนอยบางพวก กพรอมทจะโหภกษณ เมอมเรองอะไรททาเสยหาย หรอแปลกตาพวกเขา

เรองน ตองมองในบรรยากาศของชมพทวปยคนน ไมใชมองทสงคมไทยบดน ทตางกนไกล (มองทสภาพนกบวชอนเดยเวลานกได ยงพอจะชวยใหเขาใจสภาพอะไรไมนอย)

บอกแลววา อนเดยยคนนมนกบวชมากมายอยแลวกอนพระพทธ - ศาสนาเกดขน เรยกไดวาเปนคนศกดสทธ แลวกเปนทมาของปญหามากมายทพระพทธเจาทรงมงจะแกไข

พรอมกนนนเอง อกดานหนง สงคมกอย ในระบบวรรณะ ทวา นอกจากปญหาการแบงแยกชนชนตามชาตกาเนดทเขาถอวาแกไขไมไดแลว กลมคนทถอวาเปนชนเลศประเสรฐศกดสทธมาตงแตเกด โดยไมตอง

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๗๔

๗๔

บวช เปนคนของพระพรหมเทพเจาสงสด คอพวกพราหมณ เปนเจาพธบชายญ กเปนทมาของปญหามากมาย ทพระพทธเจามงจะทรงแกไขไปพรอมกนดวย

พวกพราหมณ นกบชายญ ไมตองบวช ซงถอตววาเลศลาโดยกาเนดทพระพรหมสรางมาน บางทแรกพบพระพทธเจา พอเหนเปนนกบวช กดถกพระองคทนท เรยกพระพทธเจาวาเปนสมณะโลน หรอสมณะกระจอกหวโลน แสดงความรงเกยจ ตอเมอไดสนทนาเกดปญญาจากวาทะของพระองค จงเปลยนทาทมามศรทธา เปนเรองราวปรากฏอย (เชนเรอง อคคกภารทวาชพราหมณ, ข.ส.๒๕/๓๐๕/๓๔๙ และสนทรกภารทวาชพราหมณ, ส .ส.๑๕/๖๕๘/๒๔๕)

พระพทธเจาตงพระพทธศาสนา ททานเรยกวาประกาศธรรมนน ไมเฉพาะทรงสอนเรองการพฒนาจตใจ และการลอสรภาพดวยปญญาเทานน แตในดานสงคม คอเรองศลนน เปนสวนพนฐานใหญททรงเปลยนแปลงอยางจรงจงและชดเจนอยางยงทเดยว

ในสงฆะของพระองค ทคนทกวรรณะเขามารวมได ไมวาสงหรอตา ตลอดจนแมกระทงคนจณฑาลนอกวรรณะ โดยถอวาคนใดกตามทไดฝกศกษาแลว เปนผเลศประเสรฐกวาวรรณะใดๆ นน มใชแตดานจตใจและปญญาเทานนทใหพฒนาอยางเลศ แมในดานพฤตกรรมและการแสดงออกทวไป ถงจะมความเปนอยทปราศไรทรพยสนสมบตเครองมอเครองใชเครองอานวยความสะดวกสบายอนประณตงามสงา แตประดาภกษในระบบวนยของสงฆะน กมจรรยามารยาทความประพฤตทวไป ตลอดจนกรยามารยาทเลกๆ นอยๆ ทประณตงดงามไมดอยไมทรามกวาคนวรรณะสงเลศพวกไหน ทาใหเปนทยาเกรงนบถอของคนทแมถอตววาเปนชนสง

อยางเรองพระเจาอชาตศตร หลงจากปลงพระชนมพระราชบดาทา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๗๕

๗๕

ปตฆาตแลว บรรทมไมคอยได พอจะทรงหลบ กทรงสะดงเฮอกทกท คราวหนงยามราตร วนเพญ ฤดดอกบวบาน พระจนทรเตมดวงแจมกระจาง บรรยากาศสดใส ทรงปรารถนาจะไปสนทนากบนกบวชเพอใหสบายพระทย ทรงปรารภกบประดาราชอามาตยทเฝาอยวาจะไปทใดด

ในทสดทรงเหนชอบตามคากราบทลเสนอของหมอชวก จะไปทรงสนทนากบพระพทธเจาทชวกมพวน พอเสดจเขาไปในวดนน ใกลจะถงทเฝา มแตความสงดเงยบ ใหรสกวงเวง ทรงเกดความหวาดหวนครนครามเกรงภย พระโลมชาตชชน หนไปทรงถามหมอชวกวาวางแผนลวงพระองคมาใหแกศตรหรอเปลา เพราะวาพระภกษมากมายถง ๑,๒๕๐ รปเฝาอยกบพระพทธเจา ทาไมไมมแมแตเสยงพมพากระแอมไอ จะสงบเงยบเชนนนไดอยางไร หมอชวกตองอธบายปลอบใหคลายพระทย

ครนไดเขาไปเฝาพระพทธเจาถงทประทบ ทรงกวาดพระเนตรดภกษสงฆประชมกนอยพรงพรอมอยางสงบงามนาเลอมใส ทาใหประหวดพระหฤทย ทรงนกถงพระราชโอรส แลวถงกบทรงเปลงอทานออกมาวา ขอใหอทยภททกมารของเรา จงมความสงบ (มนคงนายาเกรง) อยางภกษสงฆเบองหนาเราบดนเถด (ท.ส.๙/๑๕/๙๑/๖๑, ตอมาอทยภททกมารไดปลงพระชนมพระเจาอชาตศตรแลวขนครองราชย อยางทพระองคไดปลงพระชนมพระราชบดามาแลว)

หนไปดบคคลประเสรฐศกดสทธดานทเปนนกบวชบาง นกบวชในชมพทวป ทเรยกเปนคาบาล-สนสกฤตวา ‚บรรพชต‛ (ปพพชต/ปรวรชต) กมความหมายในทานองทพอจะรกนวา เปนผสละ ละบานเรอน ปลกตวออกจากสงคม เพอพนไปจากเครองผกรด จากพนธะของชวต จากระบบทบบคน ไปหาความเปนอสระ ไปหาโมกษะ ไปแสวงคณคาทประเสรฐ ไป

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๗๖

๗๖

สบเสาะความดงามอนสงสงทางจตใจ ไปดนดนคนควาหาความรความเขาใจทจะเขาถงสจธรรม ตลอดจนคนหาตวเอง หรอแมเพยงแคจะไดอยโลงโปรงเบาสบายๆ จนกระทงจะไปหาทางสรางอานาจพเศษเหนอมนษยเหนอเทวดากม

การเกดขนของนกบวชน ถาจะมองเทยบจากยคใกลปจจบนใหเหนภาพงายขน กคงคลายกบพวกฮปปทเคยเบงบานในอเมรกา พวกนกเกดจากการเบอหนายสภาพชวตวตถนยมในสงคมพฒนาทเปนอย แลวสลดทงแบบแผนกฎกตกาสงคม ปลกลหนไปมชวตทงายๆ ปลอยตวเรอยเปอยตามสบาย ใหความสาคญแกจตใจ อยใกลชดธรรมชาต แตพวกฮปปนนเปนปรากฏการณแบบปฏกรยาสะทอน เพอสวนกระแสสงคมอยางแทบจะเปนแบบเฉพาะกาลเฉพาะหนา เกดขนมาแลวกฮอฮาฮวบฮาบ วาบขนมาแลวกวบหายไป ไมมจดหมายทแนนลกยาวไกล แตพวกฮปปนนกไดเยยงอยางจากนกบวชชาวบรพทศ โดยเฉพาะพวกชมพทวปนแหละ

ทน พวกนกบวชในชมพทวปนน มขนแบบคอนขางคอยเปนคอยไป ตามสภาพสงคมทคลคลายขยายตวเจรญมา มการปะทะขดแยงและประสมประสานทางความคดทางวฒนธรรม พรอมทงเรองเผาพนธ เปนตน

ถาพดรวบรด ตามแนวววฒนาการของสงคม และพฒนาการของบคคล ทพระพทธเจาตรสไว ตามความในอคคญญสตร (ท.ปา.๑๑/๖๒/๑๐๐) กบอกวา เมอมนษยแรกมขนแลว ตอมามการยดถอคครอง สรางทอยอาศย และครอบครองปจจยส มการแบงเขตกรรมสทธ การหวงแหน แลวกมการละเมด การลกขโมย แยงชง การกลาวโทษตเตยน การพดเทจ การทะเลาะววาท ทบต ทาใหมการจดระเบยบสงคม โดยเลอกตงผปกครอง มราชา มการปกครองขนมา แลวกกลายเปนการเกดมกลมชนทเรยกวา ‚กษตรย‛

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๗๗

๗๗

ระหวางนน คนพวกหนง เมอเหนความชวรายตางๆ เกดขนในสงคม จงคดจะละเลกลอยความชวรายเรศรางหางไปเสย (สานวนชมพทวปวา ‚ลอยบาป‛) กกลายเปนพวกพราหมณ ออกไปพกอาศยในปาอยกบการคดพนจแนวทางจตใจ ไดชอวาเปนนกบาเพญฌาน ไมทามาหากน เขามาบานเมองแคเวลาหาอาหาร (นกคอตนวถทางของนกบวช)

แตคนพวกน เทยวเขาบานเขาเมองไปมา ไมเปนนกบาเพญฌานเสยแลว แตกลายไปทองมนต เรยนมนต อยกบการแตงคมภร เปนนกรายมนต เปนผทรงเวท เปนอาจารยสอนพระเวท ไปๆ มาๆ กลบกลายเปนคนบานคนเมองไปเสยอก นคอพวก ‚พราหมณ‛

สวนคนอกพวกหนงยงอยกบการมคครอง กประกอบการงานในการทามาหากน แยกออกไปเปนกจการประเภทตางๆ เรยกกนวาพวก ‚แพศย‛ (พอคาวาณช)

สวนคนพวกนอกจากนน ทอยกบเรองหยาบทราม ใชกาลงรนแรง เชน เปนพราน หรองานการตาตอยดอยคา ทเขารงเกยจ กถกเรยกวาพวก ‚ศทร‛

นกคอความเปนไปของสงคมมนษยทดาเนนมาจนถงขนทคนแยกออกเปน ๔ กลมใหญ ทเรยกวา กษตรย พราหมณ แพศย และศทร ซงพทธศาสนาถอวาเปนไปตามธรรม คอตามธรรมดาของเหตปจจย เฉพาะอยางยง จากกรรมคอความคด การพด การกระทา อาชพการงานทคนเหลานนทา มใชเพราะมเทพเจาผเปนใหญมาจดสรรบนดาลแตประการใด

เพราะฉะนน ทกคนกคอคน ทกาหนดตวเอง แกไขเปลยนผนตนเองไดดวยการปรงแปรกรรมของตน อนเปนไปตามธรรม

นคอจดตดแยกจากศาสนาพราหมณอนครอบงาวถของสงคมชมพ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๗๘

๗๘

ทวปเวลานน ซงสอนใหยดถอวา คน ๔ พวกน ถกกาหนดเสรจมาจากการจดสรรบนดาลของเทพผเปนใหญ เรยกวา ‚วรรณะ ๔‛ อนแนนอนตายตว แกไขไมได เกดมาในวรรณะไหน กอยในวถชวตทกาหนดของวรรณะนนไปจนตาย ตดสนดวยการเกดเสรจสนไปจบทเดยวเลย

ในคตพราหมณ กเปนอนวา คนม ๔ ประเภท อยใน ๔ วรรณะเทาน ถานอกจากน เชน คนทเกดจากการสมสของคนตางวรรณะกน กกลายเปนคนนอกวรรณะ เปนจณฑาล ทตาทรามเหมอนไมอาจนบไดวาเปนมนษย ไมอาจอยรวมในสงคมมนษย เปนเสนยดจญไร แตะตองไมได ทใชคาฝรงวา Untouchables แมแตเงาผานจานขาวของใคร กตองเทหรอขวางทง กนตอไมได

ถงแมวาศาสนาพราหมณจะเปนใหญมอทธพลสงอยางยง สามารถคมสงคมไวในระบบวรรณะอยางทเรยกไดวาแนนสนท แตคนสวนหนงกยงหาชองออกไปไดในบางแงจากแบบแผนและขอจากดของวรรณะ โดยออกไปอยนอกสงคม และนกคอการสละโลก ละเหยาเรอน ออกจากสงคมไปบวช ทบอกวาไปเปนบรรพชต เปนนกบวช ไปเปนบคคลเสร หรอแมกระทงตงเปนชมชนอสระ

พระพทธเจากทรงใชสถาบนนกบวชน เปนเครองเปดชองทางใหทกคนทตองการ สามารถพนออกไปจากระบบวรรณะทบบคนครอบงานน

จะเหนวา ในอคคญญสตรนน นอกจากไมทรงเรยกคน ๔ กลมนนวา‚วรรณะ‛ แตทรงใชคาวา ‚มณฑล‛ เปนขตตยมณฑล พราหมณมณฑล เวสสมณฑล และสททมณฑล คอถอเปนกลมอาชพ หรอกลมงานการวถชวต กลมคนทมชวตการงานแมนเหมอนกน (แปลตามรปศพท คลายคาวา ‚วงการ‛) ยงกวานน ยงทรงจดเอาพวกนกบวชนเปนชนกลมท ๕ เรยกวา สมณมณฑล รวมเปน กลมคน ๕ มณฑล ไมใช ๔ วรรณะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๗๙

๗๙

พวกนกบวช ทเรยกรวมวา สมณมณฑล น กมาจาก ๔ มณฑลแรกนนเอง ดงทตรสไวมความวา ถงกาลบางสมย กษตรยบาง พราหมณบาง แพศยบาง ศทรบาง ไมพอใจ รงเกยจธรรม (คอวฒนธรรม ธรรมเนยม แบบแผน ระบบชวตการงาน) ของตน กปลกตวออกมาบวชเปนสมณะ โดยนยน จากคน ๔ จาพวก หรอ ๔ มณฑลนน กเกดมสมณมณฑลขน

อยางไรกตาม ทงทละทงสงคมออกมาเปนคนอสระแลว แตพวกคนนอกสงคมน บางกยงยดถอลทธตามระบบวรรณะตดตวมาดวย แลวกมาดถกดหมนมเรองมราวกนแมแตในปาดงพงไพรแดนหมพานต กลายเปนเหมอนมการแบงชนชนในหมนกบวชอกดวย ดงเรองในมาตงคชาดก (ชา.อ.

๗/๑๘) เปนตน พระพทธเจาไมทรงยอมรบการแบงแยกเหลาน ไมวาทไหนเมอใด ทง

ในทงนอกสงคม แตตรสตอไปในอคคญญสตรนนแหละวา คนทง ๕ มณฑลนน คอรวมทงพวกสมณะดวย เสมอกนทงนน ตอหนาธรรม โดยธรรม ตามความเปนจรงของสภาวะ

ดงนน ตอจากตรสเรองการเกดขนของคน ๕ มณฑลเหลานนแลว กตรสตอไปอกยาวทเดยวในเรองความเสมอภาคกนของทกคนวา ไมวาจะเปนกษตรย เปนพราหมณ เปนแพศย เปนศทร หรอเปนสมณะ ถาทาชวรายทจรต มมจฉาทฐ กเลวรายตกอบายเหมอนกนทงหมด ถาประพฤตการสจรต เปนคนมสมมาทฐ กดงาม เขาถงสคตทงนน

จนกระทงในทสด ไมวาคนไหนรกษากาย วาจา ใจไวในความด ไดเจรญธรรมอนนาสโพธปญญาถงอาสวกขยพนไปจากปวงกเลส กเปนผประเสรฐเลศสงสดเหนอกวาประดาวรรณะทงส (ตรงนจงตรสคาวาวรรณะ) ทงน โดยธรรมเปนเครองตดสน และธรรมนนแหละสงสดในสงคมของมวลมนษย ไมวาบดนหรอเบองหนา

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๘๐

๘๐

ตงพระพทธศาสนา ปาไมแปลกแยกกบเมอง

ทน พวกนกบวช หรอสมณมณฑล ทวาเปนคนนอกระบบ เปนชมชนนอกสงคมนน พดไดวาม ๒ แบบ คอ แบบแรก ทพบทวไป เขาใจกนมาก ไดยนกนมา มกนกถงการไปอยนอกสงคมในทางรปธรรมวา คนทออกบวช กออกจากบานเมอง ไปอยปาเขาลาเนาไพร ในหมวนตประเทศ เปนฤษ เปนดาบส อยในอาศรม มบรรณศาลา อยางเรองพระเวสสนดร เปนตน

แตทจรง มอกแบบหนง คอ อยนอกสงคมเชงนามธรรม อยางทนกบวชบางพวก ซงกไมนอยทเดยว อยในถนบานเมอง ตงสานกอยกลางเมองกลางกรง เทยวสงสอนผคน มาชมนมกนถกเถยงปญหาทภาษาสมยนเรยกวาเรองทางศาสนาปรชญา แตเปนคนนอกระบบแบบแผนของสงคมใหญทลอมรอบตวอยนน

ยงกวานน มองลกลงไป ในความหมายอยางสง เชงอดมคต นกบวชไมใชแคอยนอกสงคม แตอยเหนอสงคมอกดวย และทวาเหนอสงคมนน กมใชแคเรองความศกดสทธ ตลอดจนมฤทธเดชปาฏหารยอยางทชาวบานมกมองกน ไมใชเพยงเหนอการบาน เหนอการเมอง แตหมายถงเหนอในเรองคณธรรม ภาวะทางจตใจ ภมแหงการเขาถงทางปญญา ไปจนถง โลกตตรธรรม

ภกษสงฆทพระพทธเจาทรง ตงขนมาเปนสมมตสงฆแรกในพระพทธศาสนา กเปนชมชนนกบวชในสมณมณฑล วงการสมณะ หรอสถาบนสมณะน ดงทคนทวไปภายนอก โดยเฉพาะพวกพราหมณและนกบวชตางๆ อยางพวกนครนถ พวกปรพาชก เปนตน เรยกพระองควา พระสมณโคดม (สมโณ โคตโม) หรอบางทเรยกวามหาสมณะ (อยางอร-

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๘๑

๘๑

เวลกสสปชฎลเรยก) และคนทวไปทงหลายเรยกพระพทธเจากตาม พระภกษอนๆ กตาม วา ‚สมณะ‛ (อยางพวกนางปรพาชกาทไดรบแจกขนมจากพระอานนท เมอรองประสานเสยงลอทานวา ‚ครก - ไมใชครก‛ อยางทเลาแลวขางตน กเรยกทานวาสมณะ)

กอนพทธกาล ไดมนกบวชมานานนกแลวและจานวนมากมาย กระจายอยทวไป ตงแตสานกเลกๆ นอยๆ กลมยอยๆ บางอยในดงปาแดนเขา บางอยใกลเคยงหมบานยานใกลหมชน บางอยในเขตเมอง สานกสวนมากเปนแบบใดแบบหนง คอ อยในปา หรออยในถนบานชานเมอง

สานกสาคญทมชอเสยงรจกกนมาก คอพวกทเรยกวา ศาสดา หรอครทง ๖ (‚ฉ สตถาโร‛ แตในพระไตรปฎก คานใชกบศาสดา ๖ ในอดตไกล สวนทใชโดยหมายถงศาสดา ๖ ในพทธกาล เปนคาชนหลงจากพระไตร- ปฎก มในมลนทปญหา แลวกอรรถกถาทงหลาย เปนตนมา โดยอาจไดเคาจากคากลาวของเทพบตร, ส .ส.๑๕/๓๑๓/๙๔) ไดแก ปรณกสสป มกขลโคสาล อชตเกสกมพล ปกธกจจายนะ สญชยเวลฏฐบตร และนครนถนาฏบตร

นนเปนเรองของววฒนาการ ทเปนมายาวนาน กวาจะปรากฏเปนภาพอยางนนในพทธกาล แตถงอยางไร ตามแบบแผนและความรสกทวไป ทสบกนมา เมอพดวาออกบวช กมกนกไปถงการสละเหยาเรอน ละทงทรพยสมบต สลดความสมพนธในสงคม ออกจากบานเมอง ไปจาศลบาเพญพรตอย ในปา อยางท เรมตนกนมาแตครงพวกพราหมณยคแรก กอนมากลายเปนวรรณะพราหมณ

พทธศาสนากมจดเรมในปา แตไมใชปาลกหางไกล เปนเพยงชายปา ไมหางไกลจากชานเมอง เพราะเจาชายสทธตถะสละวงออกผนวช ทรงเปนนกบวชแบบทเรยกวา ‚ภกข‛ ซงฉนภตตาหารทรบจากชาวบานตามบานเรอนรานตลาดในยานผคนใกลบานใกลเมอง มใชเปนฤษชไพรอยาง

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๘๒

๘๒

พระเวสสนดร ทอยในปาลกลบหางไกลไมมผคนอยอาศย มเผอกมนผลไมปาเปนอาหาร ใครจะเยอนไปหาใหถงไดแสนยาก

ดงเหนไดวา เจาชายสทธตถะผนวชทฝงแมนาอโนมา แยกกบนายฉนนะซงนามาและเครองทรงเดนทางกลบไปแลว ทรงจารกทางไกล หลงลวงไป ๑ สปดาห เสดจไดประมาณ ๓๐ โยชน ผานตวเมองราชคฤห ซงไดทรง ดา เนนบณฑบาตดวย เปน เห ต ใหพ ระ เจ าพมพสารบ ง เ อญทอดพระเนตรเหน และไดเสดจตามไปทรงพบปะสนทนาทเขาปณฑวะ กอนทพระโพธสตวจะเสดจตอไปยงอาศรมของอาฬารดาบส และอททกดาบส เพยรฝกฝนจนจบฌานสมาบตแลว ทรงเหนวาไมใชมรรคาแหงโพธญาณ จงเสดจไปหาสถานทบาเพญเพยรจนถงอร เวลาเสนานคม ทรงพบทเหมาะ ณ ฝงแมนาเนรญชรา

ดงทตรสวา ‚ถนน เปนภมภาครนรมย มไพรสณฑรมรนนาชนบาน ทงมแมนาไหลผาน นาไหลเยนสบาย ชายฝงทานากราบเรยบ ทงโคจรคามกมอยโดยรอบ เปนสถานทเหมาะจรงหนอทจะบาเพญเพยร‛ (ม.ม.๑๒/๓๑๙/

๓๒๒) จะเหนวา ทงมไพรสณฑ (วนสณฑ คอราวปา ดงไม) และใกลโคจรคาม (คอหมบานทจะไปหาบณฑบาตได)

แมวาระหวางททรงบาเพญเพยรทาทกรกรยา จะเสดจลกเขาไปในปาบาง กไมไกลนก และในทสด พทธศาสนากตงตนดวยการตรสรของพระพทธเจา ทชายปาชานบานชานเมอง คอ ณ โพธพฤกษ ไมไกลนกจากบานของนางสชาดา

จากนนกเสดจไปยงปาอสปตนมฤคทายวน ในเขตเมองพาราณส และทนนหลงจากโปรดเบญจวคคย ซงไดบวชเปนพระสงฆและเปนพระอรหนตชดแรกแลว ขณะประทบอยทชายปา บตรเศรษฐชอยสะตนขนมา กลางดก รสกเบอหนายสภาพชวตทามกลางกามสข ลงจากปราสาทเดน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๘๓

๘๓

เรอยเปอยออกนอกประตเมองจนมาถงทพระพทธเจาประทบอย ไดฟงธรรมเปนอรยบคคล เปนเรองทแสดงวา ทพระพทธเจาประทบอยไมไกลเลยจากตวเมอง เพยงแคเดนถง

ทปาอสปตนะนน และทนเวศนคหบดบดาของพระยสะ ในเมองพาราณส พระพทธเจาไดโปรดบดามารดาและอดตภรรยาของพระยสะใหบรรลธรรมและไดเปนปฐมอบาสก ปฐมอบาสกา ทถงไตรสรณะ แลวกไดโปรดเพอนเกาของพระยสะใหบรรลธรรมเปนพระอรหนตอก ๕๔ องค รวมเปนภกษทเปนพระอรหนต ทงพระองคเองดวย เกดขนในโลกแลว ๖๑ องค

ในวาระน ทชายปาอสปตนะนนแหละ กไดตรสสงพระอรหนตสาวกหมดทง ๖๐ รปนน ไปประกาศพระศาสนา ดงพระดารสตอนสาคญทนามาอางกนบอยวา (วนย.๔/๓๒/๓๙) ‚จรถ ภกขเว จารก พหชนหตาย พหชนสขาย โลกานกมปาย … มา เอเกน เทว อคมตถ‛ (ภกษทงหลาย พวกเธอจงจารกไป เพอประโยชนและความสขแกเหลาพหชน เพอเกอการณยแกชาวโลก … เธอทงหลายอยาไดไปทางเดยวกนสองรป)

ไมเพยงพระสาวกเทานนทจารกเดยว พระองคเองกเสดจโดยลาพง ไมมผตดตามเลย ถามองทเรองในปพพชชาสตร (ข.ส.๒๕/๓๕๔/๔๐๕) ตามรายละเอยดทอรรถกถาบรรยายเพมเตมไว (สตต.อ.๒/๔๒๗/๒๐๖; ชา.อ.๑/๑๐๕;

อป.อ.๑/๘๖; พทธ.อ.๑๐; ๔๑๒) จดมงของพระองคคอจะทรงเปลองปฏญญาซงทรงรบกบพระเจาพมพสาร ณ พระนครราชคฤห แควนมคธ ททรงขอไววา เมอตรสรแลว ขอใหเสดจมาทแวนแควนของพระองคเปนปฐม

แตกอนจะเสดจไปพบกบชาวเมองราชคฤห ทรงเหนวาจะตองเสดจไปปรบแกทฏฐในลทธบชาไฟของพวกชฎล ผ เปนท เคารพนบถอของชาวเมองราชคฤหนน ใหเสรจสนเสยกอน การสอนชาวกรงราชคฤหจงจะสาเรจผลดวยด ดงนนจงเสดจยอนกลบไปทอรเวลา และในระหวางทางได

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๘๔

๘๔

ทรงพบกบหนมภททวคคย ๓๐ คน ซงเมอฟงธรรมรเขาใจไดขอบวชแลว กตรสใหไปจารกประกาศธรรมในนานาทศ

โดยลาพงพระองคเดยว พระพทธเจาเสดจเขาไปในสานกชฎล ทรงผจญกบทฏฐของชาวลทธน ทบชาไฟและวดความเปนพระอรหนตดวยความเปนผวเศษทรงเดชแหงอทธปาฏหารย กวาจะปรบแกความคดเปลยนทฏฐของนกบวชพวกนได ตองใชเวลานานมาก รวมแลวประทบทนน ๓ เดอน ในทสด ชฎลรวม ๓ สานก กไดบวชเปนพระภกษทงหมด

จากนน ในวนเพญเดอน ๒ ทามกลางความหนาวเยนแหงเหมนตฤด พระพทธเจาซงเสดจลาพงพระองคเดยวมาจากพาราณส กไดเสดจออกจากอรเวลาพรอมดวยภกษอดตชฎล (สานวนบาลวาปราณชฎล) ๑,๐๐๐ รป มาสเมองราชคฤห อนเปนทพระพทธศาสนาตงหลก โดยจะเปนศนยกลางของการประดษฐานพระพทธศาสนา

ทราชคฤหนน พระพทธเจาทรงแวะพกในสวนปาชานเมองซงเปนสถานทอนเหมาะสาหรบนกบวช เฉพาะอยางยงเมอเดนทางมากนจานวนมาก (คราวนนทรงพกทลฏฐวน ซงแปลกนมาวาสวนตาลหนม) พระเจาพมพสาร เมอทรงทราบ กไดเสดจมาทนนพรอมดวยชาวมคธมากมาย และเมอรกนวาชฎลทพวกตนนบถอ ไดยอมตวเปนสาวกของพระพทธเจาแลว ชาวมคธเหลานนกพรอมทจะรบฟงคาสอนของพระพทธเจา

พระเจาพมพสารทรงฟงธรรมแลว เขาพระทยชดเจน ไดธรรมจกษ ทรงเลอมใสมาก ปรารถนาจะถวายสถานทประทบพานกแดพระพทธเจา หลงจากทรงพจารณาแลว กไดตกลงพระทยถวายพระราชอทยานเวฬวนแดพระพทธเจา ซงไดทรงรบเปนอารามคอวดแหงแรกในพระพทธศาสนา และเปนทมาของพทธานญาตใหมวดทพระจะอย (อนชานาม ภกขเว อาราม, วนย.๔/๖๓/๗๑)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๘๕

๘๕

รมรนในไพรสณฑ ดนดนแดนอรญ

จดพงสนใจและนาสงเกต กคอคณลกษณะของสถานท ทพระเจาพมพสารทรงพจารณาเลอกถวายเปนทประทบ คอเปนวด ซงมาลงทอทยานเวฬวน ลกษณะของสถานททเหมาะนนวาไวดงน (วนย.๔/๖๓/๗๑)

สถานทอนพงไมไกลเกนไป ไมใกลเกนไป จากหมบาน สะดวกดวยการคมนาคม เปนทซงประชาชนผมความตองการจะพงเขาไปหาได กลางวนไมพลกพลาน กลางคนเงยบสงด ปราศเสยงอกทกอออง ไมมเสยงคนสญจรเขาออกจอกแจกจอแจ ควรเปนทท าการลบของคนทงหลาย เหมาะแกการหลกเรน

คณลกษณะเหลาน ถอเหมอนเปนเกณฑมาตรฐานสาหรบสถานทตงหรอสรางวด ดงทเมอจะสรางวดพระเชตวน อนาถบณฑกเศรษฐกมองหา สถานทตามเกณฑนเหมอนกน

เวฬวน และเชตวนน เปนแบบอยางของวดในพระพทธศาสนา

เวฬวนอยทเมองราชคฤห เมองหลวงของมคธรฐ อนเปนทประดษฐานพระพทธศาสนา ถอกนวาเปนศนยกลางของงานเผยแผพระพทธศาสนา เรยกไดวาพระพทธศาสนาตงหลกทน

สวนเชตวน อยทเมองสาวตถ ราชธานของแควนโกศล เปนแหลงใหญแหงคาสอนของพระพทธเจา คอเมอพระพทธศาสนาตงมนแลว เชตวนกเปนศนยกลางของการสงสอน เปนแหลงกาเนดของคาสอนสวนใหญทสบทอดตอมา

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๘๖

๘๖

วดอนๆ ทงหลายในพทธกาล กมคณลกษณะอยางวดทงสองนน ดงทมชอเปน ‚วน‛ คอเปนวนะ เปนปาแทบทงสน

ขอแทรกความรหนอยหนงวา คาวา ‚ ‛ ‚ ‛ ‚ ‛ ‚ ‛ ( ‚ ‛) คาทงสองน วาตามหลกทวไป ถอวาเปนไวพจน ใชแทนกนได ในคารอยกรอง (คาถา) กพบใชแทนกนบอย แตในการใชจรงตามนยม หาเหมอนกนไม คอมนยตางกน

ปาแบบ ‚วนะ‛ (พนา-วน) โดยทวไปหมายถงดงไมในถนผคน หรอปาใกลบานใกลเมอง บางทกเปนอทยาน เปนสวนปา อยางเวฬวนกเปนอทยานของพระเจาพมพสาร ในบาลพระไตรปฎกเรยกเปนคาคมาดวยกนเลยวา ‚ ‛ (วนย.๔/๖๓/๗๑) ในอรรถกถา บางทเรยกรวบเปน ‚เวฬวนยยาน‛ (พดอยางไทยตามรปสนสกฤต กเปน ‚เวฬวน-อทยาน‛) และเชตวนกคอ ‚เชตสส ราชกมารสส อยยาน‛ (อทยานของเจาเชต, วนย.๗/๒๕๖/๑๑๐) เมอมาเปนวด กกลายเปน ‚อาราม‛ ทเราแปลเปนไทยวาสวน (ทมายนด, ทมารนรมย)

ดงความในพระไตรปฎกกลาวถงพระดารสของพระเจาพมพสารวา ‚‘…หมอมฉนถวายเวฬวนอทยานนนแกภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข พระพทธเจาขา’ พระผมพระภาคทรงรบอารามแลว‛

สวนอนาถบณฑกคฤหบดกทลเจาเชตวา ‚ขอพระองคไดโปรดประทานพระอทยานแกเกลากระหมอม เพอสรางอารามเถด พระเจาขา‛

สวนปาทเรยกวา ‚อรญ‛ มความหมายอนใหนกไปถงพงไพรในแดนสตวรายและอมนษย มกจะเปลยว อาจจะลกลบและหางไกล นาหวาดหวนพรนกลว

ไดเขยนอธบายไวใน พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท วา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๘๗

๘๗

วนะ ปา, ปาไม, ดง, สวน (บาล: วน); วนะ คอ ปา ในความหมายท

เนนความเปนทรวมอยของตนไม หรอพฤกษชาต ตลอดจนส าสตว

ทอาศย สวน อรญ คอ ปา ในความหมายทเนนความเปลาเปลยว

หางไกล หรอความเปนตางหากจากบาน หรอจากชมชน; เทยบ อรญ

อรญอนมลกษณะรวมกบวน โดยเปนปา เปนดงไม เปนแดนของชวตทเปนธรรมชาต แตมกสงบสงดกวา หางไกลจากเสยงผคน วงเวง ไรศพทสาเนยง หรอมแตเสยงสตวปา ใหบรรยากาศทเหมาะแกการฝกจตเจรญภาวนา กจงมพระภกษนยมออกไปอยในปาแบบอรญนกนไมนอย เรยกไดวาเปนพฒนาการดานหนงในการฝกฝนเจรญไตรสกขา ทาใหมพระอยปา (อารญญกะ) มเสนาสนะปา (อารญญกเสนาสนะ) ตลอดจนมการถอธดงคขออยปาเปนวตร (อารญญกงคะ)

ทอยหรอวดของพระปา ทจะเรยกวาเปนอารญญกเสนาสนะนน มกาหนดไววาหางจากเสาหลกเขตหมบานอยางนอย ๕๐๐ ธน คอ ๕๐๐ วา หรอ ๑ กโลเมตรนนเอง (แตกพงไมเกน ๑ คาวต คอ ๑๐๐ เสน เทากบ ๔ กม. เพอวาจะไดไปบณฑบาตแลวมาถงวดทนภตตกาล)

เมอมสตรบวชและเกดภกษณสงฆ กเปนธรรมดาทภกษณกอยในวดทตามปกตเปนวนะทวๆ ไป แตเมอภกษณอยในปาอรญ กไดเกดปญหาถกประทษราย เปนเหตใหมพทธบญญตมใหภกษณอยปา คอหามอยในอรญ (คาบาลพทธบญญตนนวา ‚น ภกขเว ภกขนยา อร ‛) ดงทเคยบอกแลว

อนง อรญในกรณของภกษณน มใชจะใชความหมายตามคาจากดความสาหรบเสนาสนะปาของพระภกษ ทวาหางจากเขตบานอยางนอย ๑ กโลเมตร แตนกวนยใหถอเครงครดตามคาจากดความในอทนนาทาน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๘๘

๘๘

สกขาบททวา (วนย.๑/๘๕/๘๕) ‚ทเวนบาน (คาม) และอปจารบาน นอกนนชอวา ปา (อรญ)‛ หรอตามนยพระอภธรรม (อภ.ว.๓๕/๖๑๖/ ๓๓๘; ซงตรงกบพระสตร, ข.ปฏ.๓๑/๓๘๘/๒๖๔) วา ‚คาวา ปา (อรญ) คอ ออกนอกหลกเขตไปแลว ททงหมดนนชอวา ปา‛ และการถอธดงคขออยปาเปนวตร (อารญญกธดงค) กเปนอนตองหามสาหรบภกษณดวย

สวนในฝายภกษนน แมจะอยปาอรญไดกจรง แตกมขอหาม ตองระวงเหมอนกน ซงอยในศล ๒๒๗ ดวย สาหรบพระภกษณนน ทานไมใหอยอรญเพอความปลอดภยของตวภกษณเอง แตสาหรบพระภกษ ตวเองอยอรญได แตตองระวงมใหตนเองเปนเหตใหเกดภยอนตรายแกผอน

ดงสกขาบทท ๑๔๕ (ในจานวน ๒๒๗ นน) วา ‚ภกษอยในเสนาสนะปา อนรกนวานาหวาดระแวง มภย เธอไมเจบไข รบของเคยวของฉน ทไมไดแจงใหทราบเรองกนกอน ดวยมอของตนมาบรโภค ตองปาฏเทสนยะ‛

ทงน ทานมขอกากบวา ถาจะไดรบถวายของขบฉนนน จะตองไดรบแจงจากคนของทายกลวงหนา และถานาหวาดระแวง อาจจะมภย ตองบอกใหเขาร ถาบอกแลว เขายงยนยนจะมาถวาย ตองหามปรามทางดานคนราย (วนย.๒/๗๙๕/๕๒๗) และในการอยปาอรญนน ถาอยดวยตงใจจะใหคนยกยองนบถอ กตองอาบต มความผด (วนย.๑/๒๘๔/๒๐๒)

นอกจากนน ถงจะเปนพระผชาย เมออยในอรญ กมใชจะไมมภย แตภยนนไมใชมงทตวพระ หากจะเอาบรขาร ดงมเรองวา ภกษอยในเสนาสนะปา หลงจาพรรษา พวกโจรคดวาพระไดลาภแลว กมาปลน เปนเหตทรงอนญาตใหภกษทอยในเสนาสนะปาจาพรรษาครบแลว เกบไตรจวรผนใดผนหนงไวในละแวกบาน โดยอยปราศไดไมเกน ๖ ราตร (วนย.๒/๑๖๕/๑๔๖)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๘๙

๘๙

ภกษสงฆ ระบบจดตงททรงปาตโมกข

นพดออกนอกเรองยดขยายออกไปไกลแลว แตทพดมา กเพราะเหนวามแงมมเลกๆ นอยๆ บางอยางทควรสงเกต แตไมไดลมคาถามหรอก

ข อ ส า คญ อ ย า ง ห น ง ท อย า ก ช วน ใ ห ส ง เ ก ต ค อ น กบ ว ช ใ นพระพทธศาสนาทพระพทธเจาทรงจดตงขนทเรยกวา ‚ภกขสงฆะ‛ (และตอมามภกขนสงฆะดวย) น ทรงวางระบบการครองชวตไวเปนแบบแผนอยางชดเจน ลกษณะอยางหนงทควรดใหชด คอ ความสมพนธทางสงคม

ดงท เคยพดมาแลว พอพดถงนกบวช คนกมกนกถงการปลกตวออกไปจากสงคม อยางทเรยกวาหลบลหนสงคม หรอถงกบตดขาดจากสงคม แตนกบวชหรอบรรพชตในพทธศาสนาไมใชอยางนน จะเรยกวาเปนสายกลางหรออะไร กดเอา

พระภกษนน ตดหวงเปลองบวงแกเครองผกรดวางสงพะรงพะรงในสงคม ออกไปหาความมชวตทเปนอสระเสรกจรง แตจะออกไปอยเปลาเปลยวเดยวดายในปาลก เปนดาบสหรอฤาษชไพรขดเผอกมนเกบผลไมกน ไมยงเกยวกบใคร (อยางทพระเวสสนดรเคยทา) กไมได และจะอยอยางไรทาอะไรๆ ตามใจฉน ไมรบผดชอบตอสงคมหรอตอใครๆ อยางนกบวชจาพวกปรพาชกบางพวก กไมไดอก

(พระเวสสนดร และพระโพธสตวในชาดกทงหลายนน เปนผยงแสวงโพธญาณ พยายามทาสงทดทสด หาทางออกทยอดเยยม แตกดทสดเทาทมนษยตอนนนจะมองเหนได และยงอยในระยะลองผดลองถก)

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๙๐

๙๐

ทาไมจงทาอยางนกบวชพวกอนทเขาทากนอยแลวในชมพทวปไมได ตอบงายๆ วา มพทธบญญตจดตงวางระบบไวใหตองเปนอยตองทาอยางนนๆ ในแนวทางทตางออกไป เปน ‚ขอศกษา‛ (สกขาบท) ในวนย

ทงน ทางดานความสมพนธในหมภกษ (และภกษณ) ดวยกนเอง วนยกกาหนดใหภกษ (และภกษณ) ทเปนบคคล ตองอยกนเปน ‚สงฆะ‛ คอเปนชมชน มระบบแบบแผนการครองชวตอนเดยวกน มขอวนยกาหนดใหตองมาประชมรวมกนทากจพจารณาการของสวนรวม (สงฆกรรม) อยางนอยครงเดอน ตองมาพบพรอมกน ๑ ครง (อโบสถ)

สวนในดานความสมพนธกบชาวบาน กใหเอาชวตดานวตถไปขนตอศรทธาของชาวบาน ตองพบกบชาวบาน หรอคนในสงคมใหญทลอมรอบนน อยางนอยวนละหนงครง คอตอนเดนบณฑบาต โดยไดรบอาหารจากเขา และมธรรมทจะใหแกเขา (ปจจยสอยางอนกตองพงชาวบานทงนน เชน ถาเขาไมถวายทพกอาศย กอยโคนไม เรยกวารกขมล) ขอวนยมอกมากมายกากบวถการครองชพใหเปนอยางน ดงเชนแมแตแคจะฉนอาหารกตองมคนให (ไดรบประเคน) เกบสะสมของฉน มบรขารเกนกาหนด กไมได ฯลฯ

แลวกตงหลกธรรมเปนอดมคต แสดงจดหมายทางสงคมของวนยนไวในตว เชนวา ชาวบานบารงพระดวยปจจยส พระกแสดงธรรมแกชาวบานประกาศหลกการครองชวตทประเสรฐแกเขา ( - ) ( โ -นสสตา/อญโญญนสต) กจะยงสทธรรมใหสมฤทธ (ข.อต.๒๕/๒๘๗/๓๑๕)

เปนอยางนไปจนถงอดมการณสงสดทบอกแลววา จงจารกไปแสดงธรรม ประกาศพรหมจรยะ เพอประโยชนสขของพหชน เพอเกอการณยแกชาวโลก (วนย.๔/๓๒/๓๙)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๙๑

๙๑

แมแตการทพระภกษไปอยปาอรญ กมใชเปนการไปโดยคดจะแยกตวไมยงเกยวกบสงคมอยางพวกนกพรตชไพร แตไปอยเพอไดสภาพแวดลอมและบรรยากาศวเวกอนเออตอการการฝกตวใหกาวไปในไตรสกขาเจรญภาวนา คอจะไดทาตนใหหมดตว (ทจะตองมวถอคาหนกไว)

แลวจะไดเปนอสระเสรทจะไปทาการเพอประโยชนสขของชาวโลกไดอยางเตมทในทสดนนเอง

ระบบ ‚สงฆะ‛ ทสมมตคอจดตงขนมาน มรปลกษณและยนยงคงรปนนอยได โดยมขอวนย (สกขาบท/ขอฝก/ขอศกษา) อนเปนพทธบญญต ทยดถอรวมกน ทาใหสงฆะนนเปนระบบชมชนทมแบบแผนการครองชวตเปนอนหนงอนเดยว มใชเปนชมชนทางภมศาสตร แตเปนชมชนโดยระบบการครองชวตทขยายและกระจายไปไดในกาละและเทศะตางๆ คอไมวาอยในกาละไหน ในเทศะใด กเปนสงฆะอนเดยวกนนเอง

ประมวลสกขาบทหรอขอวนย ท เปนแกนรกษาระบบสงฆะไวน เรยกวา ‚ปาตโมกข‛ (ปาฏโมกข กเขยน) เปนทานองกตกาแมบท หรออยางทอารยชนรนหลงจนถงปจจบนนมกฎหมายแมบทเปนธรรมนญตางๆ สาหรบจดระเบยบองคกร ตงแตรฐธรรมนญ ทจดระเบยบรฐหรอประเทศลงมา (แตปาตโมกขจดระเบยบการครองชวตของทกบคคล เปนทานองธรรมนญชวต ไมใชจดระเบยบองคกรอยางธรรมนญทวไป การจดระเบยบองคกรนนของพระอยในวนยสวนทเรยกวาอภสมาจาร)

ระบบสงฆะทมปาตโมกขเปนแกนน นาศกษาวามอะไรทคลายกนในลทธศาสนาใดทรวมสมยหรอในยคใกลเคยงอยางไรบางหรอไม ใครมเวลากนาจะคนควาด แตเทาททราบ เปนการเรมขนในพระพทธศาสนาน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๙๒

๙๒

อรรถกถาบางแหงกลาววา การบญญตปาตโมกขนเปนพทธวสย และอธศลกคอการครองตนอยในปาตโมกขน (เชน วนย.อ.๑/๒๙๐; วภงค.อ.๗๗๐/๔๔๑)

นาสงเกตดวยวา คาวา ‚สงฆะ‛ (สงฆ) น พระพทธเจาทรงนาคาสามญนนเองมาใช คอเปนคาทชาวบานใชกนอยทวไป เชน สกณสงฆะ หรอ ทชสงฆะ (หมนก) กากสงฆะ (ฝงกา) มคสงฆะ (หมมฤค) มจฉสงฆะ (ฝงปลา) หตถสงฆะ (โขลงชาง) สหสงฆะ (หมราชสห) ลงไปถง กมสงฆะ (หมหนอน) ขนมายง สหายสงฆะ (หมสหาย) สตตสงฆะ (หมศตร) และขนไปถงเทวสงฆะ (หมเทพ) และพรหมสงฆะ (หมพรหม)

แลวกม ‚ภกขสงฆะ‛ และ ‚ภกขนสงฆะ‛ ในพระพทธศาสนาน

แตไมพบทใชสงฆะกบนกบวชพวกอน (แมกระทงพวกพราหมณ) ดงนน จงไมม ตตถยสงฆะ ปรพพาชกสงฆะ ตาปสสงฆะ ชฏลสงฆะ ตลอดจนพราหมณสงฆะ

ทแปลกบาง กมแต ‚อสสงฆะ‛ (หมฤาษ) ซงพบเฉพาะในคาประพนธรอยกรอง คอคาถา และตามปกตกหมายถงภกขสงฆะนนเอง แตเปนการใชเชงเปรยบเทยบ โดยเรยกพระภกษวาฤาษ (ทเดนคอ ‚เชตวน อสสงฆนเสวต‛ แปลตามตววา พระเชตวนนทหมพระฤาษอยอาศย และเรยกพระพทธเจาบอยวา ‚ ‛ ‚ ‛ ) ‚ ‛ ( ‚ ‛)

นหมายความวา ตามปกต เมอพดถงหมฤาษ (หมายถงฤาษตามแบบจรงๆ ไมใชพดเทยบเคยงหมายถงพระในพทธศาสนา) เขาไมเรยกวาอสสงฆะ แตเขาเรยกวา ‚อสคณะ‛ ถาเปนคาหลงคออสคณะนละก จะพบในเรองราวมากมาย เกน ๑๐๐ แหง (ตาปสคณะ และพราหมณคณะ กม)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๙๓

๙๓

อกคาหนง คอ ‚สมณสงฆะ‛ (หมสมณะ) พบมใชในกรณเดยว เมอเสลพราหมณกลาวชมพระพทธเจาวาทรงรงโรจนอยทามกลางหมสมณะ (เรองมาซาหลายแหง เชน ม.ม.๑๓/๖๐๙/๕๕๔; หมสมณะ หมายถงภกษสงฆนนเอง พวกพราหมณและนกบวชนอกพทธศาสนาเรยกพระพทธเจาและพระภกษดวยคาวาสมณะ) เทากบวา แมแต ‚สมณสงฆะ‛ กใชเฉพาะกบภกษในพระพทธศาสนา ไมใชกบสมณะนกบวชพวกอน

ชวตของบรรพชตในพระพทธศาสนา ทดาเนนตามธรรมวนยน เรมแตมศลแหงการครองตนตามปาตโมกข จะเปนชวตชมชนแบบสงฆะ ทแตละบคคลเปนสวนรวมใหสงฆะนนมนคงสงบงาม เปนแหลงเกอหนนการศกษาพฒนาชวตของบคคลทเปนสวนรวมนนเอง และเปนแหลงอานวยธรรมแกประชาชนในสงคมทลอมรอบ

โดยทชวตชมชน (สงฆะ) นน ไมเปนไปอยางคลกคล (สงสคคะ) แตมลกษณะสาคญอยทพรอมเพรยงสามคค (สมคคะ)

พรอมกนนน เพอใหบคคลกาวไปในภาวนา สงฆะกเอออานวยวเวก ทบคคลนนจะมความเปนตวของตนเอง และสามารถใชศกยภาพสวนตวในการพฒนาตนไดเตมท มโอกาสอยลาพงผเดยว เปน ‚เอกวหาร‛ ไดอยางแทจรง

ทงน การอยเดยวตามหลกพทธศาสนา มใชหมายถงการหลบลหนสงคมออกไปอยโดดเดยวไมยงเกยวกบใคร แตมความหมายเกยวกบการพฒนาชวต ตงแตการไดสภาพวเวกทเออโอกาสแกการเจรญจตเจรญปญญา ไปจนถงความเปนอสระพงตนได ไมตองมวพงพา ไมตดขดคางคาอยกบอารมณทขนของหนวงเหนยว ไมอางวางวาเหวเหงาเปลาเปลยว แตมความเตมอมในตวทางจตและปญญา

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๙๔

๙๔

นกคอการอยเดยว โดยทตนเองมอสรภาพ อนทาใหพรอมจะเปนทพงแกเหลาชนคนผอนทงหลาย

ขอยกตวอยางเรองหนงซงจะชวยใหเหนความหมายน เรองมาในพระสตร (ส .น.๑๖/๗๑๖/๓๒๘) วา ครงหนง ภกษจานวนมาก มาเฝาและกราบทลพระพทธเจาวา มภกษรปหนงชอวาเถระ มปรกตอยคนเดยว (เอกวหาร) และกลาวสรรเสรญคณของการอยคนเดยว

พระพทธเจารบสงใหไปตามเธอมา และตรสถามวา ทเธอวาอยคนเดยว และสรรเสรญคณของการอยคนเดยวนน คออยางไร

ภกษชอเถระกราบทลวา ตวทานเองนน เขาไปสบานเพอบณฑบาตกไปองคเดยว เดนกลบกมาองคเดยว นงในทลบกอยองคเดยว อธษฐานจงกรมกองคเดยว

พระพทธเจาตรสวา อยางนนกเปนการอยคนเดยวได มใชวาจะไมเปน แตการอยเดยวจะบรบรณโดยมความหมายกวางขวางกวา กโดยทวา อดตกผานได อนาคตกไมตดของกงวล ปจจบนจะไดตวตนเปนอะไรกไมเอาความตดใครไปจดการ อยางนการอยเดยวจงจะเปนอนบรบรณโดยมความหมายกวางขวางยงขนไป

ความหมายของการอยเดยวทลกลงไปทางจตใจและปญญา ยงตรสไวทอนอก ถาสนใจกดไดเอง (ส .สฬ.๑๘/๖๖/๔๓)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๙๕

๙๕

เลกๆ นอยๆ เพอนกวชาการ

ตรงน ขอแทรกอกนด คอ ถงตอนนชกจะอางคมภรถขน พอมการอางหลกฐานทไปทมามากหนอย กทาใหนกถงขอปรารภของคณมารตน ทเคยพดถงมาแลว ทวาไปในงานประชมหรออานบทความทางวชาการ มนกวชาการบางคนอางองคาพดของอาตมา ฟงแลวกไมคอยสบายใจวาเขาพดไมตรงตามทอาตมาวา

คราวนไมใชกรณนนโดยตรง แตนกไปถงวาอาตมาเองกไดยนมานานนก สก ๒๐ ปแลว บางทานเหนหนงสอของอาตมา เชน พทธธรรม อางคมภร ทงพระไตรปฎก อรรถกถา ฎกา อะไรตางๆ มากมาย แลวกมเสยงออกมาวาอาตมายดตดคมภร อาตมากแคไดยน เพราะเสยงมาถงหลกหลบไปไมได แตไมไดวาอะไร เวลากผานมา

เมอมการพดทานองนขนมาๆ คดวา พดทาความเขาใจไวบาง กจะเปนประโยชน ไมใชเปนการไปวาใคร แตเปนการใหรเขาใจกน ทานทพดวานน กจะไดฟงแงมมทคนอนมอง และเขาใจเรองซงอาจจะไมเหมอนอยางทตนคดกได

เรมแรก อยากใหแยกระหวางความร กบความคด พวกความร ซงในทนโดยทวไปกหมายถงขอมลทงหลาย เปนอยางไร กเปนของมนอยางนน ไมขนตอความคดเหนของเรา เราตองไปหาไปคนเอา

ตางจากความคด หรอความคดเหน ทเปนเรองของเรา บางท ถาไมระวง ความคดนนกเปนแคการมองอะไรตามความรสก หรอแมกระทงวาไปตามความชอบใจหรอไมชอบใจของตวคนนนเอง

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๙๖

๙๖

ตรงน ขออนญาตพดถงตวเองหนอย (ตามสทธพาดพง) วาไปตามนสยเดม อาตมาชอบคนหาความร และไมชอบแสดงความคดเหน พอตองการรเรองอะไร กตองคนไปใหถงทสด ใหแน ใหชดใหได ถายงไมแน ยงไมชด กไมหยด

บางเรองจนใจจรงๆ คนจนไมมทจะคน หรอเกนทเราจะไปคนไปหาแลว ยงไมชดเจนพอทจะใหแนใจ ทาอยางไรด ในทสดกตองใชวธฝากไวกอน (รอถาไดโอกาสคอยคนตอ หรอคอยคนกนใหม อยางในหนงสอพทธธรรม ตองเจอแบบน บางทคาเดยว หรอขอความเดยว คน ๗ วน กยงไมยต กฝากไวกอนแบบน และเมอยงไมชด กบอกกากบไววายงไมชด)

เรองความร การคนหาขอมลน วากนชนดทตองใหทวถง ถกตอง ถองแท แน และชด (เทาทจะทาได)

อยางเรองความจรงหรอสจธรรม ในพทธศาสนาบอกวา พระพทธเจาจะอบตคอเกดขนหรอไม มนกเปนของมนอยอยางนน คอเปนความจรงตามธรรมดาของมน แตพอจะเอามาพดกนวาความจรงนนเปนอยางไร กตองบอกวาเปนความจรงตามทใครสอนใครบอกวาอยางไร เชนวา ความจรงตามทพระพทธเจาสมณโคดมทรงแสดงไว ทรงสอนไว หรอความจรงตามทเรารเราเหนเขาใจแลวกวาของเราไป (หรอตามทคนนนคนนเขาวา)

ในกรณของเรากคอ จะแสดงธรรมคอความจรงตามทพระพทธเจาสมณโคดมพระองคนแหละไดทรงแสดงไว เรากจงไปคนเอามาใหดกน เปนเรองของทาน เปนเนอความททานวาไว ไมใชเราวา

เพราะฉะนน คาความททานแสดงไวนน มบนทกบอกไวทไหนๆ บาง เรากจงตองไปคนหาตรวจสอบกนใหแนใจใหชดเจนวาทานวาไวอยางไร เอามาใหดกน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๙๗

๙๗

เหมอนทบอกเมอกวา ตามคนหาไปใหถงทสด ใหไดขอมลอยางทวถง ถกตอง ถองแท แน และชด กเพอใหรจะแจงลงไปวาทานวาไวอยางไรนนเอง กแคนน ไมเหนจะตองไปยดตดคมภรอะไรทไหน

ทน เราไปคนมา ไดพบไดเหนวาเรองนมวาไวท ไหนๆ บาง ทนนวาอยางน ทนวาอยางไร กเอาหลกฐานทไปทมาเหลานนมาบอกไว

เมอทาอยางน ตวเราเองกมทยนยน และบางทกอยากกลบไปดใหม หรอจะไปอานเอารายละเอยดลกลงไปอก กไปดไดสะดวก แลวกจะไดเปนประโยชนแกคนอนดวย คนทอยากอานรายละเอยดเอง กไมตองไปหาอกใหเสยเวลา นกเปนเรองธรรมดาๆ นเอง

แตกยอมรบวา บางทอาจจะแสดงหลกฐานมากไปบาง จนจะกลายเปนเหลอเฟอ หรอเกนจาเปน อาจจะเสยดายวา ไหนๆ คนมาแลว หรอไดพบแลว กบอกไวเปนของแถม ไมใหเสยเปลา เปนเรองเกยวดวยความพอใจสวนตวสกหนอย แตบางทานเหนวารกตาเกนไป ตอนนกเลยพยายามเวนหรอตดออกไปเสยบาง และหลกเลยงการทาเชงอรรถเพราะทาใหรสกซบซอนและไมคลองตา

อยางในการตอบคณมารตนน บางแหงคดจะบอกหลกฐานทมาไว แตดแลวเปนเรองประกอบเลกนอย กเลยตดใจ ไมใสลงไป แตกอกแหละ บางทานกลบจะเสยดายวา จะเลกจะนอย เมอเปนหลกฐานแลว กใสไวเถอะ นกเปนเรองตางจตตางใจ กเลยตองยอมไดยอมเสยกนไปบาง

ทน แมแตจะบอกเหมอนกบสรปวาทานวาอยางนนอยางน หรอจะเถยง จะแสดงความไมเหนดวยกบทาน กตองคนหาตรวจสอบใหแนชดวาทานวาอยางนนอยางนจรง มฉะนนจะกลายเปนการไปตทาน (ยงทานไมอยแลว ไมมโอกาสมาเถยง กยงตองแนชดวาเราไดใหความเปนธรรมแกทาน)

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๙๘

๙๘

ทน พอแนชดวาทานวาอยางนๆ แลว กถงทเราบางละ เราจะวาอยางไร กวาไป แตบอกใหชดดวยนะ วานฉนวาอยางน เปนเพยงความเหนของฉน

ทงหมดนกไมมอะไร กแคตรงไปตรงมา แลวกมความเปนธรรมตอกนเทานนเอง

ควรจะยาไวดวยวา การคนหาขอมลและแสดงหลกฐานไวใหครบถวนนน มใชเปนการยดตดคมภรแตอยางใด เปนคนละเรองกนเลย แถมจะตรงขามกนดวยซา เพราะวา ในทางทถก การทเราจะพจารณาเรองอะไร ตลอดจนวาจะเอาอยางไร กควรรเรองนนใหถกตองถองแท ใหเพยงพอ ใหชดเจน และเอามาบอกมาอางใหตรงตามทเจาของเรองนนหรอตามทหลกฐานบอกไว ไมใชแคสรปเอา กลายเปนขอมลชนสอง หรอเปนคาเขาวา (อยางเรองภกษณนกเปนตวอยาง อาตมาวาเรายงอยในขนหาความรกนเทานน บางทจะรบรอนเกนไปทจะวาอยางนน จะเอาอยางน จนกลายเปนดวนตดสน)

พงใหเปนการพจารณาโดยรเรองทพจารณา พดกนโดยรชดในเรองทพด พจารณาดวยความร พดดวยความร แตไมใชหมายความวาจะตองเอาสงทร พอรแลว เราอาจจะไมเอาสงทรนนกได แตจะเอาหรอไมเอา กพงเอาหรอไมเอาดวยความร ไมใชเอาหรอไมเอาโดยไมมความร ตลอดจนทแยทสดคอ เอาหรอไมเอาเพราะไมร

คราวนขอพดถงตวเองมากสกหนอย อยางทวาแลว อาตมาชอบคนหาความร ไมชอบแสดงความคดเหน ทจรงกไมใชเรองวาชอบหรอไมชอบ แตเปนสานวนพดอยางนน ทจรงกคอ เปนลกษณะหรอความโนมเอยงสวนตว เปนการสะสมมาอยางนน (ภาษาพระเรยกวาวาสนา)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๙๙

๙๙

ลกษณะนนกคอวา พอมเรองอะไรเกยวของเขามา ใจกนกไปถงการทจะคนหาความรวา อนนนคออะไร เปนอยางไร เปนมาอยางไร ฯลฯ ไมนกทจะแสดงความคดเหน ยงจะไปถงขนตดสนวาเปนอยางนนอยางน หรอสงวาเอาอยางนนอยางน ใหทาอยางนนอยางนละก ยงไมนกไปถงเลย

อยางทวาแลว อนนเปนการสะสมทเรยกวาวาสนา เปนเรองสบตอมานานอยางนนเอง เชน เมอราว ๒๐ ปมาแลว ถกคณหมอคนหนงตอวา อตสาหมาหาเทากบสมครเปนศษยมาตงหลายป ทานไมสงสอนเลย คอไมวากลาว ไมเตอน ไมบอกวาจงทาอยางน อยาทาอยางนน อาตมากไมทนไดนกวาจะสงสอน ไมไดนกวาเปนอาจารยของใคร

ตามปกต กไดแตวาไปตามหลกการ คอเอาขอมลความร เชนเอาคาสอนของพระพทธเจาในเรองนนมาพดมาบอกกน ใหแตละทานไดรไดคดจากความรนน หรอพจารณาหลกการนนเอาเอง เรยกวาบอกใหแตความร สวนความคด หรอความคดเหน จะมกแคใหแงคด แลวกยกใหไปคดตอเอง จะวาใหคนฝกคดเองกได โดยเราไมไปบอกไปสงเขาวา ตองคด ตองทา ตองเอาอยางนนอยางน กสะสมอยางนมาจนเปนวาสนาไปเลย

ทจรง ในแงหนง ททาอยางนน ถงจะไมไดตงใจ กอาจจะมขอดอยางหนง คอ อาจจะชวยใหเขารจกคดไดเอง จากการวเคราะหขอมลนน หรอขยายกระจายจากหลกนน ไมใชมวแตคดเอาเอง หรอไดแครอฟงคาสง

ทน ทอาตมาแนะนาดวยการยกเอาหลกการหรอขอมลความรขนมาบอกเลา โดยไมไดคดจะวากลาวสงสอน ปลอยใหคนทฟงคดพจารณาเองน กทาไปตามธรรมดาของตวเองอยางนนเรอยมา ไมไดตงใจอะไร

ปรากฏวา โดยไมรตว อนนกลายเปนวธปฏบตคลายกบทอรรถกถาบอกไวเมอทานอธบายครธรรมขอทวาไมใหภกษณวากลาวภกษ คอ อรรถกถาบอกวา ภกษณไมควรตงตวเปนใหญ ทาตวเปนหวหนาสงการแกภกษ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๐๐

๑๐๐

วา น เธอจงนงอยางน จงหมอยางน แตเมอเหนภกษบางรปทาอะไรเสยหาย กบอกเปนเชงความรวา ตามทพระมหาเถระทานปฏบตกนมา ทานนงอยางน ทานหมอยางน ฯลฯ

แตทงนพงทราบวา นเปนคาทอรรถกถาอธบายในเรองครธรรม แตในปาตโมกข พอถงรายละเอยดในสกขาบทวภงค กบอกขอยกเวนใหดวยวา ถาภกษณดาภกษ หากมงอตถ มงธรรม มงเพอการแนะนาสงสอน ภกษณกไมตองอาบต ไมมความผด เรองนยงจะพดถงอก เดยวมาดกนอกท

เอาละ อนนนเปนเรองคอนไปทางดานจรตอธยาศยหรอวาสนา แตทน ในแงของเหตผล การทเนนเรองการคนหาขอมลความรใหทวถง ถกตอง ถองแท แน และชดน ขอโยงไปหาหลกทพดไปทหนงแลว คอ แบบหนง เอาความรมาตงเปนหลก สวนความคดเหนเพยงแสดงประกอบหรอพวงไว กบอกแบบหนง เอาความคดเหนเปนหลก สวนความรเพยงเอามาใชประกอบหรอเปนตวหนนความคดเหน

กอยางทเปรยบเทยบไปแลว เรามงทความรเปนหลก คนหาขอมลมาใหครบทสด เหมอนวาถาเอาภเขามาตงใหดไดทงลก กเอามาตงใหทกคนเหนดวยตวเอง ทงตวเราเอง และคนอนๆ สามารถเหนภเขาทงหมดเทากน (แตจะใหเหนเทากนโดยสมบรณยอมไมได เพราะคนทไปเทยวดมาเอง ไดเหนไดสมผสทงถนฐานทศทางบรรยากาศและประดาสงแวดลอม อนนนเปนธรรมดา แตตรงนความสจรตใจไรเจตนาแอบแฝงชวยไดอกเยอะ)

เมอเอาภเขาทงลกมาตงใหดแลว ตวเราเองมความคดเหนอยางไรตอภเขานน วาดหรอไมดตรงไหนอยางไรกวาไป วาฉนคดเหนอยางน คนอนทงหมดนนกฟงเราดวย โดยทงเขาและเรามองดภเขานนอยดวยกน และเขากเปนอสระของเขาอยางเตมททจะมความคดเหนของเขาเองตอภเขานน และทจะพนจพจารณาความคดเหนของเรา ซงเปนเพยงสวนประกอบพวง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๐๑

๑๐๑

ตดมา กบสงทเขาเหนอยตอหนา

เปนอนวา เราตองระวงการเอาความคดเหนนาหนา ทเขาแสดงความคดเหน โดยเอาขอมลบางแงบางสวนมายนยนหรอมาหนนความคดเหนนน ขอมลทยกมาอางเปนเพยงสวนประกอบ หรอถงกบเปนเครองปรงแตงของความคดเหนของเขา คนทฟงไมเปนอสระ ไมเปดโลง เหมอนถกโปะหนาปดตาไดแตฟง ไดรบฟงแลวกรตามไปเฉพาะกบขอมลทเขาหยบยกขนมาแสดง ตองถกจากดความคดใหขนตอขอมลหนนเสรมเพยงเทาทไดรบรตามทเขาเปดชองใหฟงเหลานน ขอมลไมทวถง ไมเพยงพอ ไมชดเจน แถมบางทมขอมลทไมถกตอง ไมตรง ไมเปนจรง หรอของเทจนนเอง ใสเสรมเขามาใหฟงสมจรง กเลยออกนอกลนอกทางเตลดไปดวยกน

นคอการทจะตองแยกได ระหวางความรและขอมลซงเปนเรองของมนเองทเราจะตองไปคนหามาแสดง กบความคดเหนซงเปนเรองของตวคนนนเอง ทจะแสดงออกไป โดยทบางทอยแคความรสกแมกระทงความชอบใจไมชอบใจสวนตวของเขา

ในทน เรามงทความรเปนหลก เนนการหาและนาขอมลนนมาแสดงใหรเหนดวยกน ใหทวถง ถกตอง ถองแท แน และชด เทาทจะเปนไปได และพยายามกลนกรองประมวลความคดเหนออกมา เปนทางของการร เขาใจ นาไปปฏบต ใชประโยชน

ทงน โดยทวา แมหากความคดเหนเทาทประมวลไดคราวน อาจยงพลาดหรอบกพรอง ขอมลความรทสบคนได กยงเปนอสระของมน และจะเออตอการสบขยายพฒนาความเขาใจไดความคดตอไปอก

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๐๒

๑๐๒

ภกษสงฆ ในวงลอมของนกบวชสารพด ยนหลกไวได จงจะไมเพยน

เมอกน พดถงเรองนกบวช ทจรงยงคางอย หนกลบไปดกนอกหนอย ทวาพระพทธเจาทรงจดตง ‚สงฆะ‛ ขน โดยทรงจดวางระบบระเบยบของหมบรรพชตทเรยกวา ‚ภกข‛ (และตอมาภกขนดวย) นน ทจรงมใชเปนการจดระบบระเบยบภายในสงฆะนเทานน แตมองกวางออกไป เปนการนาทางและสรางแรงสงออกไปในสมณมณฑล

อยางไรกตาม แรงสงนนกระทบมากตอพราหมณมณฑล ทจดเปนวรรณะพราหมณ อนเปนแกนของระบบวรรณะ ทาใหศาสนาพราหมณเองตองปรบตวขนานใหญ จนออกรปเปนศาสนาอนเรยกวาฮนด ทมนกบวชขนมาบางในภายหลง (แลวพรอมดวยพลงอน กหนมาบบขบลางพทธศาสนาใหหมดจากชมพทวป แลวอนเดยปจจบนกมระบบวรรณะ ๔ และนกบวชสารพดทแทบจะเหมอนชมพทวปกอนเกดพระพทธศาสนา)

กอนจะดสมณมณฑลหรอวงการนกบวชกนตอไป ลองทบทวนระบบของพทธศาสนาสกหนอย

อยางทพดแลววา พทธศาสนาเกดขน กยายจดยน เปลยนฐานตงหลกใหม จากเดมทเขาถอเทพสงสด มาเปนธรรมสงสด (ท.ปา.๑๑/๗๑/๑๐๗)

หลกการทถอธรรมเปนใหญสงสด เปนมาตรฐาน วดคนดวยธรรม ดวยกรรม (การทา-พด-คด-ดาเนนชวต) น นอกจากลางคณคาของการบชายญสงเวยเทพเจาแลว กเปนการลบความหมายของระบบวรรณะทพระพรหมบรมเทพสรางและจดสรรไปหมดสน โดยมองคนในวรรณะเหลานนเปนมนษยทตางกนไปเพยงตามการงานอาชพทเลอกเปลยนได ไมเปนชนชนวรรณะ แตเปนมณฑล คอวงการหรอหมชนตางๆ ไมมใครสงตากวากน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๐๓

๑๐๓

พระพทธเจากเคารพธรรมทตรสร (ส .ส.๑๕/๕๖๐/๒๐๕) ถอธรรมเปนใหญ ชธรรมสงสด เปนธรรมาธปไตย ยงธรรมจกรใหเปนไป (อง.ตก.๒๐/๔๕๓/

๑๓๘, อง.ตก.๒๒/๑๓๓/๑๖๙, ข.ปฏ.๓๑/๖๑๕/๕๒๕; ๖๑๙/๕๓๓, ผปกครองรฐกตองถอหลกการแหงธรรมาธปไตยนเปนคณสมบตประจาตวกากบการปกครองเปนประการแรก, อางแลว; ท.ปา.๑๑/๓๕/๖๕) เมอทรงจดตงสงฆะขนดงเนตตของสงคมมนษยแลว ครนสงฆะเตบใหญขน กตรสวาทรงเคารพสงฆดวย (อง.จตกก.๒๑/๒๗/๑๖) ในวาระแหงพทธปรนพพานกตรสวาเมอทรงลวงลบไป กใหมธรรมวนยเปนศาสดา (ท.ม.๑๐/๑๔๑/๑๗๘)

เพอใหธรรมวนยทเปนศาสดาแทนพระองค คงอยเปนหลกทชดเจนมนคง พระพทธเจาไดทรงแนะนาไวใหพรอมใจกนสงคายนาหลกธรรมทงหลายตรวจตราประมวลไวใหลงตว เพอใหพรหมจรยะคงอยยนนานเพอประโยชนสขแกพหชน เพอเกอการณยแกชาวโลก (ท.ปา.๑๑/๑๐๘/๑๓๙)

ทงนโดยทรงปรารภเรองทวา หลงทานนครนถนาฏบตรสนชพลง ประดานครนถไดแตกแยกทะเลาะววาท ตกลงกนไมไดวาอะไรเปนหลกธรรมหลกวนย วาขาร แกไมร ขาปฏบตถก แกปฏบตผด แทบจะฆากนตาย วนวายมาก พระพทธเจาจงทรงแสดงหลกไวในปาสาทกสตร (ท.ปา.๑๑/

๙๔/๑๒๘) และพระสารบตรกไดแสดงสงคตสตร เหมอนทาสงคายนาไวเปนตวอยาง (ท.ปา.๑๑/๒๒๕/๒๒๕)

ครนพระพทธเจาปรนพพานลวงแลว ๓ เดอน กไดมสงคายนาครงท ๑ (วนย.๗/๖๑๔/๓๗๙) เปนอนมพระธรรมวนยทเปนองคพระศาสดาแทนสบมา

ธรรมนนเปนหลกเปนเกณฑเปนมาตรฐานของมวลมนษย สวนวนยอนมปาตโมกขเปนแกนเปนขม กเปนหลกยดเหนยวคมสงฆะใหปกครองประดาภกษและภกษณไวโดยเรยบรอยงดงามอยในสงฆสามคค เปนระบบการปกครองโดยธรรมโดยวนย ทไมตองตงตวบคคลขนมาสบทอดตาแหนง

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๐๔

๑๐๔

ดงเรองในโคปกโมคคลลานสตร (ม.อ.๑๔/๑๐๕/๘๙) วา ครงหนง เมอพระพทธเจาปรนพพานแลวไมนาน ทเมองราชคฤห พระ

เจาอชาตศตรทรงระแวงพระเจาจณฑปชโชตแหงกรงอชเชน อวนตรฐ จงทรงดาเนนการซอมแซมพระนคร พระอานนทจะเขามาบณฑบาตในเมองราชคฤห แตทานแวะททางานของพราหมณชอวาโคปกโมคคลลานะกอน พราหมณนนนมนตพระอานนทเขาไปนงบนอาสนะแลว พอเรมสนทนาไปไดหนอยหนง วสสการพราหมณ มหาอามาตยแหงมคธรฐ (ผโคนวชชรฐ) เทยวตรวจงานมาถงทนน จงเขามารวมสนทนาดวย

วสสการพราหมณถามพระอานนทวา มไหม ภกษรปใดรปหนงททานพระโคดมทรงตงไวใหเปนหวหนา (ปฏสรณ) แทน เมอพระองคทรงลวงลบไป พระอานนทตอบวาไมม วสสการพราหมณกถามตอไปวา แลวมไหม ภกษรปใดรปหนงทสงฆเลอกตงหรอพระเถระสมพหลาพรอมกนแตงตงไว ใหเปนหวหนาแทนเมอพระพทธเจาทรงลวงลบไป พระอานนทกตอบวาไมม

วสสการพราหมณจงกลาววา เมอไมมหวหนาแลว จะมอะไรเปนเหตใหเกดสามคคอยรวมกนดวยดโดยธรรม (ธรรมสามคค) พระอานนทตอบกลบไปวา พวกเรามใชไมมหวหนา พวกเรามธรรมเปนหวหนา พราหมณยอนถามวาทานพดอยางน หมายความวาอยางไร

พระอานนทจงอธบายวา พระพทธเจาทรงบญญตสกขาบท ทรงแสดงปาตโมกขไว พอถงวนอโบสถ ภกษทงหลายผอาศยคามเขตหนง เทาทมอยทงหมด จะมาประชมพรอมเปนอนเดยวกน ครนแลวจะขอใหภกษรปทคลอง สวดปาตโมกข ถาขณะทสวดปาตโมกขอย ปรากฏภกษมอาบตมโทษทลวงละเมด ภกษทงหลาย (ทประชม) กจะใหเธอปฏบตตามธรรม ตามททรงสอนไว โดยนยน มใชวาภกษทงหลายสงการใหทา แตคอธรรมสงการใหทา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๐๕

๑๐๕

วสสการพราหมณกถามตอไปวา ขณะนเอง มภกษสกรปหนงไหม ทภกษทงหลายเคารพ ถอเปนหวหนา พระอานนทตอบวาม

วสสการพราหมณจงยอนวา เมอก ถามวามไหม ภกษสกรปหนงททานพระโคดมทรงตงไว ทสงฆเลอกตงไว หรอพระเถระทงหลายแตงตงไว ใหเปนหวหนาเมอพระองคลวงลบไป ทานตอบวาไมม แตมาเดยวน ทานกลบบอกวาม ททานพดน จะใหเขาใจวาอยางไร

พระอานนทจงชแจงวา มหลกธรรมทพระพทธเจาตรสบอกไว เปนปสาทนยธรรม ๑๐ ประการ (ธรรมเปนทตงแหงความเลอมใส, คณสมบตททาใหนามนใจเชอถอ คอ ทรงศล ทรงสตะ สนโดษ ทรงฌาน ทรงอภญญา) ในบรรดาภกษทงหลาย ธรรมเหลานนมในรปใด ประดาภกษกเคารพนบถอ เขาไปอาศยทานรปนนอย (ถอเปนหลกเปนหวหนาหรอเปนผนา) วสสการ-พราหมณฟงแลว แสดงความยอมรบและสนทนาเรองอนตอไป

พดไดวา นคอความหมายแงหนง ของการมพระธรรมวนยเปนศาสดา และเปนเหตผลอนทาใหถอเปนสาคญ ทจะตองรกษาหลกการตลอดจนตวบทของพทธบญญตทเปนดจกฎหมายไวใหแนชดแมนยา เพราะเมอไมขนตอตวบคคล กตองรกษาหลกการนนไว ไมใหพระศาสดาหรอหวหนาหายไป และจงคงระบบสงฆะไวไดในทามกลางนกบวชสารพด ดงจะเหนตอไป

จากทกลาวมา คงจะพอมองเหนไดวา พระพทธศาสนาอนมสงฆะเปนแกนนน สบตอ ขยายตวกวางใหญ และดารงคงอยยงยนสบมายาวนานถงเพยงนไดอยางไร แมวาจะถกภยทาลายหมดไปจากแผนดนถนเดม กยงอยในโลกกวางอยางยนยงมนคง

(แตมองอกแงหนง การมรปลกษณทชดเจนและเปนกลมกอนทแนนหนา กเปนเหตใหถกกาจดโดยภยอกแบบหนงไดงาย ดงทไดเปนเหตใหหมดไปจากชมพทวปนนเอง)

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๐๖

๑๐๖

พราหมณ ตงระบบวรรณะ ๔ ฤาษ ดาบส ตนสายระบบสมณะ

ทน กไปดเรองนกบวชกนเสยท และเพอใหมแนวในการพจารณา กขอเรมจากตงรปเรองตามอคคญญสตร ทพระพทธเจาตรสถงววฒนาการของสงคมมนษย จนเกดเปนกลมคนผมอาชพการงานวถชวตตางกนไปเปน ๔ มณฑล หรอ ๔ วงการครองชพ (กษตรย พราหมณ แพศย ศทร)

ทงน ขดตรงขามกบทพวกพราหมณบอกไววา พระพรหมเปนเจาไดทรงจดสรรกาหนดไวใหเปนอยางนน ซงเปนเรองตายตวตามชาตกาเนด แกไขเปลยนแปลงไมได เรยกวา วรรณะ ๔

ทจรง พราหมณนนแหละเรยกไดวาเปนตนกาเนดของนกบวช อยางทเลาแลววา ตงแตสงคมมนษยเกดขนมาไมนาน คนพวกหนงเหนความชวรายการเบยดเบยนกนตางๆ เกดขน คดจะเลกลางลอยบาปหางพนไปเสยจากความชวรายทงหลาย กเลยไดชอวาพราหมณ ออกจากสงคมไปสรางบรรณกฎอยหางไกลในปาอรญ กลายเปนนกเพงพนจทางจตใจ (ผบาเพญฌาน) อยางนกเขาลกษณะเปนนกบวช ทานองพระฤาษ (อส) แตนกพนจคดคนเหลาน ซงไมไดหงตมกน กเขามาพงพาหาอาหารในบานในเมอง

ทน ทานวา คนพวกนบางสวนซงบาเพญฌานไมสาเรจ เขามาบานเมอง กมาผกเรองแตงคมภรสอนมนตอยในบานเมองไปเลย (อรรถกถาอธบายวาแตงพระเวท ทรงมนตสอนมนต; คาวา มนต, มนตร, มนตระ แปลวาความคด สงทกลนกรองจากความคด ปญญาทคด แลวกมาถงการพดจาออกจากความคดหรอดวยปญญาทคด กลายเปนความหมายวาปรกษา เชนในคาวา องคมนตร ราชมนตร รฐมนตร)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๐๗

๑๐๗

พราหมณนน จากนกบวช ไปๆ มาๆ กลายเปนคนบาน มครอบครว มบตรหลานสบตระกล แถมผกเรองแตงคมภรมพระเวทบอกวามาจากพระพรหม กลายเปนจดคนเขาในวรรณะ ๔ ตามทวาพระเจาสรางมาตายตว และพวกตนกเปนกลมชนวรรณะพราหมณ ทเปนแกนกาอานาจความศกดสทธ ผกขาดการศกษาพระเวทและการสอสารกบเทพเจาทแกผลรายใหผลดดวยการบชายญ สงคมทงสวรรณะกเปนอนตองขนตอพราหมณ

อยางไรกตาม พวกคนทลสงคมออกไปอยปาบาเพญฌาน ตงแตครงตนกาเนดพราหมณนน กคงมสบตอมา ครนสงคมกลายเปนระบบวรรณะสไปแลว กอยางททานเลาตอมาวา คนในวรรณะทง ๔ นนแหละ ทเบอหนาย ไมพอใจ รงเกยจขนบธรรมเนยมแบบแผนวถชวตความเปนอยของตน กสละบานเรอนออกมาบวช ทาใหวงการนกบวชขยายใหญขน ทานจดเปนอกมณฑลหนงทเรยกวา ‚สมณมณฑล‛ ซงทาใหคอนขางเปนอสระจากระบบวรรณะทกากบสงคมอย

แตกอยางทเคยยกตวอยางใหฟงแลววา บางทมาบวชอยปากนแลว กยงมาทะเลาะววาทกนเพราะเรองการถอวรรณะนนอก

พวกนกบวชแบบทมมาเกาแกแตเดม ทวาอยในปาบาเพญฌาน (ทสวนหนงมาเปนผแตงพระเวท เปนบรรพบรษบรพาจารยของประดาพราหมณ – พราหมณาน กตตาโร) เราไดยนกนมาเรอย กคอพวกฤาษ อยางทวาแลว (ภาษาบาลวา ‚อส‛) ซงบางทกเรยกวาดาบส คอใชแทนกนได (เชน ชา.อ.๗/๙๗ หรอดตวอยางงายๆ ในเวสสนดรชาดก เรยกอจจตฤษบาง อจจตดาบสบาง ตามควรแกสานวนความ) อยอาศรม ซงอาจจะมบรรณกฎ บรรณศาลา ทจงกรม เปนตน

ดาบสนนเกลาผมเปนมวย จดแตงเกลยวผมเปนรปทรง หรอจดทาผมมนขนไป ทเรยกวาชฎา จงเรยกวา ‚ชฎล‛ (ชฎา แปลวา กระเซง รก ชฏ)

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๐๘

๑๐๘

เพราะฉะนน บรรพชตคอนกบวชคนเดยวกนนนเอง บางทจงเรยกทงวา ฤาษ วา ดาบส และ ชฎล (ดตวอยางงายๆ ใน โสมนสสชาดก, ข.ชา.๒๗/

๒๑๖๔/๔๔๓; ชา.อ.๗/๙๗; และอททาลกชาดก, ข.ชา.๒๗/๑๙๐๗/๓๗๔, ชา.อ.๖/

๒๗๗; พระเวสสนดรกบวชเปนฤาษและมนผมเปนชฎา) ตอนนกบอกขอนาสงเกตอกหนอยวา ใน ๓ คาน ‚อส‛ ทใชใน

ความหมายวาฤาษในปาดงแดนไพรนน ตามปกตมาในชาดก คอหมายถงฤาษครงโบราณ

ถามาในพระไตรปฎกสวนอน โดยเฉพาะในพระสตรแทๆ กมกมคาบอกกากบวา ‚ภตปพพ‛ คอเปนการเลาเรองในอดต หรอมคานาหนาเปน ‚ปพพกา อสโย‛ (ฤาษปางกอน) ซงหมายถงบรรพชนของพวกพราหมณ

ถามฉะนน หากใชในความหมายปจจบนของสมยนน กหมายถงพระพทธเจา หรอพระภกษในพระพทธศาสนาน เอง (ถาหมายถงพระพทธเจา บางทกเตม มหา เขาไปดวย เปน มหาอส หรอมเหส) โดยททวไปใชแตในคารอยกรอง คอคาถา ทงเพราะเปนคาสนเออตอฉนทลกษณในกรณนนๆ และเปนคายมใชในความหมายเทยบเคยง (ชาวชมพทวปคงพดถงอส/ฤาษปางกอน ดวยความเคารพขามเกรง อยางทเรยกวา in awe)

คาทสอง ‚ดาบส‛ มใชในพระไตรปฎกนอย แมกระทงในตวนบาตชาดกกมไมมากเลย (ชาดกในพระไตรปฎก เปนคาถา ใชคาวา ‚อส‛ คอฤษสะดวกกวา) แตในอรรถกถาชาดก นยมใชดาบสทวไปเปนคาพน

ขอสนนษฐานตอไปวา ทเปนอยางน เพราะ อส เปนคาทนยมสงวนไวกบความรสกทดงามศกดสทธนานบถอ ดงนน ในอรรถกถา แมจะเรมเรองวาบวชเปนฤาษ แตตอจากนน ดาเนนเรองวาไปทาอะไรๆ กใชคาวาดาบส

ยงถาเปนความเสยหาย เชน โกงหรอหลอกลวง กใชแตคาวา กหก -ตาปส กฏตาปส หรอกฏชฏล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๐๙

๑๐๙

(กหกพราหมณ และกหกภกข กม แตยงไมพบกหกฤาษ นอกจากแหงเดยวทถกเรยกวา ‚กหโก อย อส‛ แตเปนการถกผรษยากลาวหาวารายโดยไมเปนความจรง, อป.อ.๑/๘๒/๑๔๓)

สวน ‚ชฎล‛ ในพระไตรปฎกเอง มในสวนของพระสตรบอยครงกวาในชาดกเสยอก โดยมกเปนเรองปจจบนของพทธกาล แตกไมมากมาย คอแคในเรองชฎล ๓ พนอง มอรเวลกสสป เปนตน และในเรองเกณยชฎล (ในอปทาน มคาถากลาวถงสเมธดาบสโดยมคาวาชฎลเสรมในเชงประพนธ ) แตในชนอรรถกถา เชน อรรถกถาชาดก ใชคาวาชฎลไมนอย

วาถงในพระไตรปฎก ตรงนกขอเสนอขอพจารณาเชงสนนษฐานวา ในยคโบราณ นกบวชมแคจาพวกทคลายๆ กนน กใชคาเรยกวา ฤาษ

หรอดาบส ยนพน สวนชฎล มกใชเปนเพยงคาคณศพททบอกลกษณะวามนผมทรงชฎา

(‚ชฏล‛ แปลวา มชฎา) แตพอใกลพทธกาลเขามา มนกบวชประเภทตางๆ มากมาย ไวผม ปลงผม นงหมกนอยางนนอยางน การมผมมนทรงชฎากลายเปนลกษณะพเศษทจะสงเกตแยกจากพวกอน คาวา ‚ชฎล‛ กเลยกลายเปนคาเรยกชอนกบวชประเภทนไป

กอนผานตรงน ขอแทรกไวเปนทสงเกตวา คาเรยกในวงการบรรพชตเดม ทพทธศาสนารบมาใช นอกจาก อส (ฤษ) และสมณะ กมอกคาหนง คอ ‚มน‛ ซงเปนคาสงในศาสนาเกา แตทงนพระพทธเจาจะทรงยาอยเสมอถงการใชคาเหลานในความหมายแบบพทธ ซงกาหนดโดยคณสมบตทระบ

‚อส‛ นยมใชในคารอยกรองโดยมงทความรสกสงนาเคารพ ‚สมณะ‛ ใชคอนขางบอย จงตรสยาความหมายไวมากแหง เชนในคาถาธรรมบท สวน ‚มน‛ ตรสไวเปนสาคญ (ดไดใน มนสตร, ข.ส.๒๕/๓๑๓/๓๖๓; แถมดวยโมไนยสตร, อง.ตก.๒๐/๕๖๒/๓๕๒; ข.อต.๒๕/๒๔๕/๒๗๓ เปนตน)

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๑๐

๑๑๐

นกบวชนานาสารพด รายลอมสกดรอบภกษสงฆ

นกบวชนอกพระพทธศาสนาทงหมด มคารวมเรยกวา อญเดยรถย แปลวา ผถอลทธอน (บาล: อ ตตถย อ [อน] + ตตถย [ผถอลทธ] บางทเรยกสนๆ เพยงวา เดยรถย กใหรกนวาหมายถงอญเดยรถย)

อญเดยรถย คอนกบวชลทธอนนน ถาเปลยนใจละเลกลทธเดม มาขอบวชเปนพระภกษ จะตองอยตตถยปรวาสกอน เปนการปรบตวใหพรอม เปนเวลา ๔ เดอน หรอจนกวาสงฆพอใจ จงจะอปสมบทได

แตชฎลบชาไฟ (อยางอรเวลกสสป) ไดรบการยกเวน เพราะเปนกรรมวาท เปนกรยวาท คอเปนผถอหลกกรรมอยแลว (วนย.๔/๑๐๐/๑๔๗; พงสงเกตวา อรรถกถาไขความคาวา ‚ชฏลกะ‛ วาคอดาบส, วนย.อ.๓/๕๙)

ในวงการนกบวชทวไปนน ผทออกบวช อาจจะมาบวชอยกบฤาษทมชอเสยง มบรวารหมใหญกได แตจานวนมากทเดยวบวชเอง เชน เจาชายสตธตถะเสดจออกผนวช กทรงอธษฐานเพศบรรพชตเอง พระมหากสสปะ กอนพบพระพทธเจา กถอเพศบรรพชตบวชเองมาชนหนงกอนแลว พระเวสสนดรกถอเพศฤาษเอง (พระปจเจกพทธเจากบวชดวยตวทานเอง)

ฤาษมงานหลกทรกนทวไป คอการบาเพญฌาน และมความสขอยกบฌานกฬา ทานทเกงกไดสมาบต ๘ จนสงสดถงอภญญา ๕ เรองฤทธทรงญาณ บางกบาเพญตบะเผาบาปดวยการทรมานตนตางๆ บางทมตบะแกกลาจนเทวดาแมแตพระอนทรเดอดรอน บางกบชาไฟ ตามลทธในสายของพราหมณ อนถอวาการบชาไฟน และการดาผดอาบนาศกดสทธ จะทาใหบรสทธหมดจดจากบาปทงปวง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๑๑

๑๑๑

(การบชาไฟเปนมข คอเปนหวหนา หรอเปนประธานของการบชายญทงปวง - า)

อยางพระเวสสนดรบวชเปนฤาษ กอยกบการบชาไฟแบบพราหมณ พระโพธสตวในหลายชาดกออกบวชเปนฤาษ เจรญฌานจนไดสมาบต ไดอภญญา ๕ แลวกไปจบแคพรหมโลก (ยงเปนพระโพธสตว คอยงแสวงหา ยงไมไดบรรลโพธญาณ ยงลองผดลองถกอย)

ในลทธฤาษชไพรน พระพทธศาสนายอมรบเรองการเจรญฌาน เฉพาะในแงจะนาสมาธทไดมาใชพฒนาคณภาพของจตใจ และเปนฐานในการทางานของปญญา แตถาตดอยแคฌานสมาบตจนถงโลกยอภญญา กถอวาผดทางและอาจกลายเปนโทษ

สวนเรองตบะทรมานตน และการบชาไฟ บชายญ ทานใหเลกหมด

อยางไรกด ในคาสอนแกสงคมทอยมากบเรองเหลาน พระพทธเจาบางครงกทรงใชวธคงชอเดมของเกาไว แตเปลยนความหมายใหม

ดงเชน ‚ตบะ‛ กใหใชในความหมายวาเปนความเพยรทางจตในการเผากเลสคอทากเลสใหหมดสนไป หรอความเขมแขงคงทนอยไดในความสจรตชอบธรรม และการไมยอมปลอยตวไปตามกเลสหรอการปรนเปรอบารงบาเรอ เรมตงแตการรกษาศลอโบสถ

การบชาบาเรอไฟ กเปลยนเปนใหดบไฟกเลสแหงโลภะ โทสะ โมหะ หรอจะบชาไฟกได แตไฟนนใหหมายถงบคคลทจะตองดแลเอาใจใสบารงใหดมฉะนนจะเกดโทษ เหมอนตองคอยดแลบาเรอไฟ ไดแก บดามารดา บตรภรรยา คนในปกครอง และสมณพราหมณ ทงนทานเลยนศพททเปนชอไฟบชายญของพราหมณ คอ อาหไนยคค คหปตคค และทกขไณยคค

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๑๒

๑๑๒

สวนการบชายญ พระพทธเจากทรงใหเปลยนความหมายจากการบชาเทพเจา มาเปนการเกอกลชวยเหลอเพอนมนษยในสงคม

ควรทราบดวยวา ผทออกบวชอยางทวาน มใชเลกละครอบครวเสมอไป บางรายกมาบวชอยดวยกนทงสามและภรรยา หรอทงครอบครว พรอมทงบตรธดา (เปน ‚สปตตภรยปพพชชา‛) แตทงสองฝายอาจจะถอพรหมจรรย เชน พระเวสสนดร กบพระนางมทร พรอมดวยชาล และกณหา-ชนา กถอพรหมจรรย เชนเดยวกบบดามารดาของสวรรณสามโพธสตว คอ ทกลดาบส กบนางปารกา

สตรทบวชเปนดาบสหญงเชนน เรยกวา ตาปส (คมภรภาษาบาลชาระไวไมตรงกน คมภรบาลอกษรไทยรนเกาเรยกวา ตาปสน , นาสงเกตดวยวาทเรยกนกบวชหญงในปาวา ตาปส หรอตาปสน น พบกรณเดยวเทานน คอปารกาตาปส มารดาของพระสวรรณสาม รายอน แมแตพระนางมทร เพยงบอกวาถอเพศฤาษ แตไมใชเปนคาเรยกตวบคคล)

ทบวชดวยกนทงสามภรรยา (หรอแมแตบวชฝายเดยว) กมใชถอพรหมจรรยเสมอไป ตวอยางรายใหญ คอ เกณยชฎล แหงอาปณนคม

ชฎลผนเปนพราหมณมหาศาล คอ ยงใหญ มงคง มทรพยสมบตมาก ตองการรกษาทรพยสมบต จงบวช เขาถวายบรรณาการแดองคราชา และสรางอาศรมบนท ดนผนใหญทไดรบพระราชทาน มกองเกวยนใหญประกอบการคา มบรวารมากมาย และมนกบวชเดกสาวรนผมจก (พวก ปรพาชกา ทจะพดถงตอไป) ไวคอยบาเรอกามคณในตอนกลางคน

เคยบอกแลววา ฤาษชไพรทอยปาลกแสนไกลเชนในแดนหมพานตนน ยงชพดวยเผอกมนผลไมปาทไปเกบไปหามากน (วนมลผลาหาร) หรอกนผลไมทหลนเอง (ปวตตผลโภชน) นานๆ จงจะเขามาในถนบานชานเมองหรอในเขตเมองเพอไดเสพของเคมของเปรยวบาง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๑๓

๑๑๓

เมอเขามาในถนบานเมองอยางนน พวกฤาษดาบสกพกตามโคนไม หรอบางทมาเฉพาะตว กอาจจะพกในโรงชางหมอซงมบรเวณกวางขวาง แตถาเปนคณะใหญ ซงอาจจะมจานวนหลายรอย กมกไปพกในอทยาน

แตทน กมฤาษดาบสบางพวกอยในปาทไมไกลนก หรอบางทออกจากปาลกมาพกอยในปาใกลถนชาวบานนอก (อยางในคนธารชาดก, ข.ชา. ๒๗/๑๐๔๓/๒๒๔; ชา.อ.๕/๑๘๑) จะมาพกชวคราว หรอมาแลวมาเลยกตาม กอาจจะมารบภกษาจากบานคนทอยในปา หรอออกมาหารบภกษาในหมบานชายแดน

ตรงนกขอสนนษฐานหนอย เรองอาจจะมาดวยกนหรอทานองเดยวกบพวกฤาษปางกอนโนนทกลายมาเปนตนกาเนดของคนวรรณะพราหมณ ทเลามาแลววา พวกพราหมณยคแรกทยงไมเปนวรรณะนน บางพวกเขามาอยในเขตบานเมอง ละทงการบาเพญฌาน หนมาผกมนตแตงคมภรทมาเปนพระเวท แลวไปๆ มาๆ เลยกลายเปนคนอยบานมครอบครว ทเรยกวาคนวรรณะพราหมณ

ทน อาจจะพรอมกนนนเอง นกบวชทเขามาในถนใกลบานชานเมองน บางพวกกอาจจะยงคงวถชวตแบบอนาคารกตอมา โดยไมกลายมาเปนคนบานในวรรณะพราหมณ

แลวจากพวกน กเกดมนกบวชทอยในถนบานชานเมองเพมขนๆ ซงกเปนอนสบเนองมาจากนกบวชพวกฤาษชไพรในปานนเอง

แลวนกบวชพวกอยในเขตบานเมองน ซงกพฒนาตอมา ทงมวถชวตตางออกไป และมลทธคาสอนของตนๆ ทเกดขนตามกาลเวลา กเกดมชอเรยกเปนนกบวชประเภทใหมๆ เพมขน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๑๔

๑๑๔

นกบวชในถนบานเมองทคอนขางคนชอกนด ไดแก ‚ปรพาชก‛ อาจจะเรยกเปนไทยทานองวา นกบวชอสระเรรอน หรอนกบวชสญจรเสร

(ปรพาชกบางคนยงอยอาศรมในปาอรญกม เชน ปรพาชกทนางกณฑลเกส ไปขอบวชหลงจากผลกสามอดตโจรตกเหวตายไปแลว ยงกวานน ในชาดกเรองหนง มผเขาไปบวชเปนปรพาชกในหมวนตประเทศ นบวาแปลกมาก แตพบกรณเดยวเทาน และปรพาชกผนกเขามาอยและมกจกรรมในเมองมาก แมกระทงชวยตดสนคดความของบานเมอง , มหาโพธชาดก, ชา.อ.๘/๕๓ สวนในเรองอนคงนบรอย มแตอสปพพชชา โดยมตาปสปพพชชา แทรกบางไมมาก)

นกบวชทงหลายนน บางทใชคาเรยกรวมๆ วา ‚ตาปสปรพพาชกา‛ (ดาบสและปรพาชก) และจาก ๒ คาน พอจะชวยโยงใหเหนความสมพนธระหวางนกบวชปากบนกบวชบาน และตนแหลงเดยวกนของนกบวชทง ๒ พวกนน โดยทดาบส (หรออส/ฤาษ) นนเองเปนทมาของปรพาชก และในทสดกเรยกรวมปรพาชกเขาในคาวาดาบสไดดวย

ทน พวกนกบวชทอาจจะเรยกวากากงหรอครงกลาง เชน อยรมปาชายบาน และอาจจะดาเนนชวตเปนอยอยางทมองไดทงสองแบบ บางทคนเดยวกนกเรยกเปนดาบสบาง เปนปรพาชกบาง บางทเรยกวาดาบส แตบวชลกศษยกลายเปนเรยกวาปรพาชก (ถาเปนหญง กเปนปรพาชกา, คาบาลวา ‚ปรพพาชกา‛) หรอจะเลอกเปนดาบส หรอเปนปรพาชก กได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๑๕

๑๑๕

นกบวชปา-นกบวชบาน จดรวม-จดแยก

กเลยจะยกตวอยางมาใหด จะไดพอมองเหนจดแบงหรอจดแยกระหวางนกบวชปาหรอดาบส กบนกบวชเมองหรอปรพาชก

ดงเรองในกมภการชาดก (ชา.อ.๕/๑๙๖) สามบอกภรรยาวาจะไปบวช แตภรรยาชงหนไปบวชกอน โดยไปบวชในสานกดาบสใกลเมอง (ไมใชในปาลกทไกล) เปนปรพาชกา ฝายสามจาใจตองอยเลยงลกตอไปกอน พอลกรความแลวกไปบวชเปนฤาษอยใกลเมองเหมอนกน

ทจรง เรองทนาจะชวยใหชดมาก คอเรองของพระกณฑลเกสเถร แตพอดมขอมลขดแยงกน จงฟงไดไมเตมท ถงกระนนกขอนามาเลาไว เมอพจารณาแลว กไดประโยชน จะชวยใหเขาใจชดยงขน

เลาตามอรรถกถาธรรมบท (ธ.อ.๔/๙๘) วา นางกณฑลเกส หลงจากผลกสามอดตโจรตกเหวตายไปแลว ไดตดสนใจจะบวช จงเขาปาไปเรอยๆ จนถงอาศรมของพวกปรพาชกแหงหนง (ตามปกต ปรพาชกอยในอาราม กรณนอาจจะเปนดาบสกากงอยางทวาขางบน หรอไมกเขยนเผลอ คาวาอาศรมของปรพาชก พบแหงเดยวเทานในคมภรเทาทม นอกนนมแตอารามของปรพาชกซงพบมากมาย) จงเขาไปขอบวช

เมอบวชแลว กถามทางสานกวา การบวชของทนนมอะไรเปนประโยชนหรอจดหมายสงสด ไดรบคาตอบวาใหเลอกเอา จะทากสณบรกรรมจนไดฌาน หรอมฉะนนกเรยนวาทะมากมายตงพนใหชานาญ เอาไปเทยวทาโตตอบปญหากบคนเกงทวพนชมพทวป ใครตอบปญหาของเธอ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๑๖

๑๑๖

ไดคอชนะ ถาเปนคฤหสถ กใหยอมตวเปนภรรยาของเขา ถาคนชนะเปนนกบวช กใหบวชเขาสานกของนกบวชนนไป

(ถาเลอกอยางแรกคออยเจรญฌาน กคอเปนดาบสหญง ถาเอาอยางหลง คอเทยวโตวาทะ กเปนปรพาชกา)

กณฑลเกสบอกวาจะเจรญฌานเธอคงไมไหว จงเลอกอยางหลงเปนปรพาชกา เรยนวาทะเจนจบแลวเทยวจารกไปในถนแดนตางๆ ทาคนไมวาใครใหโตวาทะตอบปญหาของตน ไมมใครสได จนมาพบกบพระสารบตร ซงตอบปญหาของเธอไดหมด แตเธอตอบปญหาของทานไมได จงยอมแพและตามพระสารบตรมาเฝาพระพทธเจา ขอบวชเปนภกษณ ตอมา พระภททากณฑลเกสาเถรไดรบยกยองเปนเอตทคคะในบรรดาผตรสรฉบไว

ทวาขอมลขดแยงกน คอ นเลาตามอรรถกถาแหงธรรมบทวากณฑลเกสบวชในสานกปรพาชก แตในอรรถกถาแหงองคตตรนกาย (อง.อ.๑/๒๔๓/

๓๒๘) และอรรถกถาแหงเถรคาถา (เถร.อ.๑๒๙) วาเธอบวชในสานกนครนถ ไดรคาสอนแลวไมพอแกใจ จงหาความรเองจนเกงไมมใครส แลวเทยวทาโตวาทะมาจนพบพระสารบตรแลวไดบวชเหมอนขางตน

เหตหนงททาใหเรองผดแผกกน คงเปนเพราะคาเลาประวตของพระเถรเองในพระไตรปฎก (ข.อป.๓๓/๑๖๑/๓๒๘) บอกไวรวบรดและเปนความรอยกรอง ใชถอยคาทไมระบลงไป แตพทธบรษทเวลานนคงรกนด คอทานเลาวา ‚ฉนเขาไปยงสานกของพวกนงขาว บวชแลว คราวนน เขาเอาแหนบถอนผมของฉนจนหมดสน‛ (พระไตรปฎกแปลภาษาไทยเตมคาวา ‚ปรพาชก‛ ลงไปในคาแปลเหมอนกนทง ๓ ชด แตในขอความบาลเดมไมม) เมอดตามขอความททานเลาน นกบวชนงขาวใชแหนบถอนผมจนหมด กชวนใหเหนวาเปนพวกนครนถตามอรรถกถาแหงองคตตรนกาย และเถรคาถา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๑๗

๑๑๗

แลวกในเถรคาถา ทานพดถง ตวเองเปนคารอยกรองไมระบเชนเดยวกน (ข.เถร.๒๖/๔๔๗/๔๕๗) วา ‚เมอกอนนน เราน ถอนผม อมขฟน มผาปดกนกายผนเดยว เทยวไป‛ (ลนเกส ปงกธร เอกสาฏ ปเร จร) นแหละอรรถกถาแหงเถรคาถาจงบอกวาเปนไปตามจารตของนครนถ

อยางไรกตาม เมอมองในความหมายอยางกวางทเคยบอกแลววา บางทใชคาวาปรพาชกเรยกนกบวชบานนกบวชเมองคลมทงหมด (นครนถเปนนกบวชกลมสาคญทปกตเรยกตามชอลทธของพวกเขาเอง) ถาอยางน กพดไดวาบวชเปนปรพาชกนนแหละ แตเปนประเภทนครนถ แลวอรรถกถาทงสามกเปนอนไมขดกนในเนอหารวมๆ

ตรงนกเลยแถมอกหนอยใหเหนวา นครนถ กบ ปรพาชก น บางททงคาทงคนกปนเปกนไปได อยางในประวตของสจจกนครนถ (ม.อ.๒/๓๕๓/๑๗๕) วา นครนถชาย ( ) ( ) คนหนง อยคนละทศคนละทาง ตางกเปนผเจนจบวาทะ เทยวโตวาทะไปทว (นกคอวถของปรพาชก) ในทสดมาบรรจบเจอกนทเมองเวสาล พวกเจาลจฉวรเรองแลวชอบใจ จดใหสองคนนโตวาทะแขงกน ในทสดผลปรากฏวาเสมอกน

พวกเจาลจฉวไดฟงการโตวาทะนตลอดแลวชอบใจมาก คดวาสองคนนเกงตอเกง ถามลก กคงจะไดคนททวเกง จะฉลาดเฉยบแหลมมาก เลยขอใหทงสองนครนถอยทเมองเวสาล และจดการววาหให พรอมทงอปถมภบารง

นครนถหญงชายคน อยดวยกนจนมธดา ๔ คน คอ สจจา โลลา ปฏาจารา (คนละคนกบพระปฏาจาราเถรทเปนอครสาวกาฝายซาย, แตอรรถกถาชาดก วาชอ ปฏจฉาทา) และ อาจารวด (คนหลงนบางแหงวาชอ อวธารกา บาง สวาวตกา บาง สลาวตกา บาง) และบตร ๑ คน เปนคนสดทองชอวา สจจกะ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๑๘

๑๑๘

ธดาทงสเรยนวชาวาทะจากพอแมจบจนเกงดแลว นครนถพอแมกใหออกเทยวโตวาทะอยางทตนเคยทามา โดยใชหลกทวา ใครสามารถตวาทะของฝายตนตกไปได ถาเปนคนบาน กยอมตวเปนภรรยา ถาเปนนกบวช กบวชเขาสานกของทานผนนไป ทงสคนกเปนปรพาชกาเทยวโตวาทะไป จนมาพบและแพพระสารบตร แลวบวชเปนภกษณทงหมด

สวนบตรคนเลกคอสจจกะนน มสตปญญายอดเยยม ไดอยประจาทเมองเวสาลนน (ในพระสตรเรยกวา สจจกะ นครนถบตร ในอรรถกถาบางทเรยกสนๆ วาสจจกนครนถ) ไดเปนอาจารยสอนศลปวทยา แกพวกลกเจาลจฉว และดวยความเกงกาจเปนเจาวาทะ กลาพองตนวาสมณพราหมณไมวาผใด ถงจะเปนพระพทธเจา กไมสามารถมาประวาทะกบตนได อยาวาแตคนเลย แมแตเสาเจอตวเขากยงสนสะทาน

แลววนหนง เขาบอกวาจะไปสนทนากบพระพทธเจา จะใชวาทะฟดฟาดฉดกระชากลากจงพระพทธเจาตามชอบใจใหอบจนหมดทางไป และไดพาเจาลจฉวมากมายไปเฝาสนทนาถามปญหากะพระพทธเจา แตในทสดปรากฏวาเขาเองอบจนและยอมรบออกมาวาตนกรางกราวคะนองปากไมสมจรง พระพทธเจาตางหากททรงปราบเขาได และไดนมนตพระพทธเจาพรอมดวยภกษสงฆไปฉนทบาน (จฬสจจกสตร, ม.ม.๑๒/๓๙๒/๔๒๒)

เลาโนนเลาน ไปๆ มาๆ เลยยดยาวกนใหญ เอาเปนวา เรองพระกณฑลเกส หรอพระภททากณฑลเกสาเถรน ถงแมอรรถกถาทงหลายจะเลารายละเอยดตางกนไปบาง ไมวาเรองของตวทานเองจะเปนอยางไร แตเรากไดความรความเขาใจเกยวกบเรองราวของนกบวชเพมขน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๑๙

๑๑๙

เขาบานเขาเมอง เจอนกบวชเรรอน จนถงชเปลอย

ตอนน อาจจะลองพดทานองสรปใหเหนภาพรวมของนกบวชบานนกบวชเมองไวทหนง ขอใหชวยพจารณา อาจจะชวยกนตรวจสอบและขดเกลาใหลงตวแนชดตอไป คอคงจะเปนทานองนวา

‚ปรพาชก‛ เปนคาหลวมๆ เรยกนกบวชบานนกบวชเมองไดอยางครอบคลม

แตนกบวชพวกใดรวมตวเปนกลมใหญ เชนอาจจะมอาจารยหรอหวหนาทมชอเสยงมาก กลายเปนลทธสาคญอนมชอเฉพาะทรกนกวางขวางออกไป กนยมเรยกนกบวชในกลมหรอลทธนนตามชอเฉพาะของเขา เชนพวกนครนถ

สวนนกบวชทเปนกลมเลกกลมนอย หรอเปนสวนตวกระจดกระจายกนไปตางๆ มากมาย กเรยกสาดคลมไปวาปรพาชก (บาลวา ‚ปรพพาชก‛) และพวกรายยอยเหลานกจะมลกษณะเดนในแงทเทยวจรไปอยางอสระเสร เชน เทยวถกเถยงแลกเปลยนความร หรอไปเทยวหาคนทจะโตวาทะดวยอยางทพดมาแลว จนเวลาพดถงปรพาชก กจะนกถงความหมายในแงน

โดยลกษณะเดนทเปนคนเสร มความรเชยวชาญ เทยวถกเถยงโตวาทะไปเรอยน ผรชาวตะวนตกทมาเปนนกภารตวทยา บางทเรยกพวกปรพาชกวา ‚sophist‛ เปนเชงเทยบเคยงกบกรกโบราณ

เมอมคนมาสมครเปนศษยมากขน กกลายเปนสานกเปนวด (เรยกวาอารามเหมอนในพทธศาสนา) บางรายเปนสานกยอยจนถงสานกใหญขนมา กยงเรยกวาปรพาชก อยางสานกของทานสญชย ทพระสารบตรและพระโมคคลลานเคยอยกอนไดพบพทธศาสนา

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๒๐

๑๒๐

แมแตคนชนสงวรรณะกษตรย อยากใหลกสาวไดเลาเรยนรลทธตางๆ กยงพาลกสาวมาสงเขาสานกปรพาชก ดงในกรณของปรพาชกามารดาของพระสภยเถระ แตเมอเขาอยในสานกแลว มปรพาชกมามความสมพนธทผดทางเพศ พอพวกเหนตงครรภกขบไลไสสง ไปคลอดลกในสภาระหวางทาง (ลกจงชอวา ‚สภยะ‛) อนนกอาจจะรวมอยในบทบาทของสมณมณฑลในดานทเปนทางออกจากสงคมระบบวรรณะเวลานน เปนชองทางไดเลาเรยน แตคงเปนเพราะความเสรทไรระเบยบ เมอมาอย กตองยอมเสยงภยหนอย

แลวก สาหรบปรพาชกานน เหมอนจะเปนธรรมเนยมเลยวา เมอไปโตวาทะกบใคร หากวาแพเขา ถาฝายทชนะเปนคฤหสถ กใหไปเปนภรรยาอยกบเขา แตถาผชนะนนเปนบรรพชต (ทงทตวเองกเปนบรรพชต) กใหไปบวชเขาในสานกหรอในลทธของเขา

แตแปลกวา ธรรมเนยมนเหมอนกบบอกวา คนทไปโตดวยนมแตผชายอยางเดยว และไมบอกวาถาปรพาชกาเปนฝายชนะ จะทาอยางไร มองงายๆ ในภาพรวม หรอโดยเทยบกน ปรพาชกาคงมจานวนนอยนดเทานน

พอพดมาถงตรงน กเลยแทรกเพมอกหนอยวา เทาทพดมาแลวจะเหนวา ทงนกบวชปา ทงนกบวชบาน มหลากหลายสารพด มทงทอยโดดเดยวลาพงผเดยว มทงทพาครอบครวออกมาบวชอยดวยกนกบบตรภรรยา โดยทวไปกถอพรหมจรรย แตทไมถอกไมนอยเหมอนกน หรอบางกถออยางหลวมๆ เพราะไมมวนยทแนชด

แลวกมกลมยอยๆ สานกเลก สานกนอย ไปจนถงสานกของอาจารยใหญทมชอเสยงมาก มศษยในสานกหลายรอยหลายพน มทงทบวชเอง และทไปขอบวชในสานกอาจารย อกทงลทธและขอปฏบตกมหลายอยาง ตางๆ กนไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๒๑

๑๒๑

สาหรบนกบวชปา พวกฤาษ ดาบส ชฎล ไดพดไปแลวพอใหเหนถงหลกและขอปฏบตในลทธวาโดยทวเปนอยางไร คราวนจะหนไปดทางพวกนกบวชบานบาง

พวกนกบวชบานทใชคากวางวา ‚ปรพาชก‛ นน จะรจกไดดขนเมอจาแนกแยกประเภทออกด มคมภรบางแหงชวยอธบายเรองนไวบาง (คมภรทชวยมาก พงด สารตถทปน-ฏกา 3.241 และ สลกขนธวคคอภนวฏกา 2.368 แตทงสองทบอกนเปนฉบบอกษรพมา, ของไทยม สารตถทปน, วนย.ฏ.๔/๑๐๔/๑๖๔) ขอจบความทานองสรปมาใหดกนดงน

ปรพาชก ม ๒ ประเภท คอ ปรพาชกนงผา กบปรพาชกไมนงผา ๑. ปรพาชกนงผา (ฉนนปรพาชก) เชน ปรพาชกในสานกของ

ทานสญชย (ฉบบอกษรพมาเรยกสญจย) มอปตสสะ และโกลตะ เปนตวอยาง ตามปกตนงหมผาขาว

๒. ปรพาชกไมนงผา (นคคปรพาชก หรออจฉนนปรพาชก) แยกออกไปอกเปน ๒ แบบ คอ

ก) อเจลก เปนพวกชเปลอย คอไมนงผาเลย ข) อาชวก เปนนกบวชเปลอยครงทอน โดยทอนบนหมผาผนหนง

สอดซอกรกแร แตทอนลางเปลอยหมด เนองจากพวกปรพาชกไมนงผานน เวลาพดถง มกออกชออยแลววา

เปนอเจลก หรออาชวก ดงนน เมอพดเปนกลางๆ วาปรพาชก จงมกหมายถงปรพาชกประเภทนงผา

สวนพวกนครนถ กเปนนกบวชทถอสาคญในเรองการนงหมเชนกน นครนถนนใชผาขาวผนเดยวปกปดกายครงหนง

แตตางกบพวกอาชวก คอ พวกอาชวก ปดกายทอนบน เปลอยทอนลาง สวนพวกนครนถ ปกปดกายดานหนา ปลอยเปลอยดานหลง

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๒๒

๑๒๒

(อาชวกเปลอยทอนเดยว นครนถเปลอยดานเดยว) มเรองมาวา (ธ.อ.๗/๑๓๒) ครงหนง พระภกษทงหลายสนทนากนวา

พวกนครนถนยงดกวาพวกอเจลก ยงรจกอายบาง จงปดกายดานหนาเสยดานหนง ไมเหมอนพวกอเจลกทเปลอยหมดลอนจอน ฝายพวกนครนถไดยนเขา กเถยงวา พวกเขาไมไดหมผาปดเพราะเรองอายอะไร แตเขาปดเพอกนฝนละอองซงเขาถอวาเปนสงมชวต (เหมอนรางกายทเปนชวตนทรย-ปฏพทธ) ไมใหตกลงไปในภาชนะทใชภกขาจาร (เขาในหลกอหงสา)

ปจจบนน พอพดถงนครนถในอนเดย คอทเรยกกนตามฝรงวาศาสนาเชน กมกนกกนวาไมนงผา หรอถาใครรเรองมากหนอย กบอกวาม ๒ นกาย คอพวกนงผา กบพวกเปลอย แตในคมภรพทธศาสนา ไมพบวามนครนถเปลอย มแตบอกวานงผาขาวผนเดยวปดดานหนา อยางทวามาน (ใน อ.อ.

๕๔/๓๖๒ พบคาวา ‚นคคนคณฐ‛ ดเผนๆ อาจจะเขาใจวาเปน ‚นครนถเปลอย‛ แตทจรงเปน ๒ พวก คอ ‚นกบวชเปลอย และนครนถ‛)

คาเรยกชอนกายทงสองของนครนถ (ทคมพร – นงทศคอเปลอย กบ เสตมพร/เศวตามพร - นงขาว) กไมปรากฏในคมภรบาล จนกระทงมาพบ ‚ทคมพโร‛ ใน อภธานปปทปกา ซงเปนคมภร (พจนานกรมนามศพทคาพอง) สมยหลงมากๆ (แตงโดยพระโมคคลลานะ ในลงกาทวป ใกลๆ พ.ศ. ๑๗๐๐)

ตาราประวตศาสตรบอกวา พวกนครนถแตกแยกกนครงสาคญในคราวอพยพลงใตในสมยพระเจาจนทรคปต (พระอยกาของพระเจาอโศกมหาราช, พ.ศ. ๑๖๒–๑๘๖) ซงนามาสการเกดเปน ๒ นกาย ใน พ.ศ. ๖๒๓ หรอ ๖๒๖ พวกอพยพลงใตเอาจรงเอาจงกบการทตองเปลอยกาย และถอวารปศาสดาของตนจะตองเปลอย (คงเพราะเหตน รปนครนถในถาของเชนทเอลโลรา จงเปนปฏมาเปลอย)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๒๓

๑๒๓

ตบะใหญ-อหงสายอย-ไมบชายญ สความพอด

การทนครนถถอหลกอหงสา เครงครดมาก กนาสงเกต อยางเรองทเขาตอบโตพระภกษเมอกนวา การทเขานงหมผาผนเดยวปดกายดานหนานน ไมใชเรองกนอาย (ถายงอาย กแสดงวายงมความยดตดถอมนอย, นครนถแปลวา ‚ไมมความยดมน‛) แตเขาถอภาชนะภกขาจารอยขางหนา (เทยบกบพระกคอบาตร) เขาจงนงหมผาปดดานหนาบงภาชนะภกขาจารนนไว เพอไมใหฝนละอองตกลงไป (หลายคนอาจจะบอกวาทาไมไมทาฝาปดภาชนะเสยเลา) ทงนเพราะเขาถอวาฝนละอองเปนสงมชวต ตกลงไปในภาชนะภกขาจารจะถกทาลายหรอทาราย (คงจะแหลกลาญพกลพการยอยยบเพราะเขาไปปนเปในอาหาร หรออะไรทานองน)

นเปนการถอทละเอยดออนมาก ทพอจะเหนงายกวานกเชน เพราะเกรงจะทาใหสตวตาย จงเอาผาปดปาก จงไมอาบนา เวลาเดน มอกถอไมกวาดพเศษ กวาดทางขางหนากอนกาวไป ไมจดไฟ เปนตน

เมอมองในแงของนครนถหรอเชนน กตองเหนวาการประพฤตปฏบตของชาวพทธ รวมทงพระภกษนน ยอหยอนมาก แตชาวพทธกมองนครนถวาสดโตง ไมสมเหตผล ไมถกตอง อยางเรองจดไฟ ถาถออยางน ไมตองถงจดไฟทมเปลวมควน เอาแคเปดไฟฟาใหแสงสวางในบานหรอทพกอาศย แมลงมาเลนไฟ จงจกมากนแมลง ดงนน การเปดไฟฟานกเปนเหตใหแมลงตาย กตองไมเปดไมใชไฟฟา หรอถาจะเปดไฟ กตองคอยเฝาคอยตามไลไมใหจงจกกนแมลงอยตรงนน เปนอนไมตองทาอะไร แถมอาจจะมคนทวงวาทตามไลจงจกไมใหกนแมลงนน กเปนการเบยดเบยนจงจกอก

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๒๔

๑๒๔

ทจรง ถาคดสบสาวลงไปใหละเอยด ทเรามชวตอยแตละขณะน กเปนการชวยสตวชวยชวตบางอยางใหเปนใหเจรญขน พรอมกนนนกเปนเหตใหสตวใหชวตบางตวดบดนสนไป ถาจะไมใหตนเปนเหตใหชวตใดๆ เปนอนตรายเลย มทางเดยว คอดบชวตของตนเสย ไปๆ มาๆ จะถออหงสาใหสมบรณ เลยตองฆาตวตาย

ทางพทธศาสนาสอนใหอหงสา นแนนอน แตมหลกทเปนจดตดสนโดยใหเอาเจตนาเปนเกณฑ เมอการนนเปนประโยชนทชอบธรรมเปนธรรม เราม เจตนาทาตรงตามความหมายและจดม งหมาย โดยไม คดจะเบยดเบยนทาใหเสยหายเปนอนตรายแกใคร กไมผด

แตพรอมกนนน เพอไมเปดชองแกความเรอยเฉอยปลอยปละละเลยไมใสใจ โดยถอวาฉนไมไดเจตนานะ ซงจะทาใหเกดความเสยหายอกดานหนง ทานกใหหลกความไมประมาทประกบไว ทจะใหทาการดวยความระมดระวงรอบคอบ โดยทาเมอไดพจารณาอยางเตมทดทสดแลว ทจะปดกนปองกนไมใหเกดความเสยหายกระทบกระเทอนโดยไมไดตงใจ ทงผลขางเคยง ผลพวง และผลพวงทงหลาย

เมอพรอมดวยเจตนาทดงามบรสทธ และสตปญญาทไตรตรองมองเหนทะลตลอดทวรอบแลว กทาอยางไมประมาททงในเวลาททานนดวย ไดเทาไรกเทานน

ครนทาแลว กดวยความไมประมาทนนแหละ กตามตรวจสอบวาผลทออกมาเปนอยางไร มอะไรเสยหาย หยอนไป บกพรอง จะไดเตรยมปรบแกเพอใหการทจะทาอกตอไปไรโทษเตมประโยชน เปนความไมประมาทอกชนหนง คอไมประมาทในการศกษา อยางนจงจะมการฝกฝนปรบปรงพฒนาสความสมบรณตอไป ไมใชตดจมปลอยใหตนไมไปไหน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๒๕

๑๒๕

เรองเจตนาน จะเหนวาเปนองคประกอบสาคญททาใหขอปฏบตเกยวกบอหงสาแมแตในเรองทวไปของชวตประจาวนตางกนออกไป

ดงทในพระพทธศาสนา แมแตพระภกษทตองระวงเวนหางไกลการเบยดเบยน กฉนเนอสตวได เมอเจตนาทจะฆาหรอใหฆานนไมม

พทธวนจฉยกมเปนตวอยางวา พระภกษใหลกศษยนาเนอสตวทเสอสงหเปนตนกนเหลอทงไว เอามาทาอาหารใหฉน ไมเปนอาบต ไมมความผด หรออยางเรองพระอบลวรรณาเถรทเลาแลวขางตนวา พวกโจรไปปฏบตการของตนเสรจแลว ฆาววเอาเนอมาในปาจะกนกน หวหนาโจรขณะเดนผาน บงเอญมองเหนพระเถรนงสมาธอยทโคนไมตนหนง จงเดนเลยงไปทางอน แลวดวยความมนาใจกไดเลอกเนอสวนทดหอใบไมมาแขวนหรอวางใหทตนไมใกลๆ แลวกไปทากจของเขาตอไป พระเถรกไปหยบเอา และยงนาไปฝากถวายพระพทธเจาดวย

ใครจะบอกวา เพราะพระภกษฉนเนอสตว จงเปนเหตใหเสอสงหฆากวาง หรอจะวา เพราะพระเถรฉนเนอสตว จงเปนเหตใหโจรฆาวว กมองไมเหนเหตกบผลจะสงมาถงกน

กรณอยางวานแหละทพงพจารณา เพอเขาใจการไมหามพระภกษฉนมงสะ แตทจรงยงมคนทคดลกลงไปอก คอ ซากสตวทเสอกนเหลอทงอยนน เสอยงอาจจะหวงของกนของเขา เดยวอาจจะมากนตอ ถาเราเอามากน กจะเปนการแยงชงหรอขโมยทรพยของเสอ และกเปนการเบยดเบยนเสอดวย อนนทานกไมใหมวถอ

เดยวจะเปนอยางพระคดมาก รบประเคนอาหารไวแลว หนไปทาอะไรหนอย พอจะฉน มดมาขนกนกนเยอะ มานกวาตอนน อาหารเปนของมดแลว เขากนกนอย จะไลมด กจะเปนการแยงชงสมบตของมด และเบยดเบยนมด นกเลยเถดไป

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๒๖

๑๒๖

อยางทเคยเลา ในยคเรมตนปญหาสงแวดลอม เฟองเรองนเวศวทยา โยงมาหาเรองสทธมนษยชน (ขยายไปถงสทธของสตว) ในอเมรกา นกศกษาชนบณฑตศกษาคนหนง ไปลอบปลอยปลาโลมาออกจากสถานทดลอง กถกจบฐานลกทรพย เขาอางวาปลาควรมสทธในชวตของมน เขาจงปลอยใหมนมอสรภาพ เขาไมไดลกขโมยอะไร แตเขาถกตดสนฐานลกทรพย นกเปนความขดแยงทตางฝายกคดไปได บางทกถกกจรงทงสองฝาย แตเปนคนละแง จงไดแคตกลงกนวาจะเอาแคไหนอยางไร

เมอเปนผปกครอง หรอผรบผดชอบสงคม มคณธรรม กตองพจารณาวา ในเรองนน มนษยมสทธไหม และควรมสทธแคไหน แลวจะใหสตวอยเปนสข ไมถกเบยดเบยนแคใด แลวกตองมาลงทกฎหมาย คอวนย วาเอาแคไหนอยางไร โดยทวนยกคอการจดการกบสมมต ทเปนเรองตกลงกน

คนเขาปา จๆ เจอเสอโผลมา เสอจะกนคน ถงคนจะอางสทธในชวตของตนอยางไรๆ เสอกไมฟง มนกจะกนคนนนอยางเดยว คอเสอไมตกลงดวย มนไมยอมรบสมมต แตคนทงหลายนนพอจะพดจาตกลงกนได กวางวนย ตงกฎขนมา ใหมสทธกนอยางนๆ ดวยเหตผลอยางนๆ เอาแคนๆ นะ

ทสมมตกนขนมา กเพราะวา ตามจรงของธรรมชาต ตามสภาวะแทๆ นน กไมมอะไรเปนของใครเลย ไรนาขาไทกยดถอกนไป แตไมเปนของใครจรง มองไปใหถงทสด กเปนแคสภาวะของธรรมชาตเทานน เอาเขาจรง แมแตตวเราทจะเปนเจาของอะไร กไมม จงมาตงวนยจดการสมมตกนโดยมเจตนามงด ดวยปญญาทรเขาใจปญหาเหตผลและจดหมายใหด

เมอจดตงสมมต มวนยเทาทคดวาดแลว ถงแมวนยนน ถงแมกฎบตรกฎหมายนน จะเปนสมมตตามตกลง ไมมสภาวะเปนจรง แตคนทปฏบตหรอไมปฏบต มเจตนา และทาหรอไมทา กดวยเจตนา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๒๗

๑๒๗

แลวเจตนาในใจคนนน เปนสภาวะของธรรมชาตทมจรงเปนจรง เรากมาฝกคนพฒนาคนกน ใหเขาม ใหเขาทาการดวยเจตนาด ทไมเปนโลภะ ไมเปนโทสะ ใหมเมตตากรณา แตบางทเขาไมไดมเจตนาราย หากดวยไมรไมเขาใจ กทาเสยหาย กตองแกโมหะดวย โดยพฒนาปญญากนขนไปอยางไมประมาท ไดแคไหน กจะดทสดแคนน

ดงนน เมอจดสมมตแลว กตองมาวากนทเจตนา และวนยกมาบรรจบกบธรรมทน

นกเปนหลกทวไป สวนในกรณของเรองกนหรอไมกนเนอสตว เมอสถานการณเปลยนไป แตกตางเปนอยางอนทมเหตผลละเอยดออนลกลงไป เชนเกยวกบภาวะของยคสมย กควรยกมาพดกนดวยเมตตาตามเหตผล ไมควรตองเหมอนเอาเปนเอาตายจนจะกลายเปนไมมอหงสาแมแตแคในการพดจากน

อหงสา น ปจจบนมกมองกนวา เปนหลกการทเดนของศาสนาเชนคอของพวกนครนถนน และของพระพทธศาสนาดวย

แตถามองดในพทธกาลตามเรองทพบไดทวไปในคมภร อหงสาเปนหลกธรรมสาคญจรง แตไมไดถอกนวาเปนจดเดน ไมใชหลกใหญของลทธ หลกลทธของนครนถคอการบาเพญ ‚ตบะ‛ ตงแตปลงผมดวยการถอนทละเสน อยางทพระภททากณฑลเกสาไดเจอมาและเลาไว

ทงน เปนไปตามทฏฐของนครนถวา ความสขจะลถงดวยความสขไมได แตความสขนนจะตองลถงดวยความทกข และเขามหลกการวา สขทกขอยางหนงอยางใดกตาม ทใครๆ ไดประสบนน ลวนเปนเพราะกรรมททาไวปางกอน ตามนยฉะน โดยทากรรมเกาใหสนไปดวยตบะ ไมทากรรมใหม กจะสนกรรม เพราะสนกรรม กสนทกข เพราะสนทกข กสนเวทนา เพราะสนเวทนา ประดาทกขกจะโรยราหมดไป ดงนน นครนถจงบาเพญตบะดวยความเพยรอยางแรงกลามทกขเวทนาเจบแสบ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๒๘

๑๒๘

ดงเรองทพระพทธเจาตรสสนทนากบนครนถในพระสตรหนง และเปนพระสตรหนง (จฬทกขกขนธสตร, ม.ม.๑๒/๒๑๙-๒๒๐/๑๘๕-๖; เทวทหสตร, ม.อ.๑๔/๑/๑)

พระพทธเจาตรสเลาวา พระองคเอง กอนตรสร กทรงดารวา ความสขจะลถงดวยความสขไมได แตความสขนนจะตองลถงดวยความทกข จงไดเสดจออกผนวชจนกระทงทาทกรกรยา บาเพญตบะ ดวยความเพยรอยางแรงกลา ไดรบทกขเวทนาแสนสาหส กไมเปนผลอะไร ไดทรงตระหนกวานนไมใชทาง จงทรงละเลกเสย และดวยทรงระลกถงความสขทปลอดกามปลอดอกศล จงทรงดาเนนในมรรคาแหงความสขอยางนนสการตรสร (โพธราชกมารสตร, ม.ม.๑๓/๔๘๙/๔๔๓, ๕๐๕/๔๕๙)

อหงสานาจะเปนหลกการทถอกนคอนขางทวไปในวงการสมณะ ในพระพทธศาสนาสอนยาไวมาก และการทเนนหลกนมาก เหตผลสาคญกเพราะไมเหนดวยกบแนวคดของพราหมณ และสอนเพอใหละเลกการบชายญ อยางในเรองจนทกมารชาดก (ข.ชา.๒๘/๗๗๕/๒๗๒) ทงเรองกคอการแสดงความเลวรายของลทธบชายญ ทจะตองใหเลกเสย

มคาถาใหเอาอหงสานาสสวรรค แทนการบชายญวา ‚ดกรโกญฑญญะ

จงใหทานเถด อหงสาตอสรรพสตวน จงจะเปนทางแหงสคต มรรคาสวรรคจะมดวยการเอาบตรบชายญหาไดไม‛

แมแตการใชคาวา ‚อรยะ‛ ในพระพทธศาสนา กเปนการสรางแนวคดใหม ออกจากการเปนอรยะ หรออารยะ (อารยน) โดยชาตกาเนด มาเปนเรองของคณธรรมหรอคณสมบตทสรางขนในตวคน

วาโดยชาตกาเนด กพราหมณนแหละ ทถอตววาเปนอรยะหรออารยน เจาลทธบชายญ ดงนน พระพทธเจาจงทรงสอนใหเปลยนใหม ดงในคาถาธรรมบท (ข.ธ.๒๕/๒๙/๕๐) ทวา ‚คนจะเปนอรยะ/อารยะ ดวยกระทาการทเบยดเบยนสตวทงหลาย กหาไม คนนน เรยกวาเปนอรยะ /อารยะ กเพราะอหงสา ไมเบยดเบยนสตวทงปวง‛

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๒๙

๑๒๙

ตบะเกาของพราหมณไมหลากหลาย ตบะใหมขยายออกไปพสดาร

ทจรง การบาเพญตบะกเรมจากพวกพราหมณนนเอง ทใชเปนวธเผาบาป ทาใหบรสทธ และพราหมณกผกขาด โดยถอวาพราหมณเปนคนวรรณะเดยวทจะบรสทธได จงบาเพญตบะได (ส .ฏ.๑/๑๙๓/๒๗๔) สวนวรรณะอนทงหลายนนตาทราม ไมมสทธ และพราหมณทเครงครดกรงเกยจสมณะอยางมาก จดสมณะเปนพวกทตากวาศทร (คงถอวาเปนคนนอกวรรณะ, เรองทพราหมณเครงแสดงอาการเหยยดหยามดถกพระพทธเจาในฐานะททรงเปนสมณะนน ไดเลาไวทอนมากแลว จะไมเลาซาทน)

เราเคยไดทราบกนถงลทธของพราหมณวา พระพรหมสรางคนสวรรณะจากสวนตางๆ ของพระวรกาย คอ ทรงสรางพราหมณจากพระโอษฐ กษตรยจากพระพาหา แพศยจากตนขา และศทรจากพระบาท

แตมคมภร (ส .อ.๓/๑๓๒/๔๙) กลาวถงลทธของพราหมณทแยกละเอยดกวานวา ทรงสรางพราหมณจากพระโอษฐ กษตรยจากพระอระ แพศยจากพระนาภ ศทรจากพระชาน และสรางพวกสมณะจากหลงพระบาท

พราหมณถอตนวาเปนวรรณะสงสด เปนผประกาศโองการของพระพรหม (แทบเรยกไดวาเปนตวแทนของพระพรหม) สามารถทรงไตรเพท เปนผบชาไฟ เปนเจาพธบชายญ จงมโอกาสพรอมทสด ทจะชาระตนใหบรสทธ พนบาป และไปรวมกบพระพรหม (พรหมสหพยตา) ขอปฏบตอยางอนจงไมสาคญอะไรนก แตเมอออกบวชเปนฤาษ กไดมขอปฏบตบางอยางเพมขนมา เรยกวา ‚ตบะ‛ เปนเครองเผาบาป

ตบะน สาหรบพราหมณ นาจะเปนเพยงขอปฏบตประกอบเพมเสรม

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๓๐

๑๓๐

จากการบชาไฟ เปนตน ทเปนกจประจาอยแลว หรอเพอใหมอะไรเปนลทธพธสมเปนลกษณะของนกบวช ตบะของพราหมณจงไมสรนแรง ไมทาใหเกดทกขเวทนาเผดรอนมากนก เทาทพบเสมอกม การนอนบนพนดน (เอาหญาคาสดปรองได) การถออดอาหาร (โยงกบคาวาอโบสถ ทในพระพทธศาสนาปรบเปลยนมาเปนการรกษาอโบสถ) การลงอาบนาลอยบาปวนละ ๓ ครง (เชา เทยงวน และตอนเยน) ปญจาตปะ (ตบะดวยไฟทง ๕ ม ทกษณาคน และคารหปตยาคน เปนตน) เพมจากนกม การนอนบนหนาม (จะเปนหนามตนไม หรอตะปกได) ความเพยรในการกระโหยง (ตงตวอยบนสนเทาตดพน ยกปลายเทาขน หรอปลายเทาตดพน ยกสนเทาขน หรอทานงอยางเดกในครรภ) อยแตในทานน จะไปทอนกโดดไปในทานน

ขอแทรกเรองอโบสถวา อโบสถทมมากอนนอกพทธศาสนานน หมายถงการอดอาหารโดยตรง และอดเตมทงวน ตางจากในพทธศาสนา ทปรบเปลยนเปนวา อโบสถหมายถงการรกษาองค ๘ ทเรยกกนวาศล ๘ ซงรวมทงงดอาหารหลงเทยงวน เปนตบะในความหมายวาเผากเลส โดยสามารถบงคบควบคมตวได ไมเหนแกการปรนเปรอบาเรอความสข ไมตามใจตวเอง ไมปลอยตวตามอานาจกเลส แตใหอยในความพอด ทรไดดวยปญญาวาเปนประโยชนแทจรง อยในทางสายกลาง ไมใชตบะในความหมายเดมทเปนการทรมานรางกาย หรอเผาบาปดวยการทรมานรางกายตวเอง

รวมแลว ฤาษกจะมลกษณะดขลงคลายอยางอจจตฤาษในเวสสนดรชาดกทพรานเจตบตรพรรณนาเมอบอกทางแกชชกวา ‚อจจตฤาษอยในอาศรมนน ฟนเขลอะ ฝนเกรอะกรงผม ดวเศษสมเปนพราหมณ มตะขอสอยผลไม มทพพตกเครองบชาไฟ มนเกสาไวเปนชฎา นงหมหนงเสอ นอนเหนอพนดน นบนอมพระอคน‛ (ข.ชา.๒๘/๑๑๔๒/๔๐๕)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๓๑

๑๓๑

ทน ดทางพวกสมณะ ซงโดยพนฐาน ถกเหยยดดงเปนคนนอกวรรณะ นอกทางของพระเวท และสมณะบางพวกกปฏเสธพระเวทเตมท ไมมสทธในเรองการบชายญ

สาหรบนกบวชพวกน ตบะไมเปนเพยงขอปฏบตเสรมเทานน แตเปนหลกใหญอนแทหรอแมกระทงอนเดยว ทจะใหบรรลจดหมาย เพราะฉะนน พวกสมณะเหลานจงไดพฒนาหรอขยายขอปฏบตแหงตบะออกไป ทงใหมากมายและรายแรง ตองใชความเพยรพยายามและความอดทนตอทกขเวทนาอยางยวดยง พรอมทงอหงสา ทมกพดถงกนนน กรวมอยในขอปฏบตทเรยกวาตบะนดวย

ตามทบอกแลว นครนถถอหลกวาตองไมทากรรมใหม พรอมกบทากรรมเกาใหสนไปดวยตบะ เมอสนกรรม กจะสนทกข นครนถจงมงมนในการบาเพญตบะ แตไมเฉพาะนครนถเทานน พวกอนๆ โดยเฉพาะพวกอเจลก และพวกอาชวกกบาเพญตบะอยางยวดยง

แตในแงจดหมาย ไมเหมอนกนเสมอไป ตามปกตกถอหลกพนฐานซงสบมาแตเดมอยางพวกฤาษวา ตบะเปนการเผาบาป ชาระตวใหบรสทธ และตบะกทาใหเกดพลงเปนเดชขนในตว (เดช คอเตช คาเดยวกบ เตโช ทแปลวาไฟ, คลายๆ กาลงภายใน) ดงทฤาษบางตนบาเพญตบะทาใหเทวดาเดอดรอนกนหมดตลอดถงพรหมโลก จนพระอนทรตองลงมาหาทางแกไข มเรองบอย และนกบวชบางพวกกบาเพญตบะเพอไปเกดเปนเทวดาในสวรรค

ตบะททากนนน ขอยกมาใหดเปนตวอยาง มทงดานอาหาร ดานเครองนงหม ดานทอยอาศย และดานความเปนอยทวไป

อยางนครนถตงตนแตมาบวช กถกถอนผมดวยแหนบจนหมดหว ดงเรองของพระกณฑลเกสเถรททานเลาเองขางตน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๓๒

๑๓๒

อาชวกกมเรองเลาใหทราบวามพธถอนผมตงแตมาเขาบวช เปนงานใหญทเดยว อยางชมพกาชวก ตอนบวช พวกอาชวกเอาตวเขาลงในหลม โผลแคคอ เอาแผนกระดานพาดปากหลมเหนอบาทงสองของเขา แลวพวกอาชวกกนงบนแผนกระดานเหลานน เอาเสยนตาลชวยกนถอนผมจนหมดหว (ธ.อ.๓/๑๔๖)

ชมพกาชวกน ตอมาพบพระพทธเจา ไดฟงธรรม บรรลอรหตตผล บวชแลวเปนชมพกเถระ ไดเลาเรองของทานไววา ‚เราถอการเอาตวทานามนเลอะมอมฝนธลขไคล กนอาหารเดอนละครง ถอนผมถอนหนวด ยนดวยเทาขางเดยว งดเวนการนง กนคถแหง ไมยนดอาหารทเขาเชอเชญ ทาอยางนมาเปนเวลา ๕๕ ป ... จงไดมาพบพระพทธเจาเปนทพง…‛ (ข.เถร.

๒๖/๓๒๗/๓๑๒)

พวกเรามกสนใจตบะแปลกๆ ทไดยนแลวสะดดหรอสะดง อยางเรองพวกนครนถบาเพญตบะยนตงตวตรงขนไปดวยขาเดยว หามนง ไดรบทกขเวทนาเผดรอนแรงกลา พระพทธเจากเสดจไปสนทนามาเอง (ม.ม.๑๒/

๒๑๙/๑๘๔)

นกบวชไมนอยถอวตรอยอยางคางคาว เอาสองเทาเหนยวกงไมไว ปลอยตวหอยหวลงมาอยอยางนน (ตวอยางเชน เรองกหกพราหมณ ใน ธ.อ.

๘/๑๑๕)

พวกอเจลกถอปฏบตในการกนอาหาร นอกจากยนกนแลว กไมใชนา แตทาความสะอาดดวยการเลยมอ เวลาถายอจจาระ นอกจากยนถายแลว จะเชด กไมใชไม แตเอามอเชด (คนไทยเมอราว ๖๐ ปกอน ยงใชชนไมชาระ เวลาพระลกศษยมาทาวตรอปชฌายอาจารยชวงเขาพรรษา มกนาไมชาระเชนนรวมมาดวยในเครองสกการะ ตอมาจงใชกระดาษฟาง)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๓๓

๑๓๓

อรรถกถาอธบายวา นกบวชพวกนถอวา ไมกเปนสตว (เชน ม.อ.๑/

๑๕๕/๓๖๕) เขาจงไมทารายมน (อหงสาเหมอนนครนถทถอวาฝนธลกมชวต) เลาไปกยงยดยาว ขอเลอกยกรายชอตบะมาเปนตวอยางใหดเอง เชน

ปลอยตวละทงมารยาท เลยมอ ถอรบอาหารในเรอนหลงเดยว ยงชพดวยขาวคาเดยวบาง ถอรบอาหารในเรอน ๒ หลง ยงชพดวยขาว ๒ คาบาง ถอกนอาหารทเกบไวคาง ๑ วนบาง ถอกนอาหารทเกบไวคาง ๒ วนบาง ฯลฯ ถอกนอาหารทเกบไวคาง ๗ วนบาง ถอบรโภคอาหารครงเดอนมอหนงบาง ถอกนผกดองเปนอาหารบาง ถอกนหญาเปนอาหารบาง ถอกนโคมย (ขวว) เปนอาหารบาง ถอกนหวเหงาและผลไมปาเปนอาหารบาง ถอกนผลไมทหลนเองยงชพบาง ... ถอนงหมผาเปลอกไมบาง ถอนงหมหนงเสอบาง ถอนงหมผาคากรองบาง ถอนงหมผาถกทอดวยผมมนษยบาง ถอถอนผมและหนวดบาง ถอยนอยางเดยวหามนงบาง ถอทากระโหยงบาง ถอนอนบนหนามบาง ถอนอนบนเนนดนบาง ถอคลกตวกบฝนและเหงอไคลบาง ถออยกลางแจงบาง ถอบรโภคคถบาง ถอหามนาเยนบาง ถอลงนาวนละ ๓ ครงบาง ฯลฯ (ดไดหลายแหง เหมอนบญชเดยวกน เชน ท.ปา.๑๑/๒๓/๔๒)

ตบะทงหลาย (บางทเรยก ตโปกรรม หรอ ตโปปกกมะ) ดงตวอยางเหลาน เปนทกกรการกา หรอทเรานยมเรยกในรปคาวา ทกรกรยา (การทาสงททาไดยาก) ซงตามหลกพระพทธศาสนาจดเปน ‚อตตกลมถานโยค‛ คอทรมานตนใหลาบากเปลา

ตบะเหลาน แตละอยางเรยกไดวาเปน ‚พรต‛ (บาลวา ‚วต‛) ในชอนนๆ และในบางกรณกเรยกเปนศลดวย

มคาอธบายวา เปน ‚ศล‛ โดยความหมายวา เปนความประพฤตปกตของเขาอยางนน ในการงดเวนจากสงทถอวาไมควรทา ซงจะตองปฏบตหรอรกษาเปนประจา ไมพงลวงละเมด

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๓๔

๑๓๔

เปน ‚พรต‛ โดยความหมายวา เปนความประพฤตเขมงวด หรอเปนขอปฏบตขดฝนสามญ ทมรปลกษณะวธการอนเปนจาเพาะของแตละอยาง ซงรบเอามาหรอยกขนมายดถอปฏบตสาหรบชวตของตนเพอจะไดบรรลผลทมงหมาย

(คาวารบเอามาหรอยกขนมายดถอปฏบ ตน เปนคาบาลว า ‚สมาทาน‛ และบางททานกใชคาวาสมาทานแทนคาวาวต/พรต เชน ในพระไตรปฎกบางแหงเรยกตตถยพรตวา ตตถยสมาทาน ดงจะเหนตอไป)

แลวกเปน ‚ตบะ‛ โดยความหมายวา เปนขอปฏบตทตองใชความเพยรพยายามอยางยงในการทรมานรางกาย เพอเผาบาป ชาระตนใหบรสทธ

จะเหนวา ทงสามคาเลงไปยงขอปฏบตทเนองกนหรอมความหมายโยงถงกน จดเขาไดเปนชดเดยวกน แตจะเหนวา ตบะมความหมายซงใหความรสกทรนแรง ยากลาบาก ซงศลโดยทวไปจะไมทาใหรสกถงอยางนน (แตกระนน กมการตความหมายใหศลทวไปเปนตบะไดดวย ซงจะไดพดตอไป)

มพรตหลายอยางทถอกนแปลกๆ เชน หตถพรต อสสพรต โคพรต กกกรพรต และกากพรต (ในพระไตรปฎกบาลอกษรไทย, ข.ม.๒๙/๖๑๗/๓๗๓

เปนตน ใชคาวา ‚หตถวตต อสสวตต‛ เปนตน จงแปลกนมาวา หตถวตร และอสสวตร เปนตน ซงจะไดพดถงขางหนา) ผทถอมความเชอเปนทฏฐวา ดวยการบาเพญพรตนนๆ แลว เขาจะบรสทธ หรอไดไปเกดในสวรรค

ทพอจะยกเปนตวอยาง ไดแก โคพรต และกกกรพรต โคพรต คอประพฤตตวและมความเปนอยอยางโค เชน เอาเขาววสวมหว เอาหางมาตอกน เดนสขา ทาทาไปเทยวเลมหญากนกบวว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๓๕

๑๓๕

กกกรพรต กคอประพฤตตวและมความเปนอยอยางสนข เชน คมอคขาเขามานงอยางสนข เอาสองเทาเขยตะกยดน สงเสยงหอน ดงเชนครงหนง พระพทธเจาเสดจไปทอตตรกานคม มชเปลอยถอกกกรพรต ประพฤตตวอยางสนข เอาศอกและเขาเดนสขา ใชปากคาบกดกนอาหารทกองอยบนพนดน กมคนเชอวาเขาเปนพระอรหนต

อกคราวหนง เสดจไปทหลททวสนนคม ทรงพบกบบคคล ๒ คนทถอโคพรต และกกกรพรต (คนหลงเปนชเปลอย) เขาเขามาทลถามวา เขาบาเพญตนอยางนจนพรตของเขาสมบรณแลว ถาตาย จะมคตเปนอยางไร พระพทธเจาทรงยบยงเขา ๒ ครง

เมอยงทลถามอก จงตรสอธบายวา คนบาเพญกกกรพรต ทาความประพฤตอยางสนขใหเปนใหมใหเจรญขนจนเตมทตอเนอง ทาจตใจอยางสนข ทาอากปกรยาอยางสนข ใหเปนใหมใหเจรญขนจนเตมทตอเนอง เมอเปนอยางนแลว พอตายลง กไปเกดเปนพวกสนข ทน ถาเขามทฏฐเชอวา ดวยการประพฤตอยางน จะไดไปเกดเปนเทพ กเปนมจฉาทฏฐ ซงมคต ๒ อยาง คอ นรก หรอกาเนดดรจฉาน

เปนอนวา ถาพรตของเขาสาเรจผล กจะไดไปเกดเปนสนข ถาไมสาเรจ กไปนรก แลวตรสเรองกรรม ๔ อยาง

ในทสด สองคนนเลกประพฤตโคพรตและกกกรพรต คนแรกขอถงไตรสรณะเปนอบาสก คนหลงขอบวช (ดเรองใน ท.ปา.๑๑/๔/๖; ม.ม.๑๓/๘๔/๗๙;

การจะเปลยนเพศเปนหญงเปนชาย กอยทการสะสมอบรมสรางภาวะทจะเปนภพอยางนนขนมาทานองน, ด ท.ม.๑๐/๒๕๒/๓๐๕; อง.สตตก.๒๓/๔๘/๕๘)

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๓๖

๑๓๖

ระบบทไรระเบยบ นกบวชในชมพทวปถงพทธกาล

ไดบอกแลววา นกบวชในชมพทวปทมสบมาจนถงพทธกาลนนหลากหลายสารพด ทงพวกอยปา และอยใกลบาน จนถงในเมอง บางอยเดยวเดยวโดด บางอยกบบตรภรรยาทมาบวชกนทงครอบครว ทอยกนเปนคณะเลกคณะนอยกมาก จนถงเปนสานกใหญโตโดงดงอยกนหลายรอยหรอเปนจานวนพน

ในบรรดานกบวชเหลาน พวกทอยปา โดยเฉพาะปาลกหางไกล คอพวกฤาษหรอดาบส (เรยกชฎลกได แตในยคเกาไมนยมใชคาน ชฎลมาเปนคาเดนขนในชวงจะถงพทธกาล และตวนกบวชเองกชกจะขยบใกลบานเมองเขามา)

ฤาษหรอดาบสสวนใหญมลทธพธและแนวทางปฏบตใกลเคยงหรอคลายคลงกน อยางทวาเจรญฌาน บชาไฟ และบาเพญตบะทยงนบวาไมรนแรงนก เปนนกบวชทมาในสายของพราหมณ หรอไดรบอทธพลจากพราหมณมาก (พระเวสสนดรอยในวงศกษตรย เมอออกไปบวชเปนฤาษเปนดาบส กชดวาปฏบตตามลทธของพราหมณ) แมจะมบตรภรรยามาบวชอยดวย กมกอยกนแบบถอพรหมจรรย

อยางไรกตาม ทกลาวน กวาไปเพยงตามททราบ เพราะเรองฤาษในปาลกตามปกตเปนเรองราวในรนชาดก และรายทบวชมบตรภรรยาอยดวยทปรากฏเรองขนมา กพอดเปนฤาษโพธสตว หรอเปนบดามารดาของพระโพธสตว ซงตามปกตกมกจะเปนผทอยในแบบแผนอนดงามเปนธรรมดา

ตรงนกนาสงเกต คอ ทวาเรองราวเกยวกบฤาษ (เวลาแสดงบทบาทอะไร มกเรยกวาดาบส) ซงอยปาลกแดนไกลจนถงหมพานต มกเลาไวใน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๓๗

๑๓๗

คมภรรนชาดก กคอเปนเรองเกาๆ กอนพทธกาล

ดาบสเหลานแมจะมามบทบาทอะไร ดบาง รายบาง ในเมอง ตามปกตกมาจากปาไกลๆ นน แตเขามาในบานเมองโดยพก ณ สถานทอนพอพกไดใกลบานใกลเมอง เฉพาะอยางยงในอทยาน ซงกนาสงเกตวาในยคนนคงเปนทนยม กลาวถงทวไปบอยมาก

ทวานาสงเกตกคอ ประการแรก ในแงของพระพทธศาสนาเอง เรามคมภรรนชาดกทเลาเรองราวใหทราบสภาพของศาสนาและสงคมรวมทงวฒนธรรมยคกอนพทธกาล ทสงตอสบเนองมาถงพทธกาล กบทงคมภรทวไปสวนอน ซ งแสดงเรองราวในพทธกาลเอง และประการทสอง ววฒนาการทางศาสนาในสงคมชมพทวปเอง ซงอาศยชาดกเปนตนนน ทาใหทราบความเปนไปของลทธศาสนา ซงเวลาศกษา กพงรเขาใจสภาพทงกอนพทธกาล และในพทธกาล พรอมทงความสบตอเชอมโยงดวย

ทน ในยคพทธกาล เรองราวของนกบวชมกจะเปนเรองของพวกในเมอง ทงน พระพทธศาสนาเองกเจรญแพรหลายออกไปจากถนบานแดนเมอง แลวกคงเปนเรองของความเจรญของบานเมองเองดวย ทเวลานน ลทธศาสนาทงหลาย กเจรญขนมาทนน เพอสนองความตองการของคนในเมอง พระภกษทงหลายในพระพทธศาสนาเอง กพบกบนกบวชแหงลทธศาสนาอนทในถนบานถนเมอง สวนพระภกษทไปอยในปาดงแดนอรญ กลบกลายเปนผหางไกลจากลทธศาสนาอน

ในพทธกาล เรองราวเกยวกบดาบสฤาษในปามนอย พระไปอยอรญ นอกจากพบกบชาวบาน กมกมเรองทเจอกบโจรและเทวดา

นกบวชในเมองทเรยกรวมๆ ไดวาปรพาชกนน พวกทเปลอยหมด หรอเปลอยครงเปลอยคอน กมกเรยกตามชอเฉพาะพวกไปแลว

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๓๘

๑๓๘

ทน กเหลอพวกปรพาชกนงผา คอพวกนอกจากทวาแลวนน ซงมหลากหลาย ดงไดบอกวาเปนทานองนกบวชอสระเรรอน หรอพวกสญจรเสร ทงกลมใหญ กลมยอย กลมเลก กลมนอย และทอยคนเดยวบาง อยกนกนเปนคกม อยเปนชมชนอยางวดบาง อยบานบาง เรรอนไปเรอยๆ บาง มความแตกตางหลากหลายทงในลทธ ทฏฐความเชอ ความเปนอย และการประพฤตปฏบต จงพดไดวาเปนอสระเสร และคงถงขนเปนเสรทไรระเบยบ

เมอเทยบกบยคอยปา พวกทบวชแมแสนไกลอยถงแดนหมพานต กออกไปหาความเปนอสระเสร แตสภาพปาและธรรมชาตชวยใหความเปนอสระเสรนนนบวามระเบยบในระดบทคอนขางชดเจนทเดยว แตครนมาอยในเมองทเปนเรองของคนแลวแตใจอยากใจพอ คราวน เลยเปนเสรทหาระเบยบไมได หรอเปนอสระไรแบบแผน ทกลายเปนยงนงนงสบสนวนวาย

ขอยกตวอยาง คนมกเขาใจวาบวชกคอถอพรหมจรรย แตทจรงไมใช ทถอตรงขามกม เชน พวกหนงเรยกวาทฏฐธรรมนพพานวาท (ลทธนพพานทนตา) ถอวาอตตาจะบรรลนพพานสงสดเมอเอากามคณทง ๕ บาเรออตตานนใหเพยบพรอมเตมท (เชน ท.ส.๙/๕๐/๔๖)

พระพทธเจาเคยตรสถงธรรมสมาทาน (การถอปฏบตหลกการ) ๔ อยาง (ม.ม.๑๒/๕๑๕/๕๕๖) และใน ๔ อยางน ขอท ๒ คอ ธรรมสมาทานทมสขในปจจบน แตมทกขเปนวบากตอไป ซงเปนลทธของสมณพราหมณบางพวกทถอวา ในกามทงหลายไมมโทษ

นกบวชพวกนบาเรอตวดวยเหลาปรพาชกาเดกรนสาวทยงไวผมจก มสมผสมอแขนออนละมนขนนมพาใหมความสข พากนปลอยตวดมดาอยในกาม มตวอยางคอเกณยชฎล ผมงคง ทเคยพดถงแลว

ปรพาชกคนหนงมภรรยาเปนปรพาชกาสาว (ข.อ.๒๕/๕๖/๙๐) นางมครรภใกลเวลาคลอด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๓๙

๑๓๙

วนหนง เธอบอกปรพาชกสามใหไปหานามนทจะใชเมอคลอดแลว ปรพาชกกไมรจะไปไดมาจากทไหน (ไมมเงนซอ) ปรพาชกาผภรรยาไดคาดคนถง ๓ ครง

เขานกไดวา ในพระคลงหลวงของพระเจาปเสนทโกศล มพระบรม-ราชานญาตพเศษไว ใหสมณะหรอพราหมณกตาม เขาไปดมเนยใสหรอนามนไดเทาทปรารถนา แตหามนาออกมา

เขาจงไปยงพระคลงหลวงนน และดมนามนจนเตมทตามตองการ กะวาเมอกลบมาถงบาน กจะสารอกนามนนนออกมาใหแกนางปรพาชกา แตเมอกลบมาถงเรอน ปรากฏวา นามนนน จะขยอนกไมขน จะกลนกไมลง ออตอคบตนแนนทอง ไดรบทกขเวทนาแสนสาหส นอนกลงเกลอกไปมา

ถงตอนเชา พระพทธเจาเสดจเขาไปบณฑบาตในพระนครสาวตถ ไดทอดพระเนตรเหนปรพาชกนนทกขหนกหนา นอนกลงไปกลงมา ไดทรงเปลงอทานธรรมตรสถงความทกขยากเดอดรอนของคนทยงตดของหวงกงวล อนตางจากผทมปญญารเจนจบจะแจง ไมมอะไรคางคาใจ เปนอสระ

คงมปรพาชกและปรพาชกาไมนอยทอยเปนสามภรรยากนทานองน เพราะเพยงเทาทมเรองปรากฏกทาใหมองเหนไดเชนนน ดงายๆ พระวงคส-เถระ มหาสาวกสาคญผเปนเอตทคคะในบรรดาผมปฏภาณ กเปนบตรของปรพาชกกบปรพาชกา (สตต.อ.๒/๓๔๕/๑๖๒)

พระสภยเถระ พระมหาสาวกอกองคหนง กเปนบตรของปรพาชกกบปรพาชกา โดยตวทานไดกาเนดจากบดากบมารดามความสมพนธทางเพศทไมถกตอง และทานเองกเปนปรพาชกอยนาน จนไดมาเฝาพระพทธเจาทลถามปญหาดวยคารอยกรอง และพระองคกทรงตอบเปนคาถาลวน ตามความในสภยสตร

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๔๐

๑๔๐

ทงน รวมทงคาถามวา ทาอยางไรจงจะชอวาเปนปรพาชก และพระพทธเจาไดตรสแสดงความเปนปรพาชกในความหมายทควรจะเปน ทานฟงแลวเกดความเลอมใสอยางมาก ขอบวช เมอทราบวาผเปนอญ -เดยรถยจะมาบวช ตองอยตตถยปรวาสกอน ๔ เดอน ทานบอกวาทานจะอยปรวาสนน ๔ ปเลย (ข.ส.๒๕/๓๖๔/๔๒๖; สตต.อ.๒/๕๑๕/๒๔๕)

ปรพาชกและปรพาชกาคทเลาเรองขางบนเมอกน ชดเจนวาอยบาน แตปรพาชกและปรพาชกาจานวนมากอยกนเปนชมชน

สานกของปรพาชกกเรยกเหมอนในพทธศาสนาวา ‚อาราม‛ คอเปนปรพาชการาม และปรพาชการามกคงมไมนอย มกลาวถงในพระไตรปฎก เชน เอกบณฑรกปรพาชการาม ทเมองเวสาล อทมพรกาปรพาชการาม และโมรนวาปะปรพาชการาม ทเมองราชคฤห

แตสานกของปรพาชกาไมปรากฏชดวามอยตางหาก ตามทพบในเรองราวตางๆ ปรพาชกากอยในสานกของปรพาชกนนเอง

ในคมภรทงหลาย มแปลกอยแหงเดยวทมคาวา ‚ปรพพาชการาม‛ (อง.อ.๑/๒๔๔/๓๓๑) คอในตอนเลาประวตของพระมหากสสปะวา พระมหากสสปะและพระภททกาปลาน ภรรยาของทาน ออกบวชพรอมกน โดยออกจากบานมา เมอถงจดแยก ทานไปทางขวา (ถอเพศบรรพชตเอง) แลวไดพบพระพทธเจาทโคนตนไทรพหบตร

สวนพระภททกาปลานไปทางซาย เวลานนยงไมมภกษณ ทานจง ‚ไดไปยงปรพาชการาม‛ จนกระทงเมอพระมหาปชาปดโคตมบวชแลว จงไดมาบรรพชาอปสมบทในสานกของพระมหาปชาปดโคตม

คาทกลาวถงปรพาชการามมทเดยวน และเพยงแคน ไมมอะไรชด และในเมอไมปรากฏมปรพาชการามทไหนเลย ทงทอนกมปรพาชกาอยใน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๔๑

๑๔๑

สานกของปรพาชก (เชนในประวตของพระสภยเถระ, สตต.อ.๒/๕๑๕/๒๔๕) จงชวนใหสงสยวา อาจจะเปนปรพาชการามนนเอง แตคดลอกหรอชาระมาผด และเมอจะตรวจสอบ กไมมเครองยนยน จงไดแคน

ดกนตอไป ทางราชการบานเมองเอง กมการอาศยรปแแบบของนกบวชเปนเครองมอทางการเมอง อยางเรองทพระพทธเจาทรงรทนนกบวชทพระเจาปเสนทโกศลทรงไหว วาเปนคนปลอมตว คอเปนคนของราชการทใชรปแบบของนกบวชไปทางานจารบรษ

ดงเรองวา (ส .ส.๓๕๔/๑๑๓) ครงหนง เมอพระพทธเจาประทบอย ณ บพพาราม เมองสาวตถ ในเวลาเยน พระเจาปเสนทโกศลเสดจไปเฝา ประทบนงอย ขณะนน มชฎล ๗ คน นครนถ ๗ คน อเจลก ๗ คน นกบวชเอกสาฎก (นงผาผนเดยวคลายนครนถ) ๗ คน ปรพาชก ๗ คน ไวขนรกแร เลบ และขนตวยาว ถอเครองใชตางๆ ของนกบวช เดนผานไปไมไกลจากพระพทธเจา

ทนใดนน พระเจาปเสนทโกศลเสดจลกจากอาสนะ ทรงกระทาพระภษาเฉวยงพระองสาขางหนง ทรงจดพระชานมณฑลเบองขวาลงบนพนดน และประนมอญชลไปทางนกบวชเหลานน แลวทรงประกาศพระนาม ๓ ครง

ครนนกบวชเหลานนเดนผานไปแลว พระเจาปเสนทโกศลกเสดจเขาไปเฝาพระพทธเจา ครนถวายอภวาทและประทบนงแลว กไดกราบทลพระพทธเจาวา นกบวชเหลานนคงอยในบรรดาทานทเปนพระอรหนต หรอบรรลอรหตมรรคแลว

พระพทธเจาตรสวา มหาบพตร พระองคเปนคฤหสถ บรโภคกาม ยากทจะรไดวา บคคลเหลานเปนพระอรหนต หรอบคคลเหลานบรรลอรหตมรรคแลว และไดตรสหลกความจรงในการทจะรจกคนตามทเขาเปน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๔๒

๑๔๒

พระเจาปเสนทโกศลทรงสดบแลว ตรสแสดงความอศจรรยพระทยทพระพทธเจาทรงทราบ และตรสยอมรบวา นกบวชเหลานนทจรงเปนคนของพระองคเอง เปนจารบรษ เปนคนสบขาวลบ ลงไปชนบทเทยวสอดแนมแลวพากนมา และพระองคกจะไดทรงทราบเรองราวทคนเหลานนสบได บดนคนเหลานน อาบนาชาระลางฝนธลขไคลแลว แตงหนาทาผว โกนผมโกนหนวดเรยบรอย นงหมผาขาว มเบญจกามคณเพยบพรอม กมาเฝารบใชพระองคตอไป

จากขอมลทเลามาในตอนน นาจะประมวลความมาสรปไวทหนง ใหเหนวา สภาพของวงการนกบวช หรอสมณมณฑลในชมพทวป เมอมาถงพทธกาล เปนอยางไร อะไรทพระพทธเจาทรงละเลกมา ทรงปฏเสธ และทรงเพยรแกไข พรอมดวยเหตผลททรงทาอยางนน กบทงผลทมตอการบรหารสงฆะใหดารงมนคงและเจรญงอกงามมาไดดวยด

ทจรง ขอทวาน ยงไมอยากสรปทเดยวนก เพราะถาเปนไปได กอยากจะสบสอบขอมลขอเทจจรงของสภาพทมมาจนถงปจจบนในอนเดยเองใหชดทสดเสยกอน แตมขอจากดทรอไมได และตวเองกทาไมไหว กคงไดแคฝากไววา ทานใดสนใจและมโอกาส กชวยกนทาใหแจมชดยงขนตอไป

แตอยางนอย ทานทไปอยในอนเดยมานานๆ และทานทไปมาบอย กบอกใหรกนวา สภาพของนกบวชในอนเดยปจจบน ยงคงเปนอยางเดมในยคโบราณ แทบไมตางจากททานเลาไวในพระไตรปฎกและคมภรทงหลาย และเปนสภาพทถาไมไดไปเหนประจกษกบตว กอาจจะไมเชอวามอยจรงได ณ ทใดในโลกน

เรมแรก คนทบวชจานวนมากกไปถอพรตบาเพญตบะแบบนนๆ โดยมงไปตามความเชอหรอความตกลงใจของตน แลวขอปฏบตอนนนกทาให

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๔๓

๑๔๓

พวกเขามความเปนอยางหนงอยางเดยวกน มแบบแผนเปนระเบยบขนมาเองโดยอตโนมต เหมอนกบเปนวนยในระดบหนง และในภาวะทเปนบคคลในศาสนา กเปนไปตามวถแหงวฒนธรรมประเพณตามปกตของสงคม ทถอวาจะตองเปนผอยในหลกศลธรรมทวๆ ไป พดงายๆ วาอยางนอยกควรมศล ๕ ดงทบอกกนในพทธศาสนาวา ศล ๕ ศล ๑๐ นน พระพทธเจาจะอบตขนหรอไม กยอมเปนไปอยในโลก (เชน วนย.อ.๑/๒๘๙)

อยางไรกตาม ความเปนระเบยบแบบแผนทวาน ดงทวาแลว เปนเพยงความเปนไปเองแคระดบหนง โดยทผปฏบตไมไดมความคดทมงทาเพอประโยชนแกสงคมหรอโดยเหตผลทางสงคม เขาทาเพอตวเขาทจะเผาบาปของตน หรอเพออะไรๆ ทเปนจดหมายของตนเทานน

ยงกวานน นอกจากไมคานงถงผลทางสงคมแลว ขอปฏบตของเขาเองกเปนความไมใสใจรบผดชอบ และไมเออตอความดงามและประโยชนสขของสงคมดวย เชน ตบะตางๆ ทเรมตนกละทงมารยาท เปนอยสกปรก รงรง เปนตน สารพด

นกบวชเหลาน เมออยกนเปนสานกหรอเปนหมคณะ กคงตองมขอบงคบ ขอตกลง ขอกาหนด กฎ กตกาบางอยาง ในการทจะอยรวมกน มากบาง นอยบาง อยางนอยกอาจจะเปนคาสงทรอฟงจากหวหนา ซงกเปนเรองธรรมดาทจะใหชวตรวมกนดาเนนไปได ซงเปนเรองของกลมนน ของคณะนนจะจดกนไป ไมเปนแกนรวมทยดกนทวทงหมด ไมชดเจนหนกแนน และไมยงยน ไมตองพดถงพวกทบวชแบบนกแสวงหาสวนตว ทวาเรรอนหรอสญจรไปอยางเสร และอยอยางเปนอสระ ซงสบสนวนวายไมนอย

รวมแลว ถาพดสนๆ กคอวา ไมมปาตโมกข ทจะเปนแกนของวนย และรกษาวนยไวนนเอง

บทท ๓ พทธวนย

จดตงปาตโมกขขนไว ใหเปนวนยแมบทของสงฆะ

ตรงน กขอแทรกขอนาสงเกตไวหนอยหนง ใน A Sanskṛit-English

Dictionary ของ Sir Monier Monier-Williams ซงเปนหนงสอคนควาอางองเลมสาคญในเรองภาษาสนสกฤตและภารตวทยา ใหความหมายของปาตโมกขในรปสนสกฤตคอ ‚ปราตโมกษ‛ บอกวาเปนคาในพทธศาสนา ใหด ปรตโมกษ

พอวาอยางน กไดขอสงเกตมาเปนประการแรกวา ปาตโมกข น อยางนอยเทาทปราชญทานนร ไมมในลทธศาสนาและกจการทงหลายอนใดในชมพทวป (ถาจะมอะไรทคลายกน แตเรยกชออยางอน กพงสบคนกนตอไป)

การทบอกขอสงเกตนไวกเพราะวา พระพทธศาสนาเกดขนในชมพทวป ซงมภาษาวฒนธรรมทพฒนาสะสมมาแนนหนาชดเจนเปนลกษณะเปนวถของสงคมแลว เมอจะแสดงออกอะไร โดยทวไปกใชภาษาศพทแสงทเขาใชกนอยแลวนนเอง

แตพรอมกนนน ความรความคดทตางทใหมทแปลกออกไป กสอออกไปในถอยคานนดวย เปนเหตใหถอยคาทใชกนมา หรอใชในตางลทธศาสนา แมเปนคาเดยวกน กมนยทตางกนออกไป และอาจจะตางกนอยางหางไกล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๔๕

๑๔๕

ดงทคาศพทมากมายในพระพทธศาสนา กเปนคาเดยวกบทใชกนทวไปเวลานน เฉพาะอยางยงในศาสนาพราหมณทเปนใหญอยในสงคม แตความหมายเปนคนละอยาง ซงจะตองศกษากนเอา แลวถาเกดมคาใหมขนมาอยางปาตโมกขน กยงควรแกการสงเกตและศกษาใหโยงสความเขาใจทขยายกวางออกไป

ทนก ไปด ‚ปรตโมกษ‛ ทานใหความหมายวา liberation, deliverance; (with Buddh.) emancipation, L.; ความหมายตามคาทงสามททานบอกน ถงแมทานจะเขยนกากบไวเปนพเศษท emancipation วาเปนเรองของวรรณกรรมในพทธศาสนาทมผใหความหมายไว แตทงหมดกคอคาทวงการชาวพทธใชสาหรบศพทวา วมตต วโมกข หรอแมแตโมกข (ตรงกบ โมกษ ในภาษาสนสกฤต) ทเราแปลกนวาความหลดพน

แลวทานยงใหความหมายตามคมภรการณฑวยหะปดทายอกวา the formulary for releasing monks by penances ทานองวาเปนสตรสาหรบปลดเปลองพระภกษใหหลดพนดวยการไถถอนบาป (หรอจะอนโลมใหเปนวาดวยการปลงอาบต กแลวแต)

การใหความหมายน กตองเหนใจทานผทาพจนานกรม เพราะมขอจากดทางภาษาทเนองดวยสภาพแวดลอมและพนฐานความรความคดทแตกตางกน ยากทจะหาคามาบอกความหมายใหเขาใจไดตรงและชดเจน แตกนาเกรงวาคนอานจะเขาใจเขว แลวมองพทธศาสนาในแนวของลทธบาเพญตบะไปเสย (นอกจากนน ถงแมยอมใหใชถอยคาอยางน แตขอความแทนทจะเปนอยางน ความจรงควรจะวา เปนสตรบอกขอบญญตทผละเมดจะมความผดซงทาใหตองไปปลดเปลองตนใหพนโทษ)

อยางไรกตาม แงสาคญทตองการพดในทน อยทความหมายซงบอกวาเปนความหลดพน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ๑๔๖

๑๔๖

นกคอ ทาน Sir Monier Monier-Williams มอง “โมกข/โมกษ” ใน ปาตโมกข/ปรตโมกษ น เปนตวเดยวกบในวโมกข/วโมกษ ทแปลวาความหลดพน อนนแหละเปนขอสงเกตอยางทสอง

ในพระไตรปฎกเอง พอมพทธานญาตใหสวดปาตโมกข (อนชานาม ภกขเว ปาตโมกข อททสต, วนย.๑/๑๔๙/๒๐๓) กมคาไขความตามมาดวยเลยวา “คาวา ปาตโมกข หมายความวา นเปนเบองตน นเปนหวหนา (มข คอผนา หรอปากทาง) นเปนประมขแหงกศลธรรมทงหลาย เพราะเหตนน จงเรยกวา ปาตโมกข” (วนย.๑/๑๕๐/๒๐๔)

ความนบอกชดวา ตามตนเรองในพระไตรปฎกเอง ทานมองโมกขทน ในความหมายอยางใน “ปาโมกข” ไมใชอยางใน “วโมกข” คอปาโมกขนนแปลวา เปนใหญ เปนประมข เปนประธาน หรอเปนผนา

เหมอนทบอกตามตาราทานายมหาบรษลกษณะวา ผมลกษณะเหลานน ถาอยครองฆราวาส จะเปนจกรพรรดราชา เปนปาโมกขของบรรดากามโภคชน ถาออกบรรพชา จะเปนพระพทธเจา เปนปาโมกขของสรรพสตว หรออยางอรเวลกสสปเปนปาโมกขของชฎล ๕๐๐

ตามความหมายของทานกคอ ปาตโมกขนเปนแบบแผนใหญ เปนแมบท ซงวางระบบระเบยบวถชวตของพระสงฆในพระพทธศาสนา และเปนพนฐาน เปนมขหรอเปนปากทางพาไปหาไปสรางเสรมกศลธรรมทงหลาย ชวยใหกาวหนาตอไปสการปฏบตเพอบรรลผลทสงขนไป จนถงจดหมายสงสด

พดงายๆ วา ปาตโมกขเปนแกนของศล ทจะใหเกดความเขมแขงมนคง (ตงแตในจตใจของบคคล จนถงสงฆสามคค) ทจะชวยใหกาวไปดวยดในสมาธ และปญญา จนถงวมตต พรอมกนนน กทาใหเกดสงทเรยกวาเปนเอกลกษณ หรออตลกษณของระบบทเรยกวาพระพทธศาสนา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๔๗

๑๔๗

อยางไรกตาม พจนานกรมสนสกฤต -องกฤษเลมนนกม เพอนเหมอนกน คอวา คมภรชนอรรถกถาและฎกาทงหลาย เมออธบายคาศพทอะไรทสาคญ ทานมกแยกแยะละเอยดลออ แตกแงออกไปมากมาย เหมอนจะใหเกดคาสอนธรรมขนมาจากการอธบายศพทนนๆ อยางในคาวาปาตโมกขน ทานกอธบายยดยาวประมาณ ๓ หนา (เชน วสทธ.ฏ.๑/๕๘–๖๐

และคมภรอนอกมาก ซงคดกนตอๆ มา ตอๆ ไป) เรมตนทานกขยายความตามแนวความหมายแบบปาโมกข ทแสดงไว

ในพระไตรปฎก แตวาไปนดเดยว ตอจากนนทานกหนไปอธบายในความหมายแบบวโมกข วาใหหลดพนจากโนนจากน อยางนนอยางน

แตถงอยางไรกไมใชแนวเดยวกบของพจนานกรมนนอยด เพราะทานไมไดพดถงความหมายวาจะมาไถถอนใหพนความผดอะไร แตเปนเชงอานสงสมากกวา เชนวา ใหพนจากการตกอบาย ใหพนจากสงสารทกข ใหจตหลดพนจากอาสวะ จากกเลส เปนตน ทานอธบายซบซอนและลกซง แตไมใชโอกาสทจะยกมาดกนตอนน

รวมความเพยงวา คนภายนอกยากทจะเขาใจความหมายของถอยคาทางพทธศาสนา ทามกลางลทธศาสนาลอมรอบทรวมยคสมย วามนยแตกตางกนออกไปเปนอยางไร

หนกลบมาดแงอนตอไป ครงหนง พระพทธเจาตรสตอบพระสารบตร (วนย.๑/๗/๑๒) ถงเหตปจจยททาใหพรหมจรยะ คอศาสนาของพระพทธเจาในอดตบางพระองคตงอยไดยนยาว และบางพระองคไมยนยาววา

ศาสนาของพระวปสส พระสข และพระเวสสภ ไมยนยาว เพราะไมทรงขวนขวายในการแสดงธรรมโดยพสดารแกสาวกทงหลาย นวงคสตถ- ศาสนมนอย มไดทรงบญญตสกขาบทแกสาวก มไดทรงแสดงปาตโมกขไว ครนสนองคพระพทธเจาและเหลาอนพทธสาวกแลว สาวกชนหลงท

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๔๘

๑๔๘

แตกตางหลากหลายมาบวชกน กทาพระศาสนานนใหอนตรธานไปอยางรวดเรว เหมอนดอกไมนานาพรรณทเขาไมไดเอาดายรอยไว สกวาวางลงไปบนแผนกระดาน ลมพดมากพากระจดกระจายหายหมดไป

แตศาสนาของพระกกสนธะ พระโกนาคมน และพระกสสปะ ดารงอยไดยนนาน เพราะทรงหมนแสดงธรรมโดยพสดารแกสาวกทงหลาย นวงคสตถศาสนจงมมาก กบทงไดทรงบญญตสกขาบทแกสาวกทงหลาย และทรงแสดงปาตโมกขไว ครนสนองคพระพทธเจาและเหลาอนพทธสาวกแลว สาวกชนหลงทแตกตางหลากหลายมาบวช กชวยกนดารงพระศาสนานนใหยนยงคงอยนาน เหมอนดอกไมนานาพรรณทเขาวางไวบนแผนไม แตเอาดายรอยไวแลวอยางด ลมพดมากอยในท ไมกระจดกระจายหายไป

เม อพระสารบตรไ ดส ดบพระดารส ดงนน จ งกราบทลขอใหพระพทธเจาทรงบญญตสกขาบท ทรงแสดงปาตโมกข เพอวาพระศาสนาจะไดดารงอยยนนาน แตพระพทธเจาตรสยงวาใหรอกอน พระองคเองจะทรงทราบเวลาวาเมอไรควรบญญตสกขาบท

ทงน มหลกวา พระศาสดาจะไมทรงบญญตสกขาบท ไมทรงแสดงปาตโมกข จนกวาเมอใดมเรองเสยหายไมดไมงาม (อาสวฏฐานยธรรม - ธรรมเปนทตงแหงอาสวะ) บางอยางปรากฏขนในสงฆะ จงจะทรงบญญตสกขาบท ทรงแสดงปาตโมกข เพอปองกนแกไขอาสวฏฐานยธรรมเหลานน

อนงแล อาสวฏฐานยธรรมบางอยางนน กจะยงไมปรากฏขนในสงฆะ จนกวา สงฆะจะใหญโตขน โดยความลวงกาลผานเวลายาวนาน โดยความแผขยายกวางขวางออกไป และโดยความมลาภเฟองฟขนมา

แตในเวลาทตรสอยกบพระสารบตรนน ภกขสงฆะยงบรสทธด ไมมขอเสยหาย ตงอยในสาระ บรรดาภกษทอยกบพระองค ๕๐๐ รปยามนน อยางนอยดอยทสดกเปนพระโสดาบน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๔๙

๑๔๙

คราวทตรสเรองนกบพระสารบตรนน พระพทธเจาประทบอยทเมองเวรญชา ซงเมอวาตามอรรถกถา กเปนพรรษาท ๑๒ แหงพทธกจ โดยมพระอานนทเปนพทธอปฏฐาก แตยงไมไดเปนพระนพทธปฏฐาก คอยงไมไดเปนพระอปฏฐากประจาพระองค

(อรรถกถาวา พระอานนทไดรบเลอกเปนพระนพทธปฏฐากในพรรษาท ๒๐, เชน วนย.อ.๑/๒๐๒; ท.อ.๒/๑๑/๑๕) และตามอรรถกถานนเชนกน พระพทธเจาทรงบญญตสกขาบท ทรงเลกแสดงโอวาทปาตโมกข และโปรดใหพระสงฆสาวกเรมสวดอาณาปาตโมกขประมาณพรรษาท ๒๐ แหงพทธกจ เปนตนมา (วนย.อ.๑/๒๑๔, โยงกบความในพระไตรปฎกท วนย.๑/๑๔๖/๒๐๑; วนย.

๗/๔๖๖/๒๙๓; ข.อ.๒๕/๑๑๖/๑๕๐) ตรงนมเรองขอแทรกอกนดหนง คอคมภร สารตถทปน (วนย.ฏ.๑/๒๖๐/

๖๘๒) อธบายเพมเตมวา ทพระสารบตรทลขอใหพระพทธเจาทรงบญญตสกขาบทแสดงปาตโมกขนน มใชหมายความวาพระพทธเจายงไมไดทรงบญญตสกขาบทมากอนเลย ไมใชอยางนน ทจรง มสกขาบทอยบางแลว (ในเรองเลกๆ นอยๆ) แตยงไมไดจดตงเตมรปแสดงเปนปาตโมกข

ทน เมอพระองคตรสใหเหนแลววา พระศาสนาจะมนคงยนยาวเมอองคพระศาสดาบญญตสกขาบทแสดงปาตโมกขตงแบบไว พระสารบตรกจงทลขอใหพระองคทรงบญญตสกขาบททควรบญญตจดแสดงปาตโมกขใหเตมรปพรอมไวเสยเลย เรองเปนอยางน

ในคาอธบายน พระฎกาจารยนนยงไดยกพทธพจนในภททาลสตร (ม.ม.๑๓/๑๗๑/๑๗๔) มาอางยนยนดวย คอ ในพระสตรดงกลาว พระภททาลไดทลถามพระพทธเจาวา อะไรเปนเหตเปนปจจยในการทวา แตกอนนน สกขาบทมนอยกวานกเทยว แตภกษผดารงในอรหตผลมมากกวา แลวมาบดน สกขาบทมมากกวา แตภกษผดารงในอรหตผลกลบมนอยกวา

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๕๐

๑๕๐

พระพทธเจาตรสตอบวา เรองเปนอยางนน เมอสตวทงหลายกาลงเสอม พระสทธรรมกาลงอนตรธาน สกขาบทมมากขนไป แตภกษผดารงในอรหตผลมนอยลงมา พระศาสดาจะไมทรงบญญตสกขาบทแกสาวกทงหลาย ตราบเทาท เรองเสยหายไมดไมงาม (อาสวฏฐานยธรรม ) บางอยาง ยงไมปรากฏในสงฆ และมรายละเอยดตางๆ ทตรสตอไปอก ทานองเดยวกบทตรสแกพระสารบตร

เมอเรองเปนมาถงตอนน กบรรจบเขากบเรองอโบสถ ทเรารกนอยวาพระสงฆสวดปาตโมกขในวนอโบสถ กขอรวบรดพดพอใหเรองตอกนวา

การถออโบสถนน ดงไดกลาวแลววา มมาแตโบราณนานกอนพทธกาลในลทธภายนอก (ถอเปน วต คอพรตอยางหนง) แตอโบสถของเขาหมายถงการถออดอาหารและมงอยทการถออดนน

ครนมาถงพทธศาสนา พระพทธเจาใหชาวพทธรกษาองค ๘ ทเราเรยกกนงายๆ วาศล ๘ เปนอโบสถ จะไดเปนทางใหเจรญตอขนไปในกศลภาวนา ความหมายของอโบสถกขยายออกไป แตกเปนอโบสถทเปนเรองของคฤหสถ ของอบาสกอบาสกา

เรองมมาในพระไตรปฎกวา (วนย.๑/๑๔๖/๒๐๑) ครงหนง พระพทธเจาประทบอย ณ เมองราชคฤห พระเจาพมพสารไดเสดจมาเฝาและกราบทลเสนอวาพวกอญเดยรถยปรพาชก เมอถงวน ๑๔ คา ๑๕ คา และ ๘ คา กประชมพดธรรมกน ประชาชนมาไดฟง กพอใจเลอมใส ไดพวกไดฝาย จงมพระทยปรารถนาใหพระสงฆประชมพดธรรมกนในวนเหลานนบาง

พระพทธเจากไดทรงมพทธานญาตใหพระสงฆประชมกนในวนดงกลาว แตกมจดออนจดพรองวา มพระประชมกนในวนทวานนแลวนงนงนงเฉย ทาใหชาวบานตเตยนวาพระเหลานนไมไดเรองเหมอนสกรใบ เปนเหตใหทรงอนญาตสาทบวาใหพระประชมกนพดธรรมเพอชาวบานจะไดฟง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕๑

๑๕๑

เรองเปนมาๆ เวลาจะผานไปเทาไรไมชด แลวกมเหตการณในคราวประทบทบพพาราม ณ พระนครสาวตถ (วนย.๗/๔๖๖/๒๙๓; ข.อ.๒๕/๑๑๖/๑๕๐)

อนเปนเหตใหถงวาระทพระพทธเจาทรงหยดทรงเลกแสดงปาตโมกขดวยพระองคเอง และโปรดใหภกษทงหลายสวดแสดงปาตโมกขกนเองตอมา

ตอนนกมความในพระไตรปฎกเลาเรองสบตอจากเหตการณทเมองราชคฤหมาบรรจบกนวา ตอมา พระพทธเจา ขณะประทบในทสงดหลกเรน ไดทรงพระดารเหนควรอนญาตสกขาบทททรงบญญตแลวแกภกษทงหลาย ใหเปนบทสวดปาตโมกข อนจกเปนอโบสถกรรมของภกษทงหลายตอไป

กจงไดมพทธานญาตใหสวดแสดงปาตโมกข (อนชานาม ภกขเว ปาตโมกข อททสต, วนย.๔/๑๔๙/๒๐๓) และตรงนแหละคอทเคยบอกแลววา อรรถกถาไดกลาวถงการทพระพทธเจาทรงเลกแสดงโอวาทปาตโมกข และโปรดใหภกษสงฆสวดแสดงอาณาปาตโมกข สบมา

แลวกสอดคลองกบทสารตถทปนบอกวา มใชวายงไมไดทรงบญญตสกขาบทมากอนเลย สกขาบทมอยบางแลว แตยงไมไดประมวลตงเปนปาตโมกขใหสวดกน และการบญญตสกขาบทยงไมเปนเรองเดนขนมา เพราะสงฆะยงไมใหญโตมาก ยงไมคอยมเรองเสยหาย

ดงคาตรสของพระพทธเจาเอง ททรงเลาพระดารในเรองน ซงเมอกเลาแลว ยกมาดใหชดอกทวา (วนย.๔/๑๔๙/๒๐๓) “ถากระไร เราพงอนญาตสกขาบททเราบญญตแลวแกภกษทงหลาย ใหเปนปาตโมกขเทศของพวกเธอ ปาตโมกขเทศนนจกเปนอโบสถกรรมของพวกเธอ”

ตอมา การบญญตสกขาบทคงเปนงานใหญขนมา จนเหมอนวาพระพทธเจาตงพระทยวาคราวนๆ มเรองทจะพงทรงวางขอวนยหรอไม

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๕๒

๑๕๒

ดงขอความในพระไตรปฎกเองบอกไว เวลามพระเดนทางจากทตางๆ มาเฝา ทรงสอบถามสขทกข ความเปนอยเปนไป แลวถามปญหาอะไรอนพงแกไข กจะทรงบญญตสกขาบท ดงความในพระไตรปฎกบอกไวเองวา (เชน วนย.๑/๒๒๗/๑๖๗)

เปนประเพณทภกษทงหลายออกพรรษาแลว มาเขาเฝาเยยมพระผมพระภาคเจา ... แล เปนประเพณทพระผมพระภาคพทธเจาทงหลาย ทรงปราศรยกบเหลาพระอาคนตกะ ...

พระผมพระภาคพทธเจาทงหลาย ยอมทรงสอบถามภกษทงหลายดวยอาการ ๒ อยาง คอ จกทรงแสดงธรรม หรอจกทรงบญญตสกขาบทแกพระสาวกทงหลาย”

ทน ลองโยงเรองนมาดความเปนไปของภกษณสงฆกนหนอย ถาการบวชภกษณเรมตนในปท ๕ แหงพทธกจตามประมาณของอรรถกถา เมอถงพรรษาท ๑๒ น สงฆะกยงไมขยายใหญโตมาก ยงไมมการบญญตสกขาบท (อยางมากมายจรงจง) ยงมไดทรงอนญาตสกขาบททไดบญญตจดตงเปนบทสวดปาตโมกข

โดยนยดงกลาวมา ชวงเวลาทสงฆะดงามนบวาบรสทธดน กจะยงดาเนนตอไปหลงจากเรมมภกษณแลว ๑๕ ป หรอจากนอก ๘ ป จงจะมปาตโมกขใหตองสวด ใหตองใชตรวจสอบ ตลอดจนมการลงโทษผทาความผดละเมดสกขาบทอยางเตมระบบ

พดเรองปาตโมกขมายาวเกนไปแลว แตกจะชวยโยงไปถงแงมมอนๆ ตอไป ทจะชวยใหเขาใจอะไรๆ ไดชดเจนขน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๕๓

๑๕๓

ซายตบะ ขวาบชายญ ละเลกทงสองนน สทางสายกลางแหงสขวถ

เรารกนมาวา พระพทธเจากอนตรสร เมอเสดจออกผนวชแลว ทรงบาเพญเพยรอย ๖ ป เรมดวยไปศกษาในอาศรมของอาฬารดาบส แลวกอาศรมของอททกดาบส จากนนกไดทรงบาเพญทกรกรยาตางๆ จนกระทงเมอทรงเหนชดวาไมใชทางแหงโพธ จงไดทรงดาเนนตอเขาสสมาธ และสาเรจดวยปญญา จบทวมตต

เรองททรงเลาไวเองในชวงน มเหมอนๆ กนในหลายพระสตร เชน มหาสจจกสตร (ม.ม.๑๒/๔๑๑/๔๔๒) และโพธราชกมารสตร (ม.ม.๑๓/๔๘๙/๔๔๓)

แตทจรง เรองราวการปฏบตของพระองคในเวลา ๖ ป มใชมแคนน อนนนอาจจะเรยกวาเปนตวอยาง หรอจดสาคญในการลาดบเหตการณ ยงมเรองในแงอนทพระองคเลาไวในพระสตรอนอก เชน เทวธาวตกกสตร (ม.ม.

๑๒/๒๕๑/๒๓๒)

ทเปนอยางนน กเพราะวา พระพทธเจาทรงมงแสดงธรรมเพอประโยชนแกผฟง ซงมกเปนรายๆ เปนกรณๆ เมอธรรมทจะตรสเกยวโยงไปถงเรองใดทจะชวยใหเขาใจธรรมนน กทรงยกเรองนนมาแสดงหรอเลาประกอบ หรอเปนเครองชวยเครองยาทาใหชด ดงนน พระประวตของพระพทธเจาในพระไตรปฎกจงกระจายอยในตางแหงตางท

รวมความตามทเราเขาใจกนกวางๆ วา ทสานกของสองดาบสนน พระองคจบฌานสมาบตครบทง ๘ คอไดผลสาเรจดานจตเตมสมบรณ เทาทมกนมาอยางเชนในลทธฤาษชไพรสบแตเกากอนจนถงยคสมยนน

ครนแลวทรงทาทกรกรยา คอประพฤตพรตบาเพญตบะทนกบวชทวไปในยคนนยดถอกนจนถงทสด

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๕๔

๑๕๔

ทรงประจกษปลงพระทยวา ทงสองระบบวธนนไมเปนไปเพอโพธ ทางแหงโพธคงจะมเปนอยางอน (สยา น โข อ มคโค โพธยา)

ทงน ททรงบาเพญเพยรมาทงหมด กเรมตนจากททรงดารวา ความสขจะลถงดวยความสขไมได แตความสขนนจะตองลถงดวยความทกข (ม.ม.๑๓/

๔๘๙/๔๔๓, เหมอนอยางลทธบาเพญตบะทงหลาย โดยเฉพาะนครนถ)

จากนน ทรงระลกไดถงเหตการณครงทรงพระเยาว คราวทพระพทธบดาทรงประกอบพธแรกนา พระองคประทบอยพระองคเดยวใตรมไมหวาอนสงบเยนสบาย ไดทรงเขาถงประสบการณทางจตแหงปฐมฌานอนมปตและสข (องคทงหมดม ๕) ทรงสวางพระทยวา นแหละทางแหงโพธ แลวจงทรงดาเนนในทางแหงการลถงสขดวยสขน จนไดตรสร

แตตองพดใหชดอกหนอยวา ความสขทวานมลกษณะทพดใหเตมความวา ‚สขทปลอดกาม ปราศอกศลธรรม‛ ตรงนสาคญ คอไมใชแคกามสข แตเปนความสขทไมตองอาศยกาม ไมขนตอกาม เปนอสระจากกาม

เมอระลกขนไดแลว ยงทรงถามพระองคเองอกวา เรากลวไหม ตอความสขทปลอดกามปราศอกศลธรรมนน ทานองตรวจสอบวาเปนความสขทจะมพษภยอะไรไหม กทรงมคาตอบเปนทานองมนพระทยวาเรามไดกลว

แลวเหนอขนไป ยงมปญญาททาใหจตใจเปนอสระ ซงความสขอยางประณตนน เกดมขนแลว กครอบงาจตใจไมไดดวย เชน ไมอาจทาใหตดเพลนหลงมวเมาเหลงลาพองสยบตวตกอยในความประมาท เปนตน

ตรงนกแทรกอกหนอย คนทวไป พอพดถงความสข กมกนกถงกามสข อนนนทานกไมไดวา แตทานบอกใหรทนมน คอ กามสขนนกเปนสขละ แตมโทษหรอมขอดอยขอเสยพวงอยดวยมาก เชน เปนความสขอยางพงพา เปนไปกบดวยความกระวนกระวายหวงกงวล ถกคกคามดวยความ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๕๕

๑๕๕

หวาดระแวงผดหวงคบแคน ลอใหกอการแยงชงเบยดเบยน แลวกมความทกขความเศรารอซาอยขางหนา

นอกจากรทนเพอเสวยกามสขโดยไมประมาท ไมใหเพมขยายกระจายโทษแลว กใหมความสขแบบปลอดกามปราศอกศลธรรมนนมาเปนพนฐานรองรบคณความด เพอจะไดมชวตทงดงามครองความสขอยกนไดยนยาว และเปนหลกประกนกนทกขภยใหดวย

คนทยงเสพกามสขอย ตองมสขแบบปลอดกามเปนฐานรองไว กามสขของเขาจงจะมคณภาพ ลดทกขลงไป เพมสขขนมา และมสขไดตลอดเวลา

คนทมความสขทงสองอยางนเปนคคลอกนอย คอมสขปลอดกามเปนพนใจและไดกามสขทยงปรารถนา มตวอยางเปนหลกฐาน คออรย -สาวกอรยสาวกาทเปนโสดาบน ซงมครอบครว อยกบภรรยาสามบตรธดาอยางดงามมความสข พระพทธเจาตรสเทยบกนไววา ถาทกขของปถชนทวไปมากมายใหญโตอยางขนเขาหมาลย ทกขของบคคลโสดาบนกเหลอนดเดยวเพยงแคกอนกรวดขนาดเมลดผกกาด ๗ เมด (ส .ม.๑๙/๑๗๕๕/๕๗๖)

มอรยสาวกอรยสาวกาโสดาบนคหนง ใกลชดพระพทธเจามาก (คอ ทานพอนกล กบทานแมนกล เปนเอตทคคะในบรรดาผสนทสนมกบพระพทธเจา) เปนสามภรรยาทครองรกภกดตอกนมนคงจนแกเฒา แถมยงกราบทลพระพทธเจาวา ปรารถนาจะเกดพบกนตลอดไป พระพทธเจาจงไดตรสหลกสมชวธรรม ๔ ประการ ทจะใหคครองไดพบกนทงในปจจบนและเบองหนา คอ สมศรทธา สมศลา สมจาคา สมปญญา (อง.จตกก.๒๑/๕๕/๘๐)

คงจากนไดดถงพทธพจนทวา ‚นพพาน ปรม สข‛ (นพพานเปนสขอยางยง หรอสขอยางสงสด, ม.ม.๑๓/๒๘๘/๒๘๓; ข.ธ.๒๕/๒๕/๔๒) พระพทธเจาตรสวา ถาใครมองเหนนพพานเปนทกข กเปนอนไมมทางบรรลมรรคผลชน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๕๖

๑๕๖

ใดไดเลย ตอเมอมองเหนนพพานเปนสข จงจะเปนไปไดทจะบรรลโสดา -ปตตผล จนถงอรหตตผล (ม.ม.๑๓/๒๘๘/๒๘๓)

เคยมพระใหมถามวา จะอธบายอยางไรพอใหชาวบานเขาใจนพพานไดงายสกหนอย กบอกวาเอาแบบเทยบเคยงพอใหเหนเคานะ สมมตวาคณเปนพอเปนแม มลกคนเดยว รกเขามาก ลกคนนโตขนเปนเดกวยรน แลวแกไปตดสงเสพตดและมวสมกบเพอนทไมด ไดแตเทยวเหลวไหล ไมเอาใจใสการเลาเรยน พดอยางไรกไมฟง แกไขไมได คณซงเปนพอแมทกขมากหนกหนาจนพดไมถก

อยมาวนหนง ลกมาบอกวาเขาคดไดเขาใจแลววาทเขาทาไปอยางนนเสยหายไมดอยางไร เขาเลกไดเดดขาดแลว ตอไปนจะอยกบพอแมตงใจทาดและเลาเรยนจรงจง พอไดยนลกบอกอยางน คณเปนอยางไร โลงใจไปเลย ทกขทคางคากดกนใจหายไปหมด มความสขอยางบอกไมถกเลยใชไหม นกนพพานระดบหนง ทชาวบานพอเหนรปเคาเขาใจไดบาง

พดมายดยาว ในเรองบาง นอกเรองบาง เปนการคยกนไป กตอบคาถามน ไมใชเปนวชาการโดยตรง เดยวกมขอสงเกต เดยวกมเรองแทรก เลยไมไปไหนสกท แลวทวาจะพยายามไมอางหลกฐานทมาคมภร พอเอาจรง กอดไมได ขอใหเหนแกบางคนทชอบคนควากแลวกน เขาจะไดประโยชน และทวาพยายามหลกเลยงการทาเชงอรรถ กยงเกรงอยวาคงตองมบางทจะหลกเลยงไมได ถาเรองจะซบซอนนก กคงตองลงเชงอรรถชวยกนความสบสนบาง

แลวอกอยางหนง เกอบลมไป กมขอสงเกตตามเคย คอ เมอพระพทธเจา (ตอนนนยงเปนพระโพธสตว) เขาศกษาในสานกของ ๒ ดาบสนน ตรสเลาสนๆ วา ดาบสประกาศอากญจญญายตนะ และเนวสญญานา-สญญายตนะ ตามลาดบ แลวทรงมองเหนวาการปฏบตของทนนไมเปนไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๕๗

๑๕๗

เพอโพธ (น สมโพธาย น นพพานาย สวตตต) จงไดเสดจออกจากอาศรมของ ๒ ดาบสนน ตอมา เมอทรงตระหนกพระทยวาทกรกรยาไมใชการปฏบตทจะใหลถงจดหมาย จงทรงระลกไดถงการทไดทรงเขาถงปฐมฌาน ณ ใตรมเงาตนหวาแตครงทรงพระเยาว และทรงสวางชดวานนคอทาง

ขอสงเกตกคอ เราพดกนแบบสรปความวา ดาบสสองทานนนไดฌานสมาบต ๗ และ ๘ ตามลาดบ แลวสมาบตถงขนนน กคอไดผานปฐมฌานขนไปแลว แตทาไม นอกจากตอนแรกตรสวาวธของสองดาบสไมใชทางแลว มาถงตอนทรงระลกความเกา กลบทรงระลกถงการทรงไดปฐมฌาน ไมระลกถงฌานสมาบตทสงกวาในสานกของสองดาบสนน

ขอทนาพจารณากคอ จะมความแตกตางอะไร ระหวางปฐมฌานททรงเขาถง ณ ใตรมตนหวา กบฌานในระบบของสองดาบสนน ขอทงไวเปนขอสงเกตแคน

ขอทควรระลกไวอกอยางหนงกคอ ระหวางเวลายาวนาน ๖ ปททรงเปนนกสบคนกศลวาคออะไร (กกสลคเวส) ใฝแสวงสนตวรบทอนสงสดนน พระโพธสตว นอกจากไดทรงคนอย คนเหนทามกลางสภาพชวตของประชาชนชาวบานทวไปแลว กไดทรงพบปะคนเคยกบชวต แนวคด ขอปฏบตในวงการนกบวชทงหมดอยางชดเจนดวย

ตามทพดมา กเปนอนลงขอสรปวา พทธศาสนานตรงขามกนเลยกบลทธของพวกนกบวชมากมายในชมพทวปเวลานน โดยเฉพาะนครนถหรอศาสนาเชน ทประกาศหลกการออกมาวา สขจะลถงดวยสขไมได จะลถงสขตองดวยทกข จงบาเพญตบะ ทาทกรกรยา แตพทธศาสนาบอกวา สขลถงไดดวยสข จงเลกทาทกรกรยา ไมใหบาเพญตบะ ตลอดจนพรตอะไรตางๆ

แลวในสงคมใหญทลอมรอบ กอยางทบอกแลววา พทธศาสนา

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๕๘

๑๕๘

ปฏเสธระบบเบดเสรจทครอบคลมทงหมดของศาสนาพราหมณ ดงทปรากฏชดในระบบวรรณะ การบชายญ การขนตอพระเวท และในทสดคอการถอเทพสงสด

แมแตกบลทธฤาษชไพร ซงมอะไรบางอยางทคลายคลงพอไปกนไดบางในการปฏบตทางจต เกยวกบสมาธจนถงฌานสมาบต (เคยบอกแลววาเปนพวกแยกตวจากสงคม นานๆ จงมาบานเมองหาของเปรยวของเคม มชวตเปนสขอยกบฌานกฬา) ดงมอาฬารดาบสและอททกดาบสเปนตวแทน พระองคกปฏเสธออกมาแลวอยางชดเจนวา ไมเปนไปเพอโพธ

พอปฏเสธแลว นอกจากสงทเลกทงไปไมเอา แมในสงทยงใชยงเกยวของอย กมความแตกตาง ปญหากเกดขนทนท อยางแรกคอในเรองภาษา ระบบถอยคา พวก terminology

พทธศาสนาอยในสงคมชมพทวปทเขามภาษาพดจากน พรอมทงความหมายทรเขาใจสบกนมา เมอพทธศาสนามแนวคดคาสอนทแตกตางออกไป ถอยคาบางอยางอาจเลกใชได แตจะเลกทงหมดและใชคาใหมลวน เปนไปไมได แลวตามเรองทดาเนนตอไป กมคาใหมทใชเปนพเศษในพทธศาสนาบาง คาเกาแตใชในความหมายใหมบาง

พอดวาพทธศาสนาเหมอนกบวามอะไรๆ ทจดตงเปนระบบ กจงมระบบความคด ระบบคาสอน และระบบปฏบตการ ลงมาถงระบบถอยคาทชดเจน

เคยยกตวอยางใหดงายๆ ชาวชมพทวปอยกนมากบการบชายญ และเขากมอบใหขาวของคาตอบแทนในการประกอบพธบชายญแกพราหมณผทาพธ เรยกวาทกษณา (บาลวา ทกขณา) เขามอบใหดวยความเคารพและแสดงออกเคยชนจนไมนกถงวา ทแทกคอคาทาพธบชายญ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๕๙

๑๕๙

ตอมาเขาเกดศรทธาในพระพทธศาสนา เลอมใสในพระสงฆ เขาอยากจะอปถมภบารง เขาเคยใหทกษณาแกพราหมณ ทนเขาถวายของแกพระ แลวดวยความเคารพ เขาจะเรยกของถวายนนวาอะไร เขากเรยกวาถวายทกษณานนเอง

แตคราวน แมเขาจะใชถอยคานน เหตผลทอยเบองหลงไมเหมอนกนแลว คราวนไมใชคาทาพธบชายญแลว จะทาอยางไร ถอยคากใชกนตอไป แลวพระกตองบอกตองอธบายใหความหมายใหมแกทกษณาไปเอง ไปๆ มาๆ ทกษณากคอแคของถวายพระ แลวถาจาเปนตองชแจง กอธบายลกลงไปวาของทถวายแกพระสงฆโดยเชอกรรมและผลของกรรม ดงนเปนตน แตตามปกตกใชแคคาวา ‚ทาน‛ ทมอยแลวเปนคากลางๆ กเปนอนพอ

ทน ไมจบแคนน มาในดานคาสอนธรรม เมอทกษณาเปนคาพดสาคญ มความหมายลกลงไปในจตใจ โยงไปถงหลกความคดความเชอถอและความเขาใจ กเปนเรองของการพฒนาจตใจและพฒนาปญญา ถาถวายทกษณาดวยความเชอถอทผด หลงงมงาย กเกดผลเสยตอชวต แลวกเลยตอไปถงความเสอมของสงคม

ตอนน คาศพทมความสาคญขนมาในเรองของการแกปญหาชวตและปญหาสงคมมนษย พระพทธเจามพระประสงคใหคนเลกหลงตดการบชายญ อนเปนทงการเบยดเบยนสตวและความลมหลงรอผลดลบนดาล กทรงนาคาวาทกษณานมายกเปนเรองทจะตองชแจงสงสอน มาทาความเขาใจกนวา ใครกนแนทควรแกทกษณา ทเรยกวาทกขไณย พราหมณททาพธบชายญนะหรอ ตองไมใช

แลวกปรากฏชดออกมา คาวา ‚ทกขไณย‛ กมาเปนคณสมบตของพระสงฆ ทเราเรยกเปนอยางหนงในสงฆคณ ๙ ประการ ผมคณสมบต มความดงามอยางน จงจะเปนผควรแกทกษณา

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๖๐

๑๖๐

นเปนตวอยางการปฏบตตอถอยคาทมใชกนอยในสงคม เพอใหเปนสอถายทอดความเขาใจในการแกปญหาทางจตปญญา นาหลกการหลกความคดใหมเขาสชวตและสงคม อยางสกนตอหนา วากนตรงๆ

วากนไป สงคมชมพทวปยคนน อยางนอยในสมณมณฑล หรอวงการศาสนา มความเปดกวางของเวทความรความคด ใหโอกาสแกการใชเสรภาพทางปญญาอยางนาจะนบวาเตมท และคงจะพอดดวยวา ในยคนน พวกพราหมณเองกกาลงเปลยนแปลง ไดมาเปนนกแสวงปญญากนมาก ดงทพระสาวกสาคญๆ ของพระพทธเจา สวนใหญกคอเหลาพราหมณนกแสวงหาเหลานนนเอง มาไดฟงธรรมแลวกละเลกลทธบชายญวรรณะ มาชวยกนพฒนาจตปญญาของประชาชน เพอประโยชนสขแกมวลชาวโลก

ความเปดกวางทางปญญาในสงคมชมพทวปครงนน นาจะมาพรอมดวยการแสวงปญญาอยางจรงจงมากกวาในสงคมยคปจจบนน (ตอมาเลยพทธกาลมานาน หลงสมยพระเจาอโศกมหาราชแลว การปดกนทางความคด และการกาจดกวาดลางทางศาสนาในอนเดย จงเรมเกดขน)

พดมาตรงนแลว กเลยอยากจะเสนอขอนาพจารณาไว โดยขอใหชวยกนศกษาคนควารวบรวมขอมลประมวลมาสรปกนด ใครมโอกาสกชวยกนทาตอไป คออาจจะเปนทานองนวา

ในยคใกลพทธกาลเขามานน สงคมชมพทวปกาลงเจรญขยายตวทงทางเศรษฐกจและการเมอง กองคาราวานพาการคาขายไปถงกนระหวางรฐทงหลาย เศรษฐกจเฟองฟ ตามมาดวยความฟมเฟอยฟงเฟอ การบารงบาเรอกามสข

มตาแหนงเศรษฐประจาเมองทราชาแตงตง และตางรฐกปรารถนามเศรษฐประจาพระนครของตน (ภรยาของเศรษฐใหญ กเรยกวาอครมเหส)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๖๑

๑๖๑

มโสเภณแหงพระนคร (นครโสภณ) เปนทเชดหนาชตาของแวนแควน ทแมแตราชาตางรฐกขอมาชมความงาม (ดงเชนเจาชายอภยหรออภยราชกมาร ท เปนผพบและเลยงหมอชวกโกมารภจ กประสตจากการทพระเจาพมพสารทรงไดยนกตตศพทของปทมวด นครโสภณกรงอชเชน แหงแควนอวนต แลวเสดจไปรวมอภรมย, เถร.อ.๔๘)

แตพรอมกบความเฟอของกามสข คนไมนอยกเบอหนาย ถงกบละทงทรพยสมบตบานเรอนออกไปเปนนกคนหาความหมาย (กกสลคเวส) แลวกมกมปฏกรยาไปจนสดโตงตรงขาม

ในยคนเอง ความนยมในการบาเพญตบะกไดเฟองฟหรอฟฟาขนมา ตบะทพวกพราหมณเรมไว อยางทฤาษดาบสทากนมา กลายเปนเรองเลกนอย พวกนกบวชอยางอเจลก อาชวก และนครนถ ไดพฒนารปแบบวธบาเพญตบะกาวหนาเลยไปไกล ตอนนกเกดความตนนยมตบะ

อาจจะเทยบคลายอยางในอเมรกา ยคบบผาชนเบงบาน ตงแตชวงปลายทศวรรษ 1960s หนมสาวอเมรกนในชนชนกลาง พากนละทงพอแมเหยาเรอนออกไปเปนปรพาชกปรพาชกาในชอวาฮปป ตามมาดวยการตนสมาธกนเปนแฟชนในยคทเพงผานมา

สาหรบในชมพทวปยคโนน พวกคนชนสงรนใหมสมยนน โดยเฉพาะกพวกพราหมณทงหลายนแหละ ไดออกมาบวชในสมณมณฑลกนมาก

พระพทธเจาเองกไดทดลองตบะเปนการสาคญ ดงทเรยกวาทกรกรยา จนเหนความไมเปนสาระ แลวทรงดาเนนเขาในมชฌมาปฏปทา บรรลจดหมายแลว ทรงตงระบบใหมอนปฏเสธทงยญพธของพราหมณและตบะของสมณะเหลานน ทงกามสขลลกานโยคและอตตกลมถานโยค โดยมสงฆะทปราศจากวรรณะแพรขยายธรรมวนยททรงแสดงและจดตงวางขนใหมสบไป

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๖๒

๑๖๒

ศล พรต ตบะ ค าเกาทยงมใช แตความหมายตางกนแสนหางไกล

ตบะ เปนเรองใหญเดนนาของยคสมย เมอพระพทธเจาทรงทดลองและละเลกมาแลว ครนประกาศพทธศาสนาผานเวลาหลงตรสรมาไดเพยง ๙ เดอน มพระสาวกเกนพน เฉพาะมาประชมกนทเวฬวนารามในราตรเพญมาฆบณม ๑,๒๕๐ รป รวมทงทานทจะเปนอครสาวกสบมา คอ พระสาร-บตร และพระโมคคลลาน

ณ ทประชมนน อนเปนจาตรงคสนนบาต พระพทธเจาทรงแสดงโอวาทปาตโมกข (ท.ม.๑๐/๕๔/๕๗) คอโอวาทอนบอกหลกการใหญทเปนแมบทของพระธรรมวนย ซงบรรดาสาวกจะไดยดถอไวเปนแกนกลางรวมกน ทงหมดสนๆ เพยง ๓ คาถาครง

โอวาทปาตโมกขนน เรมดวยหลกการอนแสดงเอกลกษณของพระพทธศาสนาในทามกลางสภาพแวดลอมของยคสมย อนจะใหเหนภาวะแทจรงทจะแยกชดออกไดจากลทธศาสนาเปนตน ทดเหมอนคลายคลงกนอนรวมสมย ใหรวาอะไรใชหรอมใชพระศาสนาน

คาถาแรกของโอวาทปาตโมกขจงบอกวา

ขนต ปรม ตโป ตตกขา นพพาน ร วทนต พทธา น ห ปพพชโต ปรปฆาต สมโณ โหต ปร ยนโต ฯ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๖๓

๑๖๓

ขนต (ความอดทน) ตตกขา (ความทานทน) เปนบรมตบะ, พทธะทงหลายกลาวนพพานวาเปนบรมธรรม, ผท ารายคนอน มใชบรรพชต, ผเบยดเบยนคนอน มใชสมณะ

พอขนตนกเรมดวยตบะ เปนการปฏเสธตดชดไปแตแรกทเดยวเลยวา ทนไมมนะ ไมมการบาเพญตบะพยายามเผาบาปดวยการทรมานรางกาย และบอกดวยวา เลกเสยเถดลทธทรมานตวเผาบาปทตนนยมกนอยนน ไมวาจะนอนบนหนาม อดอาหาร กลนลมหายใจ ยนขาเดยว เอาเทาเหนยวกงไมหอยหวอยางคางคาว ฯลฯ นนไมใชวธการทจะทาใหหมดบาปบรสทธหลดพนบรรลจดหมาย แตขอใหรวา ความเขมแขงอดทนทานทนเพยรพยายามกาวไปใหถงจดหมายแหงพรหมจรยะ นตางหากคอตบะแททสงสด

แทรกนดหนงวา มคาแสดงความอดทน ๒ คา คอ ขนต และ ตตกขา ซงอธบายกนตางๆ ในทนขอจบสาระมาบอกกนเปนแนววา ขนต (อดทน) หมายถงความอดทนในดานบกฝาไปขางหนา ทาการโดยไมยอทอ ไมกอความเสยหาย ไมเบยดเบยนทาราย พรอมกบเดนหนาไปไมยอมใหเสยการ จนกวาจะถงความสาเรจ สวนตตกขา (ทานทน) หมายถงอดทนในดานตงรบ มกาลงทานไวได ทนตอการยวยวน ตอการยวย ยบยงตวได รกษาธรรม รกษาคณคาความดใหคงอยได ไมทาลาย ไมใหยอยยบเสยหาย

อกนยหนง ขนต เปนคากวาง แปลวา อดทน ไมวาทนแดดฝนทนคนทนงาน ใชไดทวไป (บางทจาใจทนเพราะสไมได) สวนตตกขา ใชจาเพาะกวา แปลวา อดกลน คอยบยงระงบใจไดตอคนอน โดยเฉพาะตอผทออนแอกวาดอยกวา ทาเขาได กไมทา แตรกษาธรรมไว ถอเปนยอดขนต (ด ส .ส.๑๕/๘๗๕/๓๒๕) จงนยมแปลกนมาวา ความอดทนคอความอดกลน เปนยอดตบะ

จากนนกบอกใหรวาจดหมายทจะอดทนทานทนเพยรพยายามศกษาไปใหถงนน คอ นพพาน พทธะทงหลายวาอยางน มใชอยางอน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๖๔

๑๖๔

สดทาย บคคลทเปนแบบในการเพยรศกษาสจดหมายนน ทเรยกกนวานกบวช เปนบรรพชต เปนสมณะ มลกษณะสาคญทไมทาราย ไมเบยดเบยน ไมเปนภยอนตรายแกใคร (จะเรยกวา อหงสา กได) เปนผมศล มใชหมายถงคนทมาเปนเจาพธ เปนคนขลง เปนผมฤทธเดชปาฏหารย เปนคนศกดสทธ เปนคนกลางผสอสวรรค หรออะไรอนทงนน

ดงทบอกแลววา นกบวชเหลาน มจดมงไปทพรตซงจะตองประพฤต ในการบาเพญตบะของตน แลวขอปฏบตทตนยดถอนนเอง กเปนระเบยบแบบแผนไปในตวของมนเอง เปนปกตแหงพฤตกรรมของเขา ซงเปนลกษณะแหงชวตความเปนอยประจาตวประจาคณะ (คอเปนศลไปเอง) เชน เขาเปนอเจลก เขาบาเพญตบะทนงผาอยางนๆ กนอาหารสามวนมอหนง นอนบนหนาม ฯลฯ อยางน นกแบบแผน ซงดเผนๆ กเหมอนเปนวนยไปดวยในตว แตนแหละคอสงทพทธศาสนาไมยอมรบ เพราะอะไร มาดกนตอไป

นกบวชเหลานนยดถอขอปฏบตอยางนนๆ โดยเขาเชอและเขามงเพอจดหมายของตวเขาเอง เพอการเผาบาป เพอความหลดพนของตนเอง เขาไมไดเอาใจใสหรอคานงถงความรบผดชอบตอสงคม เชน เขาปลอยตว ละทงมารยาท เลยมอ ยนถายอจจาระ ไมลางปาก ใครจะวาอยางไรกชาง บางทกถอเปนความเครงความขลง ใหนาเลอมใสดวยซา นนกแงหนง

แตทสาคญทสดคอ เขายดถอเอาพรตเอาตบะทปฏบตวาเปนตวใหบรรลจดหมาย คอถอวา พรตนน ตบะนน จะชาระบาป ทาใหเขาบรสทธหลดพนถงจดหมาย ถงโมกษะ ถงไกวลย หรออะไรกวาไป

เรองนจะชดขนตอเมอมาดวาพทธศาสนามองการประพฤตพรตบาเพญตบะเหลานอยางไร

การประพฤตพรต บาเพญตบะนน พระพทธเจาทรงผานมาและละเลกไปแลว คาพวกนจงไมเปนคานยมใชในพทธศาสนา คาทใชเปนหลกใน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๖๕

๑๖๕

พระพทธศาสนาคอ ‚สล/ศล‛ เพราะสอตรงนยหรอแงความหมายทตองการ เปนความประพฤต เปนขอปฏบตทแสดงออกทางกายวาจา ตอสงคม ตอสงแวดลอม เปนการฝกตนดานพฤตกรรม แตฝกดวยเจตนาซงมงไปทความสมพนธในสงคม และการปฏบตตอสงแวดลอมโดยตรง เรมแตการไมเบยดเบยนกน การเกอกลกน

(ในบางลทธอยางนครนถทถออหงสาอยางเขมงวด การถออยางนนเปนเพยงสวนหนงของระบบแหงการทรมานตน เขมงวดกบตวเองในการทจะไมทากรรมใหม แตในศลของพทธศาสนา การไมเบยดเบยนและการเกอกลเปนความหมายของตวระบบทเรยกวาศลนนเอง)

พทธศาสนาบอกวา ศล พรต (วต) และขอยดถอบาเพญในการทรมานตนทงหลาย รวมแลวกเปนขอปฏบตในระดบศลแคเรองพฤตกรรมทงนน แลวโดยหลกการสาคญหรอตามความหมายทแทของผบาเพญตบะกคอ เขาถอวา ดวยการปฏบตอยางนน จะทาใหเขาบรสทธหลดพน คอ ศล พรต ตบะ นนจะทาใหเขาบรสทธหลดพน นเปนความเขาใจผด เปนการยดถอผด เรยกวาเปนสลพพตปรามาส (การยดถอวาจะบรสทธหลดพนไดดวยศลและพรต) เปนการปฏบตผด ยดถอผด

ขอปฏบตในระดบศล หรอพดรวมวาศลนน พดไดเพยงวาเปนสวนหนงในระบบการทาใหบรสทธหลดพน คอ เปนระบบพฤตกรรม การครองตว ในการอยรวมกน ทจะไมใหมการเบยดเบยน แตใหเกอกลหนนกน เปนการจดระบบพฤตกรรมและความสมพนธกบสงแวดลอมใหเรยบรอยดงาม คอใหพรอม จะไดเปนพนฐานทตงตว หรอเปนสภาพแวดลอมทเออ ในการทจะทาการ หรอจะกาวตอไปในเรองทจะทา กคอกาวไปในการฝกตนหรอในการศกษานนเอง

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๖๖

๑๖๖

พดงายๆ วา ศล เปนการศกษาขนหนง เปนขนตน หรอขนพนฐาน เพอเตรยมพนภมของตนใหพรอมทจะกาวขนสการศกษาขนสงขนตอไป ในระบบทเรยกวา ไตรสกขา คอ ศล สมาธ ปญญา หรอ กายวาจา จตใจ และปญญา เหมอนกบพดวาเปน requirement หรอเปน prerequisite นนเอง

กคอวา ศลนน เพอสมาธ ทจะไปสปญญา ใหถงวมตต ไมใชสาเรจดวยศล หรอดวยศลพรต (แตกขาดศลไมได ถาไมได requirement กเขา กขน กตอไปไมได)

พดในแงหนง กเปนการใหมความรบผดชอบทางสงคมและตอสงแวดลอม แตไมใชเทานน มนเปนเรองของความเกอหนนซงกนและกน ตามหลกไมเบยดตน ไมเบยนเบยนผอน ทาประโยชนตน (อตตตถะ) ทาประโยชนแกผอน (ปรตถะ) และประโยชนรวมกนทงสองฝาย (อภยตถะ) โดยจดระบบพฤตกรรม การเปนอย การแสดงออกทางกายวาจา ใหไมมการเบยดเบยน แตใหเกอกล

มองในดานของตวเอง กทาใหเกดความเคยชนทด เกดมสภาพชวตสภาพความเปนอยทวไป ภาวะรางกาย รวมทงสขภาพ ทเออเกอหนนนอมนาใหเกดความเจรญงอกงามของจตใจและปญญาของตน

พรอมกนนน ระบบพฤตกรรมการเปนอยของตนทเกอกลตอคนสตวสงสรรพโดยรอบ กสงผลสะทอนกลบมาเปนสภาพทเกอหนนความเจรญงอกงามของชวตตนเองสงขนไปในทางจตใจและปญญานนดวย

ศลเมอปฏบตเขาท กกลายเปนลกษณะตามปกตของการดาเนนชวต อยางททานพดถงพระโสดาบนวา เหมอนแมโคเลมหญาหากน กคอยเหลยวแลดลก โดยมนใจสบายใจวาลกกเดนไปดมกนดวย และศลทเปนการดแลกายวาจาไวดนน กเหนยวนาชกจงหรอเรยกรองเองใหธรรมในระดบจตและปญญาเขามารวมชวยหนนกนใหเจรญงอกงาม ทงในตนและในชมชน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๖๗

๑๖๗

พดอกแบบหนง กอยางทเคยพดแลว ศลสาเรจดวยวนย และวนยกเนนชวตชมชนของสงฆะ และสงฆะกดารงอยดวยสามคค ดงทในพระวนยปฎกมบทบญญตมากมาย เพอรกษาและประกนสามคคน

พรอมกนนน วนยกโยงไปเชอมกบธรรม ใหตระหนกถงสาระทตองการ ดงปรากฏชดในหลกธรรมชดทเรยกวาสาราณยธรรม ๖ ทวา เมตตากายกรรม เมตตาวจกรรม เมตตามโนกรรม สาธารณโภค (ไดมาแบงกนกนใช) สลสามญญตา ทฏฐสามญญตา (วนย.๘/๘๕๖/๒๓๗)

รวมแลว วนยกนบวาม ๒ ชนไปในตว คอ ชนตนหรอชนใน จดระบบการดาเนนชวตของบคคล และชนนอกหรอชนเหนอขนไป จดระเบยบระบบชมชน

ทน ตบะ คอตปะ หรอตโป แปลวา ความรอน การทาใหรอน การเผา ทเขาเอามาใชในความหมายวาเผาบาปนน จะแปลวาทาใหเดอดรอนกได พระพทธเจาจงทรงแบงคนเปน ๔ ประเภท (เชน อง.จตกก.๒๑/๑๙๘/๒๗๙) คอ

อตตนตโป (คนเผาตว, ผทาตนเองใหเดอดรอน) ไดแก พวกอเจลก เปนตน ทบาเพญตบะ เชน นอนบนหนาม ถอนผม กนหญา กนมลโค บรโภคอจจาระ ยนอยางเดยวหามนง อะไรตางๆ อยางทวาแลว

ปรนตโป (คนเผาผอน, ผทาคนอนใหเดอดรอน) เชน พวกพรานเนอ พรานนก พวกโจร คนททาการหยาบชาตางๆ

อตตนตปะปรนตโป (คนททงเผาตวเองและเผาคนอน, ผทาทงตนเองและคนอนใหเดอดรอน) ไดแก คนใหญโตมอานาจรารวยมงคง เชน เปนกษตรย เปนพราหมณมหาศาล ทาพธบชายญ ตวเองกตองเขาพธ โกนผมโกนหนวด นงหนงสตวมเลบ เอาเนยและนามนชโลมตว ใชเขากวางเกาหลง นอนบนพนดนทไลดวยมลโคสด ดดนมจากเตานมของ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๖๘

๑๖๘

แมโค เอานานมบชาไฟ แถมผใหญใกลชดกตองทาตาม แลวกสงการวาใหฆาสตวชนดนนเทานน ชนดนเทาน มาบชายญ ขาทาสกรรมกรกเดอดรอนวนวายไปหมด

อนตตนตปะอปรนตโป (คนทไมเผาตวเองไมเผาคนอน, ผไมทาทงตนเองและคนอนใหเดอดรอน แตเปนผอมเตมแลว หายหว สงบ เยน มความสข เปนพรหมดวยตวเองตงแตเดยวนเลย) ไดแก การทเมอมพระพทธเจาเกดขนแลวในโลก ผทไดสดบฟงธรรมทพระองคสอนแสดงแลว มาดาเนนในมรรคาทถกตอง ออกบวช มศลดวยกายวาจาทเกอกลไมเบยดเบยน เลยงชวตโดยบรสทธ เจรญพรหมวหาร มเมตตาเปนตน แลวทาสมาธ และปญญาใหบรบรณ ประจกษแจงอรยสจ มจตอนวมตหลดพนเปนอสระแทจรง

นกคอ พระพทธเจาประกาศทงโทษแหงลทธบ าเพญตบะ ของเหลานกบวชมากหลายในสมณมณฑล และทกขภยแหงลทธบชายญ ของพวกพราหมณ พรอมไปดวยกนทงสองดานทเดยวเลย

เรมดวยตรสวา พวกบาเพญตบะน ไมใชเผาบาปหรอก แตเขาเผาตวเขาเอง แลวกทรงชวา พวกบชายญโนน เผาตวเองแลวยงเผาคนอนอกดวย กคอเปนนกเบยดเบยนทาการรายคลายอยางนายพรานนายโจรนนแหละ

ทน เมอสาระของศลอยทการจดระบบความสมพนธกบสงแวดลอม ทงทางสงคมและทางวตถ (ทงธรรมชาตและของมนษย) ใหประสานเสรมกน เพอการอยรวมกนอยางดงามเกอกล ความหมายและจดมงอนน กจะนาไปสการปฏบตทแตกตางกนออกไปๆ ชดเจนยงขนๆ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๖๙

๑๖๙

รจกตวเองใหด พราหมณ เดยรถย กามโภค มใหแทรกเขามา

ตรงน ขอทบทวนความเขาใจกอน เปนอนวา เมอพดถงพวกนกบวชขางตนนน ตบะ หรอตโปกรรม เทากบเปนคารวม

เวลาปฏบต กมพรต (บาลเปน ‚วต‛) ทจะบาเพญเปนอยางๆ เปนขอๆ

สวนคาวาศล มกใชหลวมๆ เปนคาประกอบ หมายถงความประพฤตปกตทยอมรบกน และพรตทถอนนเองเปนศลของเขาในความหมายวา เปนสงทจะตองรกษาเปนประจา เปนลกษณะตามปกตแหงชวตของเขา อนจะไมพงลวงละเมด

ดงนน จงพดถงการปฏบตของเขารวมๆ ไปวา “ศลพรต” (สลวต และแผลงเปน สลพพต)

ทนมาถงพทธศาสนา แทบจะตดพรต หรอวต/วต ทงไปเลย ใชคาวาสล/ศลเปนคาหลก มความหมายสาคญมากอยางทวาแลว

ศล นกมาจากการปฏบตตามสกขาบท (ขอฝก, ขอศกษา) ถาพดอยางหลวมๆ กคอ ขอบญญตแตละขอ เชน ไมลกทรพย เปนสกขาบทหนง ไมฆามนษย เปนสกขาบทหนง ไมพดเทจ เปนสกขาบทหนง ฯลฯ นพดแบบเอางายเขาวานะ แตละสกขาบท ถาละเมด กมโทษ เรยกวาอาบต มอาบตหนก-เบาลดหลนลงมาตามลาดบ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๗๐

๑๗๐

ทน สกขาบทสาคญสาหรบพระภกษม ๒๒๗ ขอ ถอวาเปนพนฐาน จดรวมเปนวนยแมบทเรยกวา(ภกข)ปาตโมกข ทวามาแลว เวลาพดกนหลวมๆ กวา ศล ๒๒๗ (วาอยางเครงครด ศลไมใชขอบญญต แตเปนคณ-สมบตในตวบคคล ซงเกดจากการปฏบตตามโดยไมละเมดสกขาบทนน)

แตสกขาบทมใชมเพยง ๒๒๗ ขอ นนเปนสกขาบทในปาตโมกข อนเปนขนพนฐาน

นอกจากนน ยงมสกขาบทนอกปาตโมกขอกมากมาย มากกวาในปาตโมกข เพอความมศลทประณต ใหดงามและงดงามยงขนไป ซงสวนมากมโทษไมแรง เชน ใหจาพรรษาในฤดฝน จาพรรษาแลวถงวนเพญอโบสถสดทายใหปวารณา จาพรรษาตนครบสามเดอนแลวใหกรานกฐน ไมใหสวมสรอยคอ ไมใหใสแหวน ไมใหแตงหนา ไมใหใชบาตรเงน บาตรทอง บาตรแกว บาตรทองแดง ฯลฯ

เมอกนบอกวา ศลและพรตเมอมาถงพทธศาสนา พระพทธเจาทรงจดตงศลใหมความหมายชดเจนเดนขนเปนหลก วางเปนระบบ แตพรต/วต/วตทเปนเนอตวของลทธบาเพญตบะทงหลาย ทรงปฏเสธหรอยกทงไปเลย

ตามปกต คนสมยนนทเขามาบวชในพทธศาสนาควรจะรอยวาอะไรเปนพรตของเดยรถย แตกเคยมภกษบางรปกราบทลเสนอใหพระถอพรตบางอยางททานคดวานาจะเขากบหลกการแหงความมกนอย สนโดษ เปนตน เปนเหตใหมพทธบญญตหาม เชน

ครงหนง (วนย.๕/๑๖๘/๒๓๒) ภกษรปหนงเปลอยกายเขามากราบทลขอใหทรงอนญาต นคคยพรต (การถอเปลอยกาย) พระพทธเจาทรงตาหนและตรสวา ไมพงถอปฏบตเปนชเปลอย อนเปนตตถยสมาทาน (พรตของเดยรถย) ผใดถอ ตองอาบตถลลจจย (เปนอาบตหนกทเดยว)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๗๑

๑๗๑

อกตวอยางหนง (วนย.๔/๒๒๔/๓๐๙) ภกษจานวนมากจะเขาพรรษาดวยกนทวดหนงในแควนโกศล ไดตงกตกาวาจะไมพดคยกนตลอดพรรษา จะไดสามคคมความสข (ไมพดเลย ปฏบตอยางเดยว) ครนออกพรรษาแลว ไปเฝาพระพทธเจา เมอตรสถาม กกราบทลเลาถวาย

พระพทธเจาทรงตาหนวา พวกเธออยกนอยางปศสตว อยกนอยางแพะ อยกนอยางผประมาท แลวทรงบญญตสกขาบทวา ภกษไมพงถอ มคพรต (ถอไมพดกน หรอถอปฏบตอยางคนใบ) อนเปนตตถยสมาทาน (พรตของเดยรถย) รปใดถอ ตองอาบตทกกฏ

ขอแทรกนดหนงวา ตรงนพระไตรปฎกบาลอกษรไทย ฉบบสยามรฐ ใชคาวา มคพพตต (คอมควตร) และทาเชงอรรถวา ฉบบพมาเปน มคพพต (คอมคพรต) ทจรงชดอยแลววาเปนมคพรต ไมใชมควตร เพราะวาทงมคาวาตตถยสมาทานกากบอย และในคมภรบาลอกษรไทยเองทอนๆ ทมคาน กเปน มคพพต (มคพรต) ทงนน อนนเกดจากความบกพรองในการตรวจชาระสอบทาน

(ทจรง เรองยงซบซอนกวาน เพราะไมเฉพาะในรป มคพพตต หรอ มคพพต เทานน คานยงมาในรป มควตต หรอ มควต อกดวย ซงคมภรฉบบไทยมทงสองอยาง ทน มควตต ทโนน มควต ทาใหสบสน แตฉบบพมามรป มควต อยางเดยว)

นอกจากทรงบญญตไมใหถอมคพรตแลว คราวนยงทรงใชปญหาเปนโอกาสบญญตสงฆกรรมขนใหมอกอยางหนง คอ ใหภกษผอยจาพรรษาแลว “ปวารณา” (แทนทจะอยกนอยางคนใบ กใหฝกตนในเรองวาจานนแหละ แลวกใชวาจาสนองปญญาใหเปนประโยชนในชวตชมชน เพอการแกไขปรบปรงพฒนายงขนไป)

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๗๒

๑๗๒

นอกจากพระทเสนอนคคยพรต (ถอเปลอยกาย) แลว ยงมภกษทนงผาคากรอง เปนตน (ทมา ดตอจากเรองพระทเสนอเปลอยกาย) เขาไปกราบทลเสนอขอใหทรงอนญาตใหภกษนงผาคากรอง ผาเปลอกไมกรอง ผากมพลทาดวยผมคน ฯลฯ ตลอดจนนงหนงเสอ อยางพวกนกถอพรตบาเพญตบะ ทเคยพดมาแลว พระองคกทรงตาหน และทรงบญญตวา ภกษไมพงนงหมผาเหลานน อนเปนธงชยของเดยรถย รปใดนงหม ตองอาบตถลลจจย

มองในแงหนง พทธบญญตในเรองเหลาน ชวยใหมองเหนลกษณะทเปนสายกลางของพระพทธศาสนา ทพระพทธเจาทรงดแลใหสงฆะอยในความพอด

ดงจะเหนวา นอกจากทรงปองกนไมใหพระภกษถลาเลยเขาไปในทางของพวกเดยรถยผถอพรตบาเพญตบะทจดเปนอตตกลมถานโยคแลว อกดานหนง กทรงรกษาพระสงฆไวไมใหถลาลงไปในความฟงเฟอหรหราฟมเฟอยหรอการบารงบาเรออยางชาวบานทเปนกามโภค ซงมวหมกมนวนวายกบกามสขในทางของกามสขลลกานโยค

อยางในเรองเครองนงหมน กมภกษอกพวกหนงไถลไปในทางตรงขาม จะเอาสวยงามโกเก กจงมพทธบญญต ดงเรองทวา (วนย.๕/๑๖๘/๒๓๒)

พระฉพพคคยครองจวรมสสนเจดจาและแตงใหสวยงาม ประชาชนตเตยนวาเหมอนชาวบานผบรโภคกาม กไดทรงบญญตมใหภกษใชจวรสลวนตางๆ เชน เหลอง แดง บานเยน ดา ชมพลวน มใหใชจวรทไมตดชาย มชายยาว มชายลายดอกไม มใหสวมเสอ สวมหมวก ใชผาโพก รปใดใช ตองอาบตทกกฏ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๗๓

๑๗๓

ทน อกดานหนง กนามองดวยวา ในขณะทพวกนยมสายตบะมขอเสนออยางทวาไปนน ทางสายพราหมณมความเคลอนไหวอะไรไหม และในลกษณะใด กจงขอยกมาใหด (วนย.๗/๑๘๐/๖๙)

ตามเรองวา มพนองตระกลพราหมณสองคนมาบวช วนหนง ทงสองไดมากราบทลเสนอวา ภกษทงหลายออกบวชจากชาตตระกลตางๆ กน แลวกมาใชภาษาของตนๆ เปนการประทษราย ทาพทธพจนใหเสยหาย จงขออาสายกพทธพจนขนเปนภาษาพระเวท (ทพฒนามาเปนภาษาสนสกฤต)

ภาษาพระเวทนนจากดอยในคนชนสง โดยเฉพาะพราหมณ ถาใหพทธพจนอยในภาษาพระเวท หรอสนสกฤต ตามความหวงดของพระ ๒ รปน ประชาชนกจะเขาไมถงพระธรรมคาสอน เทากบผกขาดจากดการศกษา ตามแบบพวกพราหมณทกนคนวรรณะลางๆ ไมใหเขาถงพระเวท

แตพระพทธเจาไมทรงประสงคเชนนน มแตจะใหทกคน ทกวรรณะ เขาถงการศกษาแหงไตรสกขาเสมอกน

ดงนน จงทรงตาหนพระ ๒ รปนน และทรงบญญตมใหยกพทธพจนขนเปนภาษาพระเวท ผใดยก ตองอาบต ทกกฏ

แลวกตรสสาทบวา ‚ภกษทงหลาย เราอนญาตใหเรยนพทธพจนดวยภาษาของตน‛

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๗๔

๑๗๔

พรต ทเดนบดบงศล ลบหาย วตร เขามาแวดลอมศล แพรวพรายแทนท

หนไปเรองพรตอก เรองไมใชแคน พอยกพรตทงไป (ทง แตมแงทจะทาอยางเรองทกษณาทวาแลว เดยวดกนตอไป) กมอกอยางหนงขนมา ซงมชอดคลายๆ กน คอ ‚วตร” (บาลวา วตต)

แลวคราวน เหมอนกบแทนท ศลและพรต กม ศลและวตร (สลวตต/ศลวตร vs. สลวต/สลพพต)

เรองนตองพดยาวหนอย และตอนทายซบซอนหนอย อาจจะดสาหรบผทชอบวชาการ แตถาเหนวายาก กอานหรอฟงเฉพาะทอนตนกได

“วตร” น พดรวมๆ วา คอ ขอปฏบตปลกยอยเพอความเรยบรอยดงาม ทพงทาเปนประจา หรอทาเปนหนาทในเรองนนๆ วธปฏบตในการดแลเอาใจใสทาหนาทตอบคคลและสถานท เปนตน ตลอดจนมารยาทในโอกาสและสถานการณตางๆ

บางททานกแปลงายๆ วา “วตร” คอแคกรยาอาการทพงทา

“วตร” เปนขอปฏบตเสรมศล เพอใหศลหนกแนนมนคงละเมยดละไมงดงาม และไดผลเตมความหมายและความมงหมายยงขน

ตวอยาง เชน ทางดานศล ในปาตโมกข มสกขาบทบญญตไวแลววา ภกษมบาตรใชประจาไดใบเดยว ถามอดเรกบาตรเกดขน เกบไวไดไมเกน ๑๐ วน (วนย.๒/๑๑๗-๘/๑๐๒) ทน นอกปาตโมกข กทรงบญญตวตรในการใช ในการเกบรกษาบาตรหนนเขามาอก เรองอาหาร จวร ทอยอาศย เปนตน กเชนเดยวกน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๗๕

๑๗๕

หรออยางในปาตโมกข มบญญตวา ภกษตองอาบตสงฆาทเสสแลว จะออกจากอาบต ตองประพฤตมานต และถามการปกปด ตองอยปรวาสกอนดวย (วนย.๑/๖๓๒/๔๒๙)

ทน ปรวาสนนจะอยอยางไร มานตจะประพฤตอยางไร นอกปาตโมกขกทรงกาหนดวตร เปนขอปฏบตตางๆ ในการอยปรวาสและประพฤตมานตนน เหมอนลงโทษตวเองชดใชความผด เชน งดใชอานาจทาการในสถานะทดารงอย งดใชสทธของภกษผเปนปกต งดสทธตามพรรษา ลดสถานะ เชน ไปนงปลายแถว นงอาสนะตากวาภกษผเปนปกต และคอยบอกประจานตว (เชน วนย.๑/๓๒๒/๑๒๙)

แลวทวๆ ไป กยงมเรองมารยาทตางๆ เชน เวลาเขาไปในละแวกบาน ในบานของญาตโยม จะนงหมอยางไร จะนงอยางไร จะพดอยางไร เวลาฉนอาหาร ควรจะรกษามารยาทและไมทากรยาอาการอยางไร ตลอดจนการรจก ‚อาปจฉา‛ (บอกกลาว เชงขออนญาต ใหเกยรตกน หรอมอบหมาย เปนตน)

ตวอยางเชน ภกษจะไปจากวด จดเกบสงของเขาท ปดประตหนาตางแลว กอาปจฉา ทานองมอบหมายเสนาสนะแกพระ ถาพระไมม กแกสามเณร ถาสามเณรไมม กแกคนวด ถาคนวดไมม กแกอบาสก ถาอบาสกไมม กใหจดการอยางนนๆ แลวจงไป, อยดวยกบพระผใหญกวาในกฎวหารทเดยวกน จะแสดงธรรม จะสวดสาธยาย จะเปดปดหนาตาง ควรอาปจฉาทานกอน ดงนเปนตน

ในเรองความเปนอย การแสดงออก ความประพฤต ความสมพนธทางสงคมน เหมอนวา ศลและวตร เพอชวตความเปนอยทดทงามทเกอกล จะทาใหพระสงฆในพระพทธศาสนา มแนวทางทตรงขามกบนกบวชทวไปสมยนน ทถอศลและพรต เปนเครองเผาบาปอยางทไดพดถงมาแลว

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๗๖

๑๗๖

ดงเชน พวกถอพรต เลยมอ (ยนกนอาหารแลวเลยมอ ยนถายอจจาระแลวใชมอเชด) แตพระภกษมวตร ทตองนงฉนและทาความสาเหนยกวาจะไมฉนอาหารเลยมอ ถาไมเออเฟอฝาฝน ตองอาบตทกกฏ จะถายอจจาระ กเขาไปนงถายในวจกฎ ใชไมชาระและมนาลาง

ดลกษณะทเดนสกขอหนง ประดานกบวชทวไป ตงแตพระฤาษในปา หมพานต มาจนกระทงนครนถ อยางเรองพระกณฑลเกสทเลามาแลว ถาบรรยายลกษณะ แทบจะรายไหนรายนน จะเปนเอกลกษณของนกบวช ทาใหดขลง หรออยางไรกแลวแต จะบอกเหมอนๆ กนวา ‚ฟนเขลอะ‛ หรออมขฟน (ปงกทนต, บางทยกเยองเปน ปงกธร)

แตสาหรบพระภกษ มพทธบญญตเลยทเดยววา ‚ภกษทงหลาย เราอนญาตไมสฟน‛ (วนย.๗/๑๖๓/๖๗; เมอราวครงศตวรรษมาแลว พระลกศษยจะทาวตรอปชฌายอาจารยชวงเขาพรรษา กอาจจะนาไมสฟนเชนนรวมมาดวยในเครองสกการะ)

คาวา ‚อนญาต‛ นรกนวาเปนพทธบญญตใหทาอยางนน เชนวา อนญาตใหจาพรรษา อนญาตใหปวารณา อนญาตใหกรานกฐน

เนองจากวตรทมมากมายนน ชวยแสดงลกษณะของพระในพระพทธศาสนาไดด พรอมกบใหเหนความเปลยนแปลงทแยกตางออกมาจากระบบนกบวชในยคนน จงจะใหดวตรสกชดหนง โดยนกไปดวยถงตวอยางพรตทเคยยกมาใหดแลว

ตอไปน เกบความพอใหเขาใจไดงายจากปณฑจารกวตร (วตรของภกษผเทยวไปบณฑบาต, วนย.๗/๔๒๗/๒๓๐)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๗๗

๑๗๗

ภกษผจารกบณฑบาต คดวา บดนเราจกเขาไปหมบาน พงนงใหเปนปรมณฑล คาดประคดเอว หมผาซอนชน กลดลกดม ลางบาตรแลว ถอเขาบานโดยเรยบรอย ไมรบรอน

พงไปในละแวกบาน โดยปกปดกายดวยด สารวมเปนอนด มตาทอดลง ไมเวกผา ไมสงเสยงหวเราะดง พงมเสยงนอย ไมโยกกาย ไมไกวแขน ไมโคลงศรษะ ไมเทาสะเอว ไมคลมศรษะ ไมเดนกระหยง

เมอเขาสเรอน พงกาหนดวา จกเขาทางน จกออกทางน ไมพงรบรอนเขาไป ไมพงรบรอนออกมา ไมควรยนไกลนก ไมควรยนใกลนก ไมควรยนนานนก ไมควรกลบเรวนก

ยนอย พงกาหนดวาเขาประสงคจะถวายภกษาหรอไม ถาเขาพกการงาน ลกจากทนง จบทพพ หรอจบภาชนะ หรอตงไว พงยนดวยคดวา เขาประสงคจะถวาย เมอเขาถวายภกษา พงแหวกผาซอนนอกดวยมอซาย พงนอมบาตรเขาไปดวยมอขวา แลวใชมอทงสองประคองบาตรรบภกษา และไมพงมองดหนาทายกาผถวายภกษา พงกาหนดวาเขาประสงคจะถวายกบแกงหรอไม ถาเขาจบทพพ จบภาชนะ หรอตงไว พงยนอยดวยคดวา เขาประสงคจะถวาย

เมอเขาถวายภกษาแลว พงคลมบาตรดวยผาซอนนอก แลวกลบออกมาโดยเรยบรอย ไมรบรอน ฯลฯ

ภกษทบณฑบาตกลบจากบานกอน พงปอาสนะไว พงจดตงนาลางเทา ตงรองเทา กระเบองเชดเทา ลางภาชนะรองของฉนตงไว พงตงนาฉนนาใชไว

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๗๘

๑๗๘

ภกษทบณฑบาตกลบจากบานทหลง ถาอาหารทฉนแลวยงเหลออย ถาจานงกพงฉน ถาไมจานงกพงเททง ในทปราศจากของเขยวสด หรอพงเทลงในนาทไมมตวสตว

ภกษนนพงยกขนอาสนะ เกบนาลางเทา ตงรองเทา กระเบองเชดเทา ลางภาชนะรองของฉน เกบไว เกบนาฉนนาใช กวาดหอฉน

ภกษใดเหนหมอนาฉน หมอนาใช หรอหมอนาชาระ วางเปลา ภกษนนพงจดหาไปตงไว ถาเหลอกาลง พงกวกมอเรยกเพอนมาชวยกนจดตง แตไมพงเปลงวาจาเพราะขอนนเปนเหต

นแลเปนวตรของภกษผจารกบณฑบาต ซงภกษผจารกบณฑบาต พงประพฤตโดยชอบ

เรองวตรน ไหนๆ กพดมาถงนแลว กวาตอไปใหเหนโลงอกหนอย คราวนประมวลใหเหนโครงรางทงหมด จะไดผานไปเสยท

วตร นน ในทนจดใหเหนเปน ๒ แลวแยกยอย เทากบเปน ๓ ชด คอ

๑. เสขยวตร วตรอนจะตองศกษา ซงมาในปาตโมกข (ในมหาวภงค, วนย.๒/๘๐๐/๕๓๑) คอขอศกษาหรอขอพงสาเหนยก ทานองมารยาท ในการไปในบาน ในการรบบณฑบาต ในการฉนอาหาร และในการแสดงธรรม ทเปนขนพนฐาน รวม ๗๕ ขอ (ยงมขอลกในชดตอไป)

๒. ขนธกวตร วตรในขนธกะ (ขนธกะ=หมวดตอนแหงวนยบญญต) คอวตรทมานอกปาตโมกข แยกไดเปน ๒ ชด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๗๙

๑๗๙

ก) มหาวตร วตรใหญ วตรสาคญ (เปนชอทตงโดยอรรถกถา-ฎกา) หมายถงขอปฏบตในดานความประพฤต มารยาท และหนาทขอควรทาตอบคคลและสงทเขาไปเกยวของ (ตงแต วนย.๗/

๔๑๕/๒๑๔ เปนตนไป, แตชดอปชฌาย-อาจารย มใน ๔/๘๑/๘๓ เปนตนไป

ดวย) ม ๑๔ ชดยอย (จะยกตวอยางในขอแรกพอใหเหนแนวเทานน) คอ

๑) อาคนตกวตร ขอปฏบตของพระอาคนตกะเมอไปวดอน เชน พอจะเขาเขตวด ถอดรองเทา ลดรม ลดจวรเฉวยงบา ไหวเจาของถนผแกกวาตน ฯลฯ

๒) อาวาสกวตร วตรของพระเจาถนในการตอนรบพระอาคนตกะ ๓) คมกวตร วตรของภกษผจะไปอยทอน ๔) อนโมทนวตร วตรในการอนโมทนาในหอฉน ๕) ภตตคควตร วตรของภกษผไปฉนอาหาร ๖) ปณฑจารกวตร วตรของภกษผไปรบบณฑบาตในละแวกบาน ๗) อารญญกวตร วตรของภกษผอยปา ๘) เสนาสนวตร วตรในการรกษาทอยอาศย ๙) ชนตาฆรวตร วตรในเรอนไฟ ๑๐) วจกฎวตร วตรในการเขาใชวจกฎ ๑๑) อปชฌายวตร วตรทสทธวหารกพงปฏบตตออปชฌาย ๑๒) สทธวหารกวตร วตรทอปชฌายพงปฏบตตอสทธวหารก ๑๓) อาจรยวตร วตรทอนเตวาสกพงปฏบตตออาจารย ๑๔) อนเตวาสกวตร วตรทอาจารยพงปฏบตตออนเตวาสก

ข) ขททกวตร วตรยอย วตรเลกนอย (เปนชอทตงโดยอรรถกถา-ฎกา โดยบางทอธบายวา จดเปนวตรยอยกเพราะเปนวตรเฉพาะกาลเฉพาะกรณ ทมใชพระทกรปจะตองปฏบตเสมอกนเปน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๘๐

๑๘๐

ประจาอยางมหาวตร) หมายถงขอปฏบตในการยอมรบลงโทษตนเอง เพอใหพนจากโทษ กลบเปนทยอมรบของสงฆ ๘๒ ขอ (บางทนบรวบเปน ๘๐) แยกไดเปน ๒ ประเภท คอ ๑) วตรของภกษผประพฤตวฏฐานวธ เพอออกจากอาบ ต

สงฆาทเสส ไดแก ปารวาสกวตร และมานตตจารกวตร ๗๑ ขอ (ตงแต วนย.๖/๓๒๒/๑๒๙ เปนตนไป) เชน ไมพงยนดการไหวกราบแสดงความเคารพของภกษผปกต ไมเดนหนา ไมนงหนา ไมอยในทมงเดยวกน ไมนงอาสนะเดยวกนกบภกษผปกต ฯลฯ

๒) วตรของภกษผถกสงฆลงโทษอยางหนงอยางใดในนคหกรรม ๕ อยาง (เรมตงแต วนย.๖/๓๔/๑๔) คอ ตชชนยกรรม (ต าหนโทษ) นยสกรรม (ถอดยศ) ปพพาชนยกรรม (ขบไล) ปฏสารณยกรรม (ใหกลบไปขอขมาคฤหสถทตนไดรกรานตดรอน) อกเขปนยกรรม (เพกถอนสถานะ, ยกออกจากการรวมสงฆ) ทานนบรวบเปน ๑๑ ขอ

อยางไรกตาม ในทสด ทานกบอกวา วตรทงหลายทงปวงนน ทจรง กรวมอยในคาวา ‚เสขยะ‛ เปนเสขยวตรทงนน เพราะเปนขอทจะตองศกษาดวยกนทงหมด (วสทธ.ฏ.๑/๒๔/๖๘)

ในหนงสอ วนยมข เลม ๒ สาหรบนกธรรมชนโท หรอมชฌมภม สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ทรงมงประโยชนในทางปฏบตหรอใชการในปจจบน ทรงนาวตรบางสวนขางบนนน และขอปฏบตอกบางอยางทเขากบวตถประสงคจากบาลสวนอน มาจดเปนวตร ๓ ประเภท ดงททรงไววา (หนา ๕๒) ‚ในทนจกกลาวเพยงวตร อนยงจะพงใชในกาลนแตโดยใจความ เพอสะดวกแกการถอเอาอยางปฏบตใหสาเรจประโยชนจรงๆ ในทน จกจาแนกวตรเปน ๓ คอ กจวตร วาดวยกจอนควร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๘๑

๑๘๑

ทา ๑ จรยาวตร วาดวยมารยาทอนควรประพฤต ๑ วธวตร วาดวยแบบอยาง ๑‛ (กจวตร เชน อปชฌายวตร, จรยาวตร เชน ไมเหยยบผาขาวในทนมนต, วธวตร เชน วธครองผา วธพบจวร วธเกบบาตร) ผสนใจพงอานรายละเอยดเอง

ตอนนกมเกรดความรแทรกซอนเขามาอก คอ ในการจดหมวดหมของวตรทงหลายนน บอกแลววา ในอรรถกถา-ฎกา ทานตงชอหวขอขนมาเรยก แตทน ในคมภรทมมากมายนน บางแหงเรยกชอไมตรงกน ทลาบากมากกคอ บางทเรยกตรงขามกนเลย

ตอนแรกคดวา ในบางคมภรอาจจะพมพผด แตเมอตรวจสอบแลว ปรากฏวาเรยกตางกนจรงๆ เปนทานองแยกเปนตางคายตางฝาย (แตในคมภรเลมเดยวกน สองแหงกลบตรงขามกนเองกม) เชน วตรทฝายขางบนนเรยกขททกวตร อกฝายหนงเรยกตรงขามเปนมหาวตร แลวเรยกชดซงทนเรยกมหาวตร เปนขนธกวตร แลวอกพวกหนงเรยกมหาวตรตรงกบทน แตเรยกขททกวตรของทนเปนขนธกวตร

เมอดหมดหรอเกอบทงหมดแลว นบได ๓ พวก คอ

- ๖ คมภร จดเปน มหาวตร ๑๔ และขททกวตร ๘๒ หรอ ๘๐ - ๘ คมภร จดเปน มหาวตร ๑๔ และขนธกวตร ๘๒ หรอ ๘๐ - ๗ คมภร จดเปน ขนธกวตร ๑๔ และมหาวตร ๘๒ หรอ ๘๐

สรปใหดเปนเกรดความรแคน ถาแยกแยะบอกชอคมภรดวย เดยวจะซบซอน แลวกเลยจะสบสน จะลงเชงอรรถใหคน กจะรกตาอก เอาเปนเทาน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๘๒

๑๘๒

พรต – วต - วตร ดความแตกตางใหชด

ทนกแทรกอก เปนเรองทพดทงไวขางบนเมอก อนนสาคญเหมอนกน คอทบอกวาพทธศาสนานพดไดวา ยกพรต ของนกบวชสมยนนทงไปเลย ตรงนมแงทจะพด ๒ อยาง

อยางแรก เปนความสบสนของถอยคาในคมภรตางเลมตางฉบบ ผดเพยนกนไป ซงบางแหงคงตรวจชาระสอบทานไมแมน บางแหงคดมาคลาดเคลอน

ดงทในเมองไทยเราถอกนมาอยางคราวๆ หรอคอนขางคลมเครอวา พรต (วต) กบวตร บางทใชแทนกนได หรอบางคาเราใชชกจะชนจนไมไดตรวจสอบใหแนวาในคมภรทงหลายเขยนกนอยางไร

ตวอยางงายๆ คอ ‚ธดงควตร‛ ซงใชกนจนแทบลงตวเปนคาไทยไปแลว แตพอเอาจรง เปนปญหาวา ทถกแทเปน ธดงควตร (ธตงควตต) หรอธดงคพรต (ธตงควต) กนแน หรอใชไดทงสองอยาง

เทาทคนด คมภรบาลฉบบทพมพใชกนในเมองไทยปจจบน พบในอรรถกถา ๒ แหง เปน ธตงควตต (ธดงควตร) และในอรรถกถา ๓ แหง เปน ธตงควต (ธดงคพรต) นชวนใหคดวาคงใชแทนกนได

แตกนาพจารณาวา ในคมภรบาลฉบบอกษรพมาทงหมด มแต ธตงควต (ธดงคพรต) อยางเดยวเหมอนกนหมด ไมม ธตงควตต (ธดงควตร) แมแตแหงเดยวเลย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๘๓

๑๘๓

อกคาหนงทเพงผานมาเมอก คอ ตอนทพระพทธเจาทรงบญญตไมใหภกษถอขอปฏบตไมพดกน เปนวตร หรอเปนพรต หรอจะเรยกอยางไหนกได

ดในพระไตรปฎกบาลอกษรไทย ฉบบสยามรฐ ใชคาวา มคพพตต (คอมควตร) และทาเชงอรรถวา ฉบบพมาเปน มคพพต (คอมคพรต) แตในคมภรบาลอกษรไทยเองทอนๆ ทมคาน เปน มคพพต (มคพรต) ทงนน

ทน มคพพตต หรอ มคพพต นยงมาในรป มควตต หรอ มควต อกดวย ซงคมภรฉบบไทยมทงสองอยาง ทน มควตต ทโนน มควต ทาใหสบสน แตคมภรฉบบอกษรพมามรป มควต อยางเดยว

แลวอกแหงหนงทฉบบอกษรไทยกากงเชนกน คอ ในมหานทเทส กลาวถง หตถวตต โควตต กกกรวตต ฯลฯ (คอวตร) พรอมทงทาเชงอรรถไวดวยวา ฉบบโบราณ คอฉบบเกาฉบบเดม ของไทยเอง กด ฉบบอกษรพมา กด เปน หตถวต โควต กกกรวต ฯลฯ (คอพรต) [ข.ม.๒๙/๑๒๙/๑๑๐; ทานองเดยวกบทงทน และใน ม.ม.๑๓/๘๔/๗๙ ม โควตตก กกกรวตตก ทพมาเปน โควตก กกกรวตก]

แลวทน ในคมภรของไทยเอง แหงอน เลมอน ทมคาชดน ปรากฏวา เปน โควตต กกกรวตต (คอวตร) ประมาณ ๒๖ แหง และเปน โควต กกกร-วต (คอพรต) ประมาณ ๓๔ แหง

สวนฉบบอกษรพมา เปน โควต กกกรวต (คอพรต) อยางเดยวเหมอนกนหมด ๖๙ แหง ไมมเปน วตต ทไหนเลย

สาหรบฉบบไทย เมอพบวาคาเดยวกนมทง ๒ รปอยางน ในแงหนงกชวนใหตกลงวา ทง ๒ อยางคงใชแทนกนได แตอกแงหนง กนาจะแยกกนเดดขาดแบบฉบบอกษรพมา คอ พรตกเปนพรต วตรกเปนวตร

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๘๔

๑๘๔

นาคดดวยวา วตรทพระพทธเจาตรสเอง ท เอามาใหดขางบนมากมาย ทง เสขยวตร ขนธกวตร มหาวตร ขททกวตร นน มแตเขยนวา ‚วตต‛ คอวตร อยางเดยว ไมตองมาสงสยกนเลย

แลวพรอมกนนน ธดงค กไมมในรายการเปนวตต/วตร ณ ทใด แตถาจะเปนพรต เดยวจะมเหตผลมาบรรจบ

ทนมาดของจรงตอไปนวา ถาอยางไหนจรง อยางนนกนาจะชดเจนอยในตว ไมตองคลมเครอกนตอไป

มาถงตรงน กพอเหนความนาจะเปน แมจะยงดนไดวาอาจจะเรยกไดทงสองอยาง วาธดงคพรตกได ธดงควตรกได มคพรตกได มควตรกได หรอโคพรตกได โควตรกได สวนของพมานนเขาถงจะลงตวแนนอนอยางเดยวแลว กชางเขา

แตทนจะมาถงตวบงคบละ วาตองเอาอยางใดอยางหนงใหแนลงไปอยางเดยว จะดนไปอกไมได อนนกคอวา ขอทวนยอนกลบไปหนอย

เมอกพดถงพระตองอาบตหนก ตองอยปรวาส และในการอยปรวาสนน กตองประพฤตวตรตางๆ มากมายหลายอยาง เชน ไมนงรวมอาสนะกบพระปกต เปนตน

แลวกไดบอกไปแลวเหมอนกนวา เมอมเดยรถยมาเลอมใสขอบวชในพระพทธศาสนา พระพทธเจากไดบญญตใหอยปรวาสกอน เรยกวาตตถย-ปรวาส เพออบรมบมตวใหพรอมและเปนการทดสอบไปดวย

ทน ในการอยตตถยปรวาสนน เดยรถยกตองประพฤตขอวตรตางๆ เชนวาไมไปเทยวโสเภณ และอนนเรยกวาตตถยวตร

เปนอนวา มตตถยวตร ซงเปนขอปฏบตในพทธศาสนา แตผปฏบตเปนเดยรถย คอเดยรถยทอยตตถยปรวาสเตรยมจะบวชในพทธศาสนา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๘๕

๑๘๕

ตอนน คมภรบาลทงหมด ไมวาพมาหรอไทย กเปนตตถยวตร (ตตถยวตต) เหมอนกนหมด ไมมใครวาตตถยพรต (ตตถยวต)

ทนดตอไป ถามวา แลวเมอเปนอยางน ตตถยพรต (ตตถยวต) ยงมไหม ตอบวาม กคอพรตทเปนขอปฏบตของเดยรถยเขาเอง

ถงตอนน คาวา ตตถยวตร (ตตถยวตต) กบตตถยพรต (ตตถยวต) ตองแยกกนเดดขาดแลว จะมาพดวาอยางนนกได อยางนกได คงไมสาเรจแลว นกคอ วาไปตามคมภรบาล

- ตตถยวตร (ตตถยวตต) ไดแก วตรทเดยรถยผมาขอบวชในพระพทธศาสนาจะตองประพฤตในการอยตตถยปรวาส เชน ไมเขาบานลวงกาลกลบเลยเวลา ไมไปเทยวทอโคจร เชน ไปหาโสเภณ รวมทงไมไปเทยววนวายกบภกษณ เพอนสพรหมจารมกจธระกเอาใจใสชวยจดชวยทา มฉนทะจรงจงใสใจเรยนสอบถามหาความรในไตรสกขา เปนตน

- ตตถยพรต (ตตถยวต) ไดแก พรตของเดยรถยเขาเอง ทเขาปฏบตกนมาขางนอก เชน นคคยพรต (ถอเปลอยกาย) เกสลญจนพรต (ถอถอนผม) วคคลพรต (ถออยอยางคางคาวเอาเทาเหนยวกงไมหอยหวลง) รโชชลลกพรต (ถอเอาตวทาน ามนเลอะมอมฝนธลขไคล)

ในอยางท ๒ คอตตถยพรต คมภรไทยยงพบ ๑ แหง ใชตตถยวตร (บอกวา ‚ตตถยวตร มมควตร เปนตน‛, วนย.อ.๓/๔๙๓) สวนคมภรบาลพมา ซงไมเคยมทไหนใชปนกนเลย กมาจาเพาะตรงน พบแหงหนงใชตตถยวตรในความหมายแบบตตถยพรต (ปรวาร-อฏ กถา 160) แตขอความฟองตวเองวาผดพลาด เพราะบอกวา ‚ตตถยวตร มมคพรต เปนตน‛ คอจะยกตวอยาง

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๘๖

๑๘๖

พรต และตวอยางนนกวาพรต แตไปขนตนวาวตร (ในเลมเดยวกนน ทานพดถงตตถยวตรสาหรบตตถยปรวาสดวย อาจจะงงๆ เพลนๆ หรอเผลอไป เลยใชคาเดยวกนทนดวย)

ในคมภรบาลอกษรพมา กยงพบทชาระพลงเผลออกบาง แตนอยแหงนก และคมภรตางๆ ฟองกนเองวามการชาระผดพลาด คอ ขอความอนเดยวกน คมภรหนงพมพเปน ‚วตาน‛ อกคมภรหนงเปน ‚วตตาน‛ หรอในอรรถกถาเปน ‚วตตาน‛ แตฎกาซงอางขอความนนแหละ กลบเปน ‚วตาน‛ (เทาทพบคอ ‚อกกฏกปปธานาทน วตาน‛ กบ ‚อกกฏกปปธานาทน วตตาน‛) แตในคมภรบาลอกษรไทย ยงลกลนมาก

นาเหนใจวา สองอยางน ในภาษาบาล ตางกนแค ‚ต‛ เดยว กบ ๒ ‚ต‛ คอ ตตถยวต กบ ตตถยวตต ชวนใหเผลอ จงตองระลกไวใหด

เปนอนวา ถาแยกกนออกมาอยางน กจะชวยใหอะไรๆ ชดเจนขนไมนอย

วต/พรต เปนขอถอ เปนขอปฏบตหลกของเดยรถย

สวน วตต/วตร เปนขอท า เปนขอปฏบตเสรมประกอบศลของพระภกษ

พอเขาใจมาถงจดนแลว เดยวพดตอไป จะยงชดขนอก นแงแรก วามายดยาว พอเสยท

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๘๗

๑๘๗

ธดงคพรต – ธดงควตร จะชวยใหชดเตมท

ทนมาถงแงพดอยางทสอง กนกถง ‚ทกษณา‛ ทเคยยกเปนตวอยางไวนานแลว วาเปนคาสาคญทเขาใชกนมานาน พอพทธศาสนาเกดขน กตองเจอ ตองรวมใชดวย แตไปดวยกนไมได กตองใชในความหมายใหม แลวกเกดความหมายใหมอยางทวาไปแลว

‚ตบะ‛ กเหมอนกน เปนคาใหญยงกวาทกษณากวาได และพระพทธเจากทรงประกาศไปแลววา ขนต เปนปรมตบะ แลวในพทธศาสนา กใชคาวาตบะไมนอยเหมอนกน แตเปนอนรกนวานตบะในความหมายของฉนแบบพทธนะ ไมใชไปทรมานรางกายนอนบนหนามหรออะไรๆ ทานองนน แตเปนคณสมบตในตวเราทสรางขนมา กคอความเพยรพยายามนนเอง

ขนตกคอความเขมแขงทจะยนหยดอยในความเพยรพยายามจนบรรลจดหมาย ทงอดทนและทานทนอยางทวาแลว ทงยางไปและยงไว

เขาถามวา ตบะ คอทาใหรอน คอเผา แลวทานเผาอะไร เรากบอกวา เผากเลสไงละ เพราะฉะนน นกเรยนบาลกจะแปลกนมาวา ตบะคอความเพยรเผากเลส

อยางในทศพธราชธรรม มตบะ หมายความวา พระราชา รวมทงนกปกครอง ทานผมยศศกดอานาจ มโอกาสจะทาอะไรกได ขมเหงรงแก รวบผลประโยชนเอามา หาแตความสขบารงบาเรอตว กมความเพยรพยายามยงตวเอง ไมตามใจตวเอง ไมเหนแกการปรนเปรอ อดไดทนได เอาพลงไปใชเพยรพยายามบารงความสขของประชาชน ขนตกมา ตบะกมา เกดมเดชะ เปนอานาจทแทจรง ทคนยอมใหได

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๘๘

๑๘๘

นแหละ โดยทวไปในคมภรทงหลาย กจงวา ตบะ ไดแก วรยะ คอความเพยร

ทน เมอตบะ มาแลว วต คอพรต ทเปนเนอตวของตบะ กตองมาดวยส นแหละคอจดทพรตปรากฏตวในพระพทธศาสนา

เมอไมยอมใหทรมานรางกาย ทานกใหใช “พรต” ในแงความหมายทวาเปนการเขมงวดกวดขนเอากบตวเอง ขดเกลาหรอขดเกลากเลส เพราะฉะนน ในพทธศาสนากมพรต กคอธดงคนนนเอง ดงนน ในคมภรพทธศาสนา พอพดถงพรต กบอกวาธดงค เปนบาลวา ‚ธตงควต‛

ไดบอกกอนนแลววา ไทยเราใชคาวาธดงควตรกนมาจนตดเปนคาไทยไปแลว แตไดบอกขางตนวา ในคมภรบาลฉบบอกษรไทย เทาทคนด พบในอรรถกถา ๒ แหง เปน ธตงควตต (ธดงควตร) และในอรรถกถา ๓ แหง เปน ธตงควต (ธดงคพรต) และไดบอกดวยแลววา ในคมภรบาลฉบบอกษรพมาทงหมด มแต ธตงควต (ธดงคพรต) อยางเดยวเหมอนกนหมด ไมม ธตงควตต (ธดงควตร) แมแตแหงเดยวเลย

สวนในพระไตรปฎกบาล ไมมโดยตรง ทงธตงควต และ ธตงควตต แตมตนแหลงคาอธบาย และตรงนแหละทจะชดขนมาวาอะไรเปนอะไร

ในพระไตรปฎกนน คมภรทมคาอธบายวา วต/พรต คออะไร ไดแกมหานทเทส (พระไตรปฎกเลม ๒๙) และมหานทเทสนเปนคมภรอธบายพระสตรจานวนหนงในสตตนบาต

ถอกนวา มหานทเทสนน เปนคาของพระสารบตรอครสาวก หมายความวา มหานทเทสของพระสารบตร อธบายคาสอนของพระพทธเจาในสตตนบาต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๘๙

๑๘๙

ทน ในสตตนบาต พระพทธเจาตรสคาวา สลวต/ศลพรต ไว (พทธพจนวา ‚ผใดอนเขามไดถามเลย กลาวอวดอางศลและพรตของตนแกผอน กศลชนทงหลายกลาวผนนวาไมมอรยธรรม‛ ข.ส.๒๕/๔๑๐/๔๘๗)

แลวพทธพจนนกไปเปนบทตงในมหานทเทส แลวทานกอธบายไขความ (ข.ม.๒๙/๘๐-๘๔/๗๗-๘๑) ตามนยแหงหลกพระพทธศาสนาวา ศล คอ ภกษสารวมในปาตโมกข ฯลฯ วต/พรต คอ ธดงค ๘ แลวขยายความตอไปอกวา วรยสมาทาน คอการตงความเพยรอยางนนๆ เปนพรต

สาระเปนอนจบตรงทวา ในพทธศาสนา พรตกอยทสมาทานความเพยร เอาเปนเนอตวชดๆ ทานกระบเลยวา คอธดงค

ทนกมจดนาสงเกตวา “พรต” (ในพระพทธศาสนา) ทในมหานทเทส วาไดแก ธดงคนน เหตใด ในเมอธดงคม ๑๓ ขอ แตทานวา ไดแกธดงค ๘ ถาอยางนนกหมายความวา ในธดงค ๑๓ ขอนน จดเปนพรตเพยง ๘ ขอ สวนอก ๕ ขอ เปนธดงค แตไมเปนพรต อยางนนหรอ ตรงนกตองหาคาตอบ

ตอนแรกกมองในแงวา ในเวลาททานอธบายเรองนในมหานทเทสนน ธดงคยงมเพยง ๘ ขอ ยงไมเปน ๑๓ ขอ แตพอดรายชอธดงคททานระบวา เปนพรต ๘ ขอ คอ อารญญกงคะ ปณฑปาตกงคะ ปงสกลกงคะ เตจวรกงคะ สปทานจารกงคะ ขลปจฉาภตตกงคะ เนสชชกงคะ ยถาสนถตกงคะ กเปนอนวา ๕ ขอททานไมจดวาเปนพรต คอ เอกาสนกงคะ ปตตปณฑกงคะ รกขมลกงคะ อพโภกาสกงคะ โสสานกงคะ

เมอเหนชอ ๕ ขอซงไมเขาในรายการทจดวาเปนพรตแลว กบอกไดวา การไมจดนนไมใชเพราะเหตผลทคดคาดเอาเมอก เพราะอะไร? เพราะใน ๕ ขอนน มธดงคขอสามญขนพนฐานเลยทเดยว เชน อยโคนไม ฉนในบาตร ซงมมาแตแรกเรม จงตองหาเหตผลตอไปวา เพราะเหตใด?

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๙๐

๑๙๐

ขอรวบรดวา คาตดสนกคงอยทคาอธบายในมหานทเทสนนเอง ททานวา ความเปนพรตอยทเปนวรยสมาทาน คอการสมาทานความเพยร

ขออธบายเพมเตมวา ธดงคเปนขอปฏบตในการขดเกลากเลส คณธรรมแกนกลางหรอธรรมพนฐานทตองการ คอ ความมกนอย สนโดษ ในแงน ธดงคทง ๑๓ ขอ สนองตรงกน ไดผลอยางนทกขอ แตธดงค ๘ ขอ เปนการถอปฏบตทตองใชความเพยรมาก เปนวรยสมาทาน จงจดเปนพรต สวนอก ๕ ขอ ไมเปนวรยสมาทาน จงไมจดเปนพรต (ไมตองใชความเพยรมากอยางไร ขอใหพจารณาไดเอง และใหสงเกตดวยวา ตรงนเปนเกณฑสาคญททาใหแยกได ระหวางพรตหรอวตน กบวตรทงหลาย)

เอาละ หนกลบไปดปญหาดานเอกสารกนตออกหนอย ปญหากไมมอะไร ทงพทธพจนในสตตนบาต ทเปนตนเรองก ‚สลวต‛ บาลบทตงในมหานทเทสก ‚สลวต‛ แตพอเรมอธบาย มหานทเทสฉบบไทยกเอา ‚วต‛ เปน ‚วตต‛ อยางเหนๆ ตอหนาเลย

ตามตวจรงวา ‚สลวตานต อตถ สล จ๓ อตถ วตต๔ น สล ฯ‛ คอตวตงชดอยตอหนาวา สล+วต แตทานแยกศพทเปน สล+วตต ยงดททาเชงอรรถบอกไววา ‚๓-๔ โป. . จ ฯ สพพตถ อทสเมว ฯ‛ คอบอกวาทไขออกมาเปน ‚วตต‛ น พระไตรปฎกของไทยเองฉบบโบราณ กด ฉบบพมา กด เปน ‚วต‛ และวา ‚เปนอยางนหมดทกแหง‛

ทน พอไข ‚วต‛ ตวตงตวแรกเปน ‚วตต‛ แลว ในคาอธบายชวงนทตอจากนน ตรงไหนม ‚วต‛ กเอาเปน ‚วตต‛ หมด (เชน วตสมปนโน กเปน วตตสมปนโน)

เพอดหลกฐานมายนกน กดอรรถกถาฉบบของไทยทอธบายตรงน อยางนอยจะไดเหนวา บาลเดมททานยกเอาไปตงอธบายตงแตราว ๑๕๐๐ ปกอนโนน ตอนนนเปนอยางไร (ของพมาไมตองด ตรงกนหมดทกแหงทกท) กปรากฏวา อรรถกถาฉบบไทยกขดกนเองอก (ป―ญหาการตรวจช าระสอบทาน)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๙๑

๑๙๑

บอกแลววา พทธพจนนมทงในสตตนบาต และยกมาตงในมหานทเทส กเลยมคาอธบาย ทงในอรรถกถาของสตตนบาต และอรรถกถาของมหา-นทเทส และคาอธบายกเปนขอความเดยวกน กลอกมาใหดอก

อรรถกถาแหงสตตนบาต: ตตถ สลวตานต ปาตโมกขาทน สลาน อาร กาทน ธตงควตาน จ (สตต.อ.๒/๗๘๙/๓๕๖)

อรรถกถาแหงมหานทเทส: ตตถ สลวตานต ปาตโมกขาทน สลาน, กาทน ธตงควตตาน จ. (นท๑.อ.๑๗/๑๙๑)

ขอความเดยวกน ผดกนนด แตตางกนในทสาคญ - แหลงบนบอกวา ‚สลวต ไดแก ศลทงหลายมปาตโมกขเปนตน

และธดงควต/ธดงคพรต มถออยปา เปนตน‛ - แตแหลงลาง ตางตวทายไปเปนวา ‚... และธดงควตร มถออยปา

เปนตน‛

ทวามาน กไมตองสงสยอะไรหรอก เปนการประกอบความรไว กแนชดอยแลววา คาวา วต/พรต เกาของเขานน มาถงพทธศาสนาทานใชกบธดงค ซงอยนอกวงของวตรทงหมดทนามาใหดแลว (นอกแมแตตตถยวตรสาหรบตตถยปรวาส ซงไมอยในชดขางบน)

ธดงคน ภกษรปไหนจะสมาทานจะถอ ทานกแลวแตสมครใจ ไมไดมพทธบญญตกาหนดไว (ไมเหมอนวตร ทเปนพทธบญญต อยในพระวนยโดยตรง)

(ตตถยวตรไมจดเขาในวตรชดใหญขางบน เพราะไมใชวตรสาหรบพระภกษ แตเปนวตรสาหรบเดยรถยทเตรยมตวจะบวช คอ เขายงไมไดบวช ยงไมเปนภกษ)

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๙๒

๑๙๒

ในธดงคพรต มองเหนพรตเดมของนกตบะ “จะถอพรต กใหหมนท าวตร”

พอเทยบกบพรตของนกบาเพญตบะ กชดวาธดงคนแหละเขาแงความหมายในแนวแหงพรตของเขา แตเปนพรตของพระภกษในพทธศาสนา พอจะใกลกนเขาไป เพยงแตยงไมหลดจากทางสายกลาง ไมกลายเปนทรมานรางกายอยางเขา แลวแตใครสมครใจ และไมมขอมากมาย ไมมวยงอยกบเรองเหลาน

ลองดธดงคเทยบกบรายการบญชพรตของตโปกรรมส ตงแตเรองการรบอาหาร กนอาหาร เขามพรตขอ เอกาหกะ (กนอาหารทเกบคางวนเดยว) ของพระภกษม เอกาสนกะ (ฉนอาหาร ณ ทนงเดยว คอฉนมอเดยว) แลวธดงคขอ เนสชชกะ ถอนง ไมนอน กไมใชเบาแลว เหมอนผอนจากพรตขอวายนอยางเดยว ไมนงไมนอน และของนครนถทถอยนขาเดยว

แลวทชอเดยวกนเลย กม ดชอธดงค เอาขอ ๑๐ อพโภกาสกะ ถออยกลางแจง และขอ ๑๒ ยถาสนถตกะ อยในทแลวแตเขาจดให (ใสองคเขาไปเปน อพโภกาสกงคะ และยถาสนถตกงคะ) นชด ชอเดยวกน ตรงกนเลย เปนชอพรตของนกตบะทเขามอยกอนแลว (ท.ส.๙/๒๖๖/๒๑๑; ถาดแตคาแปล กอาจจะไมนกถงตวจรง)

นกคอ ทานใหโอกาสแกผทชอบเครงครดเขมงวด และพอจะปรบใชใหเหมาะกบการฝกของบางคน อนไหนพอรบได กยอมปลอยเขามา แตปรบใหไมเกนไป อยางขอ ๑๒ ยถาสนถตกะ นน ของเดมนกตบะเขาถอไดทนงตรงไหนกไมขยบนงอยนน มาเปนธดงคเอาแคถออยในเสนาสนะตามแตเขาจดให

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๙๓

๑๙๓

รวมแลวกคอ ใหเชอมเขาไตรสกขาได ไมเลยไปจากมชฌมาปฏปทา ไมไดถอวาทาอยางนนแลวจะบรสทธหลดพน

(แมแตการถออยรกขมล คอโคนไม เรยกวา ‚รกขมลกะ‛ กเปนพรตอยางหนงของนกบวชนอกศาสนามากอน, ม.ม.๑๒/๔๘๑/๕๑๓; ม.อ.๒/๔๓๗/๒๓๓)

เมอมองตามความหมายเทยบเคยงอยางน บางครงทานบอกวา การออกบณฑบาตประจาวน เปนวถชวตของพระภกษนแหละ กเปนพรตของพระภกษอยแลว คอพระภกษประพฤตพรตเปนปกตอยแลว (ม.อ.ฏ.๒๔๒/๑๓๖;

การถอบณฑบาตประจา กเปนธดงคขอปณฑปาตกงคะเสรมเขาไปอก)

ตามปกต พระภกษทจะสมาทานธดงค (ธตงคสมาทาน) ยอมเปนผมความตงใจจรงจงในการฝกตน ทาสงททาไดยากภายในขอบเขตทดงาม พระพทธเจาจงทรงประทานสาธการ

ครงหนง (วนย.๒/๙๒/๗๘) พระพทธองคทรงหลกเรนอยพระองคเดยว ๓ เดอน ระหวางนน มใหผใดไปเฝา เวนผเดยวทนาบณฑบาตไปถวาย แตกยงทรงอนญาตพเศษใหภกษทถอธดงค ๓ ขอ เขาเฝาไดตามสะดวก คอ พระผเปน อารญญกะ (ถออยปา, บางทนยมเตมทายวาเปนวตร จนชกตดแลว แตทถก ไมตองเตม, เดยวดตอไป) ปณฑปาตกะ (ถอบณฑบาตประจ า) และ ปงสกลกะ (ถอทรงผาบงสกล)

ตอทายใหชดขนอกหนอย ธดงคน (ใน ๘ ขอ) แตละขอเทยบเปนวต คอเปนพรตอยางหนงๆ ทานองเดยวกบ อพโภกาสกะ (ขอนชอเดยวกน แตของเขาแรง ของเราแคเบาๆ ไมจดเปนพรต) และยถาสนถตกะ ของพวกนกตบะทยกมาใหดเมอก

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๙๔

๑๙๔

ทน พอถอธดงคพรตขอนนๆ แลว คราวนแหละ ผถอพรต ถามพทธบญญตไว กจะตองทา วตรส าหรบพรต ขอนน

ตวอยางกเชน จะเปนพระอารญญกะ ถออยปา กตองทาคอปฏบตวตรของพระอยปา ตามทพระพทธเจาทรงบญญตไว เรยกวา อารญญกวตร (แปลวา ‚วตรของพระอยปา‛ บางทเรยก อารญญกวตร)

ตรงนไมตองสบสน ไมใชวาอารญญกะเปนวตร แตมวตรสาหรบอารญญกะจะตองปฏบต

ถออารญญกธดงค (อารญญกพรต) ขอเดยว ตองทาอารญญกวตรเปนสบๆ ขอ (วนย.๗/๔๒๙/๒๓๔)

เรมตงแตวา ตนลกขนแตเชา ไปบณฑบาต ทาอยางนนๆ กลบมาแลว ทาอนนนๆ จนถงวาตงนาฉนนาใช ตดไฟ เตรยมไมสไฟ เตรยมไมเทา เรยนทางเดนของดวงดาว และใหฉลาดดทศเปน นคออารญญกวตร คอวตรสาหรบพระภกษผถออารญญกธดงค หรอวตรทพระอยปาจะตองทา

ภกษใดจะถอพรตเปนอารญญกหรอไม กได ทานไมบงคบ แตถาเมอใดไปเปนอารญญก กตองทาวตรของพระอารญญก จงบอกวา เมอถอพรตเปนอารญญก กตองทาวตรของพระอารญญก

เปนอนวา วต/พรต กบวตรกมาดวยกนได แตตางกนอยางทวามาน

พดใหเปนสานวนทชวนใหเขาใจงายขนวา ภกษผถออารญญกพรต ตองทาอารญญกวตร หรอวา เมอถอพรตอยปา กตองทาวตรของพระอยปา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๙๕

๑๙๕

ศล-พรต-วตร กลายเปนสลพพตปรามาส เมอออกนอกทางมชฌมา

พดมายดยาวกดวยอยากใหแยกไดชดระหวางพรตหรอวต กบวตร จะชดหรอไม กควรจบเสยท แตกอนจบกจบเนอหาสาระในตอนนกนสกนด

อยางทบอกแลววา ลทธเหลานยดวาศลพรตทเขาถอ ตบะทเขาบาเพญนแหละ เปนเครองทาใหบรสทธหลดพน พระพทธเจาจงตรสวาการปฏบตของพวกนกบวชเหลาน เปนสลพพตปรามาส เปนการถอผด

นอกจากผดแลว ดวยการทมองศลพรตในความหมายอยางน แลวกมงแตทาศลพรต ทาตบะของตวใหสาเรจ พวกเขากไมใสใจในเรองการอยรวมกนของมนษย การทจะทาสงคมใหดงาม มการชวยเหลอเกอกลกน อยกนเปนสข พรอมทงความเปนปจจยตอกนระหวางพฤตกรรมความเปนอยของเขากบความอยดของสงคม ทวาตวเขาประพฤตชอบ กเกอหนนสงคมใหอยด สงคมดงามเปนสข กเกอหนนความเจรญงอกงามของตวเขาเอง

บางทเขากปฏบตในทางตรงขามไปเลย คอทาแตเรองของตวเอง มงศลพรตของตวใหสาเรจ กไมคานงวา พฤตกรรมของตนจะกระทบหรอสงผลเสยหายตอสงคมหรอระบบการอยรวมกนอยางไร

นอกจากนน ขอปฏบตทเนนการทรมานรางกาย การเอาใจใสทจะทาการตางๆ ตอรางกาย โดยมพฤตกรรมแปลกๆ ทาใหไปๆมาๆ กเนนทรปแบบ ตดรปแบบ ยดรปแบบเปนสาคญ ถอสาคญมนหมายเหมอนวารปแบบอยางนนๆ เปนตวทาใหสาเรจ แลวกเลยออกไปทางขลง ทางศกดสทธ จนกระทงมผลสงตอซบซอนออกไป กลายเปนจงเจตนาในการลอใหศรทธา ใหเลอมใส เลยไปจนถงเกดการใชรปแบบเหลานในทางหลอกลวง

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๙๖

๑๙๖

พอเรองนมาสมพนธกบสภาพสงคม กยงซบซอน รปแบบกลายเปนเครองชกจงใหเกดลาภสกการะ พวกไดลาภกยงหาวธหลอกลวง คนทศรทธา กยงลมหลง กลายเปนการปลกโลภปนลาภ พรอมกบเพมพนผลเสยหายตอชวตและสงคม พากนเดนไปในวงจรแหงความเสอม

เรองอทธฤทธปาฏหารยกลายเปนผลสาเรจสาคญ ถงกบใชเปนเครองวดความสาเรจบรรลผลของการเปนนกบวช ดงทชฎลพวกอรเวล-กสสปยดถอ ทพระพทธเจาตองทรงใชเวลานานในการแกทฏฐ

แตไมเฉพาะเปนความยดถอของนกบวช เรองนกลายเปนความเชอทมอทธพลตอชาวบานมาก เปนจดชกจงความเลอมใสศรทธา แลวกเปนทางมาของลาภสกการะ ยอนกลบไปลอนกบวชบางสวนใหมาหมกมนในเรองน แลวกกระตนกเลสในทางโลภะ และมานะเปนตน สงผลใหนกบวชทตดลาภสกการะนน กลบมกเลสฟยงขน

แลวผลกมาตกอยกบชาวบานทถกหลอกลวงหรอชกจงใหมาลมหลงและฝากความหวงไวกบเรองฤทธและความศกดสทธ เขาแนวทางเกาของพวกฤาษยคทบาเพญตบะถงกบทาใหเทวดาเดอดรอนไปทว ตวเองกยงเหลง กลายเปนเรองของอานาจไปอกดวย

ทน นอกจากโลภะแลว โทสะกมาดวย มความโกรธทจะทารายดวยฤทธ เชน มการสาปแชงกน

พอเอาฤทธเดชเปนหลก เรองศาสนากเลยแยกไมออกจากแนวทางของกเลส ทงโลภ โกรธ หลง ททงหลงเอง และพาประชาชนใหจมอยในความลมหลง

พระพทธเจาทรงตงสงฆะทพยายามจดดวยวนยเปนตน ทงจะใหปลอดพนจากลกษณะทกอโทษภยอยางทวานน และวางระบบท จะใหเกอกลตอกนกบสงคม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๙๗

๑๙๗

แมแตทนยมฤทธกน กใหเขาสหลกวา ถาจะมฤทธ กใหมากบหมดกเลส และตองมงอนสาสนเพอปญญาเปนสงสด ตองใหอทธปาฏหารยเปนเครองมอของอนสาสนปาฏหารย

แตเมอวางระเบยบจดระบบขนมา กทาใหมรปแบบขนอกอยางหนง ซงแมจะเปนไปในลกษณะทประณต แตเมอไปสมพนธกบสงคมทมมนษยอยในตางระดบของการพฒนา กมการตดรปแบบไดอก และในหมชนทยงพฒนาไมพอ กยงมผใชรปแบบทประณตนในทางอกศล

ดวยเหตน พระพทธเจาจงตรสเตอนรวมหมด ทงทวไป และทงพระสงฆในสงฆะนดวย ใหตระหนกถงภย ใหตนขน และใหไมประมาทในเรองน ไมใหตดอยเพยงแครปแบบ ดงเชนพทธพจนทวา (ข.ธ.๒๕/๒๐/๓๓; ๒๙/

๕๐; และพงด ม.ม.๑๒/๔๘๑/๕๑๓; ม.อ.๒/๔๓๗/๒๓๓)

คนยงไมสนสงสย จะใหบ าเพญพรตเปนชเปลอย จะมนผมทรงชฎา จะปลอยขฟนคาจนเขลอะ จะถอพรตอดอาหาร จะถอนอนบนพนดน จะหมกหมมฝนธลมอมตว หรอจะถอพรตตงทากระโหยงไป กท าใหบรสทธไมได ...

คนจะเปนสมณะดวยการมศรษะโลน กหาไม คนไมระวงความประพฤต พดจาเหลวไหล เตมไปดวยความอยากไดใครเอา จกเปนสมณะอยางไรได

สวนผ ใด ถงจะตกแตงกาย สวมใสอาภรณ แตหากประพฤตชอบ เปนผสงบ ฝกอนทรยแลว แนวในธรรม ด าเนนชวตอนประเสรฐ เลกละการเบยดเบยนสตวทงมวลแลว ผนนแล จะเรยกวาเปนพราหมณ เปนสมณะ หรอเปนพระภกษ กไดทงนน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๑๙๘

๑๙๘

ผพรอมดวยศลวตร จะกาวไปในมชฌมมรรคา อยางสงางดงาม

พระพทธเจาทรงแสวงมรรคาแหงโพธญาณ โดยทรงละทงวถชวตแหงกามสข แลวตอมากทรงละเลกวถแหงตบะอนเปนทกรกรยา ดาเนนเขาสมชฌมาปฏปทา ไดตรสร และทรงประกาศพรหมจรยะ ตงสงฆะขนมา นาธรรมะสประชาชน

พทธจรยานเปนปรากฏการณใหมในชมพทวป ทงแนวคดและวถชวตอยางใหม อนใหลถงสขดวยสข โดยเปนความสขทปลอดกาม ปราศอกศลธรรม พรอมกบมปญญารแจงทาจตใจใหเปนอสระ ทแมแตความสขอยางสงกครอบงาไมได ใหเปนอยงาย เปนสขไดงาย และไมเอาทกขมาใสตน

ในแนวทางใหมน กไดเกดมชมชนพทธทประกอบดวยทงชาวบานและบรรพชต เปนพทธบรษท ๔ ซงดาเนนชวตดวยความประพฤตปฏบตทจะอยรวมกนดวยด แมมใหคลกคล แตใหพรอมเพรยงสามคค โดยใสใจเกอกลกน เปนสงคมทบคคลมอสรภาพภายในแหงจตใจและปญญา และหนออกมาพงพาอาศยรวมมอกน คฤหสถเอออามส บรรพชตอวยธรรมใหปญญา

วถชวตและระบบสมพนธอนจดตงใหมน เปนทสงเกตใหผรวมยคสมยเกดความรสกเหนความผดแผกแตกตางออกไป จนกระทงนกบวชทรวมสมยนนมองเทยบกบวถทางของพวกตนแลว พดจาแสดงความรสกผดแปลกนนออกมา

ดงทพระพทธเจาตรสแกทานพระจนทะวา (ท.ปา.๑๑/๑๑๔/๑๔๓) เปนไปไดทเหลาอญเดยรถยปรพาชกจะพดวา พวกสมณะศากยบตรเปนผหมนประกอบสขลลกานโยค (ไมใชกามสขลลกานโยค)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๙๙

๑๙๙

แลวพระองคกตรสแนะนาใหบอกแกนกบวชเหลานนวา สขลลกาน-โยคมมากหลากหลาย ตองแยกแยะกอนวาเปนสขลลกานโยคแบบไหน แลวกตรสบอกสขลลกานโยคเนองดวยฌานทงส แบบทเปนพทธศาสนา ซงถาอญเดยรถยวาใหตรงตามความหมายนนแลว กเปนจรงอยางทเขาวา บอกไดวา เขาวาถกตองแลว เปนการประกอบความสขทมผลด นาไปสความเปนอรยชนจนสมบรณ

พระเจาปเสนทโกศล เมอมาเฝาพระพทธเจาคราวหนง ไดตรสแสดงความเลอมใส และบรรยายลกษณะของพระสงฆในพระพทธศาสนา ทพระองคไดทรงสงเกตเหนแปลกจากนกบวชบางพวกทไดทรงผานพบมา เปนความแตกตางกนอยางมาก ดงปรากฏในธรรมเจตยสตร (ม.ม.๑๓/๕๖๔/

๕๑๐) ตอนหนงวา

ขาแตพระองคผเจรญ อกประการหนง หมอมฉนมกเทยวไปตามอารามตางๆ ตามอทยานตางๆ ในทนนๆ หมอมฉนไดเหนเหลาสมณพราหมณ ผซบผอม เศราหมอง มผวพรรณไมนาด ผอมเหลอง ตามตวสะพรงไปดวยเสนเอน ไมชวนตาใหอยากมอง

หมอมฉนไดเกดความคดวา ทานเหลานคงไมยนดประพฤตพรหมจรรย เปนแน หรอจะมบาปกรรมอะไรทท าแลวปกปดไว ... หมอมฉนเขาไปหาสมณพราหมณเหลานน แลวถามวา พระคณเจาทงหลาย เหตไรหนอ ทานทงหลายจงซบผอม เศราหมอง มผวพรรณไมนาด ผอมเหลอง ตามตวสะพรงไปดวยเสนเอน ไมชวนตาใหอยากมอง? สมณพราหมณเหลานนไดตอบอยางนวา ดกรมหาบพตร อาตมภาพทงหลายเปนโรคสบกนมาตามพวกตามเผา

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๐๐

๒๐๐

ขาแตพระองคผเจรญ แตหมอมฉนไดเหนภกษทงหลายในธรรมวนยน สดใสราเรง ชนบาน มอาการอนนายนด มอนทรยเอบอม ไมวนวาย ผอนคลาย ยงชพดวยของถวาย มใจดงมฤคอย ขาแตพระองคผเจรญ หมอมฉนไดมความคดวา ทานเหลาน คงรคณวเศษอนยงใหญสงขนไปๆ ในพระศาสนาของพระผมพระภาคเปนแน ...

ขาแตพระองคผเจรญ แมขอน กเปนความรเขาใจเลอมใสอนเปนไปตามธรรม ในพระผมพระภาค ของหมอมฉน ...

ทงหมดทพดตอนน ดงทวาแลว เปนเรองในระดบศล ซงปรากฏทางกายวาจา ในการฝกตนใหดงาม ใหประณต ใหพรอมสาหรบการศกษาพฒนาตนเองสงขนไป และในความสมพนธอยรวมสงคม ทามกลา งสงแวดลอมทวไป ทรวมเรยกวาโลก ทจะใหชวตของบคคล และโลกทแวดลอมนน เกอกลกน เออตอการศกษาพฒนาตนของแตละคนยงขนไป ในระดบแหงอธจตและอธปญญา สความงอกงามเปนอสระอยางสมบรณ จนสามารถบาเพญอดมจรยาเพอประโยชนสขของมวลประชาทวทงโลก

ศลท เปนฐานแกสมาธและปญญานน เมอมองใกล เขาไปดถงรายละเอยด กมองเหนสวนทรายลอมอนคอยคมกนและหนนเสรมศลใหแขงแรงชดเจนมนคงสมบรณ เรยกวา วตร เมอมวตรรองรบรายลอมอย กมนใจไดวาศลจะพาบคคลดาเนนกาวหนาไปไดในไตรสกขา สวมตตธรรม

นอกจากวตรท เปนขอปลกยอย รวมทงสวนหยมหยมและสวนทละเมยดละไมรายลอมศลแลว ยงมของแถมชนใหญสาหรบผสมครใจจะฝกตนอยางกวดขนเครงครดเขมงวด เพอปฏบตชนดครอบศลอกชนหนง เรยกวา พรต (วต/วต) อนไดแก ธดงค ทคลมไป ๑๓ ขอ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๐๑

๒๐๑

ทงศล วตร และพรต หรอเรยงตามขนาดเปนพรต ศล และวตรน เมอพดรวมๆ เขาในระบบไตรสกขา กอยในระดบศล จงเรยกรวมวา ‚ศล‛

ในพระไตรปฎก เคยไดพบกรณหนง ทพรต ศล และวตร มาดวยกนพรอมครบในคาเดยว โดยมาในคาถา ๔ คาถาเปนชดเดยวกนวา ‚วตสลวตต ‛ คาถาชดนปรากฏ ๒ แหง (ส .ส.๑๕/๕๗๑/๒๑๐; ข.ชา.๒๗/๑๐๓๗/๒๒๒) คอเปนเรองเดยวกนซากนใน ๒ แหงนน กแปลวา ‚พรต ศล และวตร‛ นนเอง

ขอแทรกเรองจกจกดานเอกสาร เปนความรประกอบหนอยหนงวา ในพระไตรปฎกบาลอกษรไทย ฉบบสยามรฐ เกดความคลาดเคลอน คอในเลม ๒๗ เปน ‚วตสลวตต‛ ตรงตามทวาน แตในเลม ๑๕ ทงทขอความทงหมดเหมอนกน แตพมพแยกออกเปน ‚วต สลวตต‛ เปนเหตใหพระไตรปฎกฉบบแปลภาษาไทย แปลพลาดไปดวย กลายเปนแปลวา ‚ศลวตร...หนอ‛ คอเมอแยก ‚วต‛ ออกไปตางหาก กกลายเปนนบาตวาหนอ

แตพอดอรรถกถาของทน เอง ทยกไปเปนตวตงจะอธบาย ฉบบอกษรไทย ของมหาจฬาฯ กไปอยางหนง ของมหามกฏฯ กไปอยางหนง เลยตองยตทฉบบอกษรพมา ซงตดกนเปน ‚วตสลวตต‛ เหมอนในเลม ๒๗ และคานยงปรากฏในอรรถกถาแหงมชฌมนกายดวย, ม.อ.๒/๕๐๔/๓๑๖ ซงของฉบบไทยเอง กตรงกบในพระไตรปฎก เลม ๒๗

เปนอนพอเหนไดวา ครงพระอรรถกถาจารยอานพระไตรปฎกตรงนเมอประมาณ ๑๕๐๐ ปกอนโนน ยงตดกนเปนคาเดยวเหมอนกนทกท นคอประโยชนอกอยางหนงของอรรถกถา ทเอาไวใชตรวจสอบหลกฐาน

สาคญแตทานทตรวจชาระสอบทานคมภรสมยน จะตองชวยทาเชงอรรถและบนทกหมายเหตตางๆ ใหสมบรณ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๐๒

๒๐๒

ทานททางานดานน ทาประโยชนแกสวนรวม แกมหาชนมาก และกเปนงานอนละเอยดซงยากนกหนา นาอนโมทนา และนาเหนใจ แตกตองเขมแขงตอไปวายงมอะไรตองทากนอกมาก

สาหรบในทน กเปนอนหลกฐานยนกนชดเจนวาเปนคาเดยวแนนอน คอ ‚วตสลวตต‛

แลวลองดอรรถกถาวาทานจะอธบายอยางไร เอาตามทยตของฉบบอกษรพมา กพบทานไขความวา ‚วตสลวตตนต สลเมว วจจต.‛ แปลเอาความใหเขาใจงายๆ วา ‚พรต ศล และวตร กศลเองนนแหละ‛ ตรงกบทวามานน

(ทจรง ถงไมอาง กเปนไปตามหลกอยางนนอยแลว ยกเอามาใหด เพอใหไดแงความรอยางอนไปดวย)

ในทสด เรองระบบศลทงหมด ซงเปนสวนลางสดของไตรสกขาอยแลว กมาลงสดปลายท ‚วตร”

ในพระวนยปฎก จงมคาถาสรปทายในเรองวตรเหลาน แสดงใหเหนความเจรญกาวหนาในระบบแหงไตรสกขาทสบเนองกนไปตลอดทงหมด โดยทานแสดงไวทงฝายลบ และฝายบวก ขอยกมาใหดเฉพาะดานบวก หรอดานหนน ดงน (วนย.๗/๔๔๖/๒๘๒)

เมอบ าเพญวตรใหบรบรณ กจะท าศลใหบรบรณดวย ผมศลบรสทธ ประกอบดวยปญญา กจะพบเอกคคตาจตได ครนใจไมฟงซาน มอารมณเปนหนงเดยว กจะเหนแจงธรรมโดยชอบ เมอเหนชดพระสทธรรม ยอมพนไปจากความทกข

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๐๓

๒๐๓

มองวนยพระใหถง จงจะเหนพระพทธศาสนาเตมตาชดด

คราวนพดเรองศลมายดยาวมาก เปนอนวาพอเสยท แตเมอจะผานไป กขอยาอกวา เรองถอยคา ควรจะเขาใจใหชด

เวลาพดถง ‚ศล‛ เรามกใชในความหมายแบบหลวมๆ คลมๆ คอพดศลคาเดยว คลมคาเฉพาะไวหลายคา

ครนจะใชคายอยเฉพาะลงไป ซงมหลายคา กซบซอน แลวกพาใหยากและสบสน แคจะสนใจและเขาใจศลแบบคลมๆ หลวมๆ เทานน กยงไมคอยไหว เลยตองปลอยใหงายๆ สบายๆ ไมวาคาไหนในพวกน กใชศลแทนหมด

แตเมอจะศกษาหาความร กตองแยกแยะใหชด มฉะนนกจะศกษาไมไดผลด เพราะตวผศกษาไปสบสนเสยเอง

ขนตน คาทควรเขาใจและแยกกนใหได คอ ศล วนย สกขาบท เวลาพดแบบหลวมๆ คลมๆ พดกนทวไป เราใชศลแทนหมด แตทจรง ศลไมใชตวขอปฏบต ไมใชขอบญญต ไมใชพทธบญญตท เปนขอๆ แตอนนนคอสกขาบท

อยางเชน เราบอกวาไปรบศล แลวพระกใหศล นคอคาพดหลวมๆ แบบภาษาชาวบาน

แตทจรง ทวาพระใหศลนน ดคาททานกลาวออกมา และเรารบทละขอๆ ไมมคาวาศลเลย แลวรบอะไร ออ แตละขอนนชดเลย บอกวา ‚สกขาปท‛ คอสกขาบททงนน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๐๔

๒๐๔

เปนอนวา ขอสาหรบปฏบต ขอบญญต และพทธบญญต เปนขอๆ ทเราจะปฏบตจะทาจะรกษานน เรยกวา ‚สกขาบท‛

ทน พอเราทาเราปฏบตตามสกขาบทนน มนกเกดเปนความประพฤตของเราขนมา คอการทเราทามนนนเอง นคอเกดเปนคณสมบตขนมาในตวเราทเปนผประพฤตปฏบตอยางนน อนนแหละคอ ‚ศล‛

จะเหนวาสกขาบทอยขางนอก แตศลอยทตวเรา กลายเปนวา เรามศล ไมใชเรามสกขาบท แตถาไมไดสกขาบทมา เราอดปฏบต เรากไมไดมศลนน กอาศยกน วาเปนขนๆ ไป

เพราะฉะนน ถาสงเกต กจะเหนชดเลยวา เราขอศล หรออาราธนาศล แตพระไมไดใหศล พระบอกสกขาบทให เรากรบกบทานวาจะเอาสกขาบทนนไปปฏบต

เพราะฉะนน ทานจงลงทายวา ‚สเลน สคต ยนต ...‛ บอกวา นนแหละทคณรบไปนแหละ คณปฏบต กจะเปนศลขนมา คณจะมศล และดวยศลคอทคณปฏบต คณกจะถงสคตได เปนตน

สวน ‚วนย‛ กเปนคารวม คอ สกขาบทมมากมาย เชน นบเฉพาะในขนพนฐาน พระตองปฏบตสกขาบท ๒๒๗ ขอ (ภาษาหลวมๆ วา ศล ๒๒๗) ชาวบานทาตามสกขาบทหลก ๕ ขอ (เรยกหลวมๆ วา ศล ๕) เวลาพดรวมกพดทเดยว เรยกสกขาบท ๒๒๗ ขอของพระวา วนยพระ นกคอบอกวา วนยของพระมสกขาบท ๒๒๗ ขอ

ทน เมอพระปฏบตตามวนยพระนน จะเรยกวาตงอยในวนย รกษาวนย หรอคนไทยชอบพดวามวนย การประพฤตปฏบตตามวนย หรอตงอยในวนยนน กเปนศล พระทปฏบตนน กเปนผมศล (ภาษาพระเรยกวามศล ไมเรยกวามวนย)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๐๕

๒๐๕

ทาไมจงวา โยมขอศล แตพระใหศลไมได พระเพยงบอกสกขาบทใหโยมรบเอาไปปฏบต จะไดเปนศลขนมา เพราะศลเปนคณสมบตในตวคน จงใหกนไมได เราตองทาขนมาดวยการปฏบต คอ ศลอยในชดไตรสกขา ทรจกกนด ไดแก ศล สมาธ ปญญา ทงสามอยางเปนคณสมบตในตวคน ใครกยกใหกนไมได ศลกใหไมได สมาธกใหไมได ปญญากใหไมได

โยมขอศล พระบอกสกขาบทใหเอาไปรกษา จะไดมศล โยมขอสมาธ พระบอกกรรมฐานใหเอาไปปฏบต จะไดมสมาธ โยมขอปญญา พระบอกสตะขอมลความรใหเอาไปวจย จะไดมปญญา

เมอกวา วนยพระมสกขาบท ๒๒๗ ขอ นนหมายถงวนยของพระภกษ ทจรง ยงมวนยของพระภกษณอก ซงมสกขาบท ๓๑๑ ขอ (คาหลวมวา ศล ๓๑๑)

ไหนๆ พดมาถงนแลว กบอกใหเหนรปรางหรอภาพรวมของวนยพระสกหนอย

วนยพระในทน พดใหครบ หมายถงทงวนยของพระภกษ และวนยของพระภกษณ มตวจรงอยในพระไตรปฎก ทจดแบบไทยเปน ๔๕ เลม อยในสวนของพระวนยปฎก ซงม ๘ เลม (พระวนยปฎก ๘ + พระสตตนตปฎก ๒๕ + พระอภธรรมปฎก ๑๒ เลม)

บอกแลววา วนยพระมทงในปาตโมกข และนอกปาตโมกข ทวาสกขาบทของพระภกษ ๒๒๗ และสกขาบทของพระภกษณ ๓๑๑ ขอ กคอ สกขาบทในปาตโมกข

พดงายๆ วา ภกขปาตโมกขมสกขาบท ๒๒๗ ขอ และภกขนปาตโมกขมสกขาบท ๓๑๑ ขอ ทงหมดนอยในวนยปฎก ๓ เลมแรก มชอรวมวา ‚วภงค‛

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๐๖

๒๐๖

ถามวา ทาไมไมเรยกตรงๆ วา ปาตโมกข ตอบวา เพราะวาปาตโมกขรวมเฉพาะตวสกขาบทลวนๆ ทเปนตวพทธบญญตแตละขอ ทจะใชสวดตรวจสอบการปฏบตและทวนทานหลกของพระวนยไดพรอมทเดยวเลย

ปาตโมกข ทงสอง รวมกนแลวเปนเลมหนงสอกแคราว ๑๐๐ หนา แตวภงค มตง ๓ เลม เปนหนงสอรวมราว ๑,๒๘๒ หนา

ถามวา วภงคทาไมมากมายนก มอะไรอก ตอบวา เพราะมใชมเฉพาะตวสกขาบท แตมสกขาบทวภงคดวย

‚วภงค‛ แปลวาแจกแจง คอปาตโมกขรวมเฉพาะตวสกขาบท อนไดแกพทธบญญต ทจะตองปฏบตลวนๆ แตคมภรวภงคนมสกขาบทวภงค ไดแกคาอธบายแจกแจงสกขาบทนนๆ ดวย ตงแตวามเรองเปนมาอยางไร มพระทาอะไรเสยหาย ทเรยกกนวาตนบญญต จงทรงบญญตสกขาบทนนขน

บางสกขาบทมมลบญญต แลวกมอนบญญตอก แลวกอธบายตงแตใหคาจากดความคาศพทในพทธบญญต เชนวา ภกษ หมายถงใคร ภกษณคอใคร ทาอนนนๆ คอทาอยางไร ถาเปนสกขาบททสาคญ มแงมมตางๆ กมกรณคาวนจฉยทใชเปนแบบได จนกระทงถงขอยกเวนในแตละสกขาบท นแหละบางสกขาบทมสกขาบทวภงคยาวมาก รวมแลวจงมากมาย

เมอสกขาบทมทงของภกษ และของภกษณ วภงค ๓ เลม กแยกเปน ๒ ตอน เปนมหาวภงค ๒ เลม และภกขนวภงค ๑ เลม

มหาวภงค นน บางทเรยกวาภกขวภงค กงายๆ วาอธบายสกขาบทในปาตโมกขของภกษ แตนยมเรยกวามหาวภงค เปนวภงคใหญ คอโดยตรงกวาดวยสกขาบท ๒๒๗ ขอของภกษ แตภกษณกใชรวมกนดวย เพราะสกขาบททมสาหรบภกษแลว ภกษณใชไดดวย กไมตองบญญตอก เชน ภกษขโมยของเขา เปนปาราชก มคาอธบายพรอมอยนแลว กไมตองบญญตใหมแกภกษณ ไมตองอธบายตางหากอก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๐๗

๒๐๗

เปนอนวา ทงภกษและภกษณใชไดดวยกน นแหละจงควรเรยกวามหาวภงค เหมาะกวาเรยกใหแคบวาภกขวภงค

ภกขนวภงค กชดอยแลว คอ อธบายสกขาบทในปาตโมกขของภกษณ แตใน ๓๑๑ ขอนน ขอทใชตรงกบภกษ กดไดในมหาวภงค จงอธบายเฉพาะขอทไมซา ระบชอไว หรอเพยงแสดงตวอยาง รวมแคประมาณ ๑๓๙ ขอ กเลยจบในพระไตรปฎกเลม ๓ ทคอนขางบางเลมเดยว

วนยปฎก ๔ เลมตอไป (เลม ๔-๕-๖-๗) บรรจสกขาบทนอกปาตโมกข คอ เมอภกษ ภกษณ แตละรป มศลพนฐานตามปาตโมกขแลว (ทานนยมจดสวนปาตโมกขเปนอาทพรหมจรยะ คอเบองตนของพรหมจรยะ) เหนอขนไปกมวนยนอกปาตโมกขนเสรมใหดงามประณตยงขน มชวตชมชนแหงสงฆะทมนคงสามคคเรยบรอยอยด เกอหนนการเจรญไตรสกขาของบคคล และเกอกลแกประโยชนสขของประชาชนไดเตมท (พวกวตรทงหลายในสวนน กเปนอภสมาจาร คอความประพฤตดงามประณตยงขนไป) จงมสกขาบทมากมาย

สกขาบทเกยวกบเรองหนงๆ กจดเปนหมวดหนงๆ เรยกวา ขนธกะ มทงหมด ๒๒ ขนธกะ กเลยเรยกวนยปฎกทง ๔ เลมนดวยชอวา ‚ขนธกะ‛ เชน หมวดวาดวยจวร เรยกวาจวรขนธกะ วาดวยยา เรยกวาเภสชชขนธกะ

รวมความวา นอกจากวตรมากมายทพดถงไปแลว กมสกขาบทในเรองทสาคญๆ ทงเรองการจดการใชปจจย ๔ และชวตประจาวน เชน เรองจวร เครองหนง เสนาสนะ เภสช เรองเบดเตลด เรองการจดกจการงานของสงฆ เชน การอปสมบท อโบสถ (เรองปาตโมกข, สมา) จาพรรษา ปวารณา กฐน วฏฐานวธ นคหกรรม การระงบอธกรณ ววาท-สามคค สงฆเภท เรองภกษณ จบลงดวยเรองการสงคายนาครงท ๑ และท ๒

จบขนธกะแลว กมเลม ๘ พวงทาย ชอวา ‚ปรวาร‛ เปนคมภรประกอบหรอคมอ บรรจคาถามคาตอบสาหรบซอมความรพระวนย

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๐๘

๒๐๘

พอเขาใจดแลว ทน กประมวลเปนโครงรปใหดและทวนงาย ดงน

พระวนยปฎก คอ คมภรทรวมวนยของภกษ และภกษณ แยกเปน ๓ สวน (จดเลมแบบไทยเปน ๘ เลม) คอ

ก. วภงค (๓ เลม) แจกแจงสกขาบทในปาตโมกข ไดแก ๑) มหาวภงค (เลม ๑-๒) แจกแจงสกขาบทในปาตโมกขของภกษ

๒๒๗ ขอ [ปาราชก ๔, สงฆาทเสส ๑๓, นสสคคยปาจตตย ๓๐, ปาจตตย ๙๒, ปาฏเทสนยะ ๔, เสขยะ ๗๕, อธกรณสมถะ ๗]

๒) ภกขนวภงค (เลม ๓) แจกแจงสกขาบทในปาตโมกขของภกษณ เฉพาะขอพเศษของภกษณ ประมาณ ๑๓๙ ขอในจานวนเตม ๓๑๑ ขอ [ปาราชก ๔ ใน ๘, สงฆาทเสส ๑๐ ใน ๑๗, นสสคคยปาจตตย ๑๒ ใน ๓๐, ปาจตตย ๙๖ ใน ๑๖๖, ปาฏเทสนยะ ๘, เสขยะ แสดงตวอยาง ๒ ใน ๗๕, อธกรณสมถะ ๗]

ข. ขนธกะ (๔ เลม) สกขาบทนอกปาตโมกขรวมเปนหมวด ม ๒๒ คอ ๑) มหาวคค (เลม ๔-๕) หมวดแหงสกขาบทนอกปาตโมกข กลม

ใหญ ๑๐ หมวด [มหาขนธกะ (การเกดขนของภกขสงฆะ อบาสกอบาสกา และการบวช), อโปสถขนธกะ, วสสปนายกขนธกะ, ปวารณา

ขนธกะ, จมมขนธกะ, เภสชชขนธกะ, กฐนขนธกะ, จวรขนธกะ, จมเปยยขนธกะ, โกสมพกขนธกะ]

๒) จลลวคค (เลม ๖-๗) หมวดแหงสกขาบทนอกปาตโมกข กลมเลก ๑๒ หมวด [กมมขนธกะ, ปารวาสกขนธกะ, สมจจยขนธกะ, สมถขนธกะ, ขททกขนธกะ, เสนาสนขนธกะ, สงฆเภทขนธกะ, วตต-

ขนธกะ, ปาตโมกขฏฐปนขนธกะ, ภกขนขนธกะ, ป―ญจสตกขนธกะ,

สตตสตกขนธกะ] ค. ปรวาร (เลม ๘) คมภรโอบรอบ คอเปนคมอทวนสอบความรวนย แคน เปนอนเหนรปราง ไดภาพรวมของวนยพระพอแลว คงชวยให

เขาใจเรองศลชดขนอก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๐๙

๒๐๙

กสรปอกทวา ระบบศล บนฐานแหงวนย ทงในและนอกปาตโมกขน นอกจากเปนการพยายามแกปญหาสงคมสวนรวม ทเนองจากวงการนกบวชแลว เปาหมายทแท กคอจะรกษาสงฆะนไวในไตรสกขา ไมใหเขว ไมใหหลดออกไปจากมชฌมาปฏปทา จะไดทาประโยชนแกตน และชวยนาพาประชาชนไปในอรยมรรคาไดอยางมนใจ โดยอยางนอย

- ปองกนมใหเกดการยดถอผดเปนสลพพตปรามาส วาจะบรสทธหลดพนไดดวยศลพรต

- ไมใหถอศลพรตโดยมองแคจะใหตวเองหลดพน แตใหการปฏบตของตนเปนปจจยเกอหนนชาวบาน พรอมไปกบการรวมทาใหสงคมมสภาพดงามทเกอกลแกความเจรญงอกงามของบคคล

- ไมยดตดและใหความหมายแกรปแบบเกนไปกวาการรจกใชสมมตใหเปนประโยชนในการเจรญกศล

- ไมหลงเหลงไปกบผลวเศษในทางความศกดสทธฤทธเดช ทจะกลายเปนโลภหลงมวเมาดวยตนเอง และใชความเลอมใสศรทธาของประชาชนพาเขาเสอมถอยจมลงในความลมหลงและความประมาท

- ทาใหวถชวตแหงความเปนอสระเสร มความดงาม เปนไปพรอมดวยอสรภาพทางจตใจและทางปญญา มใชเปนเพยงภาวะเสรไรระเบยบ อนเกดจากสภาพจตทฟงซานออนแอ จนไปมาจะทาใหเกดภาวะสบสน และบางทเลยไปเปนสาสอน

- เมอใหพระสงฆ เขามามวถชวตสมพนธ องกนกบชาวบานชาวเมองแลว กใหมเครองคมครองปองกนมใหพระสงฆนน กลายไปเปนคนครองเมอง หรอตกลงไปใตกระแสของเมอง อยางทพวกพราหมณไดเคยเปนมาแลวในอดต

บทท ๔ ภกษณ มากบครธรรม หรอไม

ภกษณมาแลว กมาบวชเรยนนแหละ

เมอมความเขาใจในระบบสงฆะ ในเรองพระวนย รจกสกขาบท และปาตโมกข ตลอดจนมองเหนสภาพของนกบวชในชมพทวปยคพทธกาล เปนพนไวบาง กจะชวยใหเขาใจเรองภกษณงายและชดขนดวย

ทจรง เรองเหลานนกไมจาเปนตองพดยดยาวนกหนา แตพอพดขนมา กเรอยเปอยไปกนใหญ

อยางไรกตาม คงยอมรบกนวา เอาเขาจรง เรองสกขาบท เรองปาตโมกขอะไรเหลาน เรากไมคอยร ไมคอยชดกนสกเทาไร และพอพดเรองเหลานยาวแลว ไปๆ มาๆ เรองภกษณจะกลบกลายเปนเรองสนไปเสยเลย

ทนมาดเรองภกษณกนตอ ตอนนนดเหมอนจะมาถงเรองครธรรม แลวจงเตลดออกไปเรองอะไรตางๆ มากมาย จนถงพทธวนย เลยทงเรองไปเสยนาน

ไดยนวา มบางทานบอกวา ไดพบครธรรมบางขอไปเปนพทธบญญตอยในพระวนยของภกษณ (พดใหชดกคอไปเปนสกขาบทอยในภกขน-ปาตโมกขนนเอง) กเลยตงขอสงสยวา ครธรรมน นาจะไมใชเปนพทธพจนมาแตเดม แตคงจะเปนของพระเถระบางทานแตงขนภายหลง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๑๑

๒๑๑

เพราะอะไร? กพทธบญญตในวนยมขนภายหลง ถาครธรรมเปนพทธพจนจรง กตองมตงแตตน กอนทสด คอ ตามเรองทวามาแลว ครธรรมมมาตงแตเกดมภกษณ เพราะเปนเงอนไขในการทภกษณองคแรก คอพระมหาปชาบดโคตมจะไดบวช และถามครธรรมอยจรงกอนแลว พระพทธเจาจะตองทรงบญญตวนยขอนนอกทาไม

เมอมพทธบญญตในวนย กแสดงวา กฎขอนนคงไมเคยมมากอน นนกคอ ครธรรมอยางนอยขอนนไมเคยม จงสงสยวา ครธรรมเปนของทพระภกษเถระบางทานแตงขนภายหลง อะไรทานองน

กสงสยกนไวนนแหละด แลวกไมหยด พยายามหาความรกนใหถงใหพอ ขอสาคญอยทวาสงสยนนด แตอยาดวนวนจฉย ดกนใหทวรอบ จงจะด

ทวาครธรรมบางขอซากบสกขาบทในพระวนยนน กจรง แตทจรงๆ กคอ ไมใชแคบางขอ แตครธรรมทงหมดเลย เวน ๒ ขอ หรอเวนขอครงเทานน ทไมซา คอไมมเปนสกขาบทในพระวนย

แตทนาสงสยมากกวา กคอขอทไมซา คอนาจะสงสยวา ทาไมครธรรม ๒ ขอ จงไมมเปนพทธบญญตในพระวนย คอไมมเปนสกขาบทในปาตโมกขของภกษณ

ขอแทรกหนอยวา ครธรรม ๘ ประการนน มาเปนสกขาบทในปาตโมกขมากหลายสกขาบท และมใชมาเปนสกขาบทในปาตโมกขของภกษณเทานน ยงไปเปนสกขาบทสาหรบภกษทงหลายในภกขปาตโมกขอกหลายสกขาบททเดยวดวย

เดยวกเลยจะมคนทสงสยในทางตรงกนขามกบทานเมอก คอสงสยวา ครธรรมสาคญอะไรกนนกหนา จงตองมามสกขาบทชวยหนนอกมากมายนก

เอาละ อยาเพงเถยงกนเลย ดทเนอตวของขอมลตามทมนเปนกนดกวา ชวยกนด ชวยกนตรวจสอบ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๑๒

๒๑๒

อาตมาจะลองลาดบความจากขอมลทประมวลได ไมจาเปนตองเชอหรอเหนดวย แตอยางนอยจะไดมขอพจารณา แลวกชวยกนตรวจสอบอยางทวานน

ถงตอนน เรองทพดมาเมอกกมประโยชน วาตามทเลามานน เมอเรมมภกษณ ถอตามทอรรถกถาวา กเปนพรรษาท ๕ แหงพทธกจ อยในชวงตนพทธกาล

ตอนนน สงฆะยงไมใหญโต พระสวนใหญบวชเขามาดวยความเลอมใสศรทธา มความตงใจจรง อยกบหลกการ ประพฤตดปฏบตชอบ ในระดบทเรยกวายงไมมเรองราวเสยหาย พระพทธเจายงไมไดทรงบญญตสกขาบทจรงจง

ทสาคญคอ ยงไมไดประมวลจดตงเปนปาตโมกข ยงไมไดทรงบญญตใหพระสงฆทาอโบสถกรรมกนเองดวยการสวดอาณาปาตโมกข (พระพทธเจายงทรงทาอโบสถรวมดวย โดยทรงแสดงโอวาทปาตโมกข)

เมอจะมภกษณ เปนสมมตสงฆใหมขนมา ในขณะทมภกษสงฆอยกอนแลว ถงจะไมตองบญญตกฎขอบงคบอะไรขนมาอก (บทบญญตขอปฏบตใดๆ เทาทมอยแลวสาหรบพระภกษ ทใชกนได พระภกษณกปฏบตอยางเดยวกนไปเลย) แตกควรมหลกบางอยางทจะยดถอ

โดยเฉพาะในเรองเกยวกบความสมพนธระหวางสงฆ ๒ ฝายนน จดทภกษกบภกษณจะมาถงกนได ควรจะแคไหน จะปรากฏตวเปนภาพในสายตาของประชาชนทมวฒนธรรมประเพณตามแบบของเขานนอยางไร เฉพาะอยางยงในการทสงฆทงสองจะอยดมความมนคงเปนทเลอมใสศรทธาทามกลางสภาพสงคมทพดถงมาแลวนน

เปนอนวา โดยไมตองมกฎขอบงคบอะไร พระพทธเจาเพยงใหสตรทจะบวชเวลานนปฏบตตามเงอนไขทเรยกวา ‚ครธรรม‛ (หลกทตองถอเปนส าคญหนกแนน, ขอทตองเคารพถอจรงจง) ๘ ประการ กเปนอนยอมรบการบวช

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๑๓

๒๑๓

จะเหนวา ครธรรมทง ๘ ขอ เปนเรองของความสมพนธระหวางสงฆทงสอง คอภกษสงฆกบภกษณสงฆ และการปฏบตตอกนระหวางภกษกบภกษณ โดยเฉพาะทสาคญกคอเพอการศกษาของภกษณเอง

ทวาเพอการศกษาของภกษณเองนน ขอใหนกงายๆ รกนอยแลววา พระพทธศาสนาเนนเรองการศกษาคอไตรสกขา หรอใหชดกวานน การ ศกษาเปนเนอเปนตวของชวตชาวพทธ เฉพาะอยางยงชวตการบวช (แมแตในเมองไทยทมประเพณการบวช กเรยกวาประเพณบวชเรยน คอบวชเพอเรยน) ดงทเรยกบคคลผเจรญพฒนาขนไปในระบบนทงหมดวา เสขะ และอเสขะ

ตามหลกพระธรรมวนย พอมคนบวชเขามาเปนพระใหม กตองศกษาอยกบอปชฌายอาจารย เรยกวาถอ “นสสย” เปนนสต เลาเรยนโอวาทาน-ศาสน และศกษาอบรมจากชวตจรงในการรวมอยดแลกน ปฏบตอปชฌาย-วตรและสทธวหารกวตร หรออาจรยวตรและอนเตวาสกวตร ตอกน เปนเวลาอยางนอย ๕ ป จงจะพนความเปนนสต

หนไปดพระสาวกยคแรก กวาจะบวช กผานประสบการณแหงการศกษาและการทดสอบกนมาตางๆ เรวบาง ชาบาง ในรปแบบทหลากหลาย การเกดขนของภกษสงฆจงมความหมายเปนอนเดยวกบความเจรญงอกงามแกกลาสกงอมพรอมบรณแหงชวตในพระธรรมวนยของตวพระภกษทงหลายนนเอง

แลวสงฆะกเจรญเตบโตตอมา ดวยระบบการศกษาแบบเปนนสตถอนสสย มอปชฌายกบสทธวหารก และอาจารยกบอนเตวาสก ดงทวานน (ระเบยบแบบแผนหรอวนยในระบบนพฒนาขนมาดวยพทธานญาต ทเราถอวาเปนพทธบญญตนอกปาตโมกข)

แตในกรณของภกษณสงฆน เหนชดวา จๆ กมภกษณเกดขนมา พรบพรบในบดดลจานวนเปนรอยๆ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๑๔

๒๑๔

ทานเหลาน นอกจากไมมความร ไมมประสบการณในพระธรรมวนยนแลว แมแตประสบการณความรการบมตวทวไปทางศาสนากพดไดวาไมมเปนพนฐานมาเลย การทจะมชวตแบบภกขาจารทามกลางประชาชนชาวบาน กเปนสภาพทอาจจะปรบตวไดมใชงาย

พวกเจาหญงศากยะทตรงออกมาจากชวตในวง พอบวชพรบเขามา เปนภกษณหมใหญ ภกษณเกาๆ กอนๆ ทจะมาสอนมาบอกเลาอะไรใหความร กไมมเลยแมแตบคคลเดยว

ไมตองพดถงหลกธรรมอะไรมากมาย แคบทบญญตทมอยบางแลว และขอปฏบตทวไปในสงฆะ ทจะดาเนนตามภกษผอยมากอน กตองเลาเรยนกนมากและใชเวลาไมนอยแลว ถาอยดวยกนกคอยเปนคอยไปเองไดพอสมควร แตนแทบไมพบกนเลย จะเรยนจะบอกกนอยางไร

แนนอนวา เรองทพระพทธเจาทรงพระดารเตรยมรบกคอ การจดใหมชองทางแหงการศกษา จะแจกจายภกษณเหลานนไปอยกบพระภกษองคละรป ๒ รป อยางททากบภกษดวยกน กไมได กตองจดวางระบบหรอสรางชองทางขนมาใหมใหเหมาะกบกรณ

นนาจะเปนเหตผลพนฐานประการแรก ในการทรงวางขอตกลงตงเงอนไขทเรยกวา ครธรรม ๘ ประการ

เมอจดวางระบบวธหรอชองทางการศกษาน โดยผเรยนคอภกษณเปนสตร มผสอนคอภกษเปนบรษ ยงเปนชวตในวถแหงพรหมจรรยอกดวย ปญหาในทางความเกยวของสมพนธกตามมาวา จะจดการอยางไรใหเปนไปโดยเรยบรอยดวยด

ด ง น น พ ร อมกบจ ดชอง ทาง การ ศกษา ก ตองวาง แนวทางความสมพนธประกบไปดวย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๑๕

๒๑๕

ในสภาพเงอนไข ครธรรมขอไหนเปนหวใจ เพอการศกษาของภกษณ

ครธรรม ๘ ประการ เรมดวย ขอ ๑ ภกษณผบวชรอยพรรษา พงอภวาททาอญชลแกภกษทบวชในวนนน ขอนเปนเรองของความสมพนธพนฐาน จะวจารณอยางไร กขอผานไปกอน แตขอแรกนแหละทไมไปเปนบญญต ไมเกดเปนสกขาบทในปาตโมกขของภกษณ

ตามมาดวย ขอ ๒ วา ภกษณไมพงอยในอาวาสทไมมภกษ ขอนเปนเรองเกยวกบความปลอดภยดวย แตสาระนาจะมงทประโยชนในการศกษาเปนหลก ดงทตามมาดวย ขอ ๓ วา ภกษณพงหวงธรรม ๒ ประการ คอ การถามอโบสถ และการเขาไปเพอโอวาท จากภกษสงฆ ทกกงเดอน

เรองโอวาทแกภกษณน นอกจากเพอการศกษาในระยะแรกเมอภกษณสงฆเพงเรมตนแลว การมชองทางสอถงกนกเปนองคประกอบสาคญในระบบใหญทมหนวยยอยแยกออกไป อนนเปนหลกธรรมดา

ยงกวานนมองไดวา ในระยะยาว อนนเปนชองทางของการสอสารระหวางภกษสงฆกบภกษณสงฆ ทาใหไดรเรองราวขาวคราวความเปนไปของกนและกน ถงกนอยเสมอ ไมแปลกแยกจากกนไป ไมรสกหางไกลจากกน และเมอมาแบบน ถงจะใกลชดกน กเปนไปในทางกศลคอการศกษา ไมใชใกลชดในทางทจะทาใหวนวาย

ทจรง ตามกาหนดของครธรรมขอ ๒ น ครงเดอนจงจะมาพบกนครงหนง นบวายงหาง อยางในยคแรกทวานน พบกน ๑๕ วนทหนง จะเรยนไดแคไหน จะทนใชการหรอ ในเมอในชวตจรงตองเปนอยและปฏบตทกวน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๑๖

๒๑๖

ตรงน อรรถกถา-ฎกา (วนย.อ.๒/๓๖๑; วนย.ฏ.๓/๑๘๖/๓๐๐) บอกวา ตามหลกขอน ภกษณไปเพอโอวาทในวนอโบสถ แลวจากนน ตงแตแรม ๑ คา กไปเพอฟงธรรม (คอไปเรยนนนเอง) ทงน พระพทธเจาทรงบญญตใหภกษณไปหาภกษตดตอกนตอเนองไปเลย ทรงไมใหโอกาสทจะทาการอยางอน

(ฎกาขยายความวา ทวาไปเพอโอวาทนน คอไปเพอขอโอวาทในวนอโบสถ แลวจงไปรบโอวาทในวนแรม ๑ คา จากนน ตงแต ๒ คา กไปฟงธรรมเรอยๆ)

นกคอ ตงวาระครงเดอนไวเปนหลก เพอมจดกาหนดใหตองทาแนนอน แลวกไปเรยนเปนประจา พอถงวนสนปกษ กเปนรายการใหญหนอย ถงวาระคกคกตนตวใหมกอนเขาวงจรตอไป

แลวอกอยางหนงทสาคญคอ เพราะความตางเพศน เปนธรรมดาอยเอง ทภกษณจะไมไดอยใกลชดตดตามพระพทธเจา โดยเฉพาะในเมอเสดจจารกอยเสมอ อยางทวาบกปาฝาดง ไปประทบทโนนทน เดยวเมองโนนเดยวเมองน ภกษณจงมโอกาสนอยในการทจะเขาถงพทธพจนโดยตรง เพราะฉะนน การพบปะสอสารกบพระภกษในเวลาโอวาทวนอโบสถทเปนกจประจา ตอดวยการฟงธรรมในวนตอๆ มา จงอาจเปนชองทางหลกทจะขยายโอกาสน

(เคยมเรองวา ภกษณรปหนงตดตามพระพทธเจาเรยนวนยอย ๗ ป หลงๆ ลมๆ ในทสดบอกวาไมไหว เปนเหตทรงมพทธานญาตใหพวกภกษสอนวนยแกภกษณ, วนย.๗/๕๓๒/๓๓๕)

ใชภาษาชาวบานวา พระพทธเจาทรงใหความสาคญแกเรองโอวาทภกษณนมาก เพอจะใหไดผลดทางการศกษาจรง จงทรงวางหลกนไวแตตนเปนครธรรมขอสาคญ นาจะบอกวาสาคญทสด สาคญอยางไร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๑๗

๒๑๗

หลกน ไมมเปนพทธบญญตไวทไหนในพระวนย ไมวาในหรอนอกปาตโมกข ทเปนจดเรมตนกาหนดขนมาวาใหภกษใหโอวาทแกภกษณ หรอใหภกษณรบโอวาทจากภกษ นกคอ การใหและการรบโอวาทนน มการปฏบตกนมาตามหลกครธรรมน ตงแตแรกเรม

อยางไรกตาม ครธรรมนนเปนหลกกวางๆ บอกไวแควา ใหเขาไปเพอโอวาททกกงเดอน ไมมรายละเอยดวธปฏบต

ทน พอปฏบตจรง ทาไปๆ เดยวกมภกษทาไมเหมาะบาง ภกษณทาไมควรบาง กจงทรงบญญตสกขาบทขนมากากบบาง แกปญหาบาง จนกลายเปนวา สกขาบทเกยวกบการใหโอวาทภกษณน มทงในปาตโมกขของภกษ ทงในปาตโมกขของภกษณ และทงนอกปาตโมกข หลายๆ ขอ

ในปาตโมกขของภกษ กสาคญถงกบเปนโอวาทวรรค ซงขอแรก (วนย.

๒/๔๐๖/๒๖๕) เรมขนมากบอกวา พระเถระทงหลายกลาวโอวาทภกษณกเปนผมลาภ (แสดงวาการใหโอวาททากนมาอยแลว) พวกพระฉพพคคยอยากไดลาภ กจงเขาไปหาภกษณเองเลย เหมอนกบอาสาวาฉนจะใหโอวาทนะ แลวพดธรรมะนดเดยวกคยแตเรองไรสาระ (ตรจฉานกถา)

พระพทธเจาตรสถามภกษณวา โอวาทสมฤทธผลไหม ภกษณกกราบทลใหทรงทราบ จงทรงบญญตใหภกษทจะใหโอวาทภกษณตองเปนผไดรบการแตงตงจากทประชมสงฆ ตอมากมเรองใหทรงบญญตสกขาบทอนๆ อก

สวนในปาตโมกขของภกษณ มพทธบญญตเกยวกบโอวาทภกษณขนมา กคอเรองวา พวกพระฉพพคคยเขามาโอวาทภกษณฉพพคคยถงในสานกภกษณ (วนย.๓/๓๕๕/๑๙๒) ทน ภกษณทงหลายกมาบอกภกษณ ฉพพคคยวาจะพากนไปฟงโอวาท (แสดงวาการใหโอวาททากนมาอยแลว) ภกษณฉพพคคยกบอกวาฉนจะตองไปทาไม พระคณเจาภกษฉพพคคยทานมาโอวาทใหถงทนแลว ภกษณทงหลายจงพากนตเตยน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๑๘

๒๑๘

เรองไปถงพระพทธเจา เปนเหตใหทรงบญญตสกขาบทวา ‚ภกษณใด ไมไปเพอโอวาท กด เพอธรรมเครองอยรวม กด เปนปาจตตย‛ ตอมามภกษณทาไมดไมถกไมเหมาะในเรองนอก กทรงบญญตสกขาบทเพมขนอก

สวนนอกปาตโมกข กมเรองทวา มภกษณบางรปไปแสดงอาการยวยวนภกษตางๆ นานา (วนย.๗/๕๓๖/๓๓๘) กทรงบญญตสกขาบทใหลงโทษตามลาดบ จนถงงดโอวาท นกคอมการใหโอวาทกนมาอยแลว

รวมความวา เมอมครธรรมเปนหลกยดขอนแลว ตอมากอยางทวา คอ สงฆะกขยายใหญขน ทงภกษและภกษณทซนๆ แผลงๆ กชกจะโผล เดยวเรองนน เดยวเรองน มพระโลภอยากไดลาภบาง บางองคคงอยากใกลชดภกษณบาง หาโอกาสไปเปนผใหโอวาทแกภกษณ หรอแมแตพระด แตทาผดกาลเวลา เปนเหตใหเกดพทธบญญต เปนสกขาบทในปาตโมกขของพระภกษถง ๔ ขอ มาหนนครธรรมเฉพาะขอน

สกขาบททมาหนนนน มสาระสาคญเชนวา ภกษทจะใหโอวาทภกษณได ตองไดรบสมมตคอแตงตงจากสงฆะ ตองเลกกอนตะวนตกดน และตองมคณสมบต ๘ ประการ (วนย.๒/๔๐๗/๒๖๙) คอ มศล เปนพหสต คลองทงสองปาตโมกข มกลยาณพจน เปนทรกทนยมชมชอบของภกษณโดยมาก เปนผสามารถโอวาทภกษณ ไมเคยตองอาบตหนกกบภกษณ สกขมานา หรอสามเณร และมพรรษา ๒๐ ขนไป

สวนในปาตโมกขของภกษณ และนอกปาตโมกข กมพทธบญญตอกตามควรแกเรองราวและสถานการณ

ดานหนงทตองระมดระวงอยเสมอ คอ ภาพของสงฆะ ตามเสยงเลาลอโจทขานของชาวบาน ซงจะมผลกระทบตอสงฆะเองไมนอย

ดงในเรองโอวาทน พอภกษณพรอมกนไปเพอฟงธรรม ชาวบานกโพนทะนาวา (วนย.๗/๕๔๓/๓๔๐) พวกนเปนเมย เปนชของพวกน บดนเขาจะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๑๙

๒๑๙

อภรมยกน จงทรงบญญตมใหภกษณสงฆไปพรอมกนหมด แตใหไปทานองเปนตวแทน ๔-๕ รป ชาวบานกยงโพนทะนา จงทรงใหไปเพยง ๒-๓ รป

ในความเปนไปของภกษณสงฆทมความสมพนธไปมาหาสกบภกษทงหลาย ไดมกรณทเกดปญหาอยางนมาเรอยๆ

ในแงหนงอาจจะมเรองความเคยชนทางความรสกและการแสดงออกทเปนลกษณะของคนในสงคมนนเปนปจจยอยางหนง แตภาพทปรากฏกมความเสยงอยในตว เมอกลมภกษณ คอสตรลวนๆ เดนเปนแถวเขาไปในวด ซงสมยนนกคอวนะ เปนปา เปนดงไมใหญ เดนมาแลวกหายเขาไป และชวตนกบวชแบบปรพาชกปรพาชกาทบางเปนสามภรรยากน กมอย ภกษสงฆและภกษณสงฆจงตองเผชญปญหาในลกษณะนอยไมคอยวางเวน

สงฆะนน อยกบประชาชน และเพอประชาชน จงเปนธรรมดาทวา กรณเสยงโจษจนบนวาของชาวบานแบบน พระพทธเจาทรงถอเปนเรองสาคญ ดงทไดเปนเหตแหงการทรงบญญตสกขาบทจานวนไมนอย

กรณอยางขอน ททาใหเกดพทธบญญต (เฉพาะกรณนเปนสกขาบทนอกปาตโมกข) เหนไดวา มไดเกดจากเจตนารายจะทาความเสยหายเลย แตเมอเรองเกดขน กเปนความเสยหาย จงมสกขาบทบางสวนทมใชเกดจากความเลวทรามของภกษหรอภกษณ และสกขาบทจาพวกนกคงมเพมขนตามลาดบแมในยคตนพทธกาล เมอยงไมไดทรงจดตงปาตโมกข

รวมแลว โอวาทน เปนกจกรรมสาคญทางการศกษาในสงฆะ ซงทางดานภกษมอย เปนสามญ แตดานภกษณ เรองนเดนขนมาเพราะเกยวกบการทตองจดระบบความสมพนธระหวางเพศ

จะเหนความสาคญของโอวาทได ดงทมตาแหนงเอตทคคะในเรองน ทวา พระนนทกะเปนเอตทคคะในบรรดาพระผโอวาทภกษณ และพระมหากปปนะเปนเอตทคคะในบรรดาพระผโอวาทภกษ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๒๐

๒๒๐

ครธรรมคอแคสญญา จะศกดสทธขนมา กตองเขาไปตราไวในปาตโมกข

หนกลบไปดภาพรวมอก เมอกนบอกวา ครธรรม ๘ ประการน ทงหมด เวนเพยง ๒ ขอ ไดมาเปนสกขาบทในปาตโมกข

กอยางทกลาวแลววา ปาตโมกขเปนแกนของพระวนย หรอพระวนยอยไ ดดวยปาตโมกข แตเมอเกดภกษณสงฆ ยงไมมปาตโมกข และพระพทธเจากจะไมทรงบญญตสกขาบท ถาไมมเรองเสยหายเกดขน

อยางไรกตาม เมอมภกษณเกดขนมามากมายอยางปบปบ โดยไมมหลกเกณฑอะไรแมแตทสบเนองจากประสบการณใหยดถอ กทรงวางครธรรม ๘ นเปนหลกใหยดไวกอน

แตตองไมลมวา ครธรรม นเปนเพยงขอตกลงทรรวมกน ยดถอทาตามดวยความเคารพ ไมใชบทบญญตทางวนย พดสนๆวา เปนหลกยดถอ ไมใชขอวนย ไมใชขอกฎหมาย ถาภกษณรปใดฝาฝนหรอละเมด กไมมความผดอะไร เอาผดเอาโทษอะไรไมได อาจจะเรยกทานองวาเปนสญญาอารยชน

ตางจากปาตโมกข ทถาเทยบปจจบน กคอกฎหมาย ซงใครละเมด กมความผด ตองถกลงโทษ

ในระยะตน เมอสงฆะยงไมใหญโตนก กอยางท วาแลว เอาแคขอตกลง หรอสญญาอารยชน พอใหมหลกทรรวมกนวาเราจะอยกนอยางไร เทานสงฆะกดาเนนไปได

แตพอมพระมากมาย และมผมาบวชแบบตางๆ พระสาวกกระจายกนไป บางทบางแหงกหละหลวมละเลย การคดกรองกไมม ภกษเพยนๆ ภกษณแผลงๆ กโผลมาทาอะไรแปลกๆ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๒๑

๒๒๑

คราวน ไม ตองพดถงสญญาอารยชนแลว แมแตสกขาบทในปาตโมกขทระบโทษเอาผดชดเจน กยงละเมดกน บางองคถกลงโทษแลว กละเมดอกๆ

ถงตอนน ถาจะใหครธรรมมผลจรง และอยยงยนตอไป กตองไปเปนสกขาบทในปาตโมกข

ทจรง ถาจะสงสย นาจะตงคาถามใหมวา แมแตบางเรองทเลกนอย พระพทธเจากยงทรงบญญตเปนสกขาบทในปาตโมกข ถาถอวาครธรรมนสาคญ ทาไมไมทรงรบนามาบญญตเขาในปาตโมกข ทเปนอยางน กเพราะทรงปฏบตตามหลก คอ ทรงรอจนกระทงมการกระทาเสยหายโดยมผละเมด ฝาฝน หรอไมปฏบตตาม จงทรงบญญตไปตามกรณของเหตการณ

แลวในทสด ถงแมพระพทธเจาจะไมทรงบญญตเปนสกขาบท ถาไมมเหตเกดขน แตแลวกมเรองราวมากมายทเปนเหตใหทรงบญญตสกขาบท จนกระทง บางทครธรรมขอเดยว เกดเปนสกขาบทมากมายหลายขอ

พดอยางชาวบานวา ไมตองหวง ไมตองกลวหรอกวาครธรรมจะไมไดไปเปนสกขาบท เปนจนครบ และทไมเปน กดวยมเหตผลไปทางอน และขอไหนละทไมมาเปนสกขาบท

เดยวกอน เรามาดตวอยางครธรรมทมาเปนสกขาบทในปาตโมกขสกหนอย เอางายๆ ขอเมอกนแหละ ไดแก ครธรรม ขอ ๓ วา ‚ภกษณพงหวงธรรม ๒ ประการ คอ การถามอโบสถ และการเขาไปเพอโอวาท จากภกษสงฆ ทกกงเดอน‛ กมเรองราวเกดขนวา (สกขาบทท ๙ แหงอารามวรรค, วนย.๓/

๓๕๘/๑๙๓) ‚โดยสมยนนแล ภกษณหลายรป อโบสถกไมถาม โอวาทกไมขอ ภกษทงหลายพากนกลาวโทษ ตเตยน โพนทะนา ...‛ ความทราบถงพระพทธเจา ทรงสอบถาม รบวาเปนความจรง

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๒๒

๒๒๒

จงทรงบญญตสกขาบทเอาโทษแกผฝาฝนวา ‚ภกษณพงหวงธรรม ๒ ประการ คอ การถามอโบสถ และการเขาไปเพอโอวาท จากภกษสงฆ ทกกงเดอน, เมอละเมดขอนน เปนปาจตตย‛

ตนเรองทวา ภกษณไมถามอโบสถ ไมเขาไปเพอโอวาท แลวพวกภกษตเตยน แสดงวาหลกในครธรรมขอนเปนทรกนอย แตมภกษณไมปฏบตตาม จงมการตเตยน หรอโวยวายขน แลวเปนเหตใหทรงบญญตเปนสกขาบท ซงตวหลกกเหมอนครธรรม แตตอทายวา ‚เมอละเมดเปนปาจตตย‛

นคอ ถงตอนน ไมใชแคเปนหลกยดถอ ไมใชแคขอตกลงแลว แตเปนขอวนยทกาหนดโทษแกผละเมดดวย

อกตวอยางหนง ยอนขนไปครธรรม ขอ ๒ ทวา ‚ภกษณไมพงอยในอาวาสทไมมภกษ‛ กมเรองอกวา (สกขาบทท ๖ แหงอารามวรรค, วนย.๓/๓๔๙/ ๑๘๙) ‚โดยสมยนนแล ภกษณหลายรปจาพรรษาในอาวาสใกลหมบาน แลวไดพากนไปสพระนครสาวตถ ภกษณทงหลายถามภกษณพวกนนวา แมเจาทงหลาย จาพรรษาทไหน โอวาทสมฤทธผลเปนประโยชนดหรอ? ภกษณเหลานนตอบวา แมเจา ในอาวาสทพวกดฉนจาพรรษาอยนนไมมภกษเลย โอวาทจกสมฤทธผลมาจากทไหน บรรดาภกษณ ... ตางกกลาวโทษ ตเตยนวา ไฉนภกษณทงหลาย จงไดจาพรรษาในอาวาสทไมมภกษเลา...‛

ความทราบถงพระพทธเจา ทรงสอบถาม ไดความวาเปนจรง จงทรงบญญตสกขาบทวา ‚ภกษณใด จาพรรษาในอาวาสทไมมภกษ เปนปาจตตย‛

เรองในขอนกโยงไปหาหลก ขอ ๓ ดวย ภกษณพบกนกถามถงโอวาท แสดงวาเปนหลกทรและปฏบตกนอยเปนเรองสาคญ (อาจจะเปนจดเดนทจะอวดกนดวยกระมง เพราะอะไรจะเปนผลทปรารถนาสาหรบการบวชเรยนยงไปกวาความเจรญปญญากาวหนาในการศกษา)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๒๓

๒๒๓

ทน จดสาคญของเรองกคอ เหลาภกษณทด พอไดยนวาภกษณคณะนนอยในวดทไมมภกษ กตเตยนทนท แสดงวารกนอยวาภกษณตองอยในวดทมภกษ และกจงเปนเหตใหทรงบญญตสกขาบท กาหนดความผดขนมา

เปนอนวา ครธรรมขอ ๒ กมาเขาปาตโมกข มกาหนดโทษแกผไมปฏบตตามดวยวา เปนปาจตตย ไมลอยอยเฉยๆ อกตอไป

ตอไปครธรรม ขอ ๔ (สกขาบทท ๗ แหงอารามวรรค, วนย.๓/๓๕๒/๑๙๑) กทานองเดยวกนอกวา ‚โดยสมยนนแล ภกษณหลายรปจาพรรษาในอาวาสใกลหมบานแลวไดพากนไปสพระนครสาวตถ ภกษณทงหลายพากนถามภกษณพวกนนวา แมเจาทงหลาย จาพรรษาทไหน ไดปวารณาตอภกษสงฆแลวหรอ?‛ เมอภกษณเหลานนตอบวา มไดปวารณาตอภกษสงฆ เหลาภกษณทดกตเตยนทนท แสดงวารกนอยวา ภกษณจาพรรษาแลว นอกจากปวารณาตอภกษณดวยกนแลว ตองปวารณาตอภกษสงฆดวย

โดยนยน กจงเปนเหตใหทรงบญญตสกขาบท ครธรรมขอ ๔ กมาเขาปาตโมกข โดยมกาหนดโทษแกผไมปฏบตตามดวยวา เปนปาจตตย

สวนครธรรม ขอ ๕ ไมตองมใครละเมด เพราะเปนวธปฏบตในการออกจากอาบต กมาเปนขอกาหนดกากบทายตอนสงฆาทเสส ในภกขน-ปาตโมกข (วนย.๓/๙๒/๖๓) วา ภกษณลวงละเมดครธรรมแลว ตองประพฤตปกขมานตในสงฆ ๒ ฝาย (คาวา ‚ครธรรม‛ ในขอน คออาบตสงฆาทเสส ซงภกษกม เชนเ ดยวกน คอภกษกมการละเมดครธ รรม แตเปนคนละความหมาย ไมใชคาเดยวกบครธรรม ๘ คาหรอชอตรงกน แตเปนคนละเรองกนเลย, สาหรบครธรรม ๘ ใครละเมด กไมมโทษ ไมมกาหนดไวใหเปนอาบต จงไดบอกวา เปนแคสญญาอารยชน)

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๒๔

๒๒๔

ครธรรมขอ ๖ กการศกษาอก สกขมานาจงมามากในปาตโมกข

ครธรรม ขอ ๖ เกยวกบการศกษาของผจะเปนภกษณ ซงเปนเรองสาคญมากในระยะยาว (สกขาบทท ๓ แหงคพภนวรรค, วนย.๓/๓๗๒/๑๙๙) กมเหตเกดขนวา ‚โดยสมยนนแล ภกษณทงหลายบวชสกขมานาผยงมไดศกษาสกขาในธรรม ๖ ประการ ตลอด ๒ ป สกขมานาพวกนนจงโงเขลา ไมฉลาด ไมรสงทควรหรอไมควร ...‛ เหลาภกษณทดกตเตยน

ความทราบถงพระพทธเจา ทรงสอบถาม ไดความวาเปนจรง แลวสาหรบกรณน ทรงทา ๒ อยาง คอ

๑. ทรงอนญาตใหภกษณสงฆใหสกขาสมมต (ขอตกลงกาหนดการศกษา เทากบตงใหเปนสกขมานาอยางเปนทางการ โดยจะตองเรมปฏบตตามขอตกลงอยางจรงจงตามกาหนดเวลา) ในธรรม ๖ ประการ ตลอด ๒ ป แกสกขมานา (ขอน ส าหรบผจะรบการบวช)

๒. ทรงบญญตสกขาบทขนมา กาหนดโทษปาจตตย แกภกษณทใหการบวชแกสกขมานาทมไดปฏบตตามสกขาสมมตน (ขอน ส าหรบผบวชให)

ขอสงเกตสาคญในการทรงบญญตสกขาบทน คอ ตามเรองบอกวา สกขมานาไมไดศกษาครบตามกาหนด แตภกษณนนกใหอปสมบทแกเธอ เทากบเกดปญหาททาใหทรงแกไข ๒ อยาง

ก) แสดงวาสกขมานามอยแลว ตามททรงมอบไวแกพระมหาปชาบดโคตม ผตนวงศของภกษณ ทจะดแลใหมใหเปนไป แตสกขมานาทมขนแลวบางทกไมทาหนาทของตน ภกษณทจะพงรบผดชอบกไมเอาใจใส เพราะไมมบทบญญตบงคบชดลงไปทจะเอาผดเอาโทษได จงทรงวางวธปฏบตทจะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๒๕

๒๒๕

ใหหนกแนน เกดผลจรงจง โดยใหสงฆประชมกนตงดวยสกขาสมมตเปนทางการ เปนจดกาหนดโดยสวนรวม เปนการแนนอนลงไป

ข) ในเวลานน ภกษณบางสวนคงไมเอาใจใสการศกษา ปลอยปละละเลย สกวาเขาเปนสกขมานา จะศกษาหรอไม จะครบเวลาไหม ไมคานง กบวชใหเลย จงทรงบญญตใหมสกขาบทในปาตโมกขขนมากากบ โดยเอาโทษกบภกษณทบวชให เพอจะไดระมดระวงเอาจรงเอาจง (สวนสกขมานา ไมถอวาทาผด ไมไดเอาโทษ แตใหรบสกขาสมมตใหชด ตามขอ ก)

แตมใชแคน ยงทรงบญญตสกขาบทกากบเพมขนอกขอหนง คอเมอกน ตอนจะเรมชวตของสกขมานา ใหสงฆใหสกขาสมมตแลว ทน กมอกสกขาบทหนงขนมากาหนดวา เมอศกษาครบ ๒ ปแลว สงฆ คอภกษณสงฆตองประชมกน ใหวฏฐานสมมต ใหเปนทรกนวาจบการศกษา ๒ ปนนแลว

ถาภกษณใดบวชใหแกสกขมานาทศกษาครบ ๒ ปแลว แตสงฆยงไมไดใหความยอมรบ ภกษณนนมความผด เปนปาจตตย (วนย.๓/๓๗๖/๒๐๔)

แลวยงเกดสกขาบทแบบเดยวกนน ซงเพมขนมาเนองจากประเภทของสตรผบวชทตางกน อก ๖ สกขาบท (วนย.๓/๓๘๐-๓๙๑/๒๐๕-๒๑๓; ๔๐๑-

๔๑๒/๒๑๘-๒๒๖)

กบท ง เม อบวชแลว กทรงบญญตใหภกษณท เปนปวตตน (=อปชฌาย) ตองดแลอนเคราะหหรอมอบหมายผมคณสมบตใหดแลลกศษยคอสหชวน (=สทธวหารก) ตลอดเวลา ๒ ป ถาไมดแล เปนปาจตตย

ฝายสหชวน กตองตดตามปวตตนตลอด ๒ ปนน มฉะนนกเปนปาจตตย (วนย.๓/๓๙๒-๓๙๗/๒๑๔-๒๑๖) เทากบใหมนใจวาการบวชและการศกษาจะไดผลด

เพราะฉะนน ครธรรมขอ ๖ น ตอนมามสกขาบทในปาตโมกข จงขยายแงมมความหมายและการปฏบตออกไป เหมอนกบวา ตวครธรรมขอ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๒๖

๒๒๖

๖ กคงอยอยางเดม แตมสกขาบทในปาตโมกขขนมาหนนยากากบกาชบอกหลายขอ และแตละขอจงมขอความตางๆ กนไป (ขอทผานมา ขอความทเปนครธรรม กบทเปนสกขาบท เหมอนหรอเกอบเหมอนกน เพยงแตเพมบทกาหนดโทษ เอาความผด) ลองเอามาเทยบใหด

ครธรรมขอ ๖: ภกษณพงแสวงหาอปสมปทาในสงฆ ๒ ฝาย เพอสกขมานาผศกษาสกขาในธรรม ๖ ประการครบ ๒ ปแลว (วนย.๒/๔๑๐/๒๗๑)

สกขาบทในปาตโมกข: ภกษณใด ยงสกขมานาผยงมไดศกษาสกขาในธรรม ๖ ประการ ครบ ๒ ป ใหบวช เปนปาจตตย (วนย.๓/๓๗๒/๒๐๑)

ดงนเปนตน (ขออนๆ ดงกลาวขางบน) นจะยดยาดยาวกนไปใหญแลว พดไป เรองกมากมาย ไมรจกจบ ตรง

นกไดความเปนอนวา เรองราวในการทจะบญญ ตสกขาบทในปาตโมกขตอนน บอกใหรวา ตอนทจะบญญตนน ม ‚สกขมานา‛ อยแลว และกไมมสกขาบททไหนบญญตใหกาเนดแกสกขมานา

เมอเปนอยางน กพดไดแตเพยงวา สกขมานากมาจากครธรรมขอ ๖ นนแหละ แตเมออยกนมาๆ มการละเลยหรอฝาฝน ครธรรมซงเปนทานองสญญาอารยชนอยางทวาแลวนน กทาอะไรไมได และรายละเอยดในการแกปญหากมากขน กจงเกดสกขาบทในปาตโมกขขนมาบงคบใหไดผลจรงจงและตรงเรองตรงปญหาของกาละนน

วากนไป ทจรงไมแคนนหรอก ภกษณเหลวไหล กไมคอยเบากวาภกษเลอะเทอะ ภกษณทบวชใหแกสกขมานาซงไมไดศกษาจรง นนกขนหนง แลว ทหนกกวานนกคอ มภกษณทบวชใหแกสตรทไมไดเปนสกขมานาเลย แมแตหญงมครรภ และหญงแมลกออนกาลงใหนมอย กยงบวชให คงจะตองมาเลยงลกตอในวด สกขาบทจงเพมจานวนขนมาอก (วนย.๓/๓๖๔/

๑๙๖; ๓๖๘/๑๙๘)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๒๗

๒๒๗

เอาละ มาถงน นาจะรวมความไวเปนทสงเกตสกหนอย จะเหนชดวา ทผานมา มครธรรม ๒ ขอ ทเปนเรองของการศกษาโดยตรง คอ ขอ ๓ วาดวยการไปเพอโอวาท กบขอ ๖ วาดวยสกขมานาน

ขอ ๓ เปนเรองการศกษาของภกษณ คอตอนบวชแลว โดยผสอนเปนภกษทมคณสมบตเพยงพอ ซงทประชมสงฆแตงตง

สวน ขอ ๖ น เปนการศกษาสาหรบผทจะบวชเปนภกษณ คอตอนเตรยมตวกอนบวช และผสอนคอภกษณทไดมการศกษาแลวตามเกณฑ

ขอสงเกตทวไปกคอ ครธรรม ๒ ขอน มสกขาบททงในปาตโมกขและนอกปาตโมกขขนมากากบใหมผลจรงในทางปฏบตบาง มาหนนบาง มากาหนดวธปฏบตปลกยอยตางๆ บาง ขอละมากหลาย นบไดใกลหรออาจจะเกนสบสกขาบท ตางกบครธรรมขออนๆ ทเขามาในปาตโมกขเพยงแทบจะเฉพาะขอตอขอ และมตวบททมกจะตรงกนไปตรงกนมา เพยงแตมบทกาหนดโทษขนมาตอทายเทานน

นอกจากนน สงเกตตอไปอก จะเปนทานองนไหมวา แมแตครธรรมดวยกนเอง ขออนๆ กมงเพอมาหนนหรอประกอบการศกษาทตงอยบนฐานของ ๒ ขอน โดยเฉพาะในเรองความสมพนธระหวางภกษและภกษณ ซงนอกจากความสมพนธในสถานการณทวไปแลว กเนนทความใกลชดกนในกระบวนการศกษา ทสตรสวนใหญมาบวชโดยไมมการศกษามากอน ซงเงอนไขแหงสภาพสงคมของยคสมย สงผลมาทงกอนบวช และเมอบวชแลว

ขอสงเกตน ใครสนใจและม เวลา กพงคนควาลงลกและเขาสรายละเอยดสบตอไป

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๒๘

๒๒๘

ครธรรมขอ ๗ หนไมได ตองมาบญญตไวในปาตโมกข

ผานไป ๖ ขอแลว กมาถงครธรรม ขอ ๗ วา ‚ภกษณไมพงดา ไมพงบรภาษภกษ โดยปรยายใดๆ‛ นกเชนเดยวกน กมสกขาบทในปาตโมกขขนมาเอาโทษกบผละเมด (วนย.๓/๓๓๔/๑๘๑) เรองนรนแรงหนอย

คราวนมาถงบทบาทของภกษณฉพพคคยผดเดอด

เรองมวา พระกปปตกะ ซงเปนอปชฌายของพระอบาล (ผวสชนาพระวนยในปฐมสงคายนา) อาศยอยในปาชา อยมา ภกษณรปหนงรนผใหญกวาพวกภกษณฉพพคคยถงมรณภาพ ภกษณฉพพคคยชวยกนนาศพออกไปเผาไมหางทอยของพระกปปตกะ แลวกอสถปไว และพากนไปรองไหทสถปนน ทานพระกปปตกะถกเสยงรองไหรบกวน กเลยรอสถปนนพงกระจาย

ภกษณฉพพคคยปรกษากนเปนความลบวา พระกปปตกะนทาลายสถปแมเจาของพวกเรา เอาเลย พวกเราชวยกนฆาพระกปปตกะเสยเถด ฝายภกษณรปหนงนาความนนไปเลาแกทานพระอบาล และพระอบาลกไปบอกใหพระกปปตกะทราบ พระกปปตกะจงไดออกจากทอยไปหลบซอนตว

ครงนน ภกษณฉพพคคยพากนไปทวหารของพระกปปตกะแลว ชวยกนขนกอนหนกอนดนมาถลมวหารของทาน เสรจแลวหลกไปดวยเขาใจวา พระกปปตกะถงมรณภาพแลว

ตรงนแทรกหนอย บางทานจะสงสยวา เอ พระอบาลนพระพทธเจาทรงบวชใหเองไมใชหรอ ทาไมทนวาทานมอปชฌายชอวาพระกปปตกะ กขอชแจงวา พระอบาลกบวชคราวเดยวกบพระอานนท โดยพระพทธเจาทรงรบบรรพชาให แลวกอปสมบทโดยมพระรบหนาทดแลแนะนาใหการศกษา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๒๙

๒๒๙

เบองตนในการทจะครองตนอยในพระธรรมวนย นคออปชฌาย พระอานนทกมอปชฌายชอพระเพลฏฐสสะ (เวลฏฐสสะ หรอเวฬฏฐสสะ กวา)

ขนาดบวชอยใกลชดพระพทธเจา กยงมพระดแลเปนรายองค นคอการศกษาในธรรมวนย แลวลองคดด ภกษณบวชเขามาทเดยวหลายรอยรป อยกนเองตางหากหางจากพระพทธเจา บคคลเกาทจะดแลบอกอะไรกไมมสกองค แลวจะไมใหมอะไรอยางครธรรมนเปนหลกไวบางไดอยางไร

กลบมาตอเรองทคางไว เมอภกษณฉพพคคยไปแลว พระกปปตกะออกจากทซอนกลบเขาทอย พอขนวนใหม ทานกเขาไปบณฑบาตในเมองเวสาลแตเชา ภกษณฉพพคคยเหนทานยงเทยวเดนบณฑบาตอย กหารอกนวา พระกปปตกะนยงมชวตอย ใครหนอเอาความลบของเราไปบอก

ครนทราบเรองวาพระอบาลนาความไปบอก กจงพากนดาพระอบาลวา คนสกลตาคนน ทคอยรบใชเวลาเขาอาบนา เปนคนเชดถลางของสกปรก ทาไมเอาคาปรกษากนของพวกเราไปบอกเขา (พระอบาล กอนบวช เปนกลบกของเจาศากยะ)

ฝายภกษณทงหลายทมกนอยสนโดษ ไดยนการดาวานน กพากนตเตยน ความทราบถงพระพทธเจา ทรงสอบถาม ไดความวาเปนจรง จงทรงตาหนและบญญตสกขาบทวา ‚ภกษณใด ดา บรภาษภกษ เปนปาจตตย‛

เปนอนวา ครธรรมขอ ๗ กมามผลบงคบจรงในสกขาบทน ตางกนนดหนงคอ ในครธรรมบอกดวยวา ‚โดยปรยายใดๆ‛ แตในสกขาบทนไมมคานน และลงทายสกขาบทวภงคบอกขอยกเวนวา ไมเปนอาบตแกภกษณผ (ดา บรภาษ) มงอรรถ มงธรรม มงสอน (ของภกษกมสกขาบทวา ภกษดา ขมข พดกดเขา เปนปาจตตย, วนย.๒/๒๕๔/๑๘๒ ยกเวนมงอรรถ มงธรรม มงสอน) พอแคนกอน ไมตองอธบายยาว

เปนอนครบครธรรม ๖ ขอ ทวาไดมาเปนสกขาบทในปาตโมกข เหลอ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๓๐

๒๓๐

อกเพยง ๒ ขอ คอขอแรก กบขอสดทาย (ขอ ๑ และ ๘) ทไดบอกไววาไมเขามาในปาตโมกข และกลายเปนวานาสนใจหรอนาสงสยวาทาไมจงไมเขามา

ขอ ๑ กคอทบอกวา ภกษณบวชรอยพรรษา พงอภวาททาอญชลแกภกษทบวชในวนนน ขอนไมมาเปนสกขาบทในปาตโมกข เรองเปนอยางไร

แตเดยวกอน นพดมายดยาวมากแลว จบตอนเสยทหนงกอน และพกสกหนอยกด แลวคอยวาตอใหจบ

กขออนโมทนาคณมารตนมาก ตองบอกวาหนงสอนเกดขนมาเพราะคณมารตนแทๆ ตงแตมาถาม แลวดวยความตงใจหวงดอยากใหมการเผยแพร และมมตรทรวมมอชวยจดเตรยมขอมล กรวบรวมสงมาใหตรวจชาระ และไดยนบอกตอกนมาวาอยากใหออกเรวหนอย อนนกไมใชทวง แตบอกความนาจะเปน

เรองน ลาพงอาตมาคงไมเดนหนา เพราะไมมเวลาเอาใจใส มวยงกบเรองอน และทวาอยากใหเรว กไมเรวแลว ตงแตฝากตนฉบบถอดเทปไปใหอาตมาครงแรก กเกนครงปแลว ถานบตงแตคณมารตนมาถามครงแรก ป ๒๕๔๗ ก ๖ ปแลว มาถงตอนน กมเรองเพมขน คอท คยกบคณะทานเจาคณพระราชสเมธาจารย คราวทานมาเยยม อกครงหนง

ขอยาอกวา เรองภกษณน ขนาดอาตมาหางไกลขาวสาร กยงทราบวามการพดกนนกหนาวา นาจะเปนอยางนน นาจะเอาอยางน

แตทจรง ขอเนนอกวา เราทงหลายยงอยในขนหาความรเทานนเอง พดๆ กนไปมากมาย ไดแคคดเหนกนไป หรอทจรงคอคดโดยไมเหน หมายความวา ไมเหนขอมลขอเทจจรง คอขาดความรนนเอง

ถงเวลาตองพดใหบอยวา ใหมาเนนดานการหาความรกนใหจรงจง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๓๑

๒๓๑

ไมหลงเพลนไปกบการแสดงความคดเหนมากเกนไป ดานความคดเหนนน ถาขาดความรเสยแลว กจะเลอนลอยเอางายๆ

ขอใหหาความรกนใหชดเจน ใหถกตอง ใหถองแท ใหแน ใหชด แลวกใหการแสดงความคดเหนตงอยบนฐานของความร

ชวยกนไว อยาใหหางการหาความร จนกลายเปนแยกไมออกระหวางความรกบความคดเหน บางทมการพดเหมอนจะตตราวาคนนนเปนอยางนน คนนเปนอยางน พอดใหชด กลายเปนวา ผทวจารณหรอเทยวตตราคนอนนนเอง มองอะไรไปตามความคดเหนของตน ไมไดมองดวยความร และทมองคนอนนน ตวเองกแยกไมออกระหวางความรกบความคดเหน เชนวานนเขากาลงแสดงขอมลความร หรอแสดงความคดเหน

ขอแยกงานทางความรความคดออกเปน ๓ ขน คอ

ขนท ๑ หาความรใหแน อยางทบอกเมอกวา หาความรใหชดเจน ถกตอง ถองแท ใหแน ใหชด วากนใหถงทสด ใหไดขอมลทแทตามทมนเปน เนนทวา ขอมล ขอเทจจรง หลกฐาน ตลอดจนตวหลกการนนเปนอยางไร วาอยางไร ตามทมนเปนของมน

ขนท ๒ เรองทกาลงพจารณากนอยอนนๆ เมอมองตามขอมล ตามหลกฐาน ตามหลกการนนแลว จะเปนอยางไร จะออกไปทางไหน เปนการสรปความเปนไปได หรอความนาจะเปน ทสบเนองจากขอมลหลกฐาน หรอทเปนไปตามหลกการเทานน

ขนท ๓ เรองทพจารณานน เราจะเอาอยางไร จะใหเปนอยางไร ตอนนเปนเรองของความคดเหน และมกอยททางแยกระหวางความคดเหนตามความร หรอตามวตถประสงคทเปนของกลาง กบความคดเหนตามความรสก ซงอาจจะเอาความชอบใจ หรอไมชอบใจ เปนเกณฑตดสน หรอ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๓๒

๒๓๒

ตดสนตามความตองการของตว

ทน ขอโอกาสพดถงตวเองอกหนอย ถาตามใจตวเอง อาตมาตามปกตอยแคขนท ๑ ชอบหาความรไปเรอยวาอะไรมนเปนอะไรกนแน แคนกไมจบแลว กเลยยงไมไดไปถงไหน โดยมากกอยกบการหาความรนเอง เลยกลายเปนวาไมชอบแสดงความคดเหน

ถาเปนเรองตองการใหแสดงความคดเหน หรอใครถามขอความเหน กจะมาแคขนท ๒ คอบอกวา เรองน ฉนหาขอมล ยกหลกฐานมาใหด วามนมมนเปนของมนอยางนๆ นะ แลวถาวาตามหลกการ ตามหลกฐาน ตามขอมลนน มนจะเปนอยางนๆ นะ อนนเปนของกลางๆ ไมเขาใครออกใคร แลวกไมมขอผกพน ฉนไมไดบอกวาจะตองเอาอยางไร ใครฟงแลวจะเอาอยางไร กวากนเอา แตถาวาตามหลกการและหลกฐานแลว มนเปนอยางน

อยางในการตอบคณมารตนคราวน กมถงขนนดวย เพราะเมอหาขอมลใหแลว กมการเชอมโยง และมการสรปความบาง

แตสาหรบขนท ๓ จะเอาอยางไร อยางทวา ฉนจะเอาอยางน มนจะตองเปนอยางน ขนน อาตมาไปไมถง ไมตดสน ใหดเถด ในหนงสอของอาตมา หรอเรองทพดๆ ไป ไมมในขนน ถาจะเรงเราใหแสดงความคดเหน กจะมแคเสนอทางเลอกใหไปตกลงกนเอง หรอไปตดสนเอาเอง

ทเอาแคขนท ๒ กคอ พอบอกวา ถาวาตามหลกฐาน ตามหลกการ ตามขอมล มนเปนอยางน คณจะเหนดวยหรอไม กวาไป ใหขอมลหลกฐานยนยนตวมนเอง แลวตอไปขนท ๓ วาจะเอาอยางไร คณกไปคดเองส เราถอวาคนมความคดของเขา และเขาจะไดฝกคด ถาเปนเรองของสวนรวม กมาชวยกนคดชวยกนพจารณาดวยกนใหมนชดใหมนด ตรงนเปนจดทเปดไว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๓๓

๒๓๓

ครธรรมขอภกษณไหว ไปเปนบญญตหามภกษ ไมมาบรรจในปาตโมกข ไมเปนความผดแกภกษณ

ครธรรมทมาเขาในปาตโมกข ๖ ขอ เปนอนพอแคนนกอน ทนกมาวากนถง ๒ ขอทไมเขาในปาตโมกข คอขอ ๑ กบขอ ๘

เรมดวยขอ ๑ ขอทวนตวบทอกทวา ‚ภกษณอปสมบทแลวรอยพรรษา พงทาการอภวาท ลกรบ ทาอญชล

สามจกรรม แกภกษทอปสมบทในวนนน‛ (วนย.๗/๕๑๗/๓๒๔) ขอนไดพดถงไปบางแลวไมนอยขางตน ในตอนทมเรองเกยวโยง ถา

พดมากกจะซาซาก จงจะแคจบจดจบแงทนาสนใจมาใหพจารณากน อาตมาเพยงเอาขอมลมาใหด และเสนอแงคด แลวกอาจจะเดาเชงเหตผลบาง กเอาไปคดตอสบายๆ

วาตามเรองทมมาถงเราวา หลงจากพระมหาปชาบดโคตมทรงรบครธรรม ๘ ประการ เปนอนไดอปสมบท และสากยาน ๕๐๐ กไดรบอปสมปทาโดยภกษสงฆแลว เวลาจะลวงมานานเทาใดไมทราบ

คงเปนดวยวา เมอจะบวชนน ครธรรมขอ ๑ ยงไมทาใหรสกสาคญอะไร เพราะทานเปนผใหม แตเมอกาลลวงไปไดบวชอยนาน ทานเปนผใหญขน เขอนหรอคนกนนาทพระพทธเจาทรงตงไว กเรมใหเกดความรสกปะทะ

ครนแลวคราวหนง (วนย.๗/๕๒๑/๓๒๙) พระมหาปชาบดโคตมไดมาหาพระอานนท ฝากทลขอพรจากพระพทธเจาวา ขอใหทรงอนญาตใหภกษและภกษณแสดงความเคารพกนตามออนแก

แตเมอพระอานนทนาความนนไปกราบทล พระองคไมทรงอนญาต โดยตรสเหตผลวา ‚อานนท ... มใชฐานะ มใชโอกาส เพราะประดาอญ-

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๓๔

๒๓๔

เดยรถยเหลาน กยงไมทาการกราบไหว ลกรบ ทาอญชล สามจกรรม แกมาตคาม กไฉนเลา ตถาคตจกอนญาตการกราบไหว การลกรบ อญชลกรรม สามจกรรมแกมาตคาม‛

กอนหนาน ไดบอกใหสงเกตดวยวา ทรงใชคาวา ‚มาตคาม‛ คอผหญงคลมทวไปเปนกลางๆ ไมทรงใชคาวาภกษณ

การทคาวาสตรในทนมความหมายมาคลมถงภกษณดวย นาจะเปนเพราะสงคมเวลานนยงไมรจกหรอไมยอมรบฐานะความเปนนกบวชของสตรแยกออกตางหากจากสตรทวไป ดงนน ในสายตาของชาวบานหรอสงคมสมยนน เวลามเรองอะไรระหวางภกษกบภกษณ คนไมไดมองเปนเรองภกษกบภกษณ แตมองเปนเรองของภกษกบสตร

เอาเปนวา เหตการณทพาดพงครธรรมขอท ๑ อนแสดงถงความไมเรยบรนอยางนอยในดานความรสกทจะปฏบตตาม ไดเกดขนแลว (และไมชากเรว กคงไดมภกษณทไมปฏบตตามหลกน เพราะแมแตดาพระภกษผเกาอยางรนแรง ซงหนกหนากวาน และละเมดครธรรมขอท ๗ กยงทา ดงมตวอยางในเรองภกษณฉพพคคย ทดาพระกปปตกะ และเปนตนบญญตแหงสกขาบทในปาตโมกขวามใหภกษณดาภกษ ซงเลาไปแลว)

ทนกมาดวา พระพทธเจาจะทรงปฏบตอยางไร ขอใชวธสรปเรองนาสนใจเปนขอๆ ดงน ๑. เมอมเหตการณนขน ปรากฏวา มไดทรงปฏบตหรอตรสแสดงอะไร

ใหมผลไปทางดานภกษณเลย เชน มไดทรงยาสาทบใหปฏบตตามครธรรมขอ ๑ นนใหจรงจง แตตรสแกพระอานนทโดยทรงแสดงเหตผลทไมทรงประทานพรตามคาขอ อนจะทาใหภกษตองกราบไหวภกษณ (ซงในกรณน ทรงใชคากลางวามาตคาม คอผหญง) เหตผลนนคอ วงการนกบวช เหลาอญเดยรถย ไมยอมรบการปฏบตอนน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๓๕

๒๓๕

ครนแลว ณ โอกาสนเอง ทงทเปนเรองทางดานภกษณ แตพระองคมไดทรงดาเนนการอนใดทางดานภกษณนน กลบทรงบญญตสกขาบทแกพระภกษทงหลาย (วนย.๗/๕๒๑/๓๓๐) มใหภกษกราบไหวสตร ถาทา ตองอาบตทกกฏ เปนสกขาบทนอกปาตโมกข และเปนอาบตอยางเบา

ถาพดอกสานวนหนงกบอกวา ครธรรมขอ ๑ กไปเปนพทธบญญตแลวเหมอนกน แตเอาสวนสาคญออกไปเปนสกขาบทนอกปาตโมกขของฝายพระภกษ กเปนการดาเนนการทรวมอยในเรองของสงฆะนแหละ

ลองคดด กนาจะมองไดวา สาระทตองการของครธรรมขอ ๑ นอยตรงทมใหมภาพภกษกราบไหวสตร ไมวาสตรทวไปหรอสตรทเปนภกษณกตาม ทพวกเดยรถยผคอยจองจะเหยยดและกดขมทาลายความเชอถอของสงฆะ จะนาเอาไปโพนทะนาได

เมอมใหภกษกราบไหวสตรแลว กเปนอนตดทตวแกนของปญหา สวนวาภกษณทงหลายจะกราบไหวภกษหรอไม กไมกระทบกระเทอนสงฆะโดยตรง จะเสยกในระดบวนยทวไป คอความเปนระเบยบเรยบรอยงดงาม นาเลอมใส เปนอนหนงอนเดยวกน ไมลกลนเคอะเขน กเปนอนวา ไมตองมสกขาบททจะมาบงคบภกษณ

๒. ในเรองการกราบไหว ยงมวธปฏบตเปนรายละเอยดทควรทราบ เชน อยางทกลาวแลว เมอสงฆะเตบใหญมากขน กมเรองเสยหายไมงามบอยขน พระไมด ทงฝายภกษ และฝายภกษณ กปรากฏตวมากขน คราวหนง (เชน วนย.๗/๕๓๓/๓๓๖) พวกภกษฉพพคคยอยากใหภกษณรก ไดเอานาโคลนมารดตวภกษณ ตลอดจนแสดงกรยาอาการตางๆ ทไมเหมาะสม พระพทธเจาทรงใหปรบอาบตทกกฏแกภกษรปใดกตามททาเชนนน และใหภกษณสงฆทาโทษลงทณฑกรรมแกภกษนน โดยจดภกษนนเปนบคคลทไม

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๓๖

๒๓๖

พงไหว คอหามภกษณไหว (พระอบาลไดรบพทธดารสเพมอกวา ภกษทประพฤตมชอบอยางอนๆ ตอภกษณ เชน ขวนขวายเพอมใหไดลาภ ดา บรภาษภกษณ กใหลงทณฑกรรมเชนเดยวกนน, วนย.๘/๑๒๐๒/๔๘๐)

ภกษทถกภกษณสงฆลงโทษดวยทณฑกรรมน อรรถกถาบอกวา ภกษณพบกถอเหมอนพบเณร และภกษนนจะตองไปหาภกษณสงฆ กลาวคาขมา เมอภกษณสงฆใหอภยแลว จงจะไดสถานะทจะพงไหวไดคนมา

ในทานองเดยวกน พวกภกษณฉพพคคยอยากใหภกษรก กทาอยางนนอยางนแกภกษ กโปรดใหภกษสงฆลงทณฑกรรมดวยการหามเขาในเขตทอยของภกษ เมอหามแลว ไมเชอฟง กใหลงโทษขนสดทายดวยการงดโอวาท (ในขอ ๒. นทงหมด กเปนสกขาบทนอกปาตโมกข)

นแสดงวา ทานถอการไมไดรบโอวาทเปนการลงโทษอยางแรง คอถอเรองการศกษาเปนสาคญนนเอง

๓. ไมวาจะเกดมเรองราวเหตการณใดขนอกหรอไม กเปนอนวา หลกปฏบตในครธรรมขอ ๑ น มไดเกดเปนขอบญญตแหงสกขาบทในปาตโมกข (แมแตนอกปาตโมกข กไมบญญตแกภกษณ) ยตแคทรงบญญตมใหภกษกราบไหวสตร

นกหมายความวา ภกษณจะไหวหรอไมไหวภกษ กไมมความผดอะไร ไมมโทษทางพระวนย เปนเพยงการละเมดฝาฝนไมเคารพครธรรมเทานน

อยางไรกตาม แมวาเมอละเมดครธรรมขอน จะไมมโทษทางวนย เอาผดไมได แตแงหลงทเปนการละเมดฝาฝนครธรรมทพระพทธเจาทรงวางไวและตรสกากบไวใหเคารพจรงจงน จะทาใหเกดปญหากนเองในพทธบรษทหรอไม ในแงน กอาจจะเสยงอยบาง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๓๗

๒๓๗

ในโลกแหงสมมต จะลดหรอถอมานะกนแคไหน ใหเกดความพอด

ถามองแงวา เหตใดพระพทธเจาจงไมทรงบญญตสกขาบทใหมผลเปนโทษแกภกษณทละเมดหลกปฏบตน นอกจากเหตผลทกลาวในขอ ๑ แลว กอาจจะมองวา ครธรรมขอ ๑ น เปนเรองเนองดวยสมมตเชงสงคม คอสมมตซอนสมมตเทานน มไดมผลโดยตรงลกลงไปตอการปฏบตทจะใหเกดความเจรญงอกงามทเปนสภาวะของชวตจตใจและปญญา

พดงายๆ วา เปนเรองของการยดถอเปลอกผวทางสงคมเทานน ผรเขาใจเทาทน ไมหมายมน กปฏบตดวยความตระหนกทจะมใหอกศลเจรญขน และกศลเสอมลงไป แลวกใหหลกนอยดวยจตสานกและปญญาของผปฏบตเอง

เมอเปนเชนนน ในแงน จงเปนดลยพนจของภกษณเอง ทานองวามเหตผลอะไรทจะพงยดถอเคารพหลกครธรรมน ทจะพงรกษาสงทไดขอเรยกวาสญญาอารยชนนน เหตผลตามปกตกคอ ความเคารพตอพระศาสดา ตอพระธรรมวนย รวมทงประโยชนสวนรวมของสงฆะและของพระศาสนา

ถาเปนสมยพทธกาลกชดวา เพอรกษาความมนคงของสงฆะในทามกลางสงคมแหงยคสมยนน ทมลทธศาสนาตางๆ ซงบางพวกกจองปรารถนาราย และเพอความเรยบรอยดงามของสงฆะทมขอยตในการอยรวมกนใหเปนเอกภาพ

ยงมองไดอกอยางหนงวา การวางหลกการแสดงความเคารพแบบน เปนวธปองกนไมใหภกษกบภกษณมความสมพนธกนใกลชดเกนไป คอแม

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๓๘

๒๓๘

จะเขามาเปนบรรพชตใกลกนมากแลว กยงใหชดวาเปนคนละหมคนละคณะตางหากกน เวลาสมพนธกน กเนนใหเปนความสมพนธอยางเปนกลมเปนหม พยายามไมใหเขาถงกนเปนสวนตว ไมใหกลายเปนการคลกคลไปไดงายๆ เวลาพบกน ไมตองมาแยกถามรายตววาทานพรรษาเทาไรๆ

ในแงทวาน กเปนการจดระบบความสมพนธแบบปองกนปญหา โดยขดชองคนระหวางไวเปนเขตกนชนใหชดเจน แลวแทนทจะตองกลววาจะเกดปญหามากขนเนองจากการคลกคลใกลชดกน กจะกลายเปนวา ภกขนสงฆะมาชวยกากบภกษทงหลายใหมสตทจะสารวมระวงใหมน เปนการใชสมมตใหเปนประโยชนวธหนง

ถาวากนไป สมมตเกยวกบเรองน ในสงคมของชาวโลก กบในพระธรรมวนยหรอในสงฆะนน ตงอยตางฐานกน หรออยบนฐานคนละอยาง

ในสงคมชาวบาน แมจะมวตถประสงคบางอยางทดงามบอกไว แตหนไมพนทจะมกเลสกากบ โดยเฉพาะกคอมานะ อนไดแกความถอตว การวดสงตา ความอยากใหญใฝอานาจ การถอยศ ถอศกด

แตในสงฆะหรอในพระธรรมวนยน การจดสมมตในเรองน ดานหนงเปนเรองของประโยชนในความเรยบรอยดงามของสงฆะ ทจะอยรวมกนดวยดดารงในสามคคธรรม มบรรยากาศเกอหนนการพฒนาชวตของแตละบคคลทมาอยรวมกน รวมทงทจะใหสงฆะนนเปนทงสญลกษณของธรรมและเปนทรองรบเชดชธรรม

พรอมกนนน ตรงขามกบการสนองรบใชมานะ สมมตนกลบเปนเครองมอในการฝกตนเพอสลายและใหพนไปไดจากมานะนน แลวดวยความหมายอยางน สมมตในเรองการเคารพกราบไหวจงชวยใหบคคลฝกตวจนหมดความยดถอในตน เหนสมมตในอตตา รเทาทนทงวาตวตนเปนสมมต และรทนสมมตในการกราบไหวตวตนนนเองดวยหมดทงสน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๓๙

๒๓๙

หลกการน ซงหมายถงความมจตใจเตมเปยมอยกบธรรมและมงเชดชบชาธรรม โดยถอธรรมเปนใหญ ซงไมมมานะเขามาเกยวของ แตเปนการฝกลดกเลส ลดมานะไปในตวนน แสดงออกมาในระบบการแสดงความเคารพของพทธบรษท เรมดวยคฤหสถกราบไหวพระสมมตสงฆ โดยไมเกยวกบอายวย เงอนไขทางสงคม หรอภมธรรมภมปญญา แมแตคณวเศษทไดบรรลในอรยธรรม คฤหสถเปนพระอรยบคคล เปนพระโสดาบนขนไปแลว กกราบไหวภกษภกษณทเปนปถชน

เมอตดปญหาจากมานะออกไปแลว การทคฤหสถผใหญ จะเปนผใหญโดยวย หรอผใหญโดยภมธรรมภมปญญา กตาม กราบไหวพระภกษแมแตเดกๆ เลกๆ นอยๆ กลบกลายเปนกรอบทมากนมากน ทาใหพระเหลานนยงตองสารวมระวง ตองวางตวใหด ไมเถลไถล มสานก และตงสตไดดขน สมมตกลบเปนประโยชนในทางตรงขาม

ในภกขสงฆะ เมอตกลงกนโดยสมมตทบญญต (วนย.๗/๒๖๓/๑๑๗) ใหภกษกราบไหว ลกรบ ทาอญชล สามจกรรม เปนตน ตามออนแกบวชกอนบวชหลงแลว กเปนวนยอยางนนขนมา เปนเกณฑเครองอยรวมกน ใหสงฆะเรยบรอยงดงามสามคคเปนอนหนงอนเดยว

ตามสมมตน ขอตดขดในตวคน คอมานะ ความถอตว การวดสงตา อนองอยกบเงอนไขหลายดาน จะตองสลายไป เรมดวยอายโดยกาเนดเกดกอนเกดหลง คนอาย ๖๐ ป บวชทหลง ตองกราบไหวพระเดกทบวชกอน กสาเรจดวยความเคารพในธรรมวนยและสานกในการฝกตน

ตอมา โดยภมธรรมภมปญญาและคณวเศษทไดบรรล แมเปนพระอรหนตแตออนพรรษา กกราบไหวภกษปถชนทบวชกอน อนนไมยากสาหรบอรยบคคล เพราะสนหรอเบาบางจากกเลสทเปนเหตใหถอตวตน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๔๐

๒๔๐

ทยากทสด คงจะเปนเรองชาตชนวรรณะ จะใหกษตรยหรอพราหมณทบวชทหลง กราบไหวภกษจากวรรณะศทรและคนแสนตานอกวรรณะคอจณฑาล นคอการฝกตนอยางสง แตกทาไดสาเรจ

กรณตวอยางทแสดงถงความตงใจจรงและความเขมแขงเดดเดยว กเชน เมอเจาศากยะ ๖ องค มเจาชายอานนท เปนตน ออกบวชโดยมกลบกชออบาลตามไปดวยเปนบคคลท ๗

พอจะบวชกทาลายมานะกนบดนนเลย โดยตกลงใหอบาลทเปนคนรบใชบวชกอน แลวเจาศากยะทง ๖ จงบวชตอ คอตองกราบไหวพระอบาลสบตอไป แตอนนคอความสาเรจในพระธรรมวนย

ทนาเรองนมาพด มใชหมายความวาเปนอนเดยวกบเรองภกษณ แตเปนหลกการทรตระหนกไวเปนพนฐานกอน อนจะชวยประกอบการพจารณาไดอยางด สวนเรองเฉพาะของกรณน เมอรขอมลด เขาใจเรองราวชดเจน กจะชวยใหเหนทางเลอก ทางออก และความเปนไปไดยกเยองออกไปหลายทางขน

พดงายๆ วา ความรชวยใหเหนทางเลอก และการคดบนฐานของความรทถองแท จะชวยใหเลอกไดทางทดทสด

ตอไปครธรรมขอสดทาย ขอท ๘ ขอแปลวา ‚ตงแตวนนเปนตนไป ปลดธงทางแหงถอยคาของเหลาภกษณในภกษทงหลาย ไมปลดธงทางแหงถอยคาของภกษทงหลายในเหลาภกษณ‛ (ค าบาลวา: ‚อชชตคเค โอวโฏ ภกขนน ภ ภ ภกขนส วจนปโถ‛ วนย.๗/๕๑๗/๓๒๕)

ในขอน มคาสาคญทยาก คอ ‚โอวโฏ‛ ซงพบวามใชในกรณเดยวเทาน ไมพบในเรองอนใดเลย คนหารากศพท กไมอาจจะแนใจวามาจากอะไร ไดแคเดา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๔๑

๒๔๑

ถาแยกศพทเปน โอ+วฏ กพบวา ‚วฏ‛ แปลไดหลายอยาง ซงไมเขากบขอความและเรองราวในทน ความหมายหนงทดเขาท คอแปลวา ‚ธง‛ ถาอยางนน กแปลไดในทานองวา เอาธงลง หรอลดปลดธง ซงเขากบความหมายของมานะ ทตามปกตทานอธบายวา อยากเดนเหมอนธง ชธงคอแสดงความเปนใหญ หรอแสดงอานาจ กดเขาทอย จงแปลไวอยางนน

หนไปดพจนานกรมของอรรถกถา (วนย.อ.๒/๓๖๙) ทานใหความหมายของ ‚โอวโฏ‛ นวา ปด หาม ปฏเสธ (ปดทางแหงถอยคา คอมใหวากลาวสงสอน) โดยทานอธบายวา ภกษณไมพงตงตวในฐานะเปนนาย เปนใหญ แลววากลาวสงสอนภกษ เชนวา จงกาวไปขางหนาอยางน จงถอยหลงอยางน จงนงอยางน จงหมอยางน แตไมหามภกษทจะวากลาวสงสอนภกษณ

ถามองตรงไปทเหตการณคราวเกดภกษณสงฆ กคอผบวชทมากมายนนเปนพวกเจาหญงศากยะ กคงมมานะของเจานายอยางสง ตอนนหมดฐานะนนแลว จะตองรบฟงคาสงสอนดวยดเตมท กใหวางธงแหงมานะนนเสย นกเปนแงหนง

ขอแทรกอกนด ถาเปนเรองของเจาศากยะ กมขอสงเกตเปนพเศษ คอ เจาศากยะนนเปนทรกนวา ถอชาต ชน วรรณะ แรงขนาดไหน แควนโกศล มหาอานาจหนงของยคนน ขอราชธดา กยงกลาตบตา สงลกทเกดจากทาสไปให จนกระทงในทสด ถกพระเจาวฑฑภะยกทพไปลางเผา กเพราะมานะตวน

คมภรชนฎกาแหงหนง (วชรพทธฏกา ๔๒๘/๖๘๕) ใหขอคดวา เรองราวทเกดขนเมอมภกษณทาการงดอโบสถของภกษ งดปวารณา ทาการไตสวนภกษ เปนตน และพระพทธเจาทรงบญญตมใหทาเชนนนโดยใหปรบอาบตทกกฏแกภกษณทละเมด ตามทปรากฏในพระวนยปฎก (วนย.๗/๕๙๐/๓๖๓)

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๔๒

๒๔๒

นนคอการบญญตอาบตในการละเมดครธรรมขอน (ทานแสดงความเหนแรงถงกบบอกวา ทรงอนญาตการบวชของภกษณดวยการรบครธรรม เมอละเมดกควรสงสยวานาจะกลายเปนอนปสมบนไปเลย)

อยางไรกตาม เรองนนกเปนไดแคตวอยาง คอเปนกรณทเขากบความในครธรรม ไมใชเปนตวเนอความเอง และกเปนสกขาบทนอกปาตโมกข

รวมแลวกคอ เนอความใน ครธรรม ขอท ๘ น เพยงบอกไวกวางๆ จงไมเกดเปนบญญต ไมวาจะเปนสกขาบทในปาตโมกข หรอนอกปาตโมกข

ปาตโมกขของภกษณ มขนมา ตองพาการศกษาฝากระแสสงคม

เรองครธรรม ๘ ประการ เหนจะจบได แตไหนๆ ครธรรมกมาโยงกบปาตโมกข สญญาไดเขามาอาศยกฎหมาย จงขอแถมทายเรองครธรรมดวยเรองปาตโมกข

เบองตนมากไมมวนยฉบบของภกษณเปนหลกเปนฐาน ม เพยงครธรรมเปนหลกใหญใหยดกนไว ทนตอมากจะมปาตโมกขกนเสยท

พอมปาตโมกข กเปนอนวาระบบวนยของภกษณเกดขนแลว ไมใชอยแคครธรรม แตมวนยคายนคมกนเปนประกนแกครธรรมนนดวย

เรองมมาในพระไตรปฎกวา (วนย.๗/๕๒๔/๓๓๑; ในทนปรบตามฉบบฉฏฐ-

สงคต, จฬวคคปาฬ 450)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๔๓

๒๔๓

กโดยสมยนนแล ปาตโมกขยงไมมการแสดงแกภกษณ ... ภกษทงหลายกราบทลเรองนนแดพระผมพระภาค ... ตรสวา ภกษทงหลาย เราอนญาตใหแสดงปาตโมกขแกภกษณทงหลาย

ล าดบนน ภกษทงหลายคดวา ใครหนอ ควรแสดงปาตโมกขแกภกษณทงหลาย ภกษเหลานนกราบทลเรองนน ... ตรสวา ภกษทงหลาย เราอนญาตใหภกษแสดงปาตโมกขแกภกษณทงหลาย

สมยนน ภกษทงหลายเขาไปยงส านกภกษณ แลวแสดงปาตโมกขแกภกษณทงหลาย

คนทงหลายพากนกลาวโทษ ตเตยน โพนทะนาวา พวกนเปนเมย เปนชของพวกน บดนเขาจะอภรมยกน

ภกษท งหลายไดยนคนพวกนนกลาวโทษ ต เตยน โพนทะนาอย จงกราบทลเรองนนแดพระผมพระภาค ... ตรสวา ภกษทงหลาย ภกษไมพงแสดงปาตโมกขแกภกษณ รปใดแสดง ตองอาบตทกกฏ เราอนญาตใหภกษณแสดงปาตโมกขแกภกษณดวยกน

ภกษณทงหลายไมรวาปาตโมกขจะพงแสดงอยางนๆ ภกษเหลานนกราบทลเรองนนแดพระผมพระภาค ... ตรสวา ภกษทงหลาย เราอนญาตใหภกษบอก (สอน) แกภกษณทงหลายวา พวกเธอพงแสดงปาตโมกขอยางน

เมอเรองครธรรมมาบรรจบกบปาตโมกข กเปนอนวาจบเรองได แตกมขอสงเกตนดหนง

ขอแรก จะเหนจากเรองนวา พอมการเคลอนไหวไปมาหากนระหวางภกษกบภกษณ กมกตามมาดวยเสยงโจษจนโพนทะนาของชาวบานทนท

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๔๔

๒๔๔

เปนอยางนเรอย จงมปญหาดานนตลอดมา และกมผลกระทบตอความเปนไปของสงฆะชดเจนดวย ดงในเรองน กเปนเหตใหพระพทธเจาทรงหามไมใหภกษไปแสดงปาตโมกขแกภกษณ โดยใหภกษณแสดงกนเอง

ขอสอง เมอจะใหภกษณแสดงปาตโมกข ทาไมจะตองใหภกษบอก ชแจง หรอสอนใหดวย เมออานความตรงน ตอนแรกกสงสย แลวกทาใหนกไปถงสภาพชวตและสงคมทนนสมยนน

ถามองทจดน กพอจะเหนวา ภกษณโดยทวไปมพนฐานการศกษานอย คอสตรสมยนนตามปกตกไมตองมการเลาเรยน อยกบบาน พออาย ๑๕-๑๖ กแตงงานไป บางทกแตงงานแตเดกแคอาย ๑๒ (พวกทบาลเรยก ‚คหคตา‛) แลวกไมมเรองทจะตองใชวชาความร ไมไดบรหารกจการอะไร

ตางจากเดกผชาย ถาเกดในวรรณะพราหมณ เดยวกตองเรยนพระเวททพราหมณเรยกไดวาผกขาด

สวนพวกลกกษตรย ลกเศรษฐ พอโตหนอย ถาใครตอการศกษา กอาจจะไปเมองตกสลา โดยเรมศกษาตงแตออกเดนทางบกปาฝาดงผจญภย

อยางพระเจาปเสนทโกศล แตครงยงเปนเจาชาย แลวกพนธลเสนาบด มหาลลจฉว กจบจากตกสลา หรอเอาทเราคนชอคอหมอชวก เดนทางจากเมองราชคฤหถงตกสลา ตดตรงเปนเสนไมบรรทดกกวา ๑,๕๐๐ กโลเมตร แตเดนทางจรงตองไกลกวานนมาก พอดไดอาศยพอคาไปกบเขา ไปอยกบอาจารยทศาปาโมกข ขนาดเรยนไวยงถง ๗ ป จงไดเดนทางกลบบานกลบเมอง

การศกษาสมยนนจงอยกบผชาย และการเกดขนของภกษณสงฆจงเปนสวนทมาเสรมภกษสงฆ ใหขยายการศกษาสมวลชนกวางออกไปถงสตรทงหลาย รวมทงเหลาชาวบานสามญชน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๔๕

๒๔๕

ครธรรม กบพทธทายาท

ถำมแทรก: ทมคนสงสยวาครธรรม ๘ น คงแตงขนทหลง ไมใชพทธพจน กไมตองสงสยแลวส พระพรหมคณาภรณ: แลวทสงสยนน เขาวาใครแตง

ถำมแทรก: เขาวาพทธทายาทคงแตงมง

พระพรหมคณาภรณ : พทธทายาทเฉพาะทออกชอในพระไตรปฎกกเยอะตง ๓๐-๔๐ องค แลวองคไหนแตงละ

ถำมแทรก: พระมหากสสปะ

พระพรหมคณาภรณ: แลวใครตงพระมหากสสปะเปนพทธทายาท?

ถำมแทรก: พระมโนวา พระพทธเจาตง หรอพระมหากสสปะตงตวทานเอง เอ จาไมแมน แตอานหนงสอของเขาแลวเขาใจวาอยางนน

พระพรหมคณาภรณ: ไมใชหรอก ภกษณตง

ถำมแทรก: ตงโดยภกษณสงฆนะหรอครบ? พระพรหมคณาภรณ: เปลา ภกษณชอวาภททกาปลาน กภรรยาในอดตของพระมหากสสปะนนแหละตง อนนพดเชงลอกนนะ ทจรง ไมตองมใครตงหรอก พระมหาโมคคลลานะพดถงทงตวทานเองและพระมหากสสปวาเปนพทธทายาท พระมหากสสปกพดถงตวทานเองวาเปนพทธทายาท เชนเดยวกบพระองคอนกพดถงตวเองบาง พดถงผ อนบางวาเปนพทธทายาท

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๔๖

๒๔๖

ไมตองมใครตงหรอก จะไปตงทาไม เปนเองเลย พอบวชเขามาเปนภกษเปนภกษณ กเปนพทธบตร เปนพทธโอรส หรอชโนรส แลวกปฏบตธรรมเจรญไตรสกขาไปส พอบรรลอรหตตผล กเปนพทธทายาททนท เรองกเทาน

พระบางองคนงอยองคเดยว เกดสวางแจงขนมา บรรลธรรม กพดขนมาเลย พดกบตวเองวา เราไดเปนพทธทายาทแลว ไปอานเองส ในพระไตรปฎก จะไดเขาใจวาพทธทายาทคอใคร หมายความวาอยางไร ของมนงายๆ ชดๆ

สาหรบพระภททกาปลาน ทวาตงพระมหากสสปเปนพทธทายาทนน กคอวา ทานนกถงชวตของทาน ทผานความเปนมาในอดตจนไดมาบวชและไดบรรลอรหตตผล ประวตชวตของทานกยอมมพระมหากสสปอยในนนดวย และการททานไดบรรลอรหตผล ทานกบอกวาทานไดพระมหากสสปเปนกลยาณมตร

แลวทานกนกถงพระมหากสสปทไดเปนพระอรหนต เปนพทธทายาทแลว กเหมอนกบตวทานเองนนแหละ พระภททกาปลานกเปนพทธทายาท เปนพระอรหนตเหมอนกน แตตอนนนทานพดถงพระมหากสสป แลวกเปนคาถา คอคาประพนธ คารอยกรอง พดในทางดงาม ชนชม ซาบซงใจ คาวาพทธทายาทกออกมา เรองกเทานน

พระเถระพระเถรองคอนๆ กพดถงตวทานเองบาง พดถงทานผอนบาง วาเปนพทธทายาท จงบอกวาเฉพาะทออกชอ มพทธทายาทในพระไตรปฎก ๓๐-๔๐ องค

ทจรงกพระอรหนตทกองคนนแหละเปนพทธทายาททงนน ไมมอะไรนาตนเตน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๔๗

๒๔๗

ถำมแทรก: สงสยจะตนเตนจนสบสนกนไปไกลแลว พระพรหมคณาภรณ: การศกษาทไมหาความรกนใหถองแทแนชด มแตขอมลทผดพลาด เปนเรองนาเปนหวง

ทน จดนาสนใจไดเรองของพทธทายาท จะนาตนเตนหรอไมกแลวแต อยตรงน คอการทพระพทธเจาทรงปฏเสธความคดของพราหมณ และทรงตงแนวคดใหมขนมา จะเรยกวาตรงขาม หรอคขนานกแลวแต

ขอใหดหลกการของพราหมณท วาตวเขาเปนพรหมทายาท ซงพระพทธเจาทรงปฏเสธ แลวกมพทธทายาท ธรรมทายาทขนมาแทน

ดหลกของพราหมณตรงน กจะเหนทนท เลย ขอยกมาจากพระไตรปฎก (ท.ปา.๑๑/๕๑/๘๘) ยกบาลตรงทสาคญมาใหดกอน ดงน

พราหมณา พรหมโน ปตตา โอรสา มขโต ชาตา พรหมชา พรหมนมมตา พรหมทายาทา

งายใชไหม คนไมรบาลกแทบจะแปลไดเลย ทนแปลใหเตมความหนอยวา

พราหมณทงหลายจ าความเกาไมได จงไดกลาววา พราหมณเทานนเปนวรรณะประเสรฐ วรรณะทงหลายอนต าทราม ... พราหมณเปนบตร เปนโอรสของพระพรหม เกดจากโอษฐของพระพรหม ไดก าเนดจากพระพรหม พระพรหมเนรมตขนมา เปนพรหมทายาท

แลวกตรสตอไปจนถงตอนของพระภกษในพระธรรมวนยน ซงเรยกตวเองไดวา

เราเปนบตร เปนโอรสของพระผมพระภาค เกดจากพระโอษฐ ไดก าเนดจากธรรม อนธรรมเนรมต เปนธรรมทายาท (ภควโตมห ปตโต โอรโส มขโต ชาโต ธมมโช ธมมนมมโต ธมมทายาโท)

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๔๘

๒๔๘

นคอเรอง พทธบตร พทธโอรส พทธทายาท ธรรมทายาท เปนเรองแนวคดทขนมาปฏเสธพรหมทายาทของพราหมณ ไมใชจบแพะชนแกะเอามาสบตอตาแหนงผบรหารปกครองคณะสงฆอะไร ทเทยบระบบของชาวบาน

เพราะฉะนน กาเนดของพทธทายาทจงปรากฏขนดงน (ตวอยางจาก ข.เถร.๒๖/๑๕๕/๒๖๔)

อห พทธสส ทายาโท ภกข เภสกฬาวเน เกวล ส าย อผร ป

เปนคากลาวถงพระสงคาลปตาเถระ แปลไดดงน

ภกษในปาเภสกฬาวน ส าคญหมายรางกายทงผนน พจารณาเหนเปนรางกระดกหมดทงสน จะไดเปนพทธทายาท

เอาตวอยางอนกได แตอนนงายด ถาจะยกมาอก กจะยดยาวกนใหญ พอเสยท

ทจรง คดงายๆ จะเปนพทธทายาท หรอใครทไหน มาแตงครธรรมขนภายหลง กไมเหนวาจะทาอยางไรใหเปนไปได ตอนแรกทฟง นกวาดจะชอบกล นาศกษาด แตมองอกท ไมตองเสยเวลาไปสงสยแบบนน

ทวาคดงายๆ กคอวา สงฆะน ทงภกษสงฆ และภกษณสงฆ กอยกนมา กเฝารบรอรกษาปฏบตตามพระพทธบญญต ทงทเปนวนยสวนในปาตโมกขและนอกปาตโมกขกนมาจนพระพทธเจาปรนพพาน แคภกษณสงฆอยางเดยวกไมใช ๑๐-๒๐ รป แตเปนกรอยกพนรป ถาครธรรมยงไมม แลวใครมาแตงขนใหม เขารกษาวนยทเตมสมบรณอยแลว จะมายอมรบของแตงใหมนดๆ หนอยๆ ไปทาไม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๔๙

๒๔๙

ยงกวานน ถามอานาจจรง จะมาแตงครธรรมทไมมผลบงคบจรง เอาโทษใครไมได จะเสยเวลาแตงไปทาไม มอานาจจรง กแกกเพมสกขาบทในปาตโมกขเสยเลย แคนนกจบกพอแลว ไมงายกวาและไดผลสมใจปรารถนาแนนอนกวาละหรอ

ยงไปกวานนอก ถาเรองนนๆ มสกขาบทในปาตโมกขกาหนดไวแลว มผลบงคบเอาโทษไดสมบรณแลว ใครยงขนมาคดสรางครธรรมทบงคบเอาโทษอะไรไมไดซอนขนมาอก ถาไมเหลวไหล กคงจะไมฉลาด ไมรวาจะทาไปทาไม

พอนะ ผานไปไดแลว

บทท ๕ สงคายนาไมมภกษณ ถงนานาสงวาส

ท าไมไมมภกษณ รวมในปฐมสงคายนา

พดมานานยาวขนาดน ยงตอบคาถามของคณมารตนไปไดไมเทาไรเลย ทายทสดคางอยทคาถามวา ทาไมไมมพระภกษณรวมในปฐมสงคายนา ขอยกคาถามของคณมารตนเมอก มาตงไวดอกท

ทวนค ำถำม อ.มำรตน: อนนขอยอนอกทหนงนะครบ มคาถามกอนนน เรองปฐมสงคายนา … ทาไมไมมพระภกษณมสวนรวมในปฐมสงคายนา ทงๆ ทในเวลานนมพระอรหนตทเปนภกษณหลายรปนะครบ …

พระพรหมคณาภรณ: ในตอนกอน ไดตอบคาถามนไปหนอยหนงวา การทจะพจารณาเรองน เราควรมองดสภาพสงคมสมยนนในถนแดนนนดวย

ถาตอบสนๆ กบอกวา ในสงคมทวไป ในกจการบานเมองของชมพทวปยคนน ไมปรากฏวามสตรเขารวมทางาน ทาการคาวาณชย ประกอบกจการตางๆ โดยเฉพาะในการประชมทงหลาย เรยกวาไมไดนงในสภา

ทจรง ไมตองดไกล แคในยคสมยใหมไมนานน ในอเมรกา ผหญงเพงออกมาทางานนอกบาน เขาสโรงงานอตสาหกรรมในคราวเกดสงครามโลกครงท ๒ (ค.ศ. 1939–45) นเอง เพราะสถานการณบงคบ คอ พวกผชายเปนทหารไปรบในสมรภม ตงแตยโรปจดเอเชย ทางบานตองผลตไมเฉพาะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๕๑

๒๕๑

ของกนของใช แตตองระดมเรงสงอาวธยทโธปกรณ รวมตลอดถงเครองบนทงระเบด ผชายไปรบใชอาวธ ผหญงจงตองออกมาเขาโรงงานเรงผลตอาวธสงไปใหทงแกอเมรกนเองและแกสมพนธมตร

หลงสงครามโลกแลว มาถงชวงจะขน ค.ศ. 1960 ในอเมรกา ผหญงจงเรมทางานในสานกงาน ในตาแหนงอยางดคอเลขานการ ยงไมมผหญงเปนผจดการ

ยงกวานน สตรกไมมสทธลงคะแนนเสยงเลอกตง ทงในยโรปและอเมรกา (ในตะวนตกเปนอยางนมาตงแตยคกรกโบราณและโรมน) เปนเรองใหญทสตรตองตงขบวนการรณรงคเรยกรองสทธเลอกตงถงลมตาย กวาจะไดมา (นกเรยกรองสทธสตรในการเลอกตงชอวา Emily Davison ถกขงคกหลายครง และสนชพเมอวงเขาใสมาแขงของพระเจากรงองกฤษ เมอ 4 ม.ย. 1913)

ในอเมรกา สตรเพงไดสทธนถวนหนาในป 1920 (ในยโรปสวนมากไดในชวงป 1906-1928 สตรไทยไดในป 1932 สหประชาชาตกาหนดใหสตรมสทธเลอกตงเสมอกนกบบรษในป 1952 ในสวตเซอรแลนด เพงไดในขนเรยบรอยเมอป 1971)

แตในสงฆะ สตรในฐานะแหงภกษณมสทธนมาแตแรกตงนานนกแลว

ทน เมอตงภกษณสงฆขนแลว สตรในฐานะของภกษณ กไดมการศกษาตามพระธรรมวนย มการประชมพจารณาดาเนนกจการสวนรวมของสงฆะ ตามพทธบญญต เรยกวา ‚สงฆกรรม‛ ตางๆ รวมทงการวนจฉยอธกรณทงหลาย ซงกคองานทชาวบานทาในสถานทซงเรยกกนวาสภา แตของพระเปนโรงอโบสถ อนนควรจะนบวาเปนความรเรมททงใหมและแปลก

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๕๒

๒๕๒

ดงทพดมามากแลววา ภกษและภกษณอยกนในระบบชมชน เปน สงฆะ แยกเปนภกษสงฆ และภกษณสงฆ แลวสองชมชนแหงสงฆะนตองมระบบความสมพนธเพอใหดารงอยไดดวยด ทงสามคคมความสขเปนระเบยบเรยบรอยภายใน และเปนท ตงแหงความเลอมใสศรทธาของประชาชนภายนอก

ปรากฏวา ในระบบน ทเปนของแปลกใหมนน สงฆะยงประสบปญหาเกยวกบความสมพนธ ในการพบปะและไปมาหาสกนอยางมาก ทานองวาวฒนธรรมประเพณและความรสกของชาวบานไมเออ

เมอใดมหมภกษไปสสานกภกษณ หรอหมภกษณไปพบในเขตของภกษ ประชาชนมกเพงเลง เกดเปนเสยงเลาลอโจษจนในทางทไมด เปนเหตใหกจของสงฆะตดขด แมแตการไปสวดปาตโมกขอยางทเลาไปแลว

จะอยางไรกตาม ขอเทจจรงกออกมาวา ไมมสงฆกรรมทภกษสงฆและภกษณสงฆมาประชมรวมกนทา ตางฝายตางกทาสงฆกรรมของตน

มพทธบญญตใหกจบางอยางของภกษณตองทาในสงฆทงสอง คอครบ ๒ สงฆะ (อภโตสงฆ) แตคงจะไมสะดวกดวยเหตตางๆ อนอาจจะรวมทงปญหาทวามานน จงไมมการประชมรวมกนพรอมกน แตทาในภกษณสงฆใหเสรจไปกอน แลวจงไปดาเนนการในขนของภกษสงฆทหลง

งานทชดวาทาในอภโตสงฆ คอ ๒ สงฆ ไดแกการบวชภกษณ เนองจากเมอเรมแรก มแตภกษสงฆ ยงไมมภกษณเลย ภกษณรนแรกจงตองอาศยภกษสงฆบวชให

ตอมา การทสตรบวชในภกษสงฆไมสะดวกในการสอบถามคณสมบต (เรยกวาสอบถามอนตรายกธรรม ) พระพทธเจาจงทรง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๕๓

๒๕๓

เปลยนแปลง โดยใหอปสมบทใหเสรจในภกษณสงฆฝายเดยวกอน แลวจงอปสมบทในภกษสงฆ (อนชานาม ภกขเว เอกโตอปสมปนนาย ภกขนสงเฆ วสทธาย ภกขสงเฆ อปสมปาเทต, วนย.๗/๕๗๔/๓๕๔)

ถงตอนน ความสาเรจในการบวชขนอยกบภกษณสงฆแทบจะสนเชง สวนในขนของภกษสงฆ เหมอนกบเพยงไปขอการรบรอง

ยงตอมา ภกษณทบวชกบภกษณสงฆแลว ตองการไปบวชกบภกษสงฆตางเมอง แลวเกดมขาววาการเดนทางจะไมปลอดภย ยงทรงอนญาตวา ถาเกรงจะไมปลอดภย กใหภกษณทเฉลยวฉลาดมความสามารถทาหนาทเปนทต คอเปนตวแทน ไปบอกแจงความประสงคในทประชมภกษสงฆทเมองโนนแทนตวได (วนย.๗/๕๙๕/๓๖๕)

ในขอทภกษณตองปวารณาในอภโตสงฆ ทานใหปวารณากนเองแลว กใหปวารณาตอภกษสงฆดวย กมกรณทไปปวารณาพรอมดวยกน เกดโกลาหล เมอทรงทราบกไมใหปวารณาพรอมดวยกน

เมอจดปรบจนลงตว กเปนหลกสบมาวา ภกษณสงฆปวารณากนวนนใหเสรจแลว วนรงขนจงไปปวารณาตอภกษสงฆ และในการปวารณา กไมใชภกษณสงฆทงหมดปวารณา ซงเปนการโกลาหล ทานใหภกษณสงฆแตงตง (สมมต) ภกษณรปหนงทเฉลยวฉลาดมความสามารถ ทาการปวารณาตอภกษสงฆในนามของภกษณสงฆ โดยภกษณทไดรบการแตงตงนน พาภกษณสงฆไปหาภกษสงฆ แลวตนเองทาหนาทแจงใหภกษสงฆทราบการปวารณาของภกษณสงฆ (รายละเอยดพงด วนย.๗/๕๘๔-๙/๓๖๑-๓)

สวนเรองการประพฤตปกขมานตตของภกษณในอภโตสงฆ กมวธปฏบตในการแยกขนตอน ซงเรมในภกษณสงฆ แลวจงตดตอกบทางภกษสงฆ ใหเสรจไปเปนขนๆ สวนๆ (รายละเอยดพงด วนย.อ.๓/๓๑๓–๓๑๗)

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๕๔

๒๕๔

รวมความเปนอนวา ตงแตในพทธกาลสบมา เรองไดลงตวแลวในการทภกษสงฆกบภกษณสงฆไมไดเขารวมประชมพรอมดวยกนในการทาสงฆกรรม โดยเปนพทธประสงคและพทธบญญตเชนนน แตมกระบวนวธตดตอสบตอหรอสงตองานตามทไดจดวางไวในแตละเรองนนๆ แลวกปฏบตมาเปนแบบแผน

ทนมาดเรองการสงคายนา กอยางทเคยบอกแลววาเปนสงฆกรรม ดงทบนทกไวในวนยปฎกเปนสวนพวงทาย เรยกวา ปญจสตกขนธกะ (วนย.

๗/๖๑๔/๓๗๙) เมอพดในเบองแรก กบอกไปไดขนหนงกอนวา ในทประชมนน เปนธรรมดาอยเอง ทจะไมมใครอนอยรวมในตวสงฆกรรม ไมเฉพาะภกษณเทานน พทธบรษทอนกไมมาเขาหตถบาสดวย

แลวกมองตอไปวา ทานมกระบวนวธอะไรในการตดตอสงตอมอบหมายเรองราวใหมาเชอมประสานกนอยางไรบางไหม ตรงน ถาพดตามทบนทกไว กไมมรายละเอยดอะไรทจะชวยใหเรามองเรองราวขยายออกไปได เพราะอะไร กเพราะไมมรายละเอยดนนแหละ ขอใหไปดขอมลดวยตวเอง

ในปญจสตกขนธกะทมความยาวรวมทงหมด ๑๖ หนาของฉบบสยามรฐ ภาษาบาลอกษรไทย (ฉบบฉฏฐสงคต อกษรพมา ๑๑ หนา) ทานเลาถงเหตการณและกจกรรมตางๆ ทานองทเพยงใหรวามอะไรเกดขนบาง ไมไดแจกแจงเนอหา

เรมดวยขอปรารภของพระมหากสสปเมอทานกาลงเดนทางอย ไดทราบขาวพทธปรนพพาน แลวมศษยองคหนงในคณะของทานพดจาในลกษณะททาใหทานคดจะชวนพระภกษทงหลายใหทาสงคายนา

แลวกเลาถงการเตรยมการ กลาวถงการคดเลอกพระ เลอกสถานท จดเตรยมเสนาสนะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๕๕

๒๕๕

พอถงวาระของการสงคายนา ทาสงฆกรรมโดยตงญ ตต แลวดาเนนการประชม โดยถามวนยกะพระอบาล มตวอยางคาถามซงยกเพยงปาราชก ๔ เปนตวอยาง แลวกถามธรรมกะพระอานนท เพยงตวอยางหวขอคาถามในพระสตรท ๑ และเรมสตรท ๒ แลวกผานไปสเรองและกจกรรมอน มเนอตวของการสงคายนาพระธรรมวนย ทมาเปนพระไตรปฎก เลาไวรวมทงหมดแคไมถง ๒ หนาครง (ฉบบฉฏฐสงคต ไมถง ๒ หนา)

นคอสวนทเปนเนอตวแทๆ ของการสงคายนา ทวาใชเวลา ๗ เดอน ทานบอกไวสนๆ แคน คอบอกใหเหนตวอยางเปนแนววา ทานถามกนอยางน ทานองเดยวกนทงหมด

ตอจากน กเปนเรองถกถามวาทพระพทธเจาทรงอนญาตวาถาสงฆจานงหมาย จะถอนสกขาบทเลกๆ นอยๆ บางกไดนน สกขาบทเลกๆ นอยๆ นนคอแคไหน เมอหาขอยตชดเจนไมได กขอมตวาไมเพมไมถอน จะปฏบตตามทไดทรงบญญตไว กเปนอนเสรจสงฆกรรม

ตอจากนกไมกลาวถงพระมหากสสปอกเลย มแตเรองพระอานนทกบพระเถระทงหลายทวาทานทานนทานไมถก พระอานนทกไมวาอะไร กยอมรบความบกพรองเลกๆ นอยๆ เหลานน

แลวพระอานนทกหารอกบพระเถระทงหลายทไมทราบวาใครบางนนแหละ ในการทจะดาเนนการกบพระฉนนะตามทรบเรองไวจากพระพทธเจา แลวทานกเดนทางไปจดเรองจนเสรจ กเปนอนจบเรอง

มองในแงหนง เมอไมลงในรายละเอยด เรองใหญยาวทสดซงมลกษณะรวมอนเดยว กยอมกลายเปนเรองทเลาผานไดอยางสนทสด

เปนอนวา ถาตองการสงเกต ตอนนกบอกไดตามขอมลตอหนาเพยงวา เรองราวทเปนตวจรงของการสงคายนา ๗ เดอน ทานเลาไวใชเนอทเพยง ๒ หนา เพอแสดงตวอยางวธถาม-ตอบ เทานน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๕๖

๒๕๖

แลวในบนทกทงหมด ๑๖ หนาน มนามของพระมหากสสปปรากฏไปถงหนาท ๙ และมนามของพระอานนทตงแตหนาท ๒ ไปจนจบเรองในหนาท ๑๖ รวมเกอบ ๑๕ หนา

ทนกระบวนวธในการทางานระหวางเวลา ๗ เดอนน นอกจากในทประชมนนแลว จะมการตดตอพบปะพดจาสอบถามมอบหมายอะไรตางๆ อยางไรอก เรากเปนอนไมอาจจะทราบ

รอกหนอยวา ในการจดเสนาสนะ ตกลงวา นอกจากพระผเขาประชม ๕๐๐ นแลว พระอนไมพงจาพรรษาในเมองราชคฤห แตนอกจากภกษดวยกนแลว ไมไดพดถงใครอก

แตถงไมบอก กรกนเปนธรรมดาวา อยางนอยอบาสกอบาสกา กจะตองมาอปถมภบารง เอาเขาจรง บรรยากาศจะเปนอยางไร กหนไมพนวากคอกจแหงความสมพนธในพทธบรษททง ๔

แลวถาคดเรอยเปอยตอไป เมอกในคมภรบอกไวชดๆ วา ไมใหพระภกษอนจาพรรษาในเมองน ถาอยางนนภกษณกไมอยในขายนน และในเมองใหญเมองหลกทเปนศนยกลางน กยอมมภกษณอยกนมากเปนปกตธรรมดาของทานอยแลว ถาอยางนน ภกษณกคงอยกนมากนะส

นถาคดคาดคดหมายเอาแบบน กคงมเรองพดไปเรอยๆ หนไปคดอยางองหลกฐานกนดกวา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๕๗

๒๕๗

ภกษณและอบาสกา ถงจะไมใกลชดพระศาสดา กเปนแหลงทมาส าคญของพระสตร

เรองสวนรวมของภกษณในปฐมสงคายนา จะมหรอไม อยางไร เปนอนวาเราไมอาจรไดแนชดลงไป แตเราพดไดวา สงทตองการคอเนอหาของพระธรรมวนยทเปนผลออกมาจากการสงคายนา

เมอดสวนรวมของภกษณในตวกจกรรมของการสงคายนาไมได กมาดเนอตวของพระธรรมวนยทเปนผลผลตของการสงคายนานน เรากลองนาเอาผลจากการสงคายนามาวเคราะหกนด

ขอทาความเขาใจแทรกไวกอนเพอใหมองเหนภาพชวตความเปนอยเปนไปในสงฆะ ทจะมผลตอเนอหาพระธรรมวนยซงปรากฏแกเรา

อยางทเคยบอกแลววา เนองจากสภาวะทางเพศ โดยเฉพาะในชวตพรหมจรรยของบรรพชต จงเปนธรรมดาอยเองทภกษณทงหลายจะไมไดใกลชดมากนกกบภกษท งหลาย แลวก เลยรวมท งไม ไ ดใกลชดกบพระพทธเจาดวย

ดภาพในชวตประจาวน เอาทพระเชตวนเปนตวอยาง ทน นพระพทธเจาประทบนานทสด และเปนแหลงใหญทสดของพทธพจนแสดงหลกพระธรรมวนย แมวาภกษณจะอยในวดเดยวกบภกษ แตกมเขตทอยแยกกนชดเจนเปนสดสวนหางจากกน

กเปนธรรมดาวา ทประทบของพระพทธเจา (ในพระสตรเรยกสามญเพยงวาวหาร แตในอรรถกถาเรยกเปนพเศษใหออกชอแลวรกนเลยวาหมายถงทประทบของพระพทธเจาวา พระคนธกฎ) อยทามกลางหมภกษ

นอกจากเมอภกษบางรปสงสยอยากรอะไร หรอหลายรปถกเถยงกนไมแนใจ จะเขาเฝาทลถามไดงายแลว เรารจากเรองราวในพระไตรปฎกวา

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๕๘

๒๕๘

ในบรเวณใกลพระวหารหรอพระคนธกฎนน มโรงกลมหรอศาลาทนงพก ซงภกษทงหลายมกมานงถกถอยสนทนากน หรอไมกทอปฏฐานศาลา

ในบางโอกาส พระพทธเจากเสดจออกมาทรงไตถาม อยางทนกเรยนบาลมกจากนแมนวา ‚กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนา?‛ แลวทรงอธบายหรอแสดงธรรมแกภกษเหลานน เปนทมาของพระสตรบางสวน

พระสาวกบางองคเดนทางมาจากแดนไกลมาก อยางพระโสณะกฏกณณะ บางททรงใหพกในพระคนธกฎดวย บางครงกษตรยบาง พราหมณบาง กเขาไปเฝาถงในพระคนธกฎ บางทตอนเยนกเสดจออกมาประทบนงในรมเงาพระคนธกฎ พระภกษบาง คนภายนอกบางกเขาไปเฝา เมอตรสตอบคาถามหรอทรงสนทนา กเกดเปนพระสตรขน

ในกรณอยางน จงยากทภกษณจะรเหนความเปนไป กไดรตอจากพระภกษ และอยางทวาแลว การพบกบภกษอยางนอยในวาระแหงโอวาทเปนประจา จงเปนชองทางสาคญของการสอสารและทราบขาวสารสาหรบพระภกษณ

ในดานวนย แมแตเมอทรงบญญตสกขาบทแกภกษณ เรองกดาเนนไปตามลาดบดงน คอ มภกษณกอเรองขน ภกษณทงหลายตเตยน หรอประชาชนตเตยนจนเรองมาถงภกษณ ทาใหภกษณทงหลายตเตยน แลวภกษณทงหลายกนาเรองราวแจงแกพระภกษ จากนนภกษทงหลายกนาเรองกราบทลใหทรงทราบ เมอทรงซกถามความจรงแลว กทรงบญญตสกขาบทในทประชมภกษสงฆ

ดงนน ภกษสงฆจงเหมอนเปนตวแทนของภกษณสงฆในการรบพทธาณตและพทธานศาสน โดยมวธปฏบตทเปนการทาใหเรองทเกดขนถงกนและทวกนในสงฆะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๕๙

๒๕๙

อกแงหนง เมอมองวาควรจะมแหลงหนงทเปนเหมอนศนยกลางทรวมเรองทงหมดของสงฆะไว เหนชดวาภกษณสงฆไมสามารถทาหนาทนได วธปฏบตดงวาขางบนนน จงเหมอนเปนการทาใหภกษสงฆสามารถเปนแหลงทวาน และในแงน กจงไมมเรองใดในทางพระธรรมวนยของภกษณสงฆ ทภกษสงฆจะไมรถง

เมอมองเหนภาพชวตและกจการในสงฆะอยางนแลว กลองมาดเนอหาพระธรรมวนยทจะชวยใหมองเหนความมสวนรวมของภกษณพอเปนตวอยางตอไป

พระธรรมวนยทรกษากนมาในรปลกษณทเรยกวาพระไตรปฎกน โดยสาระกมงไปทพทธพจน คอคาตรสของพระพทธเจา ถอพทธพจนเปนหลกเปนแกนจนกระทงวา แมจะมคาสอนของพระสาวก ของผอน และเรองราวประกอบอยดวย กพดคลมรวมวาพระไตรปฎกเปนพทธพจน

โดยเฉพาะสวนทเปนตวพระสตร แมหลายสตรจะเปนคาสอนของพระสาวก กเปนพระอรหนตสาวก ถอวากลาวตามพทธดารส บางสตรกชดวาทานแสดงตามพระดารสมอบหมาย บางทกม คาตรสรบรองหรออนโมทนาตอทายดวย แตทงหมดรวมแลว เมอเทยบกบพระสตรทเปนพทธพจนแลว สตรของพระสาวกกมจานวนนอย

ในจานวนพระสตรของพระสาวกทวามนอยน สวนมากกเปนของพระสาวกผใหญ โดยเฉพาะพระสารบตรทพระพทธเจาทรงยกยองวาสามารถหมนธรรมจกรตามพระองคไดจรงแท

ทน ทเราจะพดถง กคอพระสตรของพระสาวกทวไป พระปณณมนตานบตร ผ เปนเอตทคคะในบรรดาธรรมกถกฝาย

พระภกษ มพระสตรใหญสตรหนง ชอวารถวนตสตร (ม.ม.๑๒/๒๙๒/๒๘๗) ซงเปนคาสนทนาตอบคาถามของพระสารบตร แสดงหลกการพฒนาในไตรสกขาตามขนตอนของวสทธ ๗ ทมาเปนโครงเรองของวสทธมคค

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๖๐

๒๖๐

ทางฝายพระภกษณ พระธรรมทนนาเถร ผเปนเอตทคคะในบรรดาธรรมกถก กมพระสตรใหญสตรหนง ชอวาจฬเวทลลสตร (ม.ม.๑๒/๕๐๕/๕๔๗)

ซงเปนคาสนทนาตอบคาถามของวสาขอบาสก เมอตอบคาถามจบแลว ทานแนะวสาขอบาสกใหไปทลถามพระพทธเจาเพมเตม เมอวสาขอบาสกไปกราบทล ตรสวาพระธรรมทนนาเปนบณฑต มปญญายงใหญ ถงแมถาวสาขะมาทลถามคาถามเหลานนกะพระองค กจะทรงตอบเหมอนทพระธรรมทนนาตอบไปแลวนนแหละ

เลยถอโอกาสพดถงพระสาวกฝายอบาสกอบาสกาดวย จตตคหบดผเปนเอตทคคะในบรรดาธรรมกถกฝายอบาสก มพระสตรเลกๆ หลายสตร (ประมาณ ๑๐ สตร) โดยมากเปนการอธบายธรรมแกพระภกษ

สวนในฝายอบาสกา ไมมเอตทคคะดานธรรมกถก มแตเอตทคคะดานพหสต ซงฝายอบาสกไมม อบาสกาทเปนเอตทคคะดานพหสตนน คอ ขชชตรา ซงบางทเรยกเปนอครอบาสกา เนองจากพระพทธเจาทรงยกยองวาเปนตราชของอบาสกาบรษท และเรองของอบาสกาทานนกนาสนใจมาก

เรารกนวา ตามปกตพระสตรทงหลายมคาขนตนนากอนวา ‚เอวมเม สต ...‛ ซงเปนคากลาวของพระอานนท

แตถาสงเกต จะเหนวา มพระสตรชดหนง ไมขนตนอยางน แตขนคานาวา ‚วตต เหต ...‛ ไดแกพระสตรทงหมดในอตวตตกะ ๑๑๒ สตร (ข.อต.๒๕/๑๗๙-๒๙๓/๒๒๙-๓๒๒) ซงหลายสตรแสดงหลกธรรมทสาคญมาก และเปนหลกอางองใหญดวย (เชนพทธพจนแสดงนพพานธาต ๒, ข.อต.๒๕/๒๒๒/๒๕๘)

พระสตรชดน อรยสาวกาขชชตรานแหละรกษาไว จงมคาขนตนแปลกไปวา ‚วตต เหต ...‛ ซงเปนคาของขชชตราอบาสกา ทพระอานนทนามากลาวในทประชมสงคายนา โดยรกษาคาเดมของทานไว (ด อต.อ.๓๔)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๖๑

๒๖๑

ภกษณทรงปญญา กลาวออกมาเปนพระสตรส าคญ

กลบไปเรองภกษณตอ พอดมกลมพระสตร ๒ ชด ซงมชอทบอกใหรทนทวา เปนของภกษชดหนง และของภกษณชดหนง อยในสวนเดยวกนของพระไตรปฎก กเลยลองนามาเทยบกนดพอเหนลกษณะ คอ

ในสงยตตนกาย มพระสตรเกยวกบภกษ เรยกรวมวา ภกขสงยตต อยในพระไตรปฎก เลม ๑๖ และพระสตรเกยวกบภกษณ เรยกรวมวา ภกขน-สงยตต อยในพระไตรปฎก เลม ๑๕

เหตทภกขสงยตตอยในเลม ๑๖ เพราะเลม ๑๕ (เรยกวา สคาถวรรค) มเฉพาะพระสตรทเปนคาถา คอคารอยกรอง แตพระสตรในภกขสงยตตเปนรอยแกวทงหมด จงอยไมไดในเลม ๑๕ ตองเลอนไปอยในเลม ๑๖ (เรยกวา นทานวรรค) สวนพระสตรในภกขนสงยตตเปนคาถา จงอยในเลม ๑๕

ดภกขสงยตตกอน (ส .น.๑๖/๖๘๖-๗๒๗/๓๑๘-๓๓๒) ม ๑๒ สตร กเปนพระธรรมคาสอนนาสนใจทงนน แตพระภกษทงหลายเปนผฟง ไมใชเปนคาของพระภกษเอง คอ นอกจากพระสตรเดยว ทเปนคาสนทนาระหวางพระสารบตรและพระมหาโมคคลลานะแลว นอกนนเปนคาตรสของพระพทธเจา ๙ พระสตร ซงทรงยกยองภกษดงามรปนนรปน ทานองใหภกษทงหลายฟงไวเปนแบบอยาง และทรงเตอนบางรป นอกนนอก ๒ สตรกเปนคาสอนของพระสารบตรแกภกษทงหลายสตรหนง และของพระมหาโมคคลลานะสตรหนง

แลวดภกขนสงยตตบาง (ส .ส.๑๕/๕๒๒-๕๕๔/๑๘๘-๑๙๘) ชดนม ๑๐ สตร ของภกษณ ๑๐ องค นอกจากเปนคาถาแลว กเปนคาสอนของภกษณทานนนๆ เอง เรองราวเปนทานองเดยวกนหมด คอภกษณทานนนๆ เขาไปพก

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๖๒

๒๖๒

วเวกกลางวนในปา และมารเขามารงควาญ ทานเหลานนรทน และกลาวคตธรรมหรอหลกธรรม จบลงดวยมารเสยใจจากไป

ขอสาคญอยทคตและหลกธรรมทภกษณนนๆ กลาว ซงเปนคาสอนทมสาระลกซง ขอยกตวอยาง ในสตรหนงวา โสมาภกษณเขาไปในปา นงพกทโคนไมตนหนง มารจะแกลงใหเกดความหวาดกลวหลดจากสมาธ จงเขามากลาวความเปนคาถาวา

“สถานะทยากนกหนาจะฝาไปได อนทานผแสวงทงหลายจะพงเขาถง สตรมปญญาแคสองนว ไมไดพานพบหรอก”

โสมาภกษณรทน กลาวตอบวา

ความเปนหญงจะเปนปญหาอะไร ในเมอจตตงมนด มปญญาหยงร มองเหนสจธรรมแจงชด ผใดยงจะมความคดเขาใจวา เราเปนสตร หรอวาเราเปนบรษ หรอยงจะมความคดเยอใยวาเปนตวเราตวขา มารจงควรจะกลาววากะผนน

อกสตรหนงเปนของวชราภกษณ เปนสตรทเดนมาก ตามเรองนน มารกลาววา

“สตวนใครสราง ผสรางสตวอยทไหน สตวเกดทไหน สตวดบไปทไหน”

วชราภกษณกลาวตอบวา

แนะมารเอย ไฉนเลยจงไปเชอวามสตว เปนทฏฐทยดตดของทาน นคอกองแหงสงขารลวนๆ จะหาตวสตวในนมได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๖๓

๒๖๓

เหมอนดงวา เพราะคมสวนประกอบทงหลายเขาดวยกน จงมศพทวารถ ฉนใด เมอขนธทงหลายยงเปนไป จงมสมมตวาสตว ฉนนน แททจรง ทกข (สภาวะทตองแปรสลายคงอยมได) เทานนเกดม ทกขตงอย และเสอมสนไป นอกจากทกข ไมมอะไรเกด นอกจากทกข ไมมอะไรดบ

วชราสตรน ไดรบความนบถอมาก ใชเปนหลกอางองกนทวไป ในการอธบายความเปนอนตตาของสตวบคคล

แมแตในพระไตรปฎกเอง คมภรสวนอนกนาไปอาง อยางในมหา-นทเทส ซงตาม tradition ถอวาเปนเทศนาของพระสารบตรอครสาวก กยกไปอาง (ข.ม.๒๙/๘๖๕/๕๓๖) ทานวา ‚วชราภกขน ไดกลาวคานวา ...‛ และพระโมคคลลบตรตสสเถระ ประธานการสงคายนาครงท ๓ กยกไปอางในคมภรกถาวตถ (อภ.ก.๓๗/๑๘๕/๘๐) ทนพนธขนเพอแกความเหนผดของนกายตางๆ ในสมยพระเจาอโศกมหาราช ในยคหลงกอางกนตอๆ มา ตงแตในวสทธ-มคค (วสทธ.๓/๒๑๔) ของพระพทธโฆสาจารย

พระสตรในเลม ๑๕ ซงเปนคาถานน ทเกยวกบภกษกม แตไมชอวาภกขสงยตต เพราะวา ถงแมภกษเปนเจาของเรองกจรง แตคาสอนในนนไมใชของภกษ กลายเปนตรงขามวาภกษถกสอน คอ ภกษอยในปา แตมวเพลน มวหลบ ประมาทอยบาง เหลวไหล หรอวนวายเรองอนบาง เลยถกเทวดามากลาวคาถาธรรมเตอนสต รวมเรยกวา วนสงยตต (ส .ส.๑๕/๗๖๑-๕๕๔/

๘๐๐-๓๐๑) มมากถง ๑๔ สตร พระถกเทวดาเตอนทงนน ยกเวน ๒ สตร คอในสตรหนง พระอนรทธ

ทานอยดๆ เทวดามาชกชวนทางกาม ทานเลยสอนเทวดากลบไป และอกสตรหนง เทวดาเอยคาถาพดถงปาดวยความรสกอยางปถชน พระภกษกลาวคาถานนใหมแกใหแสดงความรสกของอรยชน

ยกคาถาเทวดาเตอนสตพระมาใหดสตรหนง (ส .ส.๑๕/๗๘๔/๒๙๖) ดงน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๖๔

๒๖๔

สมยหนง ภกษวชชบตรรปหนง พานกอยในไพรสณฑแหงหนง ใกลเมองเวสาล เวลานน ในเมองเวสาล เปนคราวมการเทยวสนกสนานตลอดราตร ภกษนนไดยนเสยงดนตร ทเขาบรรเลงครกครนดงกองกระหมเมอง เวสาล กเหยวใจราพงราพน ไดภาษตคาถานในเวลานนวา

เราคนเดยวอยในปา เหมอนทอนไมทเขาทงไปแลวในพงไพร ในราตรเชนน มใครไหนเลาจะแยยงไปกวาเรา

ฝายเทวดาทสงสถตในไพรสณฑนน มความเอนด ปรารถนาประโยชนแกเธอ ประสงคจะใหเธอสลดใจไดคด จงเขาไปหา ครนแลวไดกลาวกะเธอดวยคาถาวา

ทานอยผเดยวในปา เหมอนทอนไมทเขาทงไปแลวในพงไพร เหลาคนมากหลายกระหายอยากไดเปนอยางทาน ราวกะสตวนรกกระหายอยากไดเปนอยางคนไปสวรรค

ลาดบนน ภกษนน ผอนเทวดาใหสงเวช ถงซงความสลดจตคดไดแลวแล

พดใหเขาใจงายแบบชาวบาน กบอกวา ภกขนสงยตตเปนพระสตรชดภกษณไลมาร และวนสงยตตเปนชดภกษถกเทวดาเตอนสต

เดยวจะไปกนใหญ แคนกอาจจะพอเปนแนวใหไปคดพจารณาอนมานไดบาง แตเรองราวจรงแทเปนอยางไรแน อาตมากรใหเดดขาดไมไดเหมอนกน เพราะขอมลทมไมชดเตมท และอาตมากเกดไมทน

แตทสาคญกคอวา ขอมลทมให จะหาไดเทาไร กมาสบคนดกน ดใหแน ใหถองแท ตรวจสอบใหด ไมควรลวกๆ ผลผลาม ถานาเสนอผดพลาด ทาใหความเขาใจผดแพรขยายไป จะกลายเปนการประทษรายทาลายประโยชนทางปญญาของมหาชน ซงเปนเรองสาคญ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๖๕

๒๖๕

มหากสสปะพระสนโดษ มหาสาวกอนดบ ๓ เปนประธานสงคายนา หาพระสตรไดนดเดยว

ดงทวาแลว อาตมาขอเอาจรงเอาจง เฉพาะในดานขอมลความร พยายามใหทวถงถองแท แนและชด แลวถามโอกาส กเอามาบอกใหรกน แตในขนความคดเหน เอาแควา ตามขอมล ตามหลกฐาน ตามหลกการทพบทม เรองจะเปนอยางไรเทานน สวนวาแลวจะเอาอยางไร หรอจะใหเปนอยางไร กปลอยใหเอาไปวา เอาไปคดกน ไมมเวลาและเรยวแรงทจะไปยงดวย ถาจะใหบอก กจะแคเสนอทางเลอก ซงอาจมไดหลายอยาง แลวกลงทายทใหไปคดพจารณา หรอถาจะใหดกวานน กคอมารวมดวยชวยคดกน

เปนอนวา ทนามาใหฟงใหอาน กมองเอาเอง แลวกลองคดคาดหมายกนด คงพอเทานกอน

บอกอกนดเพยงวา ในพระไตรปฎก สวนทเหนชดออกมากคอ ทแยกเปนคมภรยอยตางๆ และในเรองภกษ-ภกษณ กมคมภรทแยกเปนสวน ไดแกเถรคาถา กบเถรคาถา ซงเปนคาถาประพนธ ทกลาวถงประสบการณชวตและแสดงความรสกสงบประณตปตปราโมทยในการบรรลธรรม โดยแสดงหลกธรรมและคตธรรมพรอมไปดวย ของพระเถระ ๒๖๔ รป และพระเถร ๗๓ รป จานวนทตางกนมากน คงไมแปลก เพราะนาจะรกนอยถงอตราสวนของจานวนภกษและภกษณทมากกวากน

แลวกไปโนน คมภรพวงทายพระไตรปฎก เปนประเภทคาถาเลาประวตเจอฤทธาปาฏหารย ทจะจรรโลงศรทธา โดยมความงดงามของถอยคา ซงขนตอการแปลมาก หากไมถงอรรถรส กจะไมซาบซงประทบใจ คนกจะไมเหนสาคญ ไดแกอปทาน เปนเถราปทาน วาดวยประวตของพระ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๖๖

๒๖๖

เถระ ๕๕๐ รป และเถรอปทาน วาดวยประวตของพระเถร ๔๐ รป เปนเพยงคมภรประกอบ คงปดใกลสมยสงคายนาครงท ๓ สมยพระเจาอโศกมหาราช (พ.ศ. ๒๓๕) ไมสสาคญ

อยางไรกตาม อปทานน ถารจกคนควา กจะไดขอมลเชงวชาการบาง อยางชวต ความเปนอย วฒนธรรม สงของเครองใช ชมเมอง ชมปา ชอตนไม ชอนก ชอสตวปา เผาชน ชอเมองและแวนแควนในประวตศาสตร เชน โยนก จน อเลกซานเดรย สวรรณภม ทมฬ ปลลวะ กระทงอปรนต

ดงกลาวแลววา พระสตรของพระสาวกเมอเทยบกบพทธพจนโดยตรงกนบวานอย เพราะเฉพาะพทธพจนอยางเดยวกมากมาย และการสงคายนากมงทการรวบรวมพทธพจน แมแตพระสตรของพระสาวกทมอยบางนน บางทกเปนการนาเอาพทธพจนททานสดบรบจากพระพทธเจามากลาวซายาใหแนน

ดวยเหตน แมจะมพระมหาสาวกมากถง ๘๐ องค และในจานวนนนเปนเอตทคคะกไมนอย แตนอยองคอยางยงทจะมพระสตรแสดงไว สวนมากเพยงมนามปรากฏอยกบคาถาทกลาวจากประสบการณชวตของแตละทานเองในเถรคาถา และเถรคาถา กบประวตในอปทาน (มากหลายทานคงหาประวตไดยาก จงหนกไปทางคาพรรณนาบรรยากาศและสงแวดลอม พรอมทงเรองราวประกอบทจะนอมใจไปในทางกศล)

ดวยเหตน พระมหาสาวกทมพระสตรมากหนอย กเฉพาะทานทสนองพทธกจอยใกลชดจรงๆ ซงบอกไดวาม ๓ ทาน คอ พระสารบตร พระมหาโมคคลลานะ แลวกพระอานนท ม ๓ ทานนเทานนทพบวาพระพทธเจาทรงมอบหมายใหแสดงธรรมตอจากพระองค ในทพรอมพระพกตร เหมอนแทนพระองคขณะททรงเมอยลาจะทรงพก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๖๗

๒๖๗

สาหรบพระสารบตรนนไมแปลก เพราะไมเพยงเปนพระอครสาวก แตดงทเรยกทานอยางยกยองกนวาเปนพระธรรมเสนาบด เปนผทพระพทธเจาตรสวาเปนเอกบคคล ทประกาศอนตรธรรมจกรใหเปนไปตามอยางพระองคได (เชน อง.เอก.๒๐/๑๔๕/๓๐)

ตอจากนนกคอ พระมหาโมคคลลานะ ซงเปนอครสาวกรองลงมา สวนพระอานนท แมวาเมอพระพทธเจายงทรงพระชนมอย จะยงไม

บรรลอรหตตผล ยงเปนพระโสดาบนอย แตกเปนเอตทคคะทางพหสต และใกลชดพระพทธเจาเปนพเศษยงกวาใคร โดยทาหนาทอปฏฐากไดดเยยมจนพระพทธเจาทรงยกยองวาเปนเอตทคคะในดานนดวย และคงเปนเพราะทาหนาทนไดดนนเอง เมอพระพทธเจาทรงพระชราลง จะใหมพระอปฏฐากประจาในพรรษาท ๒๐ ดงทอรรถกถาวา ทานจงไดรบฐานะนน

พระสารบตรมพระสตรทงขนาดใหญ ขนาดเลก กระจายอยในพระไตรปฎก รวมแลวนบเปนหนาหนงสอขนาดพระไตรปฎกบาลฉบบสยามรฐ เกน ๒๒๐ หนา พระมหาโมคคลลานะกมไมนอย เกน ๑๖๐ หนา

สวนพระอานนท ซงแมขณะแสดงพระสตรเหลานน จะยงเปนพระโสดาบน กมพระสตรมากกวาพระมหาสาวกทวไปทเปนพระอรหนต ยกเวนองคเดยว คอพระมหากจจานะ (มหากจจายนะ กเรยก, คอองคทมรปรางผวพรรณงามมาก จนบตรเศรษฐคนหนงเหนแลวใฝฝนปรารถนาอยากไดอยางทานเปนภรรยา หรอใหภรรยาของเขาสวยงามอยางทาน)

เรองของพระมหากจจานะนนนาสนใจ ทานเปนพระมหาสาวกแดนไกล เมองบานนอก อยถงอวนตทกขณาบถ เขาเขตภาคใต นอกสวนกลางอนเปนเขตแหงความเจรญทเรยกวามธยมประเทศ ทนนหาพระไดยาก ทานมลกศษยอยากอปสมบท กวาจะรวมพระใหครบ ๑๐ รปบวชได ตองใชเวลา ๓ ป สภาพแวดลอมและความเปนอยของประชาชนกแตกตางออกไปมาก เชน ทนนผนดนขรขระแตกระแหงเดนลาบาก

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๖๘

๒๖๘

ตอมาศษยทไดบวชนน คอพระโสณะกฏกณณะ ขออนญาตทานเดนทางมาเฝาพระพทธเจาทพระเชตวน ทานพระมหากจจานะไดฝากพระโสณะใหกราบทลพระพทธเจาถงปญหาในถนแดนหางไกลนน ๕ อยาง เพอขอพทธานญาตทานองเปนขอยกเวนพระบญญตบางประการ

จงเปนเหตใหพระพทธเจาทรงอนญาตใหในถนหางไกลปลายแดน คอปจจนตชนบท อปสมบทไดโดยสงฆ ๕ รป ไมตองเปนทศวรรคอยางในมชฌมชนบท ทรงอนญาตใหใชรองเทาหลายชนได

คนในอวนตนยมอาบนา กทรงอนญาตใหพระในถนปจจนตอาบนาไดทกเวลา และในถนนน คนใชเครองลาดทาดวยหนงกนเปนปกต เหมอนทคนในมธยมประเทศใชเครองลาดทถกทอจากพช จงทรงอนญาตใหใชเครองลาดหนงตามนยมของถน เปนตน

พระมหากจจานะเปนเอตทคคะในดานทสามารถแจกแจงอรรถแหงความยอใหพสดาร เมออยในสวนกลาง ทานกแสดงธรรมไวเปนพระสตรทสาคญซงพระพทธเจาทรงยกยอง ครนเมอไปอยในแดนไกลถนเดม ทานคงแสดงธรรมเผยแผไดผลเปนทนยมนบถอมาก จงมพระสตรของทานทแสดงในปจจนตชนบทแถบอวนตและใกลเคยง อยในพระไตรปฎกถง ๘ สตร รวมแลว พระสตรของทานมเนอทในพระไตรปฎกบาลถงประมาณ ๘๒ หนา

ดวยเหตน นอกจากจะนบตอจากพระสารบตร และพระมหาโมคคล-ลานะแลว กตองยกเวนพระมหากจจายนะแหงแดนไกลนอกองคหนง แลวจงถงพระอานนท ในฐานะทมพระสตรอยในพระไตรปฎกมากทสด

(แมแตหลงพระพทธเจาปรนพพานแลว กอนสงคายนา พระอานนทกยงไดแสดงธรรมมพระสตรของทานเขามาอยในพระไตรปฎกอก ๒ สตรทมขนาดใหญ ๑ ปานกลาง ๑ คอ สภสตร และโคปกโมคคลลานสตร แตถงจะนบ ๒ สตรนดวยแลว กยงนอยกวาของพระมหากจจานะหางทเดยว)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๖๙

๒๖๙

วามาถงน กพดถงพระมหากสสปะเสยดวย ทานเปนพระมหาสาวกในยคแรกๆ ตามปกตนามของทานมาในลาดบเปนทสาม คอ ในพระไตร-ปฎก บางครงกลาวถงพระมหาสาวกอยพรอมกน บางทไปเฝาพระพทธเจาดวยกน กจะกลาวนามเรยงไปวา พระสารบตร พระมหาโมคคลลานะ พระ มหากสสปะ และรปอนๆ จนถงพระอานนท เปนองคสดทาย เปนท ๑๑ หรอเลขใกลๆ นน แลวแตวาคราวนนบางทานอาจจะอยหรอไมอย นกคอ พระ มหากสสปะเปนผใหญมาก ตอจากพระอครสาวกทงสอง

แตในแงของพระสตรในพระไตรปฎก พระมหากสสปะมนอยอยางยง เทยบไมไดเลยกบพระอานนท ไมตองพดถงพระสารบตร และพระมหา-โมคคลลานะ พระมหากสสปะไมมสตรขนาดใหญ หรอแมแตขนาดกลางสกสตรเดยว

พระสตรท เปนเรองของทาน รวมอย ดวยกนเปนชดหนง เรยกวากสสปสงยตต แปลวาพระสตรเกยวเนองกบพระมหากสสป อยไมหางจากภกขสงยตตทพดไปแลวนนแหละ

กสสปสงยตตมทงหมด ๑๓ สตร แตมคาสอนหรอคากลาวของทานเองเพยง ๕ สตร นอกนนเปนพระสตรเกยวกบทาน

โดยเฉพาะ ๔ สตรเปนพทธดารสยกยองทานใหภกษทงหลายฟงเพอใหถอเปนแบบอยาง (ขอใหนกถงภกขสงยตต ทตรสยกยองพระดรปนนรปนเพอใหภกษทงหลายไดเหนตวอยาง) เรมดวยความเปนผสนโดษ การวางตวเหมาะสมในการเขาไปสสกล จนถงการบรรลธรรมชนสงอยางพระองค

อก ๕ สตรกลาวถงการททานมาเฝาพระพทธเจา และโดยมากจะทรงยาใหทานสอนภกษทงหลาย (ทานคงจะไมคอยสอนพระทวไป ดงททาน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๗๐

๒๗๐

กราบทลวาพระเวลานวายาก ไมอดทน ไมตงใจรบฟง) ตลอดจนทลถามวาเหตใด ในกาลกอนมสกขาบทนอย แตผตงอยในอรหตตผลมมากกวา แตบดน สกขาบทมากขน แตผดารงในอรหตนอยลง และพระพทธเจากตรสชแจง สวนอก ๒ สตรทานตอบคาถามธรรมของพระสารบตร

นอกจากน ในกสสปสงยตตนนแหละ ยงเหลออก ๒ สตร เปนเรองของทานกบพระอานนท

เรารไดจากพระวนยปฎกทมเหตการณบงบอกวาพระอานนทนบถอพระมหากสสปมาก และทงสองทานกระลกถงกน เชนพระมหากสสปมคนจะบวช กสงขาวไปนมนตพระอานนทมาเปนคสวด พระอานนทเคารพทานมาก จะรบกไมสะดวกใจทจะตองเรยกชอทาน เปนเหตใหพระพทธเจาทรงอนญาตวาใหเรยกนามสกล (โคตรตระกล) แทนได อะไรอยางน

ทน เพราะความนบถอสนทกนนน ในกสสปสงยตตน กมเรองวาพระอานนทมาชวนทานไปสานกภกษณ (ถาไมสนทใจไมชอบใจ กคงไมมาชวน) ทานจะไมไป พระอานนทกชวนแลวชวนอกถง ๓ ครง ทานจงตกลงไปดวย และคงในฐานะผใหญ กแสดงธรรมแกภกษณทงหลาย และอกครงหนง ทานเตอนพระอานนทแรงหนอยแบบเอนดหรอสนทกนกแลวแต ในเรองทลกศษยพระอานนทลาสกขาไปมาก ใหพระอานนทระมดระวงตงตวใหด

ใน ๒ เหตการณทวานน สาหรบพระอานนท เรองกเปนไปดวยดตามปกต สวนทางดานภกษณซงนยมนบถอพระอานนท แมวากไมไดมรปใดวาอะไร แตมภกษณคราวละรปรสกไมพอใจวาเหมอนกบขมพระทเธอนบถอ กพดจาไมด ถงขนทเรยกไดวาดาทาน จงเกดเรองเดอดรอนกนบางในระดบปญหาบคคล ไมใชเรองปญหาสวนรวม แลวกยตไป พระอานนทกบพระมหากสสปกสมพนธกนปกตตามเดม เรองกเทานน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๗๑

๒๗๑

นอกจากในกสสปสงยตตนแลว พระมหากสสปมพระสตรในแหลงอนเทาทพบอกสตรเดยว ในพระไตรปฎก เลม ๒๔ เรยกวาอญญสตร เปนสตรสนๆ ยาวเพยง ๓ หนา

รวมแลวกอยางทพระพทธเจาตรส คอลกษณะทรกนของทาน เรยกวาเปนผมกนอยสนโดษ ใครจะมาอปถมภบารงถวายของดๆ ทานกหลกเลยง เวลาไปบณฑบาต กมงไปตามตรอกซอกซอยในยานคนยากคนจน ซงพระพทธเจากทรงสงเกตและตรสชม

(พระสตรทพระพทธเจาทอดพระเนตรเหนพระมหากสสปไปบณฑบาตอยางน หรอเหนทานนงสมาธ เปนตน แลวตรสคตธรรม ไมนบรวมในพระสตรของพระมหากสสป เพราะถอเปนพระสตรทแสดงพทธพจนตามปกต)

โดยทวไปทานกอยในความเงยบ แทบไมมบทบาทอะไร มาปรากฏเรองราวตอนพทธปรนพพานทวามเหตการณอนทาใหทานคดจะชวนใหทาสงคายนา (ไมใชสงคายนาในความหมายทคนไทยเขาใจเพยนกนไปวาจะชาระสะสางอะไร) คอรวบรวมพทธพจนมาตงเปนหลกไว กอนทจะคอยๆ ลมเลอนไปเสย แลวกเลยมการสงคายนาขนมา

กอนการสงคายนาทคมภรเลาเรองไวสนๆ นน ทานกอยเงยบๆ ไมมบทบาทเดนอะไร พอสงคายนาเสรจ แคจบสงฆกรรม ทงทเรองอนยงมตออก แตนามของพระมหากสสปกจบแคนนเอง คอทานหมดบทบาทไปตงแตกอนจบบนทกเรองสงคายนา และหลงจากนนทานกเงยบไปอยางเดม ไมพบวามเรองราวอะไรอกเลย นอกจากบอกกนวาทานปรนพพานเมออาย ๑๒๐ ป

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๗๒

๒๗๒

บางคนอาจจะพดวา ถาไมมพระมหาสาวกเงยบๆ องคน ยกเรองขนมาชวนสงคายนา ตามความหมายพนฐานทวาจะรวบรวมรกษาพทธพจนไวไมใหเลอนลบไปกบการปรนพพาน แลวหลงพระพทธเจาปรนพพาน เวลากผานไปๆ จะมพทธพจนมาถงเราหรอไมแคไหนในลกษณะอยางไร

สรปอกทวา การทไมพดถงภกษณในการสงคายนานน เราไมมขอมลรายละเอยดทจะใหรเรองราวไดชดเจน แตวาถงเฉพาะตวการประชมทเลาไวสนๆ การทไมมภกษณเขารวมดวยนน ในเมอสงคายนาเปนสงฆกรรม กเปนเรองตามปกตของสงฆกรรมเอง เพราะไมมสงฆกรรมใดๆ ทภกษและภกษณเขาประชมทาพรอมดวยกน

ทงน เทาทเรารได ในสงคมสมยนน ไมมสตรเขารวมประชมพจารณาดาเนนกจการสาธารณะ

เมอสงฆะเกดขนแลว กไดใหสตรซงบวชเปนภกษณรวมกนพจารณาดาเนนกจการของสวนรวมดวยการประชมทเรยกวาสงฆกรรม เชนเดยวกบบรษทบวชเปนภกษ

แตตามสภาพของสงคมท ไมอานวย ซาตองระมดระวงเกยวกบพรหมจรรยทางเพศ จงตางฝายตางประชม เมอเรองเกยวเนองกน กมกระบวนวธในการสงตอเรองเปนขนตอนตางหาก

สาหรบการสงคายนาน ทเลาไวสนนดเดยวนน เราไมทราบวาไดมกระบวนวธในการประสานหรอสงตองานกนอยางไรหรอไม กไดแคดจากพระไตรปฎกทเปนผลออกมาสบเนองจากการสงคายนานน โดยพจารณาประกอบไปกบบทบาทและเรองราวความเปนไปของภกษและภกษณในสงคมทวไป และในสงฆะทอยทามกลางสงคมทมสภาพอยางนน และในทน กไดลองดไปบางเพยงเปนเคาเปนแนว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๗๓

๒๗๓

วาพระมหากสสปะ บรหารคณะสงฆ ไมรไปหลงบรหารอยทไหน

พดไปพดมา ออกแงนนแงน จนไมรวาตอบคาถามไปถงตรงไหน ขอไหนตอบแลวหรอยง

ถำมแทรก: เรองพระมหากสสปน ฟงตรงขามกบพระมโน พระพรหมคณาภรณ: กวาไปตามขอมลนนแหละ ทพดมานเปนการนาเสนอ ทงนาขอมลมาใหด แลวกสรปเรองตามขอมลนน ไมใชตดสน แตใหพจารณากนด

พระมโนนน อาตมาเรยกในหนงสอวาทานเมตตาฯ เพราะทจรงไมอยากออกชอทาน คอไมอยากใหกระทบถงใครใหไมสบายใจเลย แตนจาเปน เพราะเปนเรองของสวนรวม อยางทบอกแลววา เปนเรองสาคญเกยวกบประชาชน ถาเอาขอมลผดๆ หรอตวเองไมร ตวเองเขาใจผด แลวเผยแพรความรทไมจรง ผดๆ พลาดๆ จะกลายเปนการประทษรายทาลายประโยชนทางปญญาของมหาชน ตองถอเปนเรองใหญ ควรถอวา การทาใหมหาชนเขาใจผด เปนการทารายทรนแรง

ทจรงกไมไดวาอะไรมาก แคขอใหพดใหพอดกบความจรง ถามแงสงสย กบอกไปซอๆ ตามตรงวา อนนฉนสงสยนะ และวาตามขอมลตรงน นาจะเปนอยางนๆ แลวกคนควาศกษาใหชด ไมควรดวนสรปตดสน

ไมใชวาเหนขอมลนดๆ หนอยๆ และยงดไมชด เหนคาๆ หน ง กคดความหมายไปตามพนความร เขาใจเดมของตว ไมพจารณากอนวาความหมายทนนคออยางไร กวาไปตามทตวนกเอา แถมเอาขอมลผดๆ เชนทคนอนแปลผดไว ไมตรวจสอบเลย กคดเอาเปนเรองเปนราว แลวกสรป

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๗๔

๒๗๔

ทานองตดสนหรอวนจฉยวาเปนอยางนนอยางน หนงสอ เหตเกดเมอ พ.ศ. ๑ ของทานเมตตาฯ นน แคเรองพทธ

ทายาท กบเรองพระสตรของพระมหากสสป กเลอนลอยหมดความหมายแลว แตไมตองถงเรองพระสตรของพระมหากสสปดวยซา แคพทธทายาทเรองเดยว กมองเหนชดวาผดพลาดขนาดไหน

แลวคนทอานหนงสอของเขา กนาจะไปดตวขอมลจรงทแหลงเดมบาง แคไปอานคากลาวในพระไตรปฎกของผทบอกวาตนหรอวาคนนนคนนไดเปนพทธทายาทแลวสก ๓ ทาน ไดเหนขอมลตรงๆ จรงๆ ทเรยกกนวาปฐมภม กจะเขาใจวาพทธทายาทคออะไร

เรองพทธทายาทน (และเรองพระสตรของพระมหากสสปดวย) ทานเมตตาฯ ยกขนมาใหมความหมายนเพออะไร ตรงนกคอแกนแท หรอสาระสาคญของหนงสอของทาน (เหตเกดเมอ พ.ศ. ๑) คอทานโยงพระมหากสสปไปทการมอานาจบรหารคณะสงฆสบตอจากพระพทธเจา แลวพระมหากสสปกมโอกาสใชอานาจนนหนเบนหลกพระพทธศาสนาใหเขาอยใตแนวคดของศาสนาพราหมณ ใชไหม

ถาเปนไปตามน พระมหากสสปกทงเปนบคคลทตองการอานาจ ไดอานาจ และใชอานาจนนทาการตามทมงหมาย

แตทน แมจะไมตองมองทคาวาพทธทายาท ซงหมดความหมายททานเมตตาฯ ตองการไปแลวนน ไมเอาแงนนเลยกได มามองโดยตรงทตาแหนงและอานาจบรหารคณะสงฆเลยทเดยววา พระมหากสสปมฐานะและอานาจนน กบทงไดใชอานาจนนหรอไม

ไดเลาไปแลววา หลงจากพทธปรนพพานแลว พระอานนทยงมพระสตรขนาดใหญและขนาดยอยอก ๒ สตร มาเขาสสงคายนา ดงทปรากฏอยในพระไตรปฎกจนบดน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๗๕

๒๗๕

ใน ๒ สตรน อาตมาไดเลาไปแลวถงโคปกโมคคลลานสตร กขอนาใจความทเกยวของมายาอกครงวา หลงพระพทธเจาปรนพพานแลว มเวลาอก ๓ เดอนจะสงคายนาทเมองราชคฤห แควนมคธ พระอานนทเดนทางไปยงพระเชตวน เมองสาวตถ ในแควนโกศลกอน ในฐานะเปนพระอปฏฐาก เพอจดเกบพระมหาคนธกฎทประทบยาวนานทสด

เสรจกจทเมองสาวตถแลว พระอานนทจงเดนทางประมาณ ๕๐๐ กโลเมตรมายงเมองราชคฤห เพอเขารวมสงฆกรรมในการสงคายนา

ทานมาถงเมองราชคฤหกคงใกลเวลาทจะเรมสงคายนาแลว แตกระนน วนหนง กยงไดพบกบวสสการพราหมณ (โดยคอนขางบงเอญ) มหาอามาตยผยงใหญแหงแควนมคธ ซงไดเขามาสนทนา และตอนหนงถามทานวา พระพทธเจาจะปรนพพาน ไดตงพระรปใดเปนหวหนาทจะสบแทนพระองคไหม

พระอานนทตอบวาไมไดตงใครทงนน วสสการพราหมณเปนนกปกครองทยงใหญคนหนง กแปลกใจ ถาม

ตออกวา พระภกษทงหลายไมมหวหนา จะรวมกนอยไดอยางไร พระอานนทจงไดอธบายวา ไมใชไมมหวหนา พระพทธเจาไมไดตง

บคคล แตทรงวางหลกไว พระทงหลายรหลกนนกนด เมอภกษรปใดมคณสมบตตามหลกนน ภกษทงหลายกเคารพยอมรบนบถอทานผนนเปนหลก (ไมตองตงอยางทางบานเมองหรอแบบชาวบาน) และพระอานนทกไมไดพดถงพระมหากสสปแตประการใดเลย

ถาพระมหากสสปไดรบการแตงตง หรอไดตาแหนงทวานน แลวกมอานาจ และถออานาจนนอย พระอานนทจะตอบแกวสสการพราหมณดงขางตนนนไดอยางไร หรอถาตอบไปแลว ไมตรงตามเปนจรง หรอขดความประสงคของประธานสงคายนา (ททานเมตตาฯ บอกทานองวาตองการ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๗๖

๒๗๖

อานาจ) พระสตรนจะผานการสงคายนามาไดอยางไร พระมหากสสปหรอคนของทานจะไมขดไวหรอ แตนกมาเปนพระสตรทสาคญสตรหนง

ตามพระสตรของพระอานนทน กเปนอนชดเจนแจมแจง ขนาดวาหลงปรนพพานแลว และกาลงจะสงคายนา ทเปนจดตดสนเลยวา สถาน - การณชวงนนเปนอยางไร เรองในพระสตรน กออกมาตามหลกการทแทของพระพทธศาสนา และชดเจนวาพระมหากสสปมไดมสถานะพเศษอะไรเลย แถมวา ยงสบสวนพระมหากสสป บทบาทของพระอานนทกยงเดนชดขนมา

แลวยอนไปดเหตการณสบเนองในชวงนน เมอใกลปรนพพาน พระพทธเจาทรงจาพรรษาสดทายทเมองเวสาล ทรงประชวรหนก ทรงระงบทกขเวทนาไววาจะทรงลาสงฆะกอน และเสดจไปทรงทากจตางๆ จนกระทงเมอปลงพระชนมายสงขาร กโปรดใหประชมพระสงฆในเมองเวสาลทงหมด เพอตรสแจงเรอง เปนการลาและตรสสอน

ดตลอดเหตการณทงหมดทวามา ไมมพระมหากสสปปรากฏทไหนเลย จนกระทงปรนพพานผานไปแลว ๗ วน พระมหากสสปเดนทางอยกบหมลกศษยของทาน ตวทานกยงไมทราบเหตการณ แลวบงเอญเจออาชวกทมาจากกสนารา จงไดทราบวาพระพทธเจาปรนพพานแลว

ดความเปนไปนแลว มองไมเหนความเปนไปได ทพระผบรหารคณะสงฆสบตอจากพระพทธเจา จะอยหางเหนจากองคพระประมข และหางไกลคณะสงฆทตนบรหาร หางไกลเหตการณขนาดนน แถมไมรวามอะไรเกดขน แลวจะมาบรหารคณะสงฆอยางไร แตทชดกคอตอนทพระพทธเจาปรนพพาน ทานไมไดบรหารอยแลว

พดใหเตมความกวา พระมหากสสปะไมเคยไดบรหารคณะสงฆมากอนนน ไมใชบรหารอยในเวลานน และไมไดบรหารในเวลาตอมาจากนน กเลยหมด ไมมอะไรจะวากน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๗๗

๒๗๗

กลาวโทษพระมหากสสปไปมา กลายเปนโทษาของนกวชาการ

ยงดไป กยงเหนความเปนพระเงยบๆ ของพระมหากสสป และไมเหนทานมบทบาทอะไร พรอมกบเหนวาเรองราวททานเมตตาฯ วาไปตางๆ นน ไมมเคามลอะไร แถมยงเหนความผดพลาดไมถกตองของขอมลททานเอามาใชตงเรอง สรปเรอง นวเนยไปหมด

แตไมควรมองแคนน อนนควรเปนตวอยางท เ ตอนใหมความระมดระวงและรบผดชอบในการทางานทเขาเรยกวาวชาการ (ทจรง ไมวาวชาการ บญชาการ หรออะไรการ กควรระมดระวงและรบผดชอบทงนน) ทงรบผดชอบตอความถกตอง และรบผดชอบตอประชาชน (ในทนคอ ดานผลประโยชนทางปญญา)

มองในแงประโยชนของสวนรวมแลว เปนเรองนาหวงใยมาก ทานเมตตาฯ เอง ถาทานรตวแลว กควรจะหวนหนกลบมาแกไขความผดพลาดของตวทานเอง ขอใหนกถงความจรง ความถกตอง และประโยชนสวนรวมเปนสาคญ

ลกษณะการทางานของทานทผานมา นาเปนหวงมาก แลวคนทไมมความรมาอานงานของทานเขา เกดตนเตนขนมา แลวกไมมพนความรทจะมอง ทจะตรวจสอบ กจะเตลดเปดเปงกนไปไกลจนเกนทจะแล

ยกตวอยาง ตอนทานเมตตาฯ เขยนเรอง พระพทธเจาปรนพพานดวยโรคอะไร ทานยกขอมลมาบอกเปนเรองเปนราววา มหลกฐาน (จากพระไตรปฎก) แสดงวา พระพทธเจาไมไดปรนพพานทอทยานสาลวน แต ‚ปรนพพานไปในหองพกเลก ในอาคารแหงหนงในเมองกสนารา‛

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๗๘

๒๗๘

ทานเมตตาฯ ใหเหตผลวา ‚เมอพระอานนททราบวาพระพทธองคจะปรนพพานแนแลว ไดเกดความเสยใจจนกระทงจะเปนลม ไมอาจประคองตนไวได ตองยนเหนยวกลอนประตรปหวสงหอย กลอนประตนอยในปาตามลาพงไมไดแนนอน นอกเสยจากวาพระพทธองคกาลงประทบอยในหองของอาคารทอยในเมองกสนารานนเอง‛

ตวการททาใหทานเมตตาฯ ลงความเหนวาเปน ‚หองของอาคารในเมอง‛ กคอ ‚กลอนประตรปหวสงห‛ ซงทานบอกวา ‚อยในปาตามลาพงไมไดแนนอน‛

แตทจรง ‚กลอนประตรปหวสงห‛ ไมไดบอกวาพระพทธเจาปรนพพานทไหน หากเปนตวอยางทบอกวา ทานเมตตาฯ ทางานอยางไร เทานนเอง

ใครกได ใหไปหาดเถด มบอกทไหนวาพระอานนทยนเหนยว ‚กลอนประตรปหวสงห‛ จะหาในพระไตรปฎก หรอในคมภรอะไร กหาไปเถด ไมมทงนน แลวทานเมตตาฯ เอา ‚กลอนประตรปหวสงห‛ มาจากไหน

เมอตามหลกฐานไมมทไหน เรากใชวธของทานเมตตาฯ ดบาง คอทานสนนษฐานวาอยางนนอยางน เรากลองสนนษฐานบาง (ทจรงกเดานแหละ) วา ทานเมตตาฯ เอา ‚กลอนประตรปหวสงห‛ มาจากไหน แตพดใหตรงกวานนวา ทานเมตตาฯ เอา ‚หวสงห‛ มาจากทไหน

ทนกเดาใหตลอด (เดาเพราะเปนการทางานการคดสวนตวของทานทเราไมสามารถไปรเหน ถาไมจรง ทานกจะไดสามารถชแจง หรอมาเลาใหรกนแบบซอๆ แลวประชาชนกใหอภยแกทาน ไมถอสากน ตามหลกอรยวนยทวา ยอมรบความผดพลาด แลวกแกไข และสงวรตอไป เปนความเจรญงอกงามในอรยวนย) แตเราเดาหรอคาดคะเนมเหตมผล สมตามหลกฐาน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๗๙

๒๗๙

ทจะสนนษฐานหรอเดาน คงไมผดแน คออยางน ในพระไตรปฎกบอกไวชดเจนวา พระอานนท ‚กปสส อาลมพตวา‛ (ท.ม.๑๐/๑๓๕/๑๖๖, = เหนยวกลอนประตรปหวลง) ยนรองไหอย

‚กปสสะ‛ คอไมทเขาทาเปนรปหวกป แลวกป คออะไร กงายๆ กป คนไทยแผลงเปนกระบ เชน ขนกระบ (หนมาณ) กคอลงนนเอง สวนสสะ กคอศรษะ แปลกนวาหว เพราะฉะนน กปสสะ จงแปลวา (ไมทเขาทาเปนรป) หวลง

‚หวลง‛ ในพระไตรปฎก มาเปน หวสงห ในหนงสอของทานเมตตาฯ ไดอยางไร ตรงนแหละทเราตองสนนษฐาน เอาแคเดาวา ทานไปอานเจอในหนงสอทเขาแปลหรอเลาเรองในพทธประวตตอนน จะเปนวา เขาพมพผด เอาหวลง เปนหวสงห หรอเขาพมพไวเปนหวลงนนแหละ แตพอดวาทานมใจใหแกสงห เลยอานลงเปนสงหไป

พออานผดมาอยางนแลว จนตนาการกพาไปไดตางๆ อยางททานมองเหนเปนเรองเปนราวอยางนน

ไมกลอนรปหวลง ‚กปสสะ‛ น สวนมากเขยนเปน ‚กปสสกะ‛ (อาจจะขนาดยอมกวากนบาง) เปนสวนประกอบของทพกอาศย เชน ในวด พระพทธเจากตรสไวใหใชแมแตใน ‚ถาน‛ หรอวจกฎ คอหองสวมของพระ ไมใชของมราคาคางวดอะไร และเมอพระพทธเจาปรนพพานทสาลวนของเจามลละ สวนหลวงหรออทยานนน เวลาเจามาพกผอนกน จะไมใหมเรอนพก ไมมหองหบลบตา ไมมแมแตสวมเลยเชยวหรอ

(บางคนอาจจะพดขนมาวา ในอทยานของเจา อยาวาแตไมกลอนหวลงเลย ยงกวาไมกลอนหวสงหกตองมได หรอถาในพทธกาล ทนนเขาไมมการทาไมกลอนเปนรปหวสงห กกลายเปนวาทานทาใหเกดความเขาใจผดในเรองประวตศาสตรเชงวฒนธรรม)

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๘๐

๒๘๐

เอาละ เปนอนวา หลกฐานชดอยแลววาเปนไมรปหวกระบวานร แตทสาคญอยทการทางาน ตรงนเปนเรองเกยวกบขอมลความร ซงกลายเปนเรองทนากลว

ไมเฉพาะในกรณของทานเมตตาฯ แตปญหาดงกลาวนน มกนในสงคมเวลาน ชกจะเกรอมากไปหนอย ควรเตอนกนใหมากๆ อยางทวาแลว นคอประโยชนทางปญญาของมหาชน ใครทาเสยหาย พงถอวาเปนการประทษรายทรนแรง จะวาเปนการกอการรายทางปญญา กคงไมผด

การทางานของทานเมตตาฯ ในกรณน เปนตวอยางใหเหนความลวกๆ สกเอาเผากน ตลอดทกขนตอนไปเลย คอเทาทเราจะเดาไดอยางระมดระวงตามเหตผลโดยสจรตใจนน

๑. นทานจบเอาแคอานคาทเขาแปลมา หรอคาเลาในภาษาไทย เอาแคขอมลชนรอง

๒. แมแตขอมลคาแปลนน ทานกยงจบมาไมตรง เผอเรอ ผดพลาดไปอก (อานหวลง จบมาเปนหวสงห)

๓. การใชขอมลฉบบแปลนน ถาเปนเรองประกอบ กอาจจะปลอยผานได แตเมอเปนตวประเดนทจะวนจฉย หรอตดสน กตองตรวจสอบกบขอมลชนตน หรอตวจรงในแหลงเดม คอในพระไตรปฎกบาล ใหชดเจนแน นอนลงไป

ความถกตองของขอมล ขอเทจจรง หลกฐาน ทมาทไป อนน ขอใหถอเปนสาคญ เรยกวาใหเครงครดเลยทเดยว

สวนเรองความคดเหน เราไมวา ตงแตจะสงสยอะไร คณกวาไปตรงๆ อยางทพดไปแลว แตกอยาดวนสรป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๘๑

๒๘๑

เมอยงไมเดดขาด ยงไมชดพอ ยงตดสนไมได กบอกไปตรงๆ ใหพอดกบความจรงวา จากขอมลนนๆ หรอดวยเหตผลอยางนๆ ขาพเจาสงสย หรอนาสงสย หรออาจจะ หรอนาจะเปนอยางนนๆ

งานดานขอมลความรน ขออยาไดประมาท ขนาดคนควาตรวจสอบกนนกหนา บางทกยงหลดทผดพลาดโผลออกมาบาง

แตถาใสใจจรงจงแลว แมจะมพลงเผลอบาง กจะเปนสวนเลกๆ นอยๆ พอดออกวาไมไดตงใจ และไมใชขาดความใสใจ เปนเรองควรอภย แลวกเปนเครองเตอนใหสงวรตอไป

ขอใหรจกแยก เรองขอมล ขอเทจจรง ใหคณเปนอสระในการสบคน แตตองใหถกตองถองแท แน ชด

สวนเรองความคดเหน ใหคณเปนอสระในการแสดงออกของตว อยางมความรบผดชอบ ใหคมคาย ไดเหตไดผล เจรญปญญา ชวยพฒนาความเปนคน

ถาจะลอศพทหรอเลนคากไดวา อยามาเปนหวกาวหนา หรอวา progressive กบขอมล ขอเทจจรง เชนวา นาย ก. พดไว จะยกคาของเขามาเอยอางใหคนทงหลายฟง บอกวานาย ก. พดไมด ฉนกเลยดดแปลงแตงแกคาพดของเขาใหม ใหเขาพดวาดงนๆ - อยางนไมถก

ถาคณวาเขาพดไม ด กบอกตรงไปตามถอยคาของเขา เปน conservative อนรกษถอยคาของเขาไวอยางตรงเปยบกอนวา เขาพดดงน

แลวทน ขนตอไป คณกเปนหวกาวหนาได จะเปน progressive กไมวา กวจารณแสดงความเหนไปวา เขาพดตรงนนๆ ไมด นาจะแกไข นาจะพดวาอยางนๆ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๘๒

๒๘๒

นกลายเปนพดถงบคคล คอทานเมตตาฯ แตกเพราะเรองเกยวของและจาเปน อยางทบอกแลววา ทจรง ไมตองการใหทานผใดไมสบายใจแมแตนอยนด แตแนชดวาตองพดไว และตองพดใหชด เพราะเปนเรองของสวนรวมดวย ในระยะยาวดวย ถาทงไวคางคา ปลอยใหความเขาใจผดแผขยาย จะเปนความเสยหายอยางมหนต

เอาละ สาหรบคนทวไป กยงนาเหนใจ แตทานทเปนอาจารยผใหญนนสสาคญ บางททานอาจจะถกระบบเครดตทาราย จงไมไดเฉลยวใจทจะตรวจสอบใหชดเจนกอนแสดงออกสมหาชน เลยเหมอนกบวาทานตนเตนตามเขาไปดวย แลวในเมอเปนเรองขาดสาระ หางไกลจากความเปนจรง กกลายเปนโทษทพาใหคนจานวนมากพลอยเขวเปะปะกนไป

กนาเหนใจทานเมตตาฯ อยบาง เพราะอาจารยผใหญไปหนน ทานกเลยยงไมรตว เพราะฉะนน ตอนเขยนหนงสอ ตนกนเสยทฯ จงไดบอกไวในหนงสอนนวา ตงใจเขยนใหแรง โดยบอกวาขออภยทานเมตตาฯ นะ ทพดแรงนน เพอใหไปถงอาจารยผใหญทมวหนนอย

อาจารยผใหญบางทานกเกง ทานไดสตไว ตอนแรกทานอาจจะนอนใจไวใจ จงไมทนนกวา จะมการทาเรองเหลวไหลไดถงขนาดนน พอรตว ทานกหยด

แตบางทาน จนเดยวน กคงยงไมหาความรทจะตรวจสอบใหแนชดวาพทธทายาทในความหมายแบบพทธคออะไร (กลบไปอานเรองเหนโครงกระดก จะไดเปนพทธทายาท ทแปลจากพระไตรปฎกมาใสไวในหนงสอน กคงพอเขาใจ)

จงขอใหชวยกนยาวา เวลาน ควรหนมาเนนการหาและการใหความรทแนชด ไมใชมวหดกนอยแคใหชอบแสดงความคดเหน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๘๓

๒๘๓

พทธทายาท ใครกตงไมได แตทกคน ไมวาพระมหากสสป หรอใครๆ กเปนได

ในหนงสอ ตนกนเสยทฯ นน ไดบอกแลววา บคคลทกลาวถงพระมหากสสปโดยยกยองวาเปนพทธทายาทนน ม ๓ ทาน คอ ตวพระมหากสสปเอง แลวกพระมหาโมคคลลานะซงกลาวถงทงตวทานเองและพระมหากสสปวาเปนพทธทายาท และบคคลทสาม คอพระภททกาปลาน ซงเปนภรรยาของทานเองเมอครงยงไมไดออกบวช โดยเฉพาะพระภทท -กาปลานนนกลาวไวถง ๒ แหง ทงในเถรคาถา และในอปทาน

ทน ถาเอาความหมายของพทธทายาทแบบทานเมตตาฯ คอหมายถงผทสบตอตาแหนงเปนผบรหารคณะสงฆแทนพระพทธเจา คนอนกสามารถคดขยายไปไดอก ทงในแงตอเรองจากทานเมตตาฯ หรอขดแยงกบทานเมตตาฯ เชน บอกวา นเหนไหม พระมหาโมคคลลานะบอกวาทานนแหละเปนพทธทายาท แตพระมหากสสปกาลงอางตวใหคนเขาใจผด หรอจะมาแยงตาแหนงพทธทายาทนนไปจากทาน

แลวอกคนหนงกอาจจะบอกวา ไมใชอยางนน แตพระโมคคลลานบอกใหทราบวา พระมหากสสปเปนพทธทายาทในลาดบตอจากทาน

แลวอกคนหนงกมาเถยง บอกวา ไมใชทงสองอยางนน แตทจรง พระมหาโมคคลลานะและพระมหากสสปน มาแยงตาแหนงพทธทายาทไปจากพระสารบตร แลวแถมยงสาทบอกวา เหนไหมละ พระสารบตรไมไดมชอเปนพทธทายาทเลย ฯลฯ

ทน ในเรองของพระภททกาปลาน บางคนกอาจจะคดขยายความวา ไมใชอยางททานเมตตาฯ วาหรอก พระมหากสสปไมไดคดจะตดภกษณ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๘๔

๒๘๔

ออกไปหรอก เหนไหม พระภททกาปลานนนไง ในอดตเคยเปนภรรยาของทาน พระมหากสสปจะใหพระภททกาปลานนเปนประธานฝายภกษณในการสงคายนานน พระภททกาปลานจงไดพดยาในพระไตรปฎกถง ๒ แหงใหเหนวา พระมหากสสปเปนพทธทายาทมอานาจทาอยางนนได แตพระ ภททกาปลานไมคอยเปนทนยมของบรรดาภกษณ ดงนน ภกษณทงหลายจงไมยอม และพระมหากสสปกบงคบภกษณเหลานนไมได เมอแผนของทานทจะใหภรรยาเกาเปนประธานฝายภกษณนนไมสาเรจ ทานกเลยตดภกษณออกไปเสยเลย ฯลฯ

นเปนตวอยาง สารพดจะคดไปได จะใชวธคดแบบของทานเมตตาฯ หรอไม กขอใหพจารณาดเอง

แตทแทนน เรองจรงไมมอะไรเลย คากลาวเหลานมาในคาถาหมดทงสน ไมใชเปนเรองงานเรองการอะไร เปนเรองของความรสกซาบซงใจ และใชถอยคาทไพเราะ ในการพดถงประสบการณชวตของตน หรอแสดงความชนชมตอบคคลอนทนกถงในขณะนน

คากลาวของพระภททกาปลานทวามถง ๒ แหงนน กคอคาถาเดยวกนนนเอง ขอความเหมอนกนทกตวอกษร ไปอยในเถรคาถาในแงทเปนคากลาวถงประสบการณชวตและความรสกในการบรรลธรรม แลวกไปอยในอปทาน ในฐานเปนสวนทเดนในประวตของทาน

ทานพดถงวา ทานไดพระมหากสสปเปนกลยาณมตร ตวทานเองไดบรรลไตรวชชาแลว เชนเดยวกบพระมหากสสปพทธทายาททไดเปนพราหมณทรงไตรวชชา (พระพทธเจาทรงใชคาแบบลอศพทอยเสมอ โดยทรงเรยกพระอรหนตวาเปนพราหมณ แตพราหมณอรหนตนนทรงไตรวชชา ลอศพทไตรเพท อนนเปนความนยมในดานคาประพนธรอยกรอง)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๘๕

๒๘๕

ทงน ไมใชเปนเรองฐานะตาแหนงทจะมารสกภมจตพองใจอะไร แตเปนความรสกมปตปราโมทยในการบรรลนพพาน ไดรบโลกตตรธรรมทพระพทธเจาทรงมอบให มาเปนสมบตของตนไดสาเรจ เพราะฉะนนกไมตองมใครมาตง พระพทธเจากไมตองมาทรงตง

ไปนงอยคนเดยวในปา อยางทวา นกถงชวตรางกายของตน มองเหนความจรงทมนกแครางกระดก ทมอวยวะเลอดเนอภายใตหนงหมและเสนเอนคมไว เปนไปตามอนจจตา ทกขตา อนตตตา เกดปญญารแจงธรรม กเปนพทธทายาทขนมาทนนเดยวนนทนท

แลวพระมหากสสปละ พดถงตวทานเองเปนพทธทายาท กาลงไปทาอะไร อยทไหน กบอกวาเราเปนพทธทายาท กลบจากบณฑบาต มาเดนขนเขา เยองยางเดนกลางหมไม ไปอยในทสงดวเวก ไดชนชมธรรมชาต อยกบนก ละมง กวาง ฟงเสยงชางและเสอ ไมมททาวาพทธทายาทจะคดจะพดถงการบรหารกจการคณะสงฆ แตพทธทายาทกลาวคาประพนธมากกวา ๑๐ คาถา ดวยจตใจทรนรมยยามชนชมความงามของธรรมชาต

อยางน ถาใครมเวลา มโอกาส กไปคย ไปสอบถามทานเมตตาฯ หนอย วาทานพบคาวาพทธทายาทตรงนแลว ไดอานขอความทองเรองตอไปจนจบเรอง หรอสกครงเรองไหมวา มเนอหาสาระวาดวยอะไร หรอวาทานเอาแคไดศพทไดคาแลวกคดของทานไป

นกอยาถอกนเลย พดกนใหบรรยากาศสบายๆ ไมตองไปเครยด แตรวมแลว วาตรงๆ กคอ การตเรองพทธทายาทน หาสาระอะไรไมได ใครตองการรใหชด กขอใหไปคนกนใหเตมท

เรองกอยทผศกษาทงหลายนแหละ จะตองไมประมาท พงหาขอมล สบคน ดใหเหนจรง ตรวจสอบใหถกตอง ถองแท แน และชด แลวนาเสนอ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๘๖

๒๘๖

โดยมความรสกรบผดชอบตองานวชาการ และรบผดชอบตอผลประโยชนทางปญญาของประชาชน อยางทไดวามา

รวมความแลว ตามขอมลทพบได กมองเหนแควา พระมหากสสปะนนแทบไมมบทบาทอะไรเลยในคณะสงฆสมยพทธกาล เพราะฉะนน ถงไดสงสยวา ทานเมตตาฯ นทานแคทางานลวกๆ เทานน หรอทานมเจตนาอะไรตงไวอกหรอเปลา เพราะวา สงททานทาใหพระมหากสสปะดเหมอนมอทธพลน กคอของไมจรงทงนน เชนทบอกวาเปนพทธทายาทนแหละ พระตงสามสบสสบ ทงหญงทงชาย ทงเถระเถร เปนพทธทายาท

แถมทานเมตตาฯ ยงบอกอกวา พระมหากสสปะมรปแบบการนา เสนอพระสตรท เทยบเ คยงพระพทธ เจ า (อยางกบจะมาแทนพระพทธเจา) แลวกมพระสตรมากทสด แตความจรงกลายเปนวา พระมหากสสปะมสตรนอยเหลอเกน เทยบกบพระมหาสาวกทานอน พระมหากสสปะแทบหมดความหมายเลย แลวการนาเสนอรปแบบพระสตรกไมมอะไรตางกน

ดแลว พระมหากสสปะในสมยพทธกาลนน บทบาทนอยจงเลย เพยงมาปรากฏองคขนตอนพระพทธเจาปรนพพาน เนองจากพอดวาในคณะของทานมผพดไมด ทานกเลยเหนวานาจะชวนกนทาสงคายนา และสงคายนากมแบบอยแลว

พระพทธเจากเคยสอนไววา ควรจะสงคายนา เพอพระธรรมวนย เพอพรหมจรยะจะไดอยยงยน เพอประโยชนสขแกประชาชน และพระสารบตรกเคยทาตวอยางไว

แลวพระมหากสสปะกมาเสนอแกทประชมพระสงฆ และเมอทานเปนพระสงฆเถระ พดงายๆ วามพรรษาสงกวาเขา กไดเปนประธาน แลวพอ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๘๗

๒๘๗

ประชมจบ ทานกหายเงยบไป พระสตรของพระมหากสสปะหลงพทธปรนพพานกไมมเลย มแตทไปอยรวมกบพระอานนท สวนพระอานนทมสตรสาคญๆ หลงพทธปรนพพานดวย อยางทเลาไปแลว

ตกลงเราตงขอสงเกตขนมาวา พระมหากสสปะนทานอยเงยบๆ ของทานแลว พอดมเรองใหทานปรากฏตวมาเสนอและรวมสงคายนา เพราะทานอยากใหพระศาสนาอยมนคง พอสงคายนาเสรจ ทานกหายเงยบไป เทาทด เราเหนแคน

ทน เมอใครมขอสงสยอะไร กบอกมาตรงๆ วาสงสยอนนๆ แลวกศกษาเพมไปสวามนเปนอยางนจรงไหม เราอาจจะไมเคยสนใจเรองนมากอน แตในเมอมแงมมสงสย เรากมาคนหาใหละเอยด และกใหความยตธรรมแกทกฝาย กเทานนแหละ เราไมวาอะไร แตขอใหตรงไปตรงมา และวาไปตามความจรง

แตเทาทดแลว เราพดไดวา พระมหากสสปะไมไดมบทบาทอะไรมาก แลวทวามการตาหนพระอานนทอยางนนอยางน กเปนเรองของพระ

เถระทงหลาย ซงไมไดระบวาเปนใคร แตไมใชพระมหากสสปะ เพราะเวลากลาวถงพระมหากสสปะ กจะระบชอทานชดลงไป แลวกเปนเหตการณหลงจบสงฆกรรมในการสงคายนาไปแลว ซงพระมหากสสปะเงยบไปแลว

น นกขนมาไดวา ดเหมอนทานเมตตาฯ จะคลายๆ วางรปใหพระมหากสสปะ กบพระอานนท เปนคนละฝายกนใชไหม

แลวตรงน กคอทานเมตตาฯ จะบอกวา พระเถระทตาหนพระอานนทเหลานนเปนพวกเปนฝายของพระมหากสสปะ และพระมหากสสปะกรวมอยในพระเถระเหลานนดวย ใชไหม

ตรงน กเปนอนวาทานเมตตาฯ กผดพลาดอก ตอนตาหนกนน พระ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๘๘

๒๘๘

มหากสสปะกเงยบไปแลว ถาทานอย ทานกตองนงเปนประธานแบบไมเปนทางการ มเรองราวพดกน กตองกลาวถงทาน และกตองออกนามทานในฐานะเปนผใหญของทนน ไมใชพดขามทานไป (วนยมหลกใหอาปจฉาดวย)

ทน ถาจะจดแยกพระเถระทตาหนพระอานนทวาเปนฝายไหน กเปนฝายพระอานนทนนแหละ คอพดตามภาษาชาวบานวาทานจะพดกนใหเคลยร แลวพระเถระเหลานนแหละกประชมแบบหารออยกบพระอานนทตอไป โดยมพระอานนทเปนแกนกลาง (พระมหากสสปะไมอยแลว) ทานกรวมกนพจารณาเรองทจะดาเนนการกบพระฉนนะตามททรงมอบหมายเรองไวกบพระอานนทตอไป

นอาตมาไมตองเขาขางฝายไหน ไมไดอยฝายพระมหากสสปะ แลวกไมไดอยฝายพระอานนท และทจรง ทงสององคนน ทานกไมไดมฝายอะไรกน แตตรงขาม ทานสนทกนมาก อยางทเคยเลาแลว พระมหากสสปะมกจ กสงขาวตามพระอานนทมารวม พระอานนทจะไปสานกภกษณ กยงขอชวนพระมหากสสปะไปดวย

พดแบบไมเปนทางการวา ในลาดบพระมหาสาวก พระอานนทเปนนองตอลงไปจากพระมหากสสปะ ประมาณ ๘ อนดบ ทานสนทกนมาก เวลาเตอน พระมหากสสปะยงเรยกพระอานนทแบบนองสนทดวยกมารกวาทะ (เรยกเปนเดก) แลวพระอานนทกตองยอมรบกบทานแบบนองนนแหละ

ฝายทตรงขามกบทานเมตตาฯ กจะบอกวา เพราะทงสองทานสนทสบายใจตอกนมาก ในชวงสงคายนา เมอพระมหากสสปะมาแลว กจงแคทาหนาทประธานตามฐานะ แลวทานกมอบหรอปลอยใหเรองราวทวไปทงหมดอยในความดแลของพระอานนท เรองจรงกมเทานนเอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๘๙

๒๘๙

พระเถระอคตไหม ทตพระอานนท วาท าใหมภกษณ

ถำมแทรก: สงสยกนวาพระเถระทงหลายมอคตตอภกษณ จงตอวาพระอานนทททลขอใหภกษณไดบวช

พระพรหมคณาภรณ: ขอสงสยน ดเหมอนวาไดตอบหรอไดอธบายไปทหนงแลว คงตองยาในจดทวา เราตองมองกวางๆ วา พระเถระเหลาน ทานอยในสถานการณยคนนเวลานน ไมใชเราเวลาน เรานไมรสถานการณนนชดกบตว กมองกคดเอาจากแงของเรา ลองคดเผอใจมองใหเปนกลางๆ วา

ตามขอมลของเหตการณน หนง ตอนทตงภกษณสงฆนน พระพทธเจาไดทรงยบยงกอน และทรง

อนญาตดวยความระมดระวงมาก ถาเรามองในแงนกหมายความไดวา พระเถระเหลาน กมองไปตามเหตการณน วา พระอานนทน เปนเหตใหพระพทธเจาตองทรงมาทาสงทพระองคไมไดตงพระทยใหม หรอแมแตแควาพระอานนทไดทาใหพระองคตองทรงยากลาบาก กเลยถอวา พระอานนททาไวไมดในแงน กได พดภาษาชาวบานวาทาเรองรบกวนพระทย

สอง และเรากไมรวาสถานการณตอนนมา เมอมภกษณสงฆเกดขนแลว การพระศาสนาออนแอลงหรอแขงแรงขนอยางไร เราไมไดรวาโดยเทยบกนเปนอยางไร เรายงไมไดศกษาเพยงพอ วามผลกระทบอะไรแคไหน

ในแงดนน ดแน ดหลายอยาง แตมองแบบเปรยบเทยบ วาในแงสวนรวมของการพระศาสนา เชน ในแงของการอยในสงคมทพราหมณยงมอทธพลมาก และมลทธอนๆ ทจองจะเบยดเบยนอยน มนกระทบกระเทอนตอสถานะของพระพทธศาสนาอยางไรบาง

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๙๐

๒๙๐

แลวกในแงการภายในของสงฆะเอง ทมความสมพนธระหวางภกษและภกษณ เปนตน ทาใหออนแอลง ขดถวงใหเสยความคลองตวอยางไรไหม ดานไดกบดานเสย บวกลบกนแลว เปนอยางไร แมแตเปนสวนเสยทจายอม หรอจาเปนตองยอมรบในเมอสวนทพงไดนนเปนจดหมายสาคญ แตกตองพยายามกนใหเหลอผลเสยนอยทสด

ทงหมดนเปนเรองทเราจะพงศกษาถามโอกาส พระเถระเหลานนอาจจะมองสถานการณนน แลวกพดโดย

เปรยบเทยบวา สถานการณนทเกดมผลเสยตอสวนรวมแมแตบางแงบางอยางนน กเปนเพราะเหตทพระอานนทไดรเรมขนมา กเลยตอวาพระอานนทไปตามนน เรยกวาวาไปตามเหตการณ

เรากวางใจเปนกลาง เมอเราไมรแนชด เรากบอกวาเราไมรแน เราพดไดแบบเผอในแงทวา สถานการณจรงน มนอาจจะมไดอยางน อาจจะมไดอยางนน ซงเราไมไดไปเหนมาเอง แตรวมแลว เราจะเอาแงมมเดยวไปวนจฉยไมได เรายงพดไมไดวาทานอคตไหม ในเมอเรายงรเรองไมชด

อำจำรยมำรตน: ครบ อาจหมายถงวา นอกสงคายนาใชไหมครบ

พระธรรมปฎก: ออ หลงตวสงคายนาเสรจไปแลว กคอพระเถระทมารวมนนแหละ แตหมายความวา ไมใชเปนมตทประชม ไมใชตวการสงคายนา เรองชดอยแลววาจบการลงมตตางๆ ในสงฆกรรมไปแลว หลงสงคายนาเสรจสนแลว กคอนอกสงคายนานนแหละ

อำจำรยมำรตน: แตอย างนอยทพดนนกตองเปนพระอรหนต เพราะวาทกองคกเปน... พระธรรมปฎก: ออ ใช ตามเรองกเปนพระอรหนต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๙๑

๒๙๑

อำจำรยมำรตน: แสดงวา เราบอกไดไหมวา เราเชอวาเปนพระอรหนต เพราะฉะนนพดในทางอคตไมได เปนไปไมไดอยแลว

พระธรรมปฎก: ถาเปนพระอรหนตกมอคตไมได ไดพดเมอกวา เราไมสามารถจะไปบอกวาพระเถระเหลานทานมอคตหรออะไร เพราะเราไมไดไปรเหตการณกบทานดวยวา หลงการตงคณะสงฆภกษณขนมาแลว เหตการณเปนอยางไร มอะไรอก อนนทานกวาไปตามททานมอง หรอตามททวๆ ไปเวลานนมองกนในสถานการณนนวา เมอเกดภกษณสงฆแลว มนเกดผลกระทบตอสวนรวมอยางนๆ แลวทานกอาจจะมาตวาพระอานนทไปตามเหตการณทมองกนนน

แตใครจะมาตพระเถระเหลานน กแลวแตเขา ขอสาคญอยทวา พยายามศกษาใหชด ไมใชพดดานเดยวเอางายๆ

อำจำรยมำรตน: ครบ ถาผมเชอมโยงอนนกบสงททานเจาคณอาจารยเขยนไว ผมไมทราบวา ผมเขาใจถกหรอเปลา ทผมอางองถงหนงสอเงอนงานะครบ (หมายถงหนงสอ กรณเงอนง า: พระพทธเจาปรนพพานดวยโรคอะไร?, พ.ศ. ๒๕๔๔) ทเราเชอในเถรวาทดวย โดยเฉพาะผมกเชอวา อนนเปนพระอรหนต ไมมอคต ผมกตองตความเขาขางทานไวกอน ใชไหมครบ พระธรรมปฎก: อ อ จ ะ เ ข า ข า ง ห ร อ ไ ม เ ข า ข า ง ไ ม เ ก ย ว ส หมายความวา เรามองวา เราไมรวาในพทธกาลมอะไรเกดขนบาง

ถาพดถงพระอรหนต ทานกยอมไมวาใครอยแลว ใครจะวจารณทานวามอคต หรอไมมอคต ทานกยอมไมถอสา กแคชแจงไปตามทมนเปน แลวสาหรบอาตมาเอง ในเหตการณน อาตมากไมคอยสนใจเรองทใครวาใครมอคต หรอไมมอคต อาตมามแงทจะมองเรองนตางออกไป เดยวคอยบอก

เอาแงทคางเมอกนกอน ถาตามนน เรองมนกคอวา การตงภกษณ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๙๒

๒๙๒

สงฆน มผลกระทบกระเทอนตอความมนคงของพระพทธศาสนาอยางนอยในยคนน พดไปตามตรงของขอเทจจรงเฉพาะในแงนนกอน วามนมไหม หรอมบางไหม สวนในแงผลดจะมหรอไมมอยางไร ตอนนไมพดถง พดไปตามทเรองทแงนนมนมของมน (ยงไมหกลบกน) นหนงแลวนะ

อนน พระเถระทานอาจจะเอาทจดนวา พระอานนทนไดทาใหเกดสถานการณททาใหพระพทธเจาตองมาทาในสงทพระองคเหนอยวาจะกระเทอนตอความมนคงของพระพทธศาสนา แมแตอางแคอนน กอาจจะถอเปนจดทจะมาตวาพระอานนทได กหมายความวา เปนเรองทไดเกดขน กมาวากนไป นคอตอนเกดกรณเรมแรก

แลวตอจากนนเรากไมรวา เมอภกษณสงฆเกดขนแลวน มผลกระทบตอพระพทธศาสนาอยางไร อนนเราไมรแน แยกออกไปกอน แตเฉพาะตอนทเกดทตงขนนะ เราเหนไดวา พระพทธเจาทรงคานงเรองน ถกไหม เราเหนตรงนน ขนนกวาไปตอนหนง

ทน ถาคดตอไปกคอวา อาวแลวหลงจากเกดแลว มนกระทบจรงตามนนไหม ถาเปนอยางทพระพทธเจาวา กตองมผล เพราะพระองคทรงเหนอยแลววา เมอภกษณสงฆเกดขนน จะตองกระทบตอความมนคงของพระพทธศาสนา พระองคจงไดทรงเตรยมปองกนโดยทาขอบคนทาเขอนกนกนนารวไหล และพระองคกไดทาไปแลว เรากไมรวา ทวากระทบนนนะ ถาเราวาตามพทธพจน ทวาตองมนน มอยางไรบาง เราไมรแนชดลงไป ไมเหนรายละเอยด ใชไหม

อยางเรองทภกษและภกษณไปมาระหวางกน แลวชาวบานโจษจนโพนทะนา แลวกอาจจะมคนพวกทคอยจองหาเรอง ทาใหพระทงสองฝายตองคอยระวงกน แลวกเรองโฉระหวางภกษกบภกษณมากหลายกรณ ทเรา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๙๓

๒๙๓

พลอยไดรจากตนบญญตตางๆ ในพระวนย เหลานจะสอถงปญหาการสญเสยความเขมแขงมนคง อยางนอยความไมราบรนทเกดขนมาหรอไม เรากพดไดแคน แตกอยาลมดวยเรองทวาทาเขอนแลวนะ

ค ำถำมแทรก: (ฟงไมชด) พระธรรมปฎก: นเรากยงมาวนอยตรงนเองใชไหมวา ในแงมมทภกษณสงฆเกดขนน มนมเรองเปนขอทตองไมประมาทใหดมาแลวตงแตตอนทพระพทธเจาตง เพราะตามเรองทเลามาในพระไตรปฎกกคอวา พระพทธเจาทรงคานง หรอพดอยางภาษาสมยนกเหมอนกบวา ทรงเปนหวงความมนคงของคณะสงฆ กเทากบเตอนไวแลว

ไมใชหมายความวาพระพทธเจาจะไมใหตง แตหมายความวา พระองคใหรเลยวา การตงภกษณสงฆนจะกระเทอนตอความมนคงของพระพทธศาสนา แคนกเปนจดทเอามาวาพระอานนทไดถกไหม (ครบ) กหมายความวา พระอานนทนแหละททาใหพระพทธเจาตองทรงทาสงน คอทาการททรงเปนหวงและทรงบอกไววาใหระวงนะ ซงเปนการเตอนไวขนทหน งละ แลวก โยงตอไปสการเตรยมการปองกน คอการกระทาทพระพทธเจาตรสวาเหมอนเปนการทาคนทาเขอนกน นกเหมอนกบเปนวธการบอกหรอเตอนใหรวา อนนเปนเรองทตองไมประมาทใชไหม

เรองการตงภกษณสงฆทมอะไรยงยากลาบาก กเปนอนวา ตามเหตการณนน ตวเหตมาจากพระอานนท และทานกเอาจดนมาตวาพระอานนทได นคอแงทมหลกฐาน

ทน สวนทตอจากนน คอวา สบเนองจากการตงนน พอตงขนจรงแลวกระทบกระเทอนอยางไรบาง อนนเราไมรชด เรากบอกวา ถาเปนไปตามทพระพทธเจาตรส แสดงวาคงมการกระทบกระเทอนตอความมนคง

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๙๔

๒๙๔

แตมนะมแน คออยางนอย ตามพทธบญญตในพระวนยกเหนไดชด เชนทวา ภกษณเดนทาง พอไปตามลาพง กถกพวกโจรพวกคนรายขมขน ทาใหพระพทธเจาตองทรงบญญตสกขาบทวา ภกษณจะเดนทางไกลลาพงไมได ตองมภกษไปดวย

ทน พอมภกษไปดวย กปรากฏวา พอเดนทางไป พระผหญงผชายเดนทางดวยกน ชาวบานบางพวกทไมเลอมใส กโหเอา บอกวา นดส ผวเมยกน กตองบญญตขอจากดระมดระวงในการเดนทางดวยกนอก

แลวภกษณไปอยปา กถกขมขน พระพทธเจาบญญตไมใหภกษณอยในวดทไมมภกษแลวกตองบญญตไมใหอยปาอกดวย แลวภกษกตองมภาระเพมอกใชไหม กตองระวงตวดวย ทงตองเปนหวงภกษณ แลวกระวงความสมพนธระหวางกนเองดวย

เราตองมองวา สภาพในครงพทธกาลไมเหมอนสมยน พระไมไดอยประจาท พระจารกตลอด หรอจารกมาก ออกปา ออกดง บกเดยว ตอนนตองระวง ตองคอยดแลภกษณดวย

ถาดจากบญญตเรองทเปนมาน กพอเหนวา มภาระเกดขน คอ อยางนอยพระทางานแบบบกเดยวไมไดเตมทแลว ขนาดพระอบลวรรณาเถรยงถกขมขนเลย ชวตของภกษณ จะไปบกปาฝาดงอยางพระภกษกไมได แตชวตพระตามแบบเดมน เปนชวตทไปไหนไปไดใชไหม ตองคลองตวทสด มนกเลยมรองรอยของปญหาเหลานอย ซงเรากตองเอามาพจารณา คอวากนไปตามความเปนจรง เดยวจะยอนมาพดอกท

แตในแงของการทจะพงเออเฟอตอผหญงกตองคด แลวกมาถงจดทวาทาไมเราจะตองไปตดตนอย ไมม alternative (ทางเลอก) หรอ ความเปนไปไดอยางอนไมมหรอ หรออะไรอยางน มนนาจะคดอะไรกนหลายๆ อยาง แตอยากใหคณมารตนถามตอดกวา เรองยงคางกนอย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๙๕

๒๙๕

พระอานนทอปฏฐากไมดตรงไหน จบหนาท กมาปดบญชใหเคลยรกนท

อำจำรยมำรตน: ครบ จะขอถามอกทหนง ถาเปนภกษบวชเขามาแลว ตองพดถงททานเจาคณอาจารยเมอตะกบอกวาอกระดบหนงนะฮะ ถาผมเปนบคคลภายนอก ผมกดตามเหตผลททานเจาคณอาจารยอธบายเมอตะก แตถาผมบวชเขามาแลว ผมกตองเชอใชไหมฮะ อยางเชนวาในกรณนทวา เอ เปนพระอรหนต อคตไมได เพราะฉะนน ผมกตองเขาขางทานไวกอน เหมอนเขากลมแลว ผมกตอง loyal (จงรกภกด) ตอเขาใชไหมฮะ พระธรรมปฎก: ออ มนไมใชวาเขากลมแลวตอง loyal หรอก อนนนเปนเรองของจตสานกพนฐาน มาประสานกบความสมเหตผล การทเขาถอกนวาเขากลมแลวกตอง loyal นน กมเหตผล คอ คนทจะมารวมกลมเขากลมกน กคอเขาเหนชอบตรงกนอยางนนๆ แลว จงมาเขากลมกน ดงนน การทจะ loyal จงเปนไปตามเหตผลตามธรรมดานน แตจะเขาขางกน กไมใชใหไปทาแบบอคต ถาวาตามหลก กคอวาไปตามธรรม อนนกแยกแยะได

แตประเดนตรงนมนอยทวา การทตวจะบวชเขามาน กคอ ตวไดใชปญญาพนจพจารณาเหนดวยกบหลกการนแลว ใชไหม เพราะมฉะนน มนกกลายเปนการแสดงวา ตวเขามาดวยโมหะ โดยไมรเรอง ยงไมไดศกษากเขามา ทาไมไมศกษาใหชดเจนกอนละ เออ ถาสถาบนนมนไมด เรากไมเอาดวย เรากไมเขาตงแตตนแลว

เมอเราศกษาแลว เราเหนดวยวา หลกการนด เราพอใจ อยางนกหมายความวา เปนไปตามหลกการทควรจะเปนแทๆ กหมายความวา ตกลงฉนเหนดวยวา ชมชนนด หลกการนถกตอง ฉนเอาดวย กสมครเขามา กเขาสการยอมรบกตกาใชไหม

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๙๖

๒๙๖

ทน ถาหากวา ในระดบพนฐานน ตวเขามาแลวกลบไมเหนดวย อาว กทาไมไมศกษาเสยกอนละ สมครเขามาทาไม ใชไหม มนกผดแลว กลายเปนคนชนดทวาเขามาดวยโมหะ เออ ส งทตวเองจะทา ทาไมไมศกษาเสยกอน การทตวเขาไปยอมรบอะไร กคอตกลงแลว ไดศกษาแลว เหนดวยแลว อนนกระดบหนง

แตตอนทศกษาน เรากมการพดไดในแงตางๆ วา เออ มนจะเปนไปอยางนไดหรอเปลา หรออะไรอยางนน แตกตองวากนเปนกลางๆ ไมใชวาเอาอะไร อยางทเขาเรยกวาตงสมมตฐานไปแลว กตองพสจนใหเปนอยางนนใหได หรอเอาความคดของตวตงเปนเปาไวกอนวาจะใหมนเปนอยางนน แลวกจะดงอะไรๆ เขามาอนน ใหเปนอยางน ขอสาคญมนอยตรงน

สวนการจะวจารณอะไรๆ ไมเหนเปนเรองททานจะตองถอสา ถาจะวจารณทาน กวจารณไป ขอสาคญอยทตวเรามความเปนธรรมหรอเปลา เชนแนใจวาเราทาดวยความรจรง การกระทาจะสอในตวเองวา ตวผวจารณนนเปนอยางไร

เอาละ ถาไมมอะไรอกในเรองน กขอยอนไปในจดทพดคางไวเมอก คอ เรองทวาพระเถระมอคตหรอเปลา ทมาวาพระอานนททาไมดอยางนนอยางน (เรองทเขาใจวนวายกนไปถงกบวาเปนการปรบอาบตพระอานนท) รวมทงหมด ๕ ขอ อนนดรวมดวยกนทงชด วาททานเลาไว มสาระอยทไหน มจดมงอะไร หรอตวประเดนคออะไร

ขอใหระลกวา การทาสงคายนาเปนเรองสบเนองจากการปรนพพานของพระพทธเจา เปนเรองเกยวกบพระพทธเจานนเอง คอปรารภพทธปรนพพาน จงมารวบรวมคาสอนของพระองคไวไมใหลบเลอนสญหาย

ทน พอทาสงคายนาเสรจ (ในเรองชดเจนวาจบสงฆกรรม การลงมตเสรจไปแลว และไมมญตตอนใดอก) พระมหาสาวก เชน พระมหากสสป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๙๗

๒๙๗

คงออกจากทประชมไปแลว เพราะหมดหนาทแลว หรอพระเถระทงหมดอาจจะออกไปจากทประชมนนแลว

ตอมา กมอกเหตการณหนงทสบเนอง (อถ โข) คอพระเถระทงหลาย ไมทราบวาเทาใดและทานใดบาง อยพรอมหนากบพระอานนท จะในทเดม หรอยายทไปแลว กไมทราบแน แตคราวนมพระอานนทเปนจดรวม

พระเถระทงหลายกมาพดกนถงการทาหนาทของพระอานนทในการเปนอปฏฐากของพระพทธเจา แลวกยกเอาเรองทพระอานนทเองนนแหละเลาในทประชมสงคายนา ซงทกรปไดฟงดวยกนในตอนสงคายนานน (มเรองเดยวทไมพบชดเจนลงไป คอเรองทวาพระอานนทขณะเยบผาสรงนาฝนของพระพทธเจาไดเหยยบผานน)

พระอานนทเลาวา ตอนนนทานทาอยางนนๆ แลวพระพทธเจาตรสวาดงนนๆ เชน ตรสวาอานนท เธอพลาดไปเอง ฟงแลว กมองไดวาเปนขอบกพรอง โดยเฉพาะดวยความเคารพในพระพทธเจา กมงไปทเรองซงเปนการรบกวนพระองค วาพระอานนทไดทาใหเกดความไมคลองไมสะดวกอะไร ทเปนความไมเหมาะไมควรหรอบกพรองในการทาหนาทอปฏฐากนน

นก คอ เปนการพจารณาเรองเฉพาะระหว างพระอปฏฐากตอพระพทธเจา คอมองทการกระทาตอพระพทธเจา ไมใชพจารณาเรองนนๆ เมอเหนวาเปนการทางานบกพรอง กยกขนมาบอกใหพระอานนทรบวาไดทาไมเหมาะ ทาไมไดด ไมเรยบรอย หรอไมสมบรณ ในกรณนนๆ

พระอานนทบอกวาทานไมเหนวาจะไดทาบกพรองอะไร แตเพอเหนแกทานเหลานน กยอมเชอ ยอมรบ แลวกจบเรองไป

รวมแลว ขอทเหลาพระเถระวาพระอานนททาหนาทไมเรยบรอย ทานพบกนแค ๕ ขอ และเปนการกระทาเลกๆ นอยๆ ทงนน (ในเรองทใหญกได)

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๒๙๘

๒๙๘

เรองน สรปแลว กกลายเปนการแสดงใหเหนวา พระสาวกทงหลายเคารพพระพทธเจามากเพยงไร เอาใจใสคานงไมตองการใหมอะไรรบกวนแมแตนดเดยว และพรอมกนนนกเปนการเชดชคณความดของพระอานนทวา ทานปฏบตหนาทอปฏฐากมาแสนนาน ไมมอะไรบกพรองเปนเรองเปนราวเลย เพงหากไดแคเรองหยมหยมนดเดยว

เมอทาเรองทเหมอนวายงคางๆ แคลงๆ อยบาง ใหโปรงโลงไปแลว กเหลอแตความดทเตมเปยมของพระอานนทใหทกทานสบายจตสนทใจ

แลว ‚อถ โข‛ พระอานนทกหารอกบพระเถระเหลานนในการทาภารกจเรองตอไป คอการลงพรหมทณฑพระฉนนะ แลวกจบ

(ถาใครบอกวา พระมหากสสปบรหารการคณะสงฆตอจากพทธปรนพพาน กมองไมเหน นอกจากทาหนาทประธานการสงคายนาเทานน แตเหตการณตอนนทเพงจบสงคายนา กลบทาใหเหนวา พระอานนทนเองเปนหวหนาองคจรงทดาเนนกจการของสงฆะตอมา)

แทรกนดหนง ถามองเปนเรองอคตกนอยางทบางทานวา เดยวพวกวาอคต กอาจจะตองมาเถยงกนเองตออก เชน ทวาพระเถระทงหลายไมพอใจทมการบวชภกษณ ทน ถาพระมหากสสปมาอยในทนนดวย หรอทานไดทราบขาว ทานกคงอยขางพระภททกาปลาน และพระมหากสสปกอาจจะคดคานหรอตาหนพระเถระเหลานน

พระภททกาปลานคอใคร ขอทบทวนอกทวา พระภททกาปลานคอภรรยาของปปผลมาณพกอนออกมาบวชเปนพระมหากสสป

สองสามภรรยาน ปรกษาตกลงออกบวชพรอมกน โดยมาแยกจากกนระหวางทาง เพอตางคนตางไปเขาสวถชวตพรหมจรรยของนกบวช และเมอบวชเปนภกษณและบรรลอรหตตผลแลว พระภททกาปลาน กลาวชนชมวา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๒๙๙

๒๙๙

ทานไดพระมหากสสปเปนกลยาณมตรในการบรรลธรรมนน และกลาวคาวาพระมหากสสปเปนพทธทายาท

นกคอเครองเตอนสตวา ถาสรปอะไรงายๆ ถาแคคดเอา คดเดากนไป เรองกตกนนวเนย เรมตน ควรคนหาขอมลใหพรอมพอ ใหชดเสยกอน ไมควรเอาแคจบโนนชนน ไดตรงนนนด ตรงนหนอย แลวกผกเปนเรองเปนราวขนมา ทาใหสบสน เวลาสรางปญหานน ทางาย แตเวลาแกไข ตองใชเวลายาวนาน

อำจำรยมำรตน: ครบ อกสองขอนะครบ พระธรรมปฎก: เจรญพร

เถรวาทจากศรลงกา ไปเมองจนสบกนมา พอจะยอมรบวายงเปนเถรวาทไหม

อำจำรยมำรตน: ในพระวนยไมไดบอกไววา ภกษณททาพธอปสมบทใหผหญง ตองเปนภกษณเถรวาทลวน เพราะวาในสมยพทธกาลยงไมไดแตกแยกเปนนกายหรอเปนสาวกยานกบมหายาน ใชไหมครบ แลวกตามทอาจารยทานหนงเสนอเหตผลวา มหลกฐานวา มภกษณจากศรลงกาไปทจน เมอพทธศตวรรษท ๑๐ และสบทอดสายอปสมบทตอเนองมาจนกระทงปจจบนน และอาจารยทานนกบอกวา ปาตโมกขธรรมคปตของสายอปสมบทนมความคลายคลงมากกบเถรวาทใน ๓๑๑ ขอ ยงไปกวานน นกายธรรมคปต กมขอมากกวาดวยซา

คาถามทมอยทมนขด มนเปนเรองนานาสงวาสหรอเปลา หมายถงวา เทาทเหน สมมตวาเปนเรองจรงทเขาสบทอดมาไดอยางน และกสมมตวา

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๐๐

๓๐๐

ปาตโมกขธรรมคปตคอนขางตรงกบปาตโมกขของเถรวาทใน ๓๑๑ ขอนน หมายถงวา ศลมนตรงกน หมายถง มนเปนศลสามญญตา กนาจะขดกบทฏฐ-สามญญตาหรอเปลาครบ หรอเปนคนละเรอง อนนผมยงไมเขาใจนะครบ เรองนานาสงวาสนะครบ พระธรรมปฎก: เจรญพร กไมเปนไร คอ คาถามของอาจารยทานนนขดตวเอง ขดตวเองอยางไร กทานบอกวา สมยพทธกาลไมมเถรวาทมหายานนะ จงไมควรจะตองมาจากดเฉพาะเถรวาท ถาอยางน จะตองไปถามตอนทสองทาไม จะตองไปรอภกษณทไปจากลงกาทาไม กไมตองคานงแลวเรองเถรวาท เพราะตอนแรกอาจารยทานนนบอกวา ในสมยพทธกาลไมมเถรวาทมหายานใชไหม (ใช) เพราะฉะนนภกษณมหายานกได อาวแลวจะไปพดถงภกษณลงกาไปเมองจนทาไม ไมตองแลว

ถาเอาตามคาถามตอนแรก อาว กภกษณมหายานทไหนกไดส ถาอยางนน จะตองไปถามตอนทสองทาไม

การททานถามตอนทสอง กแสดงวาทานยงคานงถงการเปนเถรวาทอยอก ถกไหม (ครบ) จงบอกวามภกษณเถรวาทจากศรลงกาไปจนโนนอก ถาถามอยางนกจะกลายเปนวายงมความสบสน ทนเรากตอบเปนขนๆ

ขนท ๑ กคอวา เถรวาท และมหายาน จะมไดอยางไรในสมยพทธกาล เราตองมองอะไรตามเปนจรง คอ ในสมยพทธกาล พระพทธเจายงอย มอะไรเกดขน พระองคกวนจฉย แตถงอยางนนกยงเกอบจะแตกเลย เพราะพระเทวทตเกอบจะไปตงใหมเลยใชไหม (ครบ) มนกเกอบจะมนกาย แตมนมไมได มนกยตไป เพราะแกปญหาตก

ทน เรองแตกนกายนน กเปนเหตการณทางประวตศาสตร เพราะวาเมอพระสงฆรกษาธรรมวนยไวอยางน และมอกกลมหนงไมเอาดวย กแยก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๐๑

๓๐๑

ความเหนแยกขอปฏบตไป มนกตางกนไป เกดเปนนกาย มนกเปนเรองของความเปนจรงตามเหตการณในประวตศาสตร กแยกออกไปๆ จะใหเปนเหมอนในพทธกาลไดอยางไร แตสงทเกดแลว มนกเกดแลว เราถอยกลบไปอยในพทธกาลไมได

ขนท ๒ ลกลงไปอก วากนทสาระ คาวา “เถรวาท” คออะไร เราไมตองไปตดตวถอยคา มนเปนเพยงถอยคาทเรยกระบบ หรอ tradition อนหนง บอกวาการรกษาแบบแผนอยางน เรยกวา เถรวาท กเทานนเอง เปนเพยงคาสอความหมาย

ทน คาสอความหมายกสอไปถงตวสภาวะความเปนจรง ในขนน เถรวาทกเปนชอทใชเรยกระบบทรกษาพระธรรมวนยดงเดมอยางเครงครด หรอตรงตามทพระพทธเจาทรงแสดงไวและบญญตไว โดยไมยอมแกไขเปลยนแปลง

โดยเฉพาะในกรณน คอรกษาวนยแทของเดม น ตวแทของเถรวาทอยตรงน หมายความวาวนยเดมทพระพทธเจาวางไว ๓๑๑ ขอ ก ๓๑๑ ขอ จะลดหรอจะเพม จะลงเปน ๓๑๐ หรอขนเปน ๓๑๒ ขอ กคอไมเปนอยางเดมแลว ใชไหม เปนอนวา สาระอยทวนยทเถรวาทนนรกษาไว

ทนกมาบรรจบกบระบบทมชอวาเถรวาทอกทหนง กหมายความวา วาตามหลกการนน ถาวนยนนมการเปลยนแปลงผดแปลกไป จะกขอกตาม กคอตางไปจากเถรวาท หรอวาตามคาจากดความ กคออนนนกลายเปนไมใชเถรวาทไปแลว ใชไหม หรอจะพดอกอยางหนงกไดวา กลายเปนไมใชวนยเดมททรงบญญตไวนนเอง

ขนท ๓ วาโดยขอเทจจรงของเหตการณในประวตศาสตร (เทาทเราร หรอมมาถงเรา) ทบอกวา สงฆสายน ทเปนเถรวาทคอถอหลกการน ยดถอหลกปฏบตอยางน อนนกโยงกบขนท ๒

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๐๒

๓๐๒

อานดประวตความเปนมาในอดต กจะเหนชดถงการแตกแยกเกดเปนนกายตางๆ แคถอวนยมทฏฐในขอบญญตตางกนนดเดยว ถอทฏฐในหลกธรรมตางกนเลกนอย แตเปนเรองสาคญ กแยกนกายกนแลว ไมรวมอโบสถสงฆกรรมกนแลว

อยางเรองทมสงคายนาครงท ๒ (วนย.๗/๖๓๐/๖๙๗) ใน พ.ศ. ๑๐๐ ภกษวชชบตรถอขอปฏบตทางวนยตางไป ๑๐ ขอ เรยกวาวตถ ๑๐ ประการ กแยกกนแลว ดงทถอกนวา เปนจดเรมทมาเปนเถรวาท กบมหายาน และขอวนยทเกดเปนปญหานน ถามองในสายตาของคนไมนอย กจะเหนวาเปนเรองในระดบของสกขาบทเลกๆ นอยๆ เทานนเอง แตเถรวาทกคอเถรวาท คอถอตรงตามพทธบญญต และกเพราะเหตนนแหละ จงเปนเถรวาท

แลวตอมา กมการแยกออกไปอกๆ อยางทวา ถงสมยพระเจาอโศกมหาราช ตอนสงคายนาครงท ๓ พ.ศ. ๒๕๐ มถง ๑๘ นกาย บางนกายทแตกออกไป มความตางนอยขอกวาในสมยสงคายนาครงท ๒ เสยอก

เราไมควรไปคดมองคดแยกวานนฝายไหน พวกไหน มาชวยกนมองไปตามขอมลขอเทจจรงทเปนหลกฐาน จะตามประวตศาสตร ตามคมภร หรออะไร กวาไปตามนน (ไมใชฉนวา)

อยางธรรมคปตกน ททางบาลเรยกวาธมมคตตกะ กชดเจนวาเปนอาจรยวาทหนง ไมใชเปนนกายยอยของเถรวาท และไมไดแยกตรงออกไปจากเถรวาทดวยซา คอ ในพทธศตวรรษท ๒ มสองอาจรยวาทแยกออกไปจากเถรวาท คอ วชชปตตกวาท กบมหสาสกวาท แลวจากมหสาสกวาทนน จงแตกออกไปอก ๒ อาจรยวาท เปน สพพตถกวาท (สรวาสตวาท ) และธมมคตตกะ (ธรรมคปตก) ทวาน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๐๓

๓๐๓

นแหละ กเปนธรรมดาส เมอเขาถอหลกการอยางน เขากตองปฏบตไปตามหลกการของเขา ธรรมคปตกเขากไมยอมรบเถรวาท เขาถงไดไมมาอยดวย และเขาจงไดแยกออกไป แลวจะใหเถรวาทไปรบอาจรยวาทโนนนจนกระทงมหายานไดอยางไรละ ถาเขาไปรบอาจรยวาทโนนนหรอรบมหายาน เขากถกถามวา คณเปนเถรวาทหรอเปนอะไรแน ใชไหม เออ อนนเปนการอางทไมสอดคลองกบความเปนจรง

แลวนกเปนตวอยางของวธปฏบตทอาตมาวา ตอนนเรากาลงพดถงวา หนง หลกการเปนอยางไร สอง เมอวาตามหลกการนน เรองหรอกรณทกาลงพจารณาจะเปนอยางไร นเรามาถงขนน

สวนตอน สาม ทวา แลวเราจะเอาอยางไร ตอนน อาตมาไมเกยวแลว เมอไดความรแลว กไปวากนเอาส หรอถาเอาตามทอาตมาเคยเสนอไว กบอกวาใหมาพรอมใจพจารณารวมกน

นแหละทวา พอถามความคดเหน อาตมาเหมอนกบไมม คอบอกวา คณกไปคดเอาส หรอไปพรอมเพรยงสามคคกนคด กยงด

ออ ตรงนมขอสงเกตนะ ดคลายๆ วาเถรวาทนมทาทลกษณะจตใจแบบนกกฎหมาย สวนมหายานมทาทลกษณะจตใจแบบนกปรชญา อะไรทานองนน คณมารตนจะวาอยางไร ลองพจารณาด

แลวทคณมารตนถามในแงสลสามญญตา และทฏฐสามญญตาน กเปนคาถามทแยบคาย แสดงวาทานผถามรแงมมในเรองนไมนอยเลย

เมอใหตอบ กตองบอกไปตามหลกวา ถาถอสกขาบทไมเทาไมตรงกน แลวกยดถอความเหนของตวในการปฏบตอยางนน กคอขดกน ไมลงกนทงสลสามญญตา และทฏฐสามญญตานนแหละ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๐๔

๓๐๔

จะตกลงอะไร หาความรกนใหแนใหชด ไมมวมาขดกนอยแคความคดเหน

อำจำรยมำรตน: เชอมโยงกบนานาสงวาสไดหรอเปลาครบ ตามหลกเถรวาท พระธรรมปฎก: ออ ไดส แลวอนนอาตมาวาซบซอนกวานน อนนนเปนการพดกนงายๆ ไป เรองมนเยอะ คอ เปนเรองซอนๆ ตอกนแบบทวา พออนนมาแลว อนโนนกมาตออก จงตองพดหลายชน กเปนอนวา ทานอาจารยนกยงตดใจเรองจะเปนเถรวาทอย เพราะยงตองการโยงไปถงเรองทวา ภกษณมาจากศรลงกา ยงตองการสบตออยใชไหม

แตทนคาถามของเขาไมสอดคลองกน ตองแยกใหชด ขนท ๑ วา ไมตองมนกายเลย เอาอยางนไหม ขนท ๒ วา ถาเมอยงเอานกาย จะเปนนกายไหน จะเปนเถรวาทใชไหม ขนท ๓ วา ถาตกลงเอาเถรวาท ภกษณเถรวาทยงมยงเปนไดไหม กตองวาเปนขนๆ อยางน นปนกนไปหมด ทนในแงของตางนกาย วาเถรวาท หรอมหายานน กอยาไปตดชอส

ตองรวา ชอหรอศพทเปนเพยงสอความหมาย เปนตวแทนของระบบ ของเหตการณ หรออะไรอยางหนง หมายความวา สายน tradition น เขาถอหลกการ มระเบยบขอปฏบตอยางน เขากเลยทาอยางน และเขากมชอวาเปนเถรวาท ถาเขาไมทาอยางน เขากไมเปนเถรวาท กเทานนเอง คณจะไปรบเรอยเปอยไดอยางไร

ชอเถรวาทนน เขาใชสาหรบเรยกระบบหรอการถอหลกการอยางนนๆ แลวเราจะเอาแตชอวาเถรวาท แตไมทาตามหลกการอยางนน จะเรยกวา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๐๕

๓๐๕

เปนเถรวาทไดอยางไร ใชไหม แลวถามหายานแบบนนๆ ทาอยางเถรวาท แลวจะเปนมหายานแบบ

นนไดอยางไร ทน การทมมหายาน มเถรวาท กรกนอย และกยงสามารถพดไดวา

ตางกนอยางไร เรากตองรความจรงตามทมนเปน จะไปอางวาสมยพทธกาลไมเหนมเถรวาท-มหายาน อาว กเดยวนมนมแลวน แลวถาอกคนหนงมาพดวา กอนพทธกาล ไมเหนตองมวนยเลยน จะบอกเขาวาอยางไร เออ นจะกลายเปนวาไมอยในโลกแหงความเปนจรง คณนรศ: ทานเจาคณอาจารยครบ แตถาเกดวากนตามสภาวะสงคมนะ ถาเปนพระยหอเถรวาทในสงคมในราชอาณาจกร มนกจะมเรองของอาณาจกร เรองของกฏหมาย เรองของการปกครอง มาครอบคลม มากระทบกบสถานภาพทเขาจะได เชนความเปนแมชอะไรอยางน ตรงนนมนอาจเปนเหตผลไดไหมครบวา พระยหอเถรวาทอยางนอยกมสถานภาพอนหนง ทสามารถเผยแผอะไรไดประสทธภาพมากยงขน พระธรรมปฎก: ออ อนนนเปนอกประเดนหนงแลว หมายความวา ถามภกษณสงฆขนแลว จะมประโยชนดขนไหม ในแงการเผยแผเปนตน อนนนอกประเดนหนงเลยนะ ตองแยกไปเลย คณนรศ: คอ ผมกาลงมองวา มนเปนสถานภาพของเถรวาท เพราะถาเกดราชอาณาจกรน ทคนยอมรบเถรวาทน พระยหออยางน ....???? พระธรรมปฎก: เอาละ ทนเขาใจคาถามของคณนรศแลว เมอกน ฟงไมถนด เลยวาไปคนละเรอง พดงายๆ กคอสถานภาพตามกฎหมาย แลวกอาจจะมสทธอะไรตางๆ พวงตามมาดวย อยางนอยกไมเกดปญหากบบานเมองในแงทอาจจะไมถกตองตามกฎหมายอยางใดอยางหนง ซงจะทาใหเปนปญหาขนมา

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๐๖

๓๐๖

เรองนคงเปนไปในลกษณะทวา ทางการปกครองคณะสงฆรบรอง แลวอกดานหนงทางรฐกอาจจะเขามาสนบสนนกจการอะไรตางๆ แงนกเปนไปได แตคดวาอยนอกขอบเขตทอาตมาจะพด อาตมาไมไดอยในวงการปกครองของคณะสงฆ นอกจากเปนเพยงเจาอาวาสวดเลกๆ วดหนง แลวกอยนอกวงราชการ จะพดไป กจะไมชดเจนพอ ขอผานไปดกวา

คณนรศ: คอ ผมมองในเชงวา ถาเปนอาจารยคนน และเขามาในพระยหอน กจะมาสประเดนทวา ทาไมยงตองมเปนนกาย เพราะตราบใดถาสมมตวา ผมบอกวา โอเค ผมบวชมหายาน แตผมจะสอนแบบเถรวาทน ถาอยางนจะไดไหม ทางเถรวาทจะยอมไหมวา สมมตวา ผมบวชมาจากมหายาน แตผมศรทธาในเถรวาท แตในตวศล ผมไมสามารถเขามาในนได แตผมจะดงคาสอนมาทงหมดน เพอทจะสบทอดตอลงไปน พระธรรมปฎก: ออ อนนใครจะไปหาม ไมมปญหาหรอก แมแตคฤหสถกยงสอนได ทานเลอมใส ทานกสอนไปส ทานกบอกไปตามตรงวา ตวทานนน ในรปแบบทานเปนมหายาน แตทานเลอมใสในคาสอนของเถรวาท ทานกสอนไป ไมมปญหา

ถงทานจะไมบอกอยางเมอกกได คอไมบอกวามาเลอมใสเถรวาท กวาไปตรงๆ เทานนวา เถรวาทสอนเรองนวาอยางนๆ แลวกไมตองไปตาหนตเตยนอะไรทางมหายาน อนนไมมปญหา ถาจะเปนปญหา กทางดานหมคณะของทานเองนนแหละ คอไมมาเขาขายของปญหาทเรากาลงพจารณา

ขณะนเรากาลงมปญหาในเรองของการบวช ท ตวการบวช กเปนอนวา ถาหากวาการบวชเปนของมหายาน และถาทานถอวาทานเปนมหายาน กไมเปนไร กเปนมหายานเสยแลว กหมดเรอง และกเปนอยแลว เปนมหายานกไมมปญหาอะไร แลวทาไมจะตองมาดนรนเปนเถรวาทอกละ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๐๗

๓๐๗

จะดนรนไปทาไม เมอตวเองบอกวา ไมแบงแยก จะเปนอยางไหนกไมสาคญใชไหม คอ ไปๆ มาๆ ปญหาอยตรงไหน อยทความไมชดเจนหรอเปลา ไมชดเจนแมแตกบตวเองใชไหม คาถามอะไรตางๆ จงไดขดกนเอง

กตองยอนกลบมาทเกานนเอง คอ ตองวาไปตามความเปนจรง คอวา เมอจะเอาเถรวาท เรากตองมองในแงของเถรวาท วาม tradition มาอยางน ถอหลกการอยางน มระบบการปฏบตอยางน

ทนมองโดยรวม tradition ของเถรวาทน กอาจจะมจดออนอยบาง แตมนมแงดทวา ถงจะอยางไรกตาม กยงรกษาหลกเดมไวไดดทสด ถาจะมจดออนอย เชนในดานการปรบตวเขากบยคสมย ทานกยงเหนในแงทวา กเอาละ หกลบกนแลว สวนดทรกษาไวสาคญกวาสวนทจะเสยไปบาง เรายอมสละตวและเสยบางอยางไปบาง กเพอรกษาอนทสาคญยงใหญนไว นเปนการพจารณาในแงทไมยดตวเอง ไมเหนแกตวเลยนะ

ทนกกลายเปนวา เราจะเอาเหตผลไหน เราจะเอาประโยชนสวนไหน แลวกไมตองมาวากน ในแงทวาลาเอยงหรอไมลาเอยง กไมรจะเอาใครมาลาเอยง เปนเพยงความตรงไปตรงมา จงไมตองพดถง

พดแตเพยงวา หลกการของเถรวาทเปนอยางน เราจะเอาดวยไหม ถาเราไมเอา เรากบอกวาเราไมเหนดวยกบหลกการของเถรวาท หลกการของเถรวาทคานงถงประโยชนสวนน แตเราเหนวา ประโยชนสวนนควรสละเสย ควรเอาประโยชนสวนนน อะไรทานองน เรากไมเอาดวย เรากบอกวา ถาอยางนน ฉนเปนมหายานดกวา กไมวาอะไรกน กเปนเรองของความตรงไปตรงมา และกไมมวมาคดเอาแตตวเปนหลก

ทนกมเรองทตองคดหลายขน อยางเรองทวา มภกษณศรลงกาไปเมองจนจงมเถรวาทสบตอมา อาว ทานกยงไมไดวาอะไรน อาจจะเปน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๐๘

๓๐๘

เพราะตวไปโวยวายกอนกได คอ ไปทาใหเกดปญหา เขากยงไมไดบอกวา เขาจะไมเอาหรออะไร

กเอาหลกฐานมาแสดง บอกวา ขาพเจาไดไปสบทราบมาน มพระสงฆเถรวาทจากศรลงกาไปเมองจนและสบตอกนมา กแสดงประวตใหชด วาสบตอกนมาอยางไร ยงมนคงดอยหรอ มนกลายไปเสยแลวหรอยง ยงเปนเถรวาทอยไหม หรอวาไปอยในถนมหายานกเลยกลายเปนมหายานไปแลว อะไรทานองน

ทวามา กเปนขอทควรพจารณาทงนน ซงฝายทเราเรยกวาเถรวาทกยอมมสทธทจะพจารณา เรากตองใหความเปนธรรมแกทาน และพระเถรวาทจานวนมากกไมไดปดตว กยนดทจะรอรบฟงคณ บอกวาคณกเอาหลกฐานมาแสดงนะ เราจะไดมความมนใจดวยกนนะ กจะไดสบายใจ ไมใชไปฝนใจทานวา ตวฉนวาอยางน คณตองเหนดวยนะ

อาตมาวา ตองใหโอกาสแกทานในการทจะรกษาหลกการของระบบทเขาเปนอยางนน แลวทน ๑. เรากแสดงขอมลใหชดเจน ๒. มาพจารณารวมกน คอยๆ พด คอยๆ จา คอ ทานกไมไดปด แตเปนไดวา บางองคทานอาจจะปดโดยอคตอะไรกตาม ฉนทาคต โทสาคต โมหาคต ภยาคต มนมไดหลายอยาง แตวาทานทมองเปนกลาง ๆ กม และอกอยางหนง บางทานกอาจจะปะทะเสยกอน กเลยเกดความไมยอมรบ หรอทาใหเกดอคตจากการปะทะนน

เราคอยๆ พด คอยๆ จา กใหเขารเขาใจส เพราะเขาไมไดรเรองมาดวย กเขาอยเฉยๆ อยๆ คณกจะเอา แลวคณจะมาบอกใหเขาทาอยางทคณตองการ คณกตองชแจงใหทานรวา เออ เรองมนเปนมาอยางนๆ ใชไหม หนาทของทานเหลานนกคอ ตองแสดงใหชดวา มภกษณเถรวาทจาก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๐๙

๓๐๙

ศรลงกาน ไดเดนทางไปเมองจน และสบตอกนมาอยางนๆ ใหทานมนใจ และจะมขอตดขดตรงไหน กมาพจารณาดวยกน

ปญหาทจะขนมาใหพจารณากเชนวา เออ อาจจะเปนไดวา ภกษณเถรวาททสบมาในเมองจนจากศรลงกานน มนกลายไปเสยแลว มนไมรกษาอยอยางเดม เชนวา ตวสกขาบทมอยจรงในคมภร แตในการปฏบตทเปนอยในสวนสาคญไดเปลยนไปแลว แลวยงไปอยในหมมหายาน กมทางผนแปรเยอะ ใชไหม

แลวปญหาทจะมาอก กเชนวา เอ ภกษณตองบวชในสงฆสองฝาย ทนสงฆทบวชน สงฆฝายภกษณเปนเถรวาท แตสงฆฝายภกษเปนสงฆมหายาน แลวทางนจะยอมรบไดไหม อะไรอยางน มนกเปนเรองทตองพจารณาทงนน กยกมาใหพจารณากนตามขอมลทเปนจรง เปนอยางไรกเปนอยางนน กแสดงไป ไมตองเอาอารมณ ไมตองเอาความตองการของเรามาเรยกรอง เรากบอกวาวตถประสงคเปนอยางน เปนไปไดไหมจากขอมลความเปนจรง เหตการณสถานการณทเปนมามวาอยางน กแสดงไป

แลวทนกโยงมาทคณมารตนวา คอเรองทฏฐ ออ เรองทฏฐกเปนไปไดอก ทานกมสทธทจะพจารณาวา แนวคดคาสอนทคณรบมา หรอยดถออย จะเปนอนตรายไหม ถายอมรบเขามาแลวกอความยงยาก ปญหาเรองนกเปนเรองใหญเหมอนกนนะ เชน เกดไปเอาหลกนกายสขาวดมาสอนวา ใหสวดมนตออนวอนตอพระอมตาภะวนละจานวนเทานนเทานครง มนกเปนปญหาได ใชไหม (ครบ) ทานกตองคดเหมอนกนนะ ตองใหสทธทานนะ

ไปๆ มาๆ เรองเยอะเหมอนกน ตงแตเรองนานาสงวาสในทางวนยไปเลย มทงเรองสลสามญญตา และทฏฐสามญญตารวมอยในนนดวย

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๑๐

๓๑๐

สงทมอย อยาลมท าใหด เรองเกาจะฟนใหม อาจมทางเลอกหลายวธ

อำจำรยมำรตน: ขอถามอกครงหนงนะครบ ไมทราบวาจะเขาใจผดหรอเปลา ถาสมมตวา ทอาจารยทานนนอางถงนนเปนจรงนะครบ ในเรองของการสบทอด และสายเถรวาทเขาไปอาศยมหายานเพอบวช และทบวชนน อาจารยทานนนบอกวา ๓๑๑ ขอ มความคลายคลงกนมาก คอ ศลคอนขางตรงกน และทมปญหากคอ อปชฌายฝายสงฆ กคอ มหายานใชไหมครบ อนนเปนปญหาใชไหมครบ พระธรรมปฎก: เจรญพร กเปนปญหาได มนเปนปจจยตวหนงทจะตองพจารณา เพราะวาสงฆแมแตในเถรวาทดวยกน กยงแยกอปสมปทาวงศ ดทพระภกษนแหละ ไมตองไปถงภกษณหรอก

อำจำรยมำรตน: หมายความวา ธรรมยต กบมหานกาย ใชไหมครบ พระธรรมปฎก: ใช นเปนตวอยาง และอยางในลงกากมตง ๓ นกายใชไหม ถาถอเอาเรองนเปนเรองใหญ กมปญหาตดขดอก ซงเรากตองมองวา มนเปนปญหาตดขดทสวนไหนแงไหน ไมใชพดคลมไป กคอวาไปตามความเปนจรงของเรองนนแหละ มขอมลความจรงอะไรกเอามาแสดงกนไป คอ พดกนตรงไปตรงมา ตามทมนเปน พอดกบความจรง เอาแคน

อำจำรยมำรตน: ครบ พอด ผมเจอพระรปหนง ทานบอกวา ทานคยสนทนากบทานเจาคณอาจารยวา ทานเจาคณเสนอใชคาวา “ภาวกา” อะไรอยางน จรงหรอเปลาครบ พระธรรมปฎก: ออ อนนนนานแลว คอวา พดมาตงแตสมยกอนโนน เมอยงไมมการพดถงเรองภกษณ จนอาตมาเองกหางไปแลว เอาละ เมอ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๑๑

๓๑๑

คณมารตนพดขนมากดแลว เทากบชวยสะกด ตอนน เรองความเปนไปไดในการบวชภกษณมหรอไม นเรองหนง

แตสาระหรอตวหลกการกคอ เราอยากจะใหมโอกาสแกสตร ทนความเปนไปไดมทางใดบาง เรากมาชวยกนคด เจตนากคอเพอใหโอกาสแกสตร

ทนการบวชเปนภกษณในเถรวาทมทางเปนไปไดไหม กพจารณา ถามนเปนไปไมได จะมทางอนไหม หรอแมยงไมรวาจะไดไหม แตอะไรททาไดแน ไมตองรอ กควรจะไดทากนไปเลย ไมใชเอาแตรอสงทยงไมไดทา แตเรองททาได กไมทา เอาแตทอดทงละเลย

ทน เรองภาวกาน อาตมาพดมาตงแตครงทมเฉพาะเรองแมชแลว ในสมยกอนนน ยงไมมการพดถงภกษณ หรอทจรงเขาเคยพดกนในยคกอนเราเกดโนน แตตอนเรารเรองรความกน เรองภกษณเงยบไปแลว กมแตแมช คอ อาตมาอยากใหยกฐานะของแมช เพราะแมชในสงคมไทยนตกตา แลวกยคสมยหนงถงกบกลายเปนวามไมนอยไปนงขอทานตามขางถนน มขนหรออะไรวางขอรบเงน

รวมความกคอ ไมวาเรองภกษณจะไปอยางไร จะเปนไปไดหรอไม เรองแมชททาไดอยแลว เปนของมอยแลวน อยาทง แลวกไมตองมวรอ ทากนเลย ทาไดทนท

เดยวเขาจะตเตยนนนทาไดวา พวกชาวพทธไทย กแคนแหละ จะไปถงไหน นกตนกนไปพกหนงๆ เดยวพอได พอมจรงขนมา กจะเรอยเฉอยไมไดเรองอก ดส แมชทมอยแลว กไมเหนเอาใจใส ไมคดจดคดทาใหด ไปไมถงไหนหรอก กคงไดแคน

เพราะฉะนน ของทมอยแลว ทาเสยใหด เมอจะม กใหมอยอยางด ไมวาเรองภกษณจะเดนไปหรอไมเดนอยางไร เรองแมชทมอยแลว และทาไดอยแลวน รบหนมาใสใจ จดทาใหดทสดในทนท

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๑๒

๓๑๒

คณนรศ: (เรองแมชขอทานนน) กยงเหนอย พระธรรมปฎก: สมยนกยงมใชไหม เออ เหนโยมเลาวา ทศนยการคาหรออะไรไมร มชาวตางประเทศมา มแมชไปขอทาน แลวอกอยางหนงกคอ บางยคสมยคนกมทศนคตไมดตอแมช ในแงเปนคนอกหกอะไรตออะไรมา หมดทางไป กเลยวาทาอยางไรจะยกฐานะแมชขนมา ใหมการศกษาด พอมการศกษาดแลว นอกจากตวแมชเองจะด กทาประโยชนแกสงคมได

อกอยางหนง อาตมายงมองวา แมชน มโอกาสดกวาภกษเยอะในแงของการสอเขาถงสงคม เพราะภกษนตดขดมากในการเขาสสงคมคฤหสถ แมชนเหมอนกบมาเปนคนท อะไรนะ ทเขาเรยกวา มาปดชองโหว ปดชองวาง โดยเฉพาะในดานทจะไปบาเพญประโยชนแกส งคม นาพระพทธศาสนาเขาสสงคมไดอกระดบหนงเลย อนนเราตองมาชวยกน ถามองในแงนกคอ เสรมกาลงกน

ตอนนน กอยากใหแมชมฐานะดขน ไดรบการศกษาและสามารถบาเพญประโยชน แลวกนกถงเรองชออะไรตออะไรไปดวย และพอดตอนนน มนมหลายเรองทเกยวของ รวมทงเรองทวา เขาบวชชพราหมณกน เคยไดยนไหม (ครบ)

บวชชพราหมณนนกหาชอกน วาควรจะเรยกอยางไร ไปเรยกชพราหมณ มนไมเขาเรองนะ เรองอะไรเปนชพราหมณ สอความหมายกไมชด กคงมงเพยงใหรวา เปนผไมโกนผม อะไรอยางน กเลยคดวานาจะหาชอทมความหมายถกตอง กไดคดชอขนวา เนกขมมกาบาง ภาวกาบาง อะไรอยางน

ทน ถาวาแมชจะชออยางไร อาตมากไมไดถอเปนสาคญมาก จดสาคญอยทวาใหมสถานะทด แลวกมการศกษา และสามารถทาประโยชนอะไรตออะไร อนนจะด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๑๓

๓๑๓

แลวเรากตองหาทางวา ทาอยางไรใหภกษณหรอวาจะไมชอวาภกษณกตามน แตเปนผหญงทมชวตความเปนอยแบบภกษ แลวใหไดมโอกาสแสวงประโยชนในความสงด

แตอยาลมวา ถาคดอกขนหนงนะ ถาบวชเปนภกษณน เปนไปไดไหมจะมขอตดขดมากกวา เพราะวา อาว พอเปนภกษณเถรวาทกกลายเปนวาตองยอมรบศล ๓๑๑ อกแลว ลองถอศล ๓๑๑ ในยคปจจบน ในสงคมไฮเทคน แลวจะมปญหาอกหรอเปลา

แคศล ๒๒๗ ของภกษ เมอกกถามมาตงแตตอนตน วาทาไมไมลดไมแก ทาไมไมถอนตามทพระพทธเจาอนญาตไว ทาไมไมปรบตามสภาพสงคม อะไรตออะไร อยางนนอยางน แถมยงไปเลนงานพระมหากสสปและพระเถระททาสงคายนากนใหวนวาย วาทาไมทานมสทธอะไรไปปดโอกาสไมใหถอนสกขาบท ไปๆ มาๆ กคอเลนงานเถรวาทยกใหญ แลวตอนนจะมาเอาเถรวาทอกแลว กตวเองไมเหนดวย แลวจะเอาทาไม

อาว แลวทนพอจะเอาเถรวาท กเหมอนจะมาคดแกเถรวาทอก กทเขาแกกนไวแลว มอยนน อยางมหายาน ไมตองมาเสยเวลาคดแก กไมเอา

กเถรวาทเขามความหมายของเขาอยางนน มนอยทเราเอง เรามสทธ วาเราจะเอากบเถรวาทไหม แลวไมแคนน เดยวเจอเรองศล ๓๑๑ เขา กจะตองวนยงกวานน แกเรองศล ๒๒๗ ยงไมเดนหนา จะตองมาคดแก ปญหาศล ๓๑๑ กนอก ไมจบ บางทเพราะไมพรอมใจกนคด กเลยจะสบสน

คดใหด คดใหชด ใหเปนลาดบ ไมใหนงนงนวเนย เรมตงแตสารวจตรวจสอบวา ในสภาพแวดลอมของสงคมและวถชวตในยคน การรกษาศล ๓๑๑ จะตดขดมากนอยแคไหน พอจะไปไหวไหม แนใจไหม ใหชดกนเสยกอน วากนใหโลง เราเหนบทเรยนจากศล ๒๒๗ ของภกษแลว ของภกษเหมอนตนแลว เรามโอกาสเรมตนจด กแกไขขอตดขด ทาใหดไปเลย

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๑๔

๓๑๔

ทจรง เรองภกษณน เปนโอกาสยงกวาเรองภกษ ทอย ตวแลว กระดกกระดกไดยาก ถาตงภกษณอก กตองศล ๓๑๑ อยางเดม พอเปนชมชนเปนสงฆะขนมา ลองเทยบกนด กบการทเราตงชมชนใหม ซงเรากตงของเราเองขนใหมเลยตอนนไดไหม แลวเรากจะไดไมตองไปรกษาศล ๓๑๑ เตมอยางนน ไมตองไปเจอปญหาอยางนน ปญหาอยางของภกขสงฆะทพดกนมานน ไมตองวนกนอก

นกหมายความวาคดไวหลายๆ แบบ แลวกมาชวยกนเลอก แตเจตนาทเปนจดหมายกคอวา ใหโอกาสแกสตร แตสวนวาการไดมโอกาสนนจะออกในรปแบบไหนน เรามาชวยกนพจารณา ทงในแงความเปนไปไดทางพระวนย ทงในแงสภาพแวดลอมทเปนจรงในปจจบน ทงในแงโอกาสของประโยชนทจะได และประโยชนทจะทาและออกไปทา

กมองและคดไปใหกวางๆ อยางน แลวมาชวยกนพจารณา ไมใชไปตงตายตวไวอนหนงอนเดยว ถาไมสาเรจ กหมดเลย ไมมอะไร และททาไดอยแลว กปลอยทง ละเลย ไมทาอะไร

คณนรศ: ครบ จากสวนตวนผมเหนวา เหมอนกบวาเถรวาทมนมมลคาเพมของมนนะฮะ จากประวตศาสตรจากอะไร ผมวา ตรงนมนเปนมลคา หมายความวา การไดสถานภาพนมนมอานาจอนหนง ทผมคดวา.. พระธรรมปฎก: อานาจอะไรละ

คณนรศ: คอในแงของทศนคตของคนน ถาเกดวาการตงสถาบนใหม เหมอนกบเครดตของยหออนหนงน มนจะมผลอยางนนมากกวาไหมฮะ ถามองในแงการตงสถาบนใหม หมายความวา การตงสถาบนใหม เหมอนกบวาทกอยางตอง marketing (ทาการตลาด หรอเดนตลาด) กนใหมหมด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๑๕

๓๑๕

พระธรรมปฎก: ออ อนนกตองไปถามตวทาน มนกมความเปนไปไดอย แตทจรงเรากอยาไปคดอะไรมาก คอ มองกวางๆ แมแตภกษสงฆเวลานกเสอมเยอะ ใชไหม แลวเรากมปญหากนเรองสกขาบท จะรกษากนไว จะถอนหรอไมถอนอะไรน อยางทวา จนกระทงไปเลนงานพระททาสงคายนา เรองเหตผลกดานหนงละ แตเอางายๆ วา กอยางนนแหละทเปนเถรวาท ทาอยางนนจงมชอวาเถรวาท คณไมเอาดวย กยกชอเถรวาททงไป

เออ แคนกเปนปญหาหนกแลว ถาตงภกษณสงฆไมยงมปญหาใหญเหรอ ถกไหม

เรองเถรวาทน กกลบไปปญหาเดม ทาไมภกษณสงฆจะกลบมารบปญหาทภกษสงฆรบอยอก คอ มนควรจะพจารณาหลายๆ แง แลวมทางเลอก มความเปนไปไดตางๆ ใหมาเปนตวเลอกกน เรากดวาอนไหนเปนไปไดมากนอยแคไหน อนไหนจะเปนประโยชนเปนผลดมากกวากน ทงแกตวบคคล และแกสงคม ไมตองมาแหงกกนอยน

คณนรศ: ทานเจาคณอาจารยครบ ถาอยางนน ถาจะมองวาเถรวาทมนมลกษณะเปนนามธรรมมากนฮะ คอวา ถาพดถงวาสถาบนจรงๆ ในศรลงกาหรอพมา มนกมความเปนนกาย แยกนกายในตวมนเอง แตวาในความเปนเถรวาทน มนกเหมอนกบวามนยามของมนเองวา การรกษาวาทะของพระเถระตรงลงมาน พระธรรมปฎก: กใช กคอรกษาไวคงเดม ใหพระพทธศาสนา ทงรปแบบ ทงเนอหานน มนคงเดมทสด และการรกษารปแบบกคอ การเอาไวเปนทรองรบของเนอหาใชไหม

ในแงหนง กคอพยายามรกษาเนอหาไวดวยการรกษารปแบบนนเอง แตกตองระวง อยาเอาแครกษารปแบบจนลมไป ไมรวาขวดใสนา กลายเปนขวดใสเหลาไปเสยเมอไร อยาใหเปนอยางนน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๑๖

๓๑๖

คณนรศ: ครบ นนกคอมนเปนนามธรรมในเรองของนยามของมนเองแลว ถาเกดใครเดนตามจดนได กคอในแงคาสอนมนกตกทอดตรงลงไป

พระธรรมปฎก: รปแบบเปนของทตองสบตอนะ รปแบบไมใชมขนมาเอง รปแบบเกดจากสมมตใชไหม คอจากมตรวมกน ใครเปนผเรมสมมตน กคอพระพทธเจา จงตองถอวา ภกษสงฆนสบตอมาจากสงฆะทพระพทธ เจาตง และการทจะสบตอนนทาอยางไร เปนมาอยางไร กมระบบอปชฌาย เปนตน มอะไรๆ อยางน กเลยกลายเปนวา ตองเปนสายสบกนมา

ทน สวนทแตกแยกเปนนกายเลกนอยของเถรวาทน กเกดจากวา แมแตเรองหยมหยมกยงเปนเหตใหแยกกน กจงเกดเปนนกายใหม เชน แคในการบวชมตางกนอะไรนดหนอย กเปนตางนกายขนมา

แตทน ถามองอกอยางหนง พลกไปดอกดานหนง กกลายเปนวา นขนาดทพยายามรกษาไวอยางน กยงแตกไดเลย ถาไมพยายามรกษาจะแตกแคไหน นคอเรองของมนษย

เรากตองเขาใจมนษยตามเปนจรง คนกเปนอยางน จะเอาใหดสมบรณ มนดไมได

กคลายๆ วา บางทกตองมาเลอกเอาวา ไดประโยชนมาก กบไดประโยชนนอย ใหสวนดมาก สวนเสยนอย อนไหนเสยนอย อนไหนเสยมาก อะไรอยางน กไดแคนแหละเรองของมนษย และตอนนพระพทธเจากไมอยแลว คดในแงหนง กยงตองระวงใหญ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๑๗

๓๑๗

เรองนานาสงวาสขอไวขางหนา มาดกอนวา จะบวชอยางไรใหถกตอง แถมเตมเตมพทธบรษท

อำจำรยมำรตน: ขอโทษครบ นกวชาการชอบ technical terms นะครบ ขอถามอกทเรองนานาสงวาส ถาอปชฌายของเขาของมหายานนะครบ อนนมนตดสนอยางไรในสายตาของเถรวาท มนเปนนานาสงวาสหรอไมครบ พระธรรมปฎก: เปนนะ

อำจำรยมำรตน: ในฐานะเปนสลสามญญตาหรอเปลาครบ พระธรรมปฎก: ในทางวนยกเปนเรองสลสามญญตาอยแลว กเสยอยแลวละ เพราะวา กกลายเปนมหายานไป ไมรวาบวชมาอยางไร รกษาศลวนยมาอยางไร กคนละสายไปแลว

อำจำรยมำรตน: กทนครบ บอกไวตรงไหนนะครบ ทตองเปนอยางนๆๆ หมายถงวา การอปสมบทนะฮะ

พระธรรมปฎก: ออ การอปสมบทกตองมาตามระบบ ตามวนยของเถรวาท มอปชฌาย มสงฆเปนผบวช มสมา มอะไรตางๆ เหลาน รวมแลวทานเรยกวา สมบต ๔ คอ ความครบถวนสมบรณ ๔ ประการ ไดแก

๑. ตวบคคลทบวชมคณสมบตถกตอง เชน อายครบ ๒๐ ป เรยกวา วตถสมบต

๒. ทประชมสงฆทบวชครบถวนสมบรณ เชน พระครบองคประชม และไมมบคคลแปลกปลอม เรยกวา ปรสสมบต

๓. สมา เขตทประชมสงฆถกตอง และประชมทาในเขตสมา เรยกวา สมาสมบต และ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๑๘

๓๑๘

๔. กรรมวาจา (คาสวดประกาศ, ถอยคาขอความในการดาเนนการประชม) ในการอปสมบท ถกตองสมบรณ มการสวดประกาศถกตอง เรมแตตงญตต จนสวดประกาศมต ครบถวน เรยกวา กรรมวาจาสมบต

สมบต ๔ (ถาแยกขอ ๔ เปน ญตตสมบต กบอนสาวนสมบต กเปน ๕, เชน วนย.ฏ.๒/๓๖/๘๕) นคอความครบถวนทตองม ทน พอไปเปนมหายาน กลาบากวาจะตรวจความพรอมอยางไร กรกนอยแลววามหายานเปนคารวมเทานน ตองบอกอกวาเปนมหายานนกายยอยไหน มกรรมวธในการบวชอยางไร พอพดถงกรรมวาจากไมรจะเอาอยางไรแลว ถงม กไมไดใชอยางน

อำจำรยมำรตน: เพราะเปนคนละภาษา หรอคนละ... พระธรรมปฎก: คนละภาษาดวย และเนอความเรากไมรวาเขาใชอยางไร เรายงไมไดไปตรวจสอบ

อำจำรยมำรตน: แตถาเปนคนละภาษากหมดสทธแลว

พระธรรมปฎก: ถาคนละภาษา อนนกอาจจะตองมาพจารณากน แตถาเปนเถรวาททเครงกจะไมยอมรบ

อำจำรยมำรตน: ถาผมบวชในภาษาองกฤษกไมได ใชไหมครบ

พระธรรมปฎก: กมหวงทเถรวาทอยางนอยจานวนหนงจะไมยอมรบ

อำจำรยมำรตน: แลวทานเจาคณอาจารยละครบ

พระธรรมปฎก: อาตมากอยทสงฆแลว เพราะวาสงฆเปนใหญในเรองน แตอยาลมวา ความจรงของเราเองในเมองไทยกเสอมลงมากแลวนะ คอวา แมแตสวดบาล กสวดไปอยางนนเอง ไมรเรอง มนกลายเปนเพยงการรกษา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๑๙

๓๑๙

รปแบบไป แตความเสอมอยางนเอาไปเปนขออางไมได ยกขนมาอางไดในแงทจะแกไขปรบปรงใหกลบมาถกมาดขนใหม

แตเรากตองเหนคณคาของรปแบบ ตราบใดทรปแบบยงอย โอกาสทจะฟนเนอมนงายกวา กงายขน ใชไหม ถารปแบบหายไปเสยแลว ตอไปมนกจะคอยๆ กลาย

ทน ทาไมเถรวาทมาเครงครดในเรองรปแบบ ทงๆ ทวาไมไดถอเปนสาคญ คอ เปนเรองสมมต สมมตสาคญกตรงทวาตองทาใหถกตามความเปนสมมตนน คอตามความหมายและความมงหมายของมน กโดยคานงถงวา สมมตหรอรปแบบนนมขนเพออะไร กเพอรกษาเนอหา

ทน เมอไมรกษารปแบบ แลวมนกลาย เนอมนหลดมนหลนหาย ตอไปมนกเพยนไปเรอย ๆ แลวกไมรจกจบ

ทน ในแงการรกษารปแบบน กตองมขอยต มกตกา คอ ระบบของสมมตนอาศยกตกา มนกเลยตองอาศยเกณฑ ทนคนทเครงครดตามเกณฑ กอาจจะถกกลาวหาวาใจแคบ แตมองในแงหนง ถาเขาเขาใจความมงหมายของมน กคอ เขาพยายามรกษาไวใหเนออย

ถามองในแงปญญา กบอกวา ถาไมรกษารปแบบเครงครดไว มนกจะกลาย ใชไหม เขาเหนแกสวนรวม โดยมงเพอรกษาไวในระยะยาว และกไดมองเหนวา เพราะการรกษารปแบบไวอยางน มนจงอยไดแคน ถาอยางนนมนกไปหมดแลว นเขากมเหตผลของเขา เรากฟงเขาส

ทน ในเมอเขามเหตผลอยางน เขารกษารปแบบมาอยางน เราเอาดวยไหม ถาเอาดวยกเขาไป ถาไมเอา เรากไมเขาไป กจบ ใชไหม

ทน กยงมคาถามระยะยาวอก อยางเรองวนยทเถรวาทรกษาไวอยางน มนกจะเปนขอจากดตวเอง ถกไหม ทาใหทาอะไรไดจากด อยาง

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๒๐

๓๒๐

เดนทางไปตางประเทศ จะไปเผยแผสงสอน กลาบากตวเอง มองในแงหนงกเหมอนกบใจแคบ แตมองอกแงหนงกคอใจกวาง เพราะวาตองสละตวเองเพอรกษาแบบแผนอนนไว ซงมเหตผลของมนอกดานหนง

ทนเราจะทาอยางไร มนกมทางทจะพจารณาเยอะ เรองนจะตองพดกนยาว เชน อาจจะตองมการกลนกรองวา ผทจะเปนพระภกษในเถรวาทอยางสมบรณเตมรปแบบน เราไมตองการจานวนมาก และเรามบคคลอกกลมหนง อกชดหนง อกระดบหนง มาทาหนาทในการเผยแผทวไป หรอเขาสสงคม และเรากตองพจารณาวา อนนมแงดแงเสยอยางไร มจดออนจดแขงอยางไร รวมแลวมเรองทตองพจารณาเยอะแยะ

ลองคดทบทวนกนวา บางททานเหลานนอาจจะเอาความตองการของตวเองตง กเลยคดไปในแงเดยว และอาจจะไมคอยไดคานงถงพระศาสนาสวนรวมอะไรนก อาจจะเปนอยางนน อาจจะนะ ไมไดตดสน หรออยางนอยกอาจจะคดโดยไมไดพจารณาองคประกอบตางๆ ใหเพยงพอ

อนนกไปเกยวโยงกบหลกเรองพทธบรษท ทจะมาชวยเตมเสรมกนดวยบทบาทดานตางๆ ในงานพระศาสนา ซงมาโยงกบเรองของยคสมย นเราพดถงเถรวาทนะ คอ บางสายอนทานมงวาจะทาอยางไรใหนกบวชปรบตวปรบชวตเขากบถนฐานและยคสมย

แมในทางเถรวาทกตองคด แตเมอเนนดานรกษาหลกเดมไว กอาจจะเนนไปทางดานเสรมสวนเตมเตม เชนทพดเมอกวา เราพดถงทางฝายวดทมมาในสงคมไทย ไดแกพระ กบแมช จะเหนวา แมชสามารถเขาถงและเขาไปชวยสงคมไดสะดวก ไดดกวาพระในหลายดาน จงไดพดเมอกวา เวลาน สถานะของแมชไดตกตาลงมานานแลว ควรจะพยายามหาทางหนนเสรมขนไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๒๑

๓๒๑

ในเรองน กนาชนชม ทมหามกฏฯ สมเดจพระญาณวโรดม (ประยร สนตงกโร วดเทพศรนทร) ตงแตเปนเลขาธการทนน ทานสงเสรมแมชตลอดมานานแลว ทาใหมการตงสถาบนแมชไทยขน มการศกษาทกาวหนา และมสาขาขยายออกไป รวมทงมมหาปชาบดเถรวทยาลย ทตงชวงหลงกมาสงกด

ทผานมากทราบแตวามงไปทางการศกษา คดวาถาพรอม นาจะออกไปทางเกอกลสงคมใหมากสกหนอยดวย เขาอาจจะเดนหนาไปแลวกได แตอาตมาเองไมคอยรอะไร เพราะอยหางไกลแมแตจากวงการพระภกษสงฆทงหมด

แลวทคณมารตนทาวจยเรองแมช กคดวาชวยทงในทางสงเสรมสถานะ และเผยแพรความรความเขาใจ

เมอกพดถงหลกบรษทสคางอย คอแมชนน มองชดลงไปอก กเปนสวนเตมเตมของอบาสกาบรษทเองดวย

ขอใหมองหลกพทธบรษทใหชดขนอกนดวา ทพระพทธเจาตรสไวนน (ท.ม.๑๐/๑๐๓-๔/๑๓๔-๗) ทรงแบงซอยลงไปอก ภกษบรษท กทรงซอยเปนระดบ เถระ มชฌมะ และนวกะ ภกษณบรษท กทรงซอยเปนระดบ เถร มชฌมา และนวกา

ทน อบาสกบรษท กทรงซอยเปนระดบ พรหมจาร และกามโภค แลวอบาสกาบรษท กทรงซอยเปนระดบ พรหมจารน และกามโภคน

เวลาน เปนทรกนวา สงคมคฤหสถชาวพทธนนออนแอ ปอแปมาก เลอนลางจนไมรวาความเปนชาวพทธอยทตรงไหน มหลกความร และหลกปฏบตอะไร นกคอพวกกามโภค และกามโภคนนนเอง โทรม หรอผกรอนมาก เตมไปดวยพวกขเหลาเมายา หาศล ๕ แทบไมพบ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๒๒

๓๒๒

จะทาไดไหม ทจะใหมอบาสกอบาสกาฝายพรหมจาร-พรหมจารนขนมาชวย มาเปนหลกเปนแกนให

แมชนแหละ กคออบาสการะดบพรหมจารน แตถามองอยางทวาเมอก จะตองหนมามงจดเนนไปทการเปนหลกเปนแกนใหแกสงคมคฤหสถชาวพทธทวไปหมด ทงน หลกสตรการศกษาของแมช กนาจะมงเตรยมแมชเพอรบภารกจนดวย

สวนอบาสกระดบพรหมจาร กลบเปนสวนทเราขาดไป กลองไปคดกนวาจะทาอยางไรใหมขนมาเปนหลกเปนแกนรวมกบอบาสการะดบพรหมจารน คอแมชนนแหละ แลวทาใหสงคมคฤหสถชาวพทธมเนอมหนง และมกาลงวงชาขนมาบางเสยท

อบาสกอบาสกาฝายพรหมจาร-พรหมจารนน นอกจากควรมาเปนหลกเปนแกนใหแกสงคมพทธชาวบานแลว กมาชวยเสรมบทบาทดานสงคมแหงยคสมย ทพระสงฆเถรวาทยงมขอตดขดหรอไมสะดวกบางอยาง

อบาสกอบาสกา โดยเฉพาะฝายพรหมจาร-พรหมจารน จะตองตระหนกในความสาคญของสถานะ บทบาท และหนาทของตน แลวจะทาประโยชนไดมากมาย

ขอใหนกถงชาวพทธในประเทศอนโดนเซย ซงในอดตคออาณาจกรศรวชย ทพทธศาสนารงเรองอยหลายศตวรรษ เมอพทธศาสนาทนนหมดหรอสญสนไป แตยงมชาวพทธเหลออยบาง กไดทราบวาพทธบรษททนนรกษาพระพทธศาสนาและสบตอพทธกวฒนธรรมกนมาไดถงปจจบน โดยมอบาสกประเภทหนงทาหนาทเหมอนแทนพระสงฆ จนกระทงมพระภกษสงฆจากประเทศไทย เปนตน เดนทางไปชวยฟนฟพทธศาสนาทนนเรมแตเมอใกล พ.ศ. ๒๕๑๐ มานเอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๒๓

๓๒๓

นานาสงวาส ไมยอมใหลม จงหมนเตอน กมาตอบใหจบตอนทน

อำจำรยมำรตน: ไมทราบวา ทานเจาคณอาจารยยงไหวอยหรอเปลาครบ

พระธรรมปฎก: ไหว เดยว กอนจะตอไปเรองอน อธบายเรองใหญทคางมานานแลว ททวงแลวทวงอกนน ใหเสรจเสยท

คณมารตนถามมาหลายครงแลว เรอง ‚นานาสงวาส‛ วาคออะไร ถามแลวถามอก และกคงแปลกใจวาทาไมอาตมาไมตอบสกท เมอกกถงกบพดยาคาถามใหหนกแนน วาไงนะ วา

“ขอโทษครบ นกวชาการชอบ technical terms นะครบ ขอถามอกทเรองนานาสงวาส”

แลวกยงไมไดตอบ ถาทงคางไวอก คงไมดแน แตอนนเปนเรองหลกทอาจจะยากสาหรบบางคน เอามาตอบรวมไวทายๆ กด กอนอธบาย ขอยกขอความบอกความหมายสวนหนงจากพจนานกรมของอาตมาเองมาดหนอยหนงกอน (พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท) วาดงน

นานาสงวาส มธรรมเปนเครองอยรวม (คออโบสถและสงฆ-กรรมเปนตน) ทตางกน, สงฆผไมรวมสงวาส คอ ไมรวมอโบสถและสงฆกรรมดวยกน เรยกวาเปนนานาสงวาสของกนและกน ...

แคนคงพอเหนเคาแลว ทนกอธบายตอ พระทเปนนานาสงวาส กคอ แยกกนทาสงฆกรรม ไมทาสงฆกรรมรวมกน ซงกคอรวมทงอปสมบทหรอ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๒๔

๓๒๔

บวชพระดวย ตองตางพวกตางทา ถาพวกหนงทาสงฆกรรม แตมพระทเปนนานาสงวาสมารวมสงฆกรรมนนดวย กทาใหกรรมนนเสย คอวบตไป ถาเปนการบวชทวาขางบนนน กคอขาดสมบตขอท ๒ ทเรยกวา ปรสสมบต พดอยางชาวบานวามคนแปลกปลอม อยางทคณมารตนถามเรองอปชฌาย เมออปชฌายเปนนานาสงวาส กทาใหสงฆกรรมนนเสยไป

ทน พระพวกไหนเปนนานาสงวาส ทาไมจงเปนนานาสงวาส (เรองเดม วนย.๕/๑๙๘/๒๗๐; ๒๔๐/๓๑๙; สรปไว เชน วนย.อ.๓/๒๖๓) ทานแยกพระนานาสงวาส เปน ๓ พวก คอ กรรมนานาสงวาสก ลทธนานาสงวาสก และสมานานา-สงวาสก นคอบอกเหตใหเปนนานาสงวาสอยในตวแลว (เปนบคคล จงม ‚ก‛ เตมทาย ตามหลกไวยากรณ)

พวกแรก กรรมนานาสงวาสก คอเปนนานาสงวาสเพราะถกสงฆลงโทษดวยอกเขปนยกรรม (กรรม ในทนหมายถงอกเขปนยกรรม) ภกษทถกสงฆลงอกเขปนยกรรมนน คอถกยกออกจากการอยรวมสงฆะ ถกเพกถอนหรอตดสทธของภกษชวคราว จงไมสามารถเขารวมสงฆกรรมได จนกวาสงฆจะยอมรบกลบเขามา

เหตทสงฆจะลงอกเขปนยกรรม กม ๓ อยาง คอ ทาความผดแลวไมเหนความผด คอไมยอมรบการตองอาบต แลวอยางทสอง ตองอาบตแลว ไมยอมแกไข เชน ไมยอมปลงอาบต และอยางทสาม มความเหนชวราย ถกทประชมสงฆลงมตใหสละ กไมยอมละเลก

พวกทสอง ลทธนานาสงวาสก กคอตางลทธ ตางทฏฐ จงแยกออกไป ตามปกต พวกท ๒ น ทานอธบายโดยหมายถงเหลาภกษทไปเหนชอบเหนตามอยางพระพวกแรกทถกสงฆลงโทษนนแหละ แลวไปเขาพวกกบพระทถกยกออกจากสงฆะนน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๒๕

๓๒๕

ตามพทธพจนซงบอกทมาไวนน (วนย.๕/๒๔๐/๓๑๙) ทรงใชคาวา นานา-

สงวาสกภม ม ๒ คอ ทาตนใหเปนนานาสงวาสก ดวยตนเอง (ไดแก มความเหนคลอยตามเขากบตางพวกทแยกกน คอเปนลทธนานาสงวาสก) อยางหนง และถกสงฆพรอมกนยกออกไปเสย (ไดแก ถกลงอกเขปนยกรรม คอเปนกรรมนานาสงวาสก) อยางหนง

ทน พวกตางทฏฐตางนกายอยแลว ถงจะไมไดถกสงฆะนลงโทษ (ไมอยในวสยทจะไปลงโทษ) กยงกวาพวกทถกยกออกจากการรวมสงฆเสยอก เพราะตางพวกมาแตเดม และไมอยในวสยทจะรบกลบเขามา

พดงายๆ พระแบบน จดเปนพระนอกสงฆะ ถอเปนวชชนยบคคล คอบคคลทตองเวน ไมใหเขาอยในหตถบาส ไมอาจจะรวมสงฆกรรม

ในทางวนย หลกกพอแคน เปนอนรแลววาจะปฏบตอยางไร แตทน ในทางธรรม กมหลกทจะจดไดอก คอ เมอถอขอวนยตางกน หรอถกสงฆลงโทษอยางทวานน กคอเสยความเสมอกนโดยศล กไมมสลสามญญตา ทน เมอยดถอความเหนตางออกไป อยางเชนวา ไปเหนดวยเขาพวกกบพระทถกสงฆลงโทษนน กเสยความเสมอกนโดยทฏฐ กไมมทฏฐสามญญตา

สวนพวกท ๓ สมานานาสงวาสก นนชดอยแลว พระทอยในสมา กบพระทอยนอกสมา เปนตน ถงจะเปนพวกเดยวกน แตตอนนนกรวมสงฆ -กรรมกนไมได อนนเปนธรรมดาไมเกยวกบทวไป

นานาสงวาสน เปนเรองหลกการโดยตรง จะวาไป กเปนเรองคอนขางลงลก คนทวไปไมคอยร เปนเครองมออยางหนงในการรกษาสงฆสามคค พรอมกนไปกบการรกษาพระธรรมวนยไมใหผดเพยน

การทถามเรองน กแสดงวาผถามศกษาพระพทธศาสนาไมนอย ลกเขามาในเรองสงฆะ แลวกเลยมาถงเรองวนยของพระสงฆ ทจะทาใหมองเหนเขาใจวา เถรวาทรกษาตวเอง รกษาอะไรทสมยนเรยกวาบรณภาพ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๒๖

๓๒๖

หรอ integrity ของตนมาได และคงทนทงในเนอหาและรปแบบอยไดอยางไร

เมอพดมาถงขนน เรามาเหนหลกอยางเรองนานาสงวาสนแลว กกลายเปนมายาเรองความสาคญของหลกการ โดยเฉพาะหลกวนย ในความหมายของเถรวาท จนเหมอนกบวา ถาจะใหจบเรองไว ไมอธบายมากมาย กรวบรดตอบปญหาลงไปงายๆ ทเดยวเลย

นกคอ เมอวากนจรงจงตามเนอแทแลว ไมวาเรองการบวชภกษณ หรอเรองอะไร กบอกแคนเองวา คณจะเปนเถรวาทหรอ ไมยากเลย กทาใหถกตอง ใหตรงไปตรงมาตามหลกการ ตามธรรม ตามวนย กเทานนเอง

เราทาใหถกตอง ใหตรง ใหเตมตามหลกการ ทเปนธรรม เปนวนย ทเถรวาทรกษามา เมอเราทาถกทาตรงแลว เรากเปนเถรวาทเอง แตถาเราไมทา ถาเราทาเลยงไปเลยงมา ไมถก ไมตรงตามหลกการนน เรากไมเปนเถรวาท ไมมใครมาสงใหเปนหรอไมใหเปนไดหรอก

ถาเราทาไมถกไมตรงตามหลกการนน ถงเราจะบอกวาฉนเปนภกษณเถรวาทแลว หรอใครจะมารบรองใหเราวาเราเปนภกษณเถรวาท เรากกลายเปนภกษณอาจรยวาท หรอมหายานไปเอง

มนเปนไปดวยการกระทาของเราเอง ทถกตรงตามหลกการนนหรอไม ดงเรองนานาสงวาสนเปนตวอยาง นวาตามหลกการ ไมพดถงความคดเหน

ไปๆ มาๆ เอาเนอแทกนจรงๆ ตอบนดเดยว กเลยจบเสยแลว นแหละ อาตมาถงไดมองวา ในการบวชภกษณน นาจะเสนอ

ทางเลอกตางๆ อาจจะหลายอยาง ไวมาชวยกนพจารณา ไมตองไปตดตนอยประตเดยว

แตคราวนเหนจะพอละ เทานกอนกแลวกน

บทพเศษ ๑

สมภาษณ เรอง “การบวชภกษณ”๑

ดร.มำรตน: คาถามบางอยาง จรงๆ แลวเปนเรองเดยวกนในมมมองตางๆ ตอไปนขอถาม

คาถามแรกกคอ เรองทเคยมพระรปหนงเขยนจดหมายถงทานเจาคณอาจารย จดหมายฉบบนน ทานเขยนไววา ไมมพทธบญญตยกเลกใหภกษทงหลายบวชภกษณ เทากบวา ภกษยงมสทธบวชภกษณอยเหมอนเดม เทาทอานมา มนกวชาการหลายคนทใหเหตผลเดยวกนน ทานเจาคณอาจารยมองปญหานวาอยางไร

กอนจะถกกนตอไป ท าจตใจ ตงทาท และเตรยมพนความรไวใหพรอมด

พระพรหมคณาภรณ: กอนจะตอบ กตองขอทาความเขาใจกนเปนเบองตนนดหนอยกอนนะ วาเรองทเราพดกน ตองวางทาทกนใหถก คอ ทเรามาพจารณา มาตอบ มาถกกนตางๆ น เหมอนมาพจารณารวมกนชวยกนนะ ไมใชมาคดหาจด หาชองอะไร คอมารวมกนพจารณาเรองราว วาเปนปญหารวมกน แลวเราจะมวธปฏบตอยางไรใหถกตอง

๑ บทสมภาษณ พระพรหมคณาภรณ (ประยทธ ปยตโต) ณ วดญาณเวศกวน จงหวดนครปฐม

ครงท 2 เรอง “การบวชภกษณ” สมภาษณ โดย ดร.มารตน วนท 28 สงหาคม 2551

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๒๘

๓๒๘

การตงทาทใหถกตอง เปนเรองสาคญมาก คอมาพจารณาปญหารวมกนวา เออ เรองนเกดขนอยางน เราจะมทางชวยกนแกไขอยางไรบาง ทนเวลาพด กอาจจะแยกขนตอนใหชดไดเปน ๓ อยาง

๑. พดโดยหลกการ วาหลกการเกยวกบเรองน คอเรองภกษณ หลกทพระพทธเจาทรงวางไว มอะไร วาอยางไรบาง และไดปฏบตตามหลกนนกนมาอยางไร ทงตวหลกการ และประวตการณของหลกการนน วากนไปตามขอมล ขอเทจจรง หลกฐาน เทาทเราจะหา จะสบ จะคนได

เวลาพดหลกการ กพยายามอยาเพงเอาความตองการของตวเองเขาไปเกยวของ อยาไปสบสน

แลวฟงกตองเขาใจวา ขณะนพดหลกการนะ บางคน เวลาเขาฟงเราพดหลกการ เขานกวาเรามความเหนอยางนน นนคนละเรองแลว เราตองการพดหลกการวา ตามหลกการ ตามพทธบญญต เรองมนเปนอยางนนๆ พยายามไมใหมความเหน นอกจากบางอยางมนไมชด กอาจจะหาเหตผลมาพด กอาจจะมความเหนเชงประกอบหลกการนน แตไมใชความเหนเชงตองการนะ อนนกคอ ๑ พดในแงหลกการ กวากนไปใหชด

๒. บอกความตองการของเรา อาจจะยกเอาความตองการขนมากอน คอเอาเปนขอ ๑ กได วาเราตองการอยางน เชนวา ตองการใหผหญงบวชเปนภกษณได แตเวลาน มเพยงภกษณมหายาน เราตองการบวชเปนภกษณเถรวาท จงหาทางฟนใหภกษณเถรวาทกลบมขนมาอก

ทน ความตองการกจะโยงไปหาหลกการวามนเปนอยางไร เรารอยแลววาเราตองการใหมการบวชผหญงเปนภกษณ ซงกบวชไดอย แตเปนภกษณมหายาน เราตองการเปนภกษณเถรวาท ซงกเคยม แตไดสญไปเสยแลว ทน ตามหลกการนนนะ การบวชยงเปนไปไดไหม กดวา ตามหลกการนน เวลานบวชได หรอไมได เรากมาพจารณาตรวจกบหลกการ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๒๙

๓๒๙

กยาวา ตอนพดเรองหลกการ พยายามจะไมใหมความเหนในเชงทเปนความตองการของตวเอง เอาหลกการกนลวนๆ แลวก

๓. เราตดสนหรอตกลงกนวาจะเอาอยางไร พอพดใหรความตองการวาเปนอยางไร และหลกการเปนอยางไรแลว ทน ความตองการนนมนเปนไปไดหรอไมไดตามหลกการน แลวเมอมนไดหรอไมไดอยางนน ไมวาผลจะออกมาเปนบวก หรอเปนลบ เราจะเอาอยางไร นแหละคอขอ ๓

ถงตอนทวาจะเอาอยางไรน กจะเกดเปนทางเลอกขนมาตางๆ เชนวา - ตามความตองการของเรานน หลกการเปดใหทาได กหมดปญหา - ตามความตองการของเรานน หลกการไมให เรายอมรบ เราเลก - ถาหลกการไมอานวย แตเราไมยอม เรายงจะเอา เราจะแกไข

หลกการใหสนองความตองการของเราไหม - หรอถาเราไมยอมแกไขหลกการ แตเรายงตองการ จะมทางออก

อยางไรอนอกบางหรอไม

ไมวาจะเอาอยางไรกแลวแต อนนกคอขอท ๓ ถาเปนไปได แยกใหชดกด เพราะวา เวลาเอาไปพด จะยงกนตรงน เวลาเขาพดเรองหลกการ เรากนกวาเขามความเหนอยางนน มนไมใช นแหละจะสบสนมาก แลวกขอยาวา พดใหชดเปนขนตอนไปวา (เปลยนลาดบใหม กได)

๑. ในเรองน เราตองการอะไร ๒. หลกการเปนอยางไร ๓. หลกการมนเขากบความตองการ หรอไมเขากบความตองการ

แลวเราจะเอาอยางไร

ทนกเตรยมใจ เตรยมทาความเขาใจเปนพนฐานกนไวหนอยวา

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๓๐

๓๓๐

๑. แยกประเดนทจะพดกนใหชดเจน

๒. วางใจและทาทเปนกศล การตงทาทในเรองน กคอการมงทจะแกปญหานนเอง ไดแก แกปญหาวา ถาตองการจะบวชเปนภกษณเถรวาท จะใหภกษณสงฆเถรวาททหมดไปแลว กลบมขนใหม วาเปนไปไดไหม เราตองตงทาทวามารวมมอกนแกปญหา มารวมกนคด

๓. รหลกวนยบญญต อยางทบดนเขามกฎหมาย กรกนอยวา ขอบญญตในกฎหมายนน จะตองแน ชด รดกม เพราะถอปฏบตเสมอกนในหมชนสวนรวมระยะยาว ถาไมแน ไมชด ไมรดกม ไมชากจะเกดความระสาระสาย

เพอใหแน ชด รดกม ดงวานน เวลาบญญต เขาจงพยายามใชถอยคา ตวหนงสอ หรอตวอกษร มากากบเนอความใหตรงตามสงทเรยกวาเจตนารมณใหแมนยาพอดทสด ไมใหเทยวตความดนไปอยางโนนอยางน

ดงทสกขาบทในปาตโมกขของภกษ กตาม ของภกษณ กตาม แทบทกสกขาบทมสกขาบทวภงค ซงบอกความหมายและอธบายแทบทกอยางเพอใหเขาใจชดเจนแลวปฏบตไดถกตอง เรมตงแตจากดความหมายของถอยคาในสกขาบทนน แทบจะทกคาไปเลย ตงแตวาภกษ หมายถงใคร ภกษณ คอใคร ตองบอกไปทกสกขาบท บางคนอาจจะบนวากรกนอยแลว ทาไมตองบอกอก นแหละวนยบญญตละ

แลวไมใชแคบอกความหมายขนมาเลยนะ เชน คาวา ‚ภกษ‛ ทานบอกความหมายตางๆ มากมายไปตามลาดบ วาภกษมความหมายวาไดแกคนอยางนนๆ (ซงคนทวไปอาจจะเขาใจหรอนกหรออางไปได) วาไปๆ จนในทสดจงบอกวา ‚ในทน‛ ‚ในสกขาบทน‛ ภกษหมายถงบคคล…น นกเพราะคนมเยอะ กตองวากนชนดทวาคนหวหมอกไมมทางเฉเกไปได

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๓๑

๓๓๑

อยางไรกตาม ในเรองวนยหรอกฎหมายน ถงจะเครงครดละเอยดรอบคอบทสดแลว กทาไดในขดจากดของภาษาและสตปญญาของคนทเขยนบญญต ดงนน เวลาใชกฎหมายนน กจงมกมกรณใหตองตความ ทน ตอนบญญตกระวงภาษา พถพถนกบตวอกษรกนเตมทแลว เวลาตความกจงถอถอยคา ตวอกษร เปนสาคญ อยางทวาเครงครดตามตวอกษร แตพรอมกนนนกตองเผอไว ในแงทวาภาษาหรอผเขยนบญญตทใชภาษา ยงอาจกากบความไดไมตรงพอดเตมท กบอกวาใหดเจตนารมณของกฎหมาย

เมอพดคราวๆ พระวนยกทานองนแหละ ไมเอาตวพวกเราเองเปนเกณฑ ไมเอาความตองการของเราไปบบไปเบนเจตนารมณของพระวนย วาไปตรงๆ ตามพระบญญตกอน เรยกวาตรงตามวถของวนย หรอวถของกฎหมาย ทมขนตอนลาดบของเขา พรอมทงความสอดคลองกนของขอบญญตตางๆ แลวเจตนารมณกคอของพระพทธเจา

๔. รกษาสงฆสามคค วนย หรอกฎหมายกตาม มงเพอรกษาหมชน เพอประโยชนแกสงคมใหอยไดสงบเรยบรอยมความมนคง โดยเฉพาะพระวนย พระพทธเจาทรงเนนอยเสมอใหรกษาสงฆสามคค การมาพจารณาพระบญญต กไมใชมามงแตจะหาชองทางของเรา ตองคานงถงความประสานสอดคลองไปดวยกน ใหสงฆะสวนรวมดารงอย ไมแตกแยกกน โดยมความชอบธรรมเปนธรรมทลงตวทสด จงไดบอกแตตนวา ใหตงทาทแบบรวมกนชวยกนแกปญหา ไมมการทวาฉนถก ฉนได ฉนชนะ อะไรทานองนน

๕. ตงจตเมตตาตอเจาของกรณ ชวยกนใชสตปญญาพจารณาใหดทสด ไมใหเสยหลกขางบนนน แลวกมองความเปนไปไดในแงดานตางๆ หรอทางเลอกทางออกทงหลาย ทจะใหเจาของกรณไดรบผลทถกตองดงามเปนประโยชนจรงจง โดยเฉพาะในระยะยาว

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๓๒

๓๓๒

ทวาวางทาทเปนกศล กจะมาประสานกบความถกตองตามธรรม ไมใชวาเปนแบบหาชอง ฝายหนงมงจะปฏเสธ กบอกแตวาไมไดๆ อะไรนดหนงกเอามาอางเพอไมได อกฝายหนงมชองวางตรงไหน กจะเอามาอางเพอใหได ไมใชแบบนน

แตตองรวมกนแกปญหาวา ถาวาโดยหลกการแลว เปนไปไมได แลวมชองอนไหม กคอยดกนไป แตถาเหนชองอนน กยดเอามาเลย จะเอาใหได กยงไมถก ตองดวาชองนนมนมปญหาอะไรแทรก-ซอนอยหรอเปลา

ทตองมาพจารณากนกเพราะวา เราไมพบพทธบญญตทจะเอามาตทเดยวเรองจบไปเลยใชไหม เวลาไปเจอชองอะไรขนมา กอยาไปเทยวเอาแตแงแตชองนนยกขนมา ตองมาชวยกนพจารณาวา ถาเปนแบบนแลวมนมขอเสยหายอะไรแกสวนรวม หรอแกผหญงทตองการบวช ดทกสวน ทกแง เปนการรวมกนพจารณา มากกวาทจะมาเถยงกน หรอมาหาชองกน

เรมตน ใหภกษบวชภกษณ สดทาย บวชเสรจทภกษณสงฆ แลวไปทภกษสงฆอกท

วามาเสยยาว ทน คาถามเมอก ทวาของพระรปนน อาตมากจาชอทานไมได ตวอาตมาเองกอยไกลวด ไมมทคน ถาเรยกนามทานผด กขออภยทานดวย อาตมาเคยไดรบจดหมายน แตไมไดสนใจมาก กเพราะวากอนนน ไดมพระททานมความเหนอยางน เสนอความเหนอยางนกนอยแลว (จะเรมมาจากพระฝรงหรอเปลา ไมแนใจ) และตวเองกไมมเวลาเอาใจใสเรองน แมแตไดยนขาวทมการประชม ตอนทานทะไลลามะประชมดวย กมผยกเหตผลนขนมาเหมอนกน เปนอนวาไดยนมานานพอสมควร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๓๓

๓๓๓

พดคราวๆ กอนวา อนนกเปนขอพจารณาทมแงมมตามมามาก ขอพจารณาททานยกเปนเรองขนมาน กคอพทธานญาตครงแรก ตอนนนยงไมมภกษณเลย กใหภกษทงหลายบวชภกษณ

เอ คลายๆ วา เคยตอบเรองนไปทหนงแลวนะ แตเอาละ เมอไมแนใจ อยางนอยถอวาเปนการทบทวน กพดอกบาง แตพดทไร วาจะใหสนๆ กยดยาดยาวออกไปทกท

ทน ในเรองน กมขอพเศษอนหนงกอนพทธานญาตครงแรกทวานน กคอวา พระมหาปชาบดโคตม พระพทธเจาทรงบวชใหเอง มองคเดยวทพระพทธเจาบวชให

พรอมกนนน เนองจากมเจาหญงศากยะอกมากมายหลายรอย ตามพระนางมหาปชาบดโคตมมา แลวจะบวชอยางไร พระพทธเจากทรงมพทธานญาตวา “อนชานาม ภกขเว ภกขห ภกขนโย อปสมปาเทต” (วนย.๗/๕๑๙/๓๒๘) ภกษทงหลาย เราอนญาตใหภกษทงหลายอปสมบทภกษณ กคอวา สาหรบเจาหญงศากยะองคอน ทรงใหพระภกษสงฆบวช

ตอนน กมคาทกไววา จะใหภกษณบวชใหไดอยางไร ในเมอยงไมมภกษณทจะมาบวชให กจาเปนอยเองวาตองใหพระภกษมาเปนผใหการบวช ในเมอภกษณยงไมม ถาไมใหภกษบวช แลวจะใชใครบวชละ เรองกเปนอยางน นเปนเพยงการเรมตน กตองดวา เมอมภกษณสงฆขนแลว จะทรงวางแบบแผนอยางไรตอไป

ขอแทรกนดหนง ตรงนกควรรวา ตอนทบวชภกษณ ราวพรรษาท ๕ มการบวชโดยทประชมพระสงฆ ดวยวธญตตจตตถกรรมวาจา หรอยง เมอวาตามอรรถกถาฏกาบอกวา การบวชดวยไตรสรณคมณโดยพระสาวกบวชให โดยทวาองคเดยวกบวชได แคใหไตรสรณคมน มแคพรรษาแรกเทานน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๓๔

๓๓๔

วธดงายๆ กคอวา เมอพระราหลมาบวช กเอาวธบวชทเคยใหบวชพระมาบวชเณร

ทนพระราหลบวชพรรษาไหน พระราหลบวชตอนอาย ๗ ขวบ พระพทธเจาเสดจออกบรรพชาแลวบาเพญเพยรอย ๖ พรรษา ตอนนราหลเตม ๗ ขวบ กลวงไป ๗ ป นแสดงวาพระพทธเจาเพงตรสรไดปเดยว

เพราะฉะนน การบวชแบบตสรณคมนปสมปทาทใหสาวกแตละองคบวชได กมแคพรรษาท ๑ จากนน พระพทธเจากทรงอนญาตใหพระสาวกบวชดวยญตตจตตถกรรมวาจา ในทประชมสงฆ แลวตอมากทรงใหใชวธตสรณคมนะคอถงไตรสรณะนน ในการบวชสามเณร

ตอนนน พระพทธเจาตรสวา (วนย.๔/๘๕/๑๐๓) ทเคยทรงอนญาตใหใชไตรสรณคมนบวชนน ทรงหาม ตอไปน ใหบวชดวยญตตจตตถกรรม ใหเปนการบวชโดยสงฆ

ทน พอบวชพระราหล กเลยเอาวธบวชแบบไตรสรณคมนมาบวชเณร เพราะตอนนนพระสารบตรทลถามวา พระพทธเจาตรสใหบวชสามเณรราหลซงอายเพยง ๗ ขวบ จะบวชอยางไร พระพทธเจากตรสวา ใหเอาวธไตรสรณคมน (ทยกเลกจากการบวชพระภกษในพรรษาแรกของพทธกจนน) มาใชในการบวชสามเณร กถอยตกนวาอยางน

ทนเรองมาเกยวกนอยางไร กคอวา ถาหากวาตอนนนทรงอนญาตใหใชญตตจตตถกรรมบวชภกษแลว การบวชภกษณกยอมใชอยางนนดวย คอ สกขาบทฝายภกษณสงฆนน ถาไมมขอตางหรอแปลกพเศษอะไร เมอเปนเรองทภกษเคยมบญญตแลว กใหใชอยางเดยวกนไดเลย ไมตองบญญตใหม แมของภกษณกเชนเดยวกน กใชกบภกษไดเหมอนกน

ทน สาหรบภกษณสงฆทเกดทหลง ตอนนนกมสกขาบท มวนยสาหรบภกษอยบางแลว กใชตาม นกวาตามสนนษฐาน ไมถงกบตอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๓๕

๓๓๕

วนจฉยกได วนจฉยอาจจะแรงไป

กเปนอนสนนษฐานวา ทพระพทธเจาตรสวา ใหภกษทงหลายบวชภกษณ กแสดงวาคงใชแบบภกษสงฆนนเอง เพราะเขามาตงพรรษาท ๕ แลว ตอนนนภกษทงหลายกบวชดวยญตตจตตถกรรมวาจา ซงเปนการบวชโดยสงฆแลว กถอวาอยางน

ทวาสนนษฐาน กเพราะตอนททรงอนญาตวา “อนชานาม ภกขเว ภกขห ภกขนโย อปสมปาเทต” นน ถาดแคตามตวอกษร ไมระบชดวาใหสงฆบวช ตรสแควาใหภกษทงหลายบวชภกษณ เดยวกอาจจะกลายเปนวาไปคดกนตางๆ เชน บอกวา ในยคแรกนน ภกษบวชภกษณไดเลย โดยไมจาเปนตองจากดวาเปนทประชมสงฆ แลวตอมาจงใหภกษสงฆมจานวนตามกาหนด เปนผบวช ถาคดแบบน เรองกจะขยายไปกนใหญ เพราะไมมพทธพจนทจะมาอางในขนตอไป ทนกสนนษฐานหรอเดากนไปๆ ไมจบ

เอาเปนวา เมอถอวา การบวชภกษณเกดขนในพรรษาท ๕ ซงในฝายภกษ ไดมการบวชโดยสงฆขนแลว เพราะฉะนน ถามการบวชภกษณ กคงใชสงฆเหมอนกน เพราะวาสกขาบทนนอนโลมตามกน

ทนเมอผานแงนนแลว กพจารณาตอไปวา ถาใหภกษเปนผบวชใหกแปลวา ตอนนนมภกษสงฆฝายเดยวบวชใหภกษณ โดยเปนเรองจาเปนเนองจากความเปนจรงทวายงไมมภกษณ ไมสามารถจะเอาภกษณทไหนมาบวชใหได และเปนอนวาคาวาภกษทงหลายนน กไมใชเพยงภกษองคหนงสององคสามองคไปบวชภกษณได คอไมใชแบบใหไตรสรณคมนกจบ แตเปนการบวชดวยสงฆแบบเดยวกบการบวชภกษ กเปนอนลงขอยตวา ภกษสงฆเปนผบวชใหภกษณ ดวยญตตจตตถกรรมวาจา

ทนกมความเปนมาตามเรองของพระวนย วาตามทบนทกไวในพระวนยปฎก ตอนหนงกมเรองวา ภกษสอบถามคณสมบตของสตรทขอบวช ท

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๓๖

๓๓๖

น คณสมบตบางอยางนนลกลงไปในเรองเพศ ผหญงทจะบวชกอายมาก ไมกลาตอบ กจงมพทธบญญตขนมาวาใหผบวชเปนภกษณ บวชในภกษณสงฆฝายเดยวใหเสรจแลว บรสทธในภกษณสงฆแลว จงบวชในภกษสงฆ กเกดเปน ๒ ขนตอนขน

ทนกมขอสงสยนดหนง ซงไมไดสาคญอะไร คอตามพทธบญญตนน แนนอนวาภกษทงหลายบวชภกษณ แลวทนภกษณเขาไปรวมในการบวชภกษณดวยตอนไหน เขาไปกอนนหรอเปลา

ถาเขาไปกอนน กหมายความวา ในตอนน มทงภกษสงฆและภกษณสงฆบวชภกษณใหม แตทน เพราะวาภกษเปนผนา เปนผดาเนนการมาแตเดม แลวกไปสอบถามอนตรายกธรรมกบผบวชเปนภกษณ กเลยเกดปญหาขนมาอยางน จงแยกวา ตอนตนน ใหสอบถามอนตรายกธรรมเสรจไปจากภกษณสงฆฝายเดยว ใหจบเรองคณสมบตไปกอน แลวจงมาบวชในภกษสงฆทหลง ตอนนนอาจจะมภกษณสงฆรวมบวชอยดวยแลว แตอาจจะไมไดเปนผถาม ตอไปนกใหภกษณสงฆดาเนนการฝายเดยวใหเสรจกอน แลวจงมาบวชในภกษสงฆอกท นกแงหนง

หรอวา เดมนน มแตภกษสงฆบวช กถามกนอยางน แลวไมสะดวก ผหญงอายอะไรตางๆ กเลยใหภกษณสงฆเขามาเรมมบทบาท โดยใหบวชในภกษณสงฆใหเสรจแลว จงมาบวชในภกษสงฆ นกอกแงหนง

จะอยางไรกตาม กถอยตตามทมพทธพจนปรากฏ คอเปนอยางแงหลงวา มเฉพาะภกษสงฆบวชใหเรอยมา จนกระทงเกดเหตการณทวาน จงตรสวา ภกษทงหลาย เราอนญาตใหผทบวชแลวจากภกษณสงฆฝายเดยว บรสทธ ในฝายภกษณสงฆแลว มาอปสมบทในภกษสงฆ จงเรยกวาอปสมบทในสงฆสองฝาย (อภโตสงฆ) คอทงภกษณสงฆ และภกษสงฆ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๓๗

๓๓๗

นคอขนทตกลงวา ผขอบวชเปนภกษณ บรสทธ มคณสมบตถกตอง เปนทยอมรบนน ถอวาเสรจไปแลวจากภกษณสงฆ

กเปนอนชดแลวตามพทธพจน คอใชสงฆ ๒ ฝาย แตถงเวลาน ในขนตน ภกษสงฆไมไดดาเนนการแลว ใหบวชในภกษณสงฆฝายเดยว จนกระทงถอวาบรสทธแลว จงไปทภกษสงฆ เปนขนท ๒

ทนเหมอนกบวาลดบทบาทของภกษสงฆลงไปตามลาดบ คลายๆ วา ตอนแรก เพราะไมมภกษณสงฆ เมอจะบวชภกษณ กจาเปนตองใหภกษบวช แตตอนนเหนชดวา มภกษณสงฆทจะบวชใหแลว กใหบวชในภกษณสงฆใหเสรจแลว จงไปบวชในภกษสงฆ

ทนมเรองตอมาอก คอวา ผบวชเปนภกษณองคหนง บวชในฝายภกษณเสรจแลว แตตองการไปบวชกบพระพทธเจา คอบวชในภกษสงฆ ทมพระพทธเจาประทบอยดวย กเลยตองเดนทางจากเมองทตวเองบวชในภกษณสงฆแลวนน ไปอกเมองหนงทพระพทธเจาประทบอย เพอไปบวชในภกษสงฆ

ทนการเดนทางอาจจะมอนตราย มพวกโจรซม ผหญงทบวชจะไมปลอดภย กเลยเปนเหตใหตดขด เรองไปถงพระพทธเจา กทรงอนญาตใหบวชไดโดยทต คอในขนภกษสงฆ บวชโดยทตได

กหมายความวา ตกลงใหภกษณรปหนง ตอมากมการกาหนดคณสมบตวาผทจะเปนทต ตองเปนภกษณ และเปนภกษณทมความรเขาใจ ไมใชเปนภกษณโงเงา แลวกใหภกษณนเปนทต คอเปนตวแทนนนเอง ผทบวช ตวเองอยเมองน ไมตองไปเลย แลวกใหภกษณทเปนทตอยในเมองนน ทาหนาทแทน กไปแจงแกภกษสงฆในทประชมสงฆ วาทานหญงผน ไดบวชในภกษณสงฆเรยบรอยแลว บรสทธแลว จงขอบวชในภกษสงฆ เมอไดแจงแลว ภกษสงฆพจารณาแลวกยอมรบ เปนอนวาเสรจการ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๓๘

๓๓๘

เมอมองตามน กเหมอนกบวา ไดทรงลดบทบาท ลดความสาคญของฝายภกษสงฆลงไปตามลาดบ จนกระทงวา ถงตอนน กบวชในภกษณสงฆนนแหละเปนขนตอนสาคญ ทจะเปนตวตดสน เหมอนวาในตอนของภกษสงฆ เปนเพยงการแจงเทานนเอง วาบวชบรสทธมาเสรจเรยบรอยแลว ภกษณสงฆยอมรบแลว กแจงใหภกษสงฆไดรบทราบ ใหยอมรบดวย

นเทากบวา ใหภกษณสงฆมาเปนหลกในการบวชภกษณ ภกษสงฆแคเพยงเปนผรบแจง แตกสาคญเหมอนกบเปนผอนมตอกท

ถายกบญญตเดมมาใช ใหภกษฝายเดยวบวชภกษณ จะมเงอนปมตดขดทางวนยหรอไม

ทไดเลาเรองความเปนมาน กเพอเตรยมพนใหชดขน ทนกกลบมาสเรองทเราหยบยกขนพจารณา เอามาโยงกน

ทบอกวา พระพทธเจาบญญตไวตงแตตนวา ใหภกษทงหลายบวชภกษณ แลวพทธบญญตนนยงไมยกเลก ดงนน เมอไมมภกษณสงฆ กใหภกษสงฆบวชใหส กนาอนนมาพจารณา

ขอพจารณากมหลายอยาง เชนวา ๑. พทธบญญตวา ใหภกษทงหลายบวชภกษณนน ยงไมยกเลก ก

ถกแลว คอหลงจากนน ภกษสงฆกยงบวชภกษณสบตอมา ยงขาดภกษสงฆไมไดจนบดนแหละ ถายกเลกเสยแลว ภกษสงฆจะบวชภกษณอยไดอยางไรละ กตองออกไปส นกยงตองบวชใหเขาอย โดยบวชในขนสดทาย

แตปญหาอยตรงทวา ตอนน พระพทธเจาทรงบญญตตอมาอก เพมขนวา ใหภกษณสงฆเขามารวมบวชดวย ใหบวชภกษณในสงฆ ๒ ฝาย แลวอยางน ภกษสงฆฝายเดยวยงจะบวชภกษณไดหรอ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๓๙

๓๓๙

๒. สบเนองจากนน สกขาบทททรงบญญตตอๆ มา เกยวกบภกษณ มคาจากดความระบไววา ‚ภกขน นาม อภโตสงเฆ อปสมปนนา‛ (ทชอวา ภกษณ ไดแกสตรผอปสมบทแลวในสงฆ ๒ ฝาย) นคอในสกขาบทวภงค

จงเปนปญหาวา ตอนน ทมพทธบญญตเพมขนอยางนแลว จะบวชภกษณโดยไมมภกษณสงฆไดหรอไม เพราะอยางนอย สกขาบทเหลานนกจะไมมผลบงคบใช หรอไมเกยวของกบผไมไดบวชอยางนน

๓. ในเรองพระบญญตนน ไมใชมแตกรณวายกเลกหรอไม แตทจรง ทบอยกวา มากกวานนอก กคอ การแกไขเพมเตม หรอมพระบญญตใหมออกมา ทมอะไรเปลยนไปจากเดม ซงทางหลกกฎหมายทวไปเขากถอเชนกนวา บญญตใหม หรอบญญตทหลง กเทากบมายกเลกบญญตกอนในสวนทขดแยงกน

ในอภโตวภงคนนชดเจน เพราะมการดาเนนความตอเนองอยในสกขาบทเดยวกน เมอพระพทธเจาทรงบญญตสกขาบทแลว ตอมา ทรงบญญตสกขาบทนนอก โดยทรงแกไขเพมเตมบญญตเดม อนเดมกเปนมลบญญต อนใหมกเปนอนบญญต แลวอนบญญตกอาจจะมครงทสอง ครงทสามไดอก กตองถอตามอนบญญตลาสด หรอสดทาย เรยกวาใหเปนไปตามทแกไขเพมเตมสดทายนน ไมตองบอกอกวาอนเกานนยกเลกนะ ไมใชแลวนะ ไมตองบอก อนนเปนหลกทวไป

สวนในขนธกะ พระบญญตตางๆ มกมาในลกษณะททรงใชคาวา ‚อนชานาม‛ เปนพทธานญาต ซงกถอกนเปนพทธบญญตนนแหละ แตในขนธกะ เลาถงพทธบญญตทเกดขนตามเหตการณ ตอนแรก สถานการณเปนอยางน จงไดทรงบญญตวาดงน ตอมา ในเรองเดยวกนนน เกดเหตการณนขน ทรงบญญตอกวาดงน พระสงฆกปรบกแกการปฏบตของตนไปตามทมพระบญญตขนใหม

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ๓๔๐

๓๔๐

นกเหมอนกบหลกทวามาขางตน คอ พระกตองปฏบตตามพทธบญญตทหลงนน จะไปทาตามพทธบญญตเกาไมไดแลว ใชไหม

ทน ในเรองการบวชของภกษณ ตอนเรมแรก เมอยงไมมภกษณ และจะใหมขน กมพทธานญาตวา ใหภกษทงหลายบวชภกษณ

ตอมา มภกษณสงฆแลว และมความไมสะดวกในการทภกษสงฆจะดาเนนการในกระบวนการบวชขนตน (จะเรยกวาเปนขนตวแททสาคญกได) กทรงบญญตใหบวชเสรจจากภกษณสงฆกอน แลวจงไปขอบวชใหเปนทยอมรบเสรจสนในภกษสงฆ

ตอจากนนตลอดมา สงฆะ ทงภกษสงฆ และภกษณสงฆ กตองปฏบตตามน ยอนกลบไปปฏบตอยางเดมไมได และยอมเปนธรรมดาตามหลกทวไปวา พทธบญญตอนๆ ทมขนหลงจากนน กยอมมสาระสอดคลองกบระบบการบวชอยางใหมภายหลงน

ตรงน ขอพจารณากคอวา พระพทธเจาไมไดตรสใหยกเลกพทธาน-ญาตใหภกษทงหลายบวชภกษณ อนนนกเปนเรองธรรมดา เพราะภกษสงฆกยงตองบวชใหภกษณอย แตการทตรสตอมาวา ใหสตรบวชในภกษณสงฆและผบวชทบรสทธในภกษณสงฆแลว จงบวชในภกษสงฆ พทธานญาตใหมนเปนการแกไขเพมเตมพระบญญตอนเกาไหม

เพอใหชด กยกมาวางเทยบกนด

พทธานญาตครงแรก (เมอยงไมมภกษณ จงจะใหมขน):“อนชานาม ภกขเว ภกขห ภกขนโย อปสมปาเทต” (วนย.๗/๕๑๙/๓๒๘)

ภกษทงหลาย เราอนญาตใหภกษทงหลาย อปสมบทภกษณพทธานญาตครงตอมา (มภกษณสงฆแลว ใหบวชในสงฆ ๒ ฝาย):“อนชานาม ภกขเว เอกโตอปสมปนนาย ภกขนสงเฆ วสทธาย

ภกขสงเฆ อปสมปาเทต” (วนย.๗/๕๗๔/๓๕๔)

ภกษทงหลาย เราอนญาตใหผขอบวชหญง ซงอปสมบทแลวในสงฆฝายเดยว บรสทธในภกษณสงฆแลว อปสมบทในภกษสงฆ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๔๑

๓๔๑

(นอกจากใหบวชในภกษณสงฆฝายเดยวกอนแลว ยงกากบไวดวยวาบรสทธ คอผานการตรวจสอบคณสมบตเสรจเรยบรอยไปแลวในภกษณสงฆนน จากนนจงไปอปสมบทในภกษสงฆ)

พทธานญาตครงหลง จะเปนการแกไขเพมเตมพทธานญาตครงแรกหรอไม ขอทงไวใหพจารณากอน

ทงน โดยมคตทางวนยวา นอกจากหวงความพรอมเพรยงสามคคมเอกภาพแลว ความตกลงในการดาเนนกจการควรตงอยบนฐานทโปรงโลงเตมใจ มใชเพยงไดชองไดแงเทานน

ถาเรมตนใหม ใหภกษฝายเดยวบวชภกษณ นอกจากใชไดไหม ปญหาพวงพลอยอะไรจะเกดม

ทน เพอความรอบคอบ กมาดวา ถาถอวา พระพทธเจาไมไดตรสระบชดจาเพาะออกมาวาทรงยกเลกพทธานญาตใหภกษทงหลายบวชภกษณ เพราะฉะนน ภกษสงฆกยงบวชภกษณได โดยไมตองมภกษณสงฆมารวมบวชดวย ถาถออยางน จะเกดมผลอยางไร

ถามองแบบงายๆ พนๆ ชาวบานบางคนกอาจจะพดวา อาว ถาหากถอวาพระพทธเจาไมไดทรงยกเลกพทธานญาตเกา พระบญญตของพระพทธเจากขดกนเองซ อยางท ๑ ทใหภกษทงหลายบวชเสรจจบไปเลยกม อยางท ๒ ทใหบวชบรสทธจากภกษณสงฆกอนแลวคอยบวชในภกษสงฆกม ถาไมขดกน กหมายความวาใชไดทงสองอยาง ใชไหม

ทนถาหากถอวา แบบเกากไมยกเลก แบบใหมกมใหใช กเลอกบวชไดทง ๒ แบบ ปญหากตามมาไดวา

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๔๒

๓๔๒

๑. ใน ๒ แบบนน บวชอยางไหนจะงายกวา กแนอยแลววาบวชจากภกษสงฆอยางเดยวงายกวา เชนวา พระภกษหางายกวา แลวใครจะไปบวชแบบมภกษณสงฆดวยใหตองลาบาก ๒ ชน

ถาอยางน อยางนอยกเลอะ เพราะแลวแตใครจะเลอกเองวาแบบไหนงายกวา สะดวกกวาสาหรบตน กเอาอยางนน

๒. ถงจะอยางไรกตาม เมอบวชได ๒ วธ กจะกลายเปนวามภกษณ ๒ แบบ แลวจะไมยงกนใหญหรอ มทงภกษณทบวชจากภกษสงฆฝายเดยว และภกษณทบวชจากภกษณสงฆดวย กยงซ และวนยกไมเปนแบบแผน

ไมตองพดถงปญหาในเรองการทจะเกดความขดแยงกนขนในพระวนยเอง เชนทยกตวอยางไปแลววา ในสมยหลง เมอมการบญญตสกขาบทสาหรบภกษณตอมา ไดมคาจากดความ ‚ภกษณ‛ วาภกษณคอ สตรทไดอปสมบทในสงฆ ๒ ฝาย คาจากดความอยางนมทวไป กจะมาขดกบการบวชอยางนทงหมด

เราลองมองดวา ถาถอวาบวชภกษณได ๒ แบบ โดยภกษสงฆอยางเดยว กได โดยสงฆสองฝาย กได อยางใหมกใช อยางเกากไมยกเลก อะไรจะเกดขน

ก) มองดในพทธกาล ครงนนชดเจนวามภกษณทง ๒ แบบน แตมอยางเปนระบบแบบแผนแนชดตามลาดบกาละแหงเหตการณ คอ มภกษณรนแรกตนพทธกาลทบวชใหโดยภกษสงฆฝายเดยว และมภกษณในสมยตอมา ทบวชโดยสงฆสองฝาย แยกยคกนไปเลย ไมพบแมแตในยคหลงตอมาวามภกษณทบวชอยางนนกได อยางนกได ในสมยพทธกาลนน มความเปนอยางหนงอยางเดยว

ข) คาดหมายในปจจบนหลงพทธกาล ลองมองดวา ถาเราถอวาพทธานญาตครงแรกใหภกษบวชภกษณ ซงยงไมไดยกเลกน ตอนนเราจะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๔๓

๓๔๓

เอามาปฏบต โดยไมตองมภกษณสงฆตามพทธานญาตครงหลง เพราะตอนนเรามงไปทวาจะใหสตรบวชไดในเวลาทไมมภกษณ

ทนกมคาถามวา หลงจากบวชภกษณโดยใชภกษสงฆฝายเดยวนนเสรจไป กมภกษณทบวชโดยภกษสงฆฝายเดยวนนขนมาแลว ตอจากนน เมอจะบวชภกษณรนตอไป เราจะเอาภกษณสงฆทเกดขนใหมน มารวมบวชดวยตามวนยทใหบวชภกษณโดยสงฆสองฝายหรอไม หรอจะใหบวชภกษณโดยภกษสงฆฝายเดยวตอไป

ถงตอนน ปญหากจะเกดขนไดทง ๒ ทาง

ถาบวชภกษณโดยภกษสงฆฝายเดยวตอไป กกลายเปนวาภกษสงฆยดอานาจไว ภกษณสงฆกจะเลอนลอยแทบหมดความหมาย

เราคงบอกวา ไมเอาอยางนน เพราะวา การทใหภกษสงฆบวชภกษณนน กเพยงเพอใหมภกษณขนมากอน เปนเรองเฉพาะกาล ตอจากน กจะให เปนไปตามพทธบญญ ตท ใหบวชภกษณ โดยสงฆสองฝาย เพราะฉะนน ตอจากครงน กจะใหภกษณสงฆบวชภกษณดวยตอไป

อยาลมวา ตอนน พระพทธเจาไมทรงอยดวยแลว แตเรานาเอาพระบญญตของพระองคมาจดการกนเอง ทน ในการจดนน เราจะคมกนเองไดไหม ลงตวไหม จะยอมรบกน และจะยอมฟงกนแนนอนเดดขาดไหม

เราบอกวา พทธบญญตใหบวชภกษณโดยสงฆครบสองฝาย โดยใหบรสทธในภกษณสงฆกอนนน ขอพกการบงคบใชไวชวคราว เราเอาพทธบญญตใหภกษบวชภกษณไดเลย ทยงไมยกเลก มาใชบวชใหมภกษณขนมาใหม เปนรนแรกเทานน ตอไปน ใครจะบวชเปนภกษณ ตองใหภกษณทเราบวชใหซงมขนใหมน เปนผบวชใหกอน ตามพทธานญาตทใหบวชภกษณโดยสงฆครบทงสองฝาย

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๔๔

๓๔๔

เอาละ ทนเปนไปไดไหมทจะเกดปญหาวา ผหญงทจะบวชอกพวกหนง ซงอาจจะรวมหรอหนนโดยภกษกลมหนง กบอกวา ออ ทานเองบอกแลวไงวา พทธบญญตนยงไมยกเลก ฉนไมเอา ฉนไมยอมบวชกบภกษณชดของพวกเธอน ฉนไมไปดวย พทธบญญตใหบวชภกษณโดยสงฆครบสองฝาย กขอพกการบงคบใชไวชวคราวกอน แลวสตรพวกนกไปบวชกบภกษสงฆฝายเดยวอกพวกหนง แลวเขากอาจจะบอกวา พวกฉนนกเรมตนใหม หรออยางนอยกเปนอสระออกไป

เสรจแลวปญหากจะเกดขนมาใหมๆ ไดหลายอยาง เรมแตวาภกษทงหลายกจะแตกแยกกน สวนภกษณทเกดขนใหม กอาจจะมเปนหลายพวกหลายกลม คมกนไมได (บางทอาจจะมการของดขอพกการบงคบใชชวคราวแกพทธบญญตอนขนมาอกดวย เรองกจะขยายออกไปอก)

แลวอกดานหนง มองในแงนยมเรองสทธ เมอวาตามพทธบญญตหลงซงใหบวชในภกษณสงฆเสรจมากอนแลวจงบวชในภกษสงฆ การทภกษบวชภกษณเสรจไปเลยน กเปนการเอาสทธของภกษณสงฆมาใช ทน พอบวชไปไดครงหนงแลว ภกษบางกลมกอาจจะอางเหตผลอะไรขนมาเพอจะบวชอยางนนเปนครงตอไปอก ถาอยางนกเทากบเปนการยดอานาจครอบครองสทธของภกษณสงฆไว ไมคนสทธนนใหแกภกษณสงฆใหเสรจไป แตรวมแลวกจะกลายเปนการทภกษนาเอาพทธบญญตมาจดการกนเอง

พรอมกนนน นอกจากมหลายกลมหลายพวกแลว วาโดยรวม ตอไปในเมองไทยกจะมภกษณสงฆ ๒ แบบ คอ พวกทบวชกบภกษอยางเดยว กบพวกทบวชกบภกษณสงฆดวย

ถาจะเกดภกษณสงฆในประเทศไทย แนนอนวาภกษณสงฆทเกดมขนใหมนน คงไมอยากจะยอมใหมสตรทไปบวชกบภกษอยางเดยวไดอก ถกไหม? แตถาเอาตามแนวน กไมอาจจะขดกระแสได จะคมกนไมอย กอาจจะถงกบมภกษณทเกดจากภกษอยางเดยวขนมาอกเรอยๆ ไป ไมมทยต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๔๕

๓๔๕

นคอไมใชแควาจะมภกษณ ๒ อยาง คอ ภกษณทบวชจากภกษสงฆ กบทบวชจากสงฆ ๒ ฝายเทานน แตจะมการแตกกลมแตกพวกกนออกไป ชนดคมกนไมอยดวย ถาไมถงกบระสาระสาย กกลายเปนภาวะไรหลก

เรายอมปรารถนาใหสงฆะมความมนคงเปนอนหนงอนเดยวกนในสามคค ทงภกษสงฆทยงเหลออย กใหคงอยดวยดตอไป และภกษณสงฆ ถาจะมขนได กเชนเดยวกน ควรจะตงอยบนฐานทแนนหนา มหลกประกนใหมนใจในความเปนเอกภาพ และความดารงอยไดยงยน

เราตองชวยกนพจารณาวา ปญหาเหลานจะปองกนและแกไขอยางไร คอตองมองวาอนนยงมชองเสย อยาเพงไปยดวาจะตองเอาอยางนนอยางน อาจจะตองใจเยนบาง ชาๆ หนอยบาง ตองดวามนจะเกดความขดของอยางไรไหม ดทงผลไดและผลเสยแกผตองการบวชเปนภกษณ ดผลได ผลเสยแกสวนรวมวาจะมอยางไร กมาชวยกนพจารณา

แลวหลกการเหลานกเปนสงสาคญ เพราะผหญงเองทบวช เขากตองการความสมบรณของเขา อาจจะไมทงหมดทกคน แตเขาใจวาผหญงจานวนมาก ถาเขาจะบวช เขาคานง เขาตองการความบรสทธบรบรณสาหรบการบวชของตน ไมใชวาเขาจะคดแตวาจะบวชใหได เพราะฉะนนจงตองพดกนใหชดไปกอนในแงของหลกการ

ถาเขารสกวามนชดเจนวาเขาบวชไดจรง เขากมนใจสบายใจ แตถาเขาบวชไปแลว ไปมองเหนความขาดความพรองเปนชองตดขด เขาเองกจะไมสบายใจ ไมอมเอบใจ อนนเปนเรองของพระศาสนา กตองการความบรสทธ ความสมบรณอยางทวานน

ฉะนน เราจงยอมมาเสยเวลาพดกนใหชดในแงหลกการทวา อะไรเปนไปได อะไรเปนไปไมได ถาทาอยางนจะเกดผลเสยอยางไร ม ชองเสยหายอยางไร พดกนเสยใหชด นในแงหลกการ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๔๖

๓๔๖

ทน ในแงความตองการ มนชดอยแลววา เราตองการใหผหญงบวชได หรอไดประโยชนมากทสดจากชวตในพระศาสนา เมอหลกการเปนอยางนแลวเราจะเอาอยางไร ถาหลกการเปนอยางน ถาเอาอยางนนแลว เกดผลเสยอยางน ผลดอยางนน แลวเราจะเอาอยางไร เราจะเอาตามพทธบญญตตรงเผงเลยไหม หรอเราจะเปลยนแปลง

ตอนทวาจะเอาอยางไรน อาตมาวาควรจะเปนเรองของสงฆสวนรวม ไมใชเปนเรองของตวบคคล ไมอยากใหแตละคนมาพดวาอยางนนอยางน อนนนเราควรจะชดในแงของหลกการของกลางกอน เสรจแลวจะเอาอยางไร จะเอาตามบญญต ตามหลกการแทๆ หรอไม กใหเปนเรองของสวนรวมอกขนหนง มนจะไดเปนไปดวยด

ทน ในแงตวหลกการ คณมารตนมแงอะไรอกบางทจะสงสย วนนทยกมา พอจะเหนชดไหมวา ถาเอาอยางนนอยางนกนเอง จะตองเปนปญหา

พกใจ ผอนคลาย ทางเลอกทมผเดนหนา ลองเอามาดกนบาง

ดร.มำรตน: เหนชดครบ เทาทเหนมากคอ มหลายๆ คนมความเหนวา การมภกษณอาจจะจาเปนหรอมประโยชนมากตอการเผยแผพระพทธศาสนาและสงเสรมการปฏบตธรรมในหมผหญงเอง บางครงอาจจะมปญหาทโยมผหญงไมกลาถามกบพระภกษเองโดยตรง สาหรบศาสนาเองอาจจะมประโยชนมหาศาล กเลยอยากจะรวาทานเจาคณอาจารยจะตอบปญหานวาอยางไร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๔๗

๓๔๗

พระพรหมคณาภรณ: อนนเปนปญหาในแงความตองการละ ไมใชปญหาในแงหลกการ ทนในตวหลกการ เราชดพอหรอยงละ พอไหม พอนะ เปนอนวา หลกการเทาทยกมาพจารณา กเปนอยางน

ทน เรามความตองการอยางน จะเอาอยางไร แนละ ถามสมบรณ มภกษณสงฆดวย บรษทสครบ มนกด ผหญงทวไปเขากมโอกาสมากขนอก แตทน วาในแงหลกการ ถามนขดแลวจะเอาอยางไร เราจะใหเราไดอยางทเราตองการ โดยเรายอมเสยหลกการ หรอเรายอมเสยบาง เพอรกษาหลกการ อนนเปนปญหาอกอนหนง ถารกษาหลกการไว แนนอน ความตองการของเราอาจตองบกพรองไปบาง

ทจรง ปญหาเกยวกบหลกการกยงไมใชวาจบ เชนวา ถาหลกการมนขดกบความตองการของเรา แลวเราไมยอม เราจะแกหลกการหรออะไรทานองนน การแกการเลยงนน มนจะสาเรจผลหรอไม แตตอนน เอาละ วางเรองนนไวกอน

ทน วาในแงของคณประโยชน ถามภกษณสงฆ มนกชวย เหนอยแลว ในสมยพทธกาลไดมขนมา กเพอใหผหญงไดประโยชน และมขนมา คนกไดประโยชนเพมขนจากผหญง นพดในแงได และตอนน เรองมนซบซอน เราจะทาอะไร กควรทาดวยความร

แลวพดกนไปๆ ระวง อยาหลงปญหานะ คอ คาถามไมใชวา เวลานบวชภกษณไดไหม ถาถามแคนน กตองตอบวาได และกบวชกนอย คอบวชเปนภกษณมหายาน บวชได แตตอนนปญหาวาจะฟนการบวชภกษณเถรวาทกลบขนมาไดไหม ตรงนจบประเดนไว ให ด และโอกาสในชวตพรหมจรรยของผหญงกมอย ไมใชไมม ทางเลอกมอยบาง แตเรากาลงพดถงโอกาสในระดบของการเปนภกษณ นจบประเดน กาหนดปญหากนไวใหชด ขออภยคาถามอกท ในประเดนทวาเมอก

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๔๘

๓๔๘

ดร.มำรตน: ประโยชนทจะมในการเผยแผสงเสรมการปฏบตธรรม พระพรหมคณาภรณ: อนนกแนนอนทวา ถามภกษณสงฆ ประโยชนแกผหญงและจากผหญง กอาจจะเพมขน ทนเรามาพจารณาวาความตองการของเรามนเขาไดกบหลกการไหม หลกการมนเปดใหไหม ทนถาหลกการมนไมเปด เราจะเอาหลกการหรอจะเอาความตองการ และอนไหนมนจะเสยมากกวา มนกตองพจารณา คลายๆ กบตอนนเราไมสามารถไดเตมท แลวกมาดทางเลอกทเราจะเสยนอยแตไดมากกวา ซงอาจจะม

สาหรบตวคาถามอนน อาตมาวาไมตองตอบ มนชดอยแลว เรองมนมาถงตอนทวา มนทาไดหรอควรทาไหม แลวกโยงไปถงมตสงฆ ทสงฆจะตองมาพจารณา อยากใหอานอกครงหนง เผอมจดอะไรทยงไมไดตอบ

ดร.มำรตน : นอกจากนแลว มหลายคนทมความคดเหนวา การมภกษณอาจจะจาเปน หรอมประโยชนมากสาหรบการเผยแผการสงเสรมการปฏบตธรรมโดยเฉพาะอยางยงผหญงเอง บางครงอาจจะมปญหาทโยมผหญงไมกลาถามกบพระภกษเองโดยตรง พระพรหมคณาภรณ: อนนกเหมอนในสมยพทธกาล อาตมาไมตองตอบอกจรงไหม กเขาจะมภกษณสงฆไวเพออะไร กเพอจะไดเตมความประสงคของเขา อนนไมตองตอบ มนชดอยแลว ถามไดมนด ปญหามนชดอยแลว เราตองการ เราตองการเพราะเราเหนวามนมประโยชน เรากตองมาพจารณาหลกการวามนไดไหม วาไปวามา เดยวกจะวนอยแคทน ตอนน ทางออกนาจะอยททางเลอก ซงไมแนนะ อาจจะเปนทางทตรงกวากได

ดร.มำรตน: อนนอาจจะเชอมโยงกบคาถามตอไป ในเมอหลกการเปนแบบนแลว ความตองการมอย กอาจจะเชอมโยงกบขอตอไป ทานเจาคณอาจารยเคยบอกไววา เดกหญงเปนแมชนอยกได หรอกเปนไปไดทจะ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๔๙

๓๔๙

สรางสรรคสถาบนใหมสาหรบผหญงทอยากจะบวชกได อนนชวยขยายความหนอยไดไหมครบ ทานอาจารยจะมวธ หรอลกษณะอยางไรทจะทาใหผหญงมสถาบนและสภาพแวดลอมทอานวยตอการปฏบตธรรมใหดทสด โดยทเปนสวนหนงของเถรวาท และททาใหญาตโยมมความรสกวาสถาบนหรอภกษณในรปใหมนเปนเขตบญเหมอนพระภกษหรอเหมอนภกษณในพระไตรปฎก สาหรบคาถามนเปนไปไดหรอไมททานเจาคณอาจารยจะระบเจาะจงรปแบบทสามารถจบตองไดเปนรปธรรม

พระพรหมคณาภรณ: เจรญพร อนนเปนเรองทอาตมาใหเรามาดอดต วาในกรณทถาหลกการมนไมอานวยจรงๆ แลวเราจะทาอยางไร ทวาจะไดไมจาเปนตองแกหลกการ หรอไมตองไปกระทบกระเทอนหลกการ เราจะมทางออกอยางไร ทจะไดสงทตองการดวยทางเลอกทอาจจะมหลายอยาง

กเคยเสนอความคดวา เปนไปไดไหมวาในอดต โบราณเขากประสบปญหานมากอน แลวเขากหาทางออก จงไดเกดแมชขนมา

เมองไทยน เราไมมประวตวามภกษณสบตอมา มแตเปนตานาน ตอนทพระโสณะและพระอตตระมาขนทสวรรณภม แลวกวามผเสอยกษมากนเดกเกดใหมอะไรตออะไร แลวทนพระโสณะ-อตตระกเหมอนกบปราบยกษได คนกเลยศรทธาบวชกนใหญ มทงผหญงผชาย บวชกนเปนหมนๆ กมเปนตานาน ผหญงกบวช ผชายกบวช แตไมมรองรอยตอมาวามภกษณในประเทศไทยหรอในสวรรณภม

ทน ในกรณทเราตกลงวา ถาหลกการมนตดขดแลว ถาเราไมแกหลกการนน แลวเราจะมทางออกอยางไรไหม เพราะเราตองการและอยากใหผหญงไดประโยชน กเลยคดวา ในอดตเขาเคยประสบปญหาเหลานแลว แลวเขาคงหาทางออก จนมแมชขนมา

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๕๐

๓๕๐

แลวแมชกมมา ซงเรากมประวตศาสตรไมชด จนกระทงถงบางยคในรนทใกลๆ จะถงปจจบน กลายเปนวาแมชมประวตเสยหายมาก แตอยาลมวา ภกษกมประวตเสยหายเหลอเกนเหมอนกน กขนาดหนกทงคแหละ ถงขนมนทานตาเถร-ยายชมากมาย ในแงหนงกเปนบทเรยนทเตอนวา ระหวาง ๒ เพศน ถาไมจดระบบความสมพนธกนไวใหรดกมด กจะนวเนยพลวน

เรากไมรชดวาในประวตศาสตรมนเจรญมนเสอมอยางไร อนนจนใจ แตวาในตอนเรมตน เขาตองมความปรารถนาด จงหาทางออกใหกบผหญงทจะมามชวตแบบปลกวเวกแบบอนาคารก

แตทน ในแงทวาสถาบนแมชในยคอดต เมอตงใหม มคณคา มสถานะ ไดรบความเคารพนบถอแคไหน อนนเราไมสามารถไปสบได กจงบอกแควา มตวอยางจากในอดตวาคนโบราณเขาคงหาทางออกอยางน

กมวธหนงคอ ถาแมชเปนวธหนงของทางออกของคนโบราณจรง เราจะฟนฟขนมาหรอสงเสรมใหจรงจงไหม หรอมนตดขดในแงวา แมชทสบมาจนถงปจจบน สถานะตกตาไปเสยแลว เรากสรางสถาบนใหมขนมาแทนแมช ซงในเมองไทยกเคยมผพยายาม มทบางแหงบวชแลวหมผากาสาวพสตร เรยกวาสลจารน แปลวาสตรผบาเพญศลหรอประพฤตศล กเคยมอย กเปนการหาทางออก แตอนนเปนการหาทางออกเปนจดๆหยอมๆ ของบางวดบางบคคล สงฆสวนรวมยงไมไดพจารณา

ทนเปนไปไดไหม ถาเรามาพจารณาเปนสวนรวม เปนเรองของสงฆ กจดตงเปนสถาบน เปนองคกร หรอเปนระบบขนมาใหม

ทนอาตมาอยากจะถามนอกเรองไปนดหนง ทวดอมราวต สายหลวงปชา ทลอนดอน ทานกหาทางออกของทาน ไมทราบวาไปถงไหน คอไมมภกษณเหมอนกน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๕๑

๓๕๑

ดร.มำรตน: ผมไปวดอมราวตเมอปทแลว ในสายตาของผม ผมเหนเหมอนภกษณ กหมายความวา ใสจวร มสงฆาฏ อะไรตางๆ สวดมนตกสวดพรอมกน ในโบสถเดยวกน ตอนสวดกมเสยงผหญงผชาย พอไปฉนอาหารกตกบาตรภกษกอน แลวกมทเรยกวาสลธรา อนดบสามกเปนสามเณร สาหรบผมเอง ตอนทผมพกทวดอมราวต สลธราเปนเหมอนภกษณ แตคนละชอเทานนเอง แตดไมออกวาไมใชภกษณ และเทาทเขาใจ เขาเขยนประมวลขอปฏบตชดใหม ชอ “The Sīladharā Vinaya Training” (สลธราวนยสกขา) ขนมาตามหลกของศล ๑๐ แลวกเอาเสขยวตร ๗๕ ขอ แลวกเอาภกษณปาตโมกขมา ไมใชเอาทงหมด ไมใชเอาทกขอ แตทาตามหลกน เขาใจวายงไมสมบรณ ยงไมเสรจ แตในหนงสอทเขาเรยบเรยงไว เขาอธบายไววา เขาปฏบตตามสกขาบทและขอวตรปฏบตอะไรบาง๑ พระพรหมคณาภรณ: กนแหละ อาตมาวาเปนตวอยางอนหนง ทวาทานกยอมรบวาทานไมไดบวชภกษณ ทานเจาคณราชสเมธาจารยบอกเลยนะวาทานไมมภกษณ แตเพอจะเออโอกาสใหสตร กหาทางออกโดยวธจดตงขนมาเปน organization อนหนง ชอเรยกวา “สลธรา” นก เขาใจคด กะทดรดและงดงามด

เมอจดตงขนมา กหาทางวาจะทาอยางไร วนยจะใหโอกาสไดแคไหน นแหละกคอเปนมตสงฆอนหนง แตยงไมไดมาจากสงฆทงโลก จากเถรวาททงโลก หรอถาสายไทยทงหมดมาตกลงกนวาเอาอยางนนะ ถาผหญงจะบวช วดอมราวตกเปนตวอยางหนงเลย

ทน เหมอนกบวาเคยเจอขอเขยนของทานเจาคณราชสเมธาจารยเอง แตเปนความจาทยนยนไมได คอเหมอนวาผหญงทบวชอยางนน กไมรสกอะไร กคลายๆ วาสบายใจอย กคอยอมรบวาจะบวชภกษณแบบเดมเตมท

๑ ด ภาคผนวก

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๕๒

๓๕๒

ไมไดแลว กเลยเอาอยางน กพอใจ กเหมอนจดตงขนมาใหม ตามโอกาสทมนเปนไปได ซงมความเหนชอบกนโดยสงฆ

มดานหนงตดขดไมเตมท แตอกดานหนงกลบเออโอกาส เพราะวาถาเอาเปนภกษณเตมภาวะ กตองปฎบตเตมตามภกขนปาตโมกข แตพอจดตงเปนแบบสลธราน กกลายเปนวา สกขาบทหรอวนยบญญตบางอยาง ทยากเยนนก หรอคงจะไปกนไมได สาหรบสตรปจจบนทจะปฏบตอยางภกษณ กไมตองเอา กกลบไดโอกาสมากขน คอกลายเปนวามาจดวนย เอาสกขาบททเหมาะกบความตองการและเหมาะกบการนามาใชประโยชนในปจจบน เสยอยางหนง แตกลบไดอยางหนง กเปนทางเลอกอนหนง

อนนอาตมาวาเปนตวอยาง เปนทางเลอกหนง ทไดทาขนมาแลว มปรากฏอย สวนทางเลอกอยางอน ไวมโอกาสคอยพดกนอก แลวดานองคทะไลลามะทานกยงไมจบใชไหม

ดร.มำรตน: ตามทผมเขาใจ กมประชม 3 วน๑ วนสดทาย องคทะไลลามะตรสวา ทานไมใชพระพทธเจา ทานกทาไมได๒ แตวาพระสงฆรวมๆ มาตดสนกทาได แกไขได

พระพรหมคณาภรณ: อนนเราไมถอวาแกไข เราถอวาเราจดขนมา จดของเรา เรากไมไดเรยกภกษณ ถอวาภกษณกเปนไปตามเรองทพระพทธเจาบญญต เราไมไดแกวาใหภกษณเปลยนไปเปนอยางน แตเราจดรปของผบวช ทมงจะใหโอกาสแกสตร

๑ เปน การประชมนานาชาตเกยวกบบทบาทผหญงในสงฆะ ทฮมบวรก ประเทศเยอรมน

ในป ค.ศ. ๒๐๐๗. ด “1st International Congress on Buddhist Women’s Role in the Sangha: Bhikshuni Vinaya and Ordination Lineages” ใน ภาคผนวก

๒ ดค าตรสขององคทะไลลามะ ในทประชมน ใน ภาคผนวก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๕๓

๓๕๓

ดร.มำรตน: ถาพดถงสภาพ หรอสงคมไทยในปจจบน จะมทางเปนไปไดมากนอยแคไหน พระพรหมคณาภรณ: อนนอาตมากยงไมทราบแน เพราะวาเรายงไมไดเรม แตทาทของคนไมเหมอนเดม ความพอใจ ความรเขาใจไมเทากน

เรมจากความรความเขาใจ คนทวไปเวลานเขากไมรเรองภกษสงฆและภกษณสงฆ ไดแคพราๆ มวๆ ความไมรไมเขาใจทาใหมองไปตางๆ เชนวาแลวแตไดยนไดฟงมาวาอยางไร กคดเหนไปตามนน ถาจะเอา กตองชแจงกนเยอะ กตองพฒนาความเขาใจ พฒนาทศนคตทาท ใหเกดจากความรทถกตอง

แตกตองมหลกไว ซงรเขาใจใหด ถาสงฆะลงมต กตองพดคยกบชาวบานได ตองใชเวลา กชาวบานเขาคนชนมา เขาถอตามประเพณ เมอมอะไรทตางทแตกออกไปจากเดม เขากรบยากเหมอนกน แลวแตคน ไมเหมอนกน แตลกษณะของคนไทยนน เปนคนปรบตวงาย รบของใหม มกจะงาย บางทบอกวายาก แตพอเอาเขาจรง กงาย ไมแนนอน

ดร.มำรตน: เทาทพบมา ถาเปนแมช บางทกเปนทยอมรบทเคารพ มคนบอกวา บวชเปนแมช บวชเปนพระ กปฏบตธรรมไดเหมอนกน แตปญหาคอ พระไปไหนกไดในเมองไทย ไมตองอดอยาก มผอปถมภผถวายของตางๆ แตถาเปนแมช ซงทานอาจจะยงไมมบารม กอาจจะไมมใครสนใจ แตพระมบารมตามสถาบน ไมตองถามวาเปนพระทไหน บวชกบใคร แตถาเปนแมชกจะตองมโยมถามวาเปนใคร บวชทไหนอยางไร ถาไมรจก กอาจจะไมไดรบการสนบสนน หรอขนรถเมล บางครงกไดทนง บางครงกไมไดทนง บางทเสยตงคคาโดยสาร บางทไมตองเสย

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๕๔

๓๕๔

พระพรหมคณาภรณ: อนนเปนเรองของระยะเวลาทยาวนานดวย เรองเดมกไมสบตอ แตกวาจะถงเวลาน บางทแมชมสภาพเสอมลงถงขนาดวาบางคนทาตวเปนขอทานไปเลย สมยหนงกถกมองวาเปนผหญงอกหก กอยทวา จะตองมมาตรการทจะฟนฟและดารงรกษา สงคมกควรรวมรบผดชอบ

แลวผหญงเองนน ทบวชเขามา เมอไมมเครองมอทจะควบคมทางสงคม กลายเปนคนมาบวชเพอหาทางเลยงชพ เปนตน กมาทาลายสถาบนใหเสยหาย กยงทาใหตกตา ทงสถาบนศาสนาและสงคมเองกเสอมเสยดวย

อนนแมแตพระกเปนไปได ลองถาพระประพฤตไมด เดยวกไปไมรอด พระกแย กตกตา ประชาชนกมองไมด พระกเสอมได แลวกเจรญได

เรองสถานะไมดนไมใชปญหาหลก มนเปนไปตามสภาพของคนในสถาบน ฐานและทนดมอยแลว ถาเราตกลงเอาจรง จดวางระบบใหด แลวใหมคนดๆ มาบวช กจะดขนเอง การฟนฟไมใชมงเอาแตสถานะ ควรมงทคณภาพ ใหมการศกษาทด ปฏบตด ใหสาเรจประโยชนตนประโยชนผอน สถานะกจะตามมา จดเนนอยทวา ใหรธรรมถกตอง มวนยทคมกนได อยในหลก ไมออกนอกพทธวถ

ดร.มำรตน: ตามงานวจยของผม ผมเหนวามความเปลยนแปลงไปในทางทดขน อยางแมชแกวเสยงลา (ทจงหวดมกดาหาร อาเภอคาชะอ) ทานเปนทยอมรบ และเปนตวอยางใหแกผหญง ซงไดรบยกยองในวงกวางวาเปนพระอรหนต หรอทจงหวดราชบร มสานกชมากขน ทไมขนอยกบพระ กเปนของตวเอง กมไปบณฑบาต ไปสวดมนตอะไรตางๆ ผมไปทโคราช มมหา-ปชาบดเถรวทยาลย๑ นกเปนวทยาลยสาหรบแมช แสดงวามการเปลยนแปลงไปในทางทดขน แมชศนสนยกเปนตวอยางใหกบผหญงหลายๆ คน

๑ ด ภาคผนวก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๕๕

๓๕๕

พระพรหมคณาภรณ: กอยทการประพฤตปฏบตของแตละคน แตละสานก แมจะไมบวชเปนพระเปนช ถงจะเปนผหญงทเปนคฤหสถ กเปนคนดประพฤตดมความรได ถงแมไมตองบวช คนเขากนบถอ อยางในอนโดนเซยกเคยไมมภกษมานาน ตามททราบ อาตมากยงไมไดศกษารายละเอยด เทาทเคยไดยนไดฟง ระหวางนน ชาวพทธทนนทาอยางไร ภกษกไมม ถงตอนนมกยงไมครบพนท บางแหงมชาวพทธ แตไมมภกษ ทาอยางไร เขาบอกวามอบาสกอบาสกา ทาหนาทคลายๆ พระสงฆไปเลย อบาสกาทนกไมเบานะ เปนทนาเคารพนบถอประพฤตด

แลวพระพทธเจากทรงยกยองไว เพราะในพทธบรษท ๔ กมเอตทคคะกนทงนนใชไหม แลวใน ๔ พทธบรษท กเปนอรยบคคลไดทงนน แลวในฝายคฤหสถ เขากเปนอรยะ บางทกสงกวาภกษ แตวาเคารพกนโดยเพศภาวะเพอประโยชนในทางสงคม แตในแงบคคลกถอวาเคารพในใจ โดยสถานะและดวยความทมจตใจพฒนาเจรญงอกงามในธรรม ไดละกเลส

อยางจตตคฤหบดกเปนคฤหสถ เปนอนาคาม กสงกวาพระเยอะแยะ แลวมากราบไหวพระ บางทกอธบายธรรมะใหพระฟง คอในแงของจตใจ ในแงของภมธรรม กไมไดเอาเพศทเปนรปธรรมมาเปนตวตดสน

คฤหสถกอาจจะบรรลอรหตผลได แตเพยงถอกนมาวา ถาเปนอรหนตแลวกตองบวช คฤหสถกปฏบตเพอบรรลอรหตผลได แตเพยงวาสภาพแวดลอมไมอานวย มนไมเออในการปฏบต จะปฏบต ไมสะดวก เปนอยไดยากหนอย จงยงมคนมาหาทปฏบตธรรม เพราะวาเพศพระและวด มสภาพวถชวตอะไรๆ ทเออ โดยสภาวะ เรองเพศไมไดขดขวางอยแลว

ดร.มำรตน: วนนขอพอแคนกอน ขอบคณมากครบ

บทพเศษ ๒

รใหโลง - ท าใหโปรงใส - มนในสามคค๑

เรองเกามา กทวนกนใหม จรงไหมวา ยงไมไดยกเลก ใหภกษบวชภกษณ

พระพรหมคณาภรณ: เรองการบวชภกษณควรจะไดศกษากนใหชดเจน แยกเปน ๒ ดาน คอ ใหทาดวยความรเขาใจหลกพระวนยใหชดเจนทสด อกดานหนงใหมเมตตากรณาตอผหญง แตตองใหไมผด กตองใหรวมกนพจารณา ใหสงฆะรวมกนพจารณา ใหเปนสงฆะทมความรความเขาใจใหมากทสด และใหมเมตตา

คณมารตนกเคยมาถามเรองภกษณ กมความเหนกนอยางทวา วาบางคนทพจารณาเรองนกมองแตเพยงดานเดยว คอ ธรรมวนยกไมรชด แลวกเอาแตความชอบใจ แลวกไปอางสทธมนษยชน ในแงหนงมนกนาหวเราะ เรองนมนไมเกยวกบสทธมนษยชนเลย สทธมนมอยแลวของผหญง มสทธบวชอยแลว แตใครละทจะมสทธในการเปนผบวชใหเขา มนหาคนมสทธบวชใหไมได ปญหาอยทน ตอนนเรากมาหาคนทจะมสทธไปบวชให

พระสงฆกถอวา ภกษณบวชในสงฆ ๒ ฝาย ในพทธกาลตามลาดบทเปนมา กบวชในภกษณสงฆกอน แลวจงมาแจงแกภกษสงฆ แลวถาหากอยคนละเมอง เกรงวาเดนทางจะไมปลอดภย กตงภกษณเปนทตได แลวตวผ

๑ Bhikkhu P.A. Payutto, a talk with Ajahn Sumedho and some other monks and

laymen, 3 December 2009

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๕๗

๓๕๗

บวชใหมไมตองไป ภกษณทโนนกเปนตวแทนแจงแกภกษสงฆ กสาเรจ

กหมายถงวา ในพทธกาลนน เมอตอนทพระพทธศาสนาตงหลกฐานมนคง มภกษณแลว พระพทธเจากทรงใหความสาคญกบภกษณสงฆมากขนๆ การบวชกเสรจมาจากภกษณสงฆแลวแทบจะเรยบรอยบรบรณ

ปจจบนเวลาน ถาจะตกลง จะทาอะไรอยางไรกตาม ไมอยากใหใจรอน เปนเรองสวนรวม เราตองพยายามศกษาใหชดดวย ตองมเมตตาตอผหญงดวย กคอยๆ ดพระวนยใหชดเจน แลวมารวมกนพจารณา วามทางเปนไปไดอยางไร แลวเราจะเอาแบบไหนด ใหมประโยชนทสด

ถาทาดวยความไมรจรง ไมชดเจน คนททาไปไหนแลว แตคนทรบเคราะห กคอสวนรวม พระศาสนา แลวกตวผทบวชเปนภกษณ

เรองวนยนตองทาใหชด มแงเถยงกน บางทานอางวา มพทธบญญตไวใหภกษทงหลายบวชภกษณ นนเปนพทธานญาตตอนทเรมตงภกษณสงฆ ทพระนางมหาปชาบดโคตมกบเจาหญงสากยานมากมายมาขอพระพทธเจาบวช ตอนแรกกยงไมใหบวช แตตอนหลงพระพทธเจากตรสวา เราอนญาตใหภกษทงหลายบวชภกษณ กเปนอนวาเรมตน

หลายทานกเอามาอางวา พทธบญญตน ยงไมไดยกเลก ฉะนน ภกษทงหลายจงยงบวชภกษณได เรองนมหลายแงทจะพจารณา พดแลวพดอก

๑. นกงายๆ ชดๆ พทธบญญตนจะยกเลกไดอยางไร ในเมอภกษยงตองรวมบวชภกษณ ถาเลกแลว ภกษสงฆกบวชใหภกษณไมได นภกษทงหลายกยงบวชภกษณได และตองรวมบวชดวย กไดอยชดๆ อยางน

๒. ตอนน ไมใชเรองเลกหรอลด แตเปนเรองเพม คอ มพทธบญญตใหม ใหบวชโดยมภกษณสงฆดวย ครบสงฆสองฝาย เหมอนทรงตงเงอนไขวา ภกษสงฆจะตองรอบวชขนสดทาย เมอบวชจากภกษณสงฆเสรจมาแลว

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๕๘

๓๕๘

ทน พอบญญตใหมภกษณสงฆรวมขนมาแลว กเปนธรรมดา ไมวาตามกฎหมายทวไปหรออะไรกตาม บญญตทมาทหลงกไปทบบญญตเดม ถามอะไรขดแยง หรอไมตรงกน กตองปฏบตตามบญญตทเพมเตม

ตอนแรกนน กตองใหภกษสงฆบวชใหกอน เพราะยงไมมภกษณ จะใหภกษณทไหนมาบวชละ กตองใหภกษสงฆบวช แตตอมามภกษณสงฆ กยงใหภกษสงฆบวชอย แตตองใหมภกษณสงฆดวย กตองมครบ ๒ ถาจะใหสมบรณ กตองมภกษณสงฆบวชใหดวย

ทน ถาจะไปอางขอน บอกวายงไมไดทรงยกเลกทจะใหภกษบวชภกษณ จงใหภกษบวชฝายเดยวได ถาอยางนน จะเกดอะไรขน

ก) ถาอางอนนได ในพทธกาลตอนหลงๆ กตองมการบวชภกษณประเภทบวชในภกษสงฆอยางเดยวดวย คณผหญงพวกหนงกบอกวา สาหรบฉน ไมตองมภกษณสงฆกได ฉนบวชกบภกษสงฆอยางเดยวกได กเลยกลายเปนวาในระยะหลงมบวช ๒ แบบ บวชในสงฆทง ๒ ฝาย กม บวชในภกษสงฆฝายเดยว กม โดยอางวาพระพทธเจาบญญตเอาไว ยงไมไดยกเลก มภกษณ ๒ แบบ กยงกนใหญ แตทจรง ไมม เพราะอะไร กเพราะวา พอพระพทธเจาทรงบญญตใหมครงหลง ใหบวชในภกษณสงฆกอน ภกษสงฆกปฏบตตาม โดยเลกการบวชแบบแรก กรอใหบวชเสรจจากภกษณสงฆมากอน ไมมใครฝาฝน ในพทธกาลจงไมเกดปญหา

ข) ทน ถาคนในเมองไทยอางอนนขนมา คออางวาพระพทธเจายงไมไดยกเลกพทธบญญตแรกวาใหภกษทงหลายบวชภกษณ กเลยใหภกษบวชใหสตร กมภกษณขนมา แตเรองไมจบแคนน ทนตอมามผหญงจะบวช เธอกบอกวาฉนเลอกไดนะ วาจะบวชแบบมภกษณสงฆ หรอไมมกได ตอมาฝายภกษณสงฆกคงตองเกด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๕๙

๓๕๙

ปญหาวา ทาไมคนโนนคนน พวกนนพวกนไมมาบวชกบภกษณ ตอไปเมองไทยกจะมภกษณ ๒ พวก หรอหลายพวก แลวกไมยอมกน บางทานจะบอกวา กตงกฎหมายบานเมองขนมาบงคบซ อนนนไมสาเรจหรอก กฎหมายบานเมองจะชวยไดแคมาหนน มาคาจนพระวนย แตวนยเองตองแนชดกอน

๓. จะเกดความขดแยงตดตนขนในการรกษาพระวนยของภกษณไหม ในเมอสกขาบทสวนใหญ ตงแตในภกขนปาตโมกข (อยในภกขปาตโมกขบางกม) เปนตนไป ทรงบญญตขนในยคของภกษณทบวชในสงฆ ๒ ฝาย ใชสาหรบภกษณทบวชแบบนน ดงทในวภงคแหงสกขาบทเหลานนจากดความหมายของภกษณไววา ‚ภกขน นาม อภโตสงเฆ อปสมปนนา‛ (ชอวาภกษณ ไดแก สตรทบวชในสงฆ ๒ ฝาย) และสกขาบทเหลานนกจะไมมผลบงคบใชแกภกษณทบวชขนใหมในสงฆฝายเดยวน หรอในทางกลบกนวา ภกษณใหมเหลานไมมสถานะตามพระวนยททรงตงไวน

ฉะนน เรองเหลานเราตองชดเจนกนเสยกอน อะไรจะมมตได กตกลงกนใหเรยบรอยเสยกอน ไมอยางนนจะมปญหา ภกษณเองนนแหละจะเกดปญหา

เราควรจะทาทกอยางให เรยบรอย ไมควรสรางปญหาขนมา โดยเฉพาะอยางยงจากความไมร เรมดวยตงขนมาเลย วาเราตองการอะไร เราตองการใหบวชภกษณได

ตอมากดวาหลกการเปนอยางไร วนยเปนอยางไร อยาเอาความตองการไปเกยวนะตรงน แลวตอมาเรากมาดกนวา หลกการวาอยางน วนยวาอยางน แลวมนเปนไปไดไหม ทความตองการจะเขากบหลกการ ถาเปนไปได กจบไป ถาเปนไปไมได เราจะเอาอยางไร กมาพจารณากน ถาเราทาเปนขนตอนแบบน กนาจะเปนทางทด

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๖๐

๓๖๐

รวมความวา นาจะมาชวยกนพจารณา ดวยทาทของความเขาใจและเหนใจกน มาชวยกนหาทางออก และอยารบรอน บางทเรามองไมเหนขอเสยอะไรตางๆ เมอเรามาพจารณากน ไดมองเหนมนเสยกอน กจะไดชวยกนปองกนความเสอมเสยเหลานน

๑. สงฆะทงหมดกจะไดมาพจารณาดวยกน จะไดไปดวยกนทงหมด ๒. วธปฎบตจะไดเกดจากปญญาทบรบรณทสด

แมชมอยกยกขนมา ทางใหมกหาความรใหชด ทางเลอกจดไดเลยกไมตองรอ

ผถำม: ทานเจาคณเหนวา มทางเปนไปไดทเราจะเอาแบบไหนด มนจะเปนไปไดไหมในเมองไทย ทจะทาอยางนน ตามความรสก พระพรหมคณาภรณ: ไมใชงาย แตกควรพยายาม ในเรองทางเลอก พดรวมๆ เรากทาอยางตรงไปตรงมา เชนวา ตามหลกการทางวนยน ในแบบทวาเปน original คอแบบดงเดม ถาทาไมไดแลว ทางเลอกหนง กอาจจะยกเอาแบบภกษณสงฆมหายานขนมาด มาพจารณารวมกนวา เรายอมรบไดไหม ถายอมรบ เรากบอกตรงๆ วา อนนเปนภกษณแบบทรวมอยในสายมหายาน กวาไปตรงๆ คอตรงไปตรงมา แลวเรากบนทกไววา เหตผลทเราตกลงกนไววาอยางนๆ แลวกเอาภกษณมหายานมา

นกคอวา ภกษณสงฆทเกดขนแบบน ไมใชเปนเถรวาทเดม คอเปนอยางไร กวาไปตามนน วากนตรงไปตรงมา แตเวลาใชคาวาตรงไปตรงมา บางทรสกวาแขงไป กบอกวาตามทมนเปน คอเปนอยางไร กวาอยางนน

ถาบางทานไมเหนดวย กบอกวา ถาอยางนน เราตงชมชนสตรใหมขนมา ชนดทสงฆะยอมรบ แลวมวถชวตแบบน แลวเรากวางระบบกตกา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๖๑

๓๖๑

โดยเอากตกาวนยเดมมาจด แลวเรากรบไปตรงๆ วา อนนคออนน วธตรงไปตรงมา หรอตามทมนเปนน ผมวาจะดทสด เปนอยางไร ก

วาไปตามนน แตนกคอผมเสนอทานองทางเลอกใหมขอพจารณา ไมจาเปนจะตองเหนดวย

ทน ทวนกนอยน คลายๆ วา ความไมชดเจนทาใหยง คออะไรเปนอยางไร กไมรชด กเถรวาทเขาเปนของเขาอยางน เพราะเขาเปนอยางน เขาจงเปนเถรวาท แลวตนเองเปนอยางนน มาบอกวาฉนจะเปนเถรวาทเดมแท ฉนจะเปนเถรวาท แตจะใหเถรวาทเปนอยางฉน เรองมนกไมตรง ไมสอดคลองกน

ทางเถรวาทบอกวา ภกษณสงฆสนสดไปแลว เราจะหาประวตศาสตรไดหรอไมกแลวแต เชน ในศรลงกา ภกษณสงฆสนสดเวลานน ประมาณนน อาจจะบอกไมได แตกเปนอนสนสดไปแลว ทนกพอดวา ในประเทศอนไมไดมภกษณสงฆสบสายมา กเลยตอไมได

ตอไปขางหนา ไมเฉพาะภกษณสงฆหรอก ภกษสงฆกหมดได และถาภกษสงฆหมด กยอมรบวาหมด กบอกไปตรงๆ วาหมด แลวจะทาอยางไร อยางตอนทภกษสงฆหมดไปในลงกา กมาขอภกษสงฆในไทย ในพมาไปบวช นกตรงไปตรงมา กวาไป มนมหรอมนหมดไปอยางไร กวาไปอยางนน เรากยอมรบตรงๆ วาไปตามทมนเปนอยางน

ภกษณสงฆในเถรวาทเดมหมดไปทลงกา เมอประมาณ พ.ศ. นน หมดกหมด ตอมาภกษสงฆหมดกหมด ความจรงกเปนของมนอยางนน

เมอตวจรงมนหมด เราจะมอยางเดมแทไมได เพราะมนหมด แตเราตองการจะมชวตแบบนน เรากจดตงขนใหมซ ตงในรปลกษณะทมนจะดทสด แตมนกไมใชอนเดมอนเดยวกบทพระพทธเจาตงนนแหละ นคอวากนตามทมนเปน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๖๒

๓๖๒

ผถำม: ตามความรสกของทานเจาคณ ทางออกทประเทศองกฤษ ทไดตงสลธราขนมา ใหมศลวตร แตไมไดตงชอวาภกษณ แตมวตรปฏบตเปนสมณะ ทานคดวามนจะเปนทางออกไหม พระพรหมคณาภรณ: อนนผมกไดยน แตผมไมไดศกษารายละเอยด ตองขอไปศกษารายละเอยด แตพดไดคราวๆ วา เปนทางออกอนหนง กคลายๆ แมชในเมองไทย คอเราสนนษฐานวา ในเมองไทยกคงคดเรองน เพราะวาภกษณสงฆไมม แตสตรกประสงคจะบวช อยากจะมวถชวตแบบเนกขมมะ กเลยหาทางออกมาในรปของแมช

ทนผมกมอง ๒ อยาง ในแผน CD น มเรองหนงตงชอวา “เรองบวชภกษณกพจารณากนไป แตอยาลมใสใจยกฐานะแมช” ผมมองวาอนนสาคญ เปนสงทมอยแลว ควรทาอยแลว สวนเรองภกษณ กคยกนไปใหแนใหชด แตสงททาไดกอน ทาไดเลยทนท กคอยกฐานะแมช ใหแมชไดมการศกษา มชวตทดงาม ปฏบตใหถกตอง ไมใหเสอมเสย

ทนของทวดอมราวต เทาทผมเขาใจ จะมลกษณะอยางทวาน ซงเปนการยกฐานะแมช คอจดทาวถชวตเนกขมมะของสตรใหดทสด

วธนมขอดกวาภกษณอยางหนง คอวา วนยสาหรบภกษณนน เมอนามาใชในปจจบน จะมขอตดขดไดมาก ถาเราทาใหมของเรา เราจดใหมใหดทสด ใหพอดกบวตถประสงค ซงกคอวา ทาอยางไรใหผหญงมวถชวตเนกขมมของอนาคารกาอยางดทสด เพอจะไดบาเพญขอปฏบตในการเจรญไตรสกขาใหไดผลด จดหมายกอยทน เรากทาใหดทสด จะเรยกชออยางนนอยางน กตงเอา นกคอวธหรอทางออกทด

ไมวาเราจะมภกษณไดหรอไม อนนกเปนวธทดซงเรามไวไดกอนแลว สวนเรองภกษณนนจะมหรอไมม กเถยงกนตอไป อยางนอยเราไดอนนเปนหลกไวแลว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๖๓

๓๖๓

กนแหละ ถงไดบอกวา “เรองภกษณกพจารณากนไป แตอยาลมใสใจยกฐานะแมช” อนนทาไดเลย ไมใชไปเถยงกนอยแตเรองภกษณ แลวเรองททาไดน กไมทา

ผถำม: กเหนดวยครบ พระพรหมคณาภรณ: ควรจะทา ไมควรชา

ผถำม: ผมคดวา ผมเองทพจารณาทประเทศองกฤษ ควรจะยกใหเปนเนกขมมะจรงๆ เพอจะปฎบต คนไมเขาใจเกยวกบเรองภกษณ พระพรหมคณาภรณ: ใช เรองภกษณไมควรใจรอน กพจารณากนไป เอาวนยมาวากนใหแจมแจงไป อยางนอยคนจะไดเขาใจอยางกวางขวาง จะไดรวามนไมขดกบเรองสทธสตร เรากบอกไปตรงๆ บอกวาภกษณเคยมมานานแลว สทธสตรไมไดหายไปไหน ผหญงยงมสทธบวช แตบคคลทจะมสทธมาบวชใหคณส ตอนนจะหาไดไหม จะตองทาอยางไรบาง มนขาดตรงน ไมไดมปญหาอะไรเลยในเรองสทธสตร

ถาภกษสงฆหมดไป สมมตวาภกษสงฆหมด แลวผชายจะไปอางสทธอะไร เขากบวชไมไดอยด

นไมใชปญหาเรองสทธของสตร แตเปนปญหาเรองกระบวนวธ โดยเฉพาะผมสทธจะบวชให ตอนนจงไดมการเถยงกนวา ใครมสทธบวชภกษณ ถาไมมภกษณสงฆแลว ภกษบวชภกษณไดเลยหรอเปลา ภกษจะรวบเอาสทธทเปนของภกษณสงฆมาใชไดไหม ปญหาอยตรงน ใชไหม

เปนอนวา อนนเราทากอน เรองดทสดคอยกฐานะแมช จะเรยกอะไรกแลวแต ทจะทาใหผหญงมทางปฏบตทจะกาวหนาไปได

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๖๔

๓๖๔

จะฟนภกษณกนใหมทงท กท ากนใหชดเจนแจมใสโดยพรอมใจสามคค

ผถำม: แลวทมทานทเปนปวตตน ทบวชไดทละ ๑ องคแลวกเวนไปหนงปถงจะบวชไดอก ๑ องค อนนนกเปนพทธบญญต แลวถาเกดบวชพรอมกน ๔ องคเลยละครบ พระพรหมคณาภรณ: อนนกเปนปญหาอกแหละ มนกตองเถยงกนไป กไมจบ

PPP: บวชพรอมกนอยางน ถอวาเปนกมมวาจาวบตหรอเปลาครบ พระพรหมคณาภรณ: ตวกมมวาจา กตองมาพจารณากน ไมใชตดสนปบปบ แตวากนโดยตรง นาแคลงใจ ไมสมบรณ เกดปญหาได

ผถำม: เขาบอกวาเปนแคปาจตตยเทานน แลวปลงอาบตกหาย พระพรหมคณาภรณ: อนนตองแยกแยะดวย ถาตวกรรมวาจา เชน ถอยคาไมถกตอง เปนกรรมวาจาวบต ไมใชแคปาจตตย แตเสยไปเลย ใชไมได

แตถาไมเปนปญหาในแงน กดแงตอไป คอบางทเขาอาจจะใชวธเลยง หมายความวา สวดกรรมวาจาแยกสาหรบผขอบวชทละคน ไมเอามาใสรวมกน เทากบบอกวาบวชครงนนๆ คนเดยวๆ เมอมองกรรมวาจาแตละครง จงไมผด เขาทาอยางนหรอเปลา ผมกไมทราบนะ แตถาทาอยางน กเรยกวาเปนวธเลยง เขากบวชองคเดยว แตทาหลายครง

ถาทาอยางน กเปนความผดของตวปวตตน แตตวคนทขอบวชไมไดทาความผด และการบวชสาเรจดวยสงฆะ กระบวนการบวชสาเรจ แต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๖๕

๓๖๕

ผเขารวมนน เมอรกนอย กคอสมคบกนทาความผด เปนความผดของทกคน เขาอาจจะคดเตรยมการมาแลวทจะใชวธน แตการทฝาฝนตงใจทา

ความผดอยางนน จะเปนความดไดอยางไร กจะเปนแบบอยางทไมดตงแตเรมตน นไมตรงแลว กลายเปนกลวธไปเสย

การบวชนกคลายๆ รกนวา เออ วาตามหลก อนนเปนการละเมดนะ แตเอาเถอะ ทาใหสงฆกรรมเสรจไปกแลวกน เพราะวาเมอบวชเสรจแลว สาหรบคนทขอบวชกเปนอนแลวไป พวกเราทสมคบกน กปลงอาบตเอา

เหมอนอยางบวชภกษ ในบางกรณบวชแลวกไม เปนอนบวช เปนโมฆะ แตบางกรณ บวชแลวกแลวไป เพยงแตพระภกษทไปรวมทาสงฆกรรมในการบวช มความผด

ทน อนนเรากมาพจารณาในรายละเอยดอกทหนง ทานอางมาเรากพจารณา เราไมไดตดไป คณวาอยางนน เราขอพจารณากอน เรากเอามาตรวจสอบใหแนใจ

แตจะอยางไรกตาม อยางนอยมนมขอถกเถยง อยางนอยมนเปนปม ทาใหเกดปญหา ตองปองกนปญหากอนทา อนนมนทาใหเกดปญหาแลวยง ตวสงฆกรรมในการบวชภกษณเปนผลจรงหรอไม กยงเปนปญหา แลวกลบทาใหเกดปญหาของสงฆะแตกแยก มนกลายเปนสรางปญหาซอนปญหา

แตทคงจะชดกคอ พระภกษทจดทรวมสงฆกรรมครงน รวมกน หรอสมคบกนทาความผดทงทร คอตงใจทาความผดเลยทเดยว

แลวทสาคญ เมอจะทาสงทถอวาดงาม กตองใหเปนกศล ใหเปนการเรมตนอยางดงาม ชดเจน แจมใสทสด มใชวาไมเปนกศลแตเรมตนเสยแลว

ทจรงนน เรองนกคอวา ภกษณสงฆเถรวาทลมไปแลว หมดไปแลว เราจะฟนขนใหมไดไหม ถาจะฟนใหม เรากควรทาดวยความรอบคอบ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๖๖

๓๖๖

พจารณากนใหเรยบรอยกอน และทาใหบรสทธบรบรณทสด ใหสดใสสวางโลง อมอกอมใจปลาบปลมใจทวกนไปเลย

ถามองกวางออกไป ทงหมดนกคอ การมเจตนาทจะสนบสนนสตรใหไดมโอกาส เรองภกษณ เรากพจารณากนไป อยารบรอน แตเวลานอะไรททาไดเพอชวยผหญง ทมนไมผด กทาเลย อยางททานเจาคณทาเรองสลธรานนแหละ แลวกใหเขาเขาใจตามเปนจรงวา เราไมไดรงเกยจเลย คณมสทธบวชได แตฉนมสทธบวชใหคณหรอเปลา ฉนยงถามตวเองอย

ฉนตองใหแนใจกอน เรามสทธหรอเปลา กเขายงไมบวชผานภกษณสงฆมา เราจะบวชใหไดอยางไร และถาเขาบอกวาเขาบวชในภกษณสงฆมาแลว ภกษณสงฆนนเปนไปตามพระวนยแทไหม ไมไดปฏเสธ แตกตองพจารณากอน นคอเรองของความถกตอง

ทาไมจงตองคานงมากนกกบความถกตอง นอกจากวาความถกตองนนเปนตวตดสนสงสดแลว อนนวาไปในทสดกคอ เราหวงดตอผหญง เราตองการใหเขาบวชใหถกตอง ใหมฐานะทสมบรณ แลวถาเราไปทาใหเขาไมถกตอง ไมสมบรณ เรากเสยซ เรากไมถกตอง

ตอไป ถาเขาไปพจารณาศกษาวนยแลว มนไมชด เขากสงสยตวเองอก ตวผหญงทบวชเปนภกษณแลวนนแหละ กจะขนของหมองใจ ไมสบายใจอกวาตวเองนสมบรณหรอเปลา มนเลยไมบรสทธ ไมปลอดโปรง เพราะฉะนน ทางดทสดกคอ พจารณากนใหชด ใหโลงกนไปเสยกอน

ฉะนน ถาปรารถนาดตอผหญงจรง กตองทาใหถกตอง ใหชดเจน ไมทงปมไวใหเขาคลางแคลงสงสยไมสบายใจตวเองภายหลง ขอสาคญกคอเราทาตามวนยใหชด ตวเราเองกชด แลวกใหตวผขอบวชนนรเขาใจหลกวนยทเกยวของทงหมด ใหเขาชดเจนแนใจจรงๆ จนกระทงเมอไปเจอขอมลอะไรขนมา เขากรสวางกบตวเอง มความมนใจ ไมสงสยตวเอง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๖๗

๓๖๗

ระยะน งานของเรากคอใหขอมลความร เรองทงหมดนตองอาศยเวลาทจะรเขาใจ ความจรงกคอความจรง เรากมหนาทใหความรไป ทาความจรงใหปรากฏ

อยางกรณนกตองตรงไปตรงมา สายการอปสมบท ทเรยกวาอปสมปทาวงศ ของภกษณทมาเปนอปชฌายนมาสายไหน ถอธรรมวนยอยางไร เปนธรรมคปตก หรอเปนสรวาสตวาทน

ผถำม: ธรรมคปตกครบ เพราะวาใกลเคยงทสด พระพรหมคณาภรณ: แลวภกษณทมาเปนอปชฌายนมาจากสายธรรม-คปตกหรอเปลา

ผถำม: ไมใช มาจากศรลงกาสายเถรวาทครบ พระพรหมคณาภรณ: ทวามาจากสายเถรวาทนน ภกษณจน เมอภกษณจากศรลงกาบวชใหแลว เขาสบกนมาโดยถอวนยของธรรมคปตกหรออะไร ถาใชวนยของธรรมคปตก แลวภกษณทถอวนยสายธรรมคปตกน ตวเปนนกายไหนแน ในเมอธรรมคปตกเหลอแตวนยใหอาศย จะเปนนกายธรรมคปต กคงพดไมได และเมอถอวนยของธรรมคปต จะยงเปนเถรวาทไดไหม แลววนยของเถรวาทกบของธรรมคปตทวาใกล เคยงกน กคอตางกน จะพจารณาวาอยางไร เรองเหลานตองชดทงนน กพรอมกนพจารณาเสยกอน

เทาททราบ องคทะไลลามะ ทานกยงตดขด ทานกเจอปญหาเหมอนกน ขนาดมหายานดวยกน แมวาทเบตจะถอตววาเปนวชรยาน แตโดยทวไปกถอวาอยในมหายานนนแหละ ทงๆ ทอยในสายมหายาน กยงตดขด ทงทวามหายานใชวนยของหนยานได กยงไมสะดวกวาจะเอาอยางไร แลวถงขณะนทางองคทะไลลามะตกลงหรอยงครบ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๖๘

๓๖๘

ผถำม: ยงไมไดตกลง พระพรหมคณาภรณ: นนสครบ ขนาดในสายมหายานเองกยงตกลงกนไมได ฉะนนจงวาดวนไป ความชดเจนยงไมม แลวตอไปภกษณทบวชนนเองจะเจอปญหา องคนยงไมสงสย เพราะความมงมนยงแรงอย แตองคทบวชตอไปอาจจะสงสยตวเองขนมา แลวกจะไมสบายใจ

เราตองมเมตตาตอผทบวชเหลานน ตองคานงถงประโยชนของผบวชในระยะยาว ไมควรคดแควาฉนบวชใหแลว ฉนถอมตตามความคดเหนของฉน ฉนทาไดสาเรจตามมตนนแลว แตเสรจแลวคนทรบผลไมใชตวเรานะ

ถาไมเหนความถกตองอยางชดเจนแจมแจง ยงมปมอย คนทบวชเปนภกษณนนจะเหมอนผจญภย มเรองตองไปขบคดอก เขาจะไปพดดวยความมนใจไดอยางไร ฉะนน ความถกตองชดเจนจงสาคญทสด ถาคณปรารถนาดตอเขาจรง คณตองทาทกอยางใหชด เขาจะไดไมตองไปโตกระแสความวนวาย ไปเจอปญหาอะไรเยอะแยะ

รจรง กมองเหนวาไมใชปญหาสทธสตร ปรารถนาดจรง กอยากใหผหญงไดสงทถกทด

ผถำม: เขากมทฎฐดวยนะ ทฏฐแบบฝรงทคดวาในสมยปจจบนในเถรวาทนกตองปรบปรงใหมใหมนเหมาะสมกบความคดของสมยปจจบนน ใหสทธกบผหญง พระพรหมคณาภรณ: อนนเราบอกไดชดเสมออยแลว วามนไมใชเรองทเกยวอะไรกบสทธ ผหญงกมสทธบวช มสทธตงแตสมยพทธกาล จนกระทงเดยวนกยงมสทธบวชอย ไมเปนปญหาในเรองสทธสตรเลย เขามสทธอย แตคนทจะบวชใหมสทธพอหรอเปลา ปญหามนมาตดตรงน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๖๙

๓๖๙

ผถำม: กไมกลาถามนะ เรากไมกลาบวชภกษณ พระพรหมคณาภรณ: เรากลาตอเมอเราชดเจน เราแนใจ แลวกมหลกยนอยแลว พดกนใหชดเจน บอกไปเลยวาทานมฐานะอยางนนะ ทานไมใชเถรวาทชนดทชดเจนอยางไมตองสงสย เพราะฉะนน การบวชจงไมอาจดาเนนไปได กบอกไปตรงๆ อยางนน ทนหลวงพอสมเดจวดสระเกศวาอยางไรครบ

ผถำม: ในทางกฎหมายของประเทศไทย มประกาศป 1928 ซงมผลตามกฎหมาย ใชเปนแบบ ถอวาละเมดทางกฎหมายในการบวชภกษณ พระพรหมคณาภรณ: ประกาศนนานแลวครบ ตงแตสมยสมเดจพระสงฆราชกรมหลวงชนวรสรวฒน (พ.ศ. ๒๔๗๑)๑

อนนนคอในแงกฎหมายเมองไทย แตในแงธรรมวนยกพจารณากนไดเปนอสระอกเรองหนง และททานออกมาเปนกฎกตกาทางมหาเถรสมาคมนน ทานกมมตขนมาจากการพจารณาตามพระวนยนนเอง

อนนเรากอาจจะมาดแงมมรายละเอยดทแตกซอยออกไปอก ซงกแลวแตพระธรรมวนยอกนนแหละ พระวนยวาอยางไร กวากนไปตามนน แตกใหวากนใหชดเจน และกอยางทวาแลว สงฆะตองมารวมกน เรองการบวชทเพงทากนไปน ถาเปนอยางทวาทานปดบง กไมดเลย ควรจะทาใหเปดเผย แลวกไปดวยกน ใหเปนการสามคค

ผถำม: เดมนมการแตกความสามคคหรอครบ พระพรหมคณาภรณ: คอทาใหแตกกนนะ การบวชภกษณกเปนปญหา แลวยงมาเกดปญหาสงฆะแตกอก ปญหากเกดซอนๆ กนขนมา

ทนขนตอไปกคอวา

๑ ด ประกาศ หามพระเณรไมใหบวชหญงเปนบรรพชต ใน ภาคผนวก

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๗๐

๓๗๐

๑. ทางานสรางความรใหเกดความเขาใจชดเจนในพระธรรมวนย ๒. ใหมองเหนขอดขอเสยของเรองทเกดขน ใหเขาใจวาวธททาม

ขอบกพรองผดพลาดอยางไร ถาความรความเขาใจเกดขน เรองกจะคอยๆ คลคลายไปได ทงนดวย

การทวา เราเอาความซอตรงจรงใจเปนหลก และมจดมงไปทตวธรรมวนย พยายามใหศกษากน ใหดกนใหชดเจน

แลวกมความปรารถนาดตอผหญงทงหลาย โดยเฉพาะทตงใจบวชเปนภกษณ บอกวาฉนไมไดรงเกยจ ไมไดกดกนทจะไมใหบวชภกษณ แตถาจะบวช กใหไดบวชอยางถกตองสมบรณ ใหไดของจรง

ตอนนกจะมปญหาตรงทวา ภกษณทบวชแลวน มความมนใจในตวเองวาไดบวชแบบสมบรณพรอมอยางเตมจตเตมใจแทจรง สวางโลงหรอไม ตวเขาเอง บางทเกดปญหากบตวเอง สงสยตวเอง หรอบางทเกดปญหากบคนนนคนนไหม

สวนการอางสทธสตรนน มนไมไดมปญหาทจะมาอางเลย เปนเรองทเกดจากการขาดความรความเขาใจ ไปอางทาไมสทธสตร สทธมนมอยแลวทจะบวช รอแตวาจะไปบวชไดทไหน ใครมสทธบวชใหฉนได

ปญหาขณะนอยทวา ภกษไปบวชภกษณโดยไมมสทธหรอเปลา

ภกษเถรวาทจะมสทธบวชภกษณได ตอเมอสตรนนผานการบวชโดยภกษณสงฆเถรวาทอยางถกตองมากอนแลว ใชหรอไม

แลวกเรองความปรารถนาดตอผหญง อนนเปนเรองลกลงไป ลองคดดซวา ถาเราปรารถนาดตอใคร เรากอยากใหคนนนไดสงทด ทถกตองสมบรณทสด ซงเปนประโยชนอยางแทจรง ทเขาจะไดอมอกอมใจสดชนเบกบานตลอดไป ไมตองหวนกลบมากงวลขนของแคลงใจขางใน ไมตองไปเจอกบความขดของ การทตองคอยแกไขคาทกทวงมความไมโปรงโลงขางนอก ในภายหลง ใชหรอไม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๗๑

๓๗๑

ทานทเพยรพยายามในเรองน ทานกยอมปรารถนาดตอสตร และมองเหนประโยชนแกสวนรวม แตกตองระวง บางททาไปๆ อาจจะโดยไมรตว มงแตจะทาใหไดใหสาเรจตามความคดเหนหรอความยดถอของตน ไปๆ มาๆ อาจจะกลายเปนปรารถนาดตอทฎฐของตวเอง มากกวาปรารถนาดตอผหญงไปกได

เพราะฉะนน ทานทเกยวของกบเรองน จะตองตงสตใหด และผหญงเองกควรจะมองดวยความเขาใจวา คนทปรารถนาดตอเราอยางแทจรงนน นาจะเปนผทพยายามทาทกอยางใหถกตองสมบรณทสด บางททตองรงรอ กเพอพยายามหาทางแกปญหาไมใหมชองผดพลาดเสยหาย โดยตงใจอยากจะใหสตรไดสงทด ทถกตอง ซงสมบรณทสด เปนประโยชนมากทสด

การรเขาใจวาบวชภกษณ เปนปญหาสทธสตรหรอไม พสจนศกยภาพของสงคมรวมสมยไดเปนอยางด

ผถำม: ผมสงสยเรองผหญงฝรงทอยากบวช ไมไดเกยวกบเรองเนกขมมะสกเทาไร แตไปเกยวในเรองของความเสมอภาคกน ออกไปในเรองอยากใหเสมอกนเสยมากกวา ถาผชายทาได ผหญงกทาไดเหมอนกน อยางเชนการเคารพกนตามอายพรรษา เขากใหถอวาควรเคารพก นตามวนทบวช หมายความวา พระบวชใหมกควรเคารพหวหนาแมช การกราบไหว การรบประเคนอาหาร เขากควรจะมสทธดวย จะเปนเรองอยางนเยอะเลย พระพรหมคณาภรณ: อนนกนาจะแกปญหาในเรองท sensitive ไปบาง หาทางจด แตตอนแรกตองใหชดในเรองสทธสตร วาสทธพนฐานน เขามอยแลว ไมไดหายไปไหน แตเราไมสามารถจดขนมาได เพราะมนตดขดแงอน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๗๒

๓๗๒

เอาเรองสทธสตรในการทจะบวชเปนภกษณกนอกหนอย เรองนวนเวยนมาเรอย แคในทคยกนอยน กไดยนหลายครงแลว และขางนอกออกไป ทงทผมอยหางไกลผคน ปหนงๆ พบพระพบโยมไมกองคไมกคน กยงไดยนเรอย เดยวกวา ทาไมผหญงบวชเปนภกษณไมได ทาไมสตรไมมสทธทจะบวช ทาไมไมใหสทธแกสตรทจะบวชเปนภกษณ

ยงไดยนนานไป กยงเหนวา เรองทแทจรงนนแสนจะไกลจากปญหาเรองสทธสตร มนไมเกยวกนเลย มองอยางไร มนกไมเกยว แตมนเปนปญหาการขาดความรความเขาใจ

โดยเฉพาะคนทอยในวงการขาวสาร ไมศกษาหาความรใหเขาใจใหชด ตดอยกบความนกเหนคดเหนทยดถอไว แลวกวนอยนน ไมไปไหน แทนทจะมารวมกนแกปญหา กไปชกพาใหคนยงเขาใจผดไขวเขวกนไป

ทจรงนน ปญหากตงไมถก ไมตรงประเดน เรองมนไมใชปญหาวาสตรบวชเปนภกษณไดไหม ผหญงบวชเปนภกษณไดหรอไมได อนนไมใชปญหา ไมใชประเดนทจะตองพจารณา มาตงปญหากนใหมใหถกตอง ใหตรงประเดน

ปญหาทแทกคอ ‚จะฟนภกษณสงฆเถรวาททสญหายไปแลว ใหกลบมขนใหมอก ไดหรอไม‛

หมายความวา ภกษณเถรวาทเคยมมาแลว มเยอะแยะมากมายดวย แตหมดสนสญหายไป หมดในอนเดย และหมดในลงกา ทไหนหมดกอนกไมทราบชด และหมดไปเพราะสงคราม เพราะการรกรานขมเหงจากตางชาต หรอเพราะเหตใด หรอเพราะหลายเหต กไมรแนชด ไมเหลอสกองคเดยว หาไมไดเลย ไมเฉพาะในเมองศรลงกาหรอในเมองไหน แตในทงโลก หมดสนไปเลย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๗๓

๓๗๓

ตรงนขอแทรกนดหนง วาถงศรลงกา พอดตอนทดเรองมรจวฏฏวหาร ในอรรถกถาแหงมชฌมนกาย เปนตน กเลยคนตอไปท Dictionary of Pali Proper Names ของ Dr. G.P. Malalasekera แลวโยงไปถงคมภรมหาวงส และจฬวงส ไดพบวา ทมรจวฏฏวหาร ซงพระเจาทฏฐคามณอภยสรางไวทเมองอนราธประนน ตอมา ถงรชกาลพระเจากสสปะ ท ๔ (พ.ศ. ๑๔๓๙–๑๔๕๖) พระองคไดทรงสรางตสสารามถวายเปนสานกภกษณ และภกษณทนนไดรบมอบหมายใหดแลตนมหาโพธทนน ถาเปนไปดงวาน กแสดงวา เมอใกล พ.ศ. ๑๕๐๐ ภกษณสงฆเถรวาทในศรลงกายงเจรญมนคงดอย

อยางไรกตาม ชวงเวลานน เปนยคทศรลงกาประสบปญหาจากพวกทมฬมากและตอเนองยาวนาน ทงทมฬมารกราน ทงเจาสงหฬทรบกนเองตางขอกาลงทมฬมาชวย จนในทสด อนราธประถกทงกลายเปนเมองราง แลวทเมองหลวงใหม คอปลตถประ (รกนในชอวา ‚Polonnaruwa‛) กมภยทานองนตอมาอก (เชน ทมฬพวกโจฬะถงกบมายดครองเมองหลวง จบกษตรยลงกาไปไวทอนเดยนาน ๑๒ ป และสวรรคตทนน และทมฬไดสรางเทวสถานฮนดขนมาจานวนมากทปลตถประ) บางทภกษณอาจจะสญไปในยควนวายนกได ดงทเมอถงรชกาลพระเจาปรกกมพาห ท ๑ (พ.ศ. ๑๖๙๖–๑๗๒๙) ซงศรลงกาเจรญขนมาและมการฟนฟพระศาสนาเปนการใหญ ไมไดยนวามการเอยถงภกษณ เรองน ใครมเวลา กลองชวยกนสบคนด

ทน เวลาน เราอยากจะมภกษณเถรวาทอยางนนอก เราจะทาอยางไร ทาไดไหม

ปญหาเดยวกนน ฝายผชาย ภกษกเจอมาแลว นานมาแลว ครงกรงเกาศรอยธยา ในสมยพระเจาบรมโกศ ทลงกา พวกโปรตเกสลาอาณานคมเขามา กมการฆาฟนเบยดเบยน เดอดรอนไปทว พระสงฆกเบาบางลง ตอมา กษตรยสงหลกประเทศขนมาไดแลว เกดเรองโกรธพระ ไปเปนฮนด

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๗๔

๓๗๔

หนมาฆาพระภกษหมดสน เหลอแตเณร (ภกษณทมมา หมดตอนนดวย หรอหมดมากอน กไมทราบชด แตนาจะหมดกอนแลว)

พอพระเจาแผนดนองคใหมขนมา กฟนฟพระพทธศาสนา ฟนอะไรกฟนไป แตไมมพระสงฆ จะบวชขนมาใหม กบวชไมได เพราะไมมพระภกษมารวมเปนสงฆทจะบวชให

ในทสด คดขนมาไดวา ทเมองไทยกมพระสงฆเถรวาทเหมอนกน และยงไมหมดไป กจงสงสรวฒนอามาตยเปนราชทตนาคณะทตมากราบทลขอพระสงฆจากเมองไทย ไดพระอบาลไปอปสมบทชาวสงหล เรมตงตนภกษสงฆในประเทศศรลงกาใหกลบฟนมขนมาใหม ไดชอวาเปนพระสงฆสยามวงศหรออบาลวงศสบมาจนบดน

ประวตศาสตรไมไดเลาวา กษตรยลงกาทรงมพระราชดารจะขอภกษณจากไทยหรอพมาไปบวชสตรสงหลเปนภกษณขนใหมหรอเปลา แตถาคด เมอทรงทราบวาไทยและพมาไมมภกษณสบมา กคงทรงดาเนนการอะไรไมได ประวตศาสตรกจงไมไดเลาไว

อยางทเคยพดแลว ไมเฉพาะผหญงจะบวชเปนภกษณ แตบวชไมได ถงผชายกเหมอนกน ถาภกษสงฆหมดไป ผชายกมสทธบวช แตเขากบวชไมไดเหมอนกน กเหมอนกนนนแหละ แตตอนนภกษณสงฆหมดไป ภกษสงฆไมหมด เรองกเทานน

ทน ถาวาตามประวตศาสตร เราบอกวาภกษณสงฆหมดแลว ตอไปภกษสงฆกตองหมดไปเหมอนกน แตจะหมดเมอไร ยงไมร กเปนเรองทแลวแตเหตปจจย ถาถงเวลานน ทงผหญง ทงผชาย ตางกบวชไมไดไปดวยกน

ทน มาถงปจจบนขณะน มสตรอยากจะบวชเปนภกษณเถรวาทขนมา กตดขดทปญหาเดม คอภกษณสงฆเถรวาทหมดไปแลว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๗๕

๓๗๕

ครนสตรไปขอใหภกษเถรวาทบวชให พระภกษเถรวาทกบอกวา ภกษเถรวาทจะมสทธบวชภกษณ กตอเมอสตรนนไดบวชในภกษณสงฆเถรวาทเสรจมากอนแลว ตอนนกตดขดอยทปญหาเกาอนเดยวนนแหละ คอไมมภกษณสงฆเถรวาททจะบวชใหแกสตร

แมจะตดขดอยางน แตสตรและผสนบสนนจานวนหนง กไมลมเลกความพยายาม กจงมาคดหาทางแกจดตดตนกนไปตางๆ เชนวา

- บางคนกคดวา เอาภกษณสงฆมหายานจากไตหวนหรอฮองกงหรอจากจนแผนดนใหญมาบวชให แทนภกษณสงฆเถรวาท ใหเสรจขนตนนนกอน แลวกใหภกษสงฆเถรวาทบวชใหเปนภกษณเถรวาท แตวธน กไมไดรบความเหนชอบพรอมดวยกน เพราะไมสมตามหลกแหงพระวนย

- บางคนกคดวา ทศรลงกาเดยวนเพงมภกษณสงฆเถรวาทเกดขนใหมแลว ซงบวชใหโดยภกษณสงฆในเมองจนทถอวาสบสายจากภกษณลงกาทไปจนนานมาแลว เรากนมนตภกษณสงฆสายใหมจากศรลงกานมาบวชใหแกสตร เสรจแลวกจงใหภกษสงฆเถรวาทบวชให วธนกมบางพวกเหนชอบ บางพวกกไมยอมรบ บางพวกกยงรรอขอความแนชด เพราะภกษณสงฆเถรวาททเกดขนใหมในศรลงกาน มาจากภกษณจน ท เรองราวในประวตศาสตรยงไมชดเจนโปรงโลง และภกษสงฆทรวมบวชใหภกษณจนนน กเปนมหายาน และมแงมมมทยงตองพจารณา รวมทงในศรลงกาเองกยงไมไดเปนทยอมรบโดยทางการทงบานเมองและคณะสงฆ

- บางคนกบอกวา ไมตองมภกษณสงฆเถรวาทหรอก ภกษสงฆเถรวาทนแหละบวชใหทเดยวเลย เพราะพระพทธเจายงไมไดทรงยกเลกพทธา-นญาตครงแรกทวาใหภกษทงหลายบวชใหภกษณ แตกมขอแยงดงทไดวเคราะหใหดขางตนแลว

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๗๖

๓๗๖

นเปนตวอยางของการหาทางออกกนไปตางๆ ซงตองเหนใจทงสองฝาย ทางผจะบวชกมศรทธายอมปรารถนาใหไดสมศรทธานน ทางผรบผดชอบการสวนรวมของพระศาสนา ของสงฆะ และผบวชอกบางกลม กตองการความถกตองสมบรณทจะใหมนใจ และมความมนคง

โดยเฉพาะเมอเปนเรองทางพระศาสนาทซงลกลงไปแนบสนทในจตใจ กตองการความเตมเปยมนงแนวทไมมอะไรสะดดระคาย โดยมกระบวนการปฏบตทบรสทธบรบรณ

นเปนการพดพอใหเหนลกษณะของปญหา แตไมวาจะอยางไรๆ ทตรงไหน ณ จดใด กไมไดมอะไรเกยวกนเลยกบเรองปญหาสทธสตร จงควรจะพดกนใหตรงเรองราว ตรงประเดนเสยท

ในสวนสาคญ มนเปนเรองของปญหาทางหลกพระวนยของพระสงฆ เรองตวบทกฎหมาย เรองกฎระเบยบวาดวยกจการของสถาบน

ถาจะเปรยบเทยบ กเหมอนกบวา คณผหนงมาบอกวา ฉนขอสมครเขาเปนพนกงานของบรษทแอรสยาม แตบรษทแอรสยามลมเลกกจการไปนาน ๓๔ ปแลว เขากเรยกรองวา ทาไมไมยอมใหฉนมสทธสมครเขาบรษทแอรสยาม

กบอกวาคณมสทธ ถาคณมคณสมบตถกตอง กสมครเขาได แตเวลาน ไมมบรษทแอรสยามทคณจะเขา

แลวจะทาอยางไร กตองตงบรษทแอรสยามขนมาใหม ถาตงสาเรจ คณกสมครเขาได เรองน ปญหาไมไดอยทตวคณ เขาไมไดกดกนคณ แตอยทไมมบรษททคณจะเขา ยงรอใหบรษทตงขนใหม

อกตวอยางหนง เดกนกเรยนหรอพอแมเดก บอกวาฉนชอบ ป.๗ คอชนประถมปท ๗ ฉนจะใหลกเขาเรยนชน ป.๗ ทาไมลกฉนเขาเรยนชน ป..๗ ไมได ทาไมจงไมใหเขามสทธเขาเรยน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๗๗

๓๗๗

กบอกวา ลกคณมสทธ ถามคณสมบตถกตองถงเกณฑ แตระบบประถมศกษาแบบ ๗ ป ทมเมอ ๒๐-๓๐ ปกอนโนน เขายกเลกไปนานแลว

อาว แลวทาอยางไรลกฉนจะเขาเรยนชน ป .๗ ไดละ ตอบวา กชวยกนใหรฐบาลฟนระบบประถมศกษาแบบ ๗ ปนนขนมาใหมส ปญหาไมไดอยทตวลกของคณ เขาไมไดปดกนลกของคณ แตอยทวา ป.๗ ถกเลกไปเสยแลว เลยไมม ป.๗ ทจะใหลกคณไปเขา

ทน บรษทแอรสยาม กตาม ป.๗ กตาม จะฟนคนกลบมขนมาไดหรอไมอยางไร กแลวแตเหตปจจยเงอนไขของแตละกรณ ซงเหมอนกนบาง ไมเหมอนกนบาง เชน เรองเงน หรอทนทรพย เรองนโยบายของรฐ เรองความตองการของประชาชน เรองความเหมาะสมกบยคสมย กวากนไป

แตสาหรบบรษทภกษณสงฆน เงอนไขสาคญ นอกจากความตองการของสตร ของสงคม เปนตนแลว เงอนไขใหญไดแกพทธบญญตเกยวกบการบวชของภกษณนเอง

นกคอจดทวา ภกษณสงฆเปนเจาของสทธในการเรมการบวชภกษณ เมอภกษณสงฆไมมแลว ใครมอานาจทจะมาเอาสทธของภกษณสงฆนนไปใช หรอจะมองขามไมตองคานงถงสทธของภกษณสงฆอนนเลยไดไหม

ตอนนกหาทางกนไป บางกหาชองจากพทธบญญต บางกหาทางใหเตมเปยมตามพทธบญญต เปนตน จะหากนอยางไร กไมตองทะเลาะกน และหาความรความเขาใจใหถกตองด

แตรวมแลวกคอ มนเปนปญหาเรองวาบรษทลม แลวจะตงกนเองใหมไดไหม ไมใชปญหาวาใครมสทธจะบวชหรอจะเขางานไดหรอไม

บางทอาจจะเปนเพราะความยดตดและความระแวงทหนวงเหนยวหวนไหวเกนไปน ลทธเรยกรองปกปองสทธกเลยทาพษแกเรา ทาใหคอยจะดงปญหาตางๆ ไปเปนปญหาเรองสทธไปหมด

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๗๘

๓๗๘

อยางเรองสทธสตรในการบวชเปนภกษณน ทบอกวา ทาไมสตรบวชเปนภกษณไมได ทาไมไมใหสตรมสทธบวชเปนภกษณนน เราเรยกรองสทธจากใคร ทจรง ไมมใครตดหรอปดกนสทธทวานนแตอยางใด

แตเมอเรยกรองหรอทวงไปทวงมา พฤตกรรมในการเรยกรองของเรา ซงคลมเครอและไมตรงเรอง กเลยจะถกตอวาแบบยอนเอาไดวา ทาไมคณจะตองไปละเมดสทธของพระพทธเจาดวยเลา

ละเมดอยางไร กละเมดสทธของพระพทธเจาในฐานะองคพระศาสดา ทจะใหสาวก โดยเฉพาะภกษทงหลายปฏบตตามพทธบญญต แลวกไปละเมดสทธของภกษทงหลายดวย ละเมดอยางไร กละเมดสทธของภกษทงหลายในการทจะปฏบตตามโดยไมละเมดพทธบญญตนะซ

ปญหาการบวชภกษณ ทถกโยงหรอถกดงมาเปนปญหาสทธสตรน มองแงหนงทาใหมองเหนวา สทธสตรนเปนเรองทยง sensitive หรอออนไหวมากในปจจบน และจากความออนไหวนนกทาใหเกดความระแวง พอมอะไรกระทบหรอมแงทแตะนดเดยว กจบเอาเปนเรองสทธสตรไป ทงทไมตรงเรองกนเลย แลวกพาใหเกดปญหาแตกแขนงซบซอน ขยายปญหานนบานปลายออกไปอก พรอมทงทาใหการแกปญหาพลาดเพยนไปดวย

แตมองกวางออกไปอก เรองสทธสตรเปนเพยงสวนหนงของแนวคดในการเรยกรองสทธ หรอทวงสทธ ซงในยคสมยใหมน ไดปลกฝงหลอเลยงพฒนากนมานาน จนกลายเปนการสะสมสภาพจตเคยชนแบบเรยกรองปกปองตว ซงกชวยใหอารยธรรมพฒนามาดานหนง แตดเหมอนวาบางทกชกจะไปสดโตงและเสยดล

ควรจะตองชวยกนระวงความสดโตงนน และหนไปเนนความคดในทางเออเผอแผใหแกกนขนมาดล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๗๙

๓๗๙

แลวอกอยางหนง ปญหานทาใหมองโยงไปถงปญหาใหญของโลกหรออารยธรรมในปจจบน ทวาโลกเจรญกาวหนาอยางลาเหลอ เปนโลกา-ภวตน เปนยคไอท หรอเปนอะไรกสดแตจะตงชอกนไป แตโลกทวาเจรญนนยงหนวงหนกเพยบแปลไปดวยปญหา และมนษยทงหลาย แทนทจะสามารถแกปญหาไดดขน กลบยงหางไกลจากการแกปญหา

ดเหมอนวาเราจะใชความเจรญเปนเครองทวปญหา มากกวาใชมนแกปญหา ดงทระบบขาวสารขอมลทกาวหนา แทนท เราจะใชในการแสวงหาและแผขยายความรความเขาใจใหเขาถงความจรงไดชดเจน กลบกลายเปนเครองเสรมยาและแพรกระจายความคดเหนขอยดถอทซาเตมปญหา หรอไมเชนนน กสรางกระแสปลกปนคนใหหวนไหวงายตนไปตามกระแส มองอะไรๆ แคตามกระแส เขาไมถงความรจรง จงแกปญหาอะไรไมคอยได

จะตองหนไปมงทความรใหถงความจรง โดยเฉพาะสงคมไทย ตองใหความคดเหนเปนรองจากความร คดงอกเงยขนไปจากความร และคดบนฐานของความรจรง มฉะนน จะเลอนไหลลงไปในทางอบายฟนตวไมขน

เปนอนวา ถาถอตามพทธบญญตครงหลง ภกษทงหลายไดถกลดถกจากดสทธลงไป ใหไมสามารถบวชภกษณไดเอง แตมเหลอเพยงสทธทจะบวชโดยยอมรบภกษณทบวชโดยภกษณสงฆมาแลว

ดงนน ในแงน การทจะบวชเปนภกษณของสตรในบดน จงไมใชวาสตรไมมสทธทจะบวช แตภกษทงหลายตางหากทไมมสทธไปบวชใหสตรโดยลาพง (ตองรอภกษณสงฆบวชเสรจไปกอน)

ตรงน ขอแยกเรองดานสทธสตรออกไป สวนเรองเกยวกบความเสมอภาค อนนมขอควรเหนใจ ซงนาจะชวยกนพจารณาหาทางจดใหเหมาะตามสมควร

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๘๐

๓๘๐

ผถำม: ตองทาใหชดเจน ในปทผานมาแลว ปญหากม สลธราทอายมากแลวกสงสย คอเขาสามารถสอนกรรมฐานไดแลว กสงสยวา มพระทพยายามทาใหสลธราอยตากวา ชาวบานกสงสยอยางนบาง แตความจรงเรากยกสลธราใหสงพอสมควรนะ ไมไดเบยดเบยนอะไร แตเรองเหลานมนยงยดถอมาก แตแมชสลธราบางคนกไมถออะไร กสบายใจ พระพรหมคณาภรณ: อนนเรองความเสมอภาค แยกเปนอกประเดนหนง อยางทวาแลว นาเหนใจ เพราะวาอยในโลกอยางน ความรสกถออะไรกนกยงมอย กควรหาทางใหเกยรตเทาทจะเปนไปได เปนเรองพจารณาตางหาก

ความเหนใจของเรา ถาไดมากบความเขาใจของเขา กจะเบาใจลง เรมตงแตใหเขาใจหลกการทวามาแลว วาตอนนเรายงไมมการใหบวชภกษณ เพราะวายงตดปญหาเรองพระวนย ตองใหเขาเขาใจ แตถงอยางนน เรากพยายามยกฐานะของผหญงขน อยางทตอนนกเปนสลธรา นกคอสถานะทกาวมาไดของผหญงในขณะทยงไมไดบวชเปนภกษณอยางเตมสมบรณ ขนนกนาจะไดความพอใจในระดบหนง

เรองทควรเขาใจอนอก กเชนวา ในสมยพทธกาลมเรองภกษไมไหวภกษณ นนกเกยวกบสภาพแวดลอมในสงคมยคพทธกาลทเขาถอกน คอ นกบวชในลทธอนเขาไมยอมรบ เขาไมไหวสตรกน

ตอนนนพทธศาสนายงถกจองหาชองทจะกดจะขม ถาพระไปไหวภกษณ เขาไมมองในแงวาพระกบพระไหวกน แตเขามองวาพระไหวสตรทวๆ ไป แลวเดยรถยกไดโอกาสขมทนทวา พระในพระพทธศาสนานตามาก

จงตองไหวสตร ทางพระพทธศาสนากตองระวง ตองกนไว

ผถำม: เขากจะอางวาสมยมนเปลยนไป ผหญงกมการศกษาสง พระพรหมคณาภรณ: นกคอจองอกแบบหนง เปลยนไปทางตรงขาม เรากไมไดคานอะไร แตประเดนอยทวา พทธบญญตนวาไวตามเรองในพทธกาล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๘๑

๓๘๑

แลวกรวมๆ กนมา เรากตกลงกนวาใหถอรวมตามนน ทน พอถอเตมรวมอยดวยกนในนนทงหมดแลว ถาเรายอมปรบแกขอน มนกจะไปเกยวกบขออน เปดชองใหปรบแกขออนไดดวย ทน ถาจะแก หรอไมแกเลย ทางไหนผลดหรอผลเสยจะมากกวากน มนกกลายเปนทางเลอกทขยายปญหา

ในคราวสงคายนาครงท ๑ ทานกพจารณาแลว วาจะเอาในแงยอมถอนยอมแกได หรอถอเตมตามพทธบญญตทงหมด จะเอาอยางไร กเหนวา เมอตกลงกนใหชดไมไดวาสกขาบทเลกนอยคอแคไหน ถาเรายอมใหแกได ผลเสยจะมากกวา กจงมมตใหถอเตม เพราะถายอมแกอนน อนโนน กแกกนไปเรอยๆ ตอไปหมดไมเหลอเลย ทงสองทางกมขอดขอเสย แตถามองระยะยาว ทอยมาไดถงตอนน กโดยเอาแบบเตมรปไวน

สาระนนกอยทเจตนารมณวาจะรกษาธรรมะไวได โดยเอาวนยมารองรบธรรม วนยไมไดถอเปนจดหมายอะไร เจตนาทแทมงไปทธรรมะ วาทาอยางไรจะใหวนยรกษาธรรมะไวได บางครงเรากเลยตองยอมบาง ยอมเสยประโยชนไปบาง เพอรกษาธรรมะเอาไว

มองในแงหนง ถาหากวาเราไมถอผหญงผชาย เราจะไหวใครกได เราจะไดฝกตวเองทงหมด อยางสมเดจฯ โต ตอนนนทานจะไปทไหนไมทราบ มสนขนอนอย ทานกคอยๆ กมออมสนขไป คนเขากวาทานนเคารพสนข ทานกมคาตอบของทานทมเหตผล การทเราทาแบบนกคอการทเราไดฝกตวเองมากขนอก ไมมอะไรเสยหาย

เราตองแยกระหวางรปแบบกบเนอหา ในแงหนงมน กคอการฝกตวเอง วนยแตละขอมเหตผลเบองหลงอยอยางนนๆ เมอเวลาผานมา สภาพแวดลอมเปลยนไปซงอาจจะไมเขากบเหตผลนน แตเพอถอขอวนยนนใหมนไดประโยชน เรากใชมนเปนเครองฝกตวเองซะ นวาไวขนหนงกอน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๘๒

๓๘๒

ปญหาอยางเรองบวชภกษณ จะวากนไปอยางไร เราใชเปนเครองฝกตนและฝกคนไดทนท

ผถำม: กมอกเรองหนง เรองสงสยการไมมอคตตอผหญง เรองทมภกษรนหลงมาใสเอง ไมไดมาจากพระพทธเจา พระพรหมคณาภรณ: หมายถงครธรรม ๘ ใชไหม อนนกพสจนกนไป กไมวาอะไร เปนเรองของการศกษา กศกษากนไป ถาตอนนยงไมชด กพสจนกนไป แตไมควรจะตดสนอะไรงายๆ วาอนนไมใชพระพทธเจาตรส มคนใสภายหลงอะไรอยางน กอนจะตดสนลงไป นาจะศกษาใหชด ใหเพยงพอกอน เรองครธรรม ๘ น ผมกไดตอบไวยาว

สวนเรองไหวนน ในแงหนงกถอวาเปนการปฏบตตามพระวนยเพอรกษาแบบแผนสวนรวม เพอประโยชนของสงฆะสวนรวม แลวกเปนการฝกตวเองไปดวย แตเรองไหวนกมแงพจารณา ซงควรจะศกษาเรองครธรรมใหชดกอนจงจะด เรองครธรรมอาจจะมแงมมอะไรทไมเหมอนอยางทคดทเขาใจกนกได

ทมผพดวาครธรรม ๘ มพระรนหลงใสเขาไป ไมไดมาจากพระพทธเจานน ไดยนหลายครง ฟงใหมๆ กนาจะพลอยสงสย แตพอพจารณาใหชดขน จะเหนวา ถาพระองคไหนคดจะทาอยางนน กไมรจะทาไปทาไม ทงตนเองกจะไมไดผลสมปรารถนา ทงมวธทไดผลกวาและงายกวา แตจะอยางไรกตาม ถงแมทาไป กไมเหนทางทใครจะเชอฟง

เรองการบวชภกษณคลายจะเปนปญหาเดนของยคสมย เปนปญหานนไมเปนไร กลบแสดงถงการทสตรสนใจชวตในทางพระศาสนา ซงเปนเรองทด ทควรสนบสนน และเมอเกดปญหา กชวยแกกนไป แตขอสาคญอย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๘๓

๓๘๓

ทกรรม คอการคดพดทาในการทจะแกปญหา มนกลายเปนเกดปญหาซอนขนมา เชน โยงไปเปนปญหาสทธสตร ปญหาการกลาววากนทงกบคนสมยปจจบนดวยกน และยอนไปตเตยนกลาววาคนในอดต

แตทแทนน ปญหาตวจรงทเปนพนฐาน แทบจะเปนปญหาอนเดยว คอปญหาความไมร การไมศกษา ไมแสวงหาความรใหชดเจน หรอใหเพยงพอ แลวดวนสรปหรอตดสนวาเปนอยางนนอยางน ควรตองชวยกนแกปมน ใหคนพดดวยความร และทาดวยความร

จรงอย มหลายอยางในอดตทเราไมสามารถรไดใสสวางกระจางแจง เพราะขอมลในเรองนน แงนน ไมมมาถงเรา แตความไมผลนผลน ไมผลผลาม พยายามตรวจสอบ สบคนใหทวชด จะชวยไดมาก เมอศกษาไปไดแคไหน รแลวเทาใด กพดใหพอดกบความจรงทร

จะตองเนนการแกปญหาความไมร ปญหาการไมเพยรพยายามศกษาแสวงหาความร พรอมทงปญหาวธศกษาและนาเสนอขอมลความร ทขาดพรองไมเพยงพอ ทงภายในตวบคคลและภายนอก อยางนอยฝกใหพดดวยความรแคพอดกบความจรง และทาอะไรๆ ดวยความร

ออ ขอนคาถามของโยม อาตมาเคยพดวา ปญหาการบวชภกษณน เรายงอยในขนของการแสวงหาความรเทานน ยงรอะไรไมคอยเพยงพอ เพราะฉะนน ไมควรดวนสรปเรอง หรอถงกบตดสนความจรงงายๆ ตงแตความรในหลกพระวนยมาจนกระทงเรองสถาบนและองคกรในปจจบน

ไดพดเรองหลกมาไมนอยแลว ตอนน อยากจะพดถงสภาพปจจบนกนสกนด เมอกนไดพดถงภกษณทวาสบสายเปนเถรวาทมาในเมองจน คอวาตามสายการอปสมบท แลววา ภกษณนถอพระวนยสายอะไรครบ ขอทบทวนอกท

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๘๔

๓๘๔

ทวนค ำผถำม: ธรรมคปตกครบ เพราะวาใกลเคยงทสด

พระพรหมคณาภรณ: วาเปนภกษณสบสายเถรวาท และถอวนยของนกายธรรมคปตก เมอกทานวาเพราะใกลเคยงทสด แตอนนหมายถงภกษณในเมองจนทวาสบสายเถรวาทมานน ถอวนยของนกายธรรมคปตกกนตอมา แตเทาทไดยนไดฟงมาบาง กวา ภกษณใหมในศรลงกา ทบวชจากภกษณจนในสายเถรวาทนน ไดหนมาใชวนยของเถรวาท

อยางทบางทานวา วนยภกษณสายธรรมคปตนน คลายกบของเถรวาท มสกขาบทมากกวาเถรวาทดวยซา หรอวาธรรมคปตกกเปนเถรวาทดวยเหมอนกน อะไรทานองน ในทางวนยคงตองเรยกวาพดกลอมแกลม

จะมคนลอเอาไดวา จะไปเอาจานวนมากกวามาอางไดอยางไร ถาตดปาราชกหรอสงฆาทเสสออกขอเดยว ถงจะมสกขาบทอนมากกวาหลายสบขอ กไมมความหมายอะไร คอ ทจรงนน เมอวาตามหลก สาระไมใชอยทมากกวาหรอนอยกวา มนอยทวา ถาไมเหมอน ไมตรง ไมใชอนเดยวกน กไมใช เปนอยางนใชไหม

ตองใหโอกาสเขาดขอมลขอเทจจรง เชน เทยบกนใหชดกอน หรอทวาธรรมคปตกกอยในเถรวาทนนแหละ เขากจะลอวา ทจะเอากวาอยางน ถาพระในนกายธรรมคปตกทานฟนขนมาได ทานคงรบมารองบอกวาฉนไมใชเถรวาทนะ ฉนแยกออกไปชดเจนเดดขาดแลว อยามาต ดงนเปนตน

ตามทวามา ทานทอยในเรองน จะตองเหนใจคนอนขางนอก จะเหนวาเรองหลกการ เรองความเปนมาตางๆ นน ยงซบซอน ยงคลมเครอ อยางนอยทบอกมากไมตรง ไมชด คนททางานของสวนรวม เขากควรมสทธทจะไดทราบทกอยางใหชดเจนในการพจารณา กอนจะมมตอะไร ไมใชวาเราวาอยางนแลว ฉนวาฉนชดของฉนแลว คณจะตองเหนตาม ตองยอมรบตามน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๘๕

๓๘๕

ยงเปนเรองของสถาบน เรองวนย ทเปนเรองสมมต ถาเราตกลงวาสมมตอนนด จะรกษาไว กตองใหชดเจน และรกษาใหด เพราะสมมตนนเปนเรองของมนษย สมมตอยไดดวยมนษย ขนตอมนษย ถามนษยไมใสใจจดใหเขาทถกตอง กเอาดไมได และคาทวามนษยนน กหมายถงหมมนษย สวนรวม หรอสงคม ซงจะตองเปนไปโดยพรกพรอม ทพระพทธเจาทรงเนนใหมสามคคเปนเอกภาพนนแหละ

ทงน มนไมเหมอนปรมตถหรอสภาวะทวา ถงแมมนษยจะไมใสใจ จะปลอยเรอยเปอยอยางไร มนกไมเปนอะไร มนกอยกเปนไปของมนอยางนน เพราะปรมตถหรอสภาวะนนมนเปนไปตามธรรมชาต ไมไดขนตอคน

อยางนอยกใหเปนขนเปนตอน เรมตน โดยพนฐาน กใหแนชดตามหลกการวาอยางนๆ ตอจากนน เมอมนมขอตดขดอะไร เชนมแงมมทเกยวกบกาลเทศะ ซงไมอาจเปนไปตามหลกนนโดยสมบรณ กมาพจารณากนอกขนหนงวาจะเปนไปไดไหม ใหเหนขอเทจจรงและเหตผลชดเจนเปนขนตอนไปตามลาดบ

ยกตวอยางทางวนยในจดน ไมตองพดถงภกษภกษณในสายอนนกายอน แมแตในนกายเดยวกน ในสงฆะทอยดวยกนน ภกษรปหนงถกสงฆะลงมตถอดสถานะ ยกเลกเพกถอนสทธ (เรยกวาทาอกเขปนย-กรรม) กกลายเปนนานาสงวาส ถาสงฆะยงไมยอมรบกลบเขาสงฆะ กไมมสทธเขารวมสงฆกรรม ถามาเขารวมในทประชม เชนในการบวชน กจะทาใหสงฆกรรมนนเสย กลายเปนโมฆะไป

นเปนการพดในแงความร แตจะตกลง จะเอาอยางไร กควรรกอน รใหชดทสด ยงชดเทาไร กยงด คอทาดวยความร

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๘๖

๓๘๖

แตผมเองนไมเกยวดวย ทจรงเปนเรองทควรสนใจ และกสาคญ แตทวดนตามปกตไมไดพดถงเรองนกนเลย ไมใชไมสนใจ แตไมมเวลาทจะเอาใจใส เรองทจะทาโดยตรงกมเวลาไมพออยแลว เมอมทานทมาถาม กจงไดพดไดตอบกนท เปนการพดแบบชวยกนมองเรองน แตบางทดคลายเอาใจใส ไมใชอะไรหรอก คอเมอจะพดกน กตองพยายามใหชด แตพดเสรจแลวกผานไป ไมไดใสใจอก อยางทวา ตวผมเองนไมไดเกยวของอะไรดวย

บางทานเขาใจผด ถงกบพดทานองวาผมอยในการปกครองคณะสงฆ อยในมหาเถรสมาคม ตองพดใหถกวา อยใตการปกครองของมหาเถรสมาคม เปนภกษรปหนง มตาแหนงสงสดเปนเจาอาวาสวดหนงในตางจงหวด

พระเถระรปใดบางเปนกรรมการมหาเถรสมาคม ผมกรแนเฉพาะ สมเดจ ซงกฎหมายบญญตไวใหทานเปนโดยตาแหนง สวนทานอนๆ กมเพยงบางทานทพอจาไดจากทเคยไดทราบ บางทไดยนทางขาวสาร แตผมมโอกาสรนอยกวาชาวบาน เพราะไมถงหนงสอพมพ ไมถงทว ไดแคขาววทยเจดโมงเชา กบหนงทม พอไดเคาเหตการณบานเมอง กเทาน

ทน เมอถาม กพดในแงความร อยางทวาชวยกนมอง ทมาถามน กเหมอนกบมาบอกวาชวยมองเรองนหนอยซ มองแลว ผถามไปแลว กจบ

ทน เรองการบวชภกษณน โดยเฉพาะในแงของเถรวาท ซงรกนอยวาไมวาทไหนกเหมอนกนทงโลก ไมเหมอนมหายานททานกวาไปตามนกายยอย ตามกลม ตามหมของตนๆ เราตองเขาใจทาน

เวลามองเรองน เทากบเราตองมองพรอมกน ๒ ดาน คอ

ดานหนง มองถงผทประสงคใหมการบวชภกษณเถรวาทนน อาจจะเรยกวา เจาของกรณ ทเขาจะไดประโยชน ตลอดไปถงประโยชนของสงคม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๘๗

๓๘๗

อกดานหนง มองถงสวนรวมของสงฆะทวไป อาจจะเรยกวาทรอดกนอยทวทงโลก

แลวสงฆะของเถรวาทน อยางทวา กคานงนกถงความเปนอนหนงอนเดยวกน ทจะอยกนไดดวยความถกตองลงตว อยากไดทงสมานฉนทและเอกฉนท ยงมาเหนการเคลอนไหวเปนกลมเลกเปนหมนอยขยบกนไป ทานทอยในสถานะเหมอนกบรบผดชอบสงฆะสวนรวม กเหมอนจะยงเขมง

สวนกลมหรอหมททา จะเรยกวาลาหนาไปแลวหรออยางไรกแลวแต กยงตองหวงแรงบบจากภายนอก เชนเสยงหรอกระแสสงคม เขามากดดน อกฝายหนงกอาจจะเอาเฉยเขาวา

อยางนกคอไมไปดวยกน รวมแลวกไมราบรน แลวกเสยกาลง

ถาจะใหดจรง ขนแรก เปนฐานใหญ กคอ ทาอยางมนคง ถาเรมตนดวยหลกกลางทวา ไดความจรงทรแนชด และปฏบตกนมาอยางถกตอง ถามอนนแลว ใครจะไปปฏเสธได เรองกลงตวงาย มฉะนน จะเรยกวาอยางไรด คงตองวา กไดแคหงกหงกกนอยอยางน

ทพดตอบมาน กดงไดบอกไปแลว คอขอเนนเฉพาะในดานความรทวาชวยมอง ทาไดแคสอใหเกดความเขาใจ และเสนอใหพจารณา

ทจรงวาจะเสนอทางเลอกในการบวชภกษณสก ๒-๓ อยาง แตตอนนคดวาคงตองพอแคนกอน เพราะงานทตงใจทายงไมขยบ เดยวจะหยดสะดดไปหมด เรองน ในแงความร พอจะคนหาไปได แตในแงสถานะ ขอเปนแคคนขางนอกตอไป

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ๓๘๘

๓๘๘

บวชในวนย ไปไดครงลาแตบวชในธรรม ไปไดเตมท

คาถามสมทบ: (หลงจบเรองกนไปแลว พระภกษรปหนง ซงอยในทางผานของเรอง ไดขอคาตอบสาหรบคาถาม ๓ ขอ เหนวาเขากบแนวของเรองทพดกน จงตกลงนามารวมไวดวย) มคาถาม ดงน

๑. ถายอมรบวา เมอภกษณสงฆเถรวาทหมดไป ไมมแลว กบวชภกษณเถรวาทขนมาไมได แลวถามการบวชนกบวชหญงขนมาอยางใดอยางหนง ในเถรวาทน โดยพระภกษบวชให นกบวชหญงนนจะเทยบไดกบสามเณรในพทธกาลหรอไม?

๒. นกบวชหญงทบวชขนมาอยางนน สามเณรจะกราบไหวไดเหมาะสมแคไหน?

๓. เมอมการอปสมบทพระภกษเถรวาท จะนมนตพระมหายาน (ทถอวนยของนกายธรรมคปต) ทเรานบถอวาเปนพระปฏบตด มวนย มารวมสงฆกรรมดวย โดยนงอยในหตถบาสตอจากพระเถรวาท ตอทายแถว ไมไดนงแทรกในระหวางพระเถรวาท จะไดหรอไม?

พระพรหมคณาภรณ: คาถามนน ขอตอบไปตามหลก และตามขอมลเกยวกบสถานการณทเคยม คนมาใหดกน กพจารณาเอาเอง ดงน

๑. ถาถอตามหลกทอรรถกถาวนย คอสมนตปาสาทกา บอกไว มคาวนจฉยวา “ปรส ห ภกขโต อ โ ปพพาเชต น ลภต ตถา มาตคาม ภกขนโต อ โ ฯ” (วนย.อ.๓/๒๑) แปลไดความวา บคคลอนนอกจากภกษ ไมมสทธใหบรรพชาแกผชาย เชนเดยวกน บคคลอนนอกจากภกษณ กไมมสทธใหบรรพชาแกผหญง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๘๙

๓๘๙

ตามวนจฉยทอรรถกถาบนทกไวนน สมยของอรรถกถาคอ พ.ศ. ใกล ๑๐๐๐ แลวอกดานหนง ทางประวตศาสตร ถาดตามหลกฐานเรองพระเจากสสปะ ท ๔ (พ.ศ. ๑๔๓๙–๑๔๕๖) ทรงสรางตสสารามถวายเปนสานกภกษณ กแสดงวา ทอรรถกถากลาวนน ทานพดในบรรยากาศทยงมภกษณสงฆรงเรองอยในลงกาทวป และคาวนจฉยนน เปนขอยตททงภกษสงฆ และภกษณสงฆ ถอกนอย รตอกนเปนอยางดวาใครทาอะไรไดแคไหน

ทจรง ถาวาไปตามหลกแทๆ กเปนเรองเหนไดงายๆ การบวชพระบวชเณรไมใชเปนแคพธกรรม พระภกษทบวชเดกใหเปนสามเณร เรยกวาเปนอปชฌาย เมอบวชใหเขาแลว กมหนาทใหการศกษา ตองดแลความเปนอยและความประพฤตปฏบตทวไปหมด ตงแตการกน ดมยนเดนนงนอน กรยามารยาททกอยาง ตองอยใกลชดและตดตามเอาใจใสกนและกน พรอมทงอยรวมสงสรรคในหมภกษสามเณรทงหลาย ถาภกษบวชเดกหญงเปนสามเณรแลว เธอจะมาอยกบอปชฌาย ทามกลางภกษสามเณรเพศชายไดอยางไร จงยอมเปนไปไมไดอยเอง แมแตเมอจะเรมมสามเณรครงแรก กตองใหมภกษณขนกอน แลวจงใหภกษณบวชสามเณรขนมา

ตามหลกน จงเปนอนวา ภกษบวชสามเณรไมได นกบวชหญงทบวชขนมาใหมอยางนน จงอยในอบาสกาบรษท แตเปนอบาสกาประเภทท ๑ (พรหมจารน, ประเภทท ๒ คอ กามโภคน) และในกรณน ไดจดตงขนเปนชมชนพเศษทมวถชวตอยางนกบวช

แถมอกหนอยวา เรองนกบวชหญงทจดตงขนใหมอยางน กเขากบสาระทไดพดกนมา ทวาเปนทางเลอกทมอย เมอมองในแงดหรอในแงได นกบวชหญงน ไมเปนสามเณรกดอยแลว เพราะการทเปนสามเณรกคอจะตอไปเปนภกษณ เมอรอยแลววาจะไมเปนภกษณ จะไปคางเตงเปนสามเณรอยทาไม

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๙๐

๓๙๐

แตเดยวกอน เรองไมใชแคน ทพดเมอกวา ไมเปนสามเณร ยงอยในอบาสกาบรษท โดยเปนอบาสกาประเภทท ๑ นน มทางทมองตอไปไดอก ๒ อยาง คอ

ทางท ๑ ในแบบสามญ อาจจะเทยบกบในอนโดนเซยหลงยคศรวชย เมอไมมภกษ (รวมทงภกษณ) เหลออยแลว นกบวชหญงนกคอเปนหวหนาของเหลาคหฏฐชน หรอเปนผนาของสงคมชาวพทธทงหมด ทานองวาเปนผนาในสงคมใหญ ทพระภกษไปหรอเขาไมคอยถง จะวาคนกลางเชอมระหวางพระกบโยมกได ทจรง ถามองในแงน แลวจดใหด อาจจะไดผลดทคาดไมถงอยางเหมาะกบยคสมยกได

ทางท ๒ อยางนพเศษหนอย คอเลยหรอตอออกไปจากอบาสกาบรษท ลาเขาไปแลวในวถของบรรพชตหรอนกบวช ยงไมไดนกหาคาเรยกใหกะทดรด ขอเรยกตรงๆ เตมๆ วา “ผออกบวชอทศพระพทธเจา”

อยางนมตวอยางของจรงมาในพระไตรปฎกเลยทเดยว ขอใหดในธาตวภงคสตร (ม.อ.๑๔/๖๗๓/๔๓๔) ตามเรองวากลบตรชอปกกสาต (อรรถ-กถาวา เปนราชาแหงตกสลา เปนพระสหายทไมเคยเหนกนของพระเจา พมพสาร) มความเลอมใสศรทธาในพระพทธเจาทงทยงไมเคยไดเหนพระองค จงสละฆราวาสวสย “ออกบวชอทศพระผมพระภาค” โดยโกนศรษะ ถอบาตร ครองกาสาวพสตรเอง

ปกกสาตเดนทางมงมาเฝาพระพทธเจา ไดพบและพกคางแรมกบพระองคในโรงชางหมอ ทเมองราชคฤห ฟงธรรมจากพระองคแลวรแจง (บรรลอนาคามผล) จงรวาตนไดพบพระพทธเจาแลว และทลขอบวชกบพระองค แตเขามจวรไมครบ จงออกไปหาจวร แลวถกแมววขวดเสยชวต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๙๑

๓๙๑

ถาปกกสาตไมสนชวตเสยกอน การบวชของเขากจะม ๒ ตอน คอ ตอนแรกบวชอทศพระพทธเจา (เขามาในธรรม แตยงอยนอกวนย) และตอนสองบวชกบพระพทธเจา (เขามาอยทงในธรรมและในวนย ครบบรบรณ)

พระสาวกสาคญทบวชอทศพระพทธเจามากอนไดเฝาพระพทธเจา ยงมอก แตเปนเรองทเลาไวในอรรถกถา (เชน ส .อ.๒/๒๔๕/๒๖๙; อง.อ.๑/๒๓๑/๒๘๕;

ธ.อ.๔/๑๓; อป.อ.๒/๖๑/๒๗๓; เถร.อ.๑/๙๖/๓๑๑) โดยเฉพาะพระมหากปปนะ อดตราชาแหงกกกฏวดนคร และพระตสสะ อดตราชาแหงโรรวนคร

ทานแรก คอพระมหากปปนะนนเดนมาก เปนพระมหาสาวก และเปนเอตทคคะรปหนง มเรองราวกลาวถงบอย ไมเฉพาะตวทานเองออกบวช พระอโนชาเทว อครมเหส เมอทราบขาวทหลง กออกเดนทางตามไปและไดบวชเปนภกษณ

ทกทานทกลาวน มเรองทานองเดยวกน คอ เกดความเลอมใสศรทธาในพระพทธเจาอยางยง แตอยหางไกล ไมอาจพบพระองค จงสละฆราวาส โกนผม อมบาตร ครองกาสาวพสตร ถอเพศบรรพชต บวชอทศพระพทธเจา อรรถกถาวาคลายการบรรพชาของพระโพธสตว (โพธสตวบรรพชา)

การบวชอทศพระพทธเจาอยางน ถงจะยงไมไดบรรพชาอปสมบทเตมตามกาหนดของพระวนย ทานกถอวาเปนบรรพชต นบวาไดออกมาจากอบาสกอบาสกาบรษทแลว ดงทพระพทธเจาทรงเรยกปกกสาตวา “ภกข”

อยางไรกตาม ในกรณอยางน บคคลทบวชนบวาเปนรายเฉพาะพเศษจรงๆ มความสกงอมทงทางจตใจและทางปญญา ถงขนาดสละราชสมบต และมงแนวไปเฝาพระพทธเจาเพอเขาถงธรรม อยางราชาปกกสาตกเดนทางจากตกสลาสมยนนรวดเดยวถงราชคฤห และมหากปปนะกรวดเดยวจากกกกฏวดถงแมนาจนทภาคา ถาจะนาวธบวชแบบนมาใชในระบบ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๙๒

๓๙๒

จดตงเปนชมชนพเศษโดยมวถชวตอยางนกบวช กคงตองเอาจรงเอาจงในการคดกรองบคคล และวางแบบแผนในการบวชใหรดกม เชน จะมการประกาศหรอสมาทานอะไรอยางไรตอหนาสงฆะใหเปนการหนกแนนชดเจน

ตองจดระบบ วางวนยใหแนใจเดดขาดวา ผบวชแบบน จะไมมผใดไปเอาอยางแมชขอทาน ไปอวดฤทธปาฏหารย หรอมวหาลาภสกการ แตใหแนวในธรรมแทจรง โดยมวถสมพนธกบสงฆะทกระชบพทธบรษทสามคค

ดงทพดไปแลว อนนเปนการบวชแลวในธรรม แตยงไมเตมรปแบบแหงพระวนย (ถาเตมแบบ เรยกวาออกบวชในพระธรรมวนยน)

ในแงทไมเตมตามพระวนยนแหละ มองอกดานหนง โดยเฉพาะในยคสมยน จะวาเปนโอกาสกได คอพอบวชในธรรมอทศพระพทธเจา เสรจแลว ในดานวนย กคดจดเลอกขอบญญตทไดผลเหมาะดมาตง

ไมใชวาไมเอาพระวนย แตเอาอยางตงใจจรงเตมท คอ ถงจะไมไดเตมตามพยญชนะ กไดสาระและเจตนารมณของพระวนย

ถาอยางน ไปๆ มาๆ ทางฝายผหญง ไหนๆ ของเดมกหายไปแลว เรากอาจไดสาระของภกษณสงฆ ชนดทใชการกบสภาพทเปนอยจรงไดด ในขณะททางฝายผชาย กมภกษสงฆทยงมรปแบบของเดมแททรกษาไวใหเหนเปนดจพพธภณฑทคงอยไดอยางดอนหนง แตขยบเขยอนไดไมเตมท

ดไปแลว การเปนนกบวชสตรโดยไมเปนภกษณเตมตามพระวนยแบบน มองในแงไดแงด กจะเหนวา วนยของภกษณนน เปนเรองทขนตอกาลเทศะในพทธกาลอยางหนก และจาเปนตองเปนอยางนน ครนบดนจะมายอมถอนสกขาบทเสยบาง กจะพารวนกนไปหมด เรมแตออกนอกหลกเถรวาท แลวกจะพาใหแกกนๆ ขยายออกไปทางภกษดวย ยงกวานน แกไปแกมา ลดไปลดมา กจะเพยนจะกลายสถานะไปเองดวย แลวกไมไปไหน คอ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๙๓

๓๙๓

จดไปจดมากจะไดอยางคณะนกบวชหญงทตงใจจดตงกนใหมนเอง

ตวอยางกเชนสลธรานแหละ เมอชดไปแตตนแลววาตนเปนอะไร กไมตองไปมวคดลดคดแกอะไรใหยงยาก กลบจะจดเลอกเอาใหมไดสบายดวย เรมตงแตวา สลธราไมขนตอครธรรม ๘ ประการ ไมตองถอครธรรมเหลานน ซงรวมมาถงปญหาทยงยากกนอยในเรองการกราบไหวภกษ ตอนนเปนสลธรา กเปนอสระ สลธรา (อาจจะปรกษากบภกษสงฆ) สามารถจดวางกตกาในการกราบไหวขนมา เชนวา โดยเหตผลตามควรแกสมมตของยคสมยน ใหสลธรากราบไหวเฉพาะภกษทมคณสมบตดงนๆ เชน มพรรษาเทานๆ ขนไป หรอวาแกพรรษาแกตนเทานนเทาน อยางนนอยางน โดยวธทจะไมรสกสญเสยความเสมอภาค และใหทางฝายภกษสามเณรกอยในหลกของตน โดยไมตองมากงวลใจกบเรองนใหเรองคางคากนยดยาวไป

อยางไรกตาม ขอทสาคญ คอการบอกอธบายชแจงกนใหชดเจนไปเลยวา เวลาน การรอฟนภกษณสงฆเถรวาททสญไปแลว ใหกลบมขนมาใหมนน ยงไมพบพทธบญญตทจะใหมมตแนลงไปวาทาได

ยงถอวา ภกษสงฆไมมอานาจทจะนาเอาสทธของภกษณสงฆมาใชหรอมาทาแทนในการบวชใหแกสตร ขอใหรชดกนวา สถานการณเปนอยางน และสถานะในขณะนคอเทาน รวมทงมทางออกทางเลอกใหมดงนๆ ทอาจจะเปนไปไดอยางด

๒. เรองสามเณรจะกราบไหวนกบวชหญงทจดตงใหมนไดเหมาะสมไหม ตรงนคาตอบงายแลว ในเมอนกบวชหญงน ถงจะออกมาเปนบรรพชตแลว กยงไมเตมทางดานวนย ดงนน จงพนปญหาทวา จะใหสามเณรกราบไหว เพราะถงจะเปนพระโพธสตว ทานกไหวเณรอยด

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๙๔

๓๙๔

บวชพระใหม ใหพระตางนกายมานงอนดบ อาจพบกบปญหาไดหลายกรณ

๓. ตามหลกเรองนานาสงวาส ในการบวชพระเถรวาท จะใหพระมหายาน หรอพระนกายอนใดมานงในหตถบาส จะอยตรงไหนกตาม กเปนอนทาไมได ถอวาทาใหสงฆกรรมนนเสย หรอไมหมดจด (พระนกายธรรมคปต เวลานไมมแลว นกายธรรมคปตสญสนไปแลว มแตพระมหายานทถอวนยของหนยานนกายธรรมคปต) คอเปนการประชมสงฆ ซงเปนเรองงานเรองการ ผเขารวมประชม จะตองรวมใหมต พอพระนอกสงฆะแบบนเขามารวม กยอมทาใหมตมาจากผทไมรไมเกยวหรอเปนมตทเขากนไมได ใชกนไมได

เรองกคอ ปญหาไมไดอยทวาจะนงตรงไหน (ไมวาจะนงท ไหน เมออยในหตถบาสกคอรวมประชม หรอรวมสงฆกรรม) ตวประเดนอยทวา พระนกายอนนนเปนนานาสงวาสก

ถาพระนานาสงวาสกนนอยในองคสงฆ คอเปนผทาใหครบองคสงฆ สงฆกรรมนนกวบต การบวชกไมสาเรจ

ถาพระนานาสงวาสกนนเปนผเกนจากจานวนทครบองคสงฆ ถงแมการอปสมบทจะสาเรจ แตถอวาทประชมสงฆนนไมหมดจดโปรงโลงหรอไมเตมอม คลายกบวาแคพอรอดไปได

เพอใหชด เวลาปฏบตจะไดมองไดทะลเรอง ยอมยดยาวกนออกไปอกหนอย ขอนาหลกททานสรปไวมาดกนใหเหนเปนลาดบขนตอน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๙๕

๓๙๕

ในสมบต ๔ ของการอปสมบททเคยพดแลวนน เรองนอยในขอปรสสมบต (ปรสสมปทา กเรยก) คอความสมบรณของทประชม ซงทานแยกยอยออกไปอกเปน ๔ ขอ หรอ ๔ องค และคมภรอรรถกถา-ฎกาทงหลายมมตเหมอนกน แตในทน จะวาตามทแสดงไวในวมตวโนทนฎกา (๒/๑๗๖) และวนยาลงการฎกา (ฉบบอกษรพมา 1/286) เพราะพดไวชดเจนเปนลาดบด

องค ๔ ของปรสสมบตนน คอ

๑. ทประชมสงฆมภกษครบองค ไมนอยกวา ๑๐ (ใน มชฌมประเทศ) หรอไมนอยกวา ๕ (ในปจจนตชนบท) ไมตองอาบตปาราชก ไมถกลงอกเขปนยกรรม เปนผมสงวาสเสมอกน

๒. ภกษเหลานน ประชมอยในสมาเดยวกน ไมละหตถบาส ไดนาฉนทะของผควรแกฉนทะมา

๓. ผประชมอยพรอมหนาไมคดคาน

๔. นอกจากตวผรบการอปสมบทแลว ไมมวชชนยบคคล (บคคลทควรเวน) ๒๑ ประเภท (รวมทงบคคลนานาสงวาสก) อยในหตถบาส

เมอม ๔ ขอน ครบปรสสมบตแลว จงเรยกวาเปน ‚ปตตกลล‛ (พรงพรอมถงท) เขาองคทจะทาใหสงฆกรรมสมบรณแท

อยางไรกตาม ถามเหตใหไมครบเตมท ทานใหดวา ๓ ขอแรกขาดไมได แตในขอ ๔. ใหพจารณาโดยสมพนธกบขอ ๑. ดงน

ก) ถาวชชนยบคคล (รวมทงภกษนานาสงวาสก) ท เขาไปรวมประชมนน เปนสวนททาใหครบองคสงฆ คอเปนผทาใหเตมจานวน ๕ หรอ ๑๐ ตามกาหนด ถาอยางน สงฆกรรมกเสย การอปสมบทไมสาเรจ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๙๖

๓๙๖

ขอ ก) น เปนไปตามพทธบญญต (วนย๕/๑๘๙/๒๖๐) วา

ป จวคคกรณ เจ ภกขเว กมม นานาสวาสกป จโม กมม กเรยย อกมม น จ กรณย ฯ (ภกษทงหลาย ถาเปนกรรมทสงฆปญจวรรคทา สงฆมภกษนานาสงวาสกเปนท ๕ ทากรรม, กรรมนนไมเปนกรรม และไมพงกระทา)

และพทธบญญต (วนย๕/๑๙๐/๒๖๐) วา

ทสวคคกรณ เจ ภกขเว กมม นานาสวาสกทสโม กมม กเรยย อกมม น จ กรณย ฯ (ภกษทงหลาย ถาเปนกรรมทสงฆทศวรรคทา สงฆมภกษนานาสงวาสกเปนท ๑๐ ทากรรม, กรรมนนไมเปนกรรม และไมพงกระทา)

นอกจากนน ยงมพทธบญญตทแสดงวา ภกษนานาสงวาสกไมมฐานะของผรวมประชมสงฆ หรอไมมสทธของผรวมสงฆกรรม แมจบพลดจบผลเขาไปในทประชม กไมนบเขาในจานวนองคประชม พดงายๆ วานบจานวนไมได ตามบาล (วนย.๕/๑๙๓/๒๖๓) วา

นานาสวาสกสส ภกขเว สงฆมชเฌ ปฏกโกสนา น รหต ... (ภกษทงหลาย การคดคานของภกษนานาสงวาสกในทามกลางสงฆ ไมขน [คอไมมผล])

ข) แตถาวชชนยบคคล เชนภกษนานาสงวาสกนน เปนสวนเกน คอสงฆทประชมนน มภกษปกตครบจานวนอยแลว กรรมไมวบต การอปสมบทยงสาเรจ แตถอวาสงฆททาสงฆกรรมบกพรอง ไมหมดจดงดงาม ควรตาหน

ในขอ ข) น ใชหลกพจารณาอยางเดยวกบในกรณทมผ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๙๗

๓๙๗

ปาราชก ซงขาดจากความเปนภกษแลว เขารวมประชมทาสงฆกรรมดวย ถาทประชมสงฆมพระปกตครบองคสงฆแลว การอปสมบทกสาเรจ

ดงนน ในการอปสมบท พระมหายานหรอพระตางนกาย ไมพงมาเขารวมสงฆกรรม แตถาเกดการณอนใหเปนวามพระมหายานหรอพระตางนกายเขารวมสงฆกรรมขนมา ถาทานเปนสวนเกนองคสงฆ คอมพระปกตเตมพอจานวนกาหนดตามวนยอยแลว กถอตามหลกนวา การอปสมบทนนสาเรจ

อยางไรกตาม เมอมงความสมบรณ ความมนใจ ความหมดจดงดงาม และความเหมาะสม กไมควรใหมวชชนยบคคลอนรวมทงพระนานาสงวาสกนเขารวมทประชมสงฆ พงคานงวา แมแตผทไมปรากฏชดโดยรปแบบกยงเปนปญหาได ผทมรปแบบซงเหนชดอยแลวจงไมควรตองใหเปนปญหาขนมาเสยเลย

การไมใหพระนานาสงวาสก พระตางสงกด ตางนกายมาเขารวมประชมสงฆดวยน ไมตองมองเหตผลทกวางออกไป เอาแคเหตผลอยางงายๆ พนๆ

ก) สงฆกรรมเปนเรองการดาเนนกจการของสงฆะนนๆ โดยเฉพาะการบวชเปนการรบบคคลเขาหมเขาสงกด กควรใหเปนงานของเจาของเรอง คอเจาของสงกดหรอผทอยในสงกดนนๆ ทจะพจารณากนเอง บคคลนอกสงกดนอกนกายนนจะไปพจารณาอะไรดวย ไมตองพดถงวาจะไปรวมลงมตใหเขา

ข) อาจจะเกดปญหาบานออกไปอก ถาพระตางสงวาส ตางนกาย หรอพระมหายานทมารวมประชมสงฆนน มจานวน ๕ รป (หรอ ๑๐ รป ในมชฌมเทส) และถาทานกถอวนยขอนตรงกน เมอการอปสมบทเสรจ ทานก

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๓๙๘

๓๙๘

อาจจะอางหรอจะถอขนมาวา กลมของทานนนครบองคสงฆ เพราะฉะนน พระใหมทบวชนน เปนพระภกษในสงกดในนกายของทาน

ในขณะทพระเถรวาทหรอพระอะไรกแลวแต ทจดประชมอปสมบทครงนนขน จะถอวาพระมหายานหรอพระตางนกายเหลานนอยนอกองคสงฆ นบจานวนไมได การอปสมบทสาเรจดวยสงฆะของตน พระใหมนนเปนภกษในนกายของตน แตพระตางสงวาสตางนกายนน กถอไดเชนเดยวกนวา พระเถรวาทหรอพระนกายอะไรทเปนตนเรองนน จะม ๑๐-๒๐-๓๐ องค หรอเทาใดกตาม เปนพระนอกองคสงฆ นบจานวนไมได การบวชสาเรจดวยองคสงฆของเขา พระใหมนนเปนภกษในนกายของเขา

เมอเปนอยางน ตกลง พระใหมนนเปนภกษในนกายใด ของนกายไหนกนแน กไปเถยงกนเอา หรอไปๆ มาๆ จะกลายเปนแยงกน (ชาวบาน บางทเขาใจวาเขาสงกดนกายของอปชฌาย ซงเปนความเขาใจผด เพราะอปชฌายไมเปนใหญในสงฆกรรม แตสงฆเปนใหญ การอปสมบทสาเรจดวยสงฆ ไมใชดวยอปชฌาย)

รวมแลว ในเรองน พระตางนกาย เมอทานรเขาใจ กจะเออเฟอ ถอเปนการใหโอกาส โดยไมเขามารวมหรอมาแทรกในกจการภายใน ไมใชเปนเรองการรงเกยจอะไรกน

จะเหนวา เรองน ในเมองไทยมการถอเขมอย ในกรณทบวชพระโดยเปนธรรมเนยมใหมภกษทงมหานกายและธรรมยตรวมสงฆกรรมดวยกน หลงบวชแลว พอไปถงวดธรรมยตทอย จะมการทาสงฆกรรมใหม เรยกวา ‚ทฬหกรรม‛ กคอบวชซาอกท

เหตผลรายละเอยดในเรองน ไมไดสอบถาม แตกมองเหนไมยากวา ในการบวชรวมกน ๒ นกายอยางน พระทง ๒ ฝายทมาเขาสงฆกรรมยอมม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๓๙๙

๓๙๙

จานวนใกลเคยงกน ตางกครบองคสงฆดวยกน เพราะฉะนน พระใหมบวชเสรจ กเหมอนเปนพระ ๒ นกาย จะเปนฝายไหนกได กจงทาทฬหกรรมใหแนชดลงไป นอกจากนน อยางนอยกทาเพอใหปลอดโปรงโลงใจ ไมกนแหนงแคลงอยขางใน และอกอยางหนง กคอทาจนเปนธรรมเนยมไปแลว

ถาในบางแหงมการเอาพระนอกจากเถรวาทมารวม เสรจแลว กอาจพจารณาใชวธทาทฬหกรรมน เพอแกปญหาใหปลอดโปรงโลงใจกนไป

“เอหภกข” ทพระพทธเจาทรงบวชใหเองดวยพระองค ยงคมากบทสงฆใหอปสมปทา เปนเวลาเกอบยสบป

ค ำถำมสมทบ: ขออกคาถามหนง คอทฟงมาขางตนวา ตอนแรก พระพทธเจาทรงอนญาตใหพระสาวกแตละองคบวชใหแกผศรทธา ดวยวธใหถงไตรสรณะ เรยกวา “ตสรณคมนปสมปทา” แลวตอมา ทรงใหพระสาวกบวชใหแกผมคณสมบต ดวยวธประชมสงฆอยางททากนมาจนปจจบนน (เรยกวา ญตตจตตถกรรมอปสมปทา) และทรงใหเลกการบวชพระดวยวธใหถงไตรสรณะนนเสย แลวตอมากนาวธนนมาใชบวชสามเณร กเปนอนวาจะบวชเปนพระภกษไดดวยวธประชมสงฆเปนสงฆกรรม

ตรงน ทอยากจะถามกคอวา ตงแตเรมแรกในพทธประวต ทราบวาพระพทธเจาทรงบวชให เองแกผสมควร ท เ รยกวาบวชแบบเอหภกข (เอหภกขอปสมปทา) ทน เมอทรงใหมการบวชดวยญตตจตตถกรรม ทวาเปนสงฆกรรมนนแลว พระพทธเจายงทรงใชวธบวชแบบเอหภกขตอมาหรอไม หรอทรงหยดพรอมกบททรงใหเลกวธไตรสรณาคมน ตรงนอยากจะขอความชดเจน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๐๐

๔๐๐

พระพรหมคณาภรณ : เรองน เขาใจไมยาก ถาร เรองราวทเปนมาตามลาดบ กมองเหนไดงาย

เรองกคอวา เมอพระพทธเจาตรสรแลว เสดจไปประกาศพระศาสนา หรอจะเรยกวาทรงเรมตงพทธศาสนา ใครฟงธรรมแลว เกดความเขาใจชดถงขนไดธรรมจกษ หรออยางนอยสละละเลกความหลงผดได และขอบวชอยศกษาจากพระองค กทรงบวชใหโดยตรสเพยงสนๆ วา “เอห ภกข” (แปลกนวา “จงเปนภกษมาเถด” ทจรงมคาตรสตอไปอกวา “ธรรมอนเรากลาวดแลว เธอจงประพฤตพรหมจรยะ เพอทาความสดสนทกขโดยชอบเถด”)

ทน พระสาวกทบวชเขามาในยคแรกโดยทรงบวชใหเองอยางนน ซงลวนแตไดเปนพระอรหนตและพระอรยะแลว พระองคกทรงสงไปเผยแผประกาศธรรมในถนแดนตางๆ เมอพระสาวกเหลานนสอนไป มผเขาใจเลอมใสเปนลกศษยขอบวช ทานกตองพาลกศษยมาเฝาเพอขอบวชกบพระพทธเจา

บางทานกไปสอนไกล และการเดนทางสมยนนกยากลาบาก นแหละ พระพทธเจาทรงปรารภเหตน กจงไดทรงอนญาตใหพระสาวกรนแรกๆ ทบวชดวยวธเอหภกขนนเหลานน บวชใหแกลกศษยไดเองเลย ดวยวธถงไตรสรณะทวาแลว โดยไมตองพามาเฝาเพอขอบวชกบพระองค

ถงตรงน กคงพอมองเหนตอออกไปไดวา เมอพระสาวกไปบวชใหลกศษยไดเองแลว ตอไป ถาลกศษยทบวชแลวอยางนไปบวชใหคนอน ในขณะทพระรนลกศษยเหลานนกไมเหมอนพระสาวกรนแรกแลว อาจจะยงไมเปนพระอรยะกไมนอย ความหละหลวมตางๆ กอาจจะเกดขน การทจะปลอยใหสาวกรนตอๆ มานตดสนใจโดยสวนตวในการรบคนเขามา มทางทจะยอหยอนและเกดปญหามากมาย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๐๑

๔๐๑

ตรงนแหละทเรามองไดวา เปนเหตผลททรงยกเลกวธทพระสาวกรายบคคลบวชใหใครๆ โดยใหถงไตรสรณะไดนนเสย และใหพระสาวกเปลยนมาบวชใหคนทงหลายดวยวธใชมตของทประชมสงฆ คอเปลยนจากบคคลตดสนใจ มาเปนทประชมลงมตแทน

อนนกเหนไดชดวา การทจะบวชใหใครนน ทจรงเปนเรองสดแตพระพทธเจาจะทรงพจารณาตดสน แตกไดทรงอนญาตใหพระสาวกดาเนนการได สวนวธบวช จะเปนการบวชดวยถงไตรสรณะทเลกไปกตาม การบวชโดยสงฆดวยญตตจตตถกรรมททรงบญญตใหใชแทนใหมกตาม เปนเรองของพทธานญาตในการบวชทประทานแกพระสาวก สวนการปฏบตของพระองคกดาเนนไปตามปกต

ดงนน ไมวาจะเปนชวงแรกสดกอนมพระสาวกทจะไปบวชใหผอนกตาม ชวงตอมาเมอทรงอนญาตใหพระสาวกแตละทานบวชลกศษยไดดวยวธใหถงสรณะกตาม ตลอดจนกระทงเมอทรงบญญตใหพระสาวกบวชพระใหมดวยมตของทประชมสงฆกตาม พระองคเองเมอทรงเทศนโปรดใครใหเขาเขาใจธรรมและขอบวชแลว เมอทรงเหนสมควร กทรงบวชใหเองดวยวธทเราเรยกกนใหงายวาเอหภกขนนแหละตลอดมา

ดงนน ในพทธกาล วธเอหภกขอปสมปทาจงมตอมาคเคยงกบวธญตตจตตถกรรมอปสมปทา

พดสนๆ วา เอหภกขอปสมปทาเปนวธทพระพทธเจาทรงบวชใหเอง สวนตสรณคมนปสมปทา (คมภรทงหลายนยมเรยกเพยงวา “สรณคมนป-สมปทา”) ซงตอมาแทนดวยญตตจตตถกรรมอปสมปทา เปนวธบวชททรงอนญาตแกพระสาวก

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๐๒

๔๐๒

จะเหนไดตงแตตนวา บคคลทพระพทธเจาทรงบวชใหดวยวธทเรยกวาแบบเอหภกขนน ลวนแตเปนผทไดฟงธรรมจากพระพทธเจาโดยตรง และเขาถงธรรม ไดธรรมจกษเปนโสดาบนบาง บางทานกเปนพระอรหนตแลวจงไดบวช อยางนอยกแนวในทางทถก ดงนน เมอใครเขาเฝาหรอพบกบพระพทธเจาแลว จะไดบวชดวยวธนหรอไม จงอยในพระพทธวนจฉย ซงแนนอนกวาแมแตมตสงฆซงอาจเปนเพยงทประชมของพระปถชน

เมอทรงอนญาตใหพระสาวกบวชดวยมตสงฆในสงฆกรรมของทประชม คอมญตตจตตถกรรมอปสมปทาเกดขนแลว จะเหนวา ถงตอนน มองในแงหนง กเหมอนทรงมพระสงฆสาวกมาชวยผอนพระภาระ ถาเสดจไปโปรดผใด และเขาไดธรรมจกษบรรลธรรมเปนอรยชน ไมจาเปนตองมการฝกขนตนแลว หรอแนวแนทจะกาวไปในทางทถกแลว เมอเขาขอบวช กทรงบวชใหแบบเอหภกขนนเลย แตถาเขาเพยงเลอมใส ยงไมเขาถงธรรมเพยงพอ แมจะขอบวช กทรงมอบใหการบวชเปนภาระของพระสงฆสาวก

ยกตวอยางทงายๆ หลงจากทรงอนญาตการบวชโดยทประชมสงฆแบบญตตจตตถกรรมอปสมปทานนแลว คราวหนง พระองคเสดจไปโปรดมหาโจรองคลมาล และองคลมาลสานกกลบใจละเลกบาปใหญทเคยทามาได แนชดทจะกาวไปในทางใหม แลวทลขอบวช กทรงบวชใหแบบเอหภกขน

แตในคราวทเจาศากยะ ๖ องค มเจาชายอานนทเปนตน ซงลวนเปนพระญาตวงศใกลชดทงนน พรอมดวยกลบกอบาล ออกจากวงมงมาเฝาเพอขอบวช (ในพรรษาท ๒ คอหลงจากเกดการบวชดวยญตตจตตถกรรมแลวเชนกน) พระพทธเจาเพยงทรงบรรพชาให ไมทรงใหอปสมบทแบบเอหภกข แสดงวา ตอจากนน การอปสมบทกเปนกจของสงฆตอไป

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๐๓

๔๐๓

ดงทพบหลกฐานวา พระอานนทมอปชฌายชอพระเพลฏฐสสะ พระอบาลมอปชฌายชอวาพระกปปตกะ ดงนเปนตน

ในกรณการบรรพชาของพระราหลกเทยบไดทานองน ราหลกมาร ๗ ขวบ มาจากวง แมจะเปนโอรสของเจาชายสทธตถะ แตยงไมมภมทางธรรมวนย พระพทธเจาทรงใหพระสารบตรบวชใหเปนสามเณรเพอเรมรบการศกษา

แตเดกบางคน พอบวชเขามาไดบรรลอรหตตผล พระพทธเจากประทานอปสมบทใหดวยพระองคเอง ทงทอายแค ๗ ขวบ มหลายตวอยาง ทเดนรกนมาก กไดแกสามเณรโสปากะ ซงอปสมบทดวยวธทเรยกวา ปญหาพยากรณปสมปทา (สามเณรตอบปญหาธรรมทพระพทธเจาทรงถามได) และสมนสามเณรท อปสมบทดวยวธตรสชมหรอประกาศความสามารถของสามเณรทมโดยพรอมดวยคณธรรมทงความดและความงาม (อรรถกถาธรรมบทเรยกวาทายชชอปสมปทา, ธ.อ.๘/๙๙)

บคคลทพระพทธเจาทรงบวชใหเองดวยเอหภกขอปสมปทาเปนตนอยางน ยอมเปนพระภกษขนมาทนท โดยไม ตองผานกระบวนการตรวจสอบคณสมบตและการพจารณาลงมตของสงฆตามขนตอนของวธญตตจตตถกรรมอปสมปทาททรงอนญาตแกพระสาวก เพราะผททรงบวชใหอยางน เขาถงมาตรฐานทตองการแลว พดงายๆ วา พระพทธเจาทรงคดเลอกเองแลว ไมตองใหพระสงฆสาวกชวยกนคดเลอกอก

ผทบวชดวยวธ เอหภกข อปสมปทาจากพระพทธเจาอยางน มมากมายทเดยว อรรถกถานบจานวนตามเรองในพระวนยปฎกวาม ๑,๓๔๑ องค แตแลวทานนบจานวนนอกพระบาลดวยวามอกถง ๒๗,๓๐๐ รป (เชน วนย.อ.๑/๒๘๔)

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๐๔

๔๐๔

ในจานวนทมากมายน มภกษณเปนเอหภกขนดวยหรอไม กมกรณหนงทยกขนมาพจารณากน คอเรองพระภททากณฑลเกสา ททานเองกลาววา “เอห ภทเทต ม อวจ, สา เม อาสปสมปทา” (พระองคตรสวา มาเถดภททา พระดารสนนกไดเปนอปสมบทของเรา) แตคากลาวนเปนการอางองในคาถา คอเปนคาประพนธรอยกรอง (ของภกษบางทานกมคาถาอยางน) จงไมชดเจนเดดขาด ไมเปนพระดารสโดยตรงซงตรสเปนคารอยแกวตามปกตวา “เอห ภกขต ภควา อโวจ สวากขาโต ธมโม จร พรหมจรย สมมา ทกขสส อนตกรยาย” (พระผมพระภาคตรสวา เธอจงเปนภกษมาเถด ธรรมอนเรากลาวดแลว เธอจงประพฤตพรหมจรรย เพอทาความสนสดทกขโดยชอบเถด, ถาหลายรป กตรสวา “เอถ ภกขโว” ดงนเปนตน)

[พงเขาใจวา คา “เอห” หรอ “เอห ภกข” อะไรเหลาน ไมไดเปนชอเรยกวธการอะไร ทจรง เปนพระดารสตรสเรยกบคคล แตเมอจะอางองถงการบวชอยางนขนมา ทานหาคามาเรยกใหกะทดรดไดยาก กเลยเอาคาตรสเรยกขนตนนมาใชเรยกชอเปนวธบวชพอใหรกน ตวคานนเองกแปลแควา “มาเถด ภกษ” “เชญส ทาน” อะไรทานองน และกมใชจะใชเฉพาะในกรณน ดงเหนไดวา ในพระไตรปฎกกมพระภกษทงหลายใชเรยกกนเอง เชน พระลกศษยของพระอานนท ทาพระลกศษยของพระอนรทธวา “เอห ภกข โก พหตร ภาสสสต ...” ซงแปลทานองวา มาสทาน ใครจะพดไดมากกวา ไดดกวา และไดนานกวากน, ส .น.๑๖/๔๘๔/๒๔๐ และบางแหงกแคเปนคาเชญตามปกต อยางใน ส .น.๑๖/๔๙๕/๒๔๖ วา “เอห ภกข อท อาสน นสทาห” กคอบอกวา มาเถดทานภกษ นอาสนะ นมนตนงเถด]

เรองของพระภททากณฑลเกสานน ตามมตของอรรถกถาวา ไมใชการบวชเปนเอหภกขน แตเปนพระดารสตรสเรยกเธอเขาสกระบวนการอปสมบทตามปกต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๐๕

๔๐๕

อยางไรกตาม ไมวาพระภททากณฑลเกสาจะเปนเอหภกขนหรอไมเปน กไมเปนปญหาสาหรบเรองทกาลงพดกนน คอ ถาทานเปนเอหภกขน ทานกเขาทานองเดยวกบเอหภกข ทวากบวชใหโดยพระพทธเจาเองโดยตรง เปนการบวชอกแบบหนงไปเลย ไมตองเขาสกระบวนการบวชโดยสงฆ เปนการยกเวนไปเองในตว

แมวาเมอทรงอนญาตวธอปสมบทดวยญตตจตตถกรรมแกพระสาวกแลว พระพทธเจาจะยงทรงบวชใหแบบเอหภกขแกผพรอมจรงๆ ซงฟงธรรมจากพระองคเองโดยตรง แตตอมา เมอสงฆะเตบใหญมนคงพอแลว พระองคกทรงใหสงฆเปนใหญครอบคลมการรบคนเขาบวชทงหมดดวย ดงทอรรถกถาสรปวา (วนย.อ.๑/๒๘๔) เอหภกขอปสมปทามเฉพาะในปฐมโพธกาล คอชวงแรกของการประกาศพระศาสนานบแตตรสร (ตามทคมภรถอยตกนวา ๒๐ พรรษาแรกแหงพทธกจ) ไมมในเวลาอก ๒๕ ปตอจากนน

บทพเศษ ๓

ตอบเรองสทธเพศท ๓ - ๒ - ๑๑

สทธของเพศทสาม ถาไมรจกใช ยงเสยประโยชนทตวเขา พงเขาใจจดหมายใหด

พระพรหมคณาภรณ: เรองคนทจะมาขอบวช วนนนใครพดวาเพศท ๓ ใชไหม เขามใชคานแลวหรอ แลวยอมรบกนแคไหน ถายอมรบแลวยงชดเลย

สงฆะตงขนมาสาหรบแตละเพศ คอเพศหนงๆ กตองมสงฆะหนงๆ สาหรบภกษ พระผชาย กเปนภกขสงฆะ พอมผหญงบวช กตองตงเปนอกสงฆะหนง เปนภกขนสงฆะ ทนถามอกเพศหนง กตองตงอกสงฆะหนง

แลวตอนนจะมาขอบวชกบสงฆะอนไหนละ จะมาขอบวชกบสงฆะทมอยน มนกคนละเพศ กขดกนอยในตวแลว ชดเจนเลย

เราตองเขาใจวา การบวชนมเรองทางเพศเกยวของในแงทวา ในกระบวนการฝกฝนปฏบตเพอพฒนาชวตนน ไดตดปญหาเรองเพศออกไป เพราะฉะนนจงไมใหมความคลกคลในเรองทางเพศนอยแลว และทวาเปนเพศท ๓ นน ถาเราไมเอาในแงทวายอมรบเปนเพศท ๓ ไมแยกออกไปตางหาก มนกมปญหาในเรองทางเพศ อาจจะมปญหายงกวาผหญงอก

เชนวา ภกขสงฆะอยกนมากอนแลว ตอมามภกษณ มผหญงมาอยเพม แตกแยกกนชด กตดปญหาเรองเพศไปไดสวนหนงซงมากทเดยวดวย

๑ CD รวมธรรมบรรยาย พ.ศ. ๒๕๔๙ ชดธรรมไมทงโลก โดยพระพรหมคณาภรณ วดญาณ-

เวศกวน เรองท ๑๐ ตอบเรองสทธเพศท ๓ ๒ ๑ บรรยายเมอวนท ๑ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๔๙

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๐๗

๔๐๗

การแยกชดเปนอกสงฆะตางหากออกไป กเปนประโยชน หรอจาเปน

ทนคนทเรยกวาเปนผชายเหมอนกน แตมความรสกไมเหมอนชาย เขาอาจจะมความตองการสวนทาง อาจจะมความปรารถนาตอเพศชายดวยกน แลวอยางนกจะทาใหชวตการปฏบต การฝกฝนในหมของผชายทเปนภกษยงยงใหญเลย

การตงภกษสงฆขนมา กเพอใหเกดสภาพเออตอคนกลมผชายนนทจะไดปฏบตไปสจดหมายอยางไดผลด ฉะนน พอมคนแบบทสามนเขามา มนกลายเปนเกดอปสรรคมากยงขน แลวตวเขาเองกไมไดสภาพแวดลอมทเหมาะ เพราะตวเองมความพงพอใจแบบนน แทนทจะเออตอการปฏบต กยงกลายเปนสภาพทกลบมาเออในทางตรงขาม

ฉะนน ตองคดเรองนใหดวา ไมใชเปนเรองทเพยงวามสทธๆ แตตองดวาสทธนเรามเพอประโยชนอะไร ความมงหมายของการใชสทธน กเพอวาเราจะไดมโอกาส หรอไดใชโอกาสทเกดจากการมสทธน ในการทจะทาการบางอยาง เพ อความดงาม เพ อประโยชนท ตองการ ทมนตรงกบวตถประสงคของชมชนนน เพอใหคนทเขามาอยในชมชนนนเจรญงอกงามในวถชวตทจดไวไดดวยด เปนตน

ดงเชนวา สงฆะนเขาตงขนมาเพออะไร แลวเราเขาไปเพอจดมงหมายอนนน แลวการทเรามสทธน แลวเราใชมนไปแลว มนไปสนบสนนหรอกลายเปนขดขวางจดหมายนน ในกรณนเราจะเหนวา มนเปนไปในทางขดขวางมากกวา

เพราะฉะนน ถาจะใหถกแลว กอยางทวาเมอก ควรจะตงสงฆะขนมาตางหากเพอชนในกลมน กเหมอนกบตงภกษณสงฆ อาจจะไปเปนหยอมในอบาสกบรษท หรออยางไร ลองชวยกนพจารณา

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๐๘

๔๐๘

ผถำม: เรยนพระคณเจา พดจรงๆ ตามพระธรรมวนยกมพทธบญญตหามไวอยแลว ทนถาเกดมเจตนาทจะปฏบตธรรมจรงๆ กไมเหนมความจาเปนทจะตองเขามาบวช อยในเพศเดมหรออยในสถานะเดม กปฏบตธรรมไดเสมอภาคอยแลว พระพทธเจาไมเคยหามไวเลย วาธรรมะของพระองคสาหรบคนกลมนนกลมน ใครกปฏบตไดเสมอกนหมด ความเหนกคอเสมอภาคอยแลว ไมจาเปนตองดนรนเขามาบวช พระพรหมคณาภรณ: ถามาบวช มนกกลายเปนวาไมเสมอ ถาอยากใหเสมอ กตองตงสงฆะขนมาอกกลม

แตมอกปญหาหนงทนาพจารณา คอ ในสมยพทธกาลนน คนทเรยกวาเปนเพศท ๓ มจานวนนอยมาก ไมสามารถจะรวมกลมขนมา ทนในปจจบน ถาหากมมากขน กอาจจะตองตงเปนกลมขนมา

แตทนวา ไมมพทธบญญตในการบวชใหเพศท ๓ การตงกตองตงใหอยในลกษณะชมชนพเศษขนมา ซงเราอาจจะทาได กไมใชเรองยากเยนอะไร กเพอประโยชนทดทสด ใหคนทเขามาในชมชนไดประโยชนมากทสด ทจะปฏบตเพอจดมงหมายของพระศาสนาทเขาตองการ มนนาจะเปนอยางนนมากกวา

เราดวาทาอยางไรจะไดผลดแกชวตของเขาดวย และแกผอนดวย ทงสองฝาย ไมใชคดแตจะใชสทธ ตองดวาทาอยางไรจงจะไดประโยชนทง ๒ ฝาย นนแหละ ตวเขาเองกจะไดประโยชนดวย

แลวมอะไรจะถามอกไหม มขอแยงไหม

ผถำม: คาถามท ๑ คอวา ทบอกวามในบญญต บญญตวาไววาอยางไรครบ พระพรหมคณาภรณ: กบญญตไมใหบวชผทเปนบณเฑาะก และอภโต-พยญชนก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๐๙

๔๐๙

ผถำม: บณเฑาะก ทแปลวาผทตดเครองเพศชายออกไปแลวใชไหมครบ พระพรหมคณาภรณ: กแปลกนมาวากะเทย พวกทตดเครองเพศชายออกไปแลว กคอถกตอน นนเปนประเภทหนง แตกะเทยทไมใชคนถกตอน กม เปนอกพวกหนง ซงเปนคนกลบเพศ คอหนมาชอบเพศเดยวกบตว หมายความวามเพศเปนผชาย แตมความรสกทางเพศตอผชาย นนเรยกวา บณเฑาะก แลวอกอยางหนงคอคนทม ๒ เพศ เรยกวาอภโตพยญชนก

ผถำม: คอทนคนในเพศท ๓ ทเขาใจกน หมายถงดกนในภาวะรางกาย ในปกตแลว เขากมความเปนชายเหมอนกบคนทวๆ ไป ฉะนนจะบญญตหาม ผมเรมไมแนใจวาจะไดหรอเปลา นนประเดนทหนง สวนประเดนท ๒ ในพระพทธศาสนาโดยเนอแท เรามกจะลงไปทตวของอตตา ตวตนใหไมม ผมไมแนใจวาเรองเพศ เปนสมมตสจจะอนหนงหรอเปลา การรสกเรองเพศ ผมเขาใจวาทกคนไมไดรสกตลอดเวลา เรารสกวาเราเปนใคร เปนผชายหรอเปนผหญง มนขนมาเปนพกๆ เขาใจวาความรสกเรองเพศจะสงสดเมอมกจกรรมทางเพศ

ในภาวะทคนมาขอบวชในพระพทธศาสนา ถอเพศพรหมจรรย พยายามจะไมของเกยวกบกจกรรมทางเพศ แมวาคนนนเดมในตอนทเปนฆราวาส เมอมความตองการทางเพศอาจจะชอบเพศเดยวกน ในภาระการปฏบตภารกจในขณะทเปนสงฆหรอเปนพระกตาม เมอกจกรรมทางเพศถกตดออกไปจากชวตแลว ผมไมแนใจวาตรงนจาเปนหรอเปลาทจะตองเอามาพจารณา พระพรหมคณาภรณ: ททานบญญตไว เพอปฏบตกบผทรกนชดๆ ทนในกรณทยงไมชด มนกยาก แตเรองวนยเปนเรองสมมตทงนนแหละ สมมตนกคอการตกลงกนเพอใหปฏบตตอกนในสงคม ตองสมมตใหชด แลวกทาใหชดตามทสมมต เพราะการทสมมตกเพอใหปฏบตไดชด

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๑๐

๔๑๐

แตสมมตนนกเนองกนกบสภาวะนแหละ เรองเพศกเปนสภาวะทเปนไปตามเหตปจจยทางธรรมชาต แตในสงคม เราจะปฏบตตอเรองเพศนนอยางไร เชน มวนยวาเมอสภาวะทางเพศเปนอยางน ไมใหบวชนะ ขอตกลงหรอบญญตนเปนสมมต ซงสาคญมากสาหรบสงคม เรากอยกนไดดวยสมมตนแหละ ถาสมมตไวด กไดประโยชน เปนคณอยางสง

เรองบณเฑาะก หรอกะเทยน กทงทสภาพรางกายเหมอนคนอนดไมออกนแหละ แตความรสกของเขาเหมอนตรงขามกบเพศทางกาย จะรไดกจากอาการแสดงออก จากพฤตกรรม มนเปนปญหาจรงๆ จงไดเกดพทธบญญตไมใหรบเขามาบวช ถาไปอานเรองตนบญญต คดวาจะเขาใจชด

เลานดหนงวา (วนย.๔/๑๒๕/๑๗๓) บณเฑาะกคนหนงมาบวช แลวแกกเทยวเขาไปหาพระหนมๆ เสนอตวให ถกพระไลไป กเขาไปหาเณรโคง เสนอตวอก ถกเณรไล กไปเสนอตวเสนอกามแมแกคนเลยงชาง คนเลยงมา กเลยฉาวโฉ คนกโพนทะนาวาพวกภกษน เปนกะเทย หรอบางกอยกบกะเทย แคนกเสยหมดแลว นแหละจงเปนเหตใหทรงบญญตไมใหบวชกะเทย

อยางเรองกราบไหว เปนเรองทางวนย เปนเรองของสมมต การยอมรบขอตกลงกตกาของสงคม ไมใชของทเปนจรงตามธรรมชาต รกนชดไปเลย วนยเปนอยางนน ฉะนนไมตองพดกนอก

อยางเรองกราบไหว กดวาใครบวชกอนบวชหลงตามพรรษา เธอจะเปนพระอรหนตหรอไมเปน ไมเกยว ไมตองมาอาง

ตามเรองในพทธบญญต พระพทธเจาตรสวา เราอยกนเปนชมชน สงฆะชกใหญขน มพระจานวนมาก กควรจะมการแสดงความเคารพกน แลวเราจะใชเกณฑอะไร พระองคหนงกเสนอวาใหใชเกณฑวรรณะ ใครออกบวชจากวรรณะกษตรย พราหมณ กเปนวรรณะสง ใครออกบวชจากวรรณะแพศย ศทร กตองกราบไหวคนทออกบวชจากวรรณะสงนน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๑๑

๔๑๑

อกองคหนงกบอกวา เอาอยางน ใครเปนพระอรหนตกใหคนอนกราบไหว คนทเปนอนาคามกใหไหวองคทเปนอรหนต เปนตน อนนกเปนขอเสนออนหนงในบรรดาขอเสนอตางๆ

อางกนไปมาๆ พระพทธเจากสรปวา ใครบวชกอนกเปนพ ใครบวชหลง ไมวาจะมาจากวรรณะไหนอะไร กใหกราบไหวองคทบวชกอน กตกลงอยางนน นคอเรองของวนย เปนเรองสมมต ทานไมไปเอาวาจะเปนพระอรหนตหรอไมเปน ไมเกยวหรอก

อยางคฤหสถทเปนโสดาบน เครองวดภายนอกกไมม แตทนภาวะดานจตใจแสดงออกมาทางพฤตกรรม ถาเปนคนไมเหนแกตว ไมมความตระหนเหนยวแนน และเหนแกคนอน อยากใหคนอนเปนสข

ทนกมตระกลโสดาบนทพรอมจะใหอยเสมอ พระบางองคกมเจตนาไมคอยด เหนตระกลนใจดนก กมาเรอย ตระกลนกใหเรอย จนทรดจะแย

พระพทธเจาทรงทราบ กมพทธานญาตอนหนงวา สาหรบตระกลทมลกษณะอยางน ใหสงฆประชมกน เรยกวาสมมต คอมมตตงใหตระกลน เรยกวาตระกลโสดาบน เมอสมมตอยางนแลว ภกษองคไหนไปเทยวขออะไร กมความผด นคอการรกษาคฤหสถนน ไมใหพระสงฆไปรบกวน

อนนคอวธทางวนย กคอใชวธการทางสงคมทเปนรปแบบมาปฏบต ไมใชจะไปบอกวาคนนเปนโสดาบนหรอไม อนนนใชไมได ทานไมยอมรบ แลวจะเปนจรงหรอไม กวากนอกเรองหนง อนนกรกนวาเปนเรองของสมมต

กอนจะสมมต พระทประชมกตองรกนวาครอบครวน เขามลกษณะแบบน มคณสมบต มอธยาศยแบบน เหนๆ กนอย แตจะรถงความจรงของธรรมชาตทเปนปรมตถนนไมแน จงตองยกนยแหงปรมตถมาสสมมตใหปฏบตกนไดชด และเปนการเชอมนามธรรมกบรปธรรม แลววนยกเอาแตเรองทมองเหนกนปฏบตไดทางสงคมชดเจน ไมมายงยากกบทางดานจตใจ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๑๒

๔๑๒

แตทมวนยขนมา กเพอเปนตวเกอหนนเกอกลเพอใหการปฏบตในทางนามธรรมไดผลนนเอง ทงสองอยางเกอหนนซงกนและกน แตตองสามารถแยกกนออกได

นกเปนเรองของวนย ทวาเปนเรองดานสมมต ใชสมมต

ผถำม: ประเดนเรองเพศท ๓ ถาระหวางทตอนบวชเปนผชายผหญงธรรมดา แตพออยๆ ไป มความเบยงเบน ใหทาอยางไรครบ จะตองสกไหมครบ พระพรหมคณาภรณ: กสก ดขอบญญตใหละเอยดอกท คอมพทธบญญตวา ‚ปณฑโก ภกขเว อนปสมปนโน น อปสมปาเทตพโพ, อปสมปนโน นาเสตพโพ‛ (ภกษทงหลาย บณเฑาะก ยงไมไดอปสมบท ไมพงใหอปสมบท, ทอปสมบทแลว พงใหสกเสย, วนย.๔/๑๒๕/๑๗๔) ถาตองการทราบเรอง ขอใหไปอานเอง ตามทบอกทมาใหนน จะเหนเหตผลวา ทาไมพระพทธเจาถงกบทรงบญญตใหสกเสย คอวนวายและเสยหายมาก

ผถำม: ทเมอกทานไดบอกวา วนยเปนเรองทสมมตขนมาลวนๆ เพอไมใหมขอขดแยง แตผมยงมขอของใจเรองการปรบอาบตปาราชก ซงมอย ๔ อยาง หนงในนนคอ การปรบปาราชกในเรองการเสพเมถน เคยมเรองหนง ทนางอบลวรรณาเถร ซงกมกจกรรมทางเพศกบคฤหสถจนกระทงทอง แลวกมคนโจทปาราชก พระพทธเจากบอกวา ในขณะทนางมกจกรรมทางเพศ นางอบลวรรณาไมไดมเจตนา กาหนดในกจกรรมนน ทานจงบอกวานางอบล - วรรณาไมตองอาบตปาราชก ไมทราบวาตรงนจรงหรอเทจประการใดครบ พระพรหมคณาภรณ: มทงจรง ทงเทจ คอจรง ในแงทวา พระอบลวรรณาเถรทานไมเปนปาราชก แตขอมลรายละเอยดในเรองราวคาถามนนไมถก ไมตรง ผดพลาดมาก คอ เรองราวไมมหรอกทบอกวาพระอบลวรรณามกจกรรมทางเพศจนทอง อนนนไมมเลย ถาเปนอยางนนจะไมเจตนาไดอยางไร ขอมลทผดนตองแกไข อยาทงไว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๑๓

๔๑๓

เรองมแตวา ครงหนงมคนมาแอบอยในทพานกของทาน หลงจากททานเพงกลบมาจากบณฑบาต แลวคนนนกขมขนทาน พอขมขนแลว ออกไปกโดนแผนดนสบ กจบ เรองราวมเทาน ฉะนน เรองขอมลทมนนผดพลาดไป กแกเสย เอาความวา ผดพลาดในแงของขอมล แตจรงในแงของหลกการ

หลกการทวาจรง กคอ หลกการเกยวกบเรองการบญญต แลวกการปฏบต หมายความวา ในเรองของหลกการทางพระวนย ตองแยกเปน ๒ ดาน คอ แยกในแงการบญญต กบ ในแงของการปฏบต

ในฝายบญญต กถอเอาตามสมมตบญญต ซงเปนเรองรปธรรมทกาหนดไดชดเจน ไมไปวนวายกบเรองนามธรรม จะไปเอาคณสมบตทางจตใจ ทเปนนามธรรม มาบญญตเปนวนยไมได หรอถาจะบญญต กตองไปเอามาทาเปนรปธรรมใหชด

แตในฝายปฏบต จะดวาบคคลนนๆ รกษาวนยไหม ละเมดวนยไหม กดทเจตนา ฝายปฏบตดทเจตนา ไมใชทกขอนะ บางขอไมเจตนากผด เรยกวาสกขาบททเปนอจตตกะ แตโดยทวไปตองดทเจตนา โดยกฎหมายกดทเจตนา แตบางขอทาโดยประมาท ไมเจตนากเอา

เปนอนวา บญญตวนยใชเรองรปธรรม ซงเปนสงทกาหนดไดชดเจน สวนในการปฏบต ตองดทเจตนาวาละเมดไหม ตวทเชอมวนยกบธรรมคอเจตนา เรากใชหลกการอนนไปทว กฎหมายกใชหลกนทงนน ไมอยางนนเรากไมมเครองตดสน เชนวา ภกษไปเหยยบมดตาย ไมเจตนา กไมเปนอาบต

แตกตองแยกแยะ อาบตทเปนอจตตกะกม คอไมมเจตนากเปนอาบต ทวาแมไมเจตนา แตเปนอาบต กมความผด เหมอนอยางทางศาลกมการพจารณาความผดทเกดจากความประมาท อยางนเปนตน คลายๆ ของพระนนแหละ กมาอยางเดยวกน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๑๔

๔๑๔

แตตวหลกการทวไปใชเจตนา เจตนาจะเปนตวตดสน แลวเจตนากจะไปประกอบกบตวอน ถาไปพจารณาทางธรรม เจตนาประกอบดวย โลภะ โทสะ โมหะ ความอาฆาตแคน บาปกแรงขน แตทางวนยกจบแคขาดจากความเปนภกษ อยางนเปนตน นคอเจตนาเปนตวเชอมระหวางรปธรรมกบนามธรรม เปนปรมตถทมาตอกบสมมต กใชเจตนาเปนตวตดสน

ยคถามเรองภกษณ ผานไปเลยกได ถาอาน กไดทวนอกท

เวลานมการพดถงเรองภกษณกนมาก แลวบางทจบประเดนกนไมคอยถก เชนวา ผหญงมสทธบวชไหม อาจจะจบจดผด ทจรง ผหญงมสทธบวชอยแลว แตปญหาอยทวา ใครจะมสทธบวชให เจาของสทธคอภกษณสงฆหายไป ปญหาอยตรงน เราหาคนน คนทจะมสทธบวชใหไมม กเลยตน

ความจรง ถาทราบเรองทเปนมาแลว จะชดขน กเลยเลาไวหนอย คอ ในการพจารณาเรองอะไรกแลวแต เราเอาหลกการขอมลลวนๆ มาเปนขอเทจจรงกอน ดวาหลกการเปนอยางไร ยงไมเอาความตองการ

หลกการนอาจจะมประวตการณเขามาประสม หลกการเปนอยางไรวาใหชด หลงจากนนเราตองการอะไร แลวหลกการกบสงทเราตองการมนเขากนไดไหม ถาไมไดแลว เราจะยอมไหม หรอเราจะเปลยนหลกการ แลวเราจะเอาอยางไรกบมน

ทน มาดทหลกการกอน ยงไมดทความตองการ กอาจจะชดขนมา เรองบวชภกษณยงพดกนสบสน พระพทธเจาทรงอนญาตใหบวชภกษณตอนแรกเมอพระนางมหาปชาบดโคตมพาเจาหญงศากยะพากนไปขอ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๑๕

๔๑๕

พระพทธเจาบวช ตอนแรกทรงยงไมยอม จนกระทงพระอานนททลขอ ในทสดกใหขอแมตางๆ แลวกยอมใหบวช

สาหรบพระนางมหาปชาบดโคตม พระพทธเจากทรงอปสมบทใหเอง สวนพวกเจาหญงศากยะกทรงใหภกษทงหลายบวชให

แตทน หลงจากบวชภกษณแลว กมภกษณสงฆ พอมภกษณสงฆแลวตอมา เมอจะบวชภกษณ กตองไดรบการบวชจากสงฆทงสองฝาย คอตองใหไดรบการบวชจากภกษณดวย

อนนกเปนเรองของววฒนาการ ตอนทเปนปญหามากคอ ตอนซกถามคณสมบตของผขออปสมบท ภกษซกถามกทาใหผหญงไมสบายใจ เกดความอกอก อายในการตอบ พระพทธเจาจงใหการบวชในขนของการซกถามคณสมบต ดาเนนไปในฝายภกษณสงฆ แลวจงคอยใหภกษสงฆรบทราบ หมอนกบใหมารบทราบในตอนทภกษณสงฆไดรบเขามาเสรจแลว หมายความวาตดลดบทบาทของภกษสงฆออกไป

ตามหลกกฎหมายทวไป กฎหมายทบญญตทหลง กตองลมลางบญญตกอนในสวนทขดแยง ภกษณจงตองไดรบการบวชจากสงฆทง ๒ ฝาย คอจากทงภกษสงฆและภกษณสงฆ

ตอนหลงกไดบอกอกวา เมอไดรบการบวชจากภกษณสงฆเรยบรอยแลว แตอยคนละทไกลกบภกษสงฆ ถาการเดนทางอาจเปนอนตราย กใหภกษณเปนทตบอกแจงแกภกษสงฆกได กจบ

เรยกวาพระพทธเจาไดทรงตดบทบาทของภกษสงฆออกไปเกอบหมด จนแทบจะเหลอแตบทบาทของภกษณในการบวชภกษณ ฉะนนจงถอเปนหลกมาวา ในการบวชภกษณ ตองมภกษณสงฆดวย

ทน พอไมมภกษณ ภกษจะบวชให กตดปญหา นอกจากตวบญญตแลว ลองนกดใหด ถาทาอยางนนแลว และเกดมภกษณสงฆขนมาใหมแลว

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๑๖

๔๑๖

ถาภกษบางองคไปอางวามพทธบญญตใหภกษบวชภกษณได แลวกเทยวบวชภกษณไปเรอย แลวภกษณสงฆจะคดจะทาอยางไร มนกจะเกดความปนปวน ยงกนใหญ จงตองมองกวางๆ ในระยะยาวดวย

สรปกคอ การบวชภกษณในยคตอมาแทบจะสาเรจเสรจสนไปดวยภกษณสงฆ แลวจะมาอางขอทบอกวาพระพทธเจาใหภกษทงหลายบวชใหภกษณ มนกขดกนในแงของหลกกฎหมาย แลวกจะมปญหาอนตามมาอก จงตองคดกนใหดวาทาอยางไรจะรดกม ไมใหเกดปญหา

นกเอามาเลาใหฟงในแงของหลกการ และความเปนมา สวนความตองการของเรากบหลกการจะสอดคลองกนไหม ถาไมสอดคลอง เราจะปรบจะแกอยางไร กพจารณาดกนเปนอกขนตอนหนง

เรองภกษณเวยนมา กมอะไรใหพดจาอกทกท

ผถำม: อยากจะถามเกยวกบเรองของภกษณคะ คอวา เราจะดอยางไรวาอะไรคอหลกสาคญทพระพทธเจาทรงมอบหมายภารกจในการทจะรกษาธรรมะหรอเผยแผธรรมะของพทธองคใหกบพทธบรษท ๔ ซงกมภกษณอยดวย ทนปญหาอยทสทธของผทจะบวชใหมนไมม จงทาใหภกษณไมสามารถมขนได

ทน ตรงไหนจะสาคญกวากน ระหวางสงทพระพทธเจามอบหมายใหเผยแผพระพทธศาสนาโดยพทธบรษท ๔ ซงมภกษณดวย ทนททานเจาคณอาจารยบอกวา ในแงของกฎหมาย ทนในแงของกฎหมาย มนกตองแกในสงทมนทาไมไดใหทาไดดวย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๑๗

๔๑๗

อยางนจะเปนไปไดไหมคะวา ในแงของภกษณ ไมใชวาจะตองใหภกษบวชภกษณเรอยไป ถาหากวามการสงคายนาใหม แลวเหมอนกบวาสมมตขนมาทจะใหมการบวชภกษณ แลวหลงจากนนกใหคนทเปนตนภกษณไดทาการบวชภกษณตอไป ถาในลกษณะนมนจะเปนไปไดไหมคะ พระพรหมคณาภรณ: อนนตองพดกนหลายขน ตอนแรกกคอตองถามวา เขาตองการสงทเปนพทธบญญตหรอเปลา ทนตามทเราถอกน เรากถอตามพทธบญญต ถาเราไมยอม เราไปแก มนไมใชแกกฎหมายเฉยๆ นะ ทเราพดวากฎหมายนน กเพอใหสะดวก คนทวไปจะไดเทยบงาย แตทจรง ตรงนกคอเปนการแกกฎหมายทเปนพทธบญญต

เปนธรรมดาอยแลว กฎหมายนะแกได แตในกรณน ทวาเปนเรองของกฎหมายทเปนพทธบญญต ปญหาไมใชเรองวา จะแก หรอไมแก แตปญหาอยทวาใครจะเปนคนแก อยางเชน ถาจะใหรฐเปนผแก ใหรฐออกกฎหมายให ตอไปกจะมความเปนพระตามพทธบญญต กบความเปนพระตามรฐบญญต แลวเดยวกจะมภกษณตามพทธบญญต กบภกษณตามรฐบญญต

ทน ถาแกพทธบญญต พระเองกจะมปญหาตอไป ในเรองการบวชภกษ เมอแกของภกษณได กตองแกของภกษไดดวยใชไหม แลวมนกจะเลยเถดไปเรองอนอก เพราะวา ถาลองทาอนหนงไดแลว กจะมผมาใชเปนขออางเพอทาการแกกนตอๆ ไป จงตองปดทางทจะเกดชองโหวเสยหาย

ขอแทรกเร องสงคายนานดหน ง เวลาน ในภาษาไทย คาวา ‚สงคายนา‛ พดไดวามความหมายเพยนไปแลว กลายเปนเรองการชาระสะสางแกไข แถมใหผทาสงคายนาเหมอนกบมอานาจตดสนวาจะเอาอยางไร เชนจะใหคาสอนของพระพทธเจาเปนอยางนนอยางน

น เรยกวาเพยนสดแสนไกล ตอไปจะตองแยกวา ท คณพดวาสงคายนานน หมายถงสงคายนาของพระ หรอสงคายนาของภาษาไทย

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๑๘

๔๑๘

สงคายนาของพระพทธเจา หมายความวา รวบรวมคาสอนคาตรสของพระองคมาไวดวยกน ตลอดจนจดเปนหมวดเปนหมใหคงอยตรงตามทตรสไวแตเดม เปนของจรงของแท ครบถวนเรยบรอย เพอจะไดไมกระจดกระจายหายสญไป

รวมเสรจไวแลว ถานานๆ ไป เกรงวาจะกระจดกระจายหลดหลนหายไป กมาทาสงคายนาอก เอาฉบบทเผยแพรไปทโนนทน มาตรวจสอบ มาทวนทานกน มแปลกกนตรงไหน ตองบนทกบอกไววา ฉบบทไปพมาตรงนแปลกจากของไทยอยางนๆ ดของศรลงกาตรงกบของไทยอยางนๆ ฯลฯ จงเรยกวารกษาใหพทธพจนคงอยแมนยาทสด

พระทเขารวมทาสงคายนาไมมอานาจจะไปแกไขทาอะไรของตวเอง ทาไดอยางมากกทาบนทกวา ตรงน ทฉบบนนวางน ฉบบนวาง พจารณาตามหลกภาษาหรอตามอะไรๆ นนๆ แลว นาจะเปนอยางนน นาจะเปนอยางในฉบบน ถาไปแกไปทาอะไรของตว พระอนๆ ใครเขาจะยอมละ

เพราะฉะนน เรองบวชภกษณ ถารอสงคายนา กคอดพทธบญญตกนใหแมน แลวจะไดทาตามใหตรงจรงๆ ความหมายกไดเทานนเอง

ทนกลบไปอนท ๑ กอน กลบไปยงปญหาพนฐานทวามพทธบรษท ๔ อนนนหมายความวา พทธบรษททมอยแลว กตองใหมคณสมบตอยางนน แลวกรกษากนไวใหด ทน ในกรณทมไมครบ คอเหลอไมครบ จะทาอยางไร กตองบอกวา พวกทเหลออยกยงตองไมประมาท อยาใหหลนหายขาดไปอก

อยาใหเปนอยางในศรลงกา ทเดมมทงภกษและภกษณ แลวรกษาไวไมได หมดไปทงภกษและภกษณ พอดในเมองไทยยงมภกษ จงมาขอภกษไทย ไปบวชใหมภกษศรลงกาขนมาไดใหม แตสาหรบภกษณจนใจ ไมรจะไปหาทไหน เมองไทยเมองพมากไมม กเลยฟนไมได เรองกเปนอยางน

พทธบรษท ๔ น ทตรสบอกอยางนน กคอใหรวาพระองคไดเพยร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๑๙

๔๑๙

บาเพญพทธกจจนมครบทง ๔ และทกบรษทเหลานนมคณสมบตอยางนๆ จงเรยกวาเวลานนพระพทธศาสนาครบถวนสมบรณ

ทน กเปนหนาทของพทธบรษทเองจะตองชวยกนรกษาไวใหมอยครบและสมบรณ จะไดปฏบตภารกจททรงมอบหมายไดเตมท แตเมอไมสามารถรกษาไว ของทมอยกยอมหมดยอมสนยอมหายไปได แลวจะทาอยางไร พระพทธเจากไมทรงพระชนมอยแลว จะไดกราบทลขอได

ตอนน ทานทาไวใหแลว และทานกไมอยแลว อนไหนขาดไป มนกคอขาดไป นคอภาวะทเปนจรง มนกตองเปนอยางนน ธรรมชาตบอกวา เธอมนวมอสบนวจงจะเปนอนครบแลวกใชงานไดด แลวเรารกษาไวไมได หายไป ๑-๒ นว แลวจะใหเตมสบไดอยางไร ความจรงมนกเปนของมนอยางนน

แตทจรง ทานเนนทคณสมบตในตวของพทธบรษท ๔ วาใหมคณสมบตดงตอไปนๆ ไมไดเนนทจานวน แตเนนวา พทธบรษททม ๔ นน ตองมคณสมบตอยางนๆ พทธบรษท ๔ ถงจะมอย แตไมมคณภาพ ไรคณสมบต กไรประโยชน

มนไมใชวาจะรกษาพระพทธศาสนาไดดวยการมพทธบรษท ๔ ครบ แตมนอยทพทธบรษท ๔ มคณสมบตครบ ทจะรกษาพทธศาสนาตางหาก ทน ถาบางบรษทเกดขาดเกดหายไป เรากตองเตอนพวกทเหลอใหยงตองไมประมาท ตองรกษาคณสมบตไวใหเตมท มนเปนคนละประเดนกน และมนกเปนเรองของความเปนจรง ทตองเปนไปตามสภาวะของมน

ทวาพระพทธเจาทรงมอบหมายอะไรนน กเปนสานวนพดของพวกเราเอง พระพทธเจาตรสวาพระศาสนาสมบรณครบเมอมพทธบรษท ๔ ทมคณสมบตอยางนนๆ แลวกมความสามารถทจะปฏบตหรอทาไดอยางนนๆ เราจะมบรษทเหลอครบ ๔ ไหม บรษททเหลอจะมคณสมบตไหม และจะสามารถทาหนาทไดดไหม ทกอยางสาคญทงนน กรกษากปฏบตกนไปใหด

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๒๐

๔๒๐

อยางไมประมาท นคอหนาทของเรา เมอเรารกษาไมได เราไมทาไมปฏบต มนกเสอม มนกหมด จะไปรารองอะไร

ทนกกลบมาทเรองการแกกฎหมาย ในกรณนคอการแกพทธบญญต ๑. ตองถามวา เราตองการหลกทเปนพทธบญญตไหม หรอตองการ

หลกในระดบแคสงฆะ แลวแตพระสงฆจะแกกนไป หรอแกตามทใครๆ ขอหรอเรยกรองกแลวแต ทแยกแตกไปเปนนกายตางๆ มากมายในมหายาน จนกระทงพระมครอบครวได กเพราะใหพระสงฆแกพทธบญญตไดนแหละ

๒. ถาหากแกอนนได กแกอนอนได ตอไปพระภกษกไมจาเปนตองบวชจากพระภกษสงฆตามพทธบญญตเดมกได กอาจจะมการบญญตอยางอนขนมาอก (ลองดประวตการบวชในนกายเทนไดของญปน กได)

๓. ทเปนเถรวาท กคอตกลงวาถอตรงถอเตมตามพทธบญญต กจงเปนสายนสบมา

หมายความวา ความเปนเถรวาทอยตรงทวาถอตามหลกการทพระพทธเจาวางไว ไมแกไขเปลยนแปลง ทนถาเราไปแกไขพทธบญญตเปลยนไปอยางนนอยางน เรากเปนมหายาน แลวเราจะยอมรบตวเองเปนเถรวาทอยไหม หรอจะไปเปนมหายาน กอยทตวเราเองละคราวน

ในทางเถรวาทนกมองเหนวา พอเปนมหายาน กมปญหาจะแกกนแลวกขดกน แลวกแตกกนออกไปเรอยๆ จงไดแยกนกายกนไปไมรจกสนสด อนนแกได นกายหนงบอกแกแคนพอ อกนกายบอกวาอนนมนกนาจะแกดวย นกายนนบอกวาไมยอม กแยกกน ฉนกเอาตามของฉนไป ตอมากเอาอก กมการแยกๆๆ ตอไปอก เลยไมรกนกายยอยในมหายาน อยางในญปนตอนนมราวๆ ๒๐๐ นกาย ไปๆ มาๆ พทธบญญตเดมแทบไมเหลอ จนกระทงอยางทวาแลว ในญปน พระมครอบครวกนไปมากนอยแคไหน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๒๑

๔๒๑

เถรวาทนนแนนอนกมขอเสย คอขอเสยทวาไมยอมแกไขอะไร แตเราจะเอาแงไหน ถารกษาหลกใหญโดยคงสวนรวมไวทงระบบ สวนปลกยอยทรวมอยในนนกตองยอมบกพรองบาง พจารณาขอไดขอเสยแลว กตกลงเอาหลกการไวกอน กยงยนถอพทธบญญตเดม ไมยอมยกเลก ไมยอมเพกถอน ไมยอมแกไข กเปนแบบเดยวอยอยางนน

ทนถาเปนแบบมหายาน กเปนแบบทสบมาจากการแกไข กจะหลากหลาย แกนอยบาง แกมากบาง บางกแกไปเรอยๆ ไมสนสด ไมรจกจบ

เหมอนกบตอนน กตองเลอกวา ถาจะเอาแบบเถรวาท กตองยนยนหลกการ ถาเปนมหายานกแกไขได และทางมหายานกยงมภกษณอย

ทนกมปญหาตรงทวา ภกษณทสบมาทางเมองจนจนมาถงไตหวนกบอกวา ภกษณทบวชใหตนนน มาจากสายเถรวาท มาจากลงกามาบวชให อนนกอยทจะมาพสจนขอเทจจรงกนวาเปนอยางนนจรงหรอไม แลวเปนมาถกตองอยางไร กเปนการพดกนในดานขอมลขอเทจจรงทางประวตการณ

รวมแลวกทไดบอกไวนนแหละ หนง คอใหเราชดในเรองหลกการ สอง ลงไปดประวตการณ แลว สาม มาเทยบดกบความตองการของเราวามนไปดวยกนไดแคไหน จากนนกตดสนใจวาเราจะเอาอยางไร

อนนกเปนเรองของการเลอกของเรา ทงหมดนอาตมาไมไดไปตดสน แตเพยงพดใหเหน วาหลกการเปนอยางน ประวตการณเปนอยางน แลวกความตองการของเราวาอยางไร และเราจะเอาอยางไร ถาจะใหดกมา (กใหไป) รวมคดรวมพจารณาตกลงกน

ผถำม: อยางน ถาจะบวช กบวชมหายานไดหรอครบ พระพรหมคณาภรณ: ได

ผถำม: กไมจาเปนตองมาบวชในเถรวาท

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๒๒

๔๒๒

พระพรหมคณาภรณ: ตอนนทมภกษณชดเจนตามแบบของเขา กคอภกษณมหายาน ใครตองการกบวชได และเขาใจวามผไปบวชมาแลว อนนไมเปนปญหา กวาไปตามทมนม ตามทมนเปน สวนทตดขดหรอเปนปญหากคอการจะรอฟนภกษณสงฆเถรวาท ทไดสญหายหมดไป

ขาวทวาในศรลงกามการบวชภกษณเถรวาทขนมาใหม โดยภกษณจนทบอกวาสบสายมาจากภกษณลงกาทไปเมองจนในอดตนานมาแลว เปนผบวชใหแกสตรศรลงกา รวมกบภกษศรลงกากลมหนงนน กเปนเรองของกลมยอย ไมใชสวนรวม ทางการบานเมองกด คณะสงฆศรลงกาทม ๓ นกายกด เทาททราบ ยงไมมมหานายกนกายใดยอมรบ แลวกเปนเรองสบมาจากอดตทคอนขางซบซอน อยางนอยกทาใหตองรอทจะชาระขอสงสยและแงทคลมเครอ

รวมแลว กเปนเรองทตองประคบประคองใหด ไมใหเปนเหตทจะเกดความแตกแยกสามคค

พดสนๆ วา พระลงกาพวกหนงบวชให แตสวนใหญยงไมตกลงดวย อยางทวาถาไมระวงใหด กจะทาใหพระเถรวาทแตกกนออกไปได เวลานกชกจะแตกแยกกนมากขนในเรองการบวชภกษณน แมวาสวนมากยงเปนความแตกแยกในระดบความคดเหน การแตกแยกกไมดอยนนเอง

ควรเนนในดานการศกษาหาความร และควรพดควรทาการทงหลายดวยความร รวมทงเวลาใครถาม กรจกพดวา เรองนฉนยงไมรชดเจน หรอยงรเขาใจไมพอ ขอฟงขอศกษาใหชดอกสกหนอย ถาจะแสดงความคดเหน กใหพอดกบความร หรออยในขอบเขตของความร หรอไมกบอกไปซอๆ ตามความรสกวา ใจฉนนะอยากใหม แตไมรวาตามหลกพระศาสนาจะมไดหรอเปลา ถาพดใหถกตองพอด กเปนการปฏบตธรรมไปดวย

แลวกอยางทชาวพทธทกคนนาจะร ทวาพระพทธเจาทรงยานกใหรกษาสงฆสามคค และเถรวาทกถอหลกการนเปนสาคญอยางยง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๒๓

๔๒๓

“มตตา” อสรเสร แลวกมา “พหชนสขายะ โลกานกมปายะ” กนใหเตมท

ผถำม: จะขอเรยนถามเรองขอเทจจรงนะคะ ประการท ๑ กคอวา ทาไมภกษณในสมยพทธกาลจะตองถอศลถง ๓๑๑ ขอ ประเดนท ๒ กคอวา ทาไมภกษณหลงจากทพระนางมหาปชาบดโคตมบวชแลว แลวตอมาประมาณ ๕๐๐ ป ทาไมภกษณถงหมดไปในชวงนน พระพรหมคณาภรณ: บางคนอาจจะพดไปในทานองทเปนราวกะพทธทานาย แตเราดพทธพจน กรไดวาเปนการตรสเชงเปรยบเทยบ คอถาหาก วาพทธศาสนาควรจะอยไปไดเทานนเทาน เชนวาควรจะอยได ๑๐๐๐ ป พอมภกษณ กเลยจะลดเหลอ ๕๐๐ ป

ทานอปมา เปนขอเปรยบเทยบ สาระกคอบอกใหรวาจะทาใหเกดความออนแอ เพราะวา ถามภกษสงฆอยางเดยว กเดนหนาบกฝาไปไดเตมท แตพอมภกษณ ความหวงกงวล และการดแลรกษาพะวกพะวนกมขน

แตพระพทธเจากตรสไวเองตอจากนนแลวน วาพระองคทรงทาเขอนคนกนนาลนใหแลว เพราะฉะนน ทลดเหลอ ๕๐๐ ป กกลบขนไปเปน ๑,๐๐๐ ปตามเดม และตามหลกฐานในลงกา ภกษณคงมมาถง ๑๕๐๐ ป

เอาประเดนท ๒ กอน คอประเดนสภาพสงคมในสมยนนไมคอยเออ แลวในการเปนภกษณ กมปญหาดานธรรมชาตบางอยาง ททาใหไมสะดวก ไมคลองตว ตลอดจนเกดมขอตดขดภยอนตรายไดงาย ไมโปรงโลง เชนอยางการอยปาเปนตวอยาง

ชวตบรรพชตกบทวเวกและปานแทบจะเปนเรองเดยวกน ตอนแรกทบวช ผหญงกตองการชวตวเวก เพอใหปฏบตธรรมไดด แตพอไปอยปา ก

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๒๔

๔๒๔

เกดอนตราย ถกพวกโจรประทษราย พระพทธเจาจงบญญตวา ไมใหภกษณอยปา นเหมอนขดกบวถชวตของบรรพชตไปเลย และภกษณกตองอยในวดทมพระภกษ รวมแลวกเพอความปลอดภย

อนนกเปนการตอบคาถามขอทหนงดวย ทวาทาไมภกษณจงมศลมากถง ๓๑๑ คอมเพมมากหลายขอทภกษไมตองม อยางเชนเดนทางไกล ภกษณทงทไปกนหลายรป กเกดอนตรายอก พระพทธเจากบญญตอกวาภกษณจะเดนทางไกลลาพงไมได ตองมภกษเดนทางไปดวย ภกษใชผา ๓ ผนกพอ แตภกษณตองเพมอกกลายเปน ๕ ผน อยางนเปนตน เปนตวอยาง ซงนอกจากทาใหภกษณเองเกดความลาบากขดของแลว กพลอยทาใหพระภกษพะวาพะวง ไมคลองตวไปดวยเหมอนกน

มองตอไปอก คราวนถงหลกใหญทสาคญ เปนจดหมายเลย คอเราตองมองวา พระพทธเจาตงสงฆะขนมา ไมใชเพยงเพอประโยชนของตวบคคลทเขามาบวชเทานน แตมงใหเปนชมชนทจะทาหนาทตอสงคม

จดหมายนชดมาก ตรสบอยเหลอเกน คอ สงฆะนพระพทธเจาทรงมงใหจารกไปเพอประโยชนสขแกประชาชน ตามคตทเราฟงกนพอคนๆ วา ‚พหชนหตายะ พหชนสขายะ โลกานกมปายะ‛ พระสงฆตองมงทน และตวพทธศาสนาทงหมดกเพออนน

แลวสงฆะนนกเปนแหลงรวมคน รบชนทกชนวรรณะมาหลอมรวมเปนอนหนงอนเดยวทจะเปนอสระเสรชน ผหมดตวตน มงแตจะทาใหแกโลก ในการทาตามอดมคตน ความคลองตวและเปนอสระเสรจงสาคญมาก เสรทงดานนอกทามกลางสงคม และเปนอสระดานในแหงจตใจของตนเอง

บคคลในอดมคต ก คอพระอรหน ตนนแหละ จ ง เปนอยางทพระพทธเจาตรสวา เปนอสระ หลดพนแลว จากเครองผกรดมดตวหมดทงสน (มตตา สพพปาเสห) ทงของทพย และของมนษย ทงทางรปธรรม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๒๕

๔๒๕

และทางนามธรรม เปนอสระเสร จงไปอยางทวา ‚พหชนหตายะ พหชน-สขายะ โลกานกมปายะ‛

จดนสาคญมาก จะเหนวา คนทจะมาขอบวช พระพทธเจาทรงตงเกณฑเกยวกบคณสมบตใหเปนไปเพอจดหมายน เตรยมไวตงแตเรมตน เมอเขามาอยในหมสงฆ

๑. ไมใหเปนอปสรรคกบตนเองในการปฏบต เชน ชวยตวเองได ขนเขาเขาปาดงพงไพร บกเดยวได

๒. ไมมาเปนภาระแกพระสงฆดวยกน เพราะวาพระองคอน นอกจากสวนตวแตละรปจะตองปฏบตแลว ทานจะไดจารกไปทาเพอประชาชนไดเตมท

คณสมบตของผมาขอบวช จงมทงไมงอยเปลยเสยขา ไมเปนใบ ไมตาบอดทงสองขาง ไมเปนโรคตดตอ เปนตน

บางทานบอกวา นาจะรบคนเหลานเขามาบวช จะไดเปนททาสงคมสงเคราะห (ตอนเรมเอดองกนเรองโรคเอดส ถงกบมการเสนอใหเอาคนเปนเอดสมาบวช) นแหละคอตองเขาใจวา สงฆะไมใชทรบการสงเคราะห แตเปนแหลงฝกคนทจะออกไปทางานสงเคราะห ไปชวย ไปใหแกผอน แกทงโลก ตรงนขอใหดหนาทภารกจของสงฆะตอชมชน ตอประชาชนกนใหชด

เรามกจะมองขามจดนไป บางทไปมองวาไปบวชพระเปนประโยชนสวนตว เปนประโยชนของทานผนนจรง กคอตองใหเขามคณสมบตด มจตใจเขมแขง มปญญาทวถงเทาทน เปนตน ประโยชนของเขาอยางน กคอความพรอมทจะไปทาประโยชนแกผอนนนเอง ใชไหม คอใหไดดวยกน

แลวทจรง ไมใชแคนน โนนใหถงนพพานเลย และไมใชแคประโยชนสวนตนเทานน นพพานคอประโยชนตนอยางสงสด แตนนคออะไรละ กคอ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๒๖

๔๒๖

ความเตมอมสมบรณจนหมดตวตน กลายเปนคนผไมมอะไรจะตองทาเพอตนอกตอไป กจงทาเพอประโยชนแกโลกไดเตมท

อยางทบอกเมอกวา ... พหชนสขายะ โลกานกมปายะ ทพดเปนคตสนๆ วา ‚บคคลนพพาน ทาการเพอโลก‛ จดนถามองขาม กจะเหนแคบๆ ทาใหการพจารณาบกพรองได

นแหละพอใหเหนเหตผล เพราะฉะนน ผทบวชทานจงไมใหมอะไรพะรงพะรง เรยกวาบกไดเตมท ไปไหนไปกน ถงไหนถงกน

ใหจตลงตว เปนอเบกขาเสยท

ผถำม: ขอกราบเรยนเรองธรรมะครบ เรองสมโพชฌงค ๗ ทม สต ธรรม-วจยะ วรยะ ปต ปสสทธ สมาธ อเบกขา ผมเคยอานในพระไตรปฎกวา ถาเจรญสตปฏฐานใหมาก จะทาใหโพชฌงค ๗ บรบรณ

สตปฏฐาน คอ สมมาสต มรรคองคท ๗ ผมพจารณาแลวมความเขาใจวา โพชฌงค ๗ กคอเปนกระบวนการทเกดขนระหวางสมมาสตซงไปสสมมาสมาธ อนสดทายกคออเบกขา อเบกขาใน โพชฌงค ๗ จะไปทบกบอเบกขาในสมมาสมาธ ไมทราบวาเขาใจถกไหมครบ พระพรหมคณาภรณ: ธรรมะในชดน เรยกรวมๆ ไดวาอยในชดโพธปกขยธรรม แปลวา ธรรมะทเปนฝกฝายของการตรสร คออยในชดของการตรสร ชวยประกอบกน หนนกนใหถงปญญาตรสร มอย ๓๗ ประการ ใน ๓๗ ประการน กมทงมรรค ทงโพชฌงค มทงสตปฏฐาน ๔ อยในนหมด ซงทงหมดเปนปจจยเกอหนนกน แลวกมาแยกตามการใชงาน เอาเขาจรงมนกอยในสวนนนสวนนทถงกนหมด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๒๗

๔๒๗

สตปฏฐาน กคอเอาสตเปนใหญ สตเปนขอแรกของโพชฌงคอยแลว เวลาแปลสตปฏฐาน เราแปลกนวาการตงสต บางทกแปลวาการปรากฏของสต หมายความวาสตมนอย ไมลอย ไมหายไปเสยนนแหละ

เมอสตอย เรากอย ไมหลด ไมหลน ไมพลดออกไปจากทาง กเขาทาง อยในทาง ตงตนทาง ดาเนนไปถกทาง พอดาเนนไปถกทาง มนกดาเนนตามโพชฌงคไปได กาวตอไปได

ถาสตไมไดตงขนมาแลว โพชฌงคกไมเดนไป ฉะนน สตปฏฐานกเหมอนกบเปนตวเรมใหโพชฌงคมาทางาน โพชฌงคกอาศยสตปฏฐานในแงน ทน สตปฏฐานนกคอการมชวตอยดวยสต เหมอนกบตนอยตลอดเวลา เมอมสต กอยในกระบวนการทไปทาใหโพชฌงคไดเดนหนาไปเตมท

หมายความวา สตไมใชวามนจะอยของมนอยางเดยว แตสตในสตปฏฐานมาเปนตวเอออานวยโอกาส ตงแตเรมตนให พอสตมา โพชฌงคกเรมทางาน เรมตนเดนหนา เมอสตยงอย โพชฌงคกทางานเดนหนาตอไปไดเรอยไปๆ

แตความจรง ในสตปฏฐานนน องคธรรมทประกอบกนกชดอยแลว ปญญากเปนตวสาคญทอยในโพชฌงคนนแหละ ทานกบอกไวชดอยแลว พอสตเรมตนใหแลว ธรรมวจยคอปญญากทางานวจยธรรมไปไดเลย

ถงในสตปฏฐานเอง พอสตมา สมปชญญะคอปญญากมาเขาคไปดวย แลวพอสตเรมงาน กกาวตอไปไดดวยความเพยร (อาตาป สมปชาโน สตมา) มากนเปนชดเปนกระบวน แตทเนนตวสตนกคอจบเอาตวสาคญมา ตวทเรมตน เปนหลก เปนศนยรวม ใหแกตวอนๆ

แตเวลาดการทางานกเหนเปนกระบวน ซงดาเนนไปในแบบโพชฌงคนนเอง

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๒๘

๔๒๘

ทนพอแยกแยะละเอยดออกไป กจะเหนธรรม ๒ หมวดนประสานกน คลายวา เวลาพดถงสตปฏฐานน เราเนนตวเดนทสตในฐานะเปนตวเรมตน และเปนตวหลอเลยงรกษากระบวนการทางานใหดาเนนอยตอเนองไป แลวมตวทางานทสาคญคอสมปชญญะ แลวกมความเพยรทจะเดนหนา

ทนความเพยรดาเนนไปอยางไร พอดการทางาน กคอมนกาวไปในกระบวนการทางานของโพชฌงคนนเอง พอเรมตนมสตระลกนกอะไรขนมา แลวปญญาทวาวจยธรรม กมาทางานเดนหนาไปได แลวทกาวไปนนกคอกาลงของวรยะ เมอกาวหนาไปไดๆ กมปตอมใจสมใจปลมใจไปเรอยๆ กสงบผอนคลายเปนปสสทธ แลวใจไมเครยดไมมอะไรบบกดสงบได กอยตวนงแนวเปนสมาธ จากนนกอเบกขา

อเบกขาในทน เปนอเบกขาในธรรม ซงตองมาดวยปญญา คออาศยปญญาทเกดความรความเขาใจ พอเกดความรเขาใจมองเหนสวางโลงแลวทกอยางกลงตวหมด ใจเปนกลาง ถงภาวะจตทลงตว เรยกวาอเบกขา

ตรงนกมาถงประเดนท เปนจดหมายของคาถาม คอทถามวาโพชฌงค ๗ เปนกระบวนการระหวางสมมาสตสสมมาสมาธ โดยในทสด อเบกขาในโพชฌงค ๗ จะไปทบกบอเบกขาในสมมาสมาธ ใชไหม?

ขอทาความเขาใจกอนวา โพชฌงค ๗ เปนธรรมกระบวนใหญครบหรอสมบรณในตว เทากบมรรคมองค ๘ หรอเปนวธพดถงการทางานของมรรคนนในแนวหน งนนเอง โดยแสดงในขนของสมาธและปญญา เพราะฉะนน แทนทจะพดวา โพชฌงค ๗ ทางานจากสมมาสตสสมมาสมาธ ควรพดวา ทงสมมาสตและสมมาสมาธทางานรวมอยดวยในโพชฌงค ๗

ทน ในสมมาสมาธ กมอเบกขา (โดยเฉพาะในจตตถฌาน) และในโพชฌงค ๗ กมอเบกขา นนกคอ องคธรรมหรอคณสมบตของจตทเปนกลางนน ในสมมาสมาธกม ในโพชฌงค ๗ กม แตทาหนาทตางสถานะ มแดนขอบเขตอารมณ ไมเทาไมตรงกน กลาวคอ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๒๙

๔๒๙

อเบกขาในจตตถฌาน ไดแกภาวะจตทเปนกลางตอองคธรรมในฌาน โดยเฉพาะลงตวตอความสขทเพงประสบมาในตตยฌาน ไมโอนเอนเยอใยเอยงไปกบสขนน

สวนอเบกขาทเปนโพชฌงค คอภาวะจตทเปนกลางตอธรรมทงปวงทเกยวของในกระบวนการปฏบต

ทานจงมคาเรยกสาหรบแตละอยาง คอ อเบกขาในจตตถฌาน เรยกวา ฌานเบกขา สวนอเบกขาในโพชฌงค เรยกวา โพชฌงคเบกขา

เรยกรองสทธสตร จากผไมมสทธทจะให ตวมสทธ จะมาบบบงคบผไรสทธ ชางไมปราน

มอนหนงทเมอกถาม กอยากจะพดสกนดดวย คอบางทานกสงสยวา พระพทธเจากไดทรงเปดโอกาสไวแลววา ใหสงฆถอนสกขาบทเลกๆ นอยๆ คลายๆ วาแกไขพทธบญญตได บางทานกมาอางขอน

แตทนทางเถรวาทไดตกลงกนวา เราเอาอยางนกแลวกน คอเราเสยสละ ยอมเสยสทธ เสยโอกาส ไมถอน

บางคนกบอกวา พระพทธเจามพระญาณรเบองหนาแลว พระเถรวาทไมปฏบตตามพทธานญาตน กเหมอนไปลบหลพระปรชาญาณของพระองคหรอเปลา อนนกตอบไดวา

๑. พระพทธเจาทรงใหโอกาสไว ไมใชทรงบญญตวาจะตองไปถอนไปแก พระพทธเจาตรสวา ถาสงฆเหนชอบ จะถอนสกขาบทเลกนอยเสยกได การทประทานอนญาตไวน กเปนพระปรชาญาณของพระองค เปนเรองของพระองค

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๓๐

๔๓๐

ทนเรา คอพระสาวกททาสงคายนา จะใชโอกาสหรอไม กเปนเรองของเราเอง แลวกเปนการยอมรบพระปรชาญาณดวยวาพระองคมปรชาญาณมากกวาเรา ทจะแยกแยะได แตเราเองยอมรบวาเราไมสามารถทจะแยกวาอนไหนควรเลกหรอไมควรเลก เรากเลยยอมรบความไมสามารถของเรา วาเราไมมปรชาญาณขนาดนน เรากเลยไมใชโอกาสนน

เรองมนเปนอยางน ไมใชไปลบหลพระปรชาญาณ แตเปนการยอมรบวาเรามปญญาไมถงพระองค

ผถำม: เรองสทธมนษยชน ถาเราเอาประเดนนมาจบ มนจะกลายเปนวาผหญงไมไดสทธตรงนมากพอหรอเปลา เพราะวาผหญงเองอาจจะตองการเปนนกบวช แตทางฝายสงฆเองกมขอตกลงกนแลววาจะไมมการแกพทธบญญต กจะเทากบเปนการไมเปดโอกาสใหผหญงไดมสทธบวชเปนภกษณหรอเปลาคะ อนนจะถอวาไปเกยวของกบสทธมนษยชนไหม พระพรหมคณาภรณ: นแหละคอทจะวาตอไป คอ

๒. ททรงใหโอกาสทจะแกพทธบญญต หรอถอนสกขาบทเลกๆ นอยๆ นน เปนเรองคลมๆ กวางๆ ทานไมไดมานกมาหมายทจะเจาะจงในเรองภกษณ กตรสเปนกลางๆ ถงแมถาเปนเราไปอยทนน ฟงแลว กคงไมมานกถงเรองภกษณ มนไมใชเรองทใครจะไปคาดหมาย

เออ ถานกถงเรองของขบฉน อาหาร จวร ทอยอะไรพวกน กคงพอจะเปนไปได เชนวา ททรงบญญตไมใหเกบสะสมอาหารแมแตคางคนเดยวน ตอไปพวกเราจะถอนเสยดไหม

ถานกถงสกขาบทพวกทานองนละก หลายทานคงพอจะนกไปถงได แตเรองภกษณคงไมมใครไปนกถง (เชนเดยวกบทคงไมมใครนกถงสกขาบทวาดวยการบวชของภกษ ไมรวาตอนลงกาหมดพระภกษ บวชไมได ตองมาขอจากไทย เขาจะนกหรอเปลาเรองสทธของบรษ) แตถงไมนก มนกรวมอย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๓๑

๔๓๑

ในนนเอง เพราะเปนเรองกวางขวางทครอบคลมทกดาน

ออ ขอแทรกนดหนง พทธบญญตเรองการบวชภกษณนแหละ กเปนตวอยางใหมองเหนวา การจะตดสนวาบญญตไหนเลกนอยหรอไมนน ไมงายหรอก ถายกพทธบญญตเรองการบวชภกษณนขนมาถามวาเปนบญญตเลกไหม กคงเถยงกนยงเหมอนกน

กลบไปเรองเกา มองในแงเจตนา ซงเปนตวบงชโดยตรง อนนกไมม และไมใชเรองของการมเจตนากดกน แตเปนเรองของเจตนาในการรกษาพทธบญญต จงไมเกยวกน พดใหตรง คอ ทานหวงเรองความถกตอง

แลวในการรกษาพทธบญญต ตวพระเอง ถาทานเหนวาทานไมมสทธ ทงสทธทจะบวชให และสทธลกลงไปทจะแกพทธบญญต ทานกกลวผด คอเกรงวาตวทานเองจะทาไมถกตอง ไมกลาละเมด มนคนละเจตนากน

กอยางทบอกวาผหญงมสทธอย ไมมใครไปยกเลกลบลางได แตหาผมสทธทจะบวชใหไมได ภกษเอง เมอทานเขาใจวาทานไมมสทธ ทานกกลวความผดเหมอนกน ทานจะมาเทยวบวชใหไดอยางไร

แลวกเพราะถอกนอยวาสตรมสทธบวชนแหละ จงยงมการคดพจารณาความเปนไปไดตางๆ ของวธทจะบวชได ถาสตรไมมสทธแลวจะไปคดกนทาไม รวมแลว ทงหมดนกดวยเหนใจสตรทคดจะบวช เพยงแตวาไมอาจใหความเหนใจนนเหนอความถกตอง

ทน มองในทางกลบกน ในเมอเรากมสทธอย แตมนตดขดทพทธบญญตซงเปนทานองตวบทกฎหมาย แลวเรากจะใหทานทาอยางนนอยางน ทมนนอกขอบเขตของทาน ซงทานไมมสทธ

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๓๒

๔๓๒

แลวอยางนกอาจมคนพดใหขาไดวา เอ ทานพวกนทาไมมาพยายามละเมดสทธของพระพทธเจา แลวยงไมมเมตตาการณยทจะเออตอสทธของพระภกษในการททานจะเคารพและปฏบตตามพระพทธบญญตเสยอกดวย

ทจรง ในเรองพทธบญญตทงหลายนน พระภกษมไดมสทธพเศษอะไรเหนอไปกวาพทธบรษทสวนอนทมกนอย ทแทนน พระภกษตองเคารพพทธบญญตอยางจรงจงมากกวาพทธบรษทสวนอนดวยซา

ในทางทควร ทกคนทมสทธเหมอนกนนแหละ ควรถามตวเองวา เราเคารพพระพทธเจาไหม เราควรเคารพพระพทธบญญตหรอไม ถาตอบวาเคารพ วาควรเคารพ กไมควรมามวตเ ตยนตอวากนอย แตควรมาปรกษาหารอกน ทาความรในเรองพทธบญญตใหชดเจน และชวยกนดวา เราจะทาอะไรอยางไรใหไดผลดทประสงคนนในขอบเขตของความถกตอง

ทงนกอาจจะรวมไปถงแงหนงทวา ทาไมเราไมหาทางออกในขณะนทวา ถาการบวชภกษณแบบเถรวาททาไมได และเรากไมยอมบวชเปนภกษณมหายาน ทาไมเราไมตงชมชนของสตรทมเกยรต ในปจจบนเรยกวามศกดศร ใหมขนมา มนกนาจะทาได โดยทเรากยอมรบไปตรงๆ วา อนนไมใชภกษณตามพทธบญญต แตเราตงชมชนสตรขนมาเพอใหไดบวช

กเหมอนโบราณตอนทตงแมชขนมา อาตมาเขาใจวานนคอทางออกอยางหนง ทนระบบแมชไดมความเสอมลงไป เพราะรกษากนไวไมด ในแงหนงกเปนธรรมดาของการทมความเสอมความเจรญ

ทนทางเลอกกมอย เราอาจจะฟนระบบแมชทดงามขนมา หรอถาไมฟนแมช กตงระบบใหมเปนชมชนอกแบบหนงขนมา กเปนวธทเราจะเลอกแลวกคดจดกนขนมา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๓๓

๔๓๓

เหนอการพทกษสทธของตน กาวไปสรางประโยชนสข เพอมวลชนทวปฐพ

ขอพดเรองสทธอกสกหนอย คอเรองสทธมนษยชนนน มนกเปนเรองดและสาคญอยางยง โดยเฉพาะในปจจบน แตในเวลาเดยวกน เราคงตองมองหลายแง เพราะถาเรามองเรองสทธมนษยชนอยอยางเดยวเดยวโดด มนกเขาลกษณะเปนความคดแบบทเขาบนวากนอย คอความคดแยกสวน ซงคนปจจบนเองบอกวาไมถกไมด

การทเราเอาเรองสทธมนษยชน และเรองสทธอยางโนนอยางนมาพดนน จะตองพดโยงกนไปกบเรองอนๆ ดวย

สทธมนษยชนนนมขนเพออะไร เอาทมองเหนงายๆ ซงเปนประโยชนอยางสาคญ คออยางนอยกเปนหลกประกนพนฐานทจะใหมนษยมชวตทมนคงดารงตนหรอตงตวอยได แลวกมโอกาสทจะเจรญดงามพฒนาตอไป

อยางไรกตาม เรายงตองกาวตอไป แมแตในการพจารณาวาจะใชสทธมนษยชนหรอไม โดยมองถงความมงหมายวา จะชวยใหเกดความเจรญงอกงามดานโนนดานนอยางไร

เหมอนอยางการทมาบวช มนไมใชการใชสทธของบคคล ลองดใหด หลายอยางเหมอนเปนการเสยสทธมากกวา อาจจะเสยสทธอะไรไปหลายๆ อยางทเดยว เสยโดยยอมสละ และเตมใจสละ

การทมนษยจะพฒนาขนไปนน ไมใชวาจะมาจองเอาสทธของตน การพฒนาคอการยอมใหแกผอนดวย ถาเรามวแตจองจะเอา บางทเรากลมตวไป เลยไมไดพฒนาจตใจ ปลอยใหจตใจคดแตเรองทจะไดจะเอา

ปญหาในแบบของประเทศตะวนตก กเกดจากปมอนนดวย ทาใหวถชวตเตมไปดวยการแกงแยงแขงขน การคดแตจะไดจะเอา การครนคดกงวล

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๓๔

๔๓๔

อยกบการทจะปกปองพทกษรกษาสทธของตว การขาดนาใจ บางทกเลยเถดจนหลอกตวเองใหมองอะไรๆ เปนเรองสทธไปหมด

อกดานหนง ถาเรามองวาสทธมนษยชนนเปนหลกประกนพนฐานทจะใหมนษยมชวตทมนคงอยกนได ทาใหมโอกาสทจะพฒนาขนไปอก เราตองเอาหลกเรองสทธมนษยชนนไปเชอมกบหลกการอนๆ ทจะทาใหมนษยพฒนาตอไป

ในการฝกฝนพฒนามนษยนน บางทกมการยอมสละสทธบางอยางบาง และเมอคนพรอมแลว บางทเขาพอใจทจะไมใชสทธ ไมเรยกรองสทธของตวเอง และพรอมทจะสละสทธบางอยางเมอสมควรจะสละ

อยางพระทเขามาบวช กตองยอมสละสทธมากมาย ทงฝกตวเองใหสละ ทงแบบแผนทางสงคม รวมทงวฒนธรรมประเพณบงคบใหสละ เชน ในเมองไทย ทางการเมอง พระกไมมสทธไปเลอกตง ทงๆ ทเปนสทธพนฐานของประชาชน ในเรองมรดก จะเขยนพนยกรรมใหใคร กไมได ถาจะให กตองใหไปเลยตงแตตอนยงอย ไมอยางนน เมอตายแลว ของนนกเปนของสงฆไป และสทธทผอนจะให เชน ครอบครว ทางพอแมเสยชวต ลกๆ มกรณกนขน ภกษจะไปฟองไมได ผทจะบวชเปนภกษ ตองรตระหนกวาตวเขามาจะยอมรบการเสยสทธอนนไหม

ตอนนกเปนปญหาทมการพดกนวา จะใหพระมสทธเลอกตงหรอไม ถาจะเถยงกน กตองไปดหลกการและเจตนารมณพนฐานกอน คอ หลกการเปนอยางไร ความตองการเปนอยางไร แลวมนเขากนไดไหม แลวกตองพจารณาเปนขนๆ วาจะเอาอยางไร

สทธมนษยชนนกเปนเรองทวา มนเปนขนตอนพนฐานในการพฒนามนษย ถามองในแงลบ มนกเปนการฟองวามนษยยงมความวนวาย ยงขมเหงรงแกกนเหลอเกน จงตองมหลกอนนขนมาคาประกนไว

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๓๕

๔๓๕

ในแงนมนกเปนหลกทดซงสาคญมาก แตมนดและสาคญในแงทเปนการชวยใหพนจากสภาพดานลบทยงไมพฒนาของมนษย

แตถาจะพฒนามนษยสงขนไป จะตองมอะไรทเหนอขนไปกวาน ทเราจะไมตดของอยกบเรองของสทธ

อกอยางหนง สทธเปนเรองทเนนในแงของบคคล แมแตประกาศเรอง Human Rights กเปนเรองทรฐจดใหกบบคคล

แตนนแหละ ในเรองของสทธมนษยชนนนเอง เวลาประกาศ เขากบอกวานคอมาตรฐานเพอเปนหลกประกนสาหรบ foundation of freedom, justice and peace in the world กหมายความวา การประกาศสทธมนษยชนทเนนเรองของบคคลน มนโยงไปถงเรองของสวนรวม

กเหมอนกบเนนไปดวยวา เมอสทธของบคคลไดรบการยอมรบแลว กจะเปนรากฐานของอสรภาพ ความยตธรรม และสนตภาพในโลก แสดงวาเขามองไปในแงของสวนรวม เมอเขามองไปในแงของสวนรวม กแสดงวา เขายอมรบเรองการกระจายความสมพนธของปจเจกบคคลไปสสงคมหรอสวนรวม แลวสทธมนษยชนกเปนฐานใหมนษยมสนตภาพ

เราควรจะกาวไปอกขนหนงไหม ตอนนใหบคคลไดรบการพทกษรกษาสทธของเขา เพอจะไดชวยใหโลกมหลกประกนสาหรบสนตภาพ สาหรบความสงบสข

แลวทน จะม อกขนหน งหรอเปลา คอขนท ว า เม อให โลกน มหลกประกนความยตธรรมและสนตภาพแลว คนควรจะทาอะไรตอไปอก เขาทานองทพดกนวาหนาทคกบสทธ อะไรอยางน แตคราวนมนยงกวาหนาท ขนไปถงการบาเพญประโยชน

ถาจะมามวเนนกนแตเรองสทธ ไปๆ มาๆ คนกเรยกรองจะเอาแตสทธ มสภาพจตทเคยชนมงแตจะไดจะเอา กจะเอยงดงไปขางเดยว

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๓๖

๔๓๖

เราควรจะใหสทธนเปนหลกประกนจรงๆ พรอมกบทอกดานหนงกใหมนษยพฒนาตอไป โดยทวาตอนนเรามความมนใจขนพนฐานไวขนหนงแลว ซงเราสามารถใชอางเปนหลกประกนยนไว เพอใหโลกพอเปนไปไดทจะมสนตภาพ มความสงบสข

แลวเรากมาเนนถงวถทางทจะใหบคคลแตละคนปฏบตในทางบวก ในทางสรางสรรคสงเสรมเกอกล วาเราจะทาอะไรกนอยางไรตอไป บนพนฐานขนตนอนนน เพอใหทกชวตดงามมความสข และใหโลกนมสนตภาพทแทจรงและยงยนสบไป

ถาเรากาวไปในวถน กจะมการพฒนามนษยอยางแทจรงพรอมไปดวย

ถงตรงน กคอมาบรรจบพทธคตทวา ‚พหชนสขายะ โลกานกมปายะ‛ นนเอง กจงขอเสนอปดทายไวดวยการขอใหไปจนเหนอเรองสทธเพยงเทาน

ภาคผนวก

สลธรา [ดเรอง หนา ๓๕๑]

ในป ค.ศ. ๑๙๗๗ ทานเจาคณพระราชสเมธาจารย ซงเปนพระฝรงลกศษยรปแรกของหลวงพอชา สภทโท มาถงประเทศองกฤษเพอเผยแพรพระพทธศาสนาทนน สองปตอมา ในป ค.ศ. ๑๙๗๙ ทานเจาคณพระราช-สเมธาจารยสรางวดจตตวเวกขนท West Sussex ภาคใตของประเทศองกฤษ

ในปเดยวกนนน อบาสกาสทานขออาศยวดนดวย เพอศกษาและปฏบตธรรม ปลายปนน สทานนไดบวชเปนอนาคารกา และรกษาศลแปดตามแนวของแมชไทย ในขณะทหมจวรสขาว

เมอเวลาผานไป อนาคารกาสทานนประสงคจะปฏบตธรรมโดยรกษาสกขาบทมากขน เพราะเหตน ในป ค.ศ. ๑๙๘๓ ทานเหลานจงไดรบการบวช (ปพพชชา) เปนนกบวชหญงผรกษาศล ๑๐ และหมผาสนาตาล ชวงแรกๆ นกบวชหญงกลมนใชชอวา สลวนต แตหลง ค.ศ. ๑๙๙๐ ชอทางการของนกบวชหญงกลมนเปลยนเปน “สลธรา” ซงแปลวา สตร “ผทรงศล”

พระฝรงทานหนงมบทบาทสาคญในการชวยสรางแนวปฏบตและโครงสรางทชดเจนสาหรบกลมนกบวชสลธรานขนมา ผลของกระบวนการนคอ วนยของสลธรา ทเรยกวา “The Sīladharā Vinaya Training” (สลธราวนยสกขา) สลธราวนยประกอบดวยสกขาบทและขอวตรปฏบต (observances) ประมาณ ๑๒๐ ขอ

ในป ค.ศ. ๒๐๐๕ มสลธรา ๑๙ ทาน และ อนาคารกา ๘ ทาน

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๓๘

๔๓๘

1st International Congress on Buddhist Women’s Role in the Sangha: Bhikshuni Vinaya and Ordination Lineages

[ดเรอง หนา ๓๕๒]

“การประชมนานาชาตเกยวกบบทบาทผหญงในสงฆะ” ทฮมบวรก ประเทศเยอรมน วนท ๑๘-๒๐ กรกฎาคม ในป ค.ศ. ๒๐๐๗ เปนการประชมคอนขางใหญ มนกวชาการ ๖๕ ทาน ทงพระภกษ พระภกษณ และคฤหสถ บรรยายเรองเกยวกบบทบาทของผหญงในสงฆะ และความเปนไปไดในการรอฟนภกษณสงฆ มผฟงประมาณ ๔๐๐ คน ผรวมประชมทงหมดมาจาก ๑๙ ประเทศ ในวนสดทายของการประชมครงน องคทะไลลามะเสดจมารวมฟงและทรงบรรยายดวย

องคทะไลลามะตรสในทประชมนวา “The issue is to find the way to ordain bhikṣuṇīs that is in

accordance with the Mūlasarvāstivāda Vinaya texts. There needs to be a Buddha alive and here and now to ask. If I were a Buddha, I could decide; but that is not the case. I am not a Buddha. I can act as a dictator regarding some issues, but not regarding matters of Vinaya… The Buddhadharma in general is very flexible, and the Buddhadharma as a whole has to respond to reality. Based on the common-sense viewpoint, I am 100 percent certain that were the Buddha here today, he would give permission for bhikṣuṇī ordination. That would make things much easier. Unfortunately there is no Buddha here, and I cannot act as the Buddha.”

ในวนรงขน หลงจากประชมเสรจสนแลว องคทะไลลามะตรสแกผรวมประชมกลมหนงวา

“…when it comes to re-establishing the Mūlasarvāstivāda bhikṣuṇī ordination, it is extremely important that we avoid a split in the saṅgha. We need a broad consensus within the Tibetan saṅgha as a whole,…”

(in: Dignity & Discipline: Reviving Full Ordination for Buddhist Nuns, edited by Thea Mohr and Jampa Tsedroen, Boston: Wisdom Publications, 2010, p. 268-269, 277)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๔๓๙

๔๓๙

ประกาศ หามพระเณรไมใหบวชหญงเปนบรรพชต [ดเรอง หนา ๓๖๙]

ประกาศ

หำมพระเณรไมใหบวชหญงเปนบรรพชต

หญงซงจกไดสมมตตนเปนสามเณร โดยถกตองพระพทธานญาตนนตองสาเรจดวยนางภกษณใหบรรพชา เพราะพระองคทรงอนญาตใหนางภกษณมพรรษา ๑๒ ลวงแลวเปนปวตตน คอ เปนอปชฌาย ไมไดทรงอนญาตใหภกษเปนอปชฌาย นางภกษณหมดสาบสญขาดเชอสายมานานแลว เมอนางภกษณผรกษาขนบธรรมเนยมสบตอสามเณรไมมแลว สามเณรผบวชสบตอมาจากภกษณกไมม เปนอนเสอมสญไปตามกน ผใดใหบรรพชาเปนสามเณร ผนนชอวาบญญตสงทพระพทธเจาไมบญญต เลกถอนสงทพระพทธเจาทรงบญญตไวแลว เปนเสยนหนามแกพระศาสนา เป นตวอยางทไมดฯ

เพราะเหตน หามไมใหพระเณรทกนกาย บวชหญงเปนภกษณ เปนสกขมานา แลเปนสามเณรตงแตนไปฯ

ประกาศแตวนท ๑๘ มถนายน พ.ศ. ๒๔๗๑

กรมหลวงชนวรสรวฒน

(ประกาศใน แถลงการณคณะสงฆ เลม ๑๖, หนา ๑๕๗)

ตอบ ดร.มารตน: พทธวนย ถงภกษณ

๔๔๐

๔๔๐

มหาปชาบดเถรวทยาลย [ดเรอง หนา ๓๕๔]

มหาปชาบดเถรวทยาลย เปนวทยาลยพระพทธศาสนาเพอการศกษาสาหรบแมชและสตร แหงแรกของประเทศไทย อยท อ.ปกธงไชย จ.นครราชสมา เรมสอนเปนทางการในป พ.ศ. ๒๕๔๒ แมชคณหญงกนษฐา วเชยรเจรญ และมลนธสถาบนแมชไทยในพระบรมราชนปถมภ รวมกบสมาคมสงเสรมสถานภาพสตรฯ เปนผรเรมดาเนนการกอสราง

สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก ทรงเปนองคอปถมภฯ มหาปชาบดเถรวทยาลยอยในสงกดมหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย (ม.มมร.)

ขอมลในภาคผนวกน โดยความเออเฟอของ Dr. Martin Seeger