(medication error) a-i) ( prescribing error & …ความคลาดเคล...

ความคลาดเคลอนทางยาและแนวทางปองกนเพอความปลอดภยของผปวย∗

Medication error and Prevention guide for patient’s safety

กรณฑรตน ทวถนอม∗∗

ศภลกษณ ธนานนทนวาส∗∗∗

บทคดยอความคลาดเคลอนทางยา (Medication error) เปนสาเหตของเหตการณไมพงประสงคหรออาการ

ไมพงประสงคจากการใชยา ซงเปนเหตการณททาใหเกดการใชยาทไมเหมาะสมหรออนตรายตอผปวย ขณะทยาอยในความควบคมของบคลากรสาธารณสข ผปวย หรอผรบบรการ เหตการณเหลานนอาจเกยวของกบการปฏบตทางวชาชพ ผลตภณฑสขภาพ กระบวนการ และระบบ ซงรวมถงการสงใชยา การสอสารคาสงใชยา การตดฉลากยา การบรรจยา การตงชอยา การเตรยมยา การสงมอบยา การกระจายยา การใหยา การใหขอมล และการตดตามการใชยา ประเภทของการเกดความคลาดเคลอนทางยาจะมตงแตไมมความคลาดเคลอน มความคลาดเคลอนทางยาแตไมเปนอนตรายตอผปวย มความคลาดเคลอนและเปนอนตราย จนกระทงมความคลาดเคลอนและเปนอนตรายจนเสยชวต (แบงเปนระดบ A-I) โดยสาเหตของความคลาดเคลอนทางยาแบงไดเปน 2 ประเดนคอ เชงบคคล กบ เชงระบบ ซงเชอวาการปองกนความผดพลาดไมใชการเปลยน พฤตกรรมมนษย แตควรเปลยนสงแวดลอมหรอระบบงาน ความคลาดเคลอนทางยา พบไดทกขนตอนของกระบวนการใชยา ไดแก การสงใชยาและคดลอกคาสงใชยา ( prescribing error & transcribing error ) การจด- จายยา ( pre-dispensing error & dispensing error ) และความคลาดเคลอนในการใหยา ( administration error ) ซงแนวทางในการลดความคลาดเคลอนทางยา ไดแก การใชเทคโนโลยเขามาชวย การปรบปรงระบบและ สงแวดลอมในการทางาน การเปลยนแปลงความเชอและวฒนธรรมขององคกร การศกษาความคลาดเคลอน ทางยา ทาใหทราบถงประเภทและปจจยทเปนสาเหตของการเกดความคลาดเคลอนทางยา เพอใหตระหนกถงความสาคญของการรายงานความคลาดเคลอนทางยา ความปลอดภยในการดแลผปวย สามารถวางแผน การเกบขอมลไดถกตองครบถวน นาไปสการวเคราะหเพอหาสาเหตในเชงระบบ และวางแนวทางในการปองกนการเกดความคลาดเคลอนทางยาได สงผลใหการดแลผปวยเปนไปอยางถกตองเหมาะสม ปลอดภย ลดคาใชจายในการ ดแลรกษาผปวยทเกดเหตการณไมพงประสงคจากยาทปองกนได

∗ บทความนเปนสวนหนงของรายวชาสมมนาทางเภสชศาสตร∗∗ อาจารย ดร. ภาควชาเภสชกรรม คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยศลปากร อ. เมอง จ. นครปฐม รหสไปรษณย 73000

email: [email protected]∗∗∗ นกศกษา ระดบบณฑตศกษา หลกสตรเภสชกรรมคลนก มหาวทยาลยศลปากร ททางาน กลมงานเภสชกรรม

โรงพยาบาลทามวง อ. ทามวง จ. กาญจนบร รหสไปรษณย 71110 email: [email protected]

Veridian E – Journal , Silpakorn University ปท 2 ฉบบท 1 (สงหาคม 2552)________________________________________________________________________________________________________

196

AbstractMedication errors are the cause of adverse events or adverse drug reaction

that may cause or lead to irrational drug use or harm to patients during control byhealthcare professional, patients or customers. These events may involve;professional practice, healthcare products, processes, or systems which composed ofprescribing, communication of medication ordering, labelling, packaging, naming ofdrugs, compounding, drug dispensing, drug administration, information provision anddrug therapy monitoring. Medication errors are classified by severity as the following;no errors, errors occurred but are not harmful to patients, errors occurred and causeharm to patients, errors occurred and cause death (range from A to I). The cause ofmedication errors can be divided into two categories; personal involvement andsystem involvement. System involvement requires that prevention of errors does notmean changing of human behavior, but through modification of the working system.Medication errors can be found in any process of drug distribution; prescribing andtranscribing (prescribing and transcribing errors), dispensing (pre-dispensing anddispensing errors), and drug administration (administration errors). The strategies todecrease medication errors can include; using assistant technology, modifying systemof workplace, and changing in beliefs and culture of organizations. The study ofmedication errors leads to knowledge about classification and factors of medicationerrors in order to be aware of the importance of medication error reporting, patientsafety, and provision of completed data collection planning. The result is root causeanalysis and provision of strategies to prevent medication errors. Any hospital canapply these strategies according to their needs. The establishment gains anappropriate and safe patient care plan, and a decreased patient expenditure forpreventable adverse drug reaction management.

บทนาและความสาคญการดแลรกษาผปวยดวยยา นอกจากมจดประสงคเพอบรรเทาความเจบปวย หรอทา

ใหหายจากโรคทกาลงประสบอยแลว จะตองไมกอใหเกดความเสยหายหรอ อนตรายกบผปวย ซงการเกด เหตการณไมพงประสงคจากการใชยา สวนหนงมสาเหตมาจากความคลาดเคลอนทางยา แมวาบางครงความคลาดเคลอนทางยานนไมกอใหเกดอนตรายกบผปวย แตบางครงนอกจากจะกอใหเกดอนตรายกบ ผปวยแลวยงเปนสาเหตททาใหผปวยเสยชวตอกดวย จากการศกษาโดย Runciman และคณะ ป ค.ศ. 2003 ทโรงพยาบาลใน Australia พบวา เหตการณไมพงประสงคทเกดขนรอยละ 43 มสาเหตจากยาและสามารถปองกนได

นยามและประเภทความคลาดเคลอนความคลาดเคลอนทางยา (medication error : ME ) หมายถง เหตการณใด ๆ ทสามารถ

ปองกนได ทอาจเปนสาเหตหรอนาไปสการใชยาทไมเหมาะสม หรอเปนอนตรายแกผปวย ในขณะทยา อยในความควบคมของบคลากรสาธารณสข ผปวย หรอผรบบรการ เหตการณเหลานนอาจเกยวของกบการปฏบตทางวชาชพ ผลตภณฑสขภาพ กระบวนการ และระบบซงรวมถงการสงใชยา การสอสารคาสงใชยา


197

การตดฉลากยา การบรรจยา การตงชอยา การเตรยมยา การสงมอบยา การกระจายยา การใหยา การใหขอมล การตดตาม และการใชยา

อาการไมพงประสงคจากการใชยา (adverse drug reaction:ADR ) ตามนยามขององคการอนามยโลก (WHO) หมายถง อาการไมพงประสงคทเกดขนเมอมการใชยาในขนาดปกต แตไมรวมถงอาการไมพงประสงคทเกดจากการใชยาเกนขนาด หรอการใชยาในทางทผด

เหตการณไมพงประสงคจากการใชยา (adverse drug event:ADE ) หมายถง ความเจบปวยหรอเหตการณไมพงประสงคตางๆ ทเกดขนขณะทใชยา และอาจมสาเหตมาจากยา

อบตเหตทางยา (medication misadventures:MM ) หมายถง อบตเหตทางยาทกชนดทเมอใชยาแลวกอใหเกดความผดพลาดตางๆ รวมถงความลมเหลวจากการรกษาดวย

ประเภทของความคลาดเคลอนทางยา ตามวชาชพทรบผดชอบแตละสวนของกระบวนการใชยา1. ความคลาดเคลอนในการสงใชยา ( prescribing error )2. ความคลาดเคลอนในการคดลอกคาสงใชยา ( transcribing error )3. ความคลาดเคลอนกอนการจายยา-จายยา ( pre-dispensing error & dispensing error )4. ความคลาดเคลอนในการใหหรอบรหารยา ( administration error )

ประเภทของความคลาดเคลอนทางยาตามระดบความรนแรงทสงผลตอผปวย โดย NCC MERP(National Coordinating Council of Medication Error Reporting and Prevention) เปนดงน(NCCMERP, 2008)

ไมมความคลาดเคลอนCategory A : ไมมความคลาดเคลอนเกดขน แตมเหตการณทอาจทาใหเกดความ

คลาดเคลอนไดมความคลาดเคลอนแตไมเปนอนตราย

Category B : มความคลาดเคลอนเกดขน แตไมเปนอนตรายตอผปวย เนองจากความคลาด เคลอนไปไมถงผปวย

Category C : มความคลาดเคลอนเกดขน แตไมเปนอนตรายตอผปวย ถงแมวาความคลาดเคลอนนนจะไปถงผปวยแลว

Category D : มความคลาดเคลอนเกดขน แมไมเปนอนตรายตอผปวย แตยงจาเปนตองมการตดตามผปวยเพมเตม

มความคลาดเคลอนและเปนอนตรายCategory E : มความคลาดเคลอนเกดขน และเปนอนตรายตอผปวยเพยงชวคราว

รวมถงจาเปนตองไดรบการรกษาหรอแกไขเพมเตม


198

Category F : มความคลาดเคลอนเกดขน และเปนอนตรายตอผปวยเพยงชวคราวรวมถงจาเปนตองไดรบการรกษาในโรงพยาบาลหรอยดระยะเวลาในการรกษาตวในโรงพยาบาลออกไป

Category G : มความคลาดเคลอนเกดขน และเปนอนตรายตอผปวยถาวรCategory H : มความคลาดเคลอนเกดขน และเปนอนตรายตอผปวยจนเกอบถงแกชวต

(เชน แพยาแบบ anaphylaxis และหวใจหยดเตน)มความคลาดเคลอน และเปนอนตรายจนเสยชวต

Category I: มความคลาดเคลอนเกดขน และเปนอนตรายตอผปวยจนถงแกชวต

ระบาดวทยาและการศกษาทผานมาจากการศกษาของตางประเทศโดย Kozer และคณะ ป ค.ศ. 2002 (2002 : 1175) ศกษาในผปวย

เดกพบความคลาดเคลอนจากการสงใชยาไมถกขนาดทาใหผปวยเสยชวต 6 ราย การศกษาโดย Runciman และคณะ ปค.ศ. 2003 (2003 : i49) พบวาความคลาดเคลอนในการสงใชยา ทาใหเกดเหตการณไมพงประสงค รอยละ 2.4 สวนการศกษาโดย Hicks และคณะ ป ค.ศ. 2007 (2007 : 413) พบวาการเกดความคลาดเคลอนทางยาทาใหผปวย 2 ราย (รอยละ 0.1) ไดรบอนตรายถงขนเสยชวต นอกจากนจากการทบทวนวรรณกรรมของตางประเทศทตพมพ เมอตนป 2009 โดย James และคณะ (2009 : 9) (รวบรวม ขอมลตงแตป 1966 - กมภาพนธ 2008) ทเนนเกยวกบอบตการณความคลาดเคลอนของกระบวนการจายยาพบวาคาทไดมความแตกตางกนขนอยกบแตละพนท และกระบวนการเกบขอมล ดงนนตวเลขทไดมาจงยากทจะนามาเปรยบเทยบกนได ปจจบนองคการอนามยโลกไดพยายามใหคานยามของความคลาดเคลอนในการจายยาใหถอเปนมาตรฐานตรงกน ซงจะมสวนชวยใหขอมลทไดสามารถนามาเปรยบเทยบกนไดมากขน รวมทงชวยใหพฒนาวธตาง ๆ เพอลดความคลาดเคลอนดงกลาว

สาหรบการศกษาในประเทศไทย ในป พ.ศ. 2551 ยพา และคณะ (2551:151) ไดศกษา ผลกระทบของการเกดความคลาดเคลอนทางยาตอผปวย พบวา จากใบสงยา 443,303 ใบ (100%) จดอยใน Category B,C รอยละ 64.74, 22.89 ตามลาดบ และพบ 1 ราย (รอยละ 0.21) ทจดอยใน Category F และพบวา ความรนแรงของการเกดความคลาดเคลอนในการสงใชยาและความคลาดเคลอนในการจายยาจดอยใน Category B มากทสด คอ รอยละ 84.87 และ 62.90 ตามลาดบ สวนความรนแรงในการเกดความ คลาดเคลอนในการใหยาจดอยใน Category C มากทสด รอยละ 48.89

จะเหนไดวา การเกดความคลาดเคลอนทางยา นอกจากกอใหเกดเหตการณไมพงประสงคแลว ยงมผลกระทบมากมาย ไมเพยงแตผปวยจะเกดโรคใหมทไมพงปรารถนา ซงอาจรนแรงจนถงแกชวต หรอหากไมรนแรงกอาจสรางความทกขทรมานใหแกผปวย และทาใหสญเสยคาใชจายในการรกษาเพมขน รวมทงยงกอใหเกดผลกระทบทางดานจตใจซงอาจประเมนคาไมได ทงกบผปวยและญาต รวมทงบคลากร


199

สาธารณสขทตงใจดแลผปวยแตกลบตองเผชญกบปญหาการถกฟองรอง ดงนนการปองกนไมใหเกด เหตการณไมพงประสงคจากยา หรอลดความรนแรงของการเกดลงได จงนบวามความสาคญเปนอยางยง

สาเหตของความคลาดเคลอนทางยาแนวคดเชงบคคล เปนแนวคดแบบดงเดม คอเมอมความคลาดเคลอนเกดขน บคคลทกระทา

ผดมกจะถกตาหนจากบคคลรอบขาง หรอ ถกลงโทษ หรอตองไดรบการฝกอบรมใหม ดงนนจงม แนวโนมทจะทาใหบคคลปกปดหรอกลบเกลอนความผดของตนเอง จงทาใหเสยโอกาสทจะนาเอาความผดนนมาวเคราะห เพอหาวธปองกนไมใหเกดขนอกในอนาคต และเปนบทเรยนใหผอนพงระมดระวง

แนวคดเชงระบบ แนวคดนเชอวาการปองกนความผดพลาดไมใชการเปลยนพฤตกรรมมนษย แตควรเปลยนสงแวดลอมหรอระบบงานมากกวา สามารถสรปกระบวนการตาง ๆ ทเกยวของกบการใชยาซงอาจจะเกดความคลาดเคลอนไดแสดง ดงตารางท 1

ตารางท 1 กระบวนการตาง ๆ ทเกยวของกบระบบการใชยา

กระบวนการ บคลากร หนาท1. คดเลอกและจดหายา

2. สงใชยา

3. เตรยมยาและจายยา

4. บรหารยา

5. ตดตามการใชยา

- ผบรหารและผมหนาทเกยวกบยา

- แพทย/ผสงใชยา

- เภสชกร

- พยาบาล / บคลากรสาธารณสขอน

- บคลากรสาธารณสขทกคนและ ผปวยและ/หรอครอบครว

- สรางบญชยา

- ประเมนผปวย ประเมนความจาเปน ในการรกษาดวยยา คดเลอกยา และสงยา

- จดซอยา เกบรกษายา ทบทวนและ ยนยนคาสงใชยา เตรยมยา กระจาย ยาถงจดทผปวยอย

- ตรวจสอบยาทจายกบคาสงใชยา ประเมนผปวยและใหยา

- ประเมนการตอบสนองตอยาของ ผปวย รายงานอาการและความ คลาดเคลอน


200

การรายงานความคลาดเคลอนทางยา

การรายงานความคลาดเคลอนทางยา มทงแบบ spontaneous reports และการ audit charts (การตรวจสอบจากแฟมประวตผปวย) แลวบนทกความคลาดเคลอนทพบในแบบรายงานความคลาดเคลอน ทางยาของโรงพยาบาล ซงรายงานสวนใหญมกตากวาความเปนจรง สาเหตสาคญประการหนงคอ การวตกวาหากรายงานจะถกลงโทษ ดงนน ทางหนวยงานหรอผบรหารระดบสงจงควรใชแนวคดเชงระบบทไมเอาผดผรายงาน การสงเสรมใหใชระบบการรายงานเพอเปนขอมล ในการรวมกนวเคราะหหาแนวทางแกไข ใหเกดการพฒนา เพอปองกนการเกดความคลาดเคลอนทางยา การศกษาโดย Kozer และคณะ ป ค.ศ. 2002 (2002 : 1175) เปรยบเทยบการคนหาความคลาดเคลอนทางยาโดยการ audit charts กบ spontaneous reports พบวา จากการตรวจสอบแฟมประวตผปวยจานวน 1532 แฟม พบความคลาดเคลอนทางยา 2 รายทไมถกรายงาน

ความคลาดเคลอนในการสงใชยา (Prescribing error)หมายถง ความคลาดเคลอนในการสงใชยาของแพทย ไดแก การเลอกใชยาไมเหมาะสม

ตามขอบงใช ขอหามใช การสงใชยาซา ซอน การสงใชยาทมปฏกรยาตอกน การสงจายยาทผปวยแพ รวมถงความไมสมบรณในการสงใชยา หรอความคลาดเคลอนเรองความแรง รปแบบของยา ปรมาณ/รายการ วธใชยา ความเขมขน อตราเรวในการใหยา ซงลวนนาไปสการเกดความผดพลาดในการใหยาแกผปวย

การศกษาโดย Runciman และคณะ ป ค.ศ. 2003 (2003 : i49) ความคลาดเคลอนในการ สงใชยา ทาใหเกดเหตการณไมพงประสงค รอยละ 2.4

การศกษาโดย Hicks และคณะ ป ค.ศ. 2007 (2007 : 413) และ การศกษาโดย ยพา และคณะ ป พ.ศ. 2551 (2551 : 151) พบความคลาดเคลอนในการสงใชยามากเปนอนดบสองรอยละ 28.4 (จากความผดพลาดทงหมด 3,023) และ 0.061 (จากใบสงยา 443, 303 ใบ ) ตามลาดบ

คาสงใชยาทสมบรณควรประกอบดวยขอมลดงตอไปน1. ชอผปวย2. ขอมลจาเพาะของผปวย เชน ยาทใชประจา นาหนก การทางานของตบและไต เปนตน3. ชอสามญทางยาและชอการคาของยา หากไมสามารถเขยนไดทงสองชอ ควรเขยนชอสามญ

ทางยา ยกเวนในกรณทชอสามญทางยามความคลายคลงกบยาอน ๆ4. ความแรงของยาในหนวยเมตรก ไมควรใชระบบ apothecary เชน ควรใช aspirin 60

มลลกรม แทน aspirin grain I5. รปแบบยา6.ปรมาณทสงใชในหนวยเมตรก (เชน มลลกรม) ไมควรใชหนวยนบของภาชนะบรรจยา

( เชน หลอด ขวด)7. วธการใชยาทครบถวน รวมถงวถทางใหยา และความถของการใหยา


201

8. วตถประสงคของการสงใชยา ทาใหเภสชกร พยาบาล และผปวยแนใจไดวา ไดรบยา ทถกตอง

9. จานวนครงของการรบยาตอเนอง (refill) (ถามนโยบายของการมารบยาตอเนอง)

ประเภทของความคลาดเคลอนในการสงใชยา1. การสงใชยาทผปวยมประวตแพ2. การสงใชยาในขนาดมากเกนไป หรอขนาดนอยเกนไป3. การสงใชยาในรปแบบทไมเหมาะสม4. การสงใชยาทมปฏกรยากบยาอนทผปวยใชอยกอน5. การสงใชยาซาซอน6. การสงใชยาทมวถทางใหยาทไมเหมาะสม7. อตราเรวในการใหยาไมเหมาะสม8. อน ๆ เชน สงใชยาทผปวยไมจาเปนตองไดรบ9. การเขยนคาสงใชยาไมสมบรณ ไมครบถวน10. การเขยนคาสงใชยาดวยลายมอทอานไมออก11. การเขยนคาสงใชยา โดยใชตวยอทไมเปนสากล

ปจจยทมผลตอความคลาดเคลอนในการสงใชยา1. การขาดความรเกยวกบยาทสงใช

1.1 ชอยา 1.2 รปแบบของยาทสงใช

1.3 ขอบงใช 1.4 ขนาดของยา 1.5 ฤทธทางเภสชวทยาของยา 1.6 เภสชพลศาสตร และ เภสชจลนศาสตรของยา 1.7 อาการไมพงประสงคทอาจจะเกดขน 1.8 ยาทอาจเกดปฏกรยาเมอใชรวม 1.9 ความรวมมอของผปวยตอการใชยา

2. การขาดขอมลจาเพาะของผปวย 2.1 ประวตการแพยา 2.2 อาย นาหนก 2.3 การทางานของตบไต


202

2.4 ยาทใชอยในปจจบน 2.5 ประวตการใชยาในอดต 2.6 โรคประจาตว

3. การคานวณขนาดยาผด 3.1 การคานวณขนาดยาในเดก 3.2 การคานวณขนาดยาทมดชนการรกษาแคบ 3.3 การคานวณขนาดยาตอหนงวน หรอ การคานวณขนาดยาตอหนงครง

4. ความไมเขาใจถงการสงใชยาตามรายการยาของโรงพยาบาล5. อน ๆ เชน การถกขดจงหวะในระหวางการสงใชยา ความเรงรบความเครยด ความเหนอยลา

ปรมาณงานทผสงใชยารบผดชอบ

ความคลาดเคลอนในการคดลอกคาสงใชยา (Transcribing error)หมายถง ความคลาดเคลอนของกระบวนการคดลอดคาสงใชยา จากคาสงใชยาตนฉบบ ทผสง

ใชยาเขยน ซงแบงไดเปน 2 ประเภท คอ ความคลาดเคลอนจากการไมไดคดลอก และความคลาดเคลอนจากการคดลอกผด

การศกษาของ Runciman และคณะ ป ค.ศ. 2003 (2003 : i49) รายงานวา ความลมเหลวของการอานคาสงแพทย หรอการอานคาสงแพทยผดพลาด เปนปญหาหลกของความคลาดเคลอนทางยา ซงพบประมาณรอยละ 0.5-1.0

ประเภทของความคลาดเคลอนในการคดลอกคาสงใชยา เชน

1. ชอยาผด เชน มการคดลอกผดระหวาง Lasix®, Losec®, Lanoxin® หรอระหวาง

Dormicum, Diamicron®, Dramamine® หรอแพทยสง 0.9% NSS 1000 cc. คดลอกเปน 5% DN/2 1000 cc.2. ขนาดยาผด3. ความแรงของยาผด4. วธใชยาผด เชน Cimetidine 400 mg 1x 2 AC คดลอกเปน 1x1 AC5. อตราเรวในการใหยาผด6. วถทางใหยาผด เชน คาสงให Metoclopramide ทาง IV คดลอกผดเปนใหทาง IM7. รปแบบยาผด เชน คาสงให Nifedipine SR แตคดลอกเปน Nifedipine8. ผปวยไมไดรบยา เพราะไมมคาสง เนองจากพยาบาลไมไดคดลอกลงบตรใหยา

ความคลาดเคลอนกอนการจายยา (Pre-dispensing error)


203

หมายถง ความคลาดเคลอนในกระบวนการกอนการจายยา ตงแตขนตอนการพมพขอมล ชอผปวย ชอยา วธใชยา จานวน ลงในฉลาก ขนตอนการจดยาตามคาสงใชยาของแพทย มความคลาดเคลอนทงชนดยา ความแรง รปแบบยา ปรมาณยา จานวนรายการ การจดยาสลบซอง การปดฉลากผด ดงตวอยางการศกษาโดย ยพา และคณะ ป พ.ศ. 2551 (2551 : 151) ทพบวาความคลาดเคลอนทางยาเกดจากขนตอน กอนการจายยา ( pre-dispensing error ) มากทสดเมอเปรยบเทยบกบขนตอนอนคอ รอยละ 0.255

ความคลาดเคลอนในการจายยา (Dispensing error)หมายถง ความคลาดเคลอนในการจายยาทไมถกตองตามทแพทยระบในใบสงยาใหแกผปวย

ความคลาดเคลอนน ไดแก ชนดยา ความแรง รปแบบยา ปรมาณยา วธใชยาไมตรงตามแพทยสง รวมถงการจายยาใหผปวยผดคน จายยาหมดอายหรอเสอมสภาพ

ประเภทของความคลาดเคลอนในการจายยา1. การไมจายยาตามแพทยสง2. จายยาผดชนดหรอผดขนาดความแรง3. จายยาผดรปแบบ4. การคานวณขนาดยาผด5. จายยาทมปฏกรยาระหวางกน6. จายยาทผปวยมขอหามใช7. จายยาแลวไมใหคาแนะนาทเหมาะสม8. จายยาผดจานวน9. จายยาใหผปวยผดคน10. จายยาหมดอายหรอเสอมสภาพ11. ฉลากยาผด12. ภาชนะบรรจไมเหมาะสมหรอไมถกตอง

ปจจยทมผลตอความคลาดเคลอนในการจายยา1. คณภาพบคลากรและอตรากาลง2. ระบบและกระบวนการจายยา

2.1 การไมประเมนความถกตองเหมาะสมของคาสงใชยาในใบสงยา 2.2 การจายยาตามคาสงใชยาทเขยนดวยลายมอทอานไมออก 2.3 การจายยาตามคาสงใชยาทางวาจา/ทางโทรศพท 2.4 การไมมระบบตรวจสอบยาซา (double check)


204

2.5 การจายยาทหมดอาย การเกบยาในสงแวดลอมหรออณหภมทไมเหมาะสม 2.6 การใหบรการยาในระบบ floor stock ระบบนไมสามารถจากดการใชยาได 2.7 การมระบบการจายยาหลงชวโมงทาการทยอมใหบคลากรอนทไมใชเภสชกรเขาหยบยา

ทฝายเภสชกรรมเอง อาจทาใหเกดความคลาดเคลอนได 2.8 การใชขอมลหรอเอกสารอางองทลาสมยหรอไมถกตอง

3. สภาพแวดลอมในการทางาน 3.1 การรบกวนสมาธ

3.2 พนทในการจดยาไมเหมาะสม ไมเพยงพอ มอณหภม ความชน ไมเหมาะสม มแสงสวางไมเพยงพอ มสงรบกวนใกลบรเวณจดยา

3.3 การจดวางยาแนนเกนไป ทาใหหยบยาผด หรอเกบคนผดท4. ยา

4.1 ยาทมชอออกเสยงคลายกนหรอสะกดคลายกน หรอมบรรจภณฑคลายกน อาจทาใหจายสลบกนได

4.2 ยาทมความเสยงสง (high alert drug) ยาเหลานหมายถงยาททาใหผปวยมอนตราย รนแรงซงอาจถงแกชวตหากมการใชผด จงจาเปนตองเฝาระวงเปนพเศษ เพอลดความเสยงของอนตราย รนแรงนน

4.3 การเตรยมยา อาจเกดจากการใชตวทาละลายผด เตรยมยามากกวา 2 ชนด ทาใหหยบสลบกนได ขนาดยาผด ภาชนะทนาสงยาผด

4.4 ความคลาดเคลอนในการคานวณ มกเกดจากการคดเลขในใจ และไมใหบคคลทสองตรวจสอบซา

4.5 ฉลากยา ตดผด ตดสลบกน

ความคลาดเคลอนในการบรหารยา (Administration Error)หมายถง การใหยาทแตกตางไปจากคาสงใชยาของแพทย ทเขยนไวในประวตการรกษาผปวย

ทาใหผปวยไดรบยาผดไปจากจดมงหมายของผสงใชยา ไดแก เขยนบตรใหยาผด ใหยา/ฉดยาผดเวลา ใหยา/ฉดยาผดวธ ใหยา/ฉดยาผดขนาด ใหยา/ฉดยาผดชนด ใหยา/ฉดยาผดคน รวมถงไมไดใหยาแกผปวย

จากการศกษาโดย Hicks และคณะ ป ค.ศ. 2007 (2007 : 413) พบวาความคลาดเคลอนทางยาเกดจากขนตอนการบรหารยา ( administration error ) มากทสด รอยละ 50.3 นอกจากนในป ค.ศ. 2009 Valentin และคณะ (2009 : b814) พบความคลาดเคลอนในการใชยาฉดในหอผปวยหนก 441 ราย ทงหมด 861 ความคลาดเคลอน คดเปน 74.5 เหตการณ ตอผปวยรอยรายตอวน


205

ประเภทของความคลาดเคลอนในการบรหารยา

1. การใหยาแกผปวยททราบวาแพยานนโดยมบนทกประวตแพยาในแฟมประวตของผปวยชดเจน2. การใหยาทมหลกฐานชดวาจะเกดปฏกรยาระหวางกนของยา3. การเตรยมยา เชน ผสมยาผดความเขมขน ไมเขยาขวดยานาแขวนตะกอนกอนใหยา ใชยา

เสอมสภาพเนองจากไมมการปองกนแสงสาหรบยาทไวตอแสง ตวงหรอชงยาในปรมาณทผดเกนกวาปรมาณทยอมรบได หรอผสมยา 2 ชนดทเขากนไมได

4. การใหยาไมครบ (omission error) คอ ไมไดใหยานนแกผปวย ตามทแพทยสงเมอถงเวลาทกาหนด มกเกดจากลมใหยา ยกเวนในกรณทผปวยสมครใจไมรบยาเอง หรอกรณทไมไดใหยาเนองจากไดขอมลวาไมควรใชสาหรบผปวยรายน

5. การใหยาผดชนด (wrong drug error)6. การใหยาซงแพทยไมไดสง (unordered or unauthorized drug)7. การใหยาผปวยผดคน (wrong patients)8. การใหยาผดขนาด (wrong dose or wrong strength error) เปนความคลาดเคลอนทใหยา

ขนาดทสงหรอตากวาขนาดยาทแพทยสง9. การใหยาผดวถทาง (wrong route error) เปนความคลาดเคลอนของการใหยาผดวถทาง

โดยรวมถงผดตาแหนงทใหยาดวย แมจะเปนการใหยาถกชนดถกวธ10. การใหยาผดเวลา (wrong time error) เปนความคลาดเคลอนทเกดขนจากการใหยาผดเวลา

ไปจากทกาหนดไวในนโยบายการใหยาของโรงพยาบาลโดยไมมเหตผล11. การใหยามากกวาจานวนครงทสง (extra dose error) เปนความคลาดเคลอนทเกดขนเมอม

การใหยาแกผปวยเกนจากจานวนครงหรอมอยาทแพทยสงตอวน รวมถงการใหยาหลงจากมคาสง หยดใชยานนแลวหรอมคาสงชลอการใชยา เชน กอนผาตด

12. การใหยาในอตราเรวทผด (wrong rate of administration error) เปนความคลาดเคลอน ทเกดจากการใหยาโดยเฉพาะยาฉดในอตราเรวทตางไปจากทแพทยสง หรอตางไปจากวธปฏบตมาตรฐานทโรงพยาบาลกาหนดไว

13. การใหยาผดเทคนค (wrong technique error) เชน ใชเครองมอ หรออปกรณในการใหยาไมถก ปายยาหยอดตาผดวธ

14. การใหยาผดรปแบบยา (wrong dosage form error) เชน ใหยานาแขวนตะกอนเมอแพทยสง ใหยาเมด ใหยาปายแทนยาหยอดตา หรอบดยาใหโดยทแพทยใหกลนยาทงเมด

15. การใหยาโดยขาดการตดตามผลหรออาการผดปกต เชน ไมตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชยา โดยเฉพาะอยางยงผปวยทมประวตแพยาและมความจาเปนตองใชยานน ผใหยาควรเฝาระวงตดตามอาการแพทอาจจะเกดขน และแจงใหแพทยทราบหากมอาการแพจรง รวมถงแจงเภสชกรใหทราบเพอประเมนความเปนไปไดของการแพยา นอกจากนน การใหยาทเพงเขาบญชยาโรงพยาบาลและมขอมล


206

ความปลอดภยในการใชนอย ผใหยาควรมสวนรวมในกระบวนการเฝาระวงอาการไมพงประสงคจากการใชยารวมกบเภสชกร

ปจจยหรอสาเหตทเกยวของกบการเกดความคลาดเคลอนในการบรหารยา

1. การไมเขาใจถงแนวทางปฏบตในการบรหารยาของโรงพยาบาล2. การมภาระงานมากเกนกาลง มกพบบอยในสถานการณขาดแคลนพยาบาล หรอการ

กาหนดภาระงานไมเหมาะสม3. การขาดการสอสารระหวางผสงใชยา ผจายยา ผใหยา และผปวย ในกระบวนการใชยา4. การขาดระบบการตรวจสอบซา จากบคคลอน กอนทจะนายาไปใหผปวย5. การสงยาของผสงใชยาดวยลายมอทอานไมออก หรอการสงโดยวาจาทอาจไมชดเจนพอ

และไมมการยนยนคาสงโดยเรว6. การขาดการจดการระบบยาทด เชน การทแพทยตรวจเยยมผปวยไมตรงเวลา ประกอบกบ

ผปวยมจานวนมาก ตลอดจนการทหอผปวยสงใบสงยามาชา ทาใหหองยาจายยาใหไมทนเวลา ทาใหเกดความคลาดเคลอนในการใหยาไดงาย

7. การขาดความรเกยวกบยาทแพทยสงใช ทงชอการคา ชอสามญ รปแบบ ความแรง วถทางใหยา และขนาดทใชในโรคตาง ๆ ทาใหเกดความผดพลาดไดมาก

8. การขาดขอมลจาเพาะของผปวย เชน ประวตการแพยา การทางานของตบและไต หากทราบขอมลเหลานจะชวยใหประเมนความเหมาะสมของยากอนใหผปวยได

9. การคานวณขนาดยาเพอเตรยมยาแตละมอผด การคานวณเพอเปลยนแปลงมาตรา ชง ตวง วด ผด หรอ เกดความสบสน กบ หนวยมลลกรมตอกโลกรมตอครง หรอมลลกรม/กโลกรม/วน แบงใหหลายครงใน 1 วน หรอ มลลกรม/ตารางเมตร

10. การเตรยมยาไมถกตอง ไดแก10.1 หยบยาผดขนานจากยาทเกบไวในหอผปวย โดยเฉพาะยาทชอยาออกเสยงคลายกน

(sound alike) และรปแบบภาชนะบรรจยาคลายกน (look alike) ทาใหผปวยไดรบยาไมถกตอง10.2 ยาฉดทตองละลายหรอเจอจางดวยตวทาละลายทเหมาะสม มกเปนปญหาเมอผสงใชยา

ไมระบตวทาละลายหรอระบผด โดยไมมเอกสารหรอขอมลใหคนไดทหอผปวย10.3 เมอผปวยไมสามารถรบประทานยาเมดได เชน ผปวยทตองสอดสายใหอาหาร

ทางจมก หรอหนาทอง รปแบบยาทควรใหคอยานา แตยาสวนใหญทสงใหผปวยผใหญเปนยาเมด ทาใหผใหตองบดยาเมดเพอกรอกใสทางสายใหอาหาร ซงถาเปนยาออกฤทธเนนรปแบบตาง ๆ เชน Adalat CR หากนาไปบดอาจทาใหไดยาในขนาดสงในครงเดยว จงเปนอนตรายตอผปวยได นอกจากนยาบางชนดอาจสญเสยคณสมบตทสาคญไดถานายาไปบด เชน ยาทเคลอบใหออกฤทธในลาไส


207

10.4 การเตรยมยาเพอใหไดขนาดยาทแพทยตองการ โดยเฉพาะยาเดกซงใชขนาดตามาก และไมมรปแบบทเหมาะสมจาหนาย หลายครงผใหตองคานวณและยาเมดหรอแบงยาในแคปซล เปน สวน ๆ เชน 1/3 หรอ ¼ โดยไมมอปกรณหรอเครองมอทเหมาะสม ทาใหไมไดขนาดยาตามตองการ หรอบางครง แพทยสงใหยาครงเมด ยาบางชนดแบงไมได เพราะจะทาใหเสยคณสมบต ซงเภสชกร จะตองเปนผใหขอมลและเตรยมแบงยาหรอแกปญหาการแบงขนาดยาใหไดขนาดทแพทยสง

10.5 เทคนคการเตรยมยาฉดไมถกตองตามกระบวนการทาใหปราศจากเชอ ซงอาจไมนบเปนความคลาดเคลอน แตเปนความเสยงตอผปวย

10.6 ยาฉดหรอรบประทานทจดเตรยมใหแกผปวยแตละคนทใสในภาชนะโดยไมมฉลากระบ ทาใหมโอกาสสลบกนในระหวางการใหยา รวมทงยาบางชนดซงเสอมสลายงายเมอถกอากาศ เปนเวลานานกอาจสญเสยคณภาพได

11. ความบกพรองในการระบตวผปวยกอนใหยา ตามมาตรฐานพยาบาลจะตองตรวจสอบ ผปวยกอนใหยา หากละเลยเพราะไมมเวลา หรอถกรบกวนจะมโอกาสใหยาผปวยผดคน โดยเฉพาะผปวยทยายเตยงหรอหอง

12. การใหยาดวยเครองมออปกรณทไมคยเคย อาจทาใหผปวยไดรบยาผดพลาดโดยไมเจตนา หรอการไมมระบบบารงรกษาเครองมอทดพอ อาจทาใหอตราเรวในการหยดยาจรงของเครอง infusion pump ไมตรงกบอตราเรวทปรากฏบนเครอง ทาใหผปวยไดรบยาในอตราเรวหรอชากวาทตองการ

13. บตรใหยา (medication card) ไมครบถวนหรอไมถกตอง อาจเนองมาจากการคดลอก ลงบตรใหยาไมครบทกรายการ หรอแปลคาสงของผสงใชยาผด บตรใหยาสลบกน วางบตรใหยาผดชองเวลาแพทยสงหยดยาแลวแตไมไดเอาบตรใหยาออกไป

14. การปลอยใหผปวยรบประทานยาเอง โดยไมไดเฝาดจนเหนผปวยรบประทานยา อาจทาใหผปวยไมอยากรบประทานยาแอบทงยาไป

15. การไมมยาทตองการบนหอผปวย อาจเนองจากหองยาจายยาไมครบ หรอจายยาผดพลาด โดยเฉพาะการจายยาในระบบหนงหนวยขนาดใช (unit dose) ซงไมมยาสารองบนหอผปวย หรอหายา ไมพบเนองจากฉลากผดหรอวางผดท

16. การเกบรกษายาบนหอผปวยไมเหมาะสมทาใหมยาเสอมสภาพกอนกาหนด หรอเกบยาปะปนกน

17. การเปลยนยาบอยหรอ มขนานยาในโรงพยาบาลมากเกนไป ทาใหมโอกาสทผจดยาจะไมรจกยาและไมมความรเกยวกบยานน ๆ ทาใหเกดความสบสน


208

แนวทางการปองกนแนวทางทวไปสาหรบแนวทางการปองกนทวไปจะตองวางแผนระดบนโยบายโดย มหนวยงานหรอคณะ

กรรมการรบผดชอบ กาหนดเปาหมายและวธดาเนนการอยางชดเจนและตอเนอง ในการสงเสรม ความปลอดภยและปองกนความคลาดเคลอน มการกาหนดบทบาท หนาทและความรบผดชอบของแตละบคลากรอยางชดเจน การสงเสรมการทางานรวมกนเปนทมสหสาขา ใหผปวยมสวนรวมในระบบ มการนาเทคโนโลยสารสนเทศตาง ๆ เขามาใช มระบบการรายงานทด และมบคลากรทมประสทธภาพ

แนวทางการปองกนความคลาดเคลอนแบงตามกระบวนการใชยาการปองกนความคลาดเคลอนในการสงใชยา1. ผสงใชยาควรมความคนเคยกบระบบการใชยาของสถานพยาบาลทตนปฏบตงาน2. ผสงใชยาควรมขอมลผปวยและขอมลยาอยางครบถวน กอนสงใชยาเพอใหการสงใชยา

มความเหมาะสมมากทสด3. เภสชกรควรเขารวมการตรวจเยยมผปวยกบแพทยเพอทาหนาททบทวน และใหคาแนะนา

การสงใชยา4. เมอผสงใชยาไมแนใจการสงใชยาชนดใด ควรปรกษาเภสชกร5. ผสงใชยาควรมความตระหนกถงโอกาสในการเกดความคลาดเคลอนในการใชยา

ทสามารถปองกนได6. ถาเปนไปไดผสงใชยาควรสงใชยาในรปแบบรบประทาน7. ผสงใชยาไมควรไววางใจเจาหนาทสถานพยาบาลทไมใชบคลากรสาธารณสขในการ

ถายทอดคาสงใชยาหรอตดสนใจใชยา8. ผสงใชยาควรเขยนคาสงใชยาใหอานงาย หรอใชระบบการสงยาผานคอมพวเตอร

การศกษาโดย Volpp และคณะ ป ค.ศ. 2003 (2003 : 851) แนะนาการแกปญหาพยาบาลอานคาสงแพทยผดพลาดโดยการนาระบบคอมพวเตอรมาชวยในการสงใชยา

การศกษาโดย Shulman และคณะ ป ค.ศ. 2005 (2005 : R516) พบความคลาดเคลอน จากการสงใชยาผานคอมพวเตอร รอยละ 5 ความคลาดเคลอนจากการเขยนคาสงใชยา รอยละ 7 ความ คลาดเคลอนลดลงอยางมนยสาคญทางสถต และจากการศกษาในประเทศไทยโดย อภลกษณ นวลศร(2006 : 1 – 8) กพบวา ความคลาดเคลอนจากการเขยนใบสงยาสงกวาการใชคอมพวเตอร 0.02%

9. ผสงใชยา ไมควรออกคาสงใชยาโดยวาจา ยกเวนในกรณฉกเฉนและไมสามารถเขยน หรอพมพผานระบบคอมพวเตอรเทานนโดยคาสงใชยาโดยวาจา ประกอบดวย

9.1 ชอผปวย9.2 อายและนาหนกของผปวย


209

9.3 ชอยาทงชอสามญและชอการคา รวมทงการสะกดชอยา9.4 รปแบบยา9.5 ความแรงของยา9.6 ขนาดยา ความถในการใหยา และวถทางใหยา ในรปแบบเตม ไมยอ เชน ไมพดวา

“ใหยา A 1 เมด tid” แตควรพดวา “ใหยา A ครงละ 1 เมด วนละ 3 ครง”9.7 ปรมาณยาทจายหรอ ระยะเวลาทผปวยตองใชยา9.8 วตถประสงคหรอขอบงใช9.9 วธการใชยาในรปแบบพเศษ9.10 ชอผสงใชยา และหมายเลขโทรศพททสามารถตดตอได

10. ผสงใชยาควรเขยนคาสงใชยาอยางสมบรณ11. ผสงใชยาควรเขยนขอบงใชประกอบการเขยนคาสงใชยา ยกเวน ไมเหมาะสมหากระบ

ขอบงใช12. ผสงใชยาไมควรเขยนเลข 0 ตามหลงจดทศนยม กรณทเปนจานวนเตม แตควรเขยนเลข 0

นาหนาจดทศนยมในกรณทนอยกวา 1 (เชน 0.1)13. ผสงใชยาควรเขยนขนาดและความแรงของยาโดยใชระบบเมตรก ยกเวนยาบางชนดซงใช

ระบบอนกนอยางแพรหลาย เชน Insulin เปน Unit14. ผสงใชยาไมควรใชตวยอในสวนตางๆ ของคาสงใชยา รวมทง ชอยา15. ผสงใชยาไมควรเขยนคาสงใชยาทคลมเครอ เชน “used as needed” ควรเขยนอธบายไว

ดวยวาเมอไรผปวยจงบอกวาตองการ เชน เมอมไข เมอปวดศรษะ เปนตน16. ผสงใชยาควรพดคยกบผปวยหรอญาตผปวยเกยวกบขอมลยาเมอมการสงใชยานน17. ผสงใชยาควรประเมนสภาวะและความจาเปนในการสงใชยตอเนองของผปวยเปนระยะ ๆ

การศกษาโดย พงษศกด สมใจ และคณะ ป พ.ศ. 2550 (2550 : 100) พบวากอนพฒนาระบบความปลอดภยโดยใช root cause analysis พบความคลาดเคลอนในการสงใชยา 0.18/1000 ใบสงยา หลงการพฒนาระบบความปลอดภยพบความคลาดเคลอนในการสงใชยา 0.10/1000 ใบสงยาอยางไรกตามความคลาดเคลอนกอนและหลงการพฒนาระบบ ลดลงอยางไมมนยสาคญทางสถต

การปองกนความคลาดเคลอนในการคดลอกคาสงใชยาโดยการนาระบบคอมพวเตอรมาชวยในการสงใชยาจะชวยใหไมตองคดลอกคาสงใชยา ทาให

ปองกนความคลาดเคลอนในการคดลอกคาสงใชยาไดการศกษาโดย พงษศกด สมใจ และคณะ ป พ.ศ. 2550 (2550 : 100) พบวา กอนพฒนาระบบ

ความปลอดภย พบความคลาดเคลอนในการคดลอกคาสงใชยา 0.25/1000 ใบสงยา หลงพฒนาระบบความ


210

ปลอดภยในการใชยา พบความคลาดเคลอนในการคดลอกคาสงใชยา 0.13/1000 ความคลาดเคลอนในการคดลอกคาสงใชยาลดลง แตไมมนยสาคญทางสถต

การแกไขและปองกนความคลาดเคลอนกอนการจายยา-การจายยา1. บคลากร

1.1 บคลากรตองมความร มประสบการณ มการพฒนาความรททนสมย1.2 ตองจดใหมบคลากรเพยงพอในการปฏบตงาน ควรมการหมนเวยนเปลยนเภสชกร

ททาหนาทตรวจสอบยาเปนระยะ เพอลดความออนลา1.3 การปฏบตงานไมควรถกจากดดวยระยะเวลารอยา ควรเนนทความถกตองมากกวา

ความเรวในการจายยา2. ระบบและกระบวนการกระจายยา

2.1 การรบคาสงใชยา เภสชกรไมควรจายยาตามทไดรบแจงทางโทรศพท โดยเฉพาะกรณชอยาทออกเสยงคลายกน จนกวาจะไดเหนสาเนาการสงยาจรง การใชเครองโทรสารประจาหอผปวยและหองยา จะแกปญหาเรองยาทมชอออกเสยงคลายกนได เพราะสามารถสงคาสงการรกษาใหดไดทนท กรณจาเปนตองสงยาทางโทรศพท ผสงและผรบคาสงจาเปนตองทวนชอยา ขอบงใช ขนาด รปแบบยา ซงกนและกนอยางชดเจนกอน และตองรบบนทกเปนลายลกษณอกษรทนท

2.2 การประเมนใบสงยา เภสชกรตองประเมนใบสงยาทกรายการโดยไมมการเดาปญหาทกประเภท เชน อานลายมอแพทยไมออก การใชคายอทไมเปนสากล หรอเขยนขอมลมาไมครบถวน จะตองสอบถามกลบและบนทกเปนลายลกษณอกษรไวในใบสงยา หลงจากตรวจสอบขอมลผปวยแลว เภสชกรตองทบทวนเรองปฏกรยาระหวางยาและการแพยา ทบทวนขนาดยาและความเหมาะสมของยา นอกจากนหากมการสงใชยาในขนาดทไมใชการใชทวไป เภสชกรควรทาสญลกษณไวดวยเพอใหผปฏบตงานขนตอไปสนใจเปนพเศษ

2.3 การจดยา เภสชกรและบคลากรทเกยวของตองอานฉลากยาอยางนอย 3 ครง เมอเลอกหรอหยบยา เมอจดหรอใชยา และเมอเกบยาคนทหรอทงยาทใชหรอหมดแลว ในทกขนตอนของการจดยา จะตองมใบสงยา ฉลากยา และยาทตองการอยดวยกนเพอใหสามารถมองเหนและตรวจสอบไดตลอดเวลา ผนบยาควรนบยาทละอยางใหเสรจ ปดซองหรอขวดใหเรยบรอยแลวจงนบยารายการตอไป ไมควรจดยามากองรวมกนแลวบรรจซองหรอขวกในภายหลงเพราะมโอกาสสลบภาชนะกน การตรวจสอบฉลาก ขนสดทายควรใชระบบอตโนมตชวย เชน ใชระบบรหสแทง (bar code) และจดใหมการตรวจขนสดทายสาหรบยาทจดเทยบกบใบสงยา

2.4 การตรวจสอบยาซา ฝายเภสชกรรมควรมกระบวนการตรวจสอบซาโดยบคลากรอนอกหนงคน จะสามารถพบความคลาดเคลอนไดกอนทผปวยจะไดรบยาไป


211

2.5 การใหบรการยา ฝายเภสชกรรมควรจะจายยาในสภาพพรอมทจะใหแกผปวยไดทนท หากจาเปนตองมยาเกบไวบนหอผปวย ควรพยายามใหมยาเกบไวใหนอยทสด และไมใหมยาทมความเสยงสง เชน potassium chloride ชนดเขมขน dopamine, dobutamine หรอ magnesium sulfate ทมปรมาตรมากกวา 2 มลลลตร ตอ vial อยในหอผปวย ยกเวนยาทจาเปนตองใชในกรณฉกเฉน บคลากรฝาย เภสชกรรมตองคอยควรสอบยาบนหอผปวยอยางสมาเสมอและตอเนอง หองจายยาโรงพยาบาลควรเปดบรการ 24 ชวโมง ในกรณทไมสามารถเปดหองยาบรการไดตลอด 24 ชวโมง ควรพจารณาเวลาเปด-ปดการใหบรการของหองยา ไมควรอนญาตใหบคลากรอน ทไมใชเภสชกรมาหยบยาทหองยา ยกเวนในภาวะจาเปนจรง ๆ จาเปนตองมการจากดรายการยา จานวน รปแบบยา และขนาดบรรจ ขนตอนปฏบตในการใชยาเหลานนตองกาหนดโดยคณะกรรมการจากสหสาขาวชาชพทเกยวของกบระบบยา การคดเลอกยา ทจายไดตองคานงถงความปลอดภยของผปวยเปนสาคญ นอกจากนควรมเภสชกรทใหสามารถใหคาปรกษาได เมอจาเปนใหตามตวไดตลอดเวลา หรออาจใหบรการเปนตยาหลงชวโมงบรการ โดยจานวนรายการยาและปรมาณ ควรอยในดลยพนจของแตละสถานพยาบาล ตองมการบนทกยาทถกใช วนเวลาทใช ผปวย ทไดรบยา ชอผหยบยาไปใชไวดวยเพอตรวจสอบไดภายหลง

2.6 การใหคาแนะนาปรกษาแกผปวย เภสชกรควรใหผปวยเหนยาทกาลงจะจาย เพอผปวยจะไดดวาเหมอนกบยาเดมทเคยไดรบหรอไม และควรสอบถามผปวยวามาพบแพทยดวยเรองอะไร แพทยบอกวาจะใหยาอะไร ใชอยางไร เพอตรวจสอบซากบยาทกาลงจะจายอกครง นอกจากนควรถามประวตแพยาของผปวยดวย ในการแนะนาควรแจงใหผปวยทราบถงชอยาทจาย ความแรง ขอบงใช ขนาดและ วธใช ขอควรระวง อาการไมพงประสงคทเกดไดบอย การหลกเลยงและวธปฏบตเมอเกดอาการ ไมพงประสงค และการเกบรกษายา ผปวยบางคนเปนผตรวจสอบทด นอกจากการใหคาแนะนาปรกษาทางวาจาแลว ควรมเอกสารทจาเปนในการจายยาดวย

2.7 เภสชกรควรใชเอกสารเลมใหมลาสดเปนเอกสารอางอง และควรเลอกแหลงขอมลทมการตรวจแกไขสมาเสมอเปนขอมลอางอง

2.8 การเกบยา สารพษหรอสารเคมทไวไฟไมควรเกบไวในหองยา ควรเบกมาใชเปน ครงคราวเมอจาเปนเทานน ฝายเภสชกรรมควรตรวจสอบยาในคลงทก 3 เดอน มระบบปองกนการมยาหมดอาย ยาทจะหมดอายในอก 60-90 วน ขางหนาควรไดรบการทาสญลกษณใหสงเกต เพอใหจายออกไปใชกอนถงวนหมดอาย หรอจดใหมการตรวจสอบวนหมดอายยาทกเดอน การประกาศเปนรายการยา ทจะหมดอายในแตละเดอน เพอใหแตละทตรวจสอบได ควรมการประเมนความคงตวและการกาหนด วนหมดอายของยาทเตรยมขนเอง หรอยาทแบงบรรจ เพอใหสามารถเรยกยากลบคนไดงาย ในกรณทยาหมดอาย หรอเกดการผดพลาดในการแบงบรรจยา ไมควรนาภาชนะบรรจยารบประทานไปใสยาหาม รบประทานเพราะจะเกดความเขาใจผดขนได


212

3. สภาพแวดลอมในการทางาน3.1 การลดการรบกวนสมาธในการทางาน สามารถทาไดหลายวธ เชน ใชเครองตอบรบ

อตโนมตแทนการรบโทรศพท หลกเลยงการสนทนาทไมจาเปนระหวางบคลากรในหองยาขณะทมการจด-จายยา

3.2 ควรออกแบบททางานใหเหมาะสมโดยมแสงสวางเพยงพอ มอณหภมทเหมาะสม มพนทจดยาเพยงพอ ขวดยาหรอกลองยาทใชเสรจแลวควรเกบเขาทหรอทงลงถงขยะ พนทในการจดยาควรอยหางจากความวนวายโกลาหล หรอมคนผานไปมา ควรพจารณาทวางโทรศพทโดยใหเกดความสะดวกในการใชงานแตไมรบกวนขณะปฏบตงาน

3.3 การจดวางยา ควรมทจดวางยาใหเพยงพอ ขวดยา/กลองยาควรวางโดยหนเอาชอยาและขนาดออกมาใหเหนเสมอ แยกยาใหเหนเปนหมวดหม แยกยาทมชอคลายกนออกจากกน แยกยาทมความเสยงสงออกจากยาอน ใชฉลากหรอสสตกเกอรตางกนเพอเพมความระมดระวง ทหองยาควรตดรายชอคยาททาใหเกดความสบสนบอย ๆ ไว เพอใหบคลากรสามารถมองเหนไดขณะทางาน เพอดซาอกครง

4. ยา4.1 การบรหารการจดซอและคลงเวชภณฑ ฝายเภสชกรรมควรเลอกผลตภณฑยา

อยางระมดระวง พยายามเลอกผลตภณฑยาใหแตกตางในรปลกษณและฉลากยา กรณทจาเปนตองมผลตภณฑทมรปลกษณคลายกน ควรมการเตอนบคลากรใหรบทราบ หรอตดฉลากเตอนใหเหนชดเจน ควรขอความรวมมอจากบรษทยาในการเปลยนบรรจภณฑใหมความแตกตางกน เปลยนฉลากยาทคลายกน และเปลยนชอยาทออกเสยงคลายกน บคลากรจะตองไดรบทราบขอมลความคลาดเคลอนทเกดขนจากยาเหลานน และจะตองใหความระมดระวงเปนพเศษเมอตองมการจายยากลมเหลาน หรอใชการเตอนจากคอมพวเตอร

4.2 ยาทมความเสยงสง มาตรการลดความคลาดเคลอนจากยาเหลาน อาจทาไดโดยจากดการเขาถงยาเหลานน หรอเกบออกจากเคานเตอรพยาบาลทหอผปวย หรอกาหนดความเขมขนและจากดความเขมขนทควรม มระบบการตรวจสอบซาในเรองขนาดยา มระบบการตรวจสอบการใหยาจาก infusion pump ตรวจสอบความเขมขนและการตอสาย การกาหนดมาตรฐานของการสงยา การเตรยม รวมทงการใชยา

4.3 การเตรยมยา The American Society of Health-System Pharmacists (ASHP) ไดให คาแนะนาในการลดความคลาดเคลอนในการเตรยมยา ดงน

- บรเวณทเตรยมตองสะอาด เปนระเบยน มขนาดเพยงพอ - จากดการเขาถงบรเวณทเตรยมยา - ตองมนใจในความถกตองของปรมาณสารสาคญ

- ตองมนใจวาวธเตรยมถกตอง - วางเฉพาะสงของจาเปนใน laminar airflow hood - กรองสารละลายจาก ampule เพอกาจดอนภาค


213

- ตองทาการตรวจสอบผลตภณฑสดทายวาไมมการรว ขน หรอมอนภาค ผลตภณฑตองมสทเหมาะสม ปรมาตรถกตอง และตองทดสอบความคงทนของภาชนะบรรจดวย

- ใหทงผลตภณฑทไมมนใจในวธการเกบหรอการเกบ - ไมควรพดคยหรอพดคยใหนอยทสดในการเตรยมยา - ใหเภสชกรอกคนหนงตรวจสอบความถกตองของสารและปรมาณสารทเตมลงไป - ความคลาดเคลอนในการคานวณ ในกรณทมยารปแบบ single dose จาหนายจะชวย

ลดความผดพลาดในการคานวณได หรอใหการตรวจสอบการคานวณซาโดยอกบคคล4.4 การจดทาฉลาก ฉลากยาตองระบ ชอยา ความแรง จานวนยา วธใชและถาเปนไปได

ควรระบขอบงใชของยาดวย เพอใหผปวยชวยตรวจสอบซาอกครงหนง วาตรงกบโรคหรออาการทปวยหรอไม เภสชกรตองตรวจสอบฉลากยากบยา ยากบคาสงใชยา และ คาสงใชยากบฉลากอกครงหนง กรณเปนยา IV admixture ฝายเภสชกรรมควรตดฉลากทดานหนาถงหรอขวด โดยไมบงชอสารละลายและ สวนประกอบทบรษทตดมา เพอใหพยาบาลสามารถตรวจสอบซาไดวาเปนยาทตองการแนนอน ฉลากยาตองอานออก เปนทเขาใจทงสาหรบผปวย ญาต และบคลากรสาธารณสขอน ฉลากสาหรบผปวยสงอายตองพมพดวยหนงสอตวใหญพอ ชดเจน และอานงาย ควรตดฉลากชวยเพอใหขอมลเพมเตมสาหรบยาทมความจาเปน ทงยาสาหรบผปวยนอกและผปวยใน

การศกษาโดย พงษศกด สมใจ และคณะ ป พ.ศ. 2550 (2550 : 100) กอนพฒนาระบบความปลอดภยในการใชยาโดยใช root cause analysis พบความคลาดเคลอน 0.25/1000 ใบสงยา หลงพฒนาระบบพบความคลาดเคลอน 4.14/1000 ใบสงยา ความคลาดเคลอนเพมขนอยางไมมนยสาคญทางสถต สาเหตทความคลาดเคลอนภายหลงพฒนาระบบเพมขนผวจยใหเหตผลวา เกดจากการตรวจสอบความคลาดเคลอนมคณภาพมากขน สามารถกระตนใหเกดการรายงานความคลาดเคลอนทางยามากขน

การศกษาโดย วนดา และคณะ ป พ.ศ. 2550 (2550 : 22) พบความคลาดเคลอนในการจดยา ในระบบยนตโดสโดยใชแรงงานคน รอยละ 1.93 โดยใชเครองนบเมดยาพบความคลาดเคลอนลดลงเปนรอยละ 0.63

การปองกนความคลาดเคลอนในการใหยา

1. ผใหยาควรมความคนเคยกบระบบการใหยาทโรงพยาบาลทตนเองปฏบตงานอย เชน รายการยา คายอในคาสงใชยาทโรงพยาบาลอนญาตใหใช เวลามาตรฐานในการใหยา ยาทจากดการใชเฉพาะผสงใชยาเฉพาะกลม

2. สรางสภาพแวดลอมทเหมาะสมและควรเออใหเกดความถกตองในการใหยาเชน มแสงไฟในหองผปวยเพยงพอ ไมมสงรบกวนระหวางการใหยา

3. ผใหยาควรมหนาทรบผดชอบในการตดตอประสานการทางานทงกบแพทย เภสชกร กรณมปญหาหรอคาถามเกยวกบการใชยา


214

4. ผใหยาควรทบทวนขอมลยาทจะใหแกผปวยกอนใหยา โดยคานงถงการไดรบยาซา ปฏกรยาระหวางยา ความเขากนไดระหวางตวยากบตวทาละลาย

ขอควรคานงในการใหยา ไดแก- ถกยา ( right medication)- ถกขนาด ( right dose)- ถกคน ( right person)- ถกวถทาง( right route)- ถกเวลา ( right time)- ถกขอบงใช (right indication)- ถกตองตามหลกฐานทางวชาการ (right evidence based)

5. ผใหยาควรทบทวนคาสงใหยาฉบบจรงอกครงกอนใหยา (ไมควรทบทวนจากใบคดลอกคาสงใชยา) และเปรยบเทยบกบยาทไดรบจากฝายเภสชกรรม ผใหยาไมควรใหยาจนกวาจะเขาใจถองแทถงคาสงใหยา ผใหยาควรตรวจสอบลกษณะทวไปของยา วนหมดอาย หากมขอสงสยควรสอบถาม เภสชกรกอนใหยาทกครง

6. ผใหยาควรตรวจสอบผปวยใหตรงกบยาทควรไดรบกอนใหยาทกครงและควรสงเกตผปวยหลงไดยาไประยะหนง

7. ผใหยาควรพดคยกบผปวยหรอผดแลผปวย เพอใหแนใจวาผปวยหรอผดแลผปวยเขาใจถงขอบงใชของยา และขอควรระวงในการใชยา

8. เมอผปวยมคาถามเกยวกบยาทจะให ผใหยาควรรบฟงและตอบคาถามของผปวยเสมอ ทกครง และตรวจสอบคาสงใชยากบยาทจะใหกอนใหยาทกครง

9. ถาไมมแนวทางหรอมาตรฐานของความเขมขนยา ขนาดยา ความเรวในการใหยา หรอ อน ๆ ทเฉพาะเจาะจง แตตองอาศยการคานวณของผใหยาเอง ผใหยาควรตรวจสอบผลทคานวณไดกบพยาบาลคนอน หรอ เภสชกรทกครง

10. ผใหยาควรใหยาตรงตามเวลาทกาหนดในคาสงใชยา ยกเวนมคาถามหรอปญหาทตองการการแกไขกอนใหยา ผใหยาไมควรนายาออกจากภาชนะบรรจกอนใหยาเปนเวลานาน อาจทาใหยาเสอมคณภาพได และหลงจากใหยาแลวควรบนทกการใหยาทนท

11. ผใหยาไมควรยมยาของผปวยคนอน หรอนายาทเหลอมาใชกอน หากยาหายไปหรอไมม ผใหยาควรตดตอฝายเภสชกรรมทกครง

12. หากมการสงใชยาในปรมาณหรอขนาดยาทสงกวาปกต ผใหยาควรตรวจสอบกบผสงใชยาหรอเภสชกรกอนใหยา

13. ผใหยาควรทาความคนเคยกบเครองมอใหยารวมถงความคลาดเคลอนทอาจเกดขนได


215

14. ผใหยาควรรอดผลการรกษา และอาการไมพงประสงคหลงจากใหยาแกผปวย และตดตามเปนระยะ

การศกษาโดย พงษศกด สมใจ และคณะ ป พ.ศ. 2550 (2550 : 100) กอนพฒนาระบบความปลอดภยในการใชยา โดยใช root cause analysis พบความคลาดเคลอนในการใหยา 0.29/1000 ใบสงยา หลงพฒนาระบบพบความคลาดเคลอนในการใหยา 0.51/1000 ใบสงยา ความคลาดเคลอนภายหลงการพฒนาระบบเพมขนอยางไมมนยสาคญทางสถต ทความคลาดเคลอนภายหลงพฒนาระบบเพมขน ผวจยใหเหตผลวา เกดจากการตรวจสอบความคลาดเคลอนมคณภาพมากขน สามารถกระตนใหเกดการรายงานความ คลาดเคลอนทางยามากขน

อปสรรคในการดาเนนงานเพอปองกนความคลาดเคลอนทางยา1. ความซบซอนของระบบ ทาใหการออกแบบแกไขเปนไปอยางยากลาบาก2. การขาดขอมลทตองการหรอไมมขอมล ทาใหการแกไขเชงระบบเปนไปไดยาก3. ความเคยชนกบการทางานในรปแบบเดม โดยไมไดมมาตรการหรอหาวธใดททาใหเกดการ

เปลยนแปลง ปรบปรงระบบใหดขน4. เหตการณไมพงประสงคทเกดขนนาน ๆ ครง หรอไมเคยเกดขนมากอน อาจทาใหไม

สามารถเหนภาพความเปนไปไดและสาเหตไดลวงหนา จงไมสามารถออกแบบระบบเพอปองกนความ ผดพลาดนน ๆ ได

5. ความเกรงกลวตอการถกลงโทษ นบเปนสาเหตสาคญททาใหการรายงานความคลาดเคลอนมคาตากวาความเปนจรง และความคลาดเคลอนทเกดขนนนไมไดถกนามาวเคราะหหาสาเหต เพอใหเกดการเรยนร และปองกนความผดพลาดในอนาคต

สรปเหตการณไมพงประสงคจากการใชยา สวนหนงเกดจากความคลาดเคลอนทางยา ซงอาจทาให

ผปวยเกดอนตรายหรอเสยชวตได ความคลาดเคลอนทางยา เปนเหตการณทปองกนได ซงสามารถเกดไดในทกขนตอนของกระบวนการใชยา ซงเปนกระบวนการทซบซอน ไดแก ความคลาดเคลอนในการสง ใชยา ความคลาดเคลอนในการคดลอกคาสงใชยา ความคลาดเคลอนกอนจายยา-จายยา และความ คลาดเคลอนในการใหยา ซงมสาเหตมาจาก บคคลและระบบ แนวคดใหมในการปองกนความคลาดเคลอนทางยา ไมใชการเปลยนพฤตกรรมมนษย แตควรเปลยนสงแวดลอมหรอระบบงานมากกวา การทราบถงประเภท สาเหตททาใหเกดความคลาดเคลอนทางยาจะทาใหสามารถวางแนวทางหรอระบบในการปองกนความคลาดเคลอนทางยาได ทาใหผปวยไดรบการรกษาดวยยา อยางถกตอง ปลอดภยมากทสด


216

บรรณานกรม

ภาษาไทยธดา นงสานนท, สวฒนา จฬาวฒนทล, ปรชา มนทกานตกล . การปองกนความคลาดเคลอนทางยา.

ธดา นงสานนท; สวฒนา จฬาวฒนทล; ปรชา มนทกานตกล, บรรณาธการ. กรงเทพ : บรษทประชาชน จากด. 2549.

พงษศกด สมใจ., เพญศร สขอวน., สพณณดา สรเสนา. “การเปรยบเทยบความคลาดเคลอนทางยากอนและหลงการพฒนาระบบความปลอดภยในการใชยา”. วารสารเภสชกรรมโรงพยาบาล17 (2550) : 100-8.

ยพา วภาสวชรโยธน, มาศรนทร ธรรมสทธบรณ. “การศกษาความคลาดเคลอนทางยาในโรงพยาบาลชมพรเขตอดมศกด”. เภสชกรรมคลนก 15 (2551) : 151-61.

วนดา ศรกศลานกล., รงทวา เลาหเธยรประธาน., ยวด เจนศลานกล. “ตนทนการจดการและความคลาดเคลอนทางยาระบบกระจายยาแบบยนตโดส : ศกษาเปรยบเทยบระหวางการใชเครองนบเมดยาอตโนมตกบแรงงานคน”. วารสารเภสชกรรมโรงพยาบาล 17 (2550) : 22-9.

สวฒนา จฬาวฒนทล., เนต สขสมบรณ. การปองกนความคลาดเคลอนทางยา. ใน : สวฒนา จฬาวฒนทล.; เนต สขสมบรณ., บรรณาธการ. Advances in Pharmaceutical Care and Pharmacotherapeutics.

กรงเทพมหานคร : บรษทประชาชน จากด, 2546.สวฒนา จฬาวฒนทล., ปรชา มนทกานตกล., บษบา จนดาวจกษณ และคณะ. เภสชกรกบระบบยาคณภาพ.

กรงเทพมหานคร : บรษทประชาชน จากด, 2546.อภลกษณ นวลศร. ความคลาดเคลอนทางยากบการใชระบบสงยาทางคอมพวเตอรจากหอผปวย. Songkla

Med J 24(2006) : 1-8.

ภาษาองกฤษHicks RW., Becker SC. and Windle PE. Medication errors in the PACU. Perianesthesia Nursing

22(2007) : 413-9.James KL., Barlow D., McArtney R. et al. “Incidence, type and causes of dispensing errors: a review of

the literature”. International Journal of Pharmacy Practice 17 (2009) : 9-30.Kozer E., Scolnik D., Keays T. et al. “Large errors in the dosing of medications for children”. The New

England journal of medicine 346 (2002) : 1175-6.Lesar TS., Briceland L. and DS S. “Factors related to errors in medication prescribing”. JAMA

277 (1997) : 312-7.National Coordinating Councill for Medication Error reporting and Prevention.[Online] Accessed 16

Dec,2008 Available from http://www.corexcel.com/courses3/preventing.medication.errors1.html.


217

Runciman WB., Roughead EE., Semple SJ. et al. “Adverse drug events and medication errors inAustralia”. Internatinal journal for quality in health care 15 (2003) : i49-i59.

Shulman R., Singer M., John G. et al. “Medication errors : a prospective cohort study of handwrittenand computerized physician order entry in the intensive care unit”. Critical Care 9 (2005): R516-R21.

Valentin A., Capuzzo M., Guidet B. et al. “Errors in administration of parenteral drugs in intensive careunits: multinational prospective study”. BMJ 338 (2009) : b814 doi : 10.1136/bmj.b814.

Volpp KG, D G. Residents’ “Suggestions for reducing errors in Teaching Hospitals”. The New EnglandJournal of Medicine 348 (2003) : 851-5.

(medication error) a-i) ( prescribing error & …ความคลาดเคล...

Documents