SREDNJOŠKOLSKI CENTAR HADŽIĆI

GIMNAZIJA – prirodno izborno područje

EVOLUCIJA PROBAVNOG SISTEMA

MATURSKI RAD IZ BIOLOGIJE

MENTOR: UČENICA:

Nizić Azra, prof. Begović Samra

Hadžići, juni, 2014

SREDNJOŠKOLSKI CENTAR HADŽIĆI

GIMNAZIJA – prirodno izborno područje

EVOLUCIJA PROBAVNOG SISTEMA

MATURSKI RAD IZ BIOLOGIJE

MENTOR: UČENICA:

Nizić Azra, prof. Begović Samra

Hadžići, juni, 2014

Ovaj rad je rađen u Srednjoškolskom centru u Hadžićima, školske 2013/2014. godine. Želim

da se zahvalim predmetnom profesoru Nizić Azri na pomoći, savjetima te stručnom i

metodskom vođenju.

SADRŽAJ:

1. UVOD………………………………………………………………………………..1

2. Bacteria (Bakterije) ………….…………………………………………………......4

3. Protista (Protisti) …………………………………………………………………...5

3.1. Protozoa (Jednoćelijske praživotinje) …………………………….……….…6

3.2. Animalia (Životinje) …..……………………………………………………….7

3.2.0. Metazoa ( Višećelijske životinje) …………………………………………....7

3.2.1. Spongia (Spužve) ………………………………………………………….....7

3.2.2. Colenterata (Žarnjaci) ……..……………………………………….……….8

3.2.3. GLISTE……………………………………………………………………....9

Plathyelmintes (Plošnjaci) .………………………………………………...9

Nemmatoda (Oblići) ...……………………………………………………..9

Annelida (Kolutićavci) ………………………………………………..…..10

3.2.4. Arthropoda (Zglavkari) …………………………………………………...10

3.2.5. Mollusca (Mekušci) ………………………………………………...………11

3.2.6. Echinodermata (Bodljokošci) ……………………………………………..12

3.2.7. Pisces (Ribe) …………………………………………………….……...…...13

3.2.8. Amphibia(Vodozemci) …………………………………….…………….…14

3.2.9. Reptilia (Gmizavci) …………………………………………….…………..15

3.2.10. Aves (Ptice) ………………………………………………………………..16

3.2.11. Mammalia (Sisari) ………………………………………………………..17

4. ČOVJEK I SISTEM ZA VARENJE……………………………………………….19

4.1 Žlijezde probavnog trakta ………….. .…………………………………………..24

4.1. 1 Hepar (Jetra) ….……………………………………………………………24

4.2.2 Pankreas (Gušterača) …….………………………………………………..25

4.2.3. Glandulae salivariae (Pljuvačne žlijezde) …………………………………27

5. ZAKLJUČAK ………………………………………………………………………..28

6. LITERATURA ……………………………………………………………………....29

1. UVOD

Ishrana se odnosi na hranu koja se oralnim putem unosi u organizam. Hrana je bilo

koja tvar koja apsorpcijom u ljudskom organizmu doprinosi očuvanju homeostaze istog.

Hranjive tvari moraju moći proći kroz ćelijsku membranu u ćeliju u prirodnom obliku ili

nakon razgradnje. Hrana se u ćeliji koristi za dobivanje energije.

Ishrana u živom svijetu može biti:

1. Egzogena ishrana (unošenje hranljivih materija stranog porijekla)

2. Endogena ishrana (korištenje rezervi deponovanih u tijelu u vidu visokoenergetskih

materija - skrob, masne kapi, glikogen...)

Tipovi uzimanja hrane u živom svijetu su:

- аutotrofni tip – posjedovanje hlorofila (biljke, alge, neke bakterije, fitoflagelati)

- heterotrofni tip – svi ostali (holofitska i holozojska ishrana)

- miksotrofni tip – alge koje pri normalnim ili izmjenjenim uslovima koriste iz okolne sredine

organske supstance za rast i razviće.

Probavni sistem, sistem organa za varenje ili digestivni sistem je sistem u kojem se odvija

process prerade hrane i vode.

Probavni sistem se sastoji iz nekoliko faza:

1. INGESTIJA- unošenje hrane

2. DIGESTIJA – fizičko i hemijsko razlaganje hrane (žvakanje,natapanje pljuvačkom i drugim

enzimima duž crijevnog trakta)

3. APSORPCIJA - apsorbovanje produkata razlaganja hrane (tanko crijevo)

4. EGESTIJA - odstranjivanje neapsorbovanih dijelova hrane iz tijela u obliku fecesa

S obzirom na vrstu hrane koju uzimaju životinje se dijele na :

- Mesojede (karnivora)

- Biljojedi (harbivora)

- Svaštojedi (omnivora)

Životinje koje su u ishrani vrlo specjalizirane:

- Monofagi –uzimaju za hranu samo jednu vrstu organizama, a u ekstremnim slučajevima samo

određen oblik pojedine vrste.

- Oligofagi- životinje koje se hrane vrstama iz raznih biljnih ili životinjskih rodova koji su

srodstveno blizu.

- Polifagi- hrane se organizmima iz različitih viših sistematskih kategorija koje nisu u bližim

srodstvenim odnosima.

Pojedine vrste životinja nemaju posebne organe za primanje hrane (uzmaju je osmotski). Kod

drugih vrsta dolazi do redukcije probavnog trakta.

Mnoge vrste se hrane parenteralno (preko površine tijela uzimajući otopljene molekule).

Evolucija (lat. evolutio: razvoj, razvitak) je trajni, besciljni proces promjena nasljednih

osobina bioloških populacija uzastopnom izmjenom generacija.

U evolutivnom smislu shodno obliku tjelesne organizacije, načinu života i korištenju

organskih materija organizmi mogu ili imaju jednostavan sistem pretvorbe i uzimanja

organskih materija. Najjednostavniji organizmi kod kojih susrećemo takav princip uzimanja i

pretvorbe organskih materija su bakterije.

2. Bacteria – bakterije

Razmijena tvari podrazumijeva sve hemijske procese koji se dešavaju kao sinteza

tvari (anabolizam) i razgradnja tvari (katabolizam). Za nju su bakterijama

potrebni ugljik, dušik, voda i anorganske soli, kao gradivni elementi enzima i uvjeti održanja

koloidnoga stanja, osmotskog pritiska  i kiselo - bazne ravnoteže u ćeliji. Ovisno o porijeklu

ugljika i izvoru energije, razlikuju se autotrofni i heterotrofni metabolizam.

Autotrofne bakterije ili autotrofi dobivaju ugljik iz ugljikova dioksida ili karbonata, a

dušik iz anorganskih spojeva amonijaka, nitrita i nitrata. Energiju dobivaju hemosintezom

(oksidacijom) ili fotosintezom.

Heterotrofne bakterije ili heterotrofi su organizmi za koje su organski spojevi

(ugljikohidrati) izvor ugljika i energije, a anorganski i organski spojevi (bjelančevine) izvor

dušika. Ovisno o tome odakle potiču organski spojevi heterotrofne su bakterije paraziti (sa

živih) odnosno saprofiti (s uginulih organizama).

3. Carstvo: Protista (Protisti) – jednoćelijski eukariotski organizmi

Protisti (lat. Protista) su heterogeno carstvo jednoćelijskih živih organizama sa

ćelijskom jezgrom, unutar domene Eukariota. Među protiste, pripadaju oni organizmi, koji

nisu životinje, biljke ni gljive. Razvili su se iz Prokariota. Mogu formirati kolonije ili živjeti

zasebno.

Slika 1. Papučica (Paramecijum) - jednoćelijski eukariotski organizam

3.1. Podcarstvo: Protozoa (Praživotinje)

Autotrofno se hrane one protozoe koje, kao i biljke, mogu sintetisati organske

materije iz neorganskih (obavljaju fotosintezu) pa im pripadaju zeleni bičari. One obično žive

na mjestima koja su bogata svjetlošću, ugljen-dioksidom i mineralnim solima. Posjeduju

karakteristične organele hromoplaste u kojima se nalaze pigment hlorofil, a mogu imati i

druge pigmente (žute, crvene, mrke i dr.). U blizini hromoplasta nalaze se pirenoidi u kojima

se šećeri pretvaraju u skrob i mogu se samoduplicirati istovremeno kada i hromoplasti. Pored

skroba, rezervna materija autotrofnih protozoa mogu biti ulje, masti, leukozin i dr. Ima vrsta,

kakva je npr. Euglena, koje se na svjetlosti hrane autotrofno, a u tami heterotrofno (saprofitski

način).

Hrana se najčešće obuhvata pseudopodijama, uvlači u unutrašnjost i vari u posebnim

organelama, hranljivim vakuolama, koje su ispunjene enzimima za varenje. Strujanjem

citoplazme ove se vakuole neprekidno kreću kroz ćeliju čime se svi dijelovi citoplazme

ravnomjerno snadbjevaju hranom. (Sl.2)

Slika 2. Raspored organa za varenje kod praživotinja

3.2. Carstvo: ANIMALIA ( Životinje) – INVERTEBRATA (beskičmenjaci)

3.2.0. Podcarstvo: METAZOA ( višećelijske životinje)

3.2.1. Koljeno : Spongia (Spužve)

Susrećemo prelazni tip varenja, odnosno dio varenja se obavlja u specijaliziranim

organelama, a dio u tjelesnoj duplji. Tijelo im se sastoji od tjelesnog zida koji sadrži

mnogobrojne otvore - pore i zatvara unutrašnju duplju nazvanu spongocel. Voda ulazi kroz

mnogobrojne pore u spongocel, a izlazi kroz otvor oskulum. Tjelesni zid je izgrađen od dva

sloja - spoljašnjeg ektoderma i unutrašnjeg endoderma, između kojih se nalazi sloj nećelijske

mezogleje. Endoderm oblaže spongocel i sadrži ćelije hoanocite (ćelije sa bičevima).

Hoanocite zahvataju čestice hrane, dospjele vodom, a zatim one prelaze u ameboidne ćelije

gdje se vare. Ameboidne ćelije se nalaze u mezogleji i osim što vare hranu, one mogu da

obrazuju skelet, da daju boju spužvama tako što se ispunjavaju pigmentom ili da obrazuju

polne ćelije.

Slika 3. Građa spužvi

3.2.2. Koljeno: Colenterata (Žarnjaci)

Hrana im ulazi kroz usni otvor okružen pipcima – tentakulama.

Varenje se obavlja u dvije faze:

– Prva faza (vanćelijsko) - u gastrovaskularnoj duplji enzimima koje luče ćelije

endoderma

– Druga faza (unutarćelijsko) - polusvarene čestice se unose endocitozom u

ćelije endoderma i vare u hranljivim vakuolama

Nesvareni dijelovi hrane izbacuju se kroz usni otvor.

Slika 4. Prikaz organa za varenje kod žarnjaka

3.2.3. Koljeno: Gliste – Plathyelmintes (Plošnjaci), Nemmatoda (Oblići), Annelida

(Kolutićavci)

Kod glista susrećemo evolucijski napredak – diferencijacija probavne cijevi.

Plathyelmintes (Plošnjaci)

Crijevo im je bez analnog otvora. Ulaz i izlaz preko usta, to onemogućava stvaranje

regiona specijalizovanih ćelija za pojedine funkcije u crijevu. Crijevo je oivičeno

jednoslojnim endodermalnim ćelijama (gastrodermis), u njima se odvijaju proces varenja i

apsorpcije. Djelimično vanćelijsko varenje se vrši pomoću enzima koji se luče u ždrijelu ili iz

gastrodermalnih ćelija. Polusvarena hrana se fagocitira endodermalnim ćelijama, gdje se

dovršava varenje.

Nemmatoda ( Oblići )

Pseudocelom – prvi put se u živom svijetu javlja nova tjelesna duplja i analni otvor.

Crijevo je manje-više prava cijev. Počinje usnim otvorom u sredini prednjeg kraja tijela, a

završava se pukotinastim analnim otvorom blizu zadnjeg kraja tijela.

Slika 5. Prikaz organa za varenje kod oblića

Annelida ( Kolutićavci )

Sistem za varenje je prava cijev koja počinje usnim otvorom na prostomijumu. Usna

duplja se nastavlja na mišićno ždrijelo, koje se produžuje u modifikovani jednjak, na čijem se

prednjem dijelu uočava volja. Jednjak se nastavlja u želudac u kome se obavlja obrada hrane,

priprema za varenje i apsorpcija hranljivih materija. Kod većine srednje crijevo sa dorzalne

strane posjeduje ulegnuće ili brazdu koja se naziva typhlosolis. Crijevni epitel je trepljast i

često se ćelije crijevnog epitela nalaze u simbiozi sa nekim fotosintetskim protozoama.

Slika 6. Prikaz unutrašnjih organa kolutićavca

3.2.4. Koljeno: Arthropoda ( Zglavkari )

Probavni sistem im se sastoji od prednjeg, srednjeg i zadnjeg crijeva. Prednje

crijevo većinom sadrži usta, jednjak, volju i želudac, a srednje i zadnje crijevo je ravno.

Zadnje crijevo završava crijevnim otvorom.

3.2.5. Koljeno: Mollusca (Mekušci)

Probavni sistem započinje u ustima. U usnoj se šupljini nalazi trenica ili radula -

hitinska membrana s brojnim zubićima. Ona služi za usitnjavanje hrane. Usitnjena hrana

dolazi preko ždrijela i jednjaka u želudac. Na želudac se nastavlja crijevo uz koje je vezana

probavna žlijezda. Crijevo završava crijevnim otvorom. Hranjive tvari preuzima krv i raznosi

ih po tijelu, a neprobavljene tvari izlučuju se kroz crijevni otvor.

Slika 7. Prikaz rasporeda organa kod mekušaca

3.2.6. Koljeno: Echinodermata ( Bodljokošci )

Na njihovom tijelu razlikuje se usna strana, u čijem se centru nalazi usni otvor i

nasuprot njoj, strana na kojoj se nalazi analni otvor. Crijevo je kesastog oblika kod zvijezda i

zmijača, a izuvijano kod ježeva. Zvijezde izbacuju želudac na žrtvu i počinju da vare van

svog tijela. Morski ježevi imaju poseban sistem za “žvakanje” – Aristotelovu lampu.

Slika 8. Prikaz organa kod bodljokošaca

3.2. Carstvo: ANIMALIA ( ŽIVOTINJE ) – VERTEBRATA (KIČMENJACI)

Koljeno: Hordata ( Hordati )

3.2.7. Nadrazred: Pisces ( Ribe )

Varenje započinje ustima. Jezik je slabo pokretan i on je sluzav bez mišića. Kod

šaranki na zadnjem dijelu škržnog kostura nalaze se ždrijelni zubi. Ribe većinom usisavaju

svoju hranu. Ždrijelo izlučuje sluz pa kad se naglo otvore usta, izazovu usisavanje plijena.

Pomoću mukozne sekrecije hrana prolazi kroz ždrijelo. Jednjak je kratak. Želudac nije jasno

odijeljen na kardijačni i pilorićki dio. Oko duodenuma se nalaze vratarnićki (pilorićki)

privjesci koji povećavaju prehrambenu sposobnost crijeva. Crijevo je dugačko. Javlja se

čeljust sa zubima. Zubi su okrenuti prema nazad i uglavnom služe za pridržavanje hrane.

Većina riba je karnivorna. Ribe ne mogu žvakati hranu jer bi im to blokiralo protok vode kroz

škrge. Zubi na čeljusti i na nepcu služe za pridržavanje pljena.Za mehaničku razgradnju hrane

služe ždrijelni zubi. Ima i malo herbivornih riba, ribe koje se hrane detritusom, omnivorne,

koje se hrane suspenzijom pa i paraziti koji sišu tjelesnu tekućinu drugih riba.

Crijevo koje se nastavlja na želudac je u karnivora kratko, a u herbivora dugo. U

većini slučajava hrana se ne razgrađuje u želucu pomoću enzima nego se razgradnja i

apsorpcija događa u crijevu. U pilorićkim nastavcima se nalaze enzimi i oni imaju glavnu

ulogu u apsorpciji masti. Tiflozolis povećava površinu crijevnog epitela kako bi se povećala

površina apsorpcije hrane.

Slika 9. Prikaz rasporeda organa za kod riba

3.2.8. Razred: Amphibia ( Vodozemci )

Sistem za varenje vodozemaca počinje prostranom usnom dupljom na kojoj se

razlikuju:

unutrašnji nosni otvori (hoane)

jezik koji polazi sa prednjeg dijela usne duplje i njegov zadnji dio je slobodan za

izbacivanje i hvatanje plijena;

epitel, koji je u jednom dijelu trepljast, a u drugim sadrži čulne ćelije i sluzne žlijezde

Usna duplja se nastavlja na ždrijelo koje je u vezi sa:

disajnim putevima preko otvora (glottis)

srednjim uhom preko otvora Eustahijevih tuba

vokalnim kesama kod mužjaka, preko otvora kroz koje prolazi vazduh do njih.

Od ždrijela do želuca pruža se kratak jednjak, koji na oba kraja ima mišiće sfinktere. Njegova

sluzokoža je bogata mukoznim ćelijama čiji sekret olakšava prolazak hrane kroz jednjak.

Jednjak se nastavlja na želudac koji je pomjeren više u lijevu stranu. Zadnje crijevo čine tanko

i debelo crijevo. Prednji dio tankog crijeva je duodenum i u njega se izlivaju izvodni kanali

jetre i pankreasa. Debelo crijevo je kratko i pruža se do kloake. Kloaka je zadnji dio crijeva u

koji se izlivaju urinarni i genitalni kanali.

Slika 10. Prikaz organa za varenje kod žaba

3.3.8. Razred: Reptilia ( Gmizavci )

Sistem za varenje je građen od:

usne duplje u kojoj se nalaze: jezik, zubi (koji se obnavljaju tokom čitavog života),

veliki broj viličnih žlijezda (nalaze se ispod gornje i donje usne)

ždrijelo

jednjak

želudac

crijevo

kloaka.

Uglavnom su mesožderi koji love iz zasjede, dok su pojedine kornjače i gušteri

biljojedi. Crijevo biljojeda je duže, podjeljeno je u nabore. Hrana kroz njega prolazi sporo, a

celulozu razgrađuju bakterije. Pošto ne održavaju stalnu tjelesnu temperaturu iz metaboličkih

procesa, ne zahtjevaju mnogo hrane. Tako je jedan miš dovoljan zmiji za održavanje života

kroz više sedmica.

Slika 11. Prikaz građe unutrašnjih organa krokodila

3.3.9. Razred: PTICE ( Aves )

Probavni sistem počinje usnom šupljinom koja se nalazi u kljunu. Oblik kljuna je

raznolik i obično zavisi od ishrane. Hrana iz usne šupljine ulazi u jednjak koji kod mnogih

ptica ima proširenje koje se naziva volja. U volji dolazi do omekšavanja hrane i to posebice

kod onih ptica koje se hrane zrnevljem. Dugi jednjak prelazi u žlijezdani predželudac u kom

se obavlja enzimska razgradnja hrane. Zatim se nastavlja mišićni želudac koji je sa unutrašnje

strane presvučen debelom, čvrstom prevlakom. U njemu se često nalaze kamenčići koji

pomažu mišićima tokom usitnjavanja hrane. Deblje želučane zidove obično imaju ptice koje

uzimaju hranu biljnog porijekla. Hrana iz mišićnog želuca ulazi u dvanaestopalačno crijevo,

zatim tanko i debelo c rijev o , a neiskorišteni ostaci napuštaju tijelo kroz analni otvor.

Kod ptica grabljivica je želudac tanjih zidova, s obzirom da je mesna hrana lakše probavljiva.

Ove ptice sve ostatke izbacuju u obliku gvala sličnih čepovima kroz usnu šupljinu,

odnosno kljun. Sadržaj gvale čine uglavnom kosti, dlake i perje.

Slika 12. Prikaz organa za varenje kod ptica

3.3.10. Klasa: Mammalia ( Sisari )

Razlikujemo mesojede i biljojede.

Crijeva mesojeda su kraća i kroz njih hrana brže prolazi.

Biljojedi (tzv. preživari) vare  biljnu hranu tako što je najprije progutaju i omekšaju u

prednjem dijelu želuca, nakon čega povrate nedovoljno svarenu masu nazad u usta i

ponovo je žvaću. Proces ponovljenog žvakanja radi dodatnog usitnjavanja hrane se

naziva preživanje. Želudac preživara se sastoji od četiri

komore: burag, mrežavac, listavac i sirište. (Sl.13)

Slika 13. Prikaz želuca preživara

U buragu i sirištu preživara nalaze se milioni mikroorganizama koji pomažu pri

varenju hrane. U ustima se žvakanjem vrši usitnjavanje dijelova hrane, čime se povećava

površina na koju će dalje dijelovati mikroorganizmi i njihovi enzimi. Prilikom žvakanja dolazi

do lučenja pljuvačnih žlijezda koje produkuju veliku količinu pljuvačke. Iz usta hrana putem

jednjaka dolazi do buraga i mrežavca gdje dolazi do formiranja dva sloja materijala. Sloj

krupnijeg materijala se sabija i periodičnim kontrakcijama buraga vraća u usnu duplju na

preživanje nakon čega se ponovo guta. Sloj usitnjenog materijala prolazi kroz proces

mikrobiološke fermentacije kojom se vlakna, posebno celuloza i hemiceluloza razlažu

na masne kiseline koje su primarni izvor energije za preživare. U buragu nastaje velika

količina gasova, među kojima i visokoenergetski metan. Burag i mrežavac su u osnovi jedan

dio, ali sa različitim funkcijama.

Mrežavac određuje da li sadržaj treba da bude vraćen na preživanje ili gurnut u

listavac.

Listavac je karakterističan po velikom broju listastih režnjeva, koji obezbeđuju

veliku apsorpcionu površinu. U njemu se vrši apsorpcija vode, masnih kiselina, fosfora i

natrijuma. Sirište je žlijezdani dio želuca. U njemu dolazi do sekrecije hlorovodonične

kiseline i enzima koji služe za varenje proteina i ugljikohidrata. Iz želuca djelimično svarena

hrana dolazi do tankog crijeva, gdje se miješa sa žuči, pankreasnim sokom i crijevnim sokom.

Dolazi do varenja preostalih ugljikohidrata, proteina i masti, kao i do apsorpcije istih, zajedno

sa mineralnim materijama. Nakon tankog, hrana prelazi u debelo crijevo, gdje se vrši

resorpcija vode i formiranje izmeta.

4. ČOVJEK – SISTEM ORGANA ZA VARENJE

Sistem organa za varenje (digestivni sistem ili crijevni sistem) se sastoji iz niza

uzastopnih dijelova u kojima se odvijaju pojedine faze varenja i apsorpcije.

Crijevo je pričvršćeno za tjelesni zid trbušnom maramicom – mezenterom.

Crijevni kanal sačinjavaju:

- usna duplja;

- ždrijelo;

- jednjak;

- želudac;

- tanko crijevo;

- debelo crijevo;

- analni otvor (rektum)

Slika 14. Prikaz organa za varenje kod čovjeka

Usna duplja (Cavitas oris) ima funkciju primanja hrane.

U usnoj duplji se nalaze pomoćni organi za varenje:

- zubi,

- jezik,

- pljuvačne žlijezde,

- krajnici

Usna duplja se nastavlja na ždrijelo koje prelazi u jednjak i preko pukotinastog otvora je u

vezi sa dušnikom, preko Eustahijeve tube sa srednjim uhom i preko unutrašnjih nosnih otvora

(hoana) sa nosnom dupljom.

Jednjak (Oesophagus) je mišićna cijev koja sprovodi hranu do želuca.

Želudac (Ventriculus S. Gaster) predstavlja prošireni dio crijeva u kome se hrana

nagomilava i započinje varenje da bi se zatim postepeno propuštala u crijevo.

Na želucu se razlikuju dva dijela:

- kardijalni (dio gdje jednjak prelazi u želudac)

- pilorični (graniči se sa crijevom)

Želudačne žlijezde stvaraju hlorovodoničnu kiselinu i enzim pepsin koji započinje varenje

bjelančevina. Najvažnija faza procesa varenja odvija se u crijevu u kome se vrši i apsorpcija

svarenih hranljivih materija. U vezi sa tim dolazi do povećanja njegove površine na različite

načine, ono je manje ili više izduženo i obrazuju se sitni izraštaji koji su označeni kao crijevne

resice. Nakon što se hrana u želucu djelimično razloži i pretvori u kiselu kašu, ona je spremna

za sljedeću fazu u procesu probave. Kaša izlazi kroz jedan uzani ispust na dnu želuca u prvi

dio tankog crijeva, koji se naziva dvanaestopalačno crijevo. Kada ćelije, koje oblažu zid

dvanaestopalačnog crijeva, stimulišu kiseline i masnoće iz kaše, one proizvode nekoliko

hormona, od kojih neki krvlju putuju do ostala tri bitna organa u procesu probave – žućne

kese, jetre i pankreasa.

Naše tanko crijevo (intestinum tenue) je dio digestivnog trakta koji je povezan sa želucom i

debelim crijevom. Ono je elastično, mehko crijevo od mišića i mukozne membrane, koje je

čvrsto uvijeno i smješteno u donji dio stomaka.

Slika15. Građa crijevne resice

Početni dio crijeva je dvanaestopalačno crijevo (duodenum) u koji se ulivaju odvodi jetre i

pankreasa, i pričvršćen je za abdomen pomoću trbušne maramice.

U zidu tankog crijeva nalaze se žlijezde koje luče velike količine sluzi i enzime. Sluz kao

omotač štiti crijevnu sluzokožu od dejstva enzima.Oko 90% hrane koju jedemo apsorbuje se u

krvotok iz tankog crijeva. Čim hrana uđe u tanko crijevo, kružni mišići se prvo kontrahuju i

dijele crijevo na segmente. Drugi mišići između ovih segmenata se također kontrahuju,

praveći manje segmente, a prva grupa mišića se opušta. Istovremeno se dužni mišići

naizmjenično kontrahuju i opuštaju. Zbog toga se kaša potpuno miješa sa probavnim

sokovima u tankom crijevu. Ova mješavina se potiskuje kroz tanko crijevo pomoću

peristaltike, talasima kontrakcije.

Debelo crijevo (Intestinum crassum)

Kada ostatak hrane dođe u debelo crijevo većina korisnih hranjivih materija je već

apsorbovana. Ono što je ostalo mora da se eliminiše. Taj ostatak ulazi u debelo crijevo gdje se

odvija završni stadijum, varenje. Debelo crijevo je dugo oko 2 m i široko 6,5 cm. Do debelog

crijeva dospijeva nesvareni dio hrane, voda i soli. U njemu se nalazi mnoštvo bakterija koje

imaju spospobnost sinteze vitamina koje organizam apsorbuje. U debelom crijevu se vrši

apsorpcija vode i soli i prikupljanje nesvarenih ostataka prije njihovog izbacivanja.

Debelo crijevo se sastoji iz tri dijela:

- slijepo crijevo (cecum)

- kolona (colon)

- zadnjeg ili čmarnog crijeva (rectum)

Slika 16. Prikaz građe debelog crijeva

Ovaj dio digestivnog trakta počinje od ileocekalnog otvora, na kome se nalazi zalizak koji

spriječava vraćanje sadržaja iz debelog u tanko crijevo. Slijepo crijevo je slijepo zatvoreno na

svom donjem dijelu i odatle potiče njegov naziv. Od njega se naniže spušta crvuljak (sppendix

vermiformis). Kod većine kičmenjaka u završni dio crijeva izlijevaju se odvodi bubrega i

polnog sistema. Taj dio crijeva je pravo crijevo i završava analnim otvorom.

4.1 ŽLIJEZDE PROBAVNOG TRAKTA

4.1.1. Hepar – Jetra

To je najveća žlijezda u organizmu kičmenjaka, teška je oko 1,4 kg kod odrasle

osobe i predstavlja hemijsku fabriku.Jetrin sekret je žuč koja se sakuplja u žučnoj kesi

kruškastog oblika, a odatle kroz žučni kanal izliva u duodenum. Žuč je tečnost žućkasto -

zelene boje koja se uglavnom sastoji od vode i holesterola, žučnih soli i žučnih kiselina,

pigmenata i viška holesterola, koje ona čisti iz našeg tijela. Ne sadrži enzime, ali omogućava

varenje masti tako što vrši njihovu emulziju (razbija ih na sitne kapljice). Hormon,

holecistokinin skuplja žučnu kesu i tako potiskuje žuč kroz žučni kanal u dvanaestopalačno

crijevo, gdje se ona miješa sa kašom. Kada nema kaše, jedan zalistak u žučnom kanalu, koji

se naziva Odijev sfinkter, ostaje zatvoren i žuč ostaje u žučnoj kesi. Ljudskom tijelu je žuč

potrebna da bi svarila masnoće. Bez nje, masnoće bi jednostavno prošle kroz naša crijeva i

izbacile bi se na drugom kraju. Jetra proizvodi otprilike jednu litru žuči dnevno i ta tečnost

neprestano curi u žučnu kesu, koja je previše mala da bi mogla da zadrži toliko tečnosti. Jaka,

ljepljiva tečnost, koja ostaje, se čuva na sličan način kao što želudac zadržava hranu -

naborani zidovi ili nabori, koji se nalaze na unutrašnjem zidu žučne kese, se šire kada se žuč

nagomila.

Slika 17. Prikaz jetre

Pored toga jetra obavlja još niz

značajnih funkcija:

- u njoj se glukoza pretvara u glikogen;

- predstavlja skladište vitamina i gvožda;

- transformiše otrovne materije u neotrovne (sva krv iz crijeva prvo prolazi kroz jetru pa

zatim ulazi u opšti krvotok) .

4.1.2. Pankreas ( Gušterača )

Pankreas (gušterača) leži u krivini dvanaestopalačnog crijeva, iza donjeg dijela

želuca.

Ima dvije funkcije:

- Luči pankreasni sok u kome su snažni enzimi u neaktivnom stanju (tripsinogen,

himotripsinogen) koji su potrebni za razlaganje ugljikohidrata, proteina i masnoća, a

aktiviraju se kada dospiju u duodenum (postaju aktivni tripsin i himotripsin).

- Kontroliše nivo šećera u krvi.

Slika 18. Prikaz gušterače

Pankreas počinje da proizvodi svoje sokove čim hrana dospije u usta.

Dvanaestopalačno crijevo u krv luči dva hormona koja djeluju na pankreas:

- Sekretin

- Pankeozimin

Pankreasni sok ima pet enzima, od kojih tri dovršavaju probavu proteina, koja počinje u

želucu. Ostali su amilaza - razgrađuje ugljikohidrate i lipaza - jedini enzim koji razgrađuje

masti u tijelu. Lipaza djeluje na sićušne kapljice masti koje je pripremila žuč i čuva se u

žučnoj kesi.

4.1.3. Glandulae salivariae (Pljuvačne žlijezde)

Pljuvačne žlijezde (lat. glandulae salivariae) su probavne žlijezde koje se nalaze

oko usne šupljine i ždrijela. One proizvode pljuvačku (saliva) te ju izlučuju u usta. Pljuvačka

se u usnoj šupljini konstantno izlučuje u manjim količinama kako bi šupljina ostala vlažna;

kada jedemo izlučuje se u većim količinama kako bi olakšale dalji transport i započele

hemijsku probavu hrane.

U usnoj šupljini većine sisara postoje tri velike žlijezde:

Zaušna žlijezda (lat. Glandula parotis ili parotidna žlijezda) - nalazi se ispod i ispred

uške, te parotidnim kanalom odvodi pljuvačku u usta s gornje strane

Podjezična žlijezda (Sublingvalna žlijezda) - nalazi se ispod jezika a djeluje s donje

strane usta

Podvilična žlijezda (Submandibularna žlijezda) - je žlijezda ispod donje vilice,

izlučuje putem izvodnog kanala na dnu usne šupljine

Slika 19. Prikaz rasporeda pljuvačnih žlijezda

5. ZAKLJUČAK:

- Ishrana je proces unošenja hrane u organizam

- Hrana je bilo koja tvar koja doprinosi očuvanju homeostaze organizma

- Razlikujemo 2 tipa ishrane: endogena i egzogena

- Probava je proces prerade hrane i vode

- Evolucijom organizama , specjalizirani organi za varenje su se djelimično ili skroz mijenjali

- Protozoa, Colenterata hranjiva vakuola, Spongia ameboidne ćelije, Plathelmintes,

Nematode, Annelide pseudocelom i probavno crijevo, Mollusca radula

- Arthropode crijevo se diferencira u prednje, srednje i zadnje, dok je kod Echinodermata

kesastog oblika, a kod Reptilia sa naborima

- Pisces želudac im nije jasno odvojen, a hranu usisavaju

- Amphibia Javlja se kloaka, dok Aves pored kloake posjeduju i kljun

- Mammalia Pojava buraga, mrežavca, listavca i sirišta

- Želudac čovjeka ima 2 dijela: kardijalni (gdje jednjak ulazi u želudac) i pilorični (graniči sa

crijevom), crijevo se diferencira u dvanaestopalačno, tanko i debelo

- Jetrin sekret je žuč – vrši emulziju masti

- Pankreas luči pankreasni sok u kojem se luče enzimi u neaktivnom stanju

Razlikujemo 2 enzima pankreasa: sekretin i pankeozimin

- Pljuvačne žlijezde luče sekret koji sadrži enzime

- Kada jedemo sekret se izlučuje u većim količinama kako bi olakšao dalji transport i

omogućio početak hemijske probave hrane

6. LITERATURA

- Biologija za 1. razred gimnazije - (Sofradžija, Šoljanin, Hadžiselimović, Sarajevo, 2007.)

- Biologija za 3. Razred gimnazije - (Međedović, Hadžiselimović, Maslić, Sarajevo, 2006.)

- Matoničkin, organski sustavi – probavni sustav

- http://www.bionet-skola.com/w/Crevni_sistem_ki%C4%8Dmenjaka(preuzeto: 18.01.2014.)

- http://www.biologija.rs/crevni_sistem.html(preuzeto: 20.01.2014.)

- https://hr.wikipedia.org/wiki/Glavna_stranica(preuzeto: 22.01.2014.)