8/7/2019 MERSYE R

1/29

MERSYE R

Azerbaycan edebiyat tarihinde, ilk rnekleri

XV.-XVI. yy. ortaya kan "mersiye" iiri, slmtarihinin balang dnemindeki din ve siyasmnakaalarla ilgilidir. slm dnyasnn nchalifesi Hazret-i Osman'n ldrlmesinden veMedine halknn biati zerine, Hazreti Ali'nindrdnc halife olmasndan sonra, bu ihtilaflardaha da derinleti ve keskinleti. am emiriMuaviye, akrabas Osman'n katillerinin yacezalandrlmasn, ya da ona teslim olunmasntalep ederek, Ali'ye biat etmedi. slm dnyasnda

bir i sava balad. Bu dahil mnakaalarn so-nucu olarak Hezreti Ali 660 yl, Ramazan'm on ye-dinci gecesi ehid edildi. Onun lmnden sonra,vaktiyle biat etmi olan vilayet ve blgeler, ksa birzaman ierisinde Ali'nin olu, Hazreti Pey-gamber'in torunu, Hezreti Hasan'm etrafnda b-tnletiler. Ancak, o dneme kadar yalnz amemiri olarak anlan Muaviye, kendisini "Emir-l-M'minin ilan" etti ve bylece de slm dn-yasnda iki halifenin birden mevcudiyeti hlidodu. Hazreti Hasan, i sava derinletirmemekve islm lemini yeni kanl olaylara sokmamak iinhalifelikten Muaviye lehine imtina etti. Ancak,ayn zamanda birtakm artlar ileri sryordu.Buna gre; Hazreti Ali'yi sevenler hakknda in-tikam siyaseti yrtlmeyecek, Hazreti Muaviyehayatta olduu srece halife olacak, ldkten

sonra halife serbest seimle seilecekti.Hazreti Muaviye'nin lmnden sonra, onunolu Yezid ibn Muaviye bu artlara riayet etmek is-temedi. Bu yzden de Hazreti Ali'nin kk oluHazreti Hseyin ve taraftarlar ona bir halife ola-rak biat etmek istemediler. Kendini btn slmleminin, btn Mslmanlarn halifesi olarakkabul ettirmek isteyen Yezid bn Muaviye, ya pey-gamberin varislerinin zellikle de Hazreti H-seyin'in biatini salamal, ya da onlar ortadan kal-drmalyd.

Hicr 61. ylda Kabe tavafndan geri dnenmam Hseyin, Krelilerin daveti zerine Kfeehrine yola kt.

Kerbel denilen yerde, onun kk kafilesi,Yezid bn Muaviye'nin ordusu ile karlat.Yczid'in sergerdesi mr, onlarn yolunu keserek

biat etmelerini istedi. Aksi takdirde hi kimseyeaman vermeyerek, hepsini kltan geireceini bil-dirdi. Dehetli susuzlua (mr'in emri ile suyunyolunu kesmilerdi ve yalnz bi'at edenler su ie-

bilirlerdi), eitli azap ve eziyyetlere ve tehditlereramen, mam Hseyin'in iradesini krmak mm-kn olmad. O zaman, Yezid bn Muaviye askerlerison tedbire bavurdular. mam Hseyin'le birlikteonun alt kardeini, iki olunu, kardei mamHasan'm iki olunu -mumiyyetle 72 kiiyi- ehit

ettiler. ehitlerin kesilmi balarn mzraklara ge-

irdiler. Sa braklanlara azap vere vere am eh-rine, Yezid'in sarayna gtrdler. Esirlerden sa-dece krk kiiye, ehitlerin mezarlarn ziyaretetmek izini verildi. Onlar Beir adl bir kiinin g-zetiminde Kerbel'ya dnerek, ehidlerin mezarmziyaret ettiler, susuz ldrlenler iin matem tut-tular.

Yezid bn Muaviye, bu kanl olaylardan sonrada hibir baar kazanamayarak, iki yl sonra feci

bir ekilde ldrld. Kerbel facias ise ksa birzaman sonra dilden dile dolat ve buras bir zi-yaretgh yerine evrildi, imam Hseyin'in ve ta-raftarlarnn ehit edildii yerde Kerbel ehri ku-

ruldu. Mezhepb fark

sz konusu olmaks

z

n,btn Mslmanlarn ortak gayreti ile, ehiderinmezar zerinde abide-mescid ykseltildi. Kerbelfacias slm tarihilerinin eserlerine de yansd.slm airleri de, insanlk tarihindeki en amanszsiyas katliamlardan biri olan Kerbel faciasnalkayd kalmadlar. Kerbel olaylarm edebiyat di-liyle erh eden, ehidlerin azap ve zdrablarm, on-larn inanlarnn kesinliini, dncelerinin saf-lm vs. gzler nne seren eserler yazld. Farsairi Kaif'nin "Rvzet'-heda", MehemmedFuzl'nin "Hediget-s-Seda" vb. byk hacimlieserleri, Kerbel olaylarnn yer ald nemli edebabidelerdendir.

XVI yy. Azerbaycan Edebiyatnda btn butarih olaylarla ilgili bir mersiye, iiri meydanakt. Mersiyecilik, dini yin olan muharremlik me-rasimi ile sk surette ilgiliydi. Tabii ki, o dnemekadar ister Azerbaycan Halk Edebiyatnda, istersede Divan Edebiyatnda, mersiyenin pek ok dikkateken rnekleri vard. Mesela, Halk Ede-

biyatndaki yu, yulama, alar vs. Divan Ede-biyatnda ise Hakan'nin kuvvetli mersiyeleri bunarnek olabilirler. Ama Halk Edebiyatndaki yu veatlar, byk kahramanlarn, sergerdelerin vs.lmne, Hakan mersiyeleri ise kendi ak-rabalarnn lmne hasredildii halde; XVI. yy.ve sonras mersiye iiri istisnasz Kerbel olaylarn

konu olarak ele alyordu. Bu dnemde Azer- baycan'da mersiye iirinin byle geniekilde ya-ylmasnn balca nedenlerinden biri, iiliin resm

bir devlet ideolojisi haline getirilmesi ile ilgiliydiki, bu da air ve devlet adamah smail Het'ninhakimiyyet dnemine (1501-1524) tesadf et-mektedir.

XIX. yy. Azerbaycan'nda mersiye iiri dahada gelimiti. Mersiye edebiyatnn trleri-nvheler, sinezenler vs.- meydana km, Rci,Dehil, Gumr, Serraf, Prem, a, Spehr vb.gibi btn sanat eserleri mersiye iirlerinden olu-muairler yetimilerdi. Dier taraftan, XIX yy

8/7/2019 MERSYE R

2/29

Azerbaycan Edebiyatnn Abbaskulu Aa Kud,Kasimbey Zkir, Hurud Bnu Ntevan, Mirze s-mayl Gsir, hatta Mirze Alekber Sbir gibi, dn-yev tema ve konulara nem veren temsilcileri de

ara-sra mersiye iirleri yazmtlar.Esasen birbirinin tekrarndan oluan temasn

bir tarafa brakrsak, mersiye iiri dil ve slp a-sndan, XIX. yy. Azerbaycan iirinin olumasnda

bir marhale tekil etmitir. Lakin son 70 yl zar-fnda mersiye airleri yaynlanmadndan, mer-siyecilerin edeb kiilikleri ve eserleri aratrma ko-nusu yaplmadndan bu iir mektebi, imdikidurumda, Azerbaycan'da unutulmu bir haldedir.

Sovyet ideolojisi din konusunu ele aheklineuygun olarak gerek Azerbaycan Trkesi, gereksedier dillerde yaratlm din edebiyat her vasileile yasaklamaa aba gsteriyordu. Tabii ki, bu d-

nemde Trk-Mslman halklarn edebiyat dahafazla zarar ve bask gryordu.

Klasik Azerbaycan Edebiyat'nn temsilcileriarasnda mersiye yazmayan aire tesadf etmekmmkn deildir. Ama onlarn bazlar, meselaQumri, DehiL ai, Raci, Spehri, Prcm, Serraf,

Bedii ve bakalar btn yaradclklarm mer-siyeye vermi, bir ksm ise yalnz ara-sra din ko-nulu iire mracaat etmitir. Hatta Mirze AlekberSabr gimi, Azerbaycan ve ark iirinde gereki

bir devrimci gibi tanna sanatkr da mersiye yaz-maktan kendini alamamtr. Bu durum mersiye i-irinin Azerbaycan klasik airlerinin ya-ratclnda nasl bir yer tuttuunun ve nemtadnn iaretidir.

Mersiyeler Azerbaycan klasik edebiyatnnayrlmaz bir apras olarak yalnz son bir-iki ylzarfnda edebiyat aratrclarnn dikkatiniekmektedir. Ama hl daha bu konu ile pro-

fesyonellerden daha fazla yar

dinci, yar

ede-biyat amatrler uramaktadrlar.

ABBASQULU AA QDS*

NVHE

(Dahilerin Gzya, Bak-1990, s.l-13)

Kerbel, saxlagilen ne'-i Eliekber'imi,Verirem nki emnet sene glpeykerimi.

Yoyvdu n Leyli-yi breye qemxr-i dell,tein hile gz yam olur xke sebl,rem olsayd eer qoymaz idim xr zelil,Syebn eyler idim ne'e qara me'cerimi.

Dutdu xurd-i cahn tabm zlmet-i cef,Olmad birce bu bzrde serrf-i vefa,Oldu n qanine qeltan drr-iderya-yi sefa,Tkerem arizime l'l v ek-i terimi.

Bes nece qnine qeltn grm qmetini,Grmedim bidede, sed heyf, qemer tel'letini,Salmadm qmet-i re'nsma toy xel'etini,Aldlar nki elimden bu vefperverimi.

Knlm tre nian eylediler firqe-yi cang,Yadb erx-i keman glene brn-i xedeng,Sehfe-yi sinesini kuster-i zexm eyledi teng,Etdiler qnine qeltn bu melekmenzerimi.

Ey Kerbel! Hz. Hseyin'in olu Ali Ekber'in na-n iyi koru. nk glyzlm sana emanet ola-rak vermiim.

Madem ki zavall Leyl'ya yol gsteren ve derdineortak bir klavuz yoktur, ateli h ekilerimle gz-yam topraa boubouna akar, dklr. Eer birrem olsayd hor ve aa birekilde brakmazdm.O, cesede kara bartm glgelik ederdim.

Cihann gneinin n eziyet karanl kaplad.Bu pazarda bir tane bile vefa sarraf olmad.Madem sefa, zevk denizinin incisi kanma bulat,yanama taze gzyam ve incimi dkerim.

Boyunu nasl kanma bulam olarak greyim?Yz defa yazklar olsun ki, ay yzn gelin oda-snda grmedim. Dn kyafetini gzel boyuna

bouna giyderemedim. nk elimden u vefakrsevgilimi aldlar.

Sava tmeni, gnlm oklarna hedef yapt. Feleinyayndan gl bahesine ok yamuru yadrdlar. S-knt gsnn sayfasnyara ile doldurdu. u me-lee benzer sevgiliyi kanna bulatrdlar.

* zgemii iin bak. s. 200

8/7/2019 MERSYE R

3/29

EFRD

Nece qoyum qala bu yer ste xr gl bedeni,Olubdu qnine eltn, taplmayir kefeni.

Bu nziperveri yax saxla, Kerbbel,Esirm'e gedir zr ntevn Leyl.

zme gz yam cytek revn ederem,Cavan balam sene tapnb zm gederem.

Myesser olsa eer men zelil avvre,Medine'de ekerem toy otaine qre.

Bama l-i ez mateminde balayaram,

Ne qedr vard

can

m m seher alayaram.

Bu gl bedeni, bu dikenli yerin stne nasl b-rakaym? Kendi kanma bulanm, kefeni bile g-rnmyor.

Ey Kerbel! Bu nazly iyi koru. Leyl, alayp g-sz bir hlde am'a esir gider.

Gzyamrmak gibi yzme aktrm. Gen yav-rumu sana smarlayp kendim giderim.

Eer aa ve serseri olan bana nasip olsa Me-dine'de bile dn evine karalar ekerim, oraymatem evi hline getiririm.

Yas tuttuum iin bama eziyet al balarm. Eycanm! Sabah akam alarm, ne deeri var ki?

NVHE

Bu cavan tb tevn, rh-i revnmd menim,Qahb ryan yerin stnde bu gl prehenim,Yoxdu tbut ile kafur neht kefenim,Defn edim xk-i mezar ire vefksterimi.

Ekberin ferqini emri cef eyledi eq,Qn olub riz-i xurdine hemreng-i efeq,Ehl-i hle grnr yineden cilve-yi heq,

Grseler nvk-i cda ste meh-i enverimi.

Tire xk ste meqm eyledi n aye-yi nur,Perde-yi qeybden her derde bel etdi zuhur,Ehl-i beyt-i nereminnlesidir neme-yi ur,Grdm lemde eyn vqie-yi meherimi.

Tkdler rizime gz yam jale kimi,Qemerin dvresini zulmet ahb hle kimi,Qsimin qelbini d eylediler lle kimi,Saldlar xk ile xn ire o mehpeykerimi.

te-i sz-i ete tiflimi btb eledi,L'lvi ekini mjknine drnb eledi,Vermedi Hermele su, tr ile srb eledi,h-i lebtene qucamda Eliesgeri'mi.

Bu gen; benim gcm, kuvvetim, ruhumdu. Bugl gmleklim imdi yerin stnde plak kalm.Tabut, kfur, kefen ve nohutum yok. Vefal dos-tumu mezar topra iine defnedeyim.

Ekber'in vcdunu cef klc kesti, yard. Gneebenzer yanaafakla ayn renkli kan oldu. Hldenanlayanlar Hakk'n cilvesini, nazn aynada g-

rrler. M

zrak ucundaki

k saan ay

m

da birgrseler.

Madem ki nr ayeti kara torak stnde yer edindi;gayip perdesinden her derde bir bel ortaya kt.u grltl inleyi, Hz. Peygamber ve ak-rabalarnn inleyiidir. Maherdeki hlimi bu dn-yada ak birekilde grdm.

Gzyam yanama iy gibi dktler. Ayn et-rafn hle gibi karanlk kaplam. Kasim'in kalbinille gibi yaraladlar. O ay gibi gzelimi toprak vekan iinde braktlar.

Susuzluun yak

c

atei, yavrumu gsz d-rd, inci gibi gzyalarn kirpiklerine saf incieyledi. Hermele, su vermedi, bunun yerine su-sam ah'm kucandaki Aliasker'imi okla suyakandrd.

EFRD

Her dem gelir fene dil-i zarm, alaram,Soldu xezn-i zlmile glzrm, alaram.

Her meclis-i ezde men-i zr-i bnev,T var dilimde quvve-yi gftrm, alaram.

Her an dertli gnlm feryat eder, alarm. Zulmsonbaharyla gl bahem soldu, alarm.

Her ikence meclisinde gsz ve dertli olan ben,gnlmdeki sz syleme gcmn yettii kadar

alar

m.

8/7/2019 MERSYE R

4/29

Bezm-i visalden meni sald ferqe cerx,Qald qiym-i mehere ddnm, alaram.

Ehl-i veten taplmad t defnim eylesin,Qaldi Fert ste elemdrm, alaram.

Felek beni kavuma meclisinden uzaklatrd. Sev-gilinin yzn grmek, kyamet gnne kaldiin alarm.

Beni defnetmek iin vatandalarm bulunmad. Ke-fenimin paras bayrak gibi Frat nehrinin zerindekald, onun iin alarm.

TEMAMY NVHE

Tutacaq mehvil-i Qds de ez rhilemn,Olacaq here kimi nvheser r-yi zemn,Saldlar er-i sefden yere n firqe-yi kn,Zlm ile ems mnr qemer exterimi.

Cebrail de ruhlarn topland yerde incinip yas tu-tacak. Yeryz kyamete kadar at syleyecek.Kinli insanlar kalabal mutluluk gklerindeki ksaan gneimi, aym ve yldzm zulmle, ka-ranlkla yere indirdiler.

QASIMBEY ZKR*

SNEZEN

(s. 8-9)

Dur ayae, eyleme xb, oul,Quru yerde yatma, yarahsan.reyimde qalmad tb, oul,Quru yerde yatma, yarahsan.

Sen idin gl-i emen-i edeb,Bele yatmaa ne olub sebep?Gzn a, gelirh-i teneleb,Quru yerde yatma, yarahsan.

Yola sald ehl-i herem meni,Aparam xeymeme gerek seni,Gz yal qoyma Sekme'ni,Quru yerde yatma, yarahsan.

Yaralanmam, durabilmirem,Dexi xeymeye gedebilmirem,Yaralanmam, yarara incidir,Dexi Leyla'n grebilmirem.

Meni evf q

l, eh-i teneleb,Deyil Ekber'in bele bedeb,Bele yatmaa bu olub sebeb,Yaraanmam, durabilmirem.

Seni gzleyib Eli qardan,Bir oyan, fedas bu gz yan,Dizim ste bar qoy oul, ban,Quru yerde yatma, yarahsan.

Quruyub susuzdan oul, dilim,Qmhb ham kmeyim, elim,Mene relim ele, bklb belim,Quru yerde yatma, yarahsan.

Ey oul! Ayaa kalk, uyuma. Yaralsn, kuru yerdeyatma. Ey oul! Yreimde tkt, g kalmad. Ya-rahsm, kuru yerde yatma.

Edep, ahlk imeninin gl sendin. Byle yatmanasebep nedir? Gzn a, susamah Hz. Hseyingeliyor. Yaralsn, kuru yerde yatma.

Onun ailesi beni yolcu etti. Seni adrma g-trmeliyim. Sekine'yi gz yal brakma. Ya-ralsn, kuru yerde yatma.

Yaralanmm, kalkamyorum. adra da gi-demiyorum. Yaralanmm, yaram acyor. Bu yz-den Leyl'y gremiyorum.

Ey susuz ah Hz. Hseyin'! Beni affet. Yoksa olunEkber bu kadar edepsiz deildir. Byle yatmamnsebeb yaralandm iin ayaa kalkamaymdr.

Ali adl kardein seni bekliyor, bir kerecik uyan.Bu gzler, yalarna feda olsun. Ey oul! Bari ba-n dizimin stne koy, yaralsn, kuru yerdeyatma.

Ey oul! Susuzluktan dilim kurudu. Sana yardmedecek hlim kalmad, elim kolum krld, belim

bkld. Bana merhamet et! Yaralsn, kuru yerdeyatma.

*zgemii iin bak. s. 181

8/7/2019 MERSYE R

5/29

Baba, qoyma ox anam alasn,Cierin fen ile dalasn,Bana bacm qara balasn,

Quru yerde yatma, yaralsan.

Apanm, anan sne dalasun,Seni lmemi grb alasun,Gzn anan z balasun,Quru yerde yatma, yaralsan.

Syle glleri solan anama,Eli qoynunda qalan anama,De baba, olu len anama,Yaralanmam, durabilmirem.

Bacma yaz, mntezr olmasun,Dexi yollar ste dayanmasun,Bana elvan dexi salmasun,Yaralanmam, durabilmirem.

Gerek alasn gz Zkir'in,De dillere sz Zkir'in,Bu sz deyir z Zkir'in,Quru yerde yatma, yaralsan...

Ey Baba! Annemin ok alamasna izin verme. Ci-erini, feryat figan ederek dalamasn. Bacm ba-na karalar balasn. Yaralsn, kuru yerde yatma.

Seni gtreyim, annen sinesini dp dalasn.Senin lmediini grp alasn. Senin gznannen kendisi balasn. Yaralsn, kuru yerdeyatma.

Glleri solan, eli koynunda kalan, olu len anama"Yaralandm iin kalkp gelemediimi" syleyin.

Bacma yaz, beni beklemesin. Yollarn zerinekp durmasn. Basma renkli eyler rtmesin. Ya-

ralanmm, kalkamyorum.

Zkir'in gzlerinin alamas gerekir. Zkir'in sz-leri dillere dmelidir. Zkir'in kendisi u szsylyor: Yaralsn, kuru yerde yatma.

XURDBAN NATEVAN*

(s. 26-27)

Syle Hseyn'e, ey seb, Kerbbel'ye gelmesn,Gelse, der bu detde derd bclye, gelmesn.

Syleginen getirmesn Kfe'ye nazl Ekber'i,Zlm ile qnna batar trre-yi mik-i enberi,Belke Firengetek apar cmle-yi l-i Heyder'i,Zibh-i ezm n bu gn kh-i mnye gelmesn.

Syle getirme Qsim'i, qatili eyleyiritb,Toyda olur yeqn onun qnma elleri xizb,Grme reva ki, mr-i dn din evin eylesin xerb,Rehm eylesin o Zeyneb-i bextiqerye, gelmesn.

Gelmeye yoxdu frsetim, qn ile nme yazmam,ldrecekdi Mslm' Kfe'de firqe-yi zlm,Qardanm uzun qolu grme reva ola qelem,Baclar ayaqyalm det-i revye gelmesin.

Yetse eer xeber sene ld bu Mslm-i eql,Ibn-i Ziyd ne'imi geri edibdi ox zell,Qslhent olmad, oldu qenerde qetl,stemirem, eyln qoyma ezye, gelmesn.

Ey sabah rzgr! Hz. Hseyin'e syle Kerbcl'yagelmesin. Eer gelirse bu lde derde, belya,der; gelmesin.

Syleyin, nazl Ekber'i Kfe'ye getirmesin. Misk veanber kokan salar zulm yznden kanma batar.Hz. Ali'nin btn sllesini Frengistan'a kadaruzaklatrn. Bugn kurban kesmek iin MinDa'ma gelmesin.

Syle de Kasm' getirmesinler, nk katili acele edi-yor. Muhakkak ki dnde onun kanyla elleri k-nalanr. Alakmr'in din evini harap etmesini revagrme. Bahtkara Zeynep'e acsn, o da gelmesin.

Gelmeye frsatm yoktu, ancak kanla mektup yaz-mtm. Zlimler topluluu Kfe'de Mslm' l-drecekti. Kardeinin uzun kollarnn kalem ol-masn reva grme! Baclar da yalnayak bir hldekorku lne gelmesinler.

Bu akll, bilgili Mslm' ld haberi sana ula-r. bn- Ziyad nm ok rezil etti. Cesedim y-kanmad, zerine gzel kokular srlmedi, kaniinde kald. Ailenin bunlar grmelerini ve zl-melerini istemiyorum, gelmesinler.

*. /gemii iin bak. s. 244.

8/7/2019 MERSYE R

6/29

Bd-i xezn eser senin qnesifet eylma,Rehm ele, yaverim Hseyn, Qsim-i xomeqlma,ki alm glm Kfe'de zr-i dilmel,Qaldlar Ekber ile ol Qsim, harye gelmesn.

Hesretem ol cemlma, h ekim bu sineden,Kfe'de vardu qtilin, gelme hezn Medine'den,Qoyma yetim Xedice'ni ayr ola Sekne'den,Bana el ek, alayb r-i nevye gelmesn.

Syle onun anasna, bana qra balasn, ikibaladan ayrlb, kvn-i mikan dalasn,Tutsa ez, Xedice'den, syle ki, gizli alasn,Belke yetimliyin tozu mh-i liqye gelmesin.

Ftime'nin kenzi, bu qisseni eyle kim, tamm,

Bir-bire deydi merd zen, sre gelibd xas m,Novhe eder bu Ntevn, rz eb alayr mdm,Tapmasa bir der-i nict, dr-i begye gelmesn...

Senin gonca yzl ailene sonbahar rzgr eser. Eyimdadma koan Hz. Hseyin! Bu ho szl Kasm'aac, merhamet et. Alm iki glm Kfe'de zntve alay iindelerdir. O Kasm ile Ekber kaldlar,

onlar da grltye, amataya gelmesinler.O gzel yzne hasretim, sinemden bir h ekeyim.Katilin Kfe'dedir, Medine'den hznl biimdegelme. Hatice'yi Sekine'den ayrp yetim koyma. Ku-laklarn tka, alayarak bu sese gelmesin.

Onun annesine syleyin, bana karalar balasn.nk iki yavrusundan ayrld; btn ya-ratlmlar, dnyay dalasn. Hz. Hatice'nin

bedduas tutabilir, syleyin de gizlice alasn. Belkiyetimliin tozu ay yzne gelebilir.

Hz. Fatma'nn cariyesi! Bu hikyeyi tamamla.

Kadnerkek herkes birbirine deydi, zengin yoksulherkes alayp szlad. Bu Ntevan, lnn ar-kasndan iir syler, gece gndz daima alar.Eer bir kurtulu kaps bulamazsa sonsuzluklemine hi gelmesin.

DLSUZ*

(s. 87-88)

Y Reb, bu ne qemd re olmaz,Bir re bu h zre olmaz.

Her il der leme bu vehet,Her il olu taze bu musibet,lemleri yandnb bu mhnet,Hergiz eser-i erret olmaz.

n rz-i elest o bnevye,Hkm oldu o h-i Heynevye,Sebr ile yetise her belye,He iqe bu ire olmaz.

Eflke xanda n fenlar,Nheg tklb ne qedr qanlar,Al qne boyand ox cavanlar,Ekber kimi pre-pre olmaz.

ox tifl eer embd peykn,ox tifl olubdu qne qeltn,ox tifl geri qalbd etn,Ol Eser-i rre olmaz.

ox baci ekib fen, ab ba,ox baci grbd merg-i qarda,ox baci tkbd ddeden ya,Zeyneb kimi bext-i qre olmaz."

Dmen birisin ehd edende,Zlm ile birisin ldrende,

B

ll

k, yare bir olur bedende,Min doqquz yz elli yare olmaz.

Y Rb! bu nasl br berttir ki, aresi yoktur? Bu hedip inlemenin de bir resi bulunmaz.

Bu vahet, her yldnyaya der. Bu felket, heryl yeniden yaanr. Bu zorluk, sknt dnyalaryakar, ancak bir kvlcm bile grnmez.

O mahrum ve nasipsiz insanlarn ilk yaratl g-nnde bu kader hkmolunmutur. Sabrla her

belya yetise bile hibir a bu iaret, bu nianverilmez.

Feryat ve figanlar gklere kt. Bu kadar kan, boyere dkld. Birok gen al kana boyand. Ancakhibiri Ekber gibi para para olmad.

Birok ocuk, ok ucunu emdi, yani okla vuruldu.Birok ocuk kana buland. Birok ocuk da susuzkald. Ancak hibirisi bu iki aslan yavrusu gibi ol-mad.

Birok bac ban yolup feryat etmitir. Birok backardeinin lmn grmtr. Birok bac gz-lerinden ya dkmtr. Ancak hibirisi Zeynepgibi karabahtl olamaz.

Dman birisini ehit edince, zulmle birisini l-drnce vcudunda bir yara olduunu biliriz.Ancak bin dokuz yz elli yara da olur mu?

" zgemii iin Iv. cilt Gney Azerbaycan Trk Edebiyet'na baknz.

8/7/2019 MERSYE R

7/29

mmetden tr eer cananda,Her zulm qebul edib o mvl,He padiaha cahanda esl

Bu zlmler aikre olmaz.

ox ahn eer olur celli,Axrda olur onun zevali,ox ahin olur esir eyli,Yek pare olur, d pare olmaz.

n oldu ehd-i kin, o server,Od urdule xeymeghe yekser,Bu nv cef v, bu sitemler,He server-i ehriyre olmaz.

ox toylar olubdu bu semde,ox em olub qre, ziyde,Qsim de toy etdi Kcrbel'de,Bir byle toy he fikre gelmez.

Dilsz, gel eyle h efn,Doldurdu cahn crm syn,Qeyr ez bu ezde alamaqdan,Bu derde bir zge re olmaz.

Tanr, her zulm kabul edip dnyadaki m-metinden vazgemi. Dnyada bu zulmler hi bir

padiaha anlatlmaz.

Birok ahn bykl, ululuu olur. Ancak so-nuta onlar da biter. okahn klesi, tebaas olur.Ancak onlar bir para, iki para olmaz.

O gnllerin sultan kin yznden ehit oldu.adr kurduklar yeri btnyle atee verdiler. Bueit ikence ve eziyetler hibir padiaha, sultanayaplmamtr.

Bu dnyada ok dnler yaplmtr. Fazlasylakaranlk birok gece olmutur. Kasm da Ker-

bel'da dn yapt. Ancak byle bir dn hiakla, fikre smaz.

Ey Dilsz! Gel, h edip ala. Dnya gnah ve is-yanla doldu. Artk bu eziyet ve ikenceye a-lamaktan baka bir re bulunmaz.

(s. 88-89)

Bir yeti feryde y shibzemn,El-amn el-amn el mn.

El-amn ey server-i cinn beer,El-amn ey pdh-i behr ber,Y veliy-y kirdigr ddger,Erse xd xelqden h fen.

El-amn y Hccetllh, dde yet,Ey imm-i rehnm, feryde yet,eler bkes qalb, imdde yet,Yoxdu, vallah, bizde tb-i imtehn.

Qurtaramullar bu mhnetden bizi,Sen xils et bu musbetden bizi,Ql reh ite bu fetden bizi,

Almay

b km ld bhedd-i nvcavn.Geri bu dnyada yoxdur e'tibr,Olma raz, eler olsunlar xr,Sen yeti feryde, ey Dldlsevr,Qild bu bel viran ox xnimn.

Bir merezdr kim buna yoxdur deva,Xliq-i lem meer versin ef,Bir beldr, anlamaz ah ged,Merd zen, feqr qeni, pr cevn.

Biz seni verrik qesem peygembere,Hem atan se-yi hvz-i kvsere,

Hem anan xtun-i rz-i mehere,Ql terehhm ey imm-i ins cins.

Ey zamann sahibi! Bir kere olsun feryatlarmayeti. Senden aman diliyorum!

Ey cinlerin ve insanlarn bakan, aman diliyorum!Ey karalarn ve denizlerin padiah, senden aman di-liyorum! Ey adaletli, hereyin sahibi olan Tanr! Hal-kn h edip alay gkyznn son katma ulat.

Ey Hccetulah! Aman diliyorum, imdadma yeti.Ey yol gsteren imam! Feryadma yeti. Btn i-iler kimsesiz kald, imdadmza yeti. Vallahi,

bizde imtihan edilecek g kalmad.

Bu skntdan bizi kurtaramyorlar. Bu felketten bizi sen kurtar. Bu fetlerden bizi sen kurtar. Sa-ysz delikanl dnyadan muradn alamadan ld.

Geri bu dnyada insann deeri, itibar yoktur. i-ilerin hor grlmesine raz olma. Ey Dldl'e

binen Hz. Ali! Bu bel ok yuvay datt, fer-yadmza sen yeti.

Bu yle bir hastalktrki, aresi yoktur. AncakTanr, if verebilir. yle bir bel ki; ahlar veklele, zenginler ve yoksullar, genler ve yallar,kadnlar ve erkekler de akl erdiremez.

Hz. Muhammed'e yemin olsun ki, biz seni kevserhavuzundan su datan babana ve kyamet g-

nnn hatunu olan annene veririz. Ey cinlerin veinsanlarn imam olan Hz. Ali! Merhamet et.

8/7/2019 MERSYE R

8/29

Geri lemde gnahkrq mdm,Ceddive xr ezdarq mdm,Mateminde ol hm zrq mdm,

Olmuuq m seher biz nvhexn.

Alarq dim Eli-yi Ekber'e,Teneleb ol irxre Esger'e,Fezl-i Abbas ile Ovn Ce'fer'e,Qsinvi dmde, ey h-i cahn.

Geri crm ile dolub lem-i sem,Ey eh-i lem, imm-i rehnm,Erz-i Dilsz'i eit, m seb,Heredek sensen ef-i siyn.

Geri dnyada daima gnahkrz. Daima ata-larmza eziyet ve sknt vermekteyiz. O ahn ma-temini tuttuumuz iin daima alar ve szlarz. Biz

sabah akam l arkasndan alar durumdayz.

Ey cihann ah Hz. Ali! Daima Ali Ekber'e alarz.O iki kk st emen ocuklara alarz. Abbas'mfaziletine, Cafer'in yardmna, ve damat Kasm'aalarz.

Ey lemin ah, klavuz imam olan Hz Ali! Geri btn gzler gnahla doludur, ama sen sabahakam Dilsz'un syledii arzular dinle. nkkyamete kadar bizim ayaa kalkanlarmzn basensin.

ABDULLA BEY S

NVHE

(Feridunbey Kcrli, Azerbaycan Edebiyat,

Bak-1978fc.I,s.12l-123)

Yxdlar atdan Eli Ekber'i,Sesledi Abbas-i elcmperveri,

Nde Eliyyen, Eliyyen, y Eli.

Gl bedeni Hli y imr Senan,

Etdiler mac-i xerengi sinn,Zerrece rehm eylemeyib kfiyn,Qetline mecmisi oldu eri,

Nde Eliyyen, Eliyyen, y Eli.

Xeynegha z tutub ol mahliq,Erz eledi key eh-i Kerbbel,Gel ban al dizine, y eb,Pyine sr eleyim bu seri,

Nde Eliyyen, Eliyyen, y Eli.

Almamam men bu cahn ire km,Etmemiem toy otanda meqm,Xeymede yol gzler o bkes anam,

Yox bu qerb lkede bir yaveri,Nde Eliyyen, Eliyyen, y Eli.

Qoyma baba, bkes u byverem,Hsnde men sni-yi peyemberem,Bir nezer et, xr Eli Ekber'em,Qoyma daha kim uralar xenceri,

Nde Eliyyen, Eliyen, y Eli.

Gel, zn Ekber-i zre yetir,stidi qum, bam yerden gtr,Leyk gelende anam hem getir,Sa gre belke Eli-yi Ekber'i,

Nde Eliyyen, Eliyen, y Eli.

Ali Ekber'i attan yktlar. Elemli Abbas'a seslenerek"Ey li! Yceler ycesi!" diye bard.

Gl bedenini Hli, mr ve Senan mzraklarnn

ucuna hedef yapt

lar. Kfeliler zerre kadar ac

-madlar, onu ldrmek iin hepsi asker oldular."Ey yceler ycesi Hz. Ali!" diye bard.

O ay yzl Hz. Hseyin, adrlardan tarafa y-neldi. Kerbel'mn ah Hz. Hseyin oksrar etti:"Ey baba! Gel bam dizine al! Bu bam ayanaaltna ataym." "Ey yceler ycesi Hz.Ali!" diye

bard.

Ben bu dnyadahi murat almadm. Dnodasndahi kalamadm. O kimsesiz annem, adrdayolumu

bekler, bu garip lkede bir yardmcs yok. "Ey

yceler ycesi Hz. Ali!" diye ba

rd

.

Ey baba! Beni brakma, kimsesiz ve dostsuzum.Ben gzellikte ikinci bir Yusuf Peygamber gibiyim.Ben Ali Ekber'im, bana bir defa bak. Bana bir dahahaner vurmalarna izin verme. "Ey yceler ycesiHz. Ali!" diye bard.

Gel, alayp szlayan Ekber'e yeti. Kum ok scak,bam yerden kaldr. Fakat gelirken annemi degetir, belki Ali Ekber'i sa olarak grebilir. "Ey y-celer ycesi Hz.Ali!" diye haykrd.

8/7/2019 MERSYE R

9/29

nki eitdi bu sedan Hseyn,Qoydu beline elin ol h-i din.Gnbed-i cerhe yetirib emrin,

Eyledi pide o dem lekeri,Nde Eliyyen, Eliyen, y Eli.

T ki, ba ste yetirdi zin,Eyledi bal ba altda dizin,Pk eledi qandan o ehl gzin,Ald qucama o mahpeykeri,

Nade Eliyyen, Eliyen, y Eli.

Erz eledi Ekber-i glgnkefen,Y ebet, heqq-i imm-i Hesen,Men gedirem, ltf ele Leyl'ye sen,Zeyneb'e tapirgilen ol mzteri,

Nde Eliyyen, Eliyen, y Eli.

Hans ceflar ki, o qvm-i dea,Grmedilerh-i ehide reva,Qoydular ol Qsim'e qandan hena,Tre hedef eylediler Eser'i,

Nde Eliyyen-Eliyen, y Eli.

Leker-i kffr sef qurdular,Ol ahn ensrm ldrdler,Xiyme-yi peyenbere od vurdular,Etmediler yd h-i kvseri,

Nde Eliyyen, Eliyen, y Eli.

Ziynet-i ehl-i heremi her ne var,Qret edib leker-i kin aldlar,Etdiler ryan deve ste sevr,Zeyneb-i bre v qemperveri,

Nde Eliyyen, Eliyen, y Eli.

Fatime, ol dxter-i SbM resul,Geri murd almayban qald dul,Qeyret-i Qsim nece eyler qebul,ame gede, olmaya bir me'ceri,

Nde Eliyyen, Eliyen, y Eli.

Ql nezer, ey pdh-i meriqeyn,Yeke qalb Kerbbel'da Hseyn,Han o el eyledi feth-i Hneyn,Gtrd rver der-i xeyveri,

Nde Eliyyen, Eliyen, y Eli.

Ltf ele, ey novgl-i ba-i xel,si-yi miskin sene olmu dexil,Qoyma ki, meher gn olsun zelil,Rvze-yi rizvne sen ol rehberi,

Nde Eliyyen, Eliyen, y Eli.

Hz. Hseyin, bu sesi iitti. O dinin padiah, ozaman elini beline koydu. Klcn gkkubeye ula-trd ve o an orduyu iki bklm etti. "Ey yceler

ycesi Hz Ali!" diye haykrd.

Ban kaldrd, dizini bann altna yastk yapt. Oehl gzlerindeki kan temizledi. O ay yzlykucana ald. "Ey yceler ycesi Hz. Ali!" diyehaykrd.

Gl kefenli Ekber arzeyledi: "Ey babacam mamHasan hakkna, ben gidiyorum Leyla'ya sen lt-feyle. O aresizi Zeyneb'e ulatr, ey yceler ycesiAli, Ali diye haykrd.

O kt kavimin, ehitlerin sultan olan Hz. H-seyin'e reva grmedikleri eziyet kalmad. Kasm'akandan kna yaktlar, Asker'i oklarna hedef yap-falar."Ey yceler ycesi Hz. Ali!" diye haykrd.

Kfirler ordusu saf tuturak o ahn yardmclarnldrdler. Peygamberin adrn atee verdiler.Hibir zaman Hz. Ali'yi akllarna, hatrlarna ge-tirmediler. "Ey yceler ycesi Hz. Ali!"diye hay-krd.

Hz. Ali'nin ailesinin neyi varsa hepsi kin ordusutarafndan yamalan p alnd. Kederli ve zavallZeynep'i plak olarak deveye bindirdiler. "Ey y-celer ycesi Hz. Ali!" diye haykrd.

Hz. Muhammed'in kz torunu olan Fatma, mu-radna eremeyip dul kald. Kasm'n anlay, onun

bir barts bile olmadan am'a gidiini naslkabul edebilirdi? "Ey yceler ycesi Hz. Ali!" diyehaykrd.

Ey iki dounun padiah, bak; Kerbel"da bir tekHseyin kalmtr. Hani Huneyn'i o el feth etin iti,

Hayber kap

s

grlt gtrd; ey yceler ycesiAli, Ali diye haykrd.

Ey sevgili Peygamberimizin, bahesinin taze gl!Ltufda bulun! Miskin, zavall gnahkr sana s-nm, onun maher gnnde rezil olmasna izinverme. Cennet bahesine girmesi iin ona klavuzol.

8/7/2019 MERSYE R

10/29

SEYYD EZM RVAN*

(Dahilerin Gzya, Bak-1990, s.21-22)

Bir re ql, ey emme, men lsem kefen olmaz,Tbut hentumgtrb defn eden olmaz.

Qesslime men lsem eer kim xeber eyler,Qur'an kim oxur, qebrimin ste gzer eyler?Axr ki, yetmem, mene bu ox eser eyler,Qardam lb, bamn stn keser olmaz.

Bu em'de he men kimi bir ac yatan var?Xk ste qaranhqda quru yerde qalan var?Sen mr'e de asm qolumu, mende ne can var?Her nv esr olsa, qolunda resen olmaz.

Bundan sonra her qedr ki, dnydeyem, emme,Hicran oduna yanmaa amadeyim, emme,Herend yetimem, yene ahzdeyem, emme,ahzde balasna xarba veten olmaz.

Bu mr qoyanda meni qardama hesret,R'yde dexi olmamam lehze~yi rhet,Kl bama olsun, mene dnyde ne rhet,Qarda deyen veqtde bir cn deyen olmaz.

Zlm ile eden vaxtda bizi meclise azm,Baland qolum, olmad bir Ekber'e nzm,Zencr, men-i bkese, qarda, ne lzm.Hicrinde menim tek bele zilleteken olmaz.

Grd bugzm Ekber'i bhyil perde,Kesdile ban, saldla cismin quru yerde,Celld soyan vaxtda deyirdi ki, beerde,Men grmemiem, bir bele sminbcdcn olmaz.

Grdm ki, ne nv ie Yezd-i scg-i mel'n,

Etdi babamn le'l-i lebin ub ile prxn,Dnderdi menimgz yam, eyledi Ceyhun,Urdukca deyirdi ekkerikn olmaz.

n grd nhsini olub qamna qeltn,Oz ch-i cellini qlb xalqa nmyan,Te'n ile deyirdi ki, oyan, h-i ehdn,Bu rengde billah, eqq-i Yemen olmaz.

Herend dab, Seyyid-i bre, gnhn,Te'sr eleyib cmle ham xelq n hm,Xofeyleme, meher gn xrda penhn,Bir kimsene qeyr ez eh-i glgnkefen olmaz.

Ey hala! Ben lrsem kefenim olmaz, birare bul.Tabutumu hazrlay p nma gzel kokular s-rerek beni defneden olmaz.

Ben lrsem beni ykay p gusl abdesti aldracakolana kim haber verir? Kim kabrime gelip Kur'an-Kerim okur? Yetim olduum iin bu durum beniok etkiier. Kardeim lm, baucumda durup

bana ihtimam gsteren olmaz.

u am ehrinde hi benim gibi a yatan var m?Karanlkta, topran zerinde, kuru yerde kalanvar m? Sen imr'e syle de kollarm zsn, bende can m kalm? Ne eit esir olursa olsun, kollar

balanmamaldr.

Bundan sonra her ne kadar dnyada yaasam daayrlk ateiyle yanmaya hazrm. Her ne kadaryetim kalmsam da yine ehzadeyim. ehzadeninoluna, ise harabe vatan olmaz.

u imr, beni kardeime hasret braktnda r-yamda dahi bir an olsun rahat grmedim. Bana ya-zklar olsun, dnyada hi rahat etmedim. "Kar-deim" dediim zaman bir dost ve yardmc olmaz.

Bizi zulmle meclise, toplantya gtrdkleri zamankollarm baland, Ekber'e bir nazm, yalvarm ol-mad. Ey kardeim!! Kimsesiz, zavall biri olan banazincirin ne gerei var? Ayrld iin benim gibi byle

bir zulm,sknt eken yoktur, olamaz.

u gzlerim Ekber'i engelsiz ve rtsz bir ekildegrd. Ban kestiler, vcudu kuru yere dt.Cellat, onu soyduunda "Ben insanlar arasnda

byle gm gibi gzel bedenli hi kimse gr-medim" dedi.

Melun, kpek Yezid'in babamn dudaklarm so-

payla nas

l kan iinde b

rakt

n

grdm. Benimgzyalarn Ceyhun nehri gibi oldu. Vurduka"tatl dil olmaz" diyordu.

Bakr parasn kanma bulam ekilde grd. B-yklk ve mevkisini btn halka gsterdi. a-knlkla "Uyan! Ey ehitlerin sultan!" diyordu. Val-lahi bu renkte Yemen'de mehur olan akik ta bileolamaz.

Ey zavall Seyyid! Gnahn her ne kadar oksa daektiin ahlar btn halk etkilemektedir. Oflayip

puflama, nk kyamet gnnde senin smanu pembe kefenli padiahtan baka kimse olamaz.

*zgemii iin bak. s.256

8/7/2019 MERSYE R

11/29

Qsm'm, zlf-i xemin zde hveyd grnr,Bu ecebdir ki, gn zre eb-i yeld grnr.

Ey Kasm'm! Kvrm kvrm zlflerin yzndeapak grnr. Bu durum sanki gnein zerindeyln en uzun gecesi gibidir.

(s. 14)

Ey spehr-i eref zre meh-i tabanm, oul,Zlmet-i hicriyi qoydun meni canann, ouLEy xeti Xzr, leb-i eme-yi heyvanm, oul,Le'l-i lebinde senin nitq-i Mesh grnr.

Ey oul, qald qara gnlere bre ers,Gl elden gediben yalvaracaq xre ers,Al duvan gtrb, bae salbqre ers,Blbln solsa gl, bana sevda grnr.

Oxayrsan, ey oul, geri meh-i envre sen,Al ele ti-i hillin, ur zn lekere sen,n gerek cann qurban veresen Ekber'e sen,Ekber'in qetline bu gvm mheyya grnr.

Sene qurbn olum, ey novgl-i glzr-i Hesen,Seni qurban vetirem vq ile ol servere men,Leyl z Ekber'inin gerdenine sald kefen,emine indi ne dny v ne qb grnr.

Ceddime verdi xeber heq, Zekeriyy xeberim,Tet iinde kesilen ba o Yehy xeberin,Bil bu yatm oul, remz ile im xeberin,Zahir tene Hseyn, batini Yehy grnr.

Seyyid, riteye ekdin yeneyz drr-i eden,Sene meherde efet elesin bn Hesen,Merheblar sene, ey ir-i e'czsxen,Sende feyz-i nezer-i hezret-i Mvl grnr,

Ey eref burcunun zerindeki parlak aym olanoul! Ey sevgili oul! Beni ayrlk karanlnda b-raktn. Ey yzndeki ince tyleri Hzr, dudahayat veren su olan oul! Senin ll gibi du-daklarnda Hz. sa'nn szleri grnr.

Ey oul! aresiz, zavall gelin; kara gnlerde kald,gl elden gittiinde dikene yalvard, al duvan

bir kenara at p bana karalar balad. Blblngl solarsa ba aka, sevdaya der.

Ey oul! Sen k saan aya benziyorsun. Elinehillinin klcn al ve askerlerin rerine yr.nk senin Ekber'in urunda cann vermen ge-rekir. Yoksa bu kavim, Ekber'i ldrmeye ha-zrlanmlardr.

Ey Hz. Hasan'n glbahesinin yeni am gl!Sana kurban olaym. O byk zata seni kendi is-teimle kurban veririm. Leyl, kendi Ekber'inin

boynuna kefen dolad. imdi onun gzne nednya, ne de ahiret grnr.

Tanr, atalarma haber vermiti. Bu olay, Hz. Ze-keriya'nn kssas gibidir. Aslnda leen iindekesik olan ba, Zekeriya'nn olu Yahya'ya aitti. Eyoul! Sembollerle im edilen bu haber Kur'an'nyetlerinde vardr. Grnte susuz Hz. Hseyinolan gerekte Hz. Yahya gibi grnr. (Kerbelhadisesiyle, Hz. Zekeriya'nm olu olan Hz.Yahya'nn ldrl olay arasnda ilgi ku-rulmutur.)

Ey Seyyid! Yine yz tane Aden incisini ipe dizdin.Sana kyamet gnnde oul Hasan efaat etsin. Eymucizev szler syleyen ir! Sana selm olsun.Sende Hazret-i Allah'n baknn bereketi, bolluugrnr.

MRZE SMAYIL QSR*

NVHE

(s. 86)

Bu gece Ftime'nin ddesi giryn olacaq,Ki, sabah olu Hseyn qnma qeltn olacaq.

Bu gece nle ekib Ehmed-i Muxtr alar,Bu gece nvhe qlb Heyder-i Kerrr alar,Bu gece ven edib firqe-yi ebrr alar,

Tenelikden ciger-i al-i Eli qn olacaq.* zgemii iin bak. Fevc-l Fseha, s.326.

Bu gece Hz. Fatma'nn gzyalar akacak. nksabahleyin olu Hseyin, kanlara bulaacak.

Bu gece Ahmed-i Muhtar (Hz. Muhammed) a-layp szlar. Bu gece Haydar- Kerrr (Hz. Ali) atsleyip alar. Bu gece hayr sahibi insanlar feryat

edip alarlar. nk Hz. Ali'nin evltlarnn ci-erleri susuzluktan kan olacak.

8/7/2019 MERSYE R

12/29

Bu gece kesdi Ferat'm yolunu bn Ziyd,Bu gece iret eder tife-yi bn Ziyd,Bu gece Zeyneb-i mezlme eker nle v dd,Ehl-i beyt-i eh-i din zr pern olacaq.

mmileyl bu gece alar Eli Ekber n,Zlf geysilerine ne eker zver n,Zeynebi zver eder, ol b-i Peyember n,Ki, seher teneciger mmete qurbn olacaq.

n Sekine bu gece nle v efqne geler,Elete, beski deyib, nvhe qhb cne geler,Ki, gedib xeymeqehe h-i ehdne geler,Yandrar, ey babacan, Eser'in etn olacaq.

Bu gece Hezret-i Glsm deyer y Ebbs,Xtir-i itret-i ethre db xvf heves,Qlgilen merhemet ilen nezerin zibde-yi ns,Tifliler xeymede leb tene-yi szn olacaq.

Bu gece oldu yen Ftime-yi nde,Ki, gerekdir ola endh qeme amade,Bildi ki, yetmeye vslet ile dmde,Toy hens ele ol tene-lebn qn olacaq.

Ehl-i beyte yetirib endh musibet bu gece,z verib elere yz qem mhnet bu gece,Verilib Qsir'e bir cm-i mehebbet gece,Heredek nvheger-i h-i ehdn olacaq.

Bu gece bn-i Ziyd, Frat nehrinin yolunu kesti.Bu gece bn-i Ziyad'm grubu enlik edip elenir.Bu gece zavall alayp szlayarak imdat ister.

nk slm dininin ah olan Hz. Ali'nin ailesi pe-rian olup alayacaktr.

Bu gece Ali Ekber iin mmileyl alar. Z-lflerinin kvrmlarn sslemek iin tarar. Hz. Pey-gamber'in yolunda Zeynep'i ssler. nk sa-

bahleyin susuz cieri mmeti yolunda kurbanolacak.

Bu gece Sekine alayp szlar. Bu kadar ate yeterdiyerek at yak p kendine gelir. nk ehitlerinahmn adrlarnn bulunduu yere gelir. "Ey

baba! Asker'ini susuzluk yandracak" der.

Bu gece Hz. Glsm; "Ey Abbas! Soyu temiz ola-run hatrna korku ve heves dm. Ey halkn se-kini! Merhamet duygusuyla bir bak. Yoksa o-cuklar adrda susuzluktan yanacak" dedi.

Bu gece kederli Hz. Fatma'ya "znt ve kederehazr olmas gerektii" malm oldu. Damada ka-vuamayacan, eline dn knas yerine susuzocuklarnn kann yaklacan bildi.

Bu gece Hz. Ali'nin ailesine felket ve keder geldi.iilere yzlerce gam ve znt bu gece grnd.Bu gece Kasm'a bir muhabbet, sevgi ikisi verildi.Kyamete kadarehitler sultanna atlar yaklacak.

DEHL(Maraa, ? - Maraa, ?)

Doum ve lm tarihleri belli deildir. Sanathayatnn en faal dnemi, XIX. yy.'in ikinci yarsna

tesadf eder. Gney Azerbaycan'n Maraa eh-rinde, din hadimi bir ailede domutur. Asl adAhund Molla Hseyn Maraay'dir. iirlerini"Dehil" mahlas ile yazmtr. Bu mahlas onun i-irlerinin tema ve konusu ile yakndan ilgilidir. air

bu mahlas kullanmakla Kerbel ehidlerine dahilolduunu belirtmek istemiti. Dehil, mersiye a-irlerinin en verimlilerindendir. Kerbel olaylarnhem iir, hem de nesirle tasvir etmitir. "Dexil'inyazd asarn cmlesi cenab mam Hseynin mu-sibetine mehsus, Kerbel faciesine dair ehvalatdr.Dexil'in kitab mersiyehanlarm elinde en m'teberkitabdr ve bu kitabda Kerbel ehvalat baz yerdenesrle ve ekseren nezm ilen tehrir ve tenzil olu-

nubdur. Dexil'in Fuzl kimi dexi ziyade ka-biliyyeti ve mehareti kelamndan me'lum olunur.

Dex"in kh nesr ile, kh nezm ile yazlm kelamonun tebinin metin ve revanlna ve lisannn g-

adev fesih beli olmasna ehadet edir. i-irinde esla bir rekaket ve siqlet grnmeyib, vezni,redif ve qafiyesinde bir eyib ve gsur mahideolunmur" (Firudinbey Kerli, Azerbaycan Ede-

biyat, c. II, s. 384)Mersiye iirinin dier temsilcileri gibi, Azer-

baycan'da, Sovyet dneminde Dehil'in eser-lerinden bir msra bile yaynlanmam, hakknda

bir satr dahi aratrma yazlmamtr.

Kaynaka: Divan-i Dexil, Tebriz, 1907; Fi-rudinbey Kerli. Azerbaycan Edebiyat, c. II,Bak, 1981.

8/7/2019 MERSYE R

13/29

(Dahilerin Gzyalar, Bak-1990, s.68)

Tutmu cahn nle-yi v qrbet qerb,Gy gelibdi nleye bir bnev qerb.

Bilmem ne srdur ki, tutub ehl-ilemi,Meclis qerb, nvhe qerb, hem eza qerb.

Bilmem nedir cezas bu qrbetdc lmeyin,Hem enbiy qerb olub, hem vliy qerb.

Evvef bu mhneti eleyib vq ile qebl,

Can verdi Kfe'de Eli-y Mrtez qerb.

Qoydu Eli dalnca qedem nyib-i Eli,Oldu ehd zehr ile ol Mcteb qerb.

He kes qerb olmad billh Hseyn kimi,lke qerb, e_j l qerb, eqrab qerb.

Ne'i qerib, feri qerb, lmeyi qerib,Xencer qerib xencer-i mr-i dea qerb.

Yeddi bac, be-alt herem xeymeden xb,Hesrete can verirdi h-iKerbel qerb.

Drd dvresinde ne'-i cavann-i gl'zr,Ekber qerb Qsim'i nvkedxd qerb.

Qolsuz db Fert kenarnda bir cavn,Qollar qerb ii meki qerb leva qerb.

Zeyneb ekerdi nle ki, ya mmetr-resl,ld bu lde sibt-iresul-i Xud qerb.

Bir kimse yox meer ede m'minlere xeber,Ya qvm's-selat ve nhhn qerb.

Cebrl tacn gtrb eyledi seda,ld bu lde efe-yi rz-i ceza qerb.

Ne qsl, ne hent, ne tabut, ne bir mezar,Harda qalb bu nv ile bir bnev qerb.

Dnyay gurbette kalm gariblerin alay p in-lemesi kaplamt. Sanki bir nasipsiz garip in-lemeye balamt.

Bilmem, nasl bir grltyd ki, btn insanlarkaplamt? Meclis garip, alay garip, eza ve ezi-yet de gariptir.

Bu gurbette lmenin cezas nedir, bilmem? Hempeygamberler, hem de evliyalar garip olmulardr,yani gurbete kmlardr.

ncelikle bu sknty kendi isteiyle kabul eden

Hz. Ali, Kfe'de garip birekilde can verdi.

Hz. Ali'nin peinden de onun vekili gitti. Mc-teb'da, zehirle ehid edildi.

Vallahi Hz. Hseyin gibi hi kimse garip olmad.lkesi, ailesi ve akrabas da garip kald.

Na, yatt yeri ve lm de garip oldu. Ayn za-manda Hz. Hseyin'i ldren hekr mr'nhaneri de gariptir.

Yedi bac ile be alt kadm adrdan kt. Bu sradaKerbel'nm ah Hz. Hseyin hasretle ve garip bir

ekilde can veriyordu.

Glyanakl genlerin cesetlerinin drt tarafndadnen Ekber ile yeni Khya olmu olan Kasm dazavall, garip bir hldeydi.

Frat nehri kenarnda bir gen kolunu kaybediplm. Kollan garib, yrei yank ve su kab da ga-riptir.

Hz. Ali'nin kz Zeynep "Ey peygamberin mmeti!Allah'n resul Hz. Muhammed'in torunu Hz. H-seyin bu lde garip ekilde ld" diye alad.

Mminlere haber verecek bir kimse yok mu? Ms-lmanlar da, nahahna da bir garip olmular.

Cebrail tcm atp seslenildi: "Bulde kyamet g-nnn efaatisi ld" dedi.

Ne ykand, ne zerine kokular srld; ne tabutu,ne de mezar oldu. Bu eit garip ve zavall kalm

birisi var mdr?

Hansqerb ne'i qalb gn gece,sti qum stnde bkefen bired qerb.

Hangi garip kiinin na gn gece scak kum-lar zerinde kefensiz ve rtsz kalmtr.

8/7/2019 MERSYE R

14/29

Bes olmad, eylm m'e apardlar,Menzil qerb nle qerb neva qerb.

Badd'e qet, sora ele Ms bn Cfer,Zindan qerb knde vti zencr-i p qerb.

On yeddi il sorumad bir kimse hlini,mmet qerb, mam qerb cef qerb.

Qrbet qemini bir-birine irs qoydlar,T zillet ile ld Tmam Rz qerb.

Bu gn zn h-i Xorasn'e sal, Dexl,

Ala ki, olsun alamandan riz qerb.

Bunlar da yetmedi, ailesini am'a gtrdler. Gi-derken durduklar yer de, alay p inleyileri degarip ve zavallekildeydi.

Badat'a git ve Musa bn Cafer'i sor. Onun yattzindan, ayaklarna geirilen tomruk ve bal ol-duu zincir de gariptir.

Onun hlini on yedi yl boyunca kimse sormad."mmet de, mam da, ektikleri cefa da gariptir, tu-haftr.

mam Rza'nm garip ve zavall birekilde lnekadar gurbet ztsn birbirlerine miras b-raktlar.

Ey Dehil! Bu gn Horasan'n ah mam Rza'nm

kabrine git! Onun huzurunda ala ki; o garip zat,senin alamandan raz olsun.

(Feridunbey Kerli, Azerbaycan Edebiyat, Bak-1981,

c.II, s. 382-384)

Bu hengamde melikeler cem'iyyen bina qoydular teferrc ile Kerbel'nm glenine baxmaa.Mtevecceh olub t ki, grdler:

Bir terefde qan ire yatm bir cavan,Hyq y pakndan olur a qan revan,

iyn-i mr-ipeykan peykeri,Py t ser zexm cism-i en veri.

Bes ki, deymi tir xencer bdar,Her ser-i my olub bir emeser.

Ysif-i Misr kimi glgun qeba,Seyd tek xencer-i qrqne-cef.

Kimdi, y Reb, ol cavan-i mhr,Kimdi, yrn ol ezl-i mikb?

mm-i Leyl'nn Eli'y yi Ekberi,Kerbel serdrnn glpeykeri,

Grdler bir yanda dm xr zar,Bir uca qmetli qolsuz ehriyr.

Bes ki, cisminden olub al qan revn,Kh sehran edib dery-yi qan.

Kimdi, yrn, ol qerb-i nmd-Teneler seqqs Abbs-i ehd.

Naz ilen xab eyleyib bir servinz,Trresi eyler sebadan etirz.

Bir tarafta, bir gen kanlar iinde yatm, temiz bo-azndan al kanlar akmaktadr.

Yz ok kularnn yuvas olmu, parlak vcuduise batan ayaa yara ile dolmu.

Salam vcuduna pek ok ok ve haner vurulmu.Her klnn ba kan akta eme gibi olmu.

Msr'daki Hz. Yusuf gibi renkli elbise giymi. Seydgibi qrqane haneriyle yaralanp eziyet ekmi.

Ya Rab! O ay yzl gen kimdi? Ey dostlar! O miskkokulu ceyln kimdi?

mmleyl'nn ve Kerbel'nn baomutannn yaniHz. Hseyin'in glyzl oullar Ali Ekbcr'di.

Onu bir yanda yklm ve perian ekilde gr-dler. Uzun boylu ve kolu kesilmi bir sultan gi-

biydi.

Vcudundan okadar ok kan akmt ki dalar velleri kan denize evirmitir.

Ey dostlar! O mitsiz ve garip kii kimdi? Su-suzlara su datan ehit Abbas't.

Bir nazl serviye benzeyen bu kii uykuya dalmt.Salar, sabah rzgrndan bile rahatszd.

Cism-i pak ser-be-ser zexm-i sinn,Kkilmden telbetel qam revn. Temiz vcudu batanbaa mzrak yaras doluydu.Salarnn ucundan tel tel kanlar szyordu.

8/7/2019 MERSYE R

15/29

Olmam bir lehze hem-i yar,By-i vesl ile olub bh-i yar.

Gl kimi cisminde qanl prehen,Pre-pre ne'ine olmu kefen.

Peykerinde zexm-i prxn-i sinn,erh-i derd-i hicr n am zeban.

Bes ki, qan cri ol"b her daden,Lle-yi neret bitib torpadan,

Men ne hacet kim edim adn beyn,Qan henas eyler ehvhn eyn.

Kim, odur dmd-i h-i Kerbel,

Teneleb qurban olub ky-i vefa.

Bir an bile sevgilisiyle kucaklamam, kavumaduygusuyla kendinden gememi.

Gl gibi vcudundaki kanl gmlei paralanmcesedine kefen olmu.

Yzmde mzraklarn kanl yaras ayrlk derdiniaklamak iin dile gelmi.

Her yarasndan o kadar ok kan akm ki sankitopraktan hasret llesi yeermi gibidir.

Benim onun adn sylememe gerek yoktur. nkkanl knas onun durumunu ortaya koymaya ye-terlidir.

O, Kerbel'nm sultan olan Hz. Hseyin'in da-

maddr ve vefa kynde susuz birekilde kurbanolmutur.

mam Hseyn'in bacs mxedere-yi lya cenab Zeyneb Xatuna buyurduu xitabat fermayi:

zne xlig-irne'bdu etgilen mehbub,Eer varndikyet ezb-i firqetden.

Olanda vesline tlib, yannda hzrdr,Hdz.r-i talibi eyle xis vehetden.

Hicabsen ;;zne sen zn znden ox,

Mecaz menzeresinden ne qeder kememisen.

Heme varsan uzaq menzil-i heqqetden,Ceml-i yri t niqb-i qeybetden ocar,

Ceml-i hd olur o vaxt sene mehur,Ki, kmyb olasan hid-i ehdetden.

zn ehd zn ehd zn mehud,Olursan, olsan eer pk lvs-i kesretden.

Seni bu cn eleyib ecnebi menim canm,

Bu can qan ile yu, t ixa cinyetden.

Bu sureti sene sretde gsteribler olar-Ki, terk-i suret edib xmaybla sretden.

Hseyn tbir idi, ether-i mtehher idi,Yene yuyub zn qan ile tehretden.

Yuyubdu zahir-i batin kimi elyiqden,ekibdi al-i herem hicle-yi xidretden.

Eer ayrln azabndan, ikyetin varsa kendinesadece Allah' dost tut!

Eer ona kavumak istersen o her an yannda ha-zrdr. Onun huzurunu isteyerek korkudan, yal-nzlktan kurtul.

Sen kendin kendine kendinden ok rtsn. Hal-

buki mecaz manzarasn, yani varlklarn grnentarafn pek grmemisin.

Gerein menzilinden ne kadar uzaklasan da sev-gilinin yz gaiplik rts altndan kar.

O zaman sevgilinin yz gzelliini anlarsn, ta-nrsn. Byle ehitliin gzelliinden mutluluk du-yarsn.

Eer okluk kirinden temizlenirsen sen de ehitolup kendini gsterebilirsin.

Ey benim canm! Seni bu cann yabanlatrmtr.

Gnahlarndan arnana kadar cann kan ile yka!

Onlar sana grnte bu yz gstermilerdir.nk onlar bir yzlerini brak p baka bir yzlegrnebilirler.

Hz. Hseyin, temizlerin en temizi idi. Ancak yinede yzn kanla ykayp temizledi.

Elini ayan, iinin d grn gibi ykamtr.Haremdeki ailesi ise alakgnlllerinden dolayutanmlardr.

Qlbd qelbini friq unu dnyde,

Eyl ml menl cell vketden.Kalbini dnya ilerinden, aileden, maldan, mlk-

ten, ycelikten ve ululuktan uzak klmt.

8/7/2019 MERSYE R

16/29

Edibdi izzetini terk "y ezz" deyib,Tevehhm eylemeyib inkisar zilletden.

"Ey erefli, aziz!" diyerek erefini, izzetini ter-ketmitir. Alalmaktan ve krlmaktan dolay hikuruntuya dmemitir.

Cenab Leyl'nn olu Eli Ekber'e olduu mehebbet izhr eder:

Mehebbet ehlinin ehvl berqerr olmaz,Mehebbet olduu yerde hey a v r olmaz.

Mehebbet ehli heras eylemez melmetden,Ki, her ne fikrine gelse, xar mehebbetden.

Serr-i mesnede eyledi eq sultn,ikr-i hkm ile eyler qulam mvln.

Mehebbet iqe me'qi n ezz eyler.Anan oluna bir kemterin kenz eyler.

n ixtiyr ile olmaz mehebbetin sebebi,Heme iqe lzmd sedme-yi qelbi.

Mehebbet olsa eder taze qide te'ss,Mehebbet ile yeter brya miqnatis.

Olur mehebbet mehbb ile mqbil ola,Xss o vaxta ki, mehbb esl-i qbil ola.

Gerekdir aleme mehbb ola Eli Ekber,Bu qbiliyyete hiddi cedd-i peyember.

Tutub hebb-i Xuda'ye ehbetni gvh,Ki, ol cevane deyilsin gerek hebbllh.

Sevgi duyan insanlarn durumu bir kararda olmaz.Sevginin olduu yerde ar ve utanma duygusuolmaz.

Sevgi duyan insanlar knanmaktan, ayplanmaktankorkmazlar. nk aklna ne geldiyse sevgidendoar.

Ak, sultanna makam tac giydirir. Hkm avylaefendiler bile kle olur.

Sevgi, a sevgilisini deerli gsterir. Anay o-luna aciz bir cariye hline getirir.

Sevgi insann kendi karar, ihtiyaryla olmaz. adaima kalp vurular gerekir.

Sevgi olursa yeni bir kaide, kanun kurulur. Sevgiile yzlere cazibe gelir.

Sevgi, karlkl olursa sevgi olur. zellikle de sev-gili yetenekli, istidatl birinin soyundan olmaldr.

Ali Ekber btn dnyann sevgilisi olsa yeridir.Onun anlayna peygamberin atalar da ahittir.

Allah'n habibi olan Hz. Muhammed'i onun ce-saretine ahit tutup o gence Allah'n sevgilisi de-nilse uygundur.

NVHE

(Yrd. Do. Dr. Yavuz Akpnar, ada Trkiveleri, Azeri Trkesi ve Edebiyat Metinleri,zmir-1992, s.42)

Ol demde pdh-i mlk-i milletHseyn ibn Eli, h-i vilyet

Kefen boynunda geldi xeymegha,Cavanlar ard qetlgha.

Hzra geldiler yekser cavanlar,Cavanlar yarmcaqedd-i kamanlar.

Baxb her semte grd h-i meher,Cavanlar iinde yoxdur Ekber.

Dnb yz qoydu Ekber adirineXitbetdi ol mh-i biqerine

O zaman memleketin padiah, velilerin ah, Hz.Ali'nin olu Hz. Hseyin;

Boynunda kefenle adrlara geldi; ocuklar, gen-leri katliamn yapld yere ard.

Btn genler huzura geldiler, genlerin yanndaboyu yay gibi iki bklm olanlar da geldiler.

Kalabaln bakan her tarafa bakt, genlerin iin-de Ekber'in olmadn grd.

Dnp Ekber'in adrna yneldi. O ay gibi gzelolan hitap etti, seslendi:

ebhe-ry-i peyemberi ol ul, gel,Men-i byvere yaver oul gel.

"Gel, ey yz Hz. Peygamber'e benzeyen! Gel,dostsuz kalan benim dostum olan oul!

8/7/2019 MERSYE R

17/29

Gel ey nvres cevan, yre-ehbab.Durublar mntezir prn eshab.

Ey yeni yetien gen; yallar ve ashab, sevgiliyedost olmular gel!

Gel ey yne-yi var, nr-i bherYolun gzler hebbin mezher,

Ey varl1' aynas, baharn nuru! Sevgilin bah-elerde yolunu gzler.

Gel ey Ysif cemli mh rven.Yzn gizletme bu Ye'gblerden.

Ey Yusuf yzl parlak ay, gel; bu Yakup'lardanyzn gizleme!

Qabaa dmesen ey nr-i Ehrned,Dalnca gelmez eshb-i Mehemmed.

Ey Ahmed'in nuru, ne dmezsen; Muhammedashab arkanca gelmez!

Glyer bahdurur birce nighe,ekersen sen bu qvm qetlghe.

Glyer, bir tek baka baldr; sen bu kavmi lmyerine ekersin.

Eer sen gelmesen, ey zbde-yi ns,Elem ekmez qabaqca Ovni Ebbas.

Ey insanlarn sekini! Eer sen gelmezsen, n-celikle Avni Abbas elem ekmez.

Eer sen gelmesen artar hersim,Ne cr'etle meydana geler Qsim?

Eer sen gelmezsen dilsizliim artar; Kasm hangicesaretle meydana J-car?

Eer sen olmasan, ey mh-i enver,Qebl etmez xedeng-i hek Eser,

Ey parlak ay! Eer sen olmasan Esger, halk okunukabul etmez.

Grb Esger Hseyn'in iztirbm,Zebn-i hal ile verdi cevabin:

Esger, Hseyn'in zdirabm grp; hal dili ilecevap verdi:

Meni bir bnev ekmi kenre,Anam qoymaz gelem, gel eyle re,

Beni bir zavall kenara ekmi; annem brakmaz kigeleyim, ey are gel!

Gtrmez neyleyim bkes anam el,Meni qoymaz gelem, baba, zn gel.

Neyleyim ki, kimsesiz annem elvermez; beni b-rakmaz ki geleyim, baba, kendin gel.

Tutub ayr

lmaa qoymaz yan

ndan,Anamn cnyam, kemez canndan. Tutup da, yanndan ayrla brakmaz. Annemincanymki, canndan gemez.

Hesret ire, Dexil, lb diri,Qerib Leyl'ye qoy Eli Esger'i...

Dehil hasret iinde diri diri lmtn. GaripLeyla'ya brak Eli Esger'i.

Gel ey ayine-yi ry-i peyember,Ki, gel qvvet-i baz-yi Heyder.

Dolubdur zulmet kfrie meydan,Gel et nr cemlmla iraban.

lqda nki zulmete yol olmaz,ehdet-i ab heyvm taplma.

Gel, ey Hz. Peygamber'in yznn aynas olan!Gel, ey Hz. Ali'in pazusunun kuvveti olan!

Meydan zulm ve kfrle dolmu vaziyettedir.Gel de bu meydan nr yznle aydnlat.

nk kta, karanlk olmaz. Hayat veren suyuniareti olmaz, dardan belli olmaz.

8/7/2019 MERSYE R

18/29

8/7/2019 MERSYE R

19/29

Glsm olanda zillet ile nqeye svr,Ebbas-i nmdr vefperver alad.

Qumr, bu qisse-yi elemfezni ql tamm,Elde qelem erare tutub defter alad.

Glsm aalanm olarak deveye bindii zaman;vefakr, isim sahibi Abbas alad.

Ey Qumr, cihan titreten bu kssay tamamla; elim-deki kalem kvlcm sat, defter alad.

(Feridunbey Kerli - Azerbaycan Edebiyat, Bak-1981, c.II, s.319-320)

Dbre fikr eledim ki, bes ki, ox gnahkrem,Bu glstanda fen eylemekde nrem.

ekelle her biri bir nle gl feranda,Gerek fene gelim men de serv ayanda.

Mdm Qumr-yi dilxeste tek batm yse,Ve leyk nle qlm servqedd Abbse.

Hseyn'e nvheger olmaq eceb sedetdir,Eer qebl elese, ox byk sedetdir.

Veli qovulmab hi kes bu bb-i rehmetden,Eer qovulsa, uzaqdr yeqn mrvvetden.

Nece govar qapsmdan, eder meni merhum,Veribdi mmet n ba o server-i mezlm.

Nece qovar qapdan nkerini bir mvl,Kesende mr ban mmete ederdi du.

Emel yoxumdu, gnhm ox, zm qra,Deyille dse olur pak it nemekzra,

Getirmiem men-i miskin bu dudmne penah,Yeqn gnhm meherde ehv eder Allah...

Tekrar dndm ki, ok gnahkarm; bu gl bah-esinde figan etmekte aresizim.

... gln ayrlndan her biri bir inlemede; ben deservi boylu sevgilinin yaknnda figana gelsem ge-rekir.

Hasta gnll Gjumr'yim olsun, mateme bataym;velkin servi boylu Abbas iin figan edeyim, in-leyeyim.

Hz. Hseyin'e namekr olmak artc bir mut-luluktur; eer kabul ederse, daha byk bir mut-luluktur.

Hi kimse bu rahmet kapsndan kovulnamtr;eer kavulmusa, muhakkak ki rahmetten uzaktr.

Nasl kovar kapsndan, beni mahrum eder; O,mazlumlarn by, mmet iin ba vermitir.

Efendi, kulunu nasl kovar kapsndan; O ki, mrban keserken bile mmet iin dua ediyordu.

Yzm kara, gnahm ok, amelim ise yoktu;kpek ancak tuzlaya dse temizlenir.

Bu ocaa, snmm; umarm Allah gnahmmaher gnnde affeder.

(c.II, s.320)

Hezrkr, erefrz-i ne'eteyn oldum,Qulm-i helqebeq~i der-i Hseyn oldum.

Hezrkr, yetidim murada lemde,Heme nvhegr oldum bu bezm-i lemde.

Hezrkr, bu fexr ile t dem-i meher,Deyirler adma meddh-i al-i peyember.

Hezarkr ki, te'b-i revn qilb imdd,Riyz-i qemde nevxanlq eyledim bnyd.

Bu glen-i gemde Qumr kimin qlb pervz,Edim teezzl "Kenz'l-mesib"i z.

Binlerce defa krler olsun ki, iki kat neeyle m-erref oldum; Hz. Hseyin'in kapsnn, kula k-

peli klesi oldum.

Binlerce defa krler olsun ki bu lemde mu-radma eritim; bu dnyann elence meclisindeher zaman name okuyucu oldum.

Binlerce defa krler olsun ki; bu erefle mahergnne kadar adm, yce peygamberin met-hedicsi diye anarlar.

Binlerce defa krler olsun ki; cokulu iirim gam bahelerine imdad kl p, ho sesli, ark syleyicioldum.

Qumr bu gam glbahesinde uup, nce"Keriz'l-Mesaib" (Felaketler, zorluklar hazinesi):teezzl edeyim.

8/7/2019 MERSYE R

20/29

Gehi nczare qlar hesret ile reyhne,

Onu ebih tutar xett-i enberfene.KamH hsn ile nlnd bnev Mehzun,Qhbd rizini ek-i xn ile glgn.

Baxanda snble efn eder besvt-i celi,Der xeyhna geys-yi mikbar-i Eli.

Fena fena gelib qne gl budanda,Heme zu-i pnhn var dodamda.

Baxb o gnce gle Qsim'i salar yade,

Ki, trfe yas tutubdu erus-i dmde.Bahr-i te'ziyede balayb cceb dvn,Salbdi sehn-i glstne nezm ile tfn.

Grb bu meclisi bir dem xam oldu meqal,Dedim: -Bu glene girmekliyimdir emr-i mahal.

Ne br ile glzre eyleyim pervaz,Gelib fene, qlm nle dem-be-dem aaz?

Ne cr'et ile qhm tekellm men-i nln,

Olum riyz-i gem-i Kerbel'de retb-i lisan?Ne nv cilvelenim mhteem qabamda,ekim sed-yi mehebbet Hseyn feranda.

Ne nv daxil olum meclis-i Sleymne,Deyil qedlara lyiq revq-ahane.

Ham o rtbe ki, bezm-i Vsle qbil olum,Fena v Bidil ile Mqbile mqbil olum?

Ne qbiliyyet ile hemzebn olum Mre?Ne qism ile getirim drr~i nezmi tesvre?

Nece beraber olum dilikeste Mehzn'e?Kemme gz yan dnderibdi Ceyhun'e.

Olum ne nv hemdastan Bar ilen?Ez meclisini doldurub cevahir ilen.

Nece ekim bu glstanda nezm gllerini?ekibdi Cvher-yi xokemle cvherini.

Han o feyz mey-i eqden olum mexmur?im Dexil ile bir camdan erb-i tehur?

Nece mqbiH xk olum bu dem men-i zar?Cevhirt-i gezel eyleyib bu qemde nisar.

Bazen, hasretle fesleene bakar; 'onu (sevgilinin)

anber saan yana

n

n tylerine benzetir.aresiz Mehzun, gzellie olan tutkusuyla a-lamaktayd; yanam, kanl gzyalaryla gl renklihale getirmiti.

Snble bakt zaman yksek sesle figan eder; ha-yaline Hz. Ali'nin omuzlarna dklm ho ko-kulu sa der.

Gonca gl dalnda iddetle figana gelip; du-danda her zaman iin iin yanmasnn izleri var.

O gonca gle bak p Kasm' hatrlar ki; damadn

a

lacak derecede yas tutard

.

Matem baharnda (Caferlerin yas mevsimi) divanbalay p glbahesinin ortasna iirle tufan sal-mt.

Grlt bir an kesildi; bu meclisi grp, dedim; -Bu meclise girmekliim, yerine getirilmesi im-kansz bir emirdir.

Hangi yzle gl bahesini gezeyim; feryada gelipinleyeyim zaman zaman?

Alayan ben, hangi cesaretle konuaym; Kerbel'nm

gam bahelerinde (nas

l) yumuak szl olay

m?Hz. Hseyin'in ayrlnda sevgi sedas ekip,onun muhteem huzurunda ne eit cilveleneyim?

ahane ota dilencilere layk deilken, nasl olupda Sleyman'n meclisine girebilirim?

Hani o rtbe ki, kavuma meslisine varaym; a-knda yok olmu bir halde Mkbil'le karlaaym?

Hangi kabiliyet ile Mir'in diliyle konuaym? Naz-mn incilerini nasl tasvir edebileyim?

Gzyalar

n

Ceyhun nehri gibi ak

tan, kalbi "k

-rlm Mehzun ile nasl beraber olabilirim?

Eza meclisini mcevherlerle doldurup, Bar ilenasl azbirlii yapabilirim?

Mkemmel Cevheri, cevherini ekmiken, bu glbahesinde iir gllerini nasl ekebilirim?

Hani o coku ki ak arabndan sarho olaym.Dexil ile bir kadehten temizleyici arap ieyim?

Bu gamda gazel mcevherlerini sa p, alamaktaolan ben nasl topraa kavuaym?

Ne qdretim var olum hemterne Serbze?O qedr tti-yi teb'imde yoxdur endaze...

Ne gcm var ki Serbaz'e gibi syleyeyim? O kud-ret, iimdeki dudukuumda yoktur sanrm.

8/7/2019 MERSYE R

21/29

PRGEM(Tebriz, ? - Tebriz, ?)

XIX. yy. mersiye airlerindendir. Tebriz'dedomu, yaam ve burada da vefat etmitir. i-irlerini Azer Trkesi ve Fars dillerinde yazmtr.Fars dilindeki gazellerinden birinde tesadf olu-nan "Sgi, ne rz-i sebro ekibest in zeman-Kinehd ehde Naserdinest, dutan" (Tercmesi: "Sgi,sebr, tahamml zaman deil, dostlar, devir Nes-reddin devridir") beyti, onun XIX. yy.'m ikinci ya-nsnda Nesreddin ah'm hakimiyyeti dneminde(1848-1896) yaandn gsterir. Gney Azer-

baycan'daki dier adalar gibi Prem de kendieserlerini geleneksel edeb trlerde kaleme alm,ama mersiye iirine-Kerbel hadiselerinin tes-virine-daha ok nem vermitir. airin kulland"Derdli", "Kederli" anlamn veren "Prgem"takma ad da iirlerinin konusuyla yakndan il-gilidir ve rlerindeki derdi, kederi ve elemi ifadeetmeye yneliktir. Prgem'in doum ve lm ta-rihleri gibi, asl ad da belli deildir. Prgem'in

"Divan" 1862'de Tebriz'de tamamlanm ve bu e-hirde bir ka defa yaynlanmtr. Divanmdaki baziirlerden son derece yoksul bir hayat geirdii,daima ihtiya ierisinde yaad, hatta bir ekmek

parasn bile bazen zorlukla bulduu an-lalmaktadr.

Prgem hakknda, edebiyat tarihinde ilk defabilgi veren Firudinbey Kerli yle yazmtr: "a-irin yazdklar ekseriyyen pencteni-ali-ebanm yamedhine ve tvsifine ve ya mersiye ve nvhelerinedair eserlerdir. Prgemin dexi teb'i revan ise, bir okadar letif ve zerif deildir. Bele ki, Rci'nin ke-lamnda olan melahet abdarhk Prgem'in e'arn-da mehsus deildir" (Firudinbey Kerli, Azer-

baycan Edebiyat^ Bak, 1981, c. II)

Kaynaka: Prgem. Klliyat-i Divan, Tebriz,1906; F.Kerli. Azerbaycan Edebiyat, c. II, Bak,1981.

NVHE

(Feridunbey Kerl, Azerbaycan Edebiyat,Bak-1981,c.I,s.361)

Dur, ey byar bensr emolu,ehd-i leker-i kffr emolu.

Dur, oldu rzigrm qra sensiz,Yetidi qemli knlm zara sensiz,Salblar canm odlara sensiz,Bu lde firge-yi xunxr, emolu.

Nece grsn gzm qan ioy henasm,Nece bilmem ekim hicrin cefsn,Dur, eyle balym ban yarasn,Men-i nkm-i dilefkr, emolu.

Qesem olsun o zlf-i mksye,Meni sald ferqn min belye,Esir etdi bu qvnvi ekiyya,

Nedir teqsirim ey serdar, emolu?

Kime derd-i dilim eyleyim f,Gedib yekser elimden qvm qarda,

Nedim xr men bare, klba,Mene qalmad bir qemxar, emolu.

Dur, ey yari ve yardmclar olmayan, kimsesiz,kafir askerleri tarafndan ehid edilen emmiolu!

Dur, sensiz dnyam karard! Gaml gnlm sensizalayp, inledi. Bu sahrada kan dkenler, sensiz ca-nm atelere salmlar, emmiolu.

Kanl gzm dn knasn nasl grsn, ayrlkcefasn nasl ekeceim, bilemiyorum. Biraz dur

da bann yarasn bahyayim, Gnlm yaral,mutsuzum, emmiolu.

O misk kokulu sama and olsun, senin ayrlnbeni bir belaya sald, bu ekiya millete esir etti. Eykumandan, emmiolu, benim kusurum nedir?

Btn soyum sopum elimden birer birer gitmi, a-resizim ne yapaym, gnlmn derdini kime sy-leyeyim. Emmiolu, benim iin zlen, ke-derlenen, hi kimse kalmad.

8/7/2019 MERSYE R

22/29

Eceb qoydun meni det-i belde,Qerib bikes tenha arade,Ersundur qederam'e piyade,Yanmca yok ens yar, emolu.

Kerem ql, gelmiem billah amne,Meni yalqz yola etme revne,Ve ya tapr gelen imr-i Senne,Mene ox etmesin azar, emolu.

eb rz alaram bu qemfezde,Salan yok halm bir kimse yda,

Nedim, erz etmee bu maceradaTaplmaz Heyder-i Kerr, emolu.

Men xr novgl-i ba-i emrem,Men xjr novrus-i Hiclegrem,Men xrimr elinde destgrem,Dexem, dur meni qurtar, emolu.

Ecel yetmez lb rahet olaydm,Bu xvf lerzeden can qurtaraydim,Dexi imrin cefsn grmeyeydim,Ki, billh, olmuam zinhar, emolu.

Gelib feryde cinn ins lem,Olub Prqem qeminde qerg-i matem,Her il saxlar eza mh-i meherrem,Sene ol zr dilefkr, emolu.

Beni bela lnde garip, kimsesiz, aresiz nasl b-raktn! Yannda dostu, yri olmadan am'a piyadegiden, gelinindir, emmiolu.

Emmiolu, lutf et, vallahi yardma gelmiim, beniyalnz bama yollara brakma veya imr-i Sinana(imr: Kerbela hadisesinde Hz. Hseyin'in bankesen kii.) teslim et, ama bana ok eziyet etmesin.

Emmiolu, bu keder arttran yerde gece gndzalarm, benim bu halimi hatrlayan bir kimse bileyok, ne yapaym? Hz. Ali bu hikayede bulunmaz;ne yapaym?

Ben padiahlar bahesinin en son goncasym. Benen son vadinin ilkbaharym. Ben imr'in elin-deyim. Emmiolu gel, beni kurtar!

Ecel beni bulmaz ki, seydim de kurtulsaydm. Bukorku ve titremeden canm kurtaraydm da,imr'in yapt eziyetleri grmeseydim. Emmiolu,vallahi yardma muhtacm.

iirimin verdii bu kederle lemde bulunan btnmahluklar feryat ve figan ederek mateme (Pr-gem) boulmu. Emmiolu, senin iin daima a-lay p, inleyen gnl yaral insanlar her yl mu-harrem ay geldiinde, znt ile dolarlar .

(c. ll, s.362)

Vefal iq olan lem-i vefde gezer,Terq~i eqi tutub lem-i belde gezer.

Bu ky-i eqe den terk eder, xar vereni,Eylm gtrb det-i Kerbel'de gezer.

ysl isteyen iq riz qezye verer,z yatar gn nnde, ba cidde gezer.

Riz qezye veren ba susuz gederm'e,Yanmca nazl qz lleri piyade gezer.

Qem etme iq ile herde efet iin,Elinde qanh ba erse-yi cezde gezer.

Vefal k; ak yolunu tutup vefa ve bela lemindedolar.

Bu akn bulunduu yere (sevgilinin bulunduuyer) den vatann terkedip, oluk ocuunu ala-rak Kerbela'da dolar.

Eer k yre kavumak istiyorsa kazaya nza gs-

terir, vcudu yerde yatar, ba

m

zraa tak

l

gezer.Kazaya rza gsteren baam'a susuz gider, onunyamnda da nazl kz sahray yryerek dolar,gezer.

Har gn, ka efaat iin gam ekme o mahergn elinde kanl ba ile gezer, dolar.

Hseyn'e ala ki, Prgem, sen alayanda o da,Sesin qatar sesine, nki bu ezde gezer.

Prqem, Hz. Hseyin'e ala ki, o da bu eziyettesenin sesine ses katsm.

8/7/2019 MERSYE R

23/29

NAC EBLHESEN RACI*

NVHE

(c. 11, s. 356-358)

Bele ehd eylcmiem, ey bac, cananmilenErse-yi Kerbbel'de boyanm qmm ilen.

nki bu cm-i ecelde eker ehdim var,Bu sebebden susuz lmekliye ox cehdim var,Alem-i Zerrede cnn ile bir ehdim var,Varam z eylediyim ehd ile, peymnm ilen.

Bacm, ehdim budu bu lde gerek qne batam,Qr.mi Ekber'imin qanma vg ile qatam,Can v^rib tene gerek isti qum stnde yatan,Cism-i mecrhim ile, sine-yi szanm ilen.

Qn iinde eleyim heqq ile bir rz niyaz,Budur ehdim ki, quram burda gerek meclis-i rz,Can veren veqtde meydanda qilam, bac, namaz,Destemazm ola bu sert ile z qnm ilen.

Dd brahim eervg-i hev-y eqe,Etmedi tb veli derd bel-yi eqe,Birce qurbn ile geldi o, Mn-yi eqe,Gelmiem men bura yetmi iki qurbmm ilen.

ekmerem dem, dcm-i emrde, emr nedir?Xencer t nedir, nze nedir, tr nedir?Meclis-i vesie qedem qoymaa te'xr nedir?Men bu bezme gederem bam ile, cann ilen.

Zvreq-i cismime var lcce-yi xn ire nict,Tene-yi eqe verir sz-i ete b-i heyat.Imerem ger tuta dny zn b-i Ferat,Bezm-i vesle gederem bu leb-i etnm ilen.

Heq yolunda susuz lmek deme zehmetdi mene,

Gzme ox d ey e ger, eyni mehebbetdi mene,Alem-i eqde her zehmeti rhetdi mene,Dzerem yz bele zehmetlere bir canm ilen.

ekmerem minnet edden, ekerem bu etei.Bac, eq leminin oxdu bele kemekei.Seni bzre ekerler esr-i Hebei,m-ium ire eyl-i eh-i merdnm ilen.

Ehl-i Kfe yetirir zulmn itmme, bac,Bedenimde dexi qoymazma qala cme, bac,

Nzelerde apararlar bamm'e, bac,Bedenim yerde qalar peyker-i ryanm ilen.

Ey bac, Kerbel arsasnda kanm ile boyanaym,cananm ile byle szlemiim.

nk, bu ecel kadehinde eker ve balm var; bun-dan dolay, susuzluktan lmeye alyorum. Zer-reler leminde canan ile verilmi bir szm var,verdiim bu sz, elimdeki kadehimle onun yanmavaraym.

Bacm, szm budur; bu sahrada kana bataym.Kanm Ekber'imin kanma evk ile kataym, yaral

bedenim, alev alev yanan gnlm ile susuz canverip kzgn kum zerinde yataym.

Btn vcudum kan revan iindeyken yceAllah'a yalvaraym, yakaraym. Srlar meclisini bu-rada kuraym, benim szm budur. Bac, can ver-diin zamanda meydanda senin iin namaz k-laym. Abdest iin kanm art olsun.

Eer, ibrahim ak havas heyecanna tutulduysa,ak derdi ve belasna onun gc yetmezdi. O, akMinsma sadece bir kurban ile geldi, ben ise yet-mi iki kurban vererek geldim.

Kan dkmyorum, klcmdaki kan, kl, haner,ok, mzrak nedir? Kavuma meclisine (ahirete) gi-deyim, bunu ertelemeye ne gerek var. Ben bu mec-lise canla bala giderim.

Kan dalgalar iinde vcut kayma kurtulu var.Aka susam gnlme ate koru sonsuz hayatverir. Eer btn dnyay Frat nehrinin suyu kap-lasa yine de bir yudum su imem, bezm-i vasla(ahirete) bu susam dudaklarmla giderim.

Allah yolunda susuz lmek bana zahmetti deme,eer gzme ok deerse, sevginin kendisidir. Banaak leminde her zahmeti rahatlk verirdi. Ben birtek canm ile bin trl belaya katlanrm.

Ey bac, ak yolunda ektiim acy, d-manlarmdan bile ekmem, te ak aleminin bylekarkl fazladr. Seni, uursuz am'da ahiminailesiyle birlikte Habe esiri gibi pazarda satarlar.

Bac, Kfe haik sana yaplan zulm daha da ar-trr. stmde elbisemi dahi brakmazlar, mz-raklarn ucuna kesik ba takarak bu ekilde taam'a gtrrler. Vcudum ise yerde basz kalr.

*zgemii iin bak. IV. cilt, Gney Azerbaycan Trk Edebiyat.

8/7/2019 MERSYE R

24/29

m'de meclis-i iret qurular, sz demerem,Ke v dmde sef-sef duralar, sz demerem,Xeyzran ubu ne qedri vuralar, sz demerem,

Bezm-i eyrde men bu leb-i dendnm ilen.

Zeyneb erz eyledi: -Qarda bilirem, rz-i ceza,en ile here gelir balar elinde hed,zern bama cem ederem men de, ex,Gelerem mehere bu zlf-i perianm ilen.

mmete cmle efet ederem men sen ile,Kerbel'de bulaan qnma pirhen ile,imr-i dnun yaxasmdan tutaram iven ile,Isterem qnmi bu k-i qiribmm ilen.

Y Hseyn, hvl-i qiymetde yeti imdde,Rciyem, birce midim sene var qbde,Alaram olsa heytm ne qeder dnyda,Gece-gndz sene bu dde-yi girynm ilen

am'da elence meclisi kurulur, buna bir ey de-miyorum. Sokaklarda, atlarda sra sra dizilmidururlar, buna da birey demiyorum. Krba ile ne

kadar vursalar da birey demiyorum. Btn bun-lara ramen ben yine de dmanlar meclisinde g-lerim.

Zeynep syledi: Karde biliyorum, maher gnehidler, ellerinde balar seninle gelir. Ben de, vu-zeray, devletin ileri gelenlerini bama toplayp,mahere perian salarm ile gelirim.

Ben seninle btn mmete efaat ederim. Ker- bala'daki kanl gmlein ile, alak imr'in ya-kasndan figan ederek tutarm ve bu paramparaolmu yakam ile onun kann isterim.

Ya Hseyin, kyamet gn yardmma yeti, brdnyada bir tek senden ricacym, midim var.Dnyada ne kadar ok yaasam da gece gdz hepsenin iin alar, zlrm.

(Raci Divan, Bak-1991, s .100-101)

Ey oul, batmayasan qmna, raz deilem,Vermesen cn, qesem ol cnuva, raz degilem.

ndi ki, vermi icze sene ah-i hed,Olmusan rezmgehe getmegve sen de riz,Yekdil yekeehet olmu hem oul, hem de ata,Deye bilmez na: -Hicrnve raz degilem.

Ozvi sr'et ile qfile-yi eqe yetr,Perde-yi cani girb meclis-i canne gtr,Bilsen beslemiem men seni bu gnden tr,Get, skt etmee bir nve raz degilem.

nki bu hsn ile sen ibh-i Peyembersen, oul,Hamiden ox sene maildi bu vld-i resul,Olsalar mne eer getmegve, etme qebl,Yapua kimsene dmenve, raz degilem.

Eyleyb iddet ile sz-i ete sende brz,

Xeymede oxdu susuz, yox veli he kimde bu sz,sterem can veresen men seni bu nv susuz,Dee su ger leb-i etnuva, raz degilem.

Onda kim te-i hicrin eriri cne der,Zlm ile gl bedenin erse-yi meydne der,Qetlghde hed here bir yne der,Esgeri almasan z yanuva, raz degilem.

Gerek eylm o siyah trrelerin ne,Eli Qoymiyam gerd qbr eglee bir zerre,

bel, Bir deqqe bilirem qne beter, imdi vel,

Toz qona zlf-i perinuva, raz

degilem.

Ey oul, kann aktmana, raz deilim, cann ver-mene raz deilim.

imdi, ehitlerah sana izin vermi. Savaa git-meye sen de raz olmusun. Evladn ve babann g-nlleri, fikirleri hep bir olmu. Ona, ayrla razdeilim diyemez.

Kendini hzl ak kafilesine ulatr. Can perdesinegirerek sevgilinin meclisine gtr. Bilirsin, ben seni

bu gnler iin beslemiim, haydi artk git! Bir anbile buralarda kalmana raz deilim.

Oul, sen bu gzellik ile peygamber gibisin, bu peygamber ocuklar herkesten ok sana meyiliydi.Eer gitmene izin vermezlerse kabul etme. Hikimsenin senin eteine yapmasna raz deilim.

adrda o kadar ok susuz vard, ama sende akagzken o yakc ate hi kimsede yoktur. Bensenin bu ekilde, susuz can vermeni isterim, seninsusam dudaklarna bir damla suyun bile de-mesine raz deilim.

Orada ayrlk ateinin kvlcm kimin cannader; yaplan eziyetler karsnda o gl gibi nazik

bedenin sava meydanna girer; burada ehit olan-larn hepsi bir tarafa der. Eer askeri yanma alpsavamazsan, buna raz olamam.

Hz. Ali, o siyah salarn tarak ile tarayaym bir tektozu bile salarnda brakmayaym.. Evet, bi-liyorum bir dakika iinde bu gzel salarn kanlara

bulan

r, ama ben sa

n

n bir tek teline bile bir tozzerresinin konmasna raz deilim.

8/7/2019 MERSYE R

25/29

Qoymusan indi ki, bu nle v ivende meni,Qvr-i eyrda, hem te'ne-yi dmende meni,n qeribem-Eli, tapurmayasan sen de menindi bu emmeyi halahuva, raz degilem.

Hezret-i Ftime n herde feryde gelir,serya qaruub onda bu Leyl da gelir,hed qnune qeltide o esnde gelir,Batmam gelsen eer qanuva, raz degilem.

Rziyem, mindireler nqe-yi ryne meni,T-i ryan ile bu qvm ede sedpre seni,Dmen amma, oul, ryan qoya bu gl bedeni,Dee gn peyker-i rynve, raz deqilem.

Ey oul, qoyma xecl erse-yi meherde meni,Dxil et silsie-yi l-i Peyemberde meni,Bezm-i cananda xeclet getirir derde meni,Vermesen cn v canniva, raz degilem.

Geldi gftre Eli Ekber-i xo nitq meql,Erz qldi: Ey ana, eyle men-i zari hell,Sene menden sonra billem veri yz derd mell,Ses ekb nle v efanve raz degilem.

Dzerem, ehl-i cef besterimi xk edeler,Zindegnlq vereqinden adm pk edeler,Rziyem sinemi yz yerden eer k edeler,Bir senim k-i girbnuva raz degilem.

Budu n ve-yi erbb-i mehebbet, Rci,Duta derd qem endh ile lfet, Rci,Sen de bir kelme, bir cz nezm-i msbet, RciYazasan sehfe-yi dvnuva, raz degilem.

imdi, sen beni feryat, figan ve dmanlarmn k-mseyici tavrlar iinde braktn. Hz. Ali, ben ga-ribim, sen de beni teslim etmeyesin. imdi ben

btn bu olanlara raz deilim.

Hz. Ftma maher gn feryat eder, burada on-lara Leyla'da karp gelir. ehitler kanma hakareto srada gelir, kanlara bulanmadan solmana razdeilim.

Bu kavmin beni, plak deveye bindirmelerine,kl ile bin para etmesine razym. Oul, dman

bu gl gibi nazik bedeni ryan braksn, plak y-zne gnein demesine raz deilim.

Ey oul, maher yerinde beni utan iinde b-rakma, peygamber ailesinin iine beni de kat.Canan meclisinde beni derde, kedere bu utansalar. Cann cananna vermezsen, buna raz de-ilim.

Hz. Ali'nin ho, gzel szleri duyuldu; Ey anne,beni affet, hakkm helal et, ben ldkten sonra ar-kamdan alayp, inleme, byle yapmana raz de-ilim.

Eziyet edenlerin vcudumu topraa katmasna da-yanrm, esir olup zindanlara dmek istemem, si-nemi yz yerden paralamalarna razym amasenin yreinin paralanmasna raz olamam.

Ey Rac, klarn alayp, inlemeleri budur, onlargam, keder, znt, dostluk birarada tutsun. Senindivannn sayfalarna uursuz bir. iir, bir kelimeyazmana raz deilim.

(s. 108-109)

lem niye bes olmad vrn, Eli Ekber,Ol gn ki, seni saldular atdan, Eli Ekber?

Bu eler, ey k, cehennemde yneydi,Zlfn ne ki, birce teli qne boyneydi.erxin grm ol gnde bu dvr dolaneydiDvr-i bervi aldlar dvn, Eli Ekber.

Bu eqdini bu elerin hell, ede, mkil,Vermb su, kesb tene senin bau v qtil,Olsun o sern su n iqere nisgil,Verdin sen o zehmetle susuz cn, Eli Ekber.

Leyl geceler sbhe kimi yatmad rhet,Sen kimi cavan besledi ey kn-i mehet,xir ne revdur qala ddruva hesret,Dmen eliye qnuva qeltn, Eli Ekber.

Hz. Ali, o gn seni attan indirdiler, aldlar; lemniye viran olmad?

Keke bu iler cehennemde yansaydi. Sa

n deil,sann bir teli bile kana boyandnda dnya ter-sine donseydi. Hz. Ali, genliini dmanlar ald.

Senin bu szn iler zor zsnler. Katiller, sanabir damla su vermeyip ban kesmiler. Senin oban su iin klara dert olsun. Hz. Ali, sen susuzcan verdin.

Karanlk geceler sabaha kadar rahat yatmad, seningibi bir yiit yetitirdi. Ey gzellik madeni, so-nunda senin o gzel yzne hasret kaimdi, Hz. Alisenin kann dmanlarn ellemesi, bu hi yakr

m?

8/7/2019 MERSYE R

26/29

Grd ki, keser bauvi ol tife-yi gebr,Mmkn deg bir kimsene bu zulme ede sebr,Doldurdi baban gzlerini ek ile n ebr,

Sebr eyledi birh-i ehdn, Eli Ekber.Qurbni grlmb kese bir kimsene etan,Emm sene rehm etmedi bu leker-i dvnxir seni meydanda susuz kesdiler qurbn,Bu canimiz olsun sene qrban, Eli Ekber.

Snen dem-i emr ile peykne verbsen,Cn dil ile cnv cnne verbsen,Baun bu reh-i eqde merdna verbsen,Ey nr-i dem-i eh-i merdn. Eli Ekber.

Ol gn ki, xub xeymeden eflke fenlar,Meydanda tkldi yere nheq yere qnlar,

Hardeydi o gn men sene qurbn, bu cavnlar,Mecmu nece dvr etdi bu dvrn, Eli Ekber?

mr'n grm lemde edd olsun ezbi,Aya, nolu Peyembere meherde cevb?Ol gn ki, qurar edl ile dvn-i hesab,Etsn z bu brede divan, Eli Ekber.

avu seda ekdi, xub qfile-yi qem,Olmad bu il Rci'nin vza'-i ferhem,Qismet ola, qelbinde dey e nvhe dem--dem,

Nzzr olalar k-i girbn, Eli Ekber.

O topluluun senin ban kestiini grd, hikimse bu yaplan zulme sabredemez. ehitlerinah Hz. Ali, sabretti, yaplan bu zulm karsnda

baban

n gzleri yalarla doldu, bulutlar alad

.Hi kimse su vermeden kurban bile kesmez, amadman askerleri sana hi acmadan, bir damla bilesu vermeden canna kydlar. Hz. Ali, bizim ca-nmz sana kurban olsun.

Ey mertlerin ah, iki gzm olan Hz. Ali, gsnemzraklar saplanm, cann can gnlden ver-misin. Ak yolunda bam merte vermisin.

Cann verdiin gn btn kabilenin feryatlargkyzne k p, sava meydannda haksz yere

birok kan dkld. O gn bu yiitler neredeydi,ben sana kurban olaym Hz. Ali, bu dnya senintopluluunu nasl brakt?

Bu dnyada imr'in azab ok iddetli olsun.Acaba peygamberimize cevab ne olacaktr? Mah-er gn yce Allah'n adaletli divan kurulacak,Hz. Ali, bu divanda o cezasn bulsun.

Kafilenin gaml, kederli, yasl sesi ykselince avuseslendi, bu yl Rac'nin bedeni rahat olmad, ks-met olursa her zaman iten ie Hz. Ali iin alayp,inlesinler, yakalarn yrtsnlar.

SERRAF*

(Yrd.Do. Yavuz Akpnar, ada Trkiveleri, Azerbaycan Tarihesi ve Edebiyat Metinleri,zmir-1992, s.47)

Ele desml alb ala,Yaralandm bacm Zeyneb.zn gel yremi bala,Yaralandm bacm Zeyneb.

Keer ahm oxu dadan,zldm qohum-qardadan,Atam Heyder kimi badan,Yaralandm bacm Zeyneb.

Axar zbama qanm,Dolar bu em-i girynm,Axar qanm, geder canm,Yaralandm bacm Zeyneb.

Eeri sne dalarsan,Yaram grsen alarsan,Vel sen yax balarsan,Yaralandm bacm Zeyneb.

Meni bir vu zr etdi,Qem derde dr etdi,Vurub yxd, ikr etdi,

Yaralandm bacm Zeyneb.

Bacm Zeynep, eline mendil al da ala, yaralandm;gel de yaram sar!

Bacm Zeynep, btn yaknlarm beni zd, et-tiim ahlar ta bile delip geer; babam Haydargibi bamdan yaralandm!

Kanm, gzyalarn hi durmadan akar, canmgider. Bacm Zeynep yaralandm!

Bacm Zeynep, sinemi byle yaralar iinde gr-dn zaman dayanamayp alarsn, yaram iyisararsn.

Beni bir avc alatt, gama, derde drd, vurdu,avlad. Bacm Zeynep yaralandm!

*zgemii iin bak. IV. Cilt, Gney Azerbaycan Trk Edebiyat.

8/7/2019 MERSYE R

27/29

Bu yare pek dilberdr,Dier yare rehberdur,Deil yare, glserdur,Yaralandm bacm Zeyneb.

Meni glser blend eyle,Qara zlfn kemend eyle,Yaram xuke bend eyle,Yaralandm bacm Zeyneb.

Bam zerbetlenenset,Vurub yz zge berhlet,Dizimde qalmadi tqet,Yaralandm bacm Zeyneb.

Yetibdir sineme ox ox,Vel birce demem "ox-ox",Bu yarem krgerdur ox,

Yaralandm bacm Zeyneb.

Peygember gleni soldu,Emmnem qan ile doldu,Mene lmek yeqn oldu,Yaralandm bacm Zeyneb

Oul yox sesleyim dada,Bu gnde yetsin imdada,Xeber ver teze damada,Yaralandm bac Zeyneb.

lb olan ve ensrm,Db qo]suz elemdrm,Sen ol yr hevdrm,Yaralandm bac Zeyneb.

Felek rmm ald,Seni derd qeme sald,Sekine atasz qald,Yaralandm bacm Zeyneb.

Demin Serraf bikesidr,Esre nefsi nkesdr,Qebl olsa bu sz besdur,Yaralandm bacm Zeyneb.

Bu yara yreimi alan bir yaradr, dier yaralarayol, gsterendir. Bunlar yara deil glbahesidir,

bacm Zeynep yaralandm.

Beni gllerin en gzeli, ycesi yap, siyah salarnkemend yapp yaralarm sar, kurut iyiletir; bacmZepnep, yaralandm!

Bacm Zeynep, bamdan vuruldum, yaralandm;yzmn ekli deiti, dizimde g, kuvvet kal-mad.

Bacm Zeynep, atlan birok ok gsme sapland,yaralandm ama bir kere bile "ah, ah" demem,yaram ok derin, etkileyicidir.

Bacm Zeynep, peygamberimizin bahesi soldu, sa-rm kanlarla doldu, yaralandm, lmek ze-reyim.

Bacm Zeynep, yaralandm, bir evladm yok ki onuyardm etmesi iin araym, yeni damada haberverde o yardma gelsin!

Bacm Zeynep, yaralandm, bayraktarmn kolukoptu, yardmclarm vuruldu, ld.

Bacm Zeynep, yaralandm, felek rahatlm ald,beni derde kedere sald, Sekine babasz kald.

Bacm Zeynep, Serraf kimsesizdir, esirlere karacmaszdr, bu sz kabul olsa yeterlidir, vuruldumyaralandm.

(s. 46)

Dolan qan ile qunda,Eli lay-lay, balam lay-lay.Qzardan qanl torpa,Eli lay-lay balam lay-lay.

Glstmn gl solsun,Pozulsun, pyiml olsun,Bala, sensiz Rbb lsn,Eli lay-lay, balam lay-lay.

Elimden kim seni ald,Bele torpaqlara sald?

Anan yax

meler qald

,Eli lay-lay, balam lay-lay.

Kunda kan ile dolan Hz. Ali lay-lay, yavrum lay-lay, topra kanyla kzla boyayan Ali lay-lay, yav-rum lay-lay.

Gl bahesinin btn glleri solsun, bozulsun,ayaklar altnda ezilsin. Yavrucuum sensiz Rbblsn, Ali lay-lay, yavrum lay-lay.

Yavrucuum elimden seni kim ald, byle top-raklar zerinde brakt, annen gzyah kald. Ali

lay-lay, yavrum lay-lay.

*Hz. Ali Asker4n annesi Rbabe'nin dilinden sylenmitir.

8/7/2019 MERSYE R

28/29

Gen olmad bel senden,Dnermi z bele senden,Men ayrldm bala, senden,

Eli lay-lay, balam lay-lay.

qh ulduzum itdin,Nemli torpaqlarda yatdm,Ne tez xdm, ne tez batdm,Eli lay-lay, balam lay-lay.

Anan bu hlet-i zrm,Grb oldu giriftarn,Di gel bo qaldi gvhrn.Eli lay-lay, balam lay-lay.

Seni bhal eden oxdur,Yanan bu hlve oxdur,

Vel lay-lay deyen yoxdur,Eli lay-lay, balam lay-lay.

Gyler derdinle serxodur,Qucamda yerin bodur,zm lay-lay deyim xodur,Eli lay-lay, balam lay-lay.

Meer dmen aman verdi?Sene rehininnian verdi?Grb sd yoxdu qan verdi.Eli lay-lay, balam lay-lay.

Eli, sensiz seni andm,Semender tek oda yandm,Sesime ses ver, odlandm,Eli lay-lay, balam lay-lay.

ii olsun qtin xr,Xezan etdi gln xir,

Nolub irin dilin xr,Eli lay-lay, balam lay-lay.

Oyan, derd belan allam,Durunca sen oyaq allam,Keikin men zm ollam,Eli ay-lay, balam lay-lay.

Dur, ey em'e-eb is tanm,Bahar ba bostanm,Sd ilen doldu pustanm,Eli lay-lay, balam lay-lay.

Bu Serrf-i siyah hine,Yetirdi e'rin itmme,Gene badan yazar xme:Eli lay-lay, balam lay-lay...

Senden bel uzak olmad, ben sana yz e-virmedim, ayrldm, Ali lay-lay, yavrum lay-lay.

Sen benim k saan yldzmdn, kayboldun, slak,nemli topraklarda kaldn, ne abuk bydn, neabuk lp gittin; Ali lay-lay, yavrum lay-lay.

Bu perian halini annen grnce, dknn oldu.Haydi artk gel, beiin bo kald, Ali lay-lay, yav-rum lay-lay.

Seni cansz brakan oktur, bu haline yanan oktur.Lakin lay lay diyen yoktur. Hz. Ali lay-lay, yav-

rum lay-lay.

Gkler senin derdinle sarhotur, kucamda yerinbotur, kendi kendime lay-lay diyeyim hotur. Hz.Ali ay-lay, yavrum lay-lay.

Dman sana imkn vermedi, seni ele veren b-ykln oldu; dman seni kimsesiz, yalnzgrp kann aktt. Ali lay-lay, yavrum lay-lay.

Ali, sensiz seni andm. Semender kuu gibi ateeyandm. Sesime ses ver, atelendim. Hz. Ali lay-lay, yavrum lay-lay.

Katilin, sonunda olak olsun. Gllerini soldurdu, otatl diline ne oldu? Hz. Ali, lay-lay, yavrum lay-lay.

Uyan, derdini, belan alaym. Sen uyannca ben hiuyumam, bekin ben olaym, Ali lay-lay, yavrumlay-lay.

Ey odamn aydnlatcs, dur! Sen benim baharm, bahemsin. Gslerim st ile doldu, Ali lay-lay,yavrum lay-lay.

Bu bahtsz Serrafn kalemi, iirini tamamlad.Kalem, yine batan yazar, Ali lay-lay, yavrum lay-lay.

(s. 45)

Dur ey devalar aslan,

Eblfezl'im, elemdr

m.Axan su tek qzlqan,Eblfezl'im, elemdrm.

Ey devalar aslan, Eblfazl'm, bayraktarm, dur!

Eblfazl'im, bayraktar

m, k

z

l kan

n akan su gibi.

8/7/2019 MERSYE R

29/29

Deyim tutmur dilim, qarda,Dur ey arxam, elim qarda.Srub sensiz belim garda,

Eblfezl'im, elemdarm.Kesib dmen yolun xr,Sahb sa solun xr,

Ne ba var, ne qolun xr,Eblfezl'im, elemdarm.

Anan yoxdur kese yann,Bacn yox, xk ede qanm,Axb qanm, gedib cmn,Eblfezl'im, elemdarm.

Elemdarm, zebn oldun,Qetili qvm-i dn oldun,Elem tek sernign oldun,

Eblfezl'im, elemdarm.Oul yok derdimi blsn,Mene yr mun olsun,Oulsuz qardam lsn,Eblfezl'im, elemdarm.

Tkendi tqetim sensizBkld qmetim sensiz,Qan alar fitretim sensiz,Eblfezl'im, elemdarm.

zn measdine yetdin,Bele ehbb terk etdin,Meni yalqiz qoyub getdin,

Ebfezl'im, elemdarm.Ay, mh- bin-i Him,Menim istekli qardam,Dnb al qane gz yam,Eblfezl'im, elemdarm.

Desem grmez gzm qarda,Yeqndir bu szm qarda,Sene qurban zm qarda,Eblfezl'im, elemdarm.

zn getdin, xils oldun,Duh peymne tek doldun,Glstnm, ne tez soldun,Eblfezl'im, elemdarm.

Seni kim qerq edib qane,Salb bu qanl meydne?Yanar bu hla bigne,Eblfezl'im, elemdrm.

Bu qrbetde vhd oldum,Kmekden nmd oldum,Sen ldn, men ehd oldum,Eblfezl'im, elemdarm.

Qalb Serrf-i bre,Mht-i gemde vre,zn qlderdine re,Eblfezl'im, elemdarm.

Dostlarm, kardelerim, soydalarm, durun de-meye dilim varmyor.

Eblfazl'im, bayraktarm, sonunda dman yolunukesmi, san ve solunu kuatmlar. Ne ban, nekolun var artk.

Eblfazl'm, bayraktarm, annen yok ki el ek-mesin, bacn yok ki kann kurutsun, kanm akm,cann gitmi.

Eblfazl'm, bayraktarm, zayf, gsz kaldn,alak kavim tarafndan katledildin, oayrak gibi ba-aa oldun.

Bana yar, yardmc olacak, derdimi paylaacakoul yok; ogulsuz kardein lsn.

Sensiz gcm, kuvvetim kalmad, boynum sensizbkld, Eblfazl'm bayraktarm, sensiz kan a-larm.

Eblfazl'm, bayraktarm, sen amacna ulatn,byle dostu terkettin, beni yalnz brakp gittin.

Ey Haim'in ay yzl olu, benim arzulu kar-deim, gzyan al kana dnm. Eblfazl'm,

bayraktarm

Eblfazl'm, bayraktarm sana, gzm grmez,sana kurban olurum dersem bana inan, bu szmdorudur.

Eblfazl'm, bayraktarm sen gittin, kurtuldun,dua iki kadehi gibi doldun; gl bahem ne kadarabuk soldun!

Eblfazl'm, bayraktarm, seni kim kana garketmi,bu kanl meydana salm? Bu haline yabanclar bileyanar.

Eblfazl'm, bayraktarm, bu gurbette yalnz kal-dm, artk yardm geleceini sanmyorum, mi-dimi kestim, sen ldn, ben ehit oldun!

Ebfazl'm, bayraktarm, kimsesiz, aresiz Sarrafgam, keder, iinde avare kalm, derdine sen ken-din are bulmaya bak.