MAYIS 1987

·, '·

··ı:İ.K :ÔöNEM: tsLMı: ırtn5r1.l'RtJ'NDE PLAsTtK SANATLARlN YEıtt, öNEMi' VE TASVlR YASAGI DtJŞtlNCEst .

Doç. Dr. Yükse~ BİNGÖL

Bir. sanat eserinin ortaya çıkmasında ·ve biçiınlenınesinde etkili olan ~irçok fak­tör vardır. Bunlar ·, din!' inançlar, toplum düzeni, fiziki çevre, iklim, ~osyal-psiko­

. lojlk çevre ve ekonomi olarak şıralanabllir. Bu faktörlerin sanat eserinin oluııu- ·

mundald etldler ayn ayn ~inceleme konusudur.

Ülkemizde plastik' sanatıann Batı tarzında gel~meyi§i?-i !slaJ!li · inançlara bağ-­layanlar çoğ'unl.Wrtadır. Kur'an'ın canlı . varlıkların tasvirini yasak ettiğ-i, bu se·

_ bepten de !sla.m sanatında re.:ılm ve heykelin gelişemediğ'i fikri hala devam eden y~ v~~ yay~ -:h"ır dü~üncedir. Ge rçekte bu kutsal kitapta bahls konusu edilen _ ayetler putperestliğ'i yasak etmektedir. Bundan da sanatçıların figürlü ve neşnel . ~on.ulan ele alma9Jklan anlamı çık~rılmaktadır.

Sanat ese~lerinin ortaya çılana.Sında ve. biçiınlenınesinde. en büyÜk faktör diİı. . clmuııtur. Abidevt Mısır sanatını yaratan duygunun te~elini · din! inançlar · oluştu- . rur. Zengin Buda sanatı · ve· kültürünü . yaratan da Budizm inancıdır. Hatta mo: dern sanatın öncülerinden Picasso'yu etkileyen "neger•• heykelleri de din! · duygu. lıırla biçiınlenıniştir. tmmçiarın · sosyal ve kültiirel hayatımızdıJti. yeri ve· önemi tartışı1~ayacak ıtadar bUyll_!{ ve muesslrdir. -- ·

!slfi.m'da· tasvir yasağı ,_kQnusu ile Thomas W· Arnold, Arthur U . . Pipe, L . Massignon, Titus Biırchard, ' H. Ritter, A.J. Wensinck, K.A.C. c~eswell, R.": Ettin­ghausen; R. Paret, E. Kübnel ve D.T. Rice gibi Batıh bilim adamlan ilgilenınişler­dlr.l ~~mizde pHi:stik sanat eğ-itiminin yaygınlaııması, sana~everlerin ve bilim

(1) İlilam'da ~esim yasağı ·- (k~nusu) üzerine araııtırnia yapan bazı yabancı bilim · ~adamlan :• · -=-

Thomas W: Arnold, :ı;>ainting is Islam, Okford -1~28, s. 8-13, .ı\,rthur U. ·Pope, A . _Şurvey of Persian_ ~t, m, Oxford -University Press 1939, S. i907-10, L .. Massigİıon, . Les m~thodes realisatiön artlstique des peiıples de l'Isl4m . ' . in: .Syria, Bd. _2, 1921 _ (S .. ~7-53)., Titus Burckhart, The Spirit of Islamic _Art, in: The Islaıriic Quarterly, Bd. 1, 1954 (S. 212-18), H. Ritter, Das M:eer der Seele, Leiden_ 1955, S. 439 f., A.J. Wensinck, Şilra, in: Enzyklopadle des Islam, IV, 1934 (~. 607-9, .Mit Llteraturangaben), K.A.C: Creswell, ·Early · Muslim Architecture, Second Editlon, Vol. I , Oxford 1969, s. 22 f., 410, Ettinghausen, R., Arab Painting, Skira 1962, ·Arabiscne Malerei, Geneve 1962 Rudi Paret Textbelege ~ islamischen· Bilderverbot~ (~as Werk des KÜnstİer s, FestsC.:

279 '~·----

· SAYI 289 . YIL XXV

adamları.ınıZı.n çoğalmaStyla :tsıa.in•da. tasvir konusu bizde de ' tartışılmaya başlan­mıştır. Bu konuda en_ derli topl_!:ı ve kapsamlı ya.ym sayııl M. şevket İpŞi.roğ~u·nun; eseridir. Osman Kesltioğlu, Osman Şekercioğlu, Günsel Renda, Rüçhan Arık, !.H. Baltacıoğlu da. konuyla. yakından ilgilenen bilim' . ada.mla.rım.ızdır.2_ Son olarak Gü­ner !nal. ve Fikret ÖZkaya.'nm. ekipleriyle hazırladıklan "İslAm Resim Sanatı" adlı TRT'de .. 3 Aralık 19.86-7 Ocak 19S7 tarihleri arasında- gösteı:ilen dört di.zilik ya~ da bu konuda !:?k değerli bir 'ç'alışmadır. Kıymetli bilim adamla.rının değerli çalı'§· maurna. ra~en !s~ sa.r:ıatının tam a.n.la.şılamadığı, görüşlerin geniş kitlelere yeterince . yayılamadığı gö~ündeyim. _ · ·

ReSim ve heykelin yasak olduğu düşüncesi, daha. çok hadisier ve rivay~tler­le yaygınl~tır; Hadis -ve rivayetlerin etkisiyle her ne. kadar sünnilerde resim yapmaktan bir çekinme varsa ·da., şitler çok resim yapmışlardır. Fatimiler Mısır'­

. daki sanatkiü'lara. önemli ~ler vererek, konus\i canlı va.ı:lıklar Qla.n resimler yap­tırmışlardır. Yasak inancına rağmen · XI. yy. dan sonra !spany~'da, K~ Afri­ka.' da, XIV. yy. dan sonra. Mısır ve Anadolu'da çok bol ve iyi resipller yapılmıştır.

Müslüman sanatçıların resim ve heyktıl yapmaktan· biraz . çekint:Wtleri, bu sebeple de resmin teknik ve estetik , yönden dekoratif bir mahiyette geliştlgi söylenmek­tedir} Saraylarda dekora.~ amaçlı olarak yapılmış olan resiriılerin orijiılaıinden çok qZl günümüze kadar kalabilıniştir. Sayılan bir ' hayli kabarik olan minyatUr­ler ~;. -ıi~t ve. arabesk sana~-- yanı şifB;_ -~ita}?ı- s.ifslem~k, ]töıiüyu ·anlaşılır ha­.le ge~irmek için yapılmıştır. Eski Yuııa:nca'dan terCüme edilen bllim · eierıerıiıde ve te~ kitaplarda da çok sayıda resimler yapılmıŞ~!~'· Fizik . v~ tıp kitaplannı resimsiz anlamak çok gUç oluyordu. Ayrıca . son yıllarda yapılan 'ar.keolojik kazılar­la ortaya çıkanlan işiamın ilk yıllanna ait sanat eserleri, saraylardaki duvar Fesimieri ·ve bol resimli eşyalar o dönemlerde çok sayıcllı. resim yapıldığına ·ve re­sim yasağından etkileniimediğine . dair canlı belgelerdir. Konuya biraz daha ışık

hrift Hubert Schrade,· Stuttgart 1960, -S. 36-48); -=-Diı.s isla.mische BUderverbot und die Schia (Festschrltt Werner Caskel, Leiden ' 1968, S.· 224.-238), dazu Nachtrag Zeitschrift der Deutschen :M:orgenıaeı:i.dischen Gesellscha.ft 120, 1970,

. s. 271-273, -Das islamisene BUderverbot und Schia, mit Na.chtrag, Zeitschrift · der De u tsehen Morgenlaendischen Gesellschaft 120,; -Das islamische · Bil­dervebot, (Das Orientteppich-Seminar, Heft 8,) · 1975. Ernst Kühnel, Kun~ iınd ' Kultur de_r Arabischen Weıt, Berlin 1922, -Doğu !slilm Memleketlerinde Minyatür (Tercüme, Suut Kemal Yetkin ·M. özgü, Ankara 1960. D.T. Rice, Isla.mic Painting, London··1915, Islamic Art. London 1965; Isla.mic F'ainting A Survey, ' Edinbiırg at Unicersity Press, 1971. ·

(2) M.- Ş~vket İpşiroğlu, İslamda ·Resim Yasağı ve Sonuçlan, !stanbul 1973, Os­man Kesikoğlu, · !sl.Am.da Tasvir ve Minyatürler, İla..hiyat Fakültesi Dergisi, Cilt lX, 196, .1961.

(S)

280

Osman Şekercioğlu, İslam'da Resim ve Heykelin Yeri, İstanbul ' 1947. Gü.İısel Renda, BatıWaşma Dönemin~e Türk Resim Sanatı 1700-1850, Ankara, 1977. . . . Ank,: Batılılaşma Dönemi •Anadolu Tasvir Sa.İıatı, Ankara, t.H. Baltacıoğlu, Türk PlAstik Sanatlıtn, .Ankara, . 1971. E. ' ~illmel, Doğu Memleketlerinde Minyatür, s. · ş:·-

1976.

(20)

' --

.SAYI 289 Y. BİNGÖL yn., XXV

\ tutabllınek -Için, !slAmın resme .. karşı tutumunu, Kur'an'daki ayetlerden, Hz. Mu· bammed'in hadislerinden ve !slti.m bilginle.rinin tersirlerinden ııai-eketle incelemekte · fayda vardır.

İslAm dint, özüyle, ibadet §ekliyle sade ve yalın bir dindir. !nanç temeu.ııi .. tek tanncılılc (monoteizm) oluşturur. !badet şekli de dolaysız ve kesin olarak sade bir 'biçimde, !slti.m'm farzlan olarak ~lirlenmiştir. !slti.m'da · yalnız Allah'a tapni.a vardir. .Mitolojik konular, ~sanel~ ve buriı.feler yoktur. !badet §eklinde sadelik ve ·demokrasi vardır. Ne seçilmiş kimseler ne de imtiyazı~· kimseler var• dır, ibadetlerde bir nevi rehberlik sayılan Unaniıık görevini her tnümiıı yüıiltebllir, ·

Kur'an'da resim yapmayı yasaklayan kesin bir emir yoktur. Kur•an•m birçok bölümünde putlardan ve onların 8.nıamsızlıklarından bahsedilmektedir; putların kut­sal olamıyacağı müminlerin ·onlara inanmamalan ve onları yoJı:etmeleri ö~tlenir.

Putlara karşı açılan sava§ _bütün tek tanrılı dinlerde vardır.:4 !srail OtuJ.Ian MısJ!'a göç ettiklertiıde, .· Mısı.i-;daki insanların putlara taptıklarını görürler ve d~r­ler ki, ''Ey Müsa.! onlar~ ta.nrılaİ1 gibi bize de bir t.ann yap" Müsti.: ''Dog-rusu siz bıigisiz-bir ' rnilletsinlz, bunlar yol!: oıac.akla.r-ve-·i§ıedikleti boşiı. gidecektir." Sizi lllemiere Üstün kı1.nuş olan Allah'tan başka bir t.ann mı arayacağıin ?'' .ders. MQsti.'. nın ötütlerine-rağmen, onun olmadığı bir zamanda altİndan bir boğa heykeli yapa­rak ona taparlar ve MQsll: geldiğinde heykeli kırarak suya atarlar.6

tbra.hiriı, babasına ;e milletine: "Bu tapınıp durduğunuz heykeller nedir?" de­~- ·~Babal~ı onlara _ ttipar b~duk" demiŞlerdi. !br8.bini : "And olsun· ki sizler de babalarınız da apaçık bir sapkınlık içindesiniz." deyince: "Sen bize ger­çeği mi getirdin yoksa, şa.kli. mı ·ediyorsun?" derler. · O da şöyle der : ''Hayır; Rab­biniz göklerin ve yerin Rabbidir ki onları O yaratmıştır, Ben de buna şahltlik eden­lerde~;~ ~-"~·a yemin ederim ki, siz ayİıldıkt.an-~sonra, putlanmza bir ~~~ . kuracağım.~!- H_epsini para.m.par~,._edip, iÇterinden~·büyüğünü ona-ba§V'Ul'suiılar diye sağtam bıraktı."' Müsfi.;, ·~en sizle.re Rabb'inlzden bk Ayet getirdim. Ben size çamurdan kuş gibi bir§ey yapıp ona üfleyeceğim, Allah'm izniyle . hemen kuş ola-

~ . ,. caktır ... "~ " ... ·Sen izni.mle, çariıurdan kuş gibi bir§ey yapıniş . ona üflemiııtın de Iznirole kuş olmuştu; ... "9 diye Kur'an-ı Kerim~de ·buyrulmaktadır. ·

Bu ayetlerden de ~aşıldığı . gibi, Kur' an. _da kuşun çamurdan yapılmasını mü­~ah· sa~tır. Heykel yapmak yasak olsaydı, böyle bir kuş heykelinin: yapılmasma e!bet ~üsade ~dilme~ A!lş.h~M1ls1l.'ya mucize. ol?-rak çamurdan . yaptıı kuşa üfle­meslni emretmi§ ve çamurdan. kuş heykeli üflen~rek 1 canlanmıııtır . . Can vermek, ... ' . '

(4} M.ş: İp§ir~tlu, !sl~da R~sim Yasağı .. S. l5.' (5) Kur'An~ı Kerim (ve Türkçe Anlamı, Meal). Diyanet ~leri Başkanlığı Yayın­

. lan, Ankara 1985, (Sure) :7 (Ayet) : 138, 139, 140. (6) · M.t. HWısein, Die Vargnügen· des Hofes und· Altagsleben (Eine ikonograap­

hische Untersuchung der Darstellungen in der Malerel der Farimidenz~t und · deren Wirkung aiıf die nachfolhgenden Epochen in Aegypten, Berlin 1981, S. 4.·

.{7} Kur'aı:i (Sure) : 21 A: 52~58. · · (8) Kur'an, S: 3 A: 49 (48,- 49).-{9) Kur'an, S: 5, A: 110 .

. (21) 2&1

SAY! 289 TÜRK KÜ L TURU YIL XXV

canlı o!arak yara.tmak ancak Allah'ın sıfatı~ ve ancak on~ emriyle · oli.ır, Bir maddeye biÇim vermenin (heykel yapmak) günah sayılmamı§, hatta te§Vik edil-

· riıiş - oldu~ bu ayetlerden anlaşılmş.ktadır. ·

Yahudllikte .putlara aÇılan sava§ !slamda. da devam. etmiştir. Sanat yapmak, (sanattald yaratıcılık) birşey yaratmak, ona can vermekle eş anlamda . düşünül­dütünden, Kur'an'daki bazı emirler doğİ'iı tefsir edilmemiştir kanaatindeyim. "Hiç yiı.ratan yaratmayana benzer mı? İbret almaz· .mısınız;• lO ayeti müminıert . put

. yapmaktan· ve ·onlara tapmaktan men etmek için quyrulmuş oİmaİıdır. "0, vareden, güzel · yaratan, yara~tıklarına !lekil veren, en güzel adlar kendisinin Ölan Allah'tır. Göklerde ve yerde olanlar O'nu tesbih ederler. o güçlüdür, 'Hakimdir."ıı "Sizi ya­i'?-tan o·~ur; kiminiz inkarcı kiminiz mü'miiıdir. Allali yaptı.lParınızı görendir." Göklerİ 've yeri gerektiği gibi yaratmıştı. Size şekil veimiş ve şeklinizi güzeİ yap­mıştır. :ı;>önü§ o•nadır.''l2

Bu ayetlerden gökyüzünün ve. yeryüzünün · güze~erini, insanların ve nesne­lerin mükemmelliğin i yaratanın ·Allah olduğu buyrulmUştur. -Kur'an'da bu güzel­ındere insanların dikkati çeltilerek onlardan ilham almaları, · Allah'ın sanatını kav­ramaları, onun üzerinde düşünmeleri ve o güzelliklerden ilham a:Imalan öğütıen- • me~edirn. -; . .

·- - · -- • • .. . 1

. futla):'ln bir tann oll!-mayacağını ve putlara · tapanların cezeiB:Ddırılacaklarını

da §u ayetlerden anlıyoruz: "Siz Allah'tan başka tabtıklarınız cehennemin yakı­

tısınız ; oraya gireceksiniz. E~er bunlar tann olsaydı ·cehenneme girmezlerdl; hepsi ~rada temelli kalacaktır."ı.ı "Ey inananlar. İçki, kumar, putlar ve fal oıiliı.rı şüplie­s!z şeytan ~i pis~e~dir, bunlardan kaçın ki sııadete eresiniz."lS.

Buraya kada~ zikredilen ayetlerde resim yapmayı yasaklayan bii- söz yoktur. Verilen öğü1;Ier putlardan sakınmayı ve onla~ tapınacak tann olamayacağını be-

. lirtmektedir . . ·Kur ' an' da yeryüzündeki ve gökteki güzellikler öğülmli§-ve jD.Sanlanıi ~ bu güzeliiklerden ilham almaları buyrulmU§hır,16

Hz. Muhammed'in H adlsleril :

Bazı ha.d.isleı: resim yapmayı yasaklarken, bazılan ~ sınırlı olar~ resim yap­maya m~sade eç!erler. ·~· Muhammed'in müminlere putların "gerçek" oimadığını ve onların kırılmasmı öğütıedi~ §U hadislerden ö~reniyoruz: Abdullah lbn-i Mesud · Mekke'nin fetih · günü Kaba'ye gidildi~de; Hz. Muhammed Kabe;iiin etrafının _putlarla dolu Ôlduğıı.İiu göriince, elinCieki d~ğnekle putlara vurarak: 'Hak geldi, ·ba­~ gitti, hel§.~ oldu. Hak geldi; halbuki (ölen batıl) ne icada ·ne de öleni diriltme-

(10) Kur'an, S: 16, A: 17. · (11 ) Kur•an, S: 59, ·A: 24-• . (12) Kur'an, · S: 64, A: 2, 3. (13) Bıiltacıoğlu, a.g.e., s. 56-57. (14) Kur•an, S: 21, ·A: 98, 99. (15) Kur•an, S: 5, A : 90. (16) Baltacıoğlu, a.g.e., s. 56.

282 (22)

SAYI '289 Y. BİNGÖL

ye muktedir de~dir'' buyurmuşlard.ıİ'.ı7 !bn-i Ab.bas; Mekke'nin fetih günü Kll.}?e'-, nin içu;de putlar olması !lolayısıyle Hz. Muhainmed·~ içeri. girİnedlğ:lni; blllui.ssa

~ İbrahim VE} ;!:smail Peygamberlerin suı:etı~rini de görilnce, (Hz. Muhammed): :'Allah · bunlan yapanlan Jı.elak etsin. Allah'a yemin · ederim ki, . bu putperestler. pek ·iyi ~l!illr}er ~: bu ilı;CPeygamber hiçbir zan:ıan erzalc~ı maksurnelerini böyle münltiil' şey- .

·lerle arcUnı.ş ve di~emiş de~dir." buyurdugun.u ve. Kabe'de nainaz kılmadı~ ri: vayet _e~er.ıs. · . .

·· . Bu ··hadislerden Hz. Muhammed tarafından putperestlig-e karşı savaş aÇııdıgı iı.nı~aktadır. Putlann ilk on,ay~. çı~i §öyle aı:i.Iati.hr. E>skiden sevilen · insan­ların ölüılce hatırlaninası ve hatıralannin canlı tutulmas~ · için heykeller yapıiİnış­tir. Zamanla bu heykeller tapılır hale.- gelmiştir. Bu hadislerde de · peygamber le$ putlıi§tınidıgma. Hz. ' Muhamİned•iİı · Çok kızdığı anlaşılmaktadır.I9 · Dig-er hadisler: Ebu Talha'ya atfen Hz. Muhammed: "İçmde kelb ve (canlı hayvan) so.reti' bulu:; nan eve (rahmet) melekler(i) girmez'• buyurmuştu.ı.o Ebu. Zür'a Ebu Hüreyre ile Medne~~e bir eve giderler ve Ebu HÜreyre evin üst katmda . bir ressamm · resiriı · ve suret yaptığını görmesi üzerine §Öyle der: Hz. Muhammed:' "Allah .. buyurmuş­tur ki: Benim yarattıgım· gibi yaratmaya savaşan ki§Uerden daha zalim kim -vardır?-·-·Haydi:oiDar (leizeti ve gıda ·hassası yerinde) · bir habbe yaratsınlar ve . . böyle bir· zerre vücude getirsinler."2ı . -buyurmuştur. Bu. hadi·s de resim ·. yapil)Ayı --deg-ıı, _can . (hayat) vermeyi· isteyenlerili kendileriDi Allah•a eş . koşmuş olacakları -sebebiylegüiıah i§leyeceklerlne i§aret - etmektedir. Resim yapmak,. can vermek de-

mek olmayaca~a· göre bu ~disler de resl.m yasağı olarak kabul· edilemez .. Buhari, İbn-i Ömer'den ri vayetle: ·.Hz. Muhammed: "Şu sQretıeti yapanlar. yok mu? İ.§te . onlar kıy~et güqüıide: Haydi yaptığınız şüretle!e can veriniz diye azab oluna.-caklardır." derF ·. ·. · ·

· Resim yapmayı yasaklayan· hadislerin · yanıiıda resim- yapmaya kısmen . de ol-;a müsade eden hadisler de,_vardır. ~-- ·

' - Buhart, Ay§~'Y~· atf oi~a.ıi· bir ~ haclist -§öYıe- nakleder: Ay§e~ ü.stünde b~yvan ~ resimleri J>ulun~ .·ufak bir yastık, bir şilte a4Jıış. Hz. Muhammed bunu görünce

igeriye gnmemiş: .. Ayşe Hz. ·Muhammed'in yüzünde beliren şiddet ve asabiyeti gö­$ce: ~'Ya Restllullah,' Allah'a ve Allah'ın ·Resıılüne tevbe ederim. (Fakat bilmem lq) ne :kusur .e~tlpL." - · · .. ·

· ResÇılullah salla'llahu. aleyhi ve selle m: ·şu ya..iıtığın (burda:) .· işi · Ii edir.?'' bu- · yurdu. "Ben: ~a Resula'llah, (kah) üzerinde oturasın, (kah) yasıanasın diye se­

. - nin içiri. - i§tira ettim, diye- cevap verdim. Resüla'llah salla'llahu aleyhl ve . .sellem :. · Bu s(lı,-etlerin · sahipleri kıyamet gününde ·muhakkıi.k aza b olunur lar . . Ve bu kim­

selere (tahakkum v7 ta'ciz _yollu): tas~r etti~ bu - ıUı.yVanlan (haydi)' diriltlniı<

(17) Saliibi Buhari -Muhtasan Tecrid-i Sarlh Tercümesi . ve Şerhi., Diyanet İşleri · Başkanlığı Yayınlan, Ankara 1985, Cilt: 10, S. 811 . ..

(18) Buhari, C. 6, S. 111, 112 . . (19). M.!. Hussein, a.g.e., s. 17, 18.

-:-"(20) Buhari, C. 10, S. 157 . . · _ (2l) Buhari, c.-· i2, s. 117, ıi8.

-. (22) Bühari, c. 12, ~ s. 118. ~ ' .

.. -::· (23)

. ·.

283 '

·sA.n 289 .' T:ORK KÜLTÜR"Ü YIL XXV· ·

. . (bakalım) denillr. dedi. Yine ResO.Iullah Şol bir ev ki, içinde stlretler vardır,~ artık o ·eve melekler girme:z:. buyurdu."n Bu badisin açıklamasını bazı din bilginleri . yere y·ayılaiı . ve horlukla kullanılan eşyalarda hayvan · resimlerinin bulunmasında bir mahzur oİmadıkt ~~de yap~lardır.24 · · ·

Buharl, İbn-i. Abbas'm bir rivayetini ve fetv~- 'şöyle n.a.Jqeder:. ''İbn-ı ._A"i>­bas'a bir _ressam müracaat ederek ~öyle der: "Ben şu stl.retl~ri re~ederek · geçl­nlrim. Bunlar ve sanatım hakkmda bana bir fetva lütfediniz." İbn-i Abbas da : "B9.Il8; yakliı.§mız" demiŞ. "S<?nra tekrar ba.:pa· yi:J.kla§mlZ'' demiş. Re~sam ll?n-i Ab­bas'a 'yakla§mca elini bu müsteftinin (fetva isteyen) l?a§ı üstüne koyarak ~ "Şimdi sana ~~ Hz. Muhammed'~en işittigim bir padisi haber verece~, iyi dinle" de­mi§. Ben Hz. Muhammed'den: Her. Musavvfi. Cehennemdedir. Musavvirin :tasvir etttg-ı her .stlrete ·ıoyamet 'günü hayat verilir de bulllar Cehennemde onu.:. ta'zlb ~derler buyurduğunu l§ittim''· demi~. !bD-i· Abbas ressama ·devamla, ''Eğer sen sanatma devam etmek mecburiyetinde isen, ağaç ve zi-hayat olmayan aksam-ı v:tıcudu ~rsim et!'' demiştır.ıs · ·

. Ebu. Hüreyre bir·· başka hadisi. ~öyle nakleder: Cibrl.l Hz. MÜhaİnmed'in hu­zuruna gitmek istemi§, Hz. Muhammed de. mOsade buyurm~lardır. Fakat Cib~: "Şimdi ben siziii evinize nasıl gü:ebw.ıim? Çünkü evinizde b~ at ve insan misallerini · lhtıva edep. bir perde asılıdır. Ya bu re~erin b~larmı koparm.alısı:-

··nız, yahu d bu perdeyi- indlrlp yere sermelisiniz. Biz -mel ekler . zümresi,. içinde r~ olan eve girmeyiz."· -diye cevap verml§.26 Bu- hadisi Tahavi şl:lyle-yorum~uyor:::-''Bir .

ciınlı b~sız y~ayamıyacag-ma göre, başsız· olarak canlı varlıklarm. reslmlerinl_ yap­ıriak mümkündür. Canlı varlıklarm bedenini ve· cansız olan eşyaiun resmini yap-

. makta mahzur yok~."n ' "' · Zeyd İbn-i H·alid, Ebu Talha'dan bir ~adisi şl:lyle nakleder: ·''Elb!Bedekl ruı.k:ı§

ve resim müstesnadır."28 Bu hadisten de · elbise ve kullanılan eşyalarda resim bu­lunmasmda bir sakm~a olmadıg-ı anlamı -çıkmaktadır. İslAmın ilk yillarmda !Jid­detle karşı çılolan putperes~ ve resim yasak!, !slAmın yayılmlı.sıyıa biraz daha toleransıa: karşılandlp aıila:şılm!ı.ktadır. ~ - · ·

Hz. Ayşe'den rivayet olunan bİr hadis de şudur: ·''HZ. Muhammed gazaya gi­dip dl:lndÜğünde Ayşe . kenan· saçaklı ·Ve üstünce at resmi buluiıan bir örtüYii' ka.­pmm üstüne asmı§. Hz. Muhammed bunu gördüg-ünde, pe~deyi çekip atıar ve bu­yurur ki, Allah duvarm taşını toprakım bu süretll kum.~Ia örtmenizi , ernretmedi" . buyurm~tu.~ ··

Nevevi bu hadisi, şöyle yorumlamışt:ır. ''Bazı ulema dö:şek, yatak ve yemek talomı gibi mübalatsız (dlltkatsiz) kullanılan · e.v eşyası' üzerinde---resim bulunma­smda tammü'l.;hllka o!sa bile, bit .m.ahzur yoktur; tam (bir figür) olsun, naloş (so­yutlanmış) olsun, mutlak surette mübahtır."JO ·

(23) Buh8.ri,, C. 6, S. 414 • . (24:) Buhari, C. 6, s. 415. (25) Buhari, C. 6, S. 416.

. (27) Buhar!, C. 6, S. 417 . .

. (28) Buhari, . C. 6, S. 418. (29) Buhari, c. 6, S. 42~ .

. (30) Buhari, C. 6, S. 420.

284

- ' 1'

.·i

.SAYI ~9 .· Y. ~fNGÖL YIL XXV

-· Buraya· kadar ziki:edllen hadislerden İslaıri bil~eı1nin · yorumu §öyle özetle., nebilir: •.: Nesnel varı.ıkıa~ r~siİnlerinl yapİnalt .İnübahtır. Tam bir hayatı temsil epneyeceki içiİı : bedenin· ~lı: -.~- resmedilıİıe_sı, niümi.h sayılmıştır.

" ..... - --. ~ ,._ --~ . :_.: ..,_ ... #-.... -~-- -~--,·~ -~ ..,. . . ,· .. Sonusı : · __ ,_. · .. _. _.· . .

·ı{~·ıin v~ · eİdekl bul~arm ı§iiı. aıti.ıi~ İsıim•da · resini ·y~ğ-ıiun var oldu~. · ~~ını.i.k kaza.ruharnaktadır. · tsıa.mı.ıi doğup . yayılmaya b~ladığr yıllarda., Mekke p~t­ıarıa· dol~ydii pınfzi yayİJnı.ası ve İniim:inleri putlardan ~akl~tırmak için,' o_. dö-. nemde . putla~da:iı 'dôlayı . resim . ve plastik ·. sanatlara . kar§l · bfr tavır geli§tirilin.iş •

. olınasın'a: rağnien, o dÖnemlerden. bile. günümüze çok saYıda reSim ve re.Siıİıti * y8.la~ ka.Iihıııtır~ : .. -·. : ·_ ·. . . . ·.

"! • • -~·

,. .--Yahtidilikten .Hıristiyanlığa. geçen resiriı d~ğı VII. yy.. da. doi-uk· nok­tası.p.a·/variniştı .. 'Kaiseıi:.m. ~ Le o (726) . resim dü§manlığmi · destelqemiş, hatta ·Em evi

. Haufeleriıideıl · :i:I. Yezid'e bir ferm~n göndererek; Emevi topraklıırı~da bulunan Bı:: zafui Kiliselerindeki resimİeri . tafuip . etinelerini istemişti. Kaiser m. Leo•nı.iri. bü tutwlı.uyliı. :: resim .. dUŞın3.nliğırun . 9rtacİoğu'ya ts ı~ alemine de yayılmış oıic~ğı

. koni.ısUnda~~ba.Zı-~bi!im .ada:mıan · hemfikirdirler."31 . .: __ :...: -,---, . ·--~ :_ . ·-- ... · · · _,.

·Bu~c içW: islam : ülkeleriilde · gaieteİer, dergiler· ve . kitaplar resiriılerle . dol~­-d~~:-:-:ıte"s~er;:b_irÇöitfbillİn..: ~onuia.rıİI!n-!i!tıklanmasında · ~ çınılmaz ve ·çarpıcı an­·ıatıffi 'üiiiilrıandi.r:sadece· 'rbadet . yeiierinde- resim yoktur. Hiç bU: yerde' hiçbir. -za­ma'.iı ' T~ıİı resmi yapılmamıştır.- ıu; .. Muha.ınnied · minyatürlerde ta,svir ecİiıin.iŞse: .de_· Yüzü .gösterilin __ - enpııtir: _· · · · · · . . · · · . · ·

. '4l -. ·· Mlli.ıümaniarın ·Resme .-Karşi;, aeneı Ta~la!ı

. ... . .. .. . ~ ..• ' . . . ~ ..

. Ku~~' da ·re~iiİı . y~p~ayı yasaklay~ bj.r ·ayet ' olmaması' ve hadislerde deği­şik··· yorıniı.ıar 'yapilına§c~tir·""y-a:Iıiı/"'is1~mffi;;,iiıC7-:yüıarmcı&- ·çok · sayıda ·resiıiıler · ya-piı~~!-"~a~clıı.kı.~Örri~kıe~d~~g.ö~ek+milinırunaüj.--:-~~"-~-:~- .-- ·- ·. · : : · ' · ..

: . İslam sanat ve 'arkeoloj~e . baktığımızda: dalui. . islam'ın ilk yıllarından.' itiba-.. ··ı· • - • .. ... . .. .. . . . ., • - . . - . • . . . ren ·çeşitli a.ri:ıaçlarıa resim ve : heykelin yıı.pı.J.dığım · .görmekteyiz. !slam dünyasında resim ve · heykeliri ·yapı~adığı· .hiçbir . dÖne~. -yokti.ir. Resim· .. yapmanın yasak ol­dugU_. dii§üncesi.Ö.İiı' dıi.ı:üi. çok' ;h_adislerde ·. ve~ ·_hadislerin yorWnlmnda .· sıiiırlı . kaldığ-ı görülmektedir. Günümüze _kadar. ·kalabilen .. !sİliJn .. eseı:lerl.nde ·her· -türlü -figüratlf r~ sini' ve ·heyk,eiiii._.yapı.IIDl§· olduğtiC'gÖtÜıur, :: ·; ·.· · · . · · · . · · · · . :. : · . :

.. _ .. . : :in/~İ~.~~~~~-tle~~ ~ö~~tlc~i' -~~~ 'haiif~İ[ıfu- B~~ılarla . yaptıkian ~~a_ · rette kullaiiııirlak :Üzere' İruidelı.i par81a~: bastırd.ıklıin ve bu pS:raıar üZerine k~di . portrei~~ vha ti'ıizı figufatif . ~Ôm~oiisyoılii'i:ı. :k~ydiırdukiaı:ı görillin.ektedir. Ha.: 'life .Abd.üimelik ·Bin ··MWiviye ·<6?5~705) · tarafındalı bastırılmış diliarın .ön · yüi;üncie_ . :Hitiie' Bedevi 'kiyateh Jiçfude, ·_ savaşa . wir,' 'Şa:ğ ·eliyle · kılıciDı· ka.vra.İnıŞ bir pOzda -.~şVir .• ~-~ııtir: {J:tes:,_.:ı. a)~ _' '::: -~ ::· ~- /~. ~, ·. . · . · . . . . , .

· .· .. Yezid Bin .Mühelleb taratındau 703 .,yılmda · bastirılmış gUmii§ dinarda da. figü­ra.tlf uİıSuria~ yer aıffiııktadri-: ·<:R~Ş.~; 2a,-b).;t'Dlıı~. ön: Ynzünde ba,§ında · savaş riıl.h-· ··

_.. .~ . ~ . . . ;' ·. . . -. . . . • ; .

xai> R: ?iı.ret; ·oas islrurusclie-·:Biıdverbot, s. ·21ı. : ~ o .. ,.. . .

285 .. -·. . .. .-:=.-.--.-- .:.;;.._~·-.. :.

·-. SAY! 289 T U R K K "ü·L T U R U

vert·:oıan portre Sasanf· tısiQbundıı. ' tasvir edilmiştir. Dinann arka yüZünde ı.se, bir tlgilı" Jolıç ve kalkanıyla görülmektedir. O dönemden kalan ·di~er bir slkke :Halife Abdaimelik'e aittir (Res. Sa,· b). Bu dinar Halife tarafılıdan "696-97 ' tar~erinde .bas-

. tı.rılmiştır. Dinarın ön yüzünde Halifenin portreşl, arJ:tada ise bir. mihrap tasvlri vardır. Bu mihrap bilinen en _eski mihrap tasviridir.n Yazılı kaynaklardan . elde ·-et­tlgimiz bilgilere göre, Muaviye'iılıı de bastırdı~ maden! paralar ·üzerine kendi 'portresi yapılııUştır. · · ·

Çeşitli portreler, insan ve hayvan figürl~riyle bastırılmış silikeler ilk dönem c

islam devletlerinde yaygın oldu~ gibi, daha sollİ'aki islam devletlerinde de kulla-nılmıştır.

... İlk müslümanlarm figüratif tasviri yalnız sikkelerde kullanmachltlan; ca:inller.:. de, saraylarda da, kitap ve çeşitli · kap-kacak dekorlarmda da kullandıkları eldeki eserlerden anlaşılmaktadır.aa . · .

715 yılmda 'Halife Velid zamanmda yapılmış olan Şam'daki "O'meyye Camii'nin avlu cephesi, mozaik teknigi ile yapılmış "mimari · manzarlar"la dekore edilmiş­tir (Res . . 4a, b, c, d, e~. Natüraiist bir tarzda· bitkller ·_ağaçlar arasmda riehir. ~e­narmda çolc katlı evierden Qluşan bir şehir .görülmektedir, Ev ler idealleııtirilmiş . ve .çok ··yönlü perspektiften· gösterilmi§tir. Bazı. sanat tarthçilerin~ · .~çıkl_~ala,rına göre, resimler cennette bir şehri tasvir etmektedir.M Yapılarm tasvirinde kullanı­lan çok yönlü perspektif, ı·esm~ derinlik ve harsıketİilik getirmektedir;· ~mevı ~na­tırun tecrübi örneklerinden olan bu .tasvirler Bizans teknik ve _üsl1lbunı.lan etki!en­mişti,r. vm. Y}r.'m ikinci yarısmdan günümüze kalan bir diğer önemli örn~k, · Ku­sayr-1 Amra'daki freskl~rdir (Res. 5a:; b, c) : Sarayın -salonunda ve · banyosunda - çe­şitli ·ev sahneler!, müzik grupları, spor; . oyun sahneleri ve çıplak · banyo yapan fi:.. gürler dekore edllmi§tir. Banyonun salonunda bulunan fresklerde dans eden kadm figürleri belden üstü açık olarak tasvir edilmi§tir. Salonda . ·bulunan diğer: bir . re-

' sirnde !slam· Halifelerinin ·mağlup ettikleri düşmanlar tasvir edilmiştir. (Res, 5b). Sarayın merasim sal~niıııun üstünde, do~da bulunan tonozda inşaat iııİerinde - ça­lışan usta ve . işçiler - konu edilmiştır -(Res, . 5c). no sıra halinde kare çerç!!~~er_

·ıçınde iş disiplinlerindeki branşlaşma:Vı gösteren ·figürler Yl!ll profilden ve önden tasvir· edilmi§~ir. Bu · resimler; Erneviierin -Mimarlye · ve _sanata· ver~eri öne!Jli, iş organizasyonunu, büyük ~evlet olma istegini, lüks· ve ihti§ama duyulan ar,zuyu anlatmaktadır . . Kusayr-ı Amra'lllil banyo duvarları da: · figüratif tasvirİerle · dol~ durı,ıJ.muştur. Saray bany~sunda yıkanan, dans eden "ııü"lerdeki anlatım;. sadelik ve ldeale yaklaşımdaki ~talık bu~ bile bizi §aııırtacak · giizelliktedir. Karşı, duvar­da bulunan diğer resimler~e saray hayatı ile ilgili sa~eler. yer almaktaı.lır. ReS­min orta -bölümünde güreş tutan atletler çıplak olarak gösterilmiştir. Kabul -salo­.iıunun batı cephesinde bulunan hayviuı figürleri, ottiuıan gazeller ve aslanm av­ladığı gazel sahneleri Hırbat al Matçar Saraymdş. bulunan mozaikterin bir ·tek­ran gibidir. Emevi sanatınm daha önceki kültür ve sanatlardan··faydalanarak keiı­dl sanatlarmı uslfiplaştırma gayretleri sezilmektedir. Kusayr-ı · Amra'yı dolduran bu· tasvirlerde Yunan·· sanahnm etkileri görülmekt~dir:·

(S2) .N.M. Lowick, Dirham des Kalifen Abd aİ-Mallk, Die Kunst des Islam, Propaeen . · Verlag Berlin) Bd. 4, Oldenburg· 197S s:· 188, 189.

(SS) Dip notu ı ve 2 de verilen kaynaldar. (S4) K. Bri:sqh. · Vorlesung ' 1979, FrE}ie Universitaet-Berlin.

(26)

-·

SAYI 289 Y. BİI'l'GÖL . ·YIL XXV

Heykel, rölyef ve fresklerle donatılmış dig-er önemli frapan bir yapı ise, Ha­life Hl§am zamanmda yapılan Kasr'ül -Hayr'ül-Garbi'dir (Res. 6a, b, c) . . Sarayın birinci katın:ın dogu bölümünde bulunınll§~ olan "Ok Atan Süvari" rölyefii:ıde Sa-

. sanı-'ve -;Antik Sanatın .~tkilerL:vardır:. · (Res. 6a). Atın anatoniisi, . süva~inin baca{t ve elliisesi, . eserin 'oldukça sa~lam bir tabiat gözlemine dayandı~ı ve usta bfr-. sanatçınm elinden . çıkh~ını göstermektedir: Yandaiı gösterilmiş olan süvari Sa­sani ve Yunan sanatlarında da hükümdarların tasvir edildi~ geleneksel bir konu­dur. Sarayın güney dogusundaki merdiven · sahanlı~da iki bölümden oluıi~n fresk (Res. 6b) üstte · müzikçUer ile a,It · bölÜ{nde ok .atan bir av cı ·tasvir ediİıni§tir. Bu resimlerden· Sa.s~ ve Yunan ·sanatlarllıın etkiSiyle bir gelene~ oluııtug-u gözlen­mekteçlir. Kuvvet sembolü olan aslan, kaplan, panter gibi yırtıcı hayvanlar Asur ve Sasani ·sanatlarında çok kullanılan motiflerdir. Teknik olarak da. Asur rölyefleri­ne benzerlik gBsteren panter rölyefleri (Res. 6c), EmevUerin · bölgelerindeki gele­neksel sanatlardan çok iyi faydalandıklarını göstermektedir.

Halife Hi§am (724-43) zamanmda yapılmı§ diğer önemli bit: Emevt Sarayı Khribet'ül-Mefcer'dır (Res. 7a, b, c, d, e). Sarayın ·baiıyo ve divanının zeminleri çok güZel mozaiklerle ~ dö.ııenmiştlr: :nivanda· bulunan mozaik koropozisyonda (Res. 7a) bir-'-ağacın sol tarafında yaprak· yiyen·~ gaze~Ierle, - sag- tarafında gaze~e · saldırmış aslan · figürU yer :a.!maktadır. Soldaki. gazeller barı§ı, ·sag-daıd ·gazele saldıran as­Ian da- kuvveti ~temsil etrp.ektedlr. Bu tasvirdeki sağlam ve kuvvetli ifade çok sa~­lam tabi at gözlemine dayanmaktadır. · Sarayın cephesinde ve banyo giriş . bolünde

. bUIUDan kadın figürleri n;ı.türalist bir ÜS11lpta ve belden . üstü açık olarak tasvir . edUmi§tfr (Res. 7e). Sarayın giri§ cephesinde bulunan: plastik kekİik figüı:leri tabii yapısına y~ bir. tarzda ·biçimlendiiilerek boyanmıııtır (Res. 7b). Emeviler'in. böl­gelerinin geleneksel (Asur, Sasanl, Roma: ve Hiristiyan) sanatlarından faydalan­dıklan . ve bunun y;mında kendi üsluplannı geli§tirdiklerl verilen ö'rneklerden anla-şılmaktadır. · · · · '

. Tli.rklerin ha.k:im · oldugu~~ Abbasiler~aönem1nde;=Abbasi sanatında dog-u unsur-~ ·lannın--=diı.ııa hakim-,olduğu;~ ·'Türklerin· getirdig-l saıiat~anlayı§ıyıa...:ve !ran ~ sanatmm

etkisiyle yeni bir üslwbun ortaya çıkhg-ı · görülmektedir. Figüratif unsurlarm ya­nı'nda''nebatt mötiflerin bu dönemde fazla kullanıldıg-ı ve stilize edildi~ görülmek­tedir: FigUratlf aniahinın sadece tasvirler<İe sınırlı kalmayıp, güD;lük .kullanılan ç~şitU eşyalann . da : figüratif biçimlerden · olu.ştug-u gözlemlenmektedir .(Res. 8a, b, c,d;'e>: · . ~-. ·

· Tasvirin yas~~ oidu~ söylentilen günümüze kadar uzanırken, '!sla~Iığın . hiç­bir döneminde taSvir yapılniamıııtır denilemez. Mısır Fatimileri (969-1171) döne-

-: minde taSvir -:san~tı ·hayatııi: he~ b~lüniüne nüfuz. e~tir. Seİçuklular, Moğoilar ve s8.teviler'deki zengin figürlü sera~er ve minyatürler dünya sanat şaheserleri ara.sıİıda. sayılmaktadır. İslam ··sanatını Babnın . Plastik Sanat~anyla karşılaştırmak ve b~de PlAstik , Sanatlar geli§Ille~r demek kalıaatlmce· . doğru de~Idir. isıdriı. saliatı !sıamın dtinya göİii§ü çerçevesinde· ve kültür yapısı içinde. biçlmleİımiştir. Bugi.tnkü Batı sanahnın temeli Rönesansliı. birlikte ahliTU§hr. -Ba:tı. killtüriinün ise temelini olll§turaiı. Eski Yunan sanatı ilhamını Yıinan mitolojisinden almı§tır. Y~­nan mitolojisinde tanrılar insan §eklinde düııUnülmüııtür. Bu yüzden tann . insan biçiİniiide idealize. edilmi§ur. · İil.san konusu, ideal ölçüler, . aıtui kesit gibi· konular

(35) M.Ş. !p§irog-ıu, a.g.e .. , s: 23.

(~7) 287 - -----

SAYI 289 TÜRK · K'ÜLTÜR..Ü YIL :XXV:

bu· dönemde ara.şt:ı.nimıştu:. !şte özünü "irisan"m oluşturdugtı Yunan sanatı ~ tiy!UJlığm. da yayılıp, gelişmesinde ·figürlerfn kullaıiılma.sına zemin·. olmuştur. Rön~

· sansla. oir1ilcte Antik Dönem . sanatı tamamen örnek ve ölçü olarak . ~~br. Sa­nat- eğitimi vere.n kuruluşlar eğitim ve Öğrenimlerine a.İıtik-:- heykellerdim desenler ve kopya.Iarla başlamışlardır. Bu etldler halen .Batı sanatının öZüiıü olu.§turmak­tadıi·. Ne ilk İslAm Devletleri (~oplumlan) ne de onlan· tiı..kip edezı.ler, Batılılann faydalandıg-t kaynaklardan faydalanma yoluna gitmernişlerdir. Çüıikü batı .sa.ıı&­

tını biçimlendiren duygu ve düşünceyle İsl!m · dü§ÜD.cesi -birbirlerinden çok farklı­dır. İlk dönemlerde figüratif resin;ıler yap!!-D- !sla.m kaVimlerinin Sünnlliğin yerl~­mesi ve yaygınlaşması ile insap tasvirlerinden kaçmd.ıklan, bunun . yerine tabiata ve stilizasyona yöneldikleri .görülme~tedir.

İslam SSlla_tını A ulamak . · ''Kur'an'da biçim verme (savvara) ve yaratma (bara•ar ayni aDiama gelir

ve 'Yaradan'a (al-bdri), 'müsavvir' (tasvir yapan, ressam) denir."lS 'Bar'&' ve 'savvara.' kelimeleri eŞ anlamda yoruinlandıg-ıD.dan, zamanla birçok ressam canlı

yarlıkların benzerlerini yapmaktan çelt.inİnışlerdir. tsış:m•daki- bu düşUnce figü­ratif tasvirde bir kısıtla~a . getirirken, tabiat tasvirinin ve soyut saıiatın engin ufuklannı açmıştır. ·İslam sanatçısı nesneleli stilize ederek, onlan soyut anlatım­ıara Çtönüştürmüştür. 'Nesnelerin görünümlerini olduğu gibi taklitten kaçı.nan ~ n!i_!:Çılf:!_r -(!lakkaşJar) • ne'3Del ge_l:J>eie yörielmi§ler; sezil'Yi-akıı ye mantık yoluyl~ ­görün~ye yansıtmışlardır. İslam sanatçısı .uç boyutlu anlatım unsurlarını, ışık-gölge ve perspektifi kullanmaktan ' ka.Çwmıştır. Tasvir edilmek istenen nesnelenn kon­hırlari- çizilerek, içieri renklerle 'doldurulmuştur. Böylece reı:tlder daha sade ve ya­lı.n aDlatım unsurıan· ·oıarak mfuyatürlerde ifadesini bulmaktadır. Yi.nnfucl yüzyılın ba.§larında . modern resim sanatmda üç boyutıuluktan- ve nesnel görünümlerden bir

. kaçış gözlenmektedir. Sanatçılar da. tabiatm ve nesnelerip. yapısını, nesneler ara­smdaki ili§kiyi göze ·hitap edecek ş_ekilde anlamak ve aııl_a~_ak çabalan görtijmek­tedii-. Cezaone tablati an~it!k - g9zle · mcelemiş; · tabiatın ~p · ve ~iliııdirlerden· oluş­

tu~u sılylemiştir.Jı Resimlerinde nesneler· geometrik· biçimlere yaklaşık blr tarzda tasvir - edilmiştir. Kandinsky· ve Klee daha da ileri giderek' resmi ·somut nesneler­den'· wdırmi yoluna gımıݧ~e'r<:İir. İaee resim çalışmala.rııida tabia.ttakl dengeyi anyor, müzikteki sayut anlabma,· biçim· ve renklerle ulaşmak istiyordu. KandiııskY 1910'Iarda soyut sanatın lemelleririi atıyor ve so~t resını yapmanın - nazariyeİerini belirliyordu. Bu dönemierde başlıyan yeni sanat aıılayışı· daha sonraki nesilleri ve Amerikan sanatçılarını ~a etkişinde J;>ırakmı§tır.Jl Çağ-da§ sanatçıların sanatın g~r­çek- İı.ı.huna yönelmeleri, 'resmi renk ve- biçim olarak ele -alıp, -rengi · ve biçlml öz­giİrlüğ~ kavuşturma çabalan ile, İsl!m'm geleneksel sanatı aynı noktada · ·birle§:­mektedir. İsldm sanatçılan islam düşüncesinden kaynaklanan bir . soyıitıamağ'a git-

' mişİerru. ·-;Batılı sanatçılar ise, yüzyıllar sonra sanatın kilise ve saraYJ!l etkisinden kurtulmasıyla bu yoldı;ı. denemeler yapabiliyor!ardı. !slli.m: sanatçılarının yaptıkları resimlerle İnimariy1, veya.·. bi,r ·araç..gereci süslemek amacını gutmUş olmalan on­Ian daha deko~atif sonu~Iara gÖtürmüştür. Rönesanstan: itibaren. Batı Sanatı ise, bir aDlamda seyirlik resimler olarak geli§me göstermiŞtir. · Batılı · sanatçılarm re­simleri -bir · çerçeveye girmek ve çerçevey!e bütUnleşmek zonmda olduklan halde, tslam sanatçılarının eserleri bir yapıya veya bir kap, kilim, halı ·yahut bir kı.miaşla bütünle§mi§tir. İslam sanatı iSlam toplumunun, kültürünün, diğer bir ifadeyle soıt-

, yal hayatı.n bir _parçasıdır. · ..

288 {28)

,.

.· --

SAYI 289 ~XXV .

Sa. Sb

.1

·: 4b 'c' . 4d

·.

Sc .

,.

--' -;; ...,.

289

SAY! 289 Ttt RK . K tt L 'İ.' tt R tt .. - YIL XXV

\ .

. 'fa 7b

Sa ·Sb

'.

290 (30)