Ntchito za migodi na ufulu wa banthu ku Malawi

Masuzgo gha kukhwasghana na ntchito za migodi kwa banthu ba ku Malawi

1

Ise ndise njani Ise ndise ba bungwe la Human Rights Watch.

Tikugwila ntchito kuti waliyose pa chalo cha pasi wawone uwemi wa ufulu wake wakubabika nawo nakukhala mwakumasuka umu munthu waliyose wakukhalila.

Report ili likukhwasghana na vichi?

Report ili likukhwasghana na chalo cha Malawi icho chili mu Africa.

Likukhwasghana na ntchito za migodi ku Malawi. Ntchito za migodi zikuchitika pala banthu bajima mu dongo kuti basange malibwe gha mtengo wapatali ngati coal na visulo vinyake. Ma company gha migodi yakugulisgha vinthu ivi kuti yasange ndalama. $

2

Boma la Malawi likuti likukhumba ntchito za migodi muchalo cha Malawi kuti lisange ndalama zakuti banthu bake basange umoyo uwemi. Ma company yanyake ghali kuyamba kujima malibwe yapachanya nge coal. Kweni banthu ba ku Malawi bana mantha na mayanoyano pa ntchito za migodi. Tikayowoyesghana na banthu banandi ku Malawi ngati:

banthu aba bakukhala mumadela aya kuli ntchito izi.

banthu aba bakugwila ntchito mu boma.

ma company, magulu na mabungwe yanyake.

Tilikusanga masuzgo aya ntchito za migodi zingayambiska.

3

Chikubapa banthu mantha pa ntchito za migodi nchivichi? Banthu ba ku Malawi aba bakukhala kufupi na migodi bakatiphalila kuti bana mantha chifukwa cha masuzgo agha yangiza na ntchito za migodi. Chifukwa nchakuti:

Banthu bakuphalilika yayi kuti ntchito zakukhwaskana na migodi zichitikenge mudela lawo. Ichi chikung’anamula kuti palije ichi bangayowoyapo pa ivi vikuchitika.

Banthu bakuphalilika yayi za viwemi na viheni ivi vingiza na ntchito za migodi, ivi malamulo yakuyowogha na ma ufulu yawo.

Banthu bakusamusghika muzinyumba zawo na pa malo yawo chifukwa ba ma company bakukhumba malo yawo.

Pala vayenda nthena, banthu bakubevye nyengo yakusangila ndalama panji uthenga wakwenelela kuti basame makola.

4

Nchakusuzga kusanga uthenga wa masuzgo aya yangiza na ntchito za migodi.

Banthu bakopa masuzgo gha va umoyo aya yangiza na ntchito za migodi.

Banthu bakuti ntchito za migodi zikwiza na masuzgo pa dongo lawo, ntchito zawo, chakulya na maji.

Banthu bakuti boma lichitepo kanthu pa masuzgo aya iwo bakumana nayo yakukhwasgha ntchito za migodi.

5

Masuzgo gha bazimayi

Masuzgo yose aya yakuwa yakusuzga chomene kwa bazimayi. Bazimayi banandi balije mwabi wakuyowoyapo pa ivyo vikuchitika. Bazimayi na basungwana aba bakuteka maji ya mabanja yawo bakwenda mitunda yitali yitali kuti basange maji yawemi.

Masuzgo yanyake Pali malamulo yakukhwaskana na ufulu wa banthu pa ntchito za migodi. Kweni boma likuwonesesgha yayi kuti malamulo aya yalondoleka. Ichi chikung’anamula kuti palije nthowa yakulondolela kuti tione:

Ivi ma company gha migodi yakuchita

Masuzgo aya ntchito za migodi zingayambisgha.

6

Malamulo gha sono gha ntchito za migodi yali mukatikati mwakunozgeka. Kweni pali vinthu vakukhumbikila ivyo vindasazgikemo. Chinyake mwa vinthu ivi vilikuluwika ni ufulu wa banthu wakusanga uthenga. Banthu bakukhumbika uthenga kuti bamanye ivyo vikuchitika nakutiso batolepo mphemphete. Boma la Malawi likwenela kuwonesesgha kuti banthu bawona uwemi wa ufulu wabo. Boma likwenela kuwonesesgha kuti ntchito za migodi zikwenda makola kwa beneko chalo.

Nkhani gha Nagomba Munthu mumoza uyu wakumana na masuzgo ni Mama Nagomba. Nagomba wakukhala ku mpoto kwa Malawi. Ni mlimi. Company gha vamigodi likiza nakwamba kujima coal pafupi na muzi wake. Nagomba wakamanya yayi.

7

Company iyi yilikunanga ma pipe gha maji mpaka Nagomba kutondeka kuteka maji kumpopi. Sono Nagomba wakwenda kuluta ku dambo kanaghi pa zuwa kuti wasange maji. Wakumanya yayi pala maji agha ngawemi kumwa. Ba company gha migodi bakamusamusya na banja lake kuti bagwile ntchito pa malo yake. Bakamupa ndalama kweni zikawa zakukwana yayi kuti wamange nyumba yinyake. Mbwe bakizaso kuti bamusamusgheso Nagomba. Kweni wakakana.

8

Pati pajumpha kanyengo, company gha migodi yikaukako ku mzinda uwu. Kweni yikaleka vinthu ivyo vingaba vyakofya na viheni. Ngati ma pipe ya coal na vimabowo mu dongo. Nagomba na banthu banyake bakopa masuzgo yakukhwasyana na va umoyo na chalo chawo chifukwa cha ntchito za migodi. Palije munthu waku boma panji kuma company uyu wali kwizako kuzawona pala vyose vili makola.

9

Vinthu viyende uli sono Ivi nivinthu ivi Boma lingachita kuti livwile banthu ngati Nagomba. Kunozga malamulo gha sono gha vya migodi kuti gha ovwile beneko chikaya kuwona uwemi wa ufulu wawo. Ivi vikunga’namula kuti:

Kubenge nthowa yakulondolela yiwemi pakuwonesyeysa kuti ntchito za migodi zileke kwizisgha masuzgo ghakulu kwa bantu.

Banthu basangene uthenga wakwenelela pa ivi vikuchitika na ma ufulu yawo.

Tiwonesesghe kuti vigaba vose va boma vikugwila ntchito lumoza pakulondola:

Ivi ma company gha migodi yakuchita

Umu ntchito za migodi zikuyendela kwa banthu

Pakwenela kuba banthu bakukwana kuti bagwile ntchito iyi.

10

Vinthu ivi boma la Malawi likwenela kuchita Kuwoneskeska kuti kuli uthenga wakukhwaska:

Masuzgo agha yangiza na ntchito za migodi na umo tingayamazghila.

Umo banthu bangagwilila lumoza ntchito na boma na ma company gha migodi kuti nabo batolepo mphepete.

Kuonesesgha masuzgo agha banthu bakukumana nayo chifukwa cha ntchito za migodi. Kuwonesesgha kuti banthu bakusanga na kuona uthenga wakwenelela wakukhwasyana na ivi. Kupanga ndondomeko ya umoyo uwemi wa banthu aba bakukhala kufupi na ku migodi. Kuwonesesgha kuti banthu mumadela agha bakusanga ovwili uwemi wachipatala.

11

Kuwonesesgha kuti maji yakufupi na migodi ngawemi. Beneko chalo babe na uthenga wakwenelela wakukhwasgha ivi. Vithu ivi vingachitika na Boma na ma company gha migodi Banthu bose babe na mwawi wakuona ma report na ndondomeko gha ntchito za migodi na umu vikwendela. Ndondomeko na ma report agha yabe ghambula kusuzga kupulikiskika na kusangika na banthu bose. Kuwonesesgha kuti banthu bose bapoka ndalama na ovwili wakwenelela pala basamusgika muzinyumba zabo na pa malo yawo. Tiwoneskeske kuti bana na bazimayi bali na uthenga wakwenelela ndiposo ovwili withu.

Most pictures: The Picture Communication Symbols ©1981–2013 by DynaVox Mayer-Johnson LLC. All Rights Reserved Worldwide. Used with permission. Cover Photo © 2016 Lauren Clifford-Holmes for Human Rights Watch