1

ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ - ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ

MΑΘΗΜΑ: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ: Γ΄ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Παναγιώτης Αρτελάρης (Π.Δ. 407/80)

ΟΔΗΓΟΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ – Ακ. Ετος 2011 -12

Σκοπός, αντικείμενο και στόχος του μαθήματος

Σκοπός του μαθήματος είναι η εισαγωγή των φοιτητών/τριών στις βασικές έννοιες και μεθόδους της Οικονομικής Γεωγραφίας. Η ΟΓ έχει ως αντικείμενο τη διερεύνηση της σχέσης των οικονομικών δραστηριοτήτων με το γεωγραφικό χώρο. Ειδικότερα, εξετάζει τον τόπο εγκατάστασης και τη χωρική οργάνωση των οικονομικών δραστηριοτήτων. Διερευνά πώς έχει προκύψει η ειδίκευση συγκεκριμένων περιοχών σε συγκεκριμένες δραστηριότητες και πώς οι επιχειρήσεις χρησιμοποιούν το χώρο προς όφελος τους. Επιπλέον, μελετά με ποιόν τρόπο η εγκατάσταση συγκεκριμένων δραστηριοτήτων επηρεάζει την αναπτυξιακή τροχιά της ευρύτερης περιοχής και την ευημερία των κατοίκων.

Η διδασκαλία του μαθήματος, μέσα από το σχολιασμό της σχετικής θεωρητικής συζήτησης και την παρουσίαση εξειδικευμένων Μελετών Περίπτωσης, θα επικεντρώσει στο ζήτημα της χωροθέτησης της οικονομικής δραστηριότητας. Στοχεύει:

- Στην εξοικείωση των φοιτητών/τριών με τις βασικές έννοιες και μεθόδους της Οικονομικής Γεωγραφίας.

- Στην κατανόηση και ερμηνεία των εκάστοτε κρίσιμων παραγόντων που επηρεάζουν τη χωροθέτηση της βιομηχανίας, των υπηρεσιών και του εμπορίου.

- Στην παροχή απαραίτητων εισαγωγικών γνώσεων που θα χρησιμεύσουν για ειδικότερα μαθήματα του Προγράμματος Σποδών που ακολουθούν σε επόμενα εξάμηνα (μεταξύ άλλων, Ειδικά Θέματα Οικονομικής Γεωγραφίας, Γεωγραφία των Παγκόσμιων Παραγωγικών Αλυσίδων, Περιφερειακή Ανάπτυξη, Γεωγραφία της Υπαίθρου, Γεωγραφία του Τουρισμού, Γεωγραφία των Μεταφορών καθώς και όλα τα μαθήματα των Περιφερειακών Γεωγραφιών).

Tο εισαγωγικό μάθημα της ΟΓ αποτελεί μια αδιάσπαστη ενότητα με το μάθημα επιλογής Ειδικά Θέματα Οικονομικής Γεωγραφίας και το υποχρεωτικό μάθημα κατεύθυνσης Γεωγραφία των Παγκόσμιων Παραγωγικών Συστημάτων που ακολουθούν σε επόμενα εξάμηνα. Η ύλη και των τριών μαθημάτων παρέχει στους φοιτητές/τριες τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες που συγκροτούν την Οικονομική Γεωγραφία.

Βασικές γνώσεις Ανθρωπογεωγραφίας, Μικρο και Μακρο Οικονομικής Θεωρίας και Πληθυσμιακής Γεωγραφίας, θεωρούνται απαραίτητες για την ευχερή παρακολούθηση του μαθήματος.

2

Διάρθρωση των παραδόσεων 1. Εισαγωγή. Η συγκρότηση και οι ειδικεύσεις της ΟΓ. Βασικά ερωτήματα που

θέτει η ΟΓ. Το ζήτημα της χωροθέτησης (χωρικό μονοπώλιο). Χωροθετικές απαιτήσεις των επιχειρήσεων και χωροθετικοί παράγοντες. Μεταβολές απαιτήσεων/κρίσιμων παραγόντων με βάση: τον κλάδο, το μέγεθος της επιχείρησης, το χρόνο, το χώρο, την τεχνολογία, κ.α. Η κυριαρχία της Βιομηχανικής Γεωγραφίας. Οι σύγχρονες εξελίξεις. Διάρθρωση του μαθήματος, σύνδεση με άλλα μαθήματα του προγράμματος σπουδών.

2. Γη / Ενέργεια. Η γη ως πάγιο κεφάλαιο με συγκεκριμένα γεωμορφολογικά και κλιματικά χαρακτηριστικά. Διαχρονική εξέλιξη των βασικών ενεργειακών πηγών: δάση, υδατοπτώσεις, άνθρακας, ηλεκτρισμός, πετρέλαιο, λοιπές ενεργειακές πηγές. Χωροθετική αδράνεια. ΜΠ1: Η χωροθέτηση της βιομηχανίας παραγωγής αλουμίνας. ΜΠ2: Βιομηχανία σιδήρου και χάλυβα στη Βρετανία: διαχρονικές αλλαγές στην τεχνολογία και αλλαγές στις χωροθετικές απαιτήσεις του κλάδου.

3. Πρώτες και ενδιάμεσες ύλες. Βιομηχανίες πρωτογενούς και δευτερογενούς μεταποίησης. Βιομηχανίες που χρησιμοποιούν μια ή λίγες βασικές πρώτες ύλες που χάνουν βάρος ή/και όγκο κατά την παραγωγική διαδικασία ή χαρακτηρίζονται από ευπάθεια. Η αυξανόμενη χρήση ενδιάμεσων και εισαγόμενων πρώτων υλών. Η σημασία των λιμανιών. Αβαρής οικονομία. ΜΠ3: Το κύκλωμα παραγωγής χυμού πορτοκαλιών.

4. Εργατικό δυναμικό. Διαθεσιμότητα. Ειδικεύσεις. Επίπεδο αμοιβών και παραγωγικότητας.

5. Η σημασία των πόλεων Ι. Η παραδοσιακή σημασία των πόλεων (inner cities). Εξωτερικές οικονομίες αστικής συγκέντρωσης. Η πόλη ως αγορά και δεξαμενή εργατικού δυναμικού. Το αστικό περιβάλλον. Οι δραστηριότητες διοίκησης, Έρευνας και Ανάπτυξης και εξειδικευμένης μεταποίησης. Αρνητικές οικονομίες αστικής συγκέντρωσης.

6. Η σημασία των πόλεων ΙΙ. Νεοκλασική Σχολή Βιομηχανικής Χωροθέτησης. Το υπόδειγμα του ελάχιστου μεταφορικού κόστους του Weber (1909).ΜΠ4: Βιομηχανία Γάλακτος στην Ελλάδα: Και προσανατολισμού πρώτων υλών και προσανατολισμού αγοράς.

7. Συγκέντρωση υπηρεσιών και εμπορίου στις πόλεις. Ο τομέας των υπηρεσιών και του εμπορίου. Η θεωρία των κεντρικών τόπων του Christaller. Ανάγκη για εύκολη πρόσβαση και διαπροσωπικές επαφές. Το παραδοσιακό εμπορικό κέντρο. Τα γραφεία δευτερευουσών εργασιών (back offices). Δευτερεύοντα εμπορικά κέντρα. Ανάπτυξη κατά μήκος οδικών αξόνων. Εμπορικές αλυσίδες, διαφορετικοί τύποι καταστημάτων. Επέκταση σε δευτερεύοντα αστικά κέντρα.

8. Εξελίξεις στις μεταφορές και τις επικοινωνίες. Μακροχρόνιες εξελίξεις στις μεταφορές και τις τηλεπικοινωνίες. Η άνιση γεωγραφία του διαδικτύου.

9. Εξελίξεις στο διεθνές ρυθμιστικό πλαίσιο του εμπορίου και των επενδύσεων. Αλματώδης ανάπτυξη του Διεθνούς Εμπορίου και ΔΑΕ. Η νέα Γεωγραφία των εμπορικών και επενδυτικών ροών.

10. Η νέα Γεωγραφία της παραγωγής. Πολυεθνικές Εταιρίες στη μεταποίηση, τις υπηρεσίες και το εμπόριο.

3

Μέθοδος διδασκαλίας Τρίωρες παραδόσεις ανά εβδομάδα (Τρίτη 15.00 – 18.00, αίθουσα 2.1).

Η διάλεξη κάθε μαθήματος υποστηρίζεται από την προβολή μεγάλου αριθμού διαφανειών. Στα πλαίσια των παραδόσεων παρουσιάζονται και σχολιάζονται ειδικά σχεδιασμένες Μελέτες Περίπτωσης.

Η τελευταία ώρα των περισσότερων μαθημάτων έχει τη μορφή Εργαστηρίου. Σκοπός του Εργαστηρίου είναι η εμπέδωση της ύλης και η συμπλήρωση των διαλέξεων με τεχνικές δεξιότητες και γνώσεις από συγγενή πεδία των Κοινωνικών επιστημών. Σ’ ένα μικρό αριθμό Εργαστηρίων θα σχολιάζονται ερωτήσεις και ασκήσεις επισκόπησης που θα αναρτηθούν στην ιστοσελίδα του μαθήματος.

Οι φοιτητές/τριες είναι σκόπιμο να επισκέπτονται συχνά την ιστοσελίδα του μαθήματος (ελεύθερης πρόσβασης) που έχει δημιουργηθεί στην πλατφόρμα e-class του Πανεπιστημίου. Στη σελίδα προβάλλονται: ανακοινώσεις του μαθήματος, οι διαφάνειες των παραδόσεων, test επισκόπησης της ύλης, συνδέσεις με ενδιαφέρουσες ιστοσελίδες, θέματα προηγούμενων εξεταστικών περιόδων, κ.λ.π.

Τρόπος αξιολόγησης H αξιολόγηση των φοιτητών/τριων γίνεται από γραπτή εξέταση στο τέλος του εξαμήνου.

Εγχειρίδια και συνιστώμενη σχετική βιβλιογραφία Οι φοιτητές/τριες μπορούν να επιλέξουν ανάμεσα σε δυο εγχειρίδια: Λαμπριανίδης, Λ. (2002) Στοιχεία Οικονομικής Γεωγραφίας, Αθήνα : Πατάκης Βαϊου, Ν. & Χατζημιχάλης, Κ. (2004) Με τη Ραπτομηχανή στην Κουζίνα και τους

Πολωνούς στους Αγρούς, Αθήνα : Εξάντας. Επίσης θα διανεμηθεί το αναθεωρημένο τεύχος Σημειώσεων Σκορδίλη, Σ. (2010) Σημειώσεις Οικονομικής Γεωγραφίας.

Επικοινωνία με τoν διδάσκοντα. Η επικοινωνία με τον διδάσκοντα θα γίνεται με e-mail (partelar@hua.gr) και επίσκεψη στο γραφείο (γραφείο 2.1.α) κατά τις ημέρες και ώρες γραφείου που θα ανακοινωθούν.