Materiały pochodzą z Platformy Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.plwww.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

LIBERALIZM J. ST. MILLA

Myśliciel, August

Rodin

[E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum,

LIBERALIZM J. ST. MILLA – lekcja 33

JOHN STUART MILL

W XVIII w. empiryzm był w Anglii filozofią panującą. Jego tradycje kontynuowali „radykałowie filozoficzni" z grona, których wyszedł Mill.

J. St. Mill należał więc do linii angielskich myślicieli, głoszących empirystyczną teorię poznania, asocjacjonistyczną psychologię, utylitarystyczną etykę.

Był „ostatnim w szeregu wielkich ludzi, złożonym z Bacona, Hobbesa, Newtona, Locke'a, Hume'a i Herschla".

J. Locke

F. Bacon

T. Hobbes

I. Newton

D. HumeJ. HerschelJ. St. Mill

JOHN STUART MILL Wychowawcą i nauczycielem Johna Stuarta Milla

(1806 - 1873) był ojciec, James Mill. Jego wychowanie było eksperymentem, zmierzało do tego, by chłopca wychować na filozofa, empiryka i liberała.

Już w 16 roku życia czytał Locke'a, Berkeleya, Hume'a, Helvetiusa, Reida i rękopisy filozoficzne ojca.

W 21 roku życia przeszedł kryzys psychiczny, okres zniechęcenia do pracy i do poglądów, w jakich był wychowywany. Przezwyciężył kryzys, ale przezwyciężył też swoje czysto intelektualistyczne wychowanie, pozwolił rozwinąć się emocjonalnym czynnikom umysłu.

Życie spędził na pracy pisarskiej, ale także na działalności politycznej w służbie liberalizmu. Był uczonym prywatnym, nie związanym ze szkołami akademickimi. Był jednym z najciekawszych umysłów swojego stulecia.

James Mill

John Stuart Mill

JOHN STUART MILL

Mill odróżniał w filozofii dwa różne poglądy na wiedzę ludzką :

• z jednej strony empirystyczny, • z drugiej apriorystyczny.

Według pierwszego wszystkie prawdy o zewnętrznym świecie oparte są tylko na obserwacji i doświadczeniu, drugi uznaje także intuicję i idee wrodzone. Mili był zwolennikiem pierwszego i dlatego też postanowił wykazać jego słuszność.

Mill

JOHN STUART MILL Filozofowie w czasach

nowożytnych mało zajmowali się logiką, uważając, że jest już całkowicie opracowana i dalsze jej postępy nie są możliwe. Poza tym jest nauką formalną, nie mogącą mieć wpływu na rozwiązanie zagadnień filozofii.

Ale Mill spostrzegł, że logika mająca powszechne uznanie, mianowicie logika pojęć ogólnych i wniosków koniecznych, jest w niezgodzie z filozofią, którą miał za słuszną, mianowicie z filozofią empiryzmu.

Sądził więc, że należy logikę opracować na nowo i uzgodnić z empiryzmem. Nie miał zamiaru szukać nowych prawd logicznych, ale chciał dać dawnym prawdom inną interpretację.

John Stuart Mill

JOHN STUART MILL Przeciwnicy empiryzmu przyjmowali, że istnieją

prawdy konieczne, powszechne i oczywiste, sądzili, że prawdy takie muszą mieć głębsze źródło niż doświadczenie.

Mill zaś postanowił wyprowadzić z doświadczenia i kojarzenia ich konieczność, powszechność i oczywistość.

Ale jeśli wywodzą się z doświadczenia i kojarzenia, to

— nie są naprawdę ani konieczne, ani powszechne.

Mill

JOHN STUART MILL Pojęcia ogólne logika tradycyjna rozumiała z reguły realistycznie: Pojęcia ogólne logika tradycyjna rozumiała z reguły realistycznie:

przyjmowała, że w rzeczywistości odpowiadają im rodzaje i gatunki. Mill przyjmowała, że w rzeczywistości odpowiadają im rodzaje i gatunki. Mill zaprzeczał takiemu rozumieniu. zaprzeczał takiemu rozumieniu.

Dla niego jako empirysty istniały jedynie rzeczy jednostkowe, a nie Dla niego jako empirysty istniały jedynie rzeczy jednostkowe, a nie było żadnych ogółów, rodzajów i gatunków, ogólne mogły być tylko było żadnych ogółów, rodzajów i gatunków, ogólne mogły być tylko wyrazy. Jego rozumienie pojęć mogło być tylko nominalistyczne wyrazy. Jego rozumienie pojęć mogło być tylko nominalistyczne /Nominalizm – pogląd filozoficzny odmawiający realnego (to znaczy poza /Nominalizm – pogląd filozoficzny odmawiający realnego (to znaczy poza umysłem i poza mową ludzką) istnienia pojęciom ogólnym (uniwersaliom), umysłem i poza mową ludzką) istnienia pojęciom ogólnym (uniwersaliom), uznający je za nazwy, służące jedynie komunikacji językowej/uznający je za nazwy, służące jedynie komunikacji językowej/..

W związku z tym musiał też zmienić tradycyjny pogląd na definicję, W związku z tym musiał też zmienić tradycyjny pogląd na definicję, według którego definicje podają istotę rzeczy, a według Milla wymieniają według którego definicje podają istotę rzeczy, a według Milla wymieniają tylko znaczenie, jakie ludzie nadają wyrazom.tylko znaczenie, jakie ludzie nadają wyrazom.

Skąd biorą się twierdzenia ogólne? Dla empiryzmu nie mogły być Skąd biorą się twierdzenia ogólne? Dla empiryzmu nie mogły być pierwotne, bo wiedzę czerpiemy z doświadczeń, a doświadczenia są zawsze pierwotne, bo wiedzę czerpiemy z doświadczeń, a doświadczenia są zawsze jednostkowe. Tylko przez indukcję możemy dojść od nich do twierdzeń jednostkowe. Tylko przez indukcję możemy dojść od nich do twierdzeń ogólnych. Więc najpierw indukcja, a potem dopiero dedukcja. ogólnych. Więc najpierw indukcja, a potem dopiero dedukcja.

Najpierw trzeba indukcyjnie dojść do twierdzeń ogólnych, by potem Najpierw trzeba indukcyjnie dojść do twierdzeń ogólnych, by potem dedukcyjnie wywodzić z nich dalsze twierdzenia.dedukcyjnie wywodzić z nich dalsze twierdzenia.

JOHN STUART MILL Sylogizm jako dowód jest błędnym kołem:Sylogizm jako dowód jest błędnym kołem:

wyprowadza bowiem śmiertelność Jana stąd, że wszyscy ludzie są wyprowadza bowiem śmiertelność Jana stąd, że wszyscy ludzie są śmiertelni, aby zaś wiedzieć, że wszyscy ludzie są śmiertelni, trzeba śmiertelni, aby zaś wiedzieć, że wszyscy ludzie są śmiertelni, trzeba między innymi wiedzieć o śmiertelności Jana. między innymi wiedzieć o śmiertelności Jana.

O tym, że Jan umrze, wiemy naprawdę nie dzięki ogólnemu O tym, że Jan umrze, wiemy naprawdę nie dzięki ogólnemu twierdzeniu, że wszyscy ludzie są śmiertelni, lecz przez stwierdzenie, że twierdzeniu, że wszyscy ludzie są śmiertelni, lecz przez stwierdzenie, że inni ludzie, podobni do Jana, poumierali. Postęp wiedzy dokonuje się inni ludzie, podobni do Jana, poumierali. Postęp wiedzy dokonuje się przez analogię lub indukcję - przebiega od szczegółu do innego szczegółu przez analogię lub indukcję - przebiega od szczegółu do innego szczegółu i od szczegółów do ogółu. i od szczegółów do ogółu.

Jednak w postępie nauk dedukcja ma udział przynajmniej Jednak w postępie nauk dedukcja ma udział przynajmniej pomocniczy. Mill był pierwszym, który wywiódł, że indukcja i dedukcja, pomocniczy. Mill był pierwszym, który wywiódł, że indukcja i dedukcja, choć przeciwstawiają się sobie, to jednak w rzeczywistości współdziałają choć przeciwstawiają się sobie, to jednak w rzeczywistości współdziałają ze sobą, można powiedzieć, że zespolił Bacona z Arystotelesem.ze sobą, można powiedzieć, że zespolił Bacona z Arystotelesem.

Rozumowanie indukcyjne, jeśli ma być prawidłowe, to nie może Rozumowanie indukcyjne, jeśli ma być prawidłowe, to nie może być zupełnie proste. być zupełnie proste.

JOHN STUART MILL Sformułował cztery główne metody indukcji, które nazwał metodami: „jedynej Sformułował cztery główne metody indukcji, które nazwał metodami: „jedynej

zgody", „jedynej różnicy", „reszty”, „zmian towarzyszących".zgody", „jedynej różnicy", „reszty”, „zmian towarzyszących".

Stanowiły one postęp w stosunku do Bacona i wszystkiego, czego dotychczas Stanowiły one postęp w stosunku do Bacona i wszystkiego, czego dotychczas dokonano w sprawie indukcji. Różnica w poglądzie tych dwu najsławniejszych dokonano w sprawie indukcji. Różnica w poglądzie tych dwu najsławniejszych teoretyków indukcji polegała na tym, że Bacon oczekiwał, że pozwoli ustalić istotę teoretyków indukcji polegała na tym, że Bacon oczekiwał, że pozwoli ustalić istotę rzeczy, a Mill — że przyczyny zdarzeń.rzeczy, a Mill — że przyczyny zdarzeń.

Logika tradycyjna zakładała, że istnieją pewne ogólne prawdy pierwotne, które Logika tradycyjna zakładała, że istnieją pewne ogólne prawdy pierwotne, które są oczywiste i nie wymagają dowodu. Gdyby ich nie było, to nie można by są oczywiste i nie wymagają dowodu. Gdyby ich nie było, to nie można by przeprowadzić żadnego dowodu, bo nie byłoby go na czym oprzeć. Do prawd tych przeprowadzić żadnego dowodu, bo nie byłoby go na czym oprzeć. Do prawd tych zaliczała przede wszystkim prawa logiczne i pewniki matematyczne. zaliczała przede wszystkim prawa logiczne i pewniki matematyczne.

Mill zaprzeczał istnieniu takich prawd: wszystkie prawdy ogólne są pochodne, Mill zaprzeczał istnieniu takich prawd: wszystkie prawdy ogólne są pochodne, są tylko połączeniem prawd jednostkowych. Prawa logiczne i pewniki są tylko połączeniem prawd jednostkowych. Prawa logiczne i pewniki matematyczne nie stanowią wyjątku: i one są tylko uogólnieniem doświadczeń, nie matematyczne nie stanowią wyjątku: i one są tylko uogólnieniem doświadczeń, nie są oczywiste, mogą i muszą być uzasadniane, uzasadniane empirycznie, są oczywiste, mogą i muszą być uzasadniane, uzasadniane empirycznie, indukcyjnie. indukcyjnie.

Jeśli wydają się konieczne, to dlatego, że są oparte na doświadczeniach bardzo Jeśli wydają się konieczne, to dlatego, że są oparte na doświadczeniach bardzo licznych, które wytworzyły w naszej świadomości nierozerwalne skojarzenia.licznych, które wytworzyły w naszej świadomości nierozerwalne skojarzenia.

JOHN STUART MILL

Mili podjął też krytykę naczelnych pojęć teorii poznania. Przede wszystkim krytykę pojęcia przyczynowości.

Nie zaprzeczał, że wszyscy jesteśmy przekonani o powszechnym panowaniu prawa przyczynowości, ale pytał, jaką mamy do tego podstawę?

Podstawą jest tu „po prostu przyzwyczajenie i oczekiwanie, że to, co raz lub wielokrotnie okazało się prawdą, a nigdy nie okazało fałszem, okaże się nadal prawdą".

A więc podstawa prawa przyczynowości jest wyłącznie natury psychologicznej, subiektywnej.

Mill

JOHN STUART MILL

Prawa przyczynowości nie możemy się wyrzec, jest nieodzownym założeniem indukcji, a indukcja jest nieodzowna dla postępu wiedzy. Można je wyprowadzić z doświadczenia, dochodzimy do niego przez uogólnienie poszczególnych doświadczeń, czyli przez indukcję.

Ale jak prawo przyczynowości może opierać się na indukcji, jeśli indukcja opiera się na nim?

Mili sądził, że to błędne koło jest tylko pozorne, na prawie przyczynowości opiera się indukcja udoskonalona, operująca wyodrębnionymi przez niego czterema metodami, natomiast prawo przyczynowości opiera się na prostej indukcji nie operującej tymi metodami.

Czyli przez prostą indukcję dochodzimy do prawa przyczynowości, a od niego — do udoskonalonej indukcji.

JOHN STUART MILL Indukcja prosta jest na ogół niepewna, ale Indukcja prosta jest na ogół niepewna, ale

w wypadku prawa przyczynowości posiada w wypadku prawa przyczynowości posiada wyjątkowo wielką pewność z powodu wyjątkowo wielką pewność z powodu olbrzymiej ilości doświadczeń, które je wciąż olbrzymiej ilości doświadczeń, które je wciąż potwierdzają. potwierdzają.

Mili, nie uznawał zupełnej powszechności Mili, nie uznawał zupełnej powszechności żadnego prawa, a więc i prawa żadnego prawa, a więc i prawa przyczynowości: uważał za możliwe, że przyczynowości: uważał za możliwe, że istnieją nie znane nam części wszechświata, w istnieją nie znane nam części wszechświata, w których nie jest ono ważne. których nie jest ono ważne.

Może o tym zdecydować tylko Może o tym zdecydować tylko doświadczenie, nie ma tu żadnej konieczności.doświadczenie, nie ma tu żadnej konieczności.

Grób J. St. Milla Avignon

JOHN STUART MILL Mill kontynuował też krytykę pojęcia substancji. Bronił nie tylko Mill kontynuował też krytykę pojęcia substancji. Bronił nie tylko

tezy, że jedynym źródłem wiedzy jest doświadczenie, ale także, że tezy, że jedynym źródłem wiedzy jest doświadczenie, ale także, że doświadczenie składa się z samych tylko wrażeń. doświadczenie składa się z samych tylko wrażeń.

Mnogość wrażeń — oto wszystko, co jest nam dane i z czego Mnogość wrażeń — oto wszystko, co jest nam dane i z czego wytwarzamy nasz obraz świata. Z nich składa się to, co nazywamy wytwarzamy nasz obraz świata. Z nich składa się to, co nazywamy „rzeczami" lub „substancjami", a także „materią", „rzeczywistością", „rzeczami" lub „substancjami", a także „materią", „rzeczywistością", „światem zewnętrznym".„światem zewnętrznym".

Wrażeń doznajemy niezależnie od naszej woli i dlatego wydaje Wrażeń doznajemy niezależnie od naszej woli i dlatego wydaje nam się, że istnieją niezależnie od nas, poza naszą świadomością. nam się, że istnieją niezależnie od nas, poza naszą świadomością.

To jest całe źródło wiary w istnienie niezależnych substancji, To jest całe źródło wiary w istnienie niezależnych substancji, materii, świata zewnętrznego. Jest ona pochodzenia asocjacyjnego, tak materii, świata zewnętrznego. Jest ona pochodzenia asocjacyjnego, tak samo jak wiara w przyczynowe powiązanie zjawisk. samo jak wiara w przyczynowe powiązanie zjawisk.

Co o materii wiemy naprawdę? Tyle tylko, że dzięki niej stale Co o materii wiemy naprawdę? Tyle tylko, że dzięki niej stale odbieramy wrażenia, jest więc dla nas naprawdę tylko „stałą możliwością odbieramy wrażenia, jest więc dla nas naprawdę tylko „stałą możliwością odbierania wrażeń".odbierania wrażeń". Tak też Mili definiował materię.Tak też Mili definiował materię.

JOHN STUART MILL Analogicznie do materii pojmował Analogicznie do materii pojmował

umysł. Twierdził, że „umysł", „jaźń", „dusza" umysł. Twierdził, że „umysł", „jaźń", „dusza" są wyrazami nie oznaczającymi nic innego, jak są wyrazami nie oznaczającymi nic innego, jak tylko nasze przeżycia. Kładł nacisk na stałość tylko nasze przeżycia. Kładł nacisk na stałość występującą w tych przeżyciach, podobnie jak występującą w tych przeżyciach, podobnie jak wyrazy „materia", „substancja", „świat wyrazy „materia", „substancja", „świat zewnętrzny" — na stałość w naszych zewnętrzny" — na stałość w naszych wrażeniach zewnętrznych. wrażeniach zewnętrznych.

Wydaje się nam, że „jaźń" nasza trwa Wydaje się nam, że „jaźń" nasza trwa nawet wtedy, gdy nic nie przeżywamy. nawet wtedy, gdy nic nie przeżywamy. Ale co trwa wtedy ? Jedynie — możliwość Ale co trwa wtedy ? Jedynie — możliwość przeżywania. przeżywania.

Mili definiował umysł, jaźń —jako Mili definiował umysł, jaźń —jako „stałą możliwość przeżyć". — W ten sposób „stałą możliwość przeżyć". — W ten sposób zarówno materia, jak umysł sprowadzały się do zarówno materia, jak umysł sprowadzały się do mnogości wrażeń.mnogości wrażeń.

„Umysł" jest wyrazem nie oznaczającym nic innego, jak

tylko nasze przeżycia.

JOHN STUART MILL

Mill chciał swój empiryczny pogląd stosować nie tylko w teorii, ale także w praktyce. Jeśli trzymać się doświadczenia, czyli tego, co ludzie rzeczywiście odczuwają, to trzeba powiedzieć, że jedynym dobrem jest szczęście, które sprowadza się do przyjemności. Więc jedynym zadaniem moralnym jest staranie o szczęście wszystkich.

Próbował tym sposobem dowieść słuszności hedonizmu.

JOHN STUART MILL Dowodził, że wszyscy ludzie pożądają jedynie przyjemności, dobre jest to, co Dowodził, że wszyscy ludzie pożądają jedynie przyjemności, dobre jest to, co

pożądane, więc przyjemność jest jedynym dobrem. pożądane, więc przyjemność jest jedynym dobrem. Wprowadził do hedonizmu istotne modyfikacje, przestał rozumieć go Wprowadził do hedonizmu istotne modyfikacje, przestał rozumieć go

egoistycznie i sensualistycznie: jedynie przyjemność jest dobrem, ale każda egoistycznie i sensualistycznie: jedynie przyjemność jest dobrem, ale każda przyjemność, nie tylko własna i zmysłowa. przyjemność, nie tylko własna i zmysłowa.

Zaczął odróżniać przyjemności wyższego i niższego rodzaju. Wprowadził dla Zaczął odróżniać przyjemności wyższego i niższego rodzaju. Wprowadził dla swej teorii etycznej nazwę „utylitaryzmu".swej teorii etycznej nazwę „utylitaryzmu".

Twierdził, że przyjemności nie są sobie równe, że są przyjemności wyższe i niższe. Mówił, że:

lepiej jest być niezadowolonym Sokratesem niż zadowolonym głupcem.

A jeśli tak, to nie samo zadowolenie stanowi o tym, co lepsze.

Odróżniał przyjemności

wyższego i niższego rodzaju

JOHN STUART MILL John Stuart Mill sformułował na nowo doktrynę empiryzmu John Stuart Mill sformułował na nowo doktrynę empiryzmu

w teorii poznania i logice, indukcjonizmu w metodologii, w teorii poznania i logice, indukcjonizmu w metodologii, utylitaryzmu w etyce. Nie należał do tych, którzy inicjują idee, utylitaryzmu w etyce. Nie należał do tych, którzy inicjują idee, lecz do tych,którzy je wykańczają. lecz do tych,którzy je wykańczają.

Scalił poszukiwania i pomysły wielu pokoleń empirystów. Scalił poszukiwania i pomysły wielu pokoleń empirystów. Interesował się sprawami szczegółowymi i praktycznymi.Interesował się sprawami szczegółowymi i praktycznymi.

W swoich pismach walczył przede wszystkim o wolność. W W swoich pismach walczył przede wszystkim o wolność. W parlamencie reprezentował bezkompromisowy liberalizm, jeśli parlamencie reprezentował bezkompromisowy liberalizm, jeśli bronił empiryzmu, to nie tylko z powodu jego zalet bronił empiryzmu, to nie tylko z powodu jego zalet teoretycznych, ale dlatego, że uważał go za najwłaściwsze teoretycznych, ale dlatego, że uważał go za najwłaściwsze podłoże akcji liberalnej i reformatorskiej.podłoże akcji liberalnej i reformatorskiej.

Uważał, że reformator, chcący przeprowadzić zmiany w Uważał, że reformator, chcący przeprowadzić zmiany w ustroju społecznym, musi być przekonany i musi móc ustroju społecznym, musi być przekonany i musi móc przekonać innych, że ustrój panujący nie jest nietykalny. A to przekonać innych, że ustrój panujący nie jest nietykalny. A to właśnie empiryzm uczy, że nie ma rzeczy nietykalnych, bo nie właśnie empiryzm uczy, że nie ma rzeczy nietykalnych, bo nie ma koniecznych.ma koniecznych.

John Stuart Mill

WolnośćWolność

JOHN STUART MILL Kompromisowość i życiowość poglądów Milla przyczyniły się do ich

wielkiego rozpowszechnienia. W drugiej połowie XIX wieku zapanował wśród inteligencji europejskiej „duch pozytywny", dążenie do uwolnienia filozofii od czynników metafizycznych.

Patronami tego ruchu byli Comte i Mill:nazwę „pozytywizm" wziął od Comte'a, ale treść od Milla. Empiryzm

sprzymierzony z pozytywizmem opanował na kilka pokoleń umysłowość Europy. Były to doktryny proste w założeniach, operujące wyraźnymi faktami, łatwe do przyswojenia. Szerokie sfery inteligencji zaufały im całkowicie i każdy prawie światlejszy człowiek w drugiej połowie XIX wieku był „pozytywistą".

August Comte i John Stuart Mill

BIBLIOGRAFIABIBLIOGRAFIA• Berlin I., Cztery eseje o wolności, Poznań 2000.• Bobbio N., Liberalizm i demokracja, Kraków 1988.• Czarnota A., J. S. Mill. Studium z dziejów liberalizmu politycznego,

Toruń 1986.• Gray J., Liberalizm, Kraków 1994.• Ludwikowski R,. J .S. Mill, Warszawa 1979.• Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 2, Warszawa 2002.