met het oog op de naald final3 - wordpress.com · met het oog op de naald acupunctuur en het...
TRANSCRIPT
1
Met het oog op de naald
Acupunctuur en het fundament der geneeskunde Prof. dr. Jan M. Keppel Hesselink en David J. Kopsky, artsen
INDEX
INLEIDING, EEN PRIKJE EN HET FUNDAMENT ........................................................................................ 6 WAAROM DIT BOEK? ............................................................................................................................................. 7 VERSCHILLENDE DENKWERELDEN ........................................................................................................................ 8 WERKT HET NAALDPRIKKEN? ............................................................................................................................... 9 ONDERZOEK?! .................................................................................................................................................... 10 DE ULTIEME TEST: DE PATIËNT ........................................................................................................................... 10
DEEL 1. HET BEGIN VAN ALLES: SPECTACULAIR! ............................................................................... 12 ANESTHESISTEN IN VERWONDERING ................................................................................................................... 12 ACUPUNCTUUR NU .............................................................................................................................................. 14
CONSERVATIEVEN OM ................................................................................................................................... 15 ACUPUNCTUUR IN DE WERELD ............................................................................................................................ 16 NEDERLAND: ACHTERLAND ................................................................................................................................ 17
ACUPUNCTUUR TOEN ..................................................................................................................................... 17 OUD EN KOUD ..................................................................................................................................................... 18 KEIZERLIJKE WILLEKEUR EN HOOFDEN VAN ACUPUNCTURISTEN ....................................................................... 19 TOEN WE NOG WEL VOOROP LIEPEN .................................................................................................................... 20 RUGPIJN EN BARSTENDE VATEN .......................................................................................................................... 22 ZENUWKOORTS, STROOM EN GEVANGENEN ........................................................................................................ 22 DE ENCYCLOPEDIE: ACUPUNCTUUR IS CHIRURGIE .............................................................................................. 23 TERUG NAAR CHINA: PALEIZEN, BOEREN EN NARE GENERAALS ......................................................................... 24
START VAN DE WETENSCHAP ..................................................................................................................... 26 OREN: NIET OM TE HOREN ................................................................................................................................... 26 RUSSEN EN AMERIKANEN ................................................................................................................................... 27 EN NEDERLAND? ................................................................................................................................................ 28
WHO EN AMERIKANEN .................................................................................................................................. 29 NAALDEN ZIJN GOED ........................................................................................................................................... 30 MEER INZICHT ..................................................................................................................................................... 31
ONDER DE ACUPUNCTUURPARAPLU ........................................................................................................ 32 KLASSIEKE ACUPUNCTUUR ................................................................................................................................. 33 MEDISCHE ACUPUNCTUUR .................................................................................................................................. 33 ELECTROACUPUNCTUUR ..................................................................................................................................... 34 MICROSYSTEEM ACUPUNCTUUR ......................................................................................................................... 35 ENERGETISCHE ACUPUNCTUUR ........................................................................................................................... 35 FARMACOLOGISCHE ACUPUNCTUUR ................................................................................................................... 36 GESPECIALISEERDE ACUPUNCTUUR .................................................................................................................... 36 OVERIGE ACUPUNCTUURTECHNIEKEN ................................................................................................................ 37
CHINEES LANDSCHAP ..................................................................................................................................... 37 QI OF CHI ............................................................................................................................................................ 38
Qi ontstaat ..................................................................................................................................................... 40 Qi voelen ....................................................................................................................................................... 41
2
Qi stroomt ...................................................................................................................................................... 42 YIN & YANG ....................................................................................................................................................... 42 VOEDENDE JING .................................................................................................................................................. 44 SMERENDE XUE .................................................................................................................................................. 44 GEESTIGE SHEN .................................................................................................................................................. 45 VOCHTIGE JIN YE ............................................................................................................................................... 45 ELEMENTEN EN ORGANEN ................................................................................................................................... 45 MERIDIANEN EN ORGAANKLOK .......................................................................................................................... 46 WARMTE, SLIJM EN DIAGNOSE ............................................................................................................................ 47 QIGONG ............................................................................................................................................................... 48
Met Qigong minder roest .............................................................................................................................. 48 Flow ............................................................................................................................................................... 49 Ook binnen bedrijfsleven ............................................................................................................................... 49
DEEL 2. NU ECHT: WETENSCHAP ................................................................................................................ 50 KUNST EN KUNDE? ............................................................................................................................................. 51 HET GULDEN ONDERZOEK: RCT ......................................................................................................................... 52 DE GEBOORTE VAN DE RCT ................................................................................................................................ 52 MINDER KNALHARD ............................................................................................................................................ 53 EBM OPFRISSER EN HET FUNDAMENT DER GENEESKUNDE ................................................................................. 55 ONDERZOEK VOOR DE DAGELIJKSE PRAKTIJK ..................................................................................................... 56
BOUWSTENEN VAN EBM ................................................................................................................................ 57 STUDIES IN DRIE FASEN ....................................................................................................................................... 57 KLINISCH ONDERZOEK NAAR DE EFFECTIVITEIT VAN ACUPUNCTUUR ................................................................. 57 GEKUNSTELDE OPZET? ....................................................................................................................................... 58 RESULTATEN ZIJN RESULTATEN .......................................................................................................................... 59 META-ANALYSES ................................................................................................................................................ 60 ZIJN FEITEN FEITEN? ........................................................................................................................................... 62 FUNDAMENTEN RAMMELEN ................................................................................................................................ 63 TOEKOMSTIGE STUDIES ....................................................................................................................................... 64 PLACEBO OF CONTEXT? ...................................................................................................................................... 65
DEEL 3. ACUPUNCTUUR EN WETENSCHAP ............................................................................................. 67 SCHILDERIJ EN VERF ...................................................................................................................................... 68
WESTERS DENKEN .............................................................................................................................................. 68 Neppen met acupunctuur? ............................................................................................................................. 69
ENDORFINEHYPOTHESE ...................................................................................................................................... 70 De pijnsnelweg .............................................................................................................................................. 71 Pijndemping in het ruggenmerg .................................................................................................................... 71 Pijndemping in de hersenen .......................................................................................................................... 72 Zelfremming .................................................................................................................................................. 73 Pijndemping in het hele lichaam ................................................................................................................... 73 Acupunctuur overdraagbaar door vocht ....................................................................................................... 74 Hersenen en genen ........................................................................................................................................ 75
OF WERKT HET ANDERS? .............................................................................................................................. 76 MORFOGENETISCH SINGULAIRE THEORIE ........................................................................................................... 76
Horloges en Halfgeleiding ............................................................................................................................ 78 Acupunctuurpunten ....................................................................................................................................... 78
DE SPECIFIEKE WERKING VAN ACUPUNCTUURPUNTEN .................................................................. 79 MERIDIANEN BESTAAN! ................................................................................................................................. 80
RADIOACTIEVE MERIDIANEN .............................................................................................................................. 81 ROOD EN VREEMD .............................................................................................................................................. 82
MOLECULEN DOEN HET ................................................................................................................................ 82 GENEN AAN EN UITZETTEN ................................................................................................................................. 83 C-FOS: EEN MILITAIR CODEWOORD? ................................................................................................................... 85
3
GEPRIKKELDE ORGANEN ............................................................................................................................. 86 ALCOHOL KONIJN ............................................................................................................................................... 86 VERLAMDE RAT .................................................................................................................................................. 87 VERSTUIKTE ENKELS .......................................................................................................................................... 88
FUNCTIES VAN HET LICHAAM .................................................................................................................... 89 OOK DE MENS: MEETBARE EFFECTEN .................................................................................................................. 90
PSYCHE ................................................................................................................................................................ 92 BEELDEN ............................................................................................................................................................. 94 VAN CEL TOT MENS ......................................................................................................................................... 96 TRIANGULATIE EN OBJECTIVITEIT .......................................................................................................... 97
WETENSCHAP SUBJECTIEF! ................................................................................................................................. 97 ACUPUNCTUUR BIJ ZIEKTES ........................................................................................................................ 98 MIGRAINE ........................................................................................................................................................... 98
PRIKJES TEGEN DE HOOFDPIJN ............................................................................................................................ 99 BIJWERKINGEN? ................................................................................................................................................ 100 OOK ANDERE KOSTEN ....................................................................................................................................... 100
Acupunctuur: vierdubbele werking! ............................................................................................................ 103 ZIELTOGENDE ZENUWEN ........................................................................................................................... 104 BESCHERM HET HART .................................................................................................................................. 106 DE BABY DRAAIEN ......................................................................................................................................... 108 ONVRUCHTBAARHEID EN BARENSWEEËN ........................................................................................... 110 DE TENNISELLEBOOG .................................................................................................................................. 112 OSTEOARTROSE VAN DE KNIE .................................................................................................................. 113 HIK ....................................................................................................................................................................... 115 MISSELIJKHEID, BRAKEN EN POSTOPERATIEVE KLACHTEN ....................................................... 115 ACUPUNCTUUR: GOEDKOOP EN TEVREDEN ........................................................................................ 116 KOSTENEFFECTIEF ....................................................................................................................................... 117 DE VEILIGHEID ............................................................................................................................................... 119
EVEN WAT GETALLEN ....................................................................................................................................... 119 WANNEER ACUPUNCTUUR?........................................................................................................................ 120
DE HOOFDVRAGEN ........................................................................................................................................ 121 DE AANVULLENDE VRAGEN ........................................................................................................................ 121
EEN PRIKJE IS ZO ERG NOG NIET… ........................................................................................................ 122 KOFFIEFILTER IN HET BROODROOSTER ............................................................................................................. 122 VAN SLECHT NAAR BETER ................................................................................................................................ 123 DE COCON VERLATEN ....................................................................................................................................... 125 VAN ROBOT NAAR MENS .................................................................................................................................. 126
EIND GOED AL GOED? .................................................................................................................................. 127 WOORDENLIJST .............................................................................................................................................. 128 GOEDE DOELEN STICHTING IOCOB ........................................................................................................ 129
INDEX WOORDEN: ........................................................................................................................................... 129 AUTEURS .......................................................................................................................................................... 132
LITERATUUR .................................................................................................................................................... 132
4
Dit boek is opgedragen aan: Dr. Christien Verheijen-Voogd, zonder haar was dit boek niet ontstaan
5
Voorwoord Rozen plukken. Au! Een doorn! Rode druppel op witte roos.
De wat ruwe beschadiging van de huid door de doorn wekt via een door het
evolutieproces gevormd zintuig-zenuwsysteem de pijnkreet op, het
pijngevoel en het bijbehorende beschermende gedrag. De inzichten in de
samenstelling en werking van de betrokken ingewikkelde structuren zijn
nog niet afgerond.
Als onderdeel van een ruimer behandelingspatroon zoekt de acupuncturist,
veelal in samenwerking met de meevoelende patiënt, een acupunctuurpunt
ergens op de huid. In het gevonden punt wordt een dunne acupunctuurnaald
gestoken. De patiënt voelt dikwijls vrijwel niets van het binnendringen van
de naald. Uiteraard is er tijdens de biologische evolutie geen selectiedruk
geweest om acupunctuurpunten te doen ontstaan en zinvolle reacties op een prik met een
acupunctuurnaald mogelijk te maken.
De acupunctuur ontstond enige duizenden jaren geleden in Oost Azië. De belangrijke
filosofisch antithetische begrippen Yang en Yin (“warm” en “koud”) verwezen daarbij
naar een gewenste maar soms verstoorde balans in het lichaam tussen diverse tegengesteld
werkende factorenparen. Terloops kan worden opgemerkt dat in het midden van de vorige
eeuw westerse gedragsonderzoekers de hypothese ontwikkelden dat alle gedrag is terug te
voeren tot de tegenstelling toenadering (approach) en terugtrekking (withdrawal). Daarmee
raakte verbonden de tegenstelling aangenaam-onaangenaam. Eerder werden in het
behaviorisme alle stimuli die conditionering bewerkstelligen gerubriceerd in het duo
beloning-bestraffing.
Daar de acupunctuurmethode oorspronkelijk is ontstaan op grond van een intuïtieve
wisselwerking tussen oosterse wijsgerige opvattingen over aarde, dood en leven enerzijds en
anderzijds proefondervindelijk verkregen resultaten van het behandelen van lijdende mensen,
wacht onze westerse drang tot begrijpen de taak de werking van acupunctuur vast te stellen en
in te passen in de beschikbare kennis over de structuur en het functioneren van organismen.
In die zin geven Keppel Hesselink en Kopsky een belangwekkend en veelzijdig overzicht van
verleden, heden en toekomst van de acupunctuur.
Ter afsluiting een advies aan alle in leven en lijden geïnteresseerden: wie wijzer wil worden,
lezen!
Prof. Dr. F. Jan Verheijen, bioloog - vergelijkend fysioloog.
6
Inleiding, een prikje en het fundament Je kunt wel denken dat acupunctuur alternatief is. Maar dat is eigenlijk al achterhaald.
Acupunctuur is de laatste 30 jaar verweven met onze westerse behandelingen. Veel meer dan
menigeen denkt. En ons vaderlands spreekwoord “Wat je voor een prikje krijgt, kan niet goed
zijn” geldt niet voor de acupunctuur. Dat hopen we in dit boekje duidelijk te maken. Laten we
daarvoor eerst eens een topkliniek in de Verenigde Staten bezoeken, het Sloans Memorial
Hospital for Cancer, in New York. Dit is één van de meest prestigieuze
ziekenhuizen voor kankerbehandeling in de wereld. Een ziekenhuis in
het hartje van Manhattan, New York. Gepaste
behandelruimtes, een Zenfontein en kamers met
luie stoelen. Heeft u kanker en bent u angstig,
voelt u zich moe, heeft u pijn, of bent u misselijk?
En u vraagt dan of acupunctuur kan helpen? Dan
wordt dat meteen voor u geregeld. Want de
patiënt is de klant. En daar weten ze wat
klantgerichtheid is. Dit zal in de komende jaren
vermoedelijk ook gebeuren in Nederland. Er zijn
nu al enkele ziekenhuizen, waar de specialisten ingezien hebben dat acupunctuur de standaard
therapie goed kan aanvullen.
Prof. Dr. F. Jan Verheijen, studeerde biologie in Utrecht en promoveerde in 1958. Hij werd in
1975 benoemd tot hoogleraar aan genoemde universiteit met als leeropdracht “De
Vergelijkende Fysiologie”. In 1979 verscheen binnen de muren van zijn instituut een boek,
getiteld “Pijn en Acupunctuur” van de hand van twee in Utrecht afgestudeerde biologen, J.R.
de Weille en D.J.Wester, gebaseerd op de toenmalige neurobiologische inzichten. Dit boek
was in Nederland een van de eerste bronnen waarin een brug geslagen werd tussen
acupunctuur en natuurwetenschap.
Zo’n klein prikje kan toch niets doen!
Een klein prikje, maar met veel effect! Lees dit boek maar…
7
Acupunctuur staat aan het begin van een nieuwe episode in haar eeuwenoude bestaan. De
komende jaren zal ze ook in Nederland overgaan van een ‘alternatieve’ vorm van behandelen
naar een eerlijke plaats binnen de gewone (reguliere) geneeskunde. Net zoals de manuele
therapie enkele jaren geleden vrijwel geruisloos die overgang maakte. De groep van de
‘alternatieve geneeskunde’ vormt een broedkamer waaruit behandelingen geboren worden.
Bij volledige rijping, onderbouwing en acceptatie stromen ze door in de wereld van de
reguliere geneeskunde. Nu al wordt acupunctuur
door steeds meer artsen serieus genomen, en de
effecten worden beschreven in leerboeken voor
medische studenten. Maar niet in de Nederlandse
medische leerboeken of aan de universiteiten. In
Nederland lopen we namelijk behoorlijk achter
door een sterke conservatieve lobby van enkele
artsen, gevoed door onder andere de affaire
Millecam.
Waarom dit boek? Om die achterstand te compenseren is dit boek geschreven. Om de Nederlandse consument,
politicus, therapeut en arts te laten zien dat acupunctuur volwassen is geworden, dat er veel
onderzoek is gedaan, dat acupunctuur veilig en werkzaam is en biologische veranderingen
teweeg brengt in het lichaam.
De tweede reden voor dit boek is, om inzicht te krijgen in verschillende facetten van medisch
onderzoek en zo een context te scheppen voor de waarde van acupunctuur in de praktijk. Heel
veel mensen denken dat de medische wetenschap een goed gefundeerde wetenschap is, en dat
er een heel duidelijk verschil is tussen de reguliere en de alternatieve geneeskunde. In dit boek
zullen we laten zien dat die scheiding niet berust op wetenschappelijke feiten. Niet omdat
wijzelf dat graag willen, maar omdat enkele grondleggers van de moderne geneeskunde de
laatste jaren eens heel goed nagedacht hebben over wat we nu eigenlijk weten op medisch
gebied, hoe we feiten bewezen hebben en wat de relatie is tussen waarheid, werkelijkheid en
de praktijk van alle dag. Deze denkers hebben hun inzichten gepubliceerd, en die invalshoek
hebben we in dit boek uitgewerkt. Het resultaat daarvan is dat het vaststaat dat het fundament
van de geneeskunde veel minder solide is dan men denkt. Veel medische kennis (regulier en
alternatief) is verworven op basis van ervaring. Een klein deel daarvan is door middel van
Complementaire geneeskunde bestaat
uit therapieën die de reguliere
geneeskunde aanvullen. Vroeger werd
gesproken over alternatieve
geneeskunde.
De term geïntegreerde geneeskunde
wordt nu gebruikt voor het inzetten van
complementaire naast reguliere
behandelingen.
8
onderzoek getoetst, en vaak op een niet optimale wijze. De kunstmatige scheiding tussen
alternatief en regulier berust dan ook niet op harde feiten. Als tegenstanders nu nog steeds
roepen over acupunctuur: dat is allemaal onzin, want het is niet bewezen, hebben ze ongelijk.
In dit boek staat waarom. We verwachten dat we met het doorbreken van die scheiding tussen
regulier en alternatief een bijdrage leveren aan het tot stand komen van een geïntegreerde
geneeskunde in Nederland.
Geïntegreerde geneeskunde is een nieuwe term. Hiermee wordt aangegeven dat de patiënt
optimaal behandeld wordt met een selectie van voor hem het beste uit beide werelden
(regulier en complementair). In de nabije toekomst hopen we, dat consultatief werkende
complementaire artsen en therapeuten binnen de muren van ziekenhuizen gaan werken.
Enkele ziekenhuizen in Nederland, zoals het Slotervaart ziekenhuis sturen al aan op die
vernieuwing in de zorg en integreren complementaire behandelvormen binnen de muren.
In het eerste deel van het boek staan we stil bij de ontwikkeling van de acupunctuur door de
eeuwen heen. In het tweede deel besteden we aandacht aan het fundament van de westerse
geneeskunde, hoe ziet de wetenschappelijke benadering eruit en wat zijn medische feiten. In
het laatste deel van het boek volgen een groot aantal boeiende studies naar de werking en de
werkzaamheid van acupunctuur. Hieruit blijkt dat er veel meer onderzoek is gedaan naar
acupunctuur dan velen denken.
Verschillende denkwerelden
Acupunctuur is duizenden jaren oud en vermoedelijk niet alleen in China ontwikkeld, maar
parallel ook in Egypte en Europa, alleen daar verdween het weer. In China hebben artsen
gedurende honderden jaren acupunctuur verfijnd. In die periode werden diagnose en
behandeling stevig verankerd in de Yin-Yang filosofie.
Sinds het bezoek van president Nixon aan China in 1971 is er ook in het westen een grote
belangstelling voor acupunctuur ontstaan, toen vooral door de opzienbarende pijnstillende
effecten bij operaties.
Dat acupunctuur aanvankelijk in het Westen niet zo eenvoudig voet aan wal kreeg, hing
samen met de mythes rond voor ons onbegrijpelijke terminologie. Wat moesten we ons
voorstellen bij Yin en Yang, Qi (levenskracht), acupunctuurpunten en meridianen? De
westerse artsen uit de negentiende eeuw konden die achtergrond zeker niet begrijpen, en
dachten dat acupunctuur een soort van subtiele chirurgie was. Hedendaagse tegenstanders van
acupunctuur willen die schilderachtige termen niet begrijpen. Ziekten worden binnen de
Chinese geneeskunde namelijk met behulp van metaforen omschreven, als balansverstoringen
9
in energie. Om de Chinezen te begrijpen, moet je schilderachtig willen denken. Ook kunnen
tegenstanders zich niets voorstellen bij behandeling met acupunctuurnaalden. Die naalden
gaan immers alleen maar heel ondiep de huid in, acupunctuurpunten bestaan niet en dus is het
allemaal onzin.
Dat er de laatste decennia veel vooruitgang geboekt is met onderzoek naar het
werkingsmechanisme, de veiligheid en de effectiviteit van acupunctuur, doet niets af aan het
feit dat die Chinese begrippen nog steeds een obstakel blijven voor de wetenschappelijk
georiënteerde arts. Hun argument is: ”Hoe kan iets werken dat gebaseerd is op bizarre
begrippen zoals levenskracht, energiebalans en meridianen?”
In een recent TV debat tussen twee artsen, een voor- en een tegenstander van acupunctuur
werd dit weer eens duidelijk. Gewezen werd op studies die aantonen dat acupunctuur tijdens
de zwangerschap met stuitligging keizersnede kan voorkomen. De reactie was: “Hoe kan dat
nou, zo’n acupunctuurpunt bestaat toch helemaal niet?” Dat er vier positieve studies
gepubliceerd zijn in vooraanstaande medische tijdschriften kon de sceptische houding van de
tegenstander niet veranderen: “Die Amerikaanse tijdschriften publiceren vaker rare dingen”,
was zijn commentaar. Hieruit blijkt hoe moeilijk het is om een oosterse behandelwijze met
eigen begrippen zonder vooroordelen te benaderen en open te staan voor nieuwe
wetenschappelijke feiten.
Werkt het naaldprikken?
Hoe zit dat nu met de werking en de werkzaamheid van acupunctuur? Daar zijn vele boeken
aan gewijd. Acupunctuur is een vorm van behandeling, die succesvol ingezet kan worden bij
uiteenlopende aandoeningen en klachten. Acupunctuur bestaat uit het prikken (punctuur) van
een naald (acus) in en door de huid op specifieke plaatsen (acupunctuurpunten), waarna in het
lichaam verschillende biologische reacties ontstaan, die meetbaar zijn. Deze reacties kunnen
waargenomen worden op de plek zelf (bijvoorbeeld een rode verkleuring rond de naald),
onder de huid waar geprikt wordt, in de zenuwen en in delen van de hersenen. Ook kunnen de
effecten gevonden worden op de huid boven het acupunctuurpunt, namelijk als verlaagde
huidweerstand. Acupunctuur beïnvloedt in het lichaam allerlei orgaanfuncties, bijvoorbeeld
de hartslag, de bloeddruk, het bewegen van de darmen, de werking van het autonome
zenuwstelsel en zelfs de afgifte van hormonen in het bloed en van chemische stoffen in de
hersenen. Het prikken van een naald in de huid op een acupunctuurpunt heeft dus in het hele
lichaam meetbare effecten. Dat was en is natuurlijk voer voor biologen en fysiologen. Zij
10
hebben in enkele decennia veel van die effecten in kaart gebracht. Soms met spectaculaire en
onverwachte resultaten.
Onderzoek?!
Dat is natuurlijk allemaal heel mooi en boeiend. Maar wat heeft een patiënt daar aan? Nu,
voordat een behandeling ingezet wordt bij patiënten, is het belangrijk te onderzoeken of die
bij deze aandoening kans van slagen heeft. Om dat na te gaan, hebben biologen
proefdiermodellen ontwikkeld voor veel ziektebeelden. In al die modellen, bijvoorbeeld voor
chronische pijnen, verlammingen, de ziekte van Parkinson en darmstoornissen, heeft
acupunctuur duidelijke effecten. De volgende vraag is dan: hoe komt die werking nu eigenlijk
tot stand? Daarbij kunnen de biochemici helpen. Die bestuderen de moleculaire veranderingen
in cellen en weefsels. In de hersenen en het ruggenmerg zijn duidelijke veranderingen
meetbaar na acupunctuur. Er worden bijvoorbeeld pijnstillende en andere stoffen aangemaakt,
die een rol spelen bij de informatieoverdracht in de hersenen, zoals endorfine, dopamine of
serotonine.1,2,3 Er bestaat zelfs een ratmodel voor de ziekte van Parkinson, waarin
schedelacupunctuur gegeven wordt en waarna het gehalte aan dopamine gemeten wordt in die
delen van de hersenen die de bij Parkinson gestoord zijn. En wie schetst de verbazing, dat
daar de hoeveelheid dopamine normaliseerde! Dat wil natuurlijk niet zeggen dat
schedelacupunctuur werkt bij patiënten met de ziekte van Parkinson! Daarvoor moeten studies
bij mensen gedaan worden. Maar dit soort dierexperimenten lichten wel een tipje van de sluier
op over een mogelijk werkingsmechanisme van acupunctuur bij Parkinsonpatiënten.
Ook fysiologen hebben bijgedragen aan een beter begrip van de werking van acupunctuur. Er
zijn diermodellen van stress: gestresste muizen, ratten en katten. Aan deze dieren kan de
hartwerking voor en na acupunctuur bekeken worden. Acupunctuur blijkt bij de gestresste
dieren, het overactieve, sympathische zenuwstelsel tot rust brengen en het parasympathische
zenuwstelsel, dat zorgt voor opbouw en rust, gunstig te beïnvloeden.
De ultieme test: de patiënt
Acupunctuur doet dus duidelijk iets in en met ons lichaam. Het is natuurlijk van belang om te
onderzoeken of met deze acupunctuureffecten de patiënt ook beter wordt. Anders zou je
kunnen zeggen dat acupunctuur wel werkt, maar het helpt niet….Dat soort studies moet
voldoen aan de moderne eisen van medisch wetenschappelijk onderzoek. Dat zijn geen
eenvoudige eisen! Er moet bij acupunctuuronderzoek ook verder gekeken worden dan onze
traditionele onderzoeksneus lang is. Want acupunctuur is geen pilletje dat zich eenvoudig laat
11
testen. Het is een bijzondere vorm van behandelen, waarbij veel factoren een rol spelen.
Aangepaste vormen van onderzoek zijn te bedenken om de effecten van acupunctuur bij zieke
mensen te bestuderen. Dan kunnen we zien of het ten opzichte van normale behandeling leidt
tot grotere patiëntentevredenheid en of het kostenbesparend is.
Dat laatste is bij de explosie van kosten binnen de gezondheidszorg niet onbelangrijk. Uit het
medische onderzoek van de laatste tijd is duidelijk geworden dat acupunctuur werkt bij veel
verschillende aandoeningen: chronische nekpijn, chronische rugpijn, tenniselleboog, artrose
van de knie, hartinfarct, lage rugpijn, migraine, tand- en kiespijn, misselijkheid en braken na
operatie, bij moeilijke bevallingen en bij stuitligging van de baby in de baarmoeder.4 Verder
helpt acupunctuur ook vaak om symptomen te verlichten bij allerlei chronische ziekten. Zo
kan de patiënt vaak beter slapen en beter ontspannen, is minder moe en voelt meer energie.
Daardoor ontstaat een betere kwaliteit van leven. Zelfs als acupunctuur wordt afgedaan als
hocus-pocus en placebo (nepbehandeling), is het nog steeds zinvol vanwege de
kostenbesparing en de vermindering van klachten. Steeds meer patiënten vragen er om. Voor
medische studenten en aankomende huisartsen zou kennis van acupunctuur helpen, om de
patiënt te steunen door een goed verwijsbeleid. Hopelijk zullen universiteiten in Nederland de
aankomende arts hierover onderwijzen.
In dit boek zullen we een cocktail van acupunctuurbevindingen de revue laten passeren. Deze
gegevens leiden tot de conclusie: acupunctuur is eerbiedwaardig oud, nog steeds modern en is
het waard om breed ingezet te worden.
12
Deel 1. Het begin van alles: spectaculair! In het begin van de zeventiger jaren van de vorige eeuw werd het westen verrast met
spectaculaire berichten uit China. Er werden mensen geopereerd aan ernstige aandoeningen
met behulp van acupunctuur als
verdoving. Dat was natuurlijk bizar.
Met een scherpe naald door de huid
prikken werkt pijnstillend….Hoe is
dit mogelijk, want een prik is toch
juist pijnlijk?
Een chirurg had een hart van een
patiënt in zijn hand, terwijl die
patiënt geheel bij kennis was, alleen
enkele acupunctuurnaalden in zijn
vel had, en zelfs met de chirurg
sprak. Een bijzonder staaltje van
communicatie! Een andere patiënt, wiens long verwijderd werd, vroeg tijdens de operatie om
een glas sinaasappelsap, babbelde vrolijk met de chirurg en liep na de operatie zelf naar zijn
kamer. En dat allemaal door anesthesie met naalden alleen. Spectaculairder kon het niet. En
wat nog vreemder was: de naald werd niet gestoken op de plaats van de pijn, maar soms een
heel eind verderop. Een naald bij de duim voor pijnstilling bij kiespijn. Niet eenvoudig te
begrijpen. Er bestaan ook Nederlandse ooggetuigen van zulke operaties. Een bekende
hoogleraar vertelde ons in 2007, dat hij in China een schildklieroperatie had mogen volgen,
die met alleen acupunctuurverdoving plaatsvond. Eén van de complicaties van deze operatie
is het beschadigen van de zenuw die de stembanden laat werken, de nervus recurrens. Als
deze operaties plaatsvinden onder totale verdoving, blijkt soms dat de patiënt na de operatie
zijn stem heeft verloren. Dat komt door de beschadiging van deze zenuw. De Chinese chirurg
liet de patiënt spreken tijdens de operatie, en zodra de stem hees werd, wist hij: oppassen! Zo
kon dit soort beschadigingen vermeden worden. De eerste boeken over dit onderwerp
verschenen in Amerika. Maar het was ook de tijd van de koude oorlog. Wat kwam er nu uit
dat duivelse China ineens op ons bord? Het was allemaal propaganda van de grote roerganger.
Veel commotie, verwondering, scepsis en discussie.
Anesthesisten in verwondering
13
1972 beschreef de Amerikaanse anesthesioloog J.W.C. Fox hoe hij tegen de acupunctuur
aankeek. Hij gaf aan dat hij er niet omheen kon om de gegevens die uit communistische China
naar Amerika kwamen over de effectiviteit van
acupunctuur bij operaties serieus te bestuderen.5
Hij beschreef dat er toen al veel artsen waren, in
China, Japan, Rusland, Europa en Zuid Amerika,
die niet twijfelden aan de effectiviteit van
acupunctuur. Bij een belangrijk congres had de
vader en coryfee van het fysiologische
pijnonderzoek, Professor Ronald Melzack van de
McGill Universiteit zich ook over acupunctuur
gebogen en met Chinese anesthesisten van
gedachten gewisseld had over de invloed van
acupunctuur bij pijnbestrijding tijdens operaties. Professor Melzack was toen al zeer onder de
indruk, omdat die gegevens pasten binnen zijn zogenaamde poorttheorie van de pijn, waar we
later in dit boek op ingaan.6,7 Dat is nu meer dan dertig jaar geleden. De meeste artsen waren
toen nog sceptisch over de acupunctuur, of onverschillig. Slechts enkele pioniers durfden het
aan om zich er in te verdiepen. Vooral omdat acupunctuur bijna synoniem was met
communisme, China en het Rode Boekje, was dat destijds een moedige daad. In 1971 deden
twee anesthesisten in Amerika een experiment. Ze maakten gebruik van een oude Chinese
tekst die punten aangaf die gebruikt kunnen worden bij het opereren van een blinde darm. Een
Engelse anesthesist prikte die punten en onderzocht hoe de Amerikaanse anesthesisten
reageerden. Wie schetst hun verbazing toen bleek dat bij het gevoelsonderzoek van de buik,
bij een van de proefpersonen de buikhuid rond het gebied waar de blinde darm ligt, duidelijk
verdoofd bleek!
Enkele jaren voor de blinde darm affaire was er in de USA de eerste trainingsessie geweest
voor therapeuten en artsen om acupunctuur te leren. Dat was in 1969, aan de befaamde
universiteit van Stanford. Meteen daarna waren er arrestaties van therapeuten die acupunctuur
hanteerden, omdat dat een medische behandeling zonder vergunning zou zijn. Er moesten
advocaten aan te pas komen die aantoonden dat het niet ging om een medische behandeling,
maar om acupunctuur….8
In deze tijd werden twee westerse aspecten verbonden met de acupunctuur. De zogenaamde
‘referred pain’ en de ‘triggerpunten’. Bij referred pain ontstaat pijn op een andere plaats dan
daar waar de oorzaak van de pijn ligt. Bijvoorbeeld na een hartinfarct wordt een uitstralende
14
pijn in de linker arm gevoeld. Laat die afstand nu toevallig overeenkomen met het verloop
van de Hart- en de Pericardmeridiaan. Beide meridianen lopen van de borst de arm in, om bij
de vingers te eindigen.
Triggerpunten zijn gevoelige punten in spieren die bij het aanprikken duidelijk een
vermindering van chronische pijn veroorzaken. Dit soort vertalingen naar westerse concepten
maakte langzaam een grotere acceptatie voor acupunctuur mogelijk.9
En hoe was het toen in Europa? In oktober 1971 vond in Marseille, in Frankrijk de eerste
operatie plaats van een zwelling op de hand onder acupunctuurverdoving en in dat zelfde jaar
werd er in Lausanne, in Zwitserland een cyste in de nek verwijderd met behulp van
pijnbestrijding door acupunctuur.
In de vroege zeventiger jaren van de vorige eeuw was veel aandacht gericht op de
spectaculaire effecten van acupunctuur bij operaties. Dat hing samen met de politieke situatie
in China, en de moeilijkheid om westerse dokters te overtuigen van de effecten van
acupunctuur. Nu we terug kijken op die periode en vinden dat al die aandacht voor operaties
misschien wat overdreven was, is er een lange discussie gaande over de vraag hoe juist al die
observaties waren. Maar dat doet niets af aan het feit dat acupunctuur duidelijk ingezet kan
worden, en met succes, bij pijn.
Acupunctuur nu
Laten we nu, in de 21ste eeuw, eens kijken wat er in Amerika aan de hand is
op het gebied van de acupunctuur. Wat hebben ze geleerd en geaccepteerd
in deze periode van ruim 30 jaar? Daarvoor bezoeken we weer een
topziekenhuis in Amerika, de Mayo Clinic, één
van de meest toonaangevende ziekenhuizen in de
wereld.10 Moet u bevallen? U kunt kiezen uit
hypnose, acupunctuur of voetreflexologie, als u
dat wilt! Binnen de muren van het ziekenhuis.
Waarom blijven we in Nederland zo steken in de ontwikkeling?
Waarom luisteren we nog steeds niet naar de patiënt, ondanks het feit
dat deze al tientallen jaren zogenaamd centraal staat in ons zorgproces.
De onderzoeksresultaten van acupunctuur brengen de laatste tijd op internationaal
gebied artsen en specialisten er gelukkig toe deze behandelwijze in toenemende mate
serieus te nemen. In tekstboeken voor anesthesiologen wordt acupunctuur genoemd
als een aanvullende methode bij misselijkheid en braken na een operatie.
Alleen alto’s gebruiken die naalden!
In topklinieken in de VS kan je bevallen met naalden
15
Belangrijke medische tijdschriften zoals de British Medical Journal (BMJ), Annals of Internal
Medicine en Journal of the American Medical Association (JAMA) publiceren frequent
artikelen over acupunctuur. En dat zijn de tijdschriften voor artsen en specialisten die echt
toonaangevend zijn… In de BMJ vinden we een pleidooi om acupunctuur een plaats binnen
de huisartsenpraktijk te geven. Tijdschriften die zich richten op fundamenteel onderzoek
besteden veel aandacht aan de biochemische, fysiologische en neurobiologische basis van de
acupunctuur. Verder wordt acupunctuur onderwezen aan vele universiteiten in het buitenland.
Ook studenten vragen steeds meer naar dat soort onderwijs. Specialisten in Nederland, zoals
revalidatieartsen, anesthesiologen, neurochirurgen en neurologen verwijzen naar
acupuncturisten. Een bekende Nederlandse neurochirurg merkte tijdens het ochtendrapport
over die verwijzingen op, dat bijvoorbeeld bij pijnen in de arm door een nekhernia, de
acupuncturist de pijn kan behandelen als de neurochirurg niet meteen wil opereren. Door de
tijdwinst die daarbij ontstaat, genezen enkele van die patiënten met hernia’s spontaan.
Daardoor zijn minder operaties nodig, dus is er ook minder kans op complicaties. Deze
aanpak bespaart bovendien ons gezondheidssysteem duidelijk kosten.
Ruim 10 jaar geleden bleek dat in Amerika alleen al 12 miljoen keer een visite afgelegd werd
bij een acupuncturist, en dat er $500 miljoen per jaar besteed werd aan acupunctuur. Er waren
toen 10.000 gecertificeerde acupuncturisten actief, in 2000 was dat getal verdubbeld. Een
derde van al die acupuncturisten zijn ook arts.
Conservatieven om Na de spectaculaire berichten in de jaren zeventig van de vorige eeuw waren er aanvankelijk
veel sceptici en veel artsen die dat alles doodzwegen... De “American Medical Association” is
de beroepsvereniging voor artsen en Frank Chappel, een van de redacteuren, merkte in 1972
al op:
“Of er een wetenschappelijke basis voor acupunctuur is, is niet belangrijk. Weet je, als het je
helpt bij klachten interesseert het je geen barst of het wetenschappelijk is of niet”
Nu in deze eeuw, hoe staat het met de acceptatie van acupunctuur in het medische
establishment? Vrij goed, tenminste in het buitenland. ‘The Medical Letter’ is een behoudend
Amerikaans wetenschappelijk tijdschrift waarin nieuwe geneesmiddelen uit de farmaceutische
industrie op een zo objectief mogelijke wijze besproken worden. Maar niet alleen pillen zijn
interessant voor het blad want in het nummer van 8 mei 2006 besteedde men geheel
16
onverwacht aandacht aan de acupunctuur en dat is op zich voor een
geneesmiddelentijdschrift een bijzondere gebeurtenis. Bovendien
was de toon van dat artikel behoorlijk positief! Men schonk
allereerst aandacht aan het werkingsmechanisme maar ook volgden
de klinische studies over acupunctuur binnen de anesthesie. Dat waren natuurlijk de
hot topics. Er werd een uiteenlopend scala aan aandoeningen besproken waar
acupunctuur zinvol bij zou kunnen zijn zoals lage rugpijn, hoofdpijn, osteoartrose
van de knie. Zelfs kanker werd genoemd. Hier wees men in aanvulling op pijnstillers
op het afnemen van intense kanker pijn door ooracupunctuur, in aanvulling op
pijnstillers. Natuurlijk was er ook aandacht voor misselijkheid en braken. Bij lage rugpijn
werd gewezen op 33 studies waar acupunctuur ten opzichte van placebo duidelijk beter
was. Ernstige bijwerkingen waren zeldzaam en het tijdschrift wees er op dat acupunctuur
kosteneffectief was. Voor een conservatief blad uit de reguliere school was dit allemaal erg
opzienbarend.11
Dus ook binnen behoudende kringen gaat men inzien dat acupunctuur zinvol kan zijn! De
Britse artsenvereniging, de ‘Royal Society of Medicine’ uitte zich in dezelfde maand ook op
een positieve wijze over acupunctuur.
Acupunctuur in de wereld
De wetenschappelijke basis voor de acupunctuur is
gelegd sinds de jaren 70 van de vorige eeuw, door de
operaties onder acupunctuur. Maar acupunctuur bleek
meer te zijn dan pijnbestrijding tijdens operaties. Sinds
die tijd zijn er vele honderden studies
gedaan naar de veiligheid en de
effectiviteit ervan.12,13,14 Vast staat dat acupunctuur in de handen
van een goed opgeleide acupuncturist veilig is. Ook is het een
feit dat acupunctuur goed ingezet kan worden bij de bestrijding
van pijn en bij de behandeling van uiteenlopende ziektebeelden.
Soms om de aandoening te genezen, meestal om symptomen (klachten) te
verlichten en de kwaliteit van leven te verhogen. Acupunctuur maakt ook een
intrinsiek onderdeel uit van geneeskunde onderwijs overal op de wereld. Behalve
dan in Nederland. In de USA is acupunctuur in het onderwijs aan meer dan tachtig
universiteiten geïntegreerd, waaronder klinkende namen als Harvard Medical School, Mount
Zelfs de conservatieve Britse artsen staan achter acupunctuur!
In de VS wordt $ 100 miljoen per jaar aan onderzoek uitgegeven voor complementaire therapieën
Weggegooid geld!
17
Sinai School of Medicine, Stanford University en Dukes University. In de USA krijgt het
nationale onderzoekscentrum voor complementaire behandelwijzen, het ‘National Center for
Complementary and Alternative Medicine (NCCAM)’ jaarlijks meer dan honderd miljoen
dollar om onderzoek te doen naar de zin van alternatieve geneeskunde zoals acupunctuur. Dit
overheidsinstituut heeft op haar website een mooie beschrijving gegeven van hoe acupunctuur
zou kunnen werken:
“…het effect van acupunctuur komt tot stand door het reguleren van het zenuwstelsel, dus
acupunctuur helpt het activeren van pijnstillende stoffen, zoals endorfines en cellen van het
immuunsysteem, in bepaalde delen van het lichaam. Ook hebben studies laten zien dat
acupunctuur stoffen in de hersenen kan beïnvloeden, door het veranderen van de concentratie
van neurotransmitters en neurohormonen, waarmee delen van het centraal zenuwstelsel
worden beïnvloed, die te maken hebben met gevoel en automatische lichaamsfuncties, zoals
immuunreacties, bloeddruk, bloeddoorstroming en lichaamstemperatuur.”
Nederland: achterland
Aanvankelijk leken we goed te zitten hier. Prins Bernard had in 1971 last van zijn schouder en
gewrichten en reisde naar Londen om zich te laten behandelen door een beroemde
acupuncturist, Dr Yong Keng-no. Twee behandelingen waren al genoeg om de pijn te laten
verdwijnen! Het nieuws verscheen in de Telegraaf van 22 juli. De prins is altijd een pionier
geweest. In Nederland zitten we helaas nog steeds in het stenen tijdperk. Vrijwel niemand
verdiept zich in de wetenschappelijke basis van acupunctuur. Na de affaire Sylvia Millecam is
Nederland helaas verder achterop geraakt bij landen zoals Amerika, Duitsland, Frankrijk en
Engeland. Dertig jaar is er gelobbyd, beginnend met het werk van Professor Muntendam in de
jaren tachtig, die met experts een rapport schreef voor de regering over alternatieve
geneeskunde. Maar pas in 2006 werd door de overheid besloten tot het ondersteunen van een
complementair project, met een symbolisch bedrag van ongeveer tweehonderd duidend Euro.
In 2007 zijn drie zogenaamde pilotstudie ontwerpen gesubsidieerd door de
overheidsorganisatie ZonMw, voor 15.000 Euro elk. Het gaat om projecten op de gebieden
van acupunctuur, homeopathie en natuurgeneeskunde. Hopelijk is dit het begin van
wetenschappelijk onderzoek in Nederland naar complementaire behandelwijzen.
Acupunctuur Toen Acupunctuur is letterlijk het doorboren van de huid met een naald (acus = naald, en punctura
= doorboren). Deze techniek bestaat al duizenden jaren en is hoofdzakelijk ontwikkeld in
18
China. In de tweede eeuw voor Christus wordt in het oude Chinese geschrift ''Notities der
historici'' de eerste vermelding gevonden van acupunctuur met stenen naalden, bamboe- en
botsplinters. Voor die tijd zijn echter al beeldjes van het lichaam gevonden waarop lijnen zijn
aangebracht die wij nu herkennen als acupunctuurmeridianen. Archeologen hebben in
Chinese graftombes stenen naalden aangetroffen die al 4000 tot 6000 jaar oud waren. Laten
we eens kijken wat er met de naald gebeurd is in de laatste 10.000 jaar.
Oud en koud
De geschiedenis van de acupunctuur is ongeveer 10.000 jaar oud. Het intrigerende is, dat
acupunctuur duizenden jaren geleden vermoedelijk in Europa ontstaan is! Er zijn namelijk
acupunctuurpunt-tatoeages gevonden op een goed geconserveerd lijk die dat in het ijs van de
Alpen is bewaard.15 Die gletsjer mummie werd op 19 september 1991 ontdekt. Het lijk is
bekend geworden onder de naam ‘ijsman Ötzi’ en die man leefde 7200 jaar geleden. Dit dit
ijslijk had namelijk 15 tatoeages op de benen en de onderrug. De meeste tatoeages waren
symmetrisch en kwamen overeen met acupunctuurpunten. Vijf van deze tatoeages lagen op de
blaasmeridiaan, op de rug en op de enkel. Deze acupunctuurpunten worden gebruikt bij lage
rugklachten. En wat bleek? Beeldvormende technieken (CT scanning) lieten zien dat hij last
van artrose had in zijn onderste ruggenwervels! 16 Of dit echt het begin van de geschiedenis
van de acupunctuur is, blijft natuurlijk de vraag.
Het belangrijkste historische boek over acupunctuur, sommigen denken dat het rond 200 voor
Christus is geschreven, is de “Nei Ching”: het boek van de "Gele Keizer" Huang Ti. Huang Ti
zou geleefd hebben van 2674 tot 2575 voor Christus, maar de man is altijd erg mistig
gebleven. De Gele Keizer is hoogst waarschijnlijk een historische samenvoeging van diverse
Chinese meesters en artsen, een epische verdichting. Er zijn ook historische aanwijzingen dat
dit boek misschien minder oud is dan velen denken. Delen zijn vermoedelijk in de Tang
dynastie geschreven, dat wil zeggen na 600 na Christus. Hoe dan ook, het boek is een
belangrijke bron van kennis en in dialoogvorm geschreven. De dialoog ging tussen de keizer
en de minister van gezondheid, Chi Po. In het eerste deel wordt de gehele Chinese medische
kennis van die tijd beschreven. In het tweede deel worden de meridianen, acupunctuurpunten
en de toepassingen van dit systeem bij ziekten en kwalen gedetailleerd uitgelegd. In enkele
andere oude teksten, die in 1975 in een afgesloten graftombe gevonden werden en die van
rond 200 voor Christus stammen, vinden we beschrijvingen van elf kanalen. Dit zijn de
19
zogenaamde Mo kanalen. Er wordt niets gezegd over de aard van die kanalen, maar alleen iets
over de lokalisatie, hoe ze precies lopen. De kanalen worden aangeduid met namen die we nu
niet meer hanteren, bijvoorbeeld schouder-, oor- en tandkanalen. De overige acht kanalen
beginnen in de hand of de voet en worden aangeduid met de termen Yin en Yang, en groot of
klein zoals het grote-Yin-voet kanaal. Rond die tijd rijpte dat systeem, en werden het twaalf
kanalen. Die kanalen werden later meridianen genoemd. We kunnen er dus van uit gaan dat
het meridiaan systeem in ieder geval twee millennia oud is. In die tijd liepen wij hier in het
westen in berenvellen rond. Wij konden alleen maar kruidenthee drinken bij ziekte en aan het
altaar de god smeken om verlichting.
Keizerlijke willekeur en hoofden van acupuncturisten Hua To werd ongeveer anderhalve eeuw na Christus geboren en werd een van de grootste en
bekendste chirurgen en artsen van China. In die tijd durfde hij het al aan om hersentumoren te
verwijderen, onder verdoving met een mix van alcohol en marihuana-extract. En dat met goed
succes. Hij noemde die cocktail Ma Fei San en werd de eerste chirurg van de wereld die
chirurgie pleegde onder algehele verdoving met behulp van zijn drankje. Kuan Yun Chang
was een bijzonder dominante generaal uit het Chinese rijk die bij een gevecht tegen de legers
van zijn tegenstander, T’sao, gewond was geraakt door een pijl. T’sao dacht dat de generaal
geheel uitgeteld was, maar Hua Tua opereerde hem zo kundig, dat de generaal na enkele
dagen al weer terug in de veldslag was. T’sao hoorde van de faam van Hua Tua en later zocht
hij de arts op, omdat hij enorme hoofdpijn had. Hua Tua onderzicht hem en kwam tot de
conclusie dat de oorzaak een hersentumor was, en dat T’sao geopereerd moest worden. De
generaal dacht dat het om een samenzwering ging, en weigerde de operatie maar stond op
acupunctuur. Hua Tua gebruikte toen de naalden, en de hoofdpijn verdween. T’sao nam toen
Hua Tua gevangen, om zelf voor hem en zijn manschappen de beschikking te hebben over zo
een kundige arts. De zestig jarige arts ontsnapte echter, maar werd snel door de soldaten terug
gevonden in de bergen. Hij werd terug gebracht en onder druk gezet om te behandelen. Toen
hij dat weigerde, werd werelds meest vooraanstaande chirurg onthoofd, in 208 na Christus…
China was toen helaas niet een erg geciviliseerd land. T’soa overleed niet lang daarna aan een
hersentumor, nadat de hoofdpijnen in alle hevigheid terugkwamen.
Ook andere acupuncturisten verloren het hoofd. Enkele eeuwen later riep de keizer I Tsung,
uit de Tang dynastie wanhopig de hulp in van de beste acupuncturisten van het rijk om zijn
dochter te genezen. Zij leed aan acute koorts en was erg ziek. Twintig van de meest
vooraanstaande artsen werden uit heel China naar het paleis ontboden. Zij probeerden van
20
alles, maar de dochter van de keizer stierf met hoge koorts. De keizer werd zo boos daarover,
dat hij alle eminente artsen en geleerden die aan het bed van zijn dochter waren geweest in
een klap liet onthoofden. Acupuncturist zijn was in die tijd niet altijd even veilig!
Toen we nog wel voorop liepen
De Nederlanders kwamen als eerste
westerlingen in aanraking met de acupunctuur,
omdat de Verenigde Oost-Indische Compagnie
vanaf 1641 al met Japan handelde. In de
zeventiende eeuw gaf de Nederlandse chirurg
Willem ten Rhijne, werkend bij de V.O.C., een
uitvoerig verslag van de klinische werking van
‘de naaldenprik’ en noemde dit acupunctuur.
Hij beschreef ook de werking van moxa. Moxa
is een kruid dat als een soort sigaret gebrand
wordt boven een acupunctuurpunt. De werking
ontstaat door de grote locale warmte in het
acupunctuurpunt. In 1683 promoveerde hij op zijn proefschrift, ‘Dissertatio de
Arthritide’ waarin pijnsyndromen van spieren en ingewanden werden beschreven. Hij was de
eerste westerse arts die de anatomische lokalisatie van de acupunctuurpunten en de
meridianen in Europa bekend maakte. Het woord acupunctuur werd door hem ook in de titel
van zijn werk opgenomen. Zijn proefschrift werd door velen gelezen, maar niemand besefte
precies waar het om ging. Meestal dacht men dat het ging om een subtiele manier van
chirurgie. Dat dacht ten Rhijne zelf ook, want hij spreekt al meteen in de inleiding van zijn
boek over hoeveel kennis van anatomie nodig is om de operatie uit te voeren. Acupunctuur en
moxa noemde hij beide operaties, met name om pijn te bestrijden. Hij geeft aan dat
acupunctuur voor de Chinezen en de Japanners de plaats inneemt van de westerse methode
van aderlaten. Aderlaten wordt door Chinezen en Japanners verworpen, omdat je zo het
lichaam verzwakt. Hij dacht echter dat alle acupunctuur en de meridiaankennis gebaseerd
waren op kennis van de bloedvaten en de bloedstroom. In het boek zijn ook beschrijvingen
van enkele Chinese kruiden, met de exotische namen Rocquakph en Kuikui. Deze twee
preparaten werden genoemd als de allerbeste benaderingen die er waren, naast acupunctuur en
21
moxa. De combinatie van interne geneeskunde (met planten) en externe geneeskunde
(acupunctuur) werd als de meest volledige gezien.
Ten Rhijne heeft met heel veel moeite enkele afbeeldingen op de kop getikt van meridianen,
die hij in zijn dissertatie heeft opgenomen en die we hier afdrukken. We herkennen een serie
acupunctuurpunten op deze platen en op het zijaanzicht
bijvoorbeeld de galblaas- en de blaasmeridiaan. In de tekst
beschrijft hij een aantal meridianen, maar hij denkt dat het aderen
of slagaderen zijn. De gehele Chinese filosofie van acupunctuur is
door hem gemist. Zo is acupunctuur in het westen geïntroduceerd
als een chirurgische methode, en niemand heeft toen in het Westen
de naald gehanteerd zoals de Japanners en Chinezen dat hebben
gedaan!
De acupunctuur werd in de volgende eeuwen uitvoerig beschreven
en gepraktiseerd in Europa. Een Nederlandse fabrikant
vervaardigde volgens overleveringen al vóór 1800
acupunctuurnaalden voor Japanse afnemers. Na ten Rhijne was er
ook een Duitser actief, Engelbert Kampfer, die in 1712 een artikel
schreef over deze materie. Ook hij had Japan bezocht. Net als onze
landgenoot meende hij dat de acupunctuurnaald ingezet werd om
kwalijke dampen te verwijderen uit het lichaam. De beroemde arts Gerard van Swieten (1700-
1772) schreef ook iets over acupunctuur in zijn boek ‘Commentaria in Harmani Boerhaave
Aphrosimos’ dat in 1745 uitgegeven werd in Leiden. Hij schreef:
“het naaldensteken van de Japanners schijnt pijnen en krampen op een wonderbaarlijke wijze
te verlichten”.
Omstreeks 1820 kende de acupunctuur een bloeiperiode in Frankrijk, maar dit leidde niet tot
een Europese doorbraak. Er waren in de negentiende eeuw wel enkele vooraanstaande artsen
die acupunctuur bedreven en daarvan positieve effecten zagen. Een Nederlander, Jan Turk
schreef in 1828 een stuk over acupunctuur en daar vinden we:
“Acupunctuur, bij de Chinezen en Japanners voor bijna alle ziekelijke aandoeningen in
gebruik, wordt ook in Europa en vooral in onze tijd toegepast. Ofschoon acupunctuur niet
alle ziekten genas waartegen zij werd te baat genomen heeft zij de verwachtingen toch niet
22
geheel teleurgesteld. Zij is daardoor waard als een van onze bruikbare geneeswijzen te
worden gehandhaafd.”
Rugpijn en barstende vaten In Engeland begint de arts Elliotson acupunctuur vanaf 1824 toe te passen in het ziekenhuis
St. Thomason te Londen. Hij behandelde meer dan 40 patiënten die leden aan reumatoïde
artritis met acupunctuur, en 30 daarvan knapten duidelijk op. Hij begreep echter niet hoe
acupunctuur werkte. Drie jaar later, in 1827, verscheen een opmerking in de Lancet, dat we
gezien de ouderdom van het citaat in het Engels weergeven: “any means, however ridiculous .
. . which tends to alleviate human mysery deserves a more impartial trial” 17
En de beroemde internist Sir William Osler beschrijft in1892 in één van de eerste algemene
leerboeken voor interne geneeskunde, ‘The principles and practice of medicine’, dat
acupunctuur een mooie methode is om lage rugpijn met uitstralende pijn in de benen te
behandelen. Osler gaf ook aan dat acupunctuur bijzonder effectief is bij acuut spit in de rug.
En een jaar later verscheen in de Lancet de eerste grote studie met resultaten: 1000 patiënten
met spit succesvol behandeld met acupunctuur! Grappig is dat de resultaten van het eerste
onderzoek en Osler’s visie anno 2006 nog steeds gelden en nu ook bewezen zijn. In het BMJ
(British Medical Journal) van september 2006 staan de resultaten van een studie bij 241
volwassenen met chronische lage rugpijn, waaruit blijkt dat acupunctuur pijn verlicht en
kostenbesparend kan werken. 18 Aan het eind van de negentiende eeuw ontfermden chirurgen
zich over de naald, en gebruikten het om er allerlei ingrepen mee te doen, onder andere bij de
behandeling van vaatafwijkingen zoals aneurysma’s. Dat zijn sterk vergrote slagaderen, met
een zwakke wand, die kunnen barsten, waardoor een levensbedreigende bloeding kan
ontstaan. Deze aandoening wordt in de 21ste eeuw gelukkig niet meer behandeld met
acupunctuurnaalden. Ook gebruikten ze naalden om beklemmingen van darmen mee te
behandelen, waarbij de naalden door de buikwand heen tot in de darmen gestoken werden.
Misschien niet zo heel erg handig en zeker geen Chinese therapie. Nu ontstond een duidelijk
verschil tussen artsen die de naald als acupuncturist hanteerden, en de artsen die alleen
‘needling’ ermee deden. Needling wil zeggen prikken (in het wilde weg), de naald gebruiken
als een chirurgische instrument.
Zenuwkoorts, stroom en gevangenen Rond 1800 waren de Fransen waarschijnlijk het meest gecharmeerd door de acupunctuur.
23
De beroemde anatoom Vicq d’Azyr schreef over deze interesse een publicatie in 1787.
Waarschijnlijk heeft de Franse arts Berlioz acupunctuur ook voor het eerst in Europa
daadwerkelijk toegepast. Deze arts heeft rond 1810 een 24-jarige vrouw met maagklachten en
“zenuwkoorts”behandeld. Een jaar later durfde hij daarover te spreken in de Parijse Medische
Vereniging. Tja, dat was even schrikken voor de conservatieve artsen daar in Parijs. Er werd
meteen een commissie ingesteld om die bizarre ingreep te bestuderen. Roekeloos, noemden ze
het. Berlioz liet zich echter niet kisten en publiceerde in 1816 resultaten van een serie
patiënten, waarbij hij acupunctuur had ingezet. En met succes. Hij noemde
hersenschuddingen, pijnen, hoestaanvallen, spierpijnen en koorts. Hij is de vader van de
electroacupunctuur, want hij merkte op dat als je stroom door de naalden zou laten gaan, dat
het effect misschien wel groter zou zijn. Dat heeft hij zelf echter nooit geprobeerd. Hij was
ook een dokter die door de buikwand heen prikte, soms in de darmen, zonder ernstige
bijwerkingen volgens zijn zeggen.
Enkele jaren later pakte de arts Salandiere de uitdaging op om elektriciteit door de naald te
leiden. Hij behandelde een patiënt met koliekpijn. De patiënt vond het geweldig, en sprak van
een heerlijke sensatie. Hij vroeg om herhaalde behandelingen en de pijn verdween volkomen.
Ook andere, beroemdere artsen pakten de naald op en sloten die aan op de batterij. Magandie
bijvoorbeeld, de grote Franse fysioloog: hij noemde dit galvanopunctuur en behaalde
positieve effecten bij de behandeling van verlamde oogspieren.
Langzaam sijpelde acupunctuur door naar de USA. De eerste Amerikaan die de naald ter hand
nam, was Franklin Bache, uit Philadelpia.19 Hij experimenteerde in de negentiende eeuw op
gevangenen….Dat is vermoedelijk in de geschiedenis de eerste keer dat gevangenen gebruikt
werden voor een medisch experiment.
De Encyclopedie: acupunctuur is chirurgie Acupunctuur anno 1832: het eerste deel van de grote
Franse encyclopedie over geneeskunde werd
uitgegeven. De “Dictionnaire de Médecine”: een 44
delig werk waar in deel 1 beschrijvingen zijn
opgenomen van Abano (een minerale bron) tot Agonie.
Tussen die termen stond ook Acupunctuur. Wat was
acupunctuur volgens dit standaardwerk? “Acupunctuur
is een methodische introductie, een operatie, van een
naald in het lichaam met de bedoeling te genezen of
24
klachten te verlichten.” Zo luidde de definitie. Nou, daar zijn we het helemaal mee eens,
behalve dat we het niet meer als operatie zien. De Fransen wisten al goed dat de Nederlanders
acupunctuur naar het westen gebracht hadden, en ze verwezen naar de eerste twee
Nederlandse werken als de belangrijkste bronnen van kennis over de Japanse acupunctuur. De
eerste artsen die enthousiast de naald ter hand namen, schreven over successen. In Frankrijk
heeft vooral de arts J. Cloquet de acupunctuur op een voetstuk gezet. Er waren toen gouden,
zilveren en stalen naalden, en ook de naalden uit Nederland werden nog eens afzonderlijk
genoemd. Deze werden vooral op de pijnlijke plekken ingebracht en gedurende een periode,
die varieerde van vijf minuten tot zestig uur, lieten de artsen de naalden het werk doen. Ook
binnen de muren van de bekende Franse ziekenhuizen werd acupunctuur toen al ingezet, in
bekende klinieken zoals Hotel Dieux, het ziekenhuis Sint Louis en la Pitié. Er werd veel
plaats ingeruimd om over de roestvorming van de naalden in het lichaam te schrijven, dat was
toen duidelijk een thema. In het betreffende hoofdstuk wordt ook afzonderlijke aandacht
besteed aan de electroacupunctuur en een
groot aantal succesgevallen werd
beschreven. Duidelijk is in deze
encyclopedie dat men acupunctuur vooral
als operatie zag, en het hoofdstuk eindigde
met een opsomming van chirurgische
indicaties. Er waren circa dertig
literatuurreferenties bijgevoegd. Ook in
Groot Brittanië was acupunctuur al opgenomen in de medische encyclopedie van 1839. Een
citaat: Acupunctuur was in die tijd duidelijk populair, maar het had vrijwel niets te maken met
de wijze waarop Chinezen en Japanners acupunctuur gebruikten. Het was een technische
ingreep in de handen van vooral chirurgen. Omdat de chirurgische waarde rond 1850 tegen
begon te vallen, vergat men langzaam deze exotische techniek, en aan het einde van de
negentiende eeuw was acupunctuur eigenlijk weer verdwenen, om pas driekwart eeuw later
echt door te breken.
Terug naar China: paleizen, boeren en nare generaals
Keizers waren in China ook soms patiënten. Dan moesten acupuncturisten op passen. Want de
keizer mocht natuurlijk geen pijn voelen! Zo ontwikkelde men in China een nieuwe vorm van
acupunctuur, die de keizerlijke acupunctuur genoemd werd. De boeren, daar kon je gewoon
dikke en lange naalden in steken, ook dwars door de kleren heen. Maar de Keizer: alleen op
25
de arm of het been, want je mocht natuurlijk niet meer van de hemelse vorst zien. En dan heel
voorzichtig, heel oppervlakkig en met bijzonder dunne naaldjes. Anders verloor je misschien
je positie of zelfs meer. Zo ontstond de keizerlijke acupunctuur, subtiele acupunctuur op arm
en been. In China waren echter ook tegenstanders van acupunctuur. Zo heeft de Keizer Tao-
Kuang in 1884 acupunctuur verboden in zijn paleis. Artsen die toch acupunctuur gebruikten
werden streng gestraft. Iemand prikte waarschijnlijk te pijnlijk. Of hij had naaldangst.
Acupunctuur werd hierna vrijwel alleen uitgevoerd voor burgers. Vanaf het moment dat de
Communistische Partij is opgericht in 1921 kon de traditionele Chinese geneeskunde
langzaam weer een belangrijke rol gaan spelen binnen de Chinese gezondheidszorg. Maar in
de strijd voordat Mao aan de macht kwam was er wel tegenstand. Generalissimo Chiang
Kaishek met zijn legereenheden, de Kuomintang, waren fel tegen de magische acupunctuur en
probeerden de westerse geneeskunde rond die tijd in China
te forceren. Veel artsen lieten in die periode de acupunctuur
vallen, in de angst door de Kuomintang opgepakt te worden
en als communist te worden onthoofd. Westerse
geneeskunde kreeg voet aan de grond in de academische
centra en men begon met het geven van anatomie lessen.
Daarvoor had men lijken nodig. Dat kon de Generalissimo
wel regelen. Genoeg concentratiekampen met
communisten. De lijken waren echter meestal mishandeld
en onthoofd, en de artsen klaagden dat het onmogelijk was
goed anatomie onderwijs te geven met onthoofde lijken. De Kuomintang veranderde toen de
praktijk, en de veroordeelden werden gewurgd. Erg onsmakelijk allemaal en dat heeft de
Kuomintang geen goed gedaan. Het ondergroef de positie van generaal Chiang en uiteindelijk
week hij uit naar het Formosa uit die tijd, en Mao won. Binnen de gelederen van Mao had
acupunctuur, als geneeskunde van het volk, al een duidelijke plaats ingenomen. Tijdens de
Lange Mars in 1934-1935 onder leiding van Mao Tse Tung heeft het bevrijdingsleger zich
staande gehouden onder de meest barre omstandigheden met nagenoeg alleen acupunctuur als
medische ondersteuning. Mao concludeerde dat deze oude geneeskunde een belangrijk
aandeel verdiende in de gezondheidszorg. Mao wenste een integratie van het oosters en
westers medisch denken hetgeen hij benadrukte op de Eerste Nationale Vergadering voor de
Volksgezondheid in 1950: ‘Alle medische arbeiders, jong en oud, van de traditionele en
westerse school, verenigt u en organiseert u in een hecht aaneengesloten front, om te strijden
voor de opbouw van het werk aan de volksgezondheid.’
26
Momenteel zijn er in China ziekenhuizen
te vinden die acupunctuur en een Chinese
bewegingskunst, de Qigong, geïntegreerd
hebben met gewone westerse
behandelingen. Ook bestaan klinieken die zich toeleggen op de behandeling volgens de
klassieke Chinese geneeskunde, dus met alleen acupunctuur met kruidengeneeskunde.
Start van de wetenschap In Europa in dezelfde periode kreeg de acupunctuur rond de jaren dertig van de vorige eeuw
weer een impuls door de Franse consul van China, Soulié de Morant, die in China tot
‘Meester’ in de acupunctuur was opgeleid. Morant vertaalde enkele Chinese
geneeskundeboeken om meer informatie te verschaffen over de acupunctuur en de traditionele
Chinese geneeskunde.
In de zestiger jaren van de vorige eeuw ontstond ook aan de universiteiten weer belangstelling
voor de acupunctuur. De Franse arts Niboyet promoveerde in 1963 op een onderzoek naar de
elektrische eigenschappen van de acupunctuurpunten en vond dat deze punten een veel lagere
elektrische weerstand hadden dan de omringende huid.20 In datzelfde jaar meldde een andere
arts dat verschijnsel ook. Dat was de Koreaanse hoogleraar Kim Bong Han.21 In 1977 werd
met een speciale meetmethode deze bevindingen nog eens ondersteund, en het bleek dat die
lage weerstandspunten in het algemeen 1 tot 2 mm in doorsnede waren en een weerstand
hadden van 10 kilo-ohm. De verdeling van de punten op handen, oren en gelaat werd
onderzocht en ja hoor, de punten kwamen precies overeen met de lokalisatie van de Chinese
acupunctuurpunten!22 Toch bijzonder dat de Chinezen die plaatsen gevonden hadden zonder
deze apparaten.
Oren: niet om te horen
Niboyet had in 1951 een klein wetenschappelijk onderzoek
verricht en beschreven hoe acupunctuur een duidelijk gunstig
effect had op de elektrocardiogrammen van patiënten met
hartaandoeningen.23 Deze positieve veranderingen van het
ECG volgend op acupunctuur namen na enkele sessies toe,
terwijl de patiënten zich ook steeds beter gingen voelen. Een
andere Franse arts, Nogier, ontdekte rond het midden van de
vorige eeuw dat pijnlijke delen van het lichaam
27
correspondeerden met bepaalde drukgevoelige plekken in het oor. Als je acute rugpijn had,
dan was er op de oorschelp ook een plekje te vinden wat zeer gevoelig was. Al in 1958
publiceerde hij enkele afbeeldingen van het oor met daarop aangegeven projecties van
organen en delen van het lichaam. Het hele lichaam bleek volgens zijn visie te vinden in het
oor. Het was net een omgekeerd baby’tje, daar in het oor. Het hoofdje was de oorlel en de
voetjes het bovenste deel van de oorschelp. Dit is de basis geworden van de ooracupunctuur.
Er zijn acupuncturisten die zich helemaal toeleggen op deze vorm van acupunctuur en alle
aandoeningen via het oor behandelen. En soms met verbazend goede resultaten.
Russen en Amerikanen
In 1960 verrasten drie Russische artsen hun collega’s met de mededeling dat ze aanwijzingen
hadden gevonden voor het bestaan van de mysterieuze meridianen uit de acupunctuur. Door te
wrijven met gevoelige stethoscopen over normale huid en huid boven acupunctuurpunten
konden ze waarnemen dat de geluiden van elkaar verschilden. Ook bleek de huid boven de
punten minder dik te zijn. Enkele andere Russische artsen, Galov en Piatigorski beschreven
een afwijkende huidtemperatuur van acupunctuurpunten.
In 1971 bezocht president Nixon China. Dat vormde de ommekeer. Een van de journalisten,
James Reston, kreeg plotseling erge last van zijn buik en moest geopereerd worden. Hij bleek
een acute blinde darmontsteking te hebben en werd gebracht naar het “Anti-Imperialist
Hospital”(!) Dit ziekenhuis was in 1916 gesticht door de Rockefeller Foundation uit New
York.24 Professor Wu Wei-jan en zijn chirurgen verwijderden zijn appendix op 17 juli 1971,
na normale verdoving met o.a. Xylocaïne, waardoor hij geen pijn voelde tijdens de operatie.
Toen hij volgend op die behandeling veel last kreeg van postoperatieve klachten gebeurde er
iets vreemds. Dr Li Chang-yuan, een acupuncturist en geen arts, stak met toestemming van
James drie naalden rond de elleboog, en onder de knieën en draaide aan die naalden. Binnen
een uur verdwenen de klachten, en kwamen niet meer terug. De hoogleraar Hsien-Jiu vertelde
vervolgens de journalist dat hij een studie gedaan had naar de effecten van acupunctuur op de
postoperatieve klachten van de buik. Hij had ontdekt dat acupunctuur direct de
beweeglijkheid van maag en darmen kan beïnvloeden. Met als gevolg minder klachten en
minder misselijkheid. Dat is later in veel dierexperimenten ook duidelijk gebleken.25 Ook
vrijwel elke patiënt die zich laat prikken hoort het borrelen van de darmen, vaak meteen na de
eerste prik.
Het is niet helemaal duidelijk, maar we denken dat het gebruik van acupunctuur bij operaties
pas in 1958 in China ingevoerd werd.
28
In de New York Times beschreef James Reston zijn persoonlijke ervaringen heel uitgebreid.
De Amerikaanse gevestigde medische orde werd toen wel erg nieuwsgierig door de
sensationele berichten dat men kon opereren onder verdoving met acupunctuur.26,27 Maar toen
men zelf aan de gang ging met die naalden, bleek dat totale verdoving niet mogelijk was. Dat
maakte dat veel artsen de acupunctuur als geheel toen meteen weer lieten vallen. Toch zijn er
in de laatste 25 jaar ook in Europa veel operaties verricht met behulp van deze vorm van
anesthesie. Bij onze westerse patiënten heb je naast de acupunctuur die goed ingezet kan
worden als pijnbestrijding ook nog andere middelen nodig om operaties te doen onder
algehele narcose. Acupunctuur helpt goed bij het verminderen van de hoeveelheid opiaten die
postoperatief gegeven moeten worden.
En Nederland?
Op dit onderwerp promoveerde in 1991 een Nederlandse anesthesist, Kho, te Nijmegen.28 Hij
onderzocht de effecten van de naalden op het gebruik van de lastig te hanteren opiaten.
Patiënten die behandeld werden met acupunctuur, hadden postoperatief duidelijk minder
opiaten voor pijnstilling nodig. Dat helpt bij het sneller herstellen en er ontstaan minder
complicaties. Andere onderzoekers konden de bevindingen van Kho beamen. En ook een
studie in 2007 gaf weer dezelfde tendens aan, nu dat ooracupunctuur de noodzaak om
pijnstillers te slikken significant vermindert.29
Hoe werkt acupunctuur dan eigenlijk? Hoe komt het dat met kleine naaldjes op die vreemde
punten de pijn zo duidelijk minder wordt? De verklaring van die effecten werd 30 jaar
geleden pas duidelijk. De naaldjes stimuleren onze eigen zenuwcellen om pijnstillers te
maken die net zo goed werken als opium. Die stofjes heten endorfines en het idee werd
bekend als de zogenaamde endorfinehypothese. Acupunctuur maakt verschillende soorten
moleculen in de hersenen vrij, naast de endorfines ook nog dynorfines. Sindsdien is het
wetenschappelijk onderzoek naar acupunctuur sterk geïntensiveerd.30
Hoewel de Nederlanders pionierswerk hebben verricht op het gebied van acupunctuur, is de
verspreiding pas in de tweede helft van de twintigste eeuw op gang gekomen. In 1973 is
bijvoorbeeld de Nederlandse Artsen Acupunctuur Vereniging opgericht. Tot nu toe heeft
Nederland nog geen eigen acupunctuurafdeling of acupunctuurconsulten in ziekenhuizen of
instellingen.
29
WHO en Amerikanen
Twee belangrijke organisaties hebben een grote rol gespeeld bij het bekend maken van de
waarde van acupunctuur voor de gezondheid. Dat waren de wereldgezondheidsorganisatie
(World Health Organization, WHO) en het Amerikaanse instituut voor gezondheid (National
Institute of Health, NIH).
Toen er nog weinig studies gedaan waren, moest men zich oriënteren op basis van de ervaring
van onze artsen, de resultaten van de eerste studies en de Chinese traditie. De WHO voorzag
dat het moeilijk voor artsen was om op basis van wat toen bekend was de juiste keuzes te
maken.
In 1979 organiseerde zij de eerste internationale bijeenkomst over acupunctuur in Peking, en
nodigde experts uit, afkomstig van twaalf landen. De lijst met aandoeningen waarbij
acupunctuur zinvol was, werd een belangrijke leidraad voor de praktijk. De WHO werkgroep
kwam met een duidelijke opsomming van aandoeningen waarbij het zinvol is om acupunctuur
in te zetten. Soms heeft acupunctuur een goed effect op de aandoening zelf (bijvoorbeeld bij
lage rugpijn) en soms alleen op de begeleidende symptomen. Sinds die tijd is er natuurlijk
meer bekend geworden. Er is veel onderzoek gedaan en de lijst van de WHO is natuurlijk niet
meer geldig zoals die toen was. Enkele aandoeningen zijn aan de lijst toegevoegd. Voor
bepaalde problemen is het hedendaagse bewijs van werkzaamheid sterk, voor andere slechts
zwak. We hebben deze lijst op basis van de hedendaagse literatuur daarom voorzien van een
A bij sterk bewijs, een B voor matig bewijs en een C voor onduidelijk of geen bewijs.
Luchtwegen Oogziekten
Acute sinusitis B Acute conjunctivitis B
Acute neusverkoudheid B Retinitis C
Acute tonsillitis B Bijziendheid in kinderen C
Acute bronchitis B Cataract C
Asthma B
Ziekten van maag-darm Ziekten van de mond
Spasmen van de slokdarm B Kiespijn en pijn na de tandarts A
Hik B Ontstoken tandvlees (Gingivitis) B
Maagzuur B Acute en chronische pharyngitis A
Acute en chronische gastritis B
Pijn bij maag en darmzweren A
30
Colitis B
Constipatie B
Diarree B
Neurologische en chronische aandoeningen
Hoofdpijn A Nachtelijk urineverlies B
Migraine A Intercostale neuralgie B
Trigeminus neuralgie C Cervicobrachiale pijnen A
Aangezichtsverlamming C Frozen shoulder A
Verlammingen na beroerte B Tennis elleboog A
Perifere neuropathie B Rugherniapijnen A
Gevolgen van poliomyelitis C Lage rugpijn A
Ziekte van Menière C Osteoartrose A
Neurogene blaasfunctiestoornissen B
Naast deze door de WHO genoemde aandoeningen helpt acupunctuur ook nog voor
misselijkheid (A), braken (B), angina pectoris (B), nekpijn (A) en verschillende andere
aandoeningen die we in dit boek gaan bespreken.
Naalden zijn goed
In 1997 kwamen op uitnodiging van de Amerikaanse gezondheidsautoriteiten (het National
Institute of Health, NIH) een groep experts bijeen, om met elkaar te praten over wat de
waarde van acupunctuur is in onze maatschappij. We laten de experts aan het woord.
Acupunctuur is een behandeling die veel voorkomt in de USA. Studies demonstreren het
potentiële nut van deze behandeling, maar er zijn
methodologische problemen. Dat is eigenlijk
altijd zo in de wetenschap. Ondanks die
problemen lijkt het erop dat acupunctuur zeer
effectief is bij misselijkheid en braken en bij de behandeling van diverse
pijnsyndromen. Er is veel onderzoek gedaan naar de werking van
acupunctuur bij pijn hetgeen is vastgelegd in meer dan 3000 publicaties tot
nu toe in vooraanstaande medische tijdschriften. Als we al die literatuur op
een hoop vegen lijkt het erop dat acupunctuur bij 50-70% van alle patiënten met
Mis! Zelfs bij misselijkheid, braken en pijn na operatie werkt acupunctuur.
Dat werkt zeker vooral bij niet bestaande modeziektes.
31
chronische pijn verlichting brengt. Dat is ruim 30% meer dan je zou verwachten als het alleen
maar op de placebowerking zou berusten. Maar ook bij acute pijn, pijn na tandheelkundige
ingrepen en pijn na operaties en angst voor operaties is acupunctuur duidelijk werkzaam. Dat
blijkt uit studies door anesthesisten in reguliere ziekenhuizen. Zelfs gerichte acupressuur kan
in dat soort situaties helpen.31 Bij verschillende andere aandoeningen kan acupunctuur een
effectieve wijze van behandelen zijn: revalidatie na een beroerte, hoofdpijn, fibromyalgie,
tenniselleboog, menstruele klachten, chronische spierpijnen, artrose van gewrichten, astma,
lage rugklachten, verslavingen en het carpaal tunnelsyndroom.32 Tot zo ver de experts.
Voorheen werden acupunctuurnaalden door de Amerikaanse overheid (de ‘Food and Drug
Administration‘, FDA) gezien als experimentele hulpmiddelen. Dat hing samen met het feit
dat er volgens dat overheidslichaam te weinig gegevens waren om de werkzaamheid en de
veiligheid van acupunctuur te beoordelen. Je kon als arts die naalden dus ook eigenlijk niet
gebruiken. Dit maakte het allemaal erg ingewikkeld om patiënten met acupunctuur te
behandelen. Het was dan ook een doorbraak toen de FDA op 28 maart 1996 de
acupunctuurnaalden vrijgaf en toeliet op de Amerikaanse markt. Goedgekeurd als hulpmiddel,
aldus de FDA die nooit over een nacht ijs gaat. Het is zeer moeilijk om met nieuwe gegevens
door die Amerikaanse wetenschappelijke bureaucratie heen te komen. Toch lukte dat voor de
acupunctuurnaald. Dat was binnen de geschiedenis van de acupunctuur een bijzonder
wapenfeit. Vanaf toen konden Amerikaanse artsen tenminste zonder allerlei moeilijke
juridische en administratieve constructies gewoon patiënten helpen met de naald.
Meer inzicht
Er is sinds de WHO aanbeveling veel meer inzicht gekomen. Een
vloedgolf literatuur over acupunctuur werd gepubliceerd en is voor
iedereen via het Internet toegankelijk. Pubmed is de grootste medische
databank die via het internet voor iedereen beschikbaar is. Bij het zoeken
naar acupunctuurliteratuur in Pubmed (www.pubmed.org),
worden er met de term ‘acupuncture’ meer dan 12.000
artikelen gevonden, gepubliceerd tot en met 2007. Daarvan zijn meer
dan duizend klinische studies, bij patiënten uitgevoerd. In aanvulling hierop
zijn vele honderden artikelen gepubliceerd naar de effecten van
acupunctuur op biochemisch en fysiologisch niveau, op functies binnen het
centrale zenuwstelsel, op de genen en eiwitten en op de productie van stoffen zoals
neurotransmitters. Natuurlijk zijn er ook negatieve resultaten te vinden, net zoals dat voor de
En de rest staat in de 12.000 artikelen: www.pubmed.org!
32
reguliere medische wetenschap geldt. Maar opvallend is dat er ondanks de afwezigheid van
onderzoeksgelden van betekenis enorm veel onderzoek gedaan. En acupunctuuronderzoek
heeft geen onbeperkte bronnen zoals de farmaceutische industrie. Steeds blijkt weer dat
acupunctuur zinvol ingezet kan worden bij uiteenlopende aandoeningen.
Onder de acupunctuurparaplu Iedereen denkt dat acupunctuur alleen Chinees is. Dat is niet zo. Er was heel lang geleden ook
Europese acupunctuur, er was Egyptische acupunctuur en veel andere oosterse volken hebben
zich gebogen over het nut van de naald. In de Ebers papyrusboeken van 1550 voor Christus
kan al een systeem gevonden worden van kanalen in het lichaam, die meer lijken op de
meridianen, dan op bloedvaten of zenuwen. Koreanen, Japanners, Taiwanezen hebben allen
varianten van acupunctuur ontwikkeld. De Eskimo’s gebruiken in hun geschiedenis scherpe
botsplinters bij de behandeling van bepaalde aandoeningen. Maar de Chinese acupunctuur is
verreweg het best ontwikkeld en wereldwijd bekend geworden.
Acupunctuur is een levende wetenschap. Er komen steeds nieuwe inzichten bij en langzaam
begrijpen we steeds meer van die kleine naaldjes. Er zijn in de afgelopen tijd ook nieuwe
systemen van acupunctuur ontwikkeld. Sommige van die systemen zijn zelfs effectiever dan
de traditionele Chinese wijze van prikken. De overeenkomst tussen al deze vormen is dat in
elk geval een naald door de huid gestoken wordt. Als er niet door de huid geprikt wordt,
spreken we dus niet van acupunctuur, met één uitzondering, de Japanse Toyohari
acupunctuur. Deze bijzondere vorm van acupunctuur wordt in Japan bedreven door blinde
acupuncturisten en de naald raakt daarbij de huid alleen maar aan. Toch lijkt zelfs dat te
werken. Waarom? Dat begrijpen we nog niet.
Onder de paraplu van de acupunctuur zijn vele soorten te onderscheiden. Er zijn in het totaal
zeven groepen of soorten van acupunctuur:
1. Klassieke acupunctuur
2. Medische acupunctuur
3. Electroacupunctuur
4. Microsysteem acupunctuur
5. Energetische acupunctuur
6. Farmacologische acupunctuur
7. Gespecialiseerde acupunctuur
8. Overige vormen van acupunctuur.
33
We zullen elk van die vormen kort bespreken.
Klassieke acupunctuur
Tot de klassieke acupunctuur behoren de eerbiedwaardige
systemen uit de traditionele Chinese of Japanse cultuur; deze
vormen zijn duizenden jaren oud.
Er zijn daarbinnen in die lange tijd van ontwikkeling veel
verschillende stromingen ontstaan. Binnen de traditionele
Chinese acupunctuur bestaan tenminste twee vormen. De
eerste klassieke Chinese vorm van acupunctuur berust op de
leer van de zogenaamde vijf elementen: aarde, metaal, water,
hout en vuur. Aan deze vijf elementen zijn Chinese organen
verbonden, die niet verward moeten worden met onze
bekende westerse organen. Het lichaam wordt metaforisch
gezien en beschreven met deze elementen. Als iemand bijvoorbeeld hoofdpijn heeft en een
rood hoofd, dan zegt de Chinese acupuncturist dat er te veel vuur in het hoofd zit en
waterpunten geprikt moeten worden. Deze metaforen zijn voor de patiënt vaak goed
invoelbaar. De andere vorm berust op energiestromen zoals de Chinezen dat voor de diverse
organen en meridianen zagen. Dit is de zogenaamde Zang Fu richting. Zang en Fu zijn
Chinese termen voor organen. De vaste organen worden Zang genoemd, bijvoorbeeld de
lever. Holle organen hebben de naam Fu gekregen, zoals de darmen. Ook de wijze waarop de
naalden ingebracht worden, verschilt per stroming. In de Keizerlijke acupunctuur prikte men
vrij subtiel en oppervlakkig: om zelf het hoofd op de romp te behouden… Naalden kunnen
echter ook diep (traditioneel Chinees, boerenacupunctuur) of zelfs nog oppervlakkiger dan de
Keizerlijke acupunctuur gezet worden. Dan hebben we het over de Japanse Toyohari
acupunctuur, die uitermate subtiel is.
Medische acupunctuur
De medische acupunctuur is in het westen ontwikkeld, is nu ongeveer een halve eeuw oud, en
gebruikt naalden om effecten te bereiken op basis van westers inzicht in de fysiologie van het
lichaam. Segmentale acupunctuur is hiervan een voorbeeld. Daarbij wordt bij het plaatsen van
de naald gebruik gemaakt van de kennis hoe het zenuwstelsel is opgebouwd, en door welke
zenuwen bepaalde delen van het lichaam beïnvloed worden. Het woord “segment” verwijst
34
naar de ruggenmergsegmenten. Elke ruggenwervel kan gezien worden als een segment
waaruit zenuwen lopen die delen van het lichaam verzorgen. Segmentale acupunctuur kan
ingezet worden bij aandoeningen die vanuit het ruggenmerg beïnvloed worden. Pijn is goed te
behandelen met segmentale acupunctuur. De acupuncturist die segmentale acupunctuur
gebruikt moet wel goede kennis van het zenuwstelsel bezitten. Afhankelijk van de plaats van
de klacht in het lichaam, zal de juiste plaats gevonden worden waar met de naald geprikt moet
worden. Uit ervaring lijkt het dat segmentale acupunctuur bij pijn soms beter werkt dan
gewone acupunctuur. Vooral met electrische stroom op de naald. Het plaatsen van de naalden
op de Chinese Hua Tua posities, dat zijn plekken naast de ruggengraat, is een ander voorbeeld
van segmentale acupunctuur. Ook het prikken op de zogenaamde blaasmeridiaan, die naast de
ruggengraat loopt, is segmentale acupunctuur. Klassieke Chinese acupunctuur kan zo ook
gebruikt worden als de moderne medische acupunctuur: de segmentale acupunctuur.
Electroacupunctuur
Electroacupunctuur valt ook onder de medische
acupunctuur en is een boeiende toevoeging aan alle
andere vormen van acupunctuur. Op de naalden
wordt een zwakke elektrische stroom gezet,
waardoor de klinische effecten vaak groter worden.
Deze acupunctuurtechniek wordt vaak toegepast bij
moeilijk te behandelen pijnsyndromen en ook bij de
behandeling van verlammingen volgend op een
beroerte. Het bestaat uit het plaatsen van naalden
waarop klemmetjes worden aangebracht, die
verbonden zijn aan een apparaat dat electrische stroom kan leveren. Tussen twee naalden
wordt elektriciteit aangesloten. De stroomfrequentie wordt verhoogd totdat de patiënt de
stroom goed voelt, maar geen pijn heeft. De behandeling duurt een half uur tot drie kwartier,
waarna het effect meestal meteen gemerkt wordt.
Prof. dr. Han, een Chinese onderzoeker uit Peking, heeft veel onderzoek gedaan naar de
effecten van het afwisselend aanbieden van verschillende frequenties bij pijnsyndromen.33,34
Deze techniek heeft het effect dat er direct pijnstilling ontstaat en dat deze aanhoudt. Niet
alleen acupuncturisten maken gebruik van de bevindingen van Han en de electroacupunctuur.
Ook zijn deze inzichten opgenomen binnen de wereld van de anesthesisten. 35 Han heeft
ontdekt dat de beste resultaten in pijnstilling verkregen worden wanneer afwisselend een lage
35
en een hoge frequentie door de acupunctuurnaald stromen. Voor de directe pijnstilling wordt
een stroom van 100 Hertz gebruikt. Enkele minuten tot uren na de stimulatie van de
acupunctuurpunten met deze frequentie, komt de pijn helaas vaak weer opzetten. Bij het
gebruik van 2 Hertz ontstaat pijnstilling die langer stand houdt. Er zijn vrijwel altijd een paar
behandelingen nodig om tot een optimaal pijnstillend effect te komen. Daarom is de
combinatie van 100 Hertz en 2 Hertz, waarbij die twee frequenties elkaar afwisselen elke drie
seconden, de optimale behandeling van pijnklachten. Anesthesisten hebben van de
acupuncturist Han over die frequenties geleerd. Zij gebruiken deze methode soms ook, maar
spreken dan niet van acupunctuur. Ze hebben een mooie westerse term gevonden: subcutane
electrostimulatie. Op die wijze wordt de discussie of die behandeling zin of onzin is direct
omzeild, omdat het woord acupunctuur niet genoemd wordt. Ook neurologen en urologen
werken met electrostimulatie op de naald, volgens het recept van de acupuncturisten. Zowel
voor ernstige spasmen bij bepaalde neurologische aandoeningen, als problemen met de blaas
wordt de acupunctuurtechniek in de reguliere praktijk binnengehaald, met interessante
resultaten!36, 37,38
Microsysteem acupunctuur
Microsysteem acupunctuur gaat uit van projectiezones van het lichaam op onderdelen van het
lichaam. Het hele lichaam ligt bijvoorbeeld geprojecteerd in het oor. Dat ziet er vreemd uit,
het hoofd ligt op de oorlel en de benen steken naar boven, als een omgekeerd poppetje. Als
iemand een pijnlijke schouder heeft, wordt in het oor het punt gezocht wat correspondeert met
de schouder. Het juiste schouderpunt kan gevonden worden door een druktaster, waarbij het
meest gevoelige punt in het oor geprikt wordt. Of er wordt gebruik gemaakt van de
weerstandsmeter. De effectieve acupunctuurpunten in het oor hebben namelijk vaak een
verlaagde huidweerstand. Zo kan er dan met een huidweerstandmeter het effectieve punt
gevonden worden. Bij deze technieken is er vaak binnen enkele seconden klachtenverlichting,
vooral als het gaat om pijn. Er zijn veel meer vormen van microsysteem acupunctuur:
ooracupunctuur, schedelacupunctuur, neusacupunctuur en handacupunctuur.
Energetische acupunctuur
Energetische acupunctuur maakt gebruik van concepten die verwantschap hebben met de
homeopathie. Hieronder valt een behandeling met de mooie naam “auriculae medicinae”. Dat
is een bijzondere vorm van ooracupunctuur, waarbij met allerlei aanvullende apparatuur en
gebruik makend van homeopathische ampullen, gemeten wordt. Ook de electroacupunctuur
36
volgens Voll kan gezien worden als energetische acupunctuur. Hoewel het eigenlijk tot de
bioresonantie behoort. De electroacupunctuur volgens Voll is, samen met de “auriculae
medicinae”, binnen de acupunctuur wel een buitenbeentje. Het gaat namelijk niet om
acupunctuur, er wordt geen naald gebruikt en de huid wordt niet doorboord. Beide zijn
veeleer vormen van homeopathie. De enige verwantschap met de acupunctuur is, dat men
weerstanden meet op bepaalde acupunctuurpunten en op basis daarvan bepaalde middelen
voorschrijft. Vaak worden de middelen in de meetkring gebracht, waarna op basis van de
huidweerstandverandering van de acupunctuurpunten een keuze uit de middelen wordt
gemaakt. Bewijzen voor de effectiviteit zijn daar niet voor. Aan deze methode zitten
bovendien veel haken en ogen en is alleen in de handen van ervaren artsen mogelijkerwijze
zinvol.39,40
Farmacologische acupunctuur
Bij farmacologische acupunctuur worden in bepaalde acupunctuurpunten geneesmiddelen
geïnjecteerd. Deze vorm van acupunctuur is dus voorbehouden aan artsen.
In een recent artikel over farmacologische acupunctuur bleek bijvoorbeeld dat het inspuiten
van een lage dosering van een ontstekingsremmende stof, een corticosteroid, op
acupunctuurpunten op de rug, depressies en angsten deed afnemen.41 Het pijnstillende middel
lidocaine kan ook in bepaalde acupunctuurpunten worden gespoten, met goed resultaat.42 Er
ontstaat dan een vermindering van de pijn in dat deel van het lichaam waarlangs die meridiaan
loopt. Zo kan een kleine hoeveelheid van dat middel, ingespoten aan de zijkant van de voet,
pijn in de rug en schouders doen verminderen. Farmacologische acupunctuur moet niet
verward worden met neuraaltherapie. Bij neuraaltherapie wordt ook een kleine hoeveelheid
pijnstillende stof ingespoten, echter niet in een acupunctuurpunt, maar in een zogenaamd
stoorveld. Neuraaltherapie is geen onderdeel van de acupunctuur.
Gespecialiseerde acupunctuur
Dan zijn er de vormen van gespecialiseerde acupunctuur. Zo richt de
neuroacupunctuur zich op de behandeling van neurologische
aandoeningen en pijn en de cardioacupunctuur op hartklachten. De
gynaeco-acupunctuur behandelt met naalden en kruiden bijvoorbeeld
menstruatiestoornissen, pijnen bij bevallingen en stuitliggingen.
Binnen de hypnopunctuur wordt hypnose ingezet om de
37
acupunctuureffecten te versterken.43,44 Er bestaat zelfs cosmetische acupunctuur, die gericht is
op verbetering van de gezichtshuid en vermindering van rimpels!
Overige acupunctuurtechnieken
Tot de overige vormen van acupunctuur behoort
bijvoorbeeld de Chinese pols- en enkelacupunctuur.
Dit is een mengvorm van klassieke en segmentale
acupunctuur, waarbij lange naalden rond de polsen en
enkels net onder de huid over de lengte van de naald
worden aangebracht. Bij de hechtdraadacupunctuur
wordt een chirurgische hechtdraad aangebracht in een
acupunctuurpunt, om dit voor een langere tijd te stimuleren. Dit wordt toegepast als
acupunctuur met naalden slechts een kortdurend effect heeft. Verder zijn er nog
acupunctuurvormen uit andere systemen, zoals de ayurvedische acupunctuur (Suchi-karma).
Ayurvedische acupunctuur wordt ook wel aangeduid met de term marmapunctuur en volgt
dezelfde wetmatigheden als de Chinese acupunctuur: met naalden worden punten geprikt,
welke marma’s genoemd worden. Dit wordt gedaan om de levenskracht in balans te brengen,
de Prana. Bij de ayurvedische acupunctuur worden soms ook nog bepaalde etherische
oliesoorten op de naald aangebracht. Belangrijk is te weten dat vrijwel uitsluitend onderzoek
gedaan is naar de effecten van de klassieke Chinese acupunctuur.
Maar er bestaan aanwijzingen dat andere vormen van acupunctuur in bepaalde gevallen
effectiever kunnen zijn. Zo lijkt het alsof de schedelacupunctuur van Yamamoto effectiever is
bij de behandeling van pijn, dan de klassieke Chinese acupunctuur.45 Er valt veel te
onderzoeken op dit gebied.
Chinees landschap
De traditionele Chinese Geneeskunde is dus ongeveer tweeduizend jaar geleden ontstaan, met
de eerbiedwaardige tekst die de naam draagt ‘Nei Ching’. In dit boek spreekt de legendarische
Gele Keizer Huang Ti met zijn eerste minister van gezondheid, Chi Po, over ziekte en
gezondheid. In dit boek wordt de werking van de Chinese geneeskunde, die toen al vele
eeuwen bestond, besproken met behulp van metaforen. Door middel van die metaforen werd
duidelijk wat er in het lichaam gebeurt.46 De metaforen ontleende men aan de natuur, en
38
konden ook begrepen worden door de gewone bevolking. Het mooie van die metaforen was
namelijk (en is nog steeds) dat die begrippen niet alleen in de Chinese geneeskunde gebruikt
worden, maar ook in het dagelijkse leven. Dit zou de verklaring kunnen zijn waarom de
gewone Chinese bevolking vaak de traditionele Chinese behandelaar prefereert. Ze begrijpen
dan tenminste waar het om gaat. Je hebt hoofdpijn en een rood hoofd. De dokter zegt: te veel
warmte stijgt naar boven, we gaan u afkoelend prikken. En na de behandeling is de roodheid
van het hoofd weg, de pijn is verdwenen en er is een weldadige rust. Verkoelend dus. De
beschreven metaforen worden meteen aan het eigen lijf gevoeld en krijgen daarmee een
bijzondere werkelijkheidswaarde voor de patiënt.47 En als je dat zo duidelijk voelt in je eigen
lichaam, dan zal het ook wel werken! In een klein hoekje van de westerse geneeskunde begint
men dat te begrijpen. Dat hoekje wordt de ‘Metaphorical Medicine’ genoemd, metaforische
geneeskunde.48 Het kan artsen helpen, met het communiceren met patiënten. Well, what’s
new en welkom in deze nieuwe tijd! Dat wisten de Chinezen dus al tweeduizend jaar geleden.
De drie meest elementaire begrippen uit de Chinese geneeskunde zijn Yin, Yang en Qi. Qi
kan het eenvoudigst worden vertaald met energie, of levenskracht. Yin en Yang zijn
tegenovergesteld aan elkaar, en veel in de Chinese geneeskunde kan omschreven worden met
behulp van die termen. Maar er zijn nog een paar andere belangrijke begrippen. De functies
van het lichaam en de geest worden opgevat als een interactie tussen bepaalde ‘vitale of
basissubstanties’. Deze vitale substanties hebben exotische namen. Het zijn achtereenvolgens
Qi (energie, levenskracht), Jing (spreek uit Djing, essentie), Xue (spreek uit Shue, bloed),
Shen (geest) en Jin Ye (andere lichaamsvloeistoffen dan bloed). Naast deze basissubstanties
gebruiken de Chinezen ook elementen zoals hout en metaal als metaforen. Daar zijn er vijf
van. Die elementen worden qua functioneren gekoppeld aan vijf paar organen, en ook aan
jaargetijden, gemoedstoestanden, smaken, kleuren en voeding.
Qi of Chi
De wortel van de levenswijze, van geboorte en
verandering is Chi; de ontelbare dingen van hemel en
aarde gehoorzamen aan deze wet. Qi in de periferie
omhult hemel en aarde, Qi in de kern activeert hun. De
bron vanwaar de zon, de maan de sterren hun licht
verkrijgen, de donder, de regen, wind en wolken hun
existentie verlenen, de vier seizoenen en de ontelbare
39
dingen met hun geboorte, groei, oogst en opslag: dit
alles wordt mogelijk gemaakt door Qi. Het leven van de
mens is geheel afhankelijk van deze Qi.
Aldus ‘De Gele Keizer’ in de ‘Nei Ching’,
De meest elementaire basissubstantie binnen de Chinese geneeskunde is Qi, of Chi. Dat is een
moeilijk te vertalen begrip dat misschien het best omschreven kan worden met de term
levenskracht. De Indiërs noemden het Prana. En in het Europa van de achttiende eeuw werd
ook nog een dergelijk begrip gebruikt, de Vis Vitalis, de levenskracht. Qi manifesteert zich in
allerlei mogelijke objecten, vormen en stoffen. Van planten tot planeten, van vissen
tot sterren, van atoom tot de maan, alles is een manifestatie van Qi. Qi is alom
aanwezig in de microkosmos die de mens is, en in de macrokosmos, de wereld en
het universum om ons heen. In de mens stroomt de Qi vooral in de zogenaamde
meridianen, energetische banen in het lichaam. In de wereld stroomt de Qi in beken, rivieren
en meren. Zo is de analogie compleet, en wordt de verbondenheid tussen mens en wereld
duidelijk.
Het oude Chinese karakter waar Qi aanvankelijk mee aangeduid werd, betekent opstijgende
stroom. Later is het teken verder geëvolueerd. Het werd een combinatie van twee tekens: het
teken “damp, gas, stoom” en het teken voor rijst.
Dit samengestelde karakter laat zien dat Qi twee
vormen kent: een immateriële vorm, gasvormig,
en een materiële vorm, vast, met rijst aangeduid.
Ook wordt hiermee aangegeven dat het één begrip
is, dat het beide aspecten van een manifestatie
zijn. Stoom komt van kokende rijst, en door het stomen van rijst wordt de rijst eetbaar. Het
bovenste deel van het teken is echter ook een bijna figuurlijke weergave van de deksel op een
pan met kokende rijst. Door deze deksel condenseert een deel van de stoom weer en vloeit
terug in de pan. Door het koken van de rijst wordt er beweging veroorzaakt in de pan. Dit zou
gezien kunnen worden als een figuurlijke uitdrukking van de relatie tussen materie en energie.
Het water is de materie, de energie wordt toegevoegd in de vorm van het vuur en dat zorgt
voor de transformatie van het water in stoom. Het teken Qi is dus een beeld dat veel
verschillende aspecten uitdrukt. In het westen wordt Qi vaak omschreven met de term energie.
+
=
40
Energie kan namelijk ook allerlei vormen aannemen en is de basis van alle materie in het
universum. Einstein heeft dit met zijn relativiteitstheorie al uitgedrukt: E=MC2. Massa is een
vorm van energie. Alle dingen die we zien zijn vormen van ‘gecondenseerde’ energie,
vastgelegde beweging.
Qi ontstaat
De Chinese filosoof Zhu Xi (1131-1200) zei over Chi: ‘als de Qi condenseert, kan het alle
wezens vormen.’ De Chinezen meenden dat de mens een compositie op basis van hemelse en
aardse Qi is. In het hoofdstuk ‘ De Eenvoudige Vragen’ uit het oude Chinese boek de ‘Nei
Ching’ wordt gezegd dat de mens het resultaat is van Qi uit hemel en aarde. Die vereniging
van hemel en aarde wordt mens genoemd. Ook deze passage onderstreept dat de mens niet los
staat van zijn omgeving, maar daar een deel van is. Qi omvat en beïnvloedt alle
lichaamsprocessen, emotie, spijsvertering, beweging en gedachten. Qi kan verschillende
vormen aannemen, en binnen de traditionele Chinese Geneeskunde worden voor de
duidelijkheid dan ook verschillende soorten Qi beschreven, van fijn tot grof.
Om dit duidelijk te maken kijken we eens hoe de Chinezen de vertering van voedsel zagen.
De Chinese termen die daarbij een rol spelen, zoals maag, milt, nieren, lever en hart slaan niet
op onze anatomische organen. Het zijn aanduidingen van de dynamische kwaliteiten van die
organen. Het verduidelijkt de energie en de specifieke Qi die elk orgaan aan het geheel
toevoegt.
Voedsel wordt door de ‘Chinese’ Maag bewerkt, waarna de voedsel-Qi (Gu Qi) door de Milt
wordt vrijgemaakt. De Gu Qi stijgt vervolgens in het lichaam naar boven en ontmoet de lucht-
Qi in de longen. Die twee vormen van Qi gaan een verbinding aan, waaruit in de borstkas de
‘Zong Chi’ ontstaat (ook wel verzamelde Qi genoemd). De Qi in de borstkas heeft als
voornaamste functie het voeden en ondersteunen van de long- en de hartfunctie. De Chinese
traditionele arts kan een klinische indruk krijgen over de toestand van die vorm van Qi.
Daarvoor let hij dan op de sterkte van de ademhaling, de kracht van de stem, of de verdeling
van het bloed in armen en benen ten opzichte van het lichaam. Onder invloed van de Qi uit de
nieren wordt vervolgens door de longen deze Qi omgezet in de ‘Zhen Qi’ (lichaamsQi). De
lichaamsQi is het laatste stadium van de transformatie van voedsel, vloeistof en lucht en kan
direct door organen gebruikt worden voor verschillende functies. De long verspreidt
vervolgens de lichaamsQi door het hele lichaam. Elk orgaan put daaruit en maakt daarvan zijn
41
eigen Qi. Ook ontstaat dan een vorm van Qi die in de meridianen en de bloedvaten circuleert.
Een andere vorm van Qi die buiten deze systemen circuleert, verspreidt zich onder de huid.
Deze Qi wordt Wei Qi genoemd en is verantwoordelijk voor de verdediging van het
organisme tegen externe klimaat invloeden. Een goede Wei Qi betekent weinig verkoudheden
en een glanzende huid.
Qi heeft binnen het lichaam een serie functies, die zeer Chinees en traditioneel omschreven
wordt: Qi heeft bepaalde kerneigenschappen:
• het beweegt en transporteert,
• het beschermt,
• het transformeert,
• het verwarmt en
• het houdt bijeen en ondersteunt.
Voor westerse artsen zijn dit soort metaforen moeilijk aan te voelen, omdat wij in stoffelijke
termen zoals moleculen en orgaansystemen plegen te denken. Toch raakt het Oosters denken
het Westers denken op een aantal vlakken: uit voedsel worden elementaire stoffen opgenomen
die samen met zuurstof uit de longen zorgen voor onze gehele energiehuishouding. Een met
het Chinese denken vergelijkbaar proces.
Qi voelen
Patiënten die geen enkele ervaring hebben met acupunctuur en niets
weten van meridianen voelen soms duidelijk Qi. Het komt geregeld voor
dat als patiënten behandeld worden met acupunctuurnaalden, ze dan
warmte of tinteling in het geprikte acupunctuurpunt voelen.
Aanwezigheid van dit gevoel lijkt de effecten van acupunctuur te
versterken. Dat gevoel van warmte, zwaarte of tintelingen wordt het
‘TaeQi’ gevoel genoemd. Er is inmiddels ook door
biologen onderzoek gedaan naar dit 'TaeQi' gevoel. Als
dit gevoel optrad, zag men direct een toegenomen
bloeddoorstroming van de huid. En niet alleen dat, ook
bleek dan de temperatuur, bijvoorbeeld van de handpalm
Chi bestaat niet, dus hoe kan je het dan voelen?
Schud maar eens 5 minuten met je handen. Gaat het al tintelen? Zo voelt Chi!
42
toegenomen te zijn, en konden in de hersenen veranderingen gevonden worden in de
bloeddoorstroming of activiteit.
Bij het prikken van een van de meest bekende acupunctuurpunten tussen de duim en de
wijsvinger komt het voor dat patiënten naast het TaeQi gevoel nog meer opmerken. Dan
wordt het heel spannend. Het tintelen kan zich uitbreiden over de arm naar de schouder en
naar de neus toe. Dan kan de neus zelfs gaan jeuken. Hoe is dat nu te verklaren? Dat punt
tussen duim en wijsvinger ligt op een meridiaan, de dikke darm meridiaan. En laat nu deze
meridiaan over de arm en schouder lopen om te eindigen naast de neus! De patiënt voelt het
hele verloop van de meridiaan. Deze gewaarwording van het verloop van de meridiaan is
benoemd met de moeilijke term ‘het gepropageerde fenomeen’.49, 50,51 Het boeiende is dat
deze gepropageerde sensatie door de modernste biochemische onderzoekingen gekoppeld
wordt aan de aanwezigheid van heel bijzondere eiwitten in de huid. Die eiwitten verbinden de
cellen met elkaar en worden connection eiwitten genoemd.52 De gewaarwording van het
stromen van de Qi door de meridianen komt echter niet zo vaak voor, meestal blijft het bij een
zwaar gevoel rond een geprikt punt, wat prikkelingen of tintellingen, of warmte. Om beter
contact te krijgen met de Qi in het eigen lijf zijn er vanuit China verschillende methodieken
ontwikkeld; daarvan is de Qigong een goed voorbeeld. Qigong is een bewegingsleer waarbij
de ademhaling centraal staat.
Qi stroomt
De Qi stroomt in en door de meridianen en acupunctuurpunten, de organen, de spieren en de
huid. De metafoor die vaak gebruikt wordt is dat meridianen gezien kunnen worden als
rivieren en beekjes, die met elkaar in verbinding staan en het water wordt gezien als Qi. Als
een grote steen in een beekje wordt gegooid en er takken en bladeren achter de steen blijven
haken, dan ontstaat een natuurlijke dam. Bij Qi werkt het net zo: is de meridiaan niet goed
doorgankelijk en vloeit de Qi niet door, dan kan er pijn op die plek ontstaan (meestal een
acupunctuurpunt). Door een naald te steken kan de ‘dam’ doorstoken worden, kan de Qi weer
vrijelijk stromen en vermindert vaak de pijn.
Yin & Yang
Yin en Yang zijn twee kwaliteiten van Qi die tegenpolen van elkaar zijn en steeds weer in
elkaar overgaan. De eeuwige veranderlijkheid van alle dingen, het continu in beweging zijn
43
van Qi, de beweging en het spanningsveld tussen Yin en Yang. De cirkel is verdeeld in twee
helften, de ene helft is zwart en de andere wit, en ze vloeien in elkaar over. In het zwarte
gedeelte zit een witte kern en andersom. Dit teken laat zien dat Yin en Yang twee schijnbaar
tegengestelde krachten of eigenschappen zijn, die echter een onlosmakelijk koppel vormen en
steeds in elkaar overgaan. Ze zijn complementair ten opzichte van elkaar, daar de één niet
zonder de ander kan bestaan. De een gaat over in de ander, echter nooit geheel, net zoals eb
overgaat in vloed en vloed opgevolgd wordt door eb. Het ene kan niet zonder het andere
bestaan. De tegenpolen Yin en Yang kunnen in allerlei aspecten van de natuur, samenleven en
in het lichaam vertaald worden en zijn constant in een dynamische balans. Hieronder een
aantal voorbeelden:
Yin Yang
Vrouwelijk Mannelijk
Nacht Dag
Winter Zomer
Koud Warm
Maan Zon
Rust Actie
Zacht Hard
Comprimeren Expanderen
Studeren Onderwijzen
Ontvangen Geven
Plat Rond
Aarde Hemel
Noord Zuid
Buik Rug
Water Vuur
Het lichaam kan in termen van Yin en Yang beschreven worden. Als iemand een vuurrood
hoofd heeft, dan wordt gezegd dat er veel Yang in zijn hoofd aanwezig is. Op het moment dat
iemand net wakker is geworden, er bleek uitziet en nog moet opstarten, wordt gezegd dat
diegene in een Yin toestand is.
44
Nu zijn de Chinezen niet de enigen geweest die zo in polariteiten dachten. We kennen polaire
begrippen uit het verleden, bijvoorbeeld de begrippen strictum en laxum (nauw en wijd), van
de vader van de westerse geneeskunde, Aesclepiades. En in de negentiende eeuw ontstond
binnen de psychoanalyse het begrippenpaar Eros en Thanatos (liefde en doodsdrift). Ook
Professor Verheijen heeft in zijn voorwoord in dit boek enkele biologische begrippen
besproken, die gebaseerd zijn op polariteiten.
Voedende Jing
Jing wordt vaak vertaald met essentie en wordt gezien als de fundamentele
energie, de bron, het diepste Yin. Jing bepaalt de groei, ontwikkeling,
seksuele rijping, conceptie, zwangerschap en de dood. Jing kan gezien
worden als de energie van de voorouders, die ieder individu bij de
conceptie van zijn ouders heeft meegekregen. Deze geërfde energie bepaalt de persoonlijke
constitutie, kracht en vitaliteit. De Jing is opgeslagen in de nieren, is onderdeel van het
beenmerg en vandaar uit ontstaan de hersenen, aldus de Chinezen. Dat klinkt absurd, maar
een aantal onderzoeken liet zien dat stamcellen uit het beenmerg zich inderdaad nieuwe
hersencellen kunnen ontwikkelen, en dat gedurende ons hele bestaan.53,54 Dit is behoorlijk
indrukwekkend, onze westerse wetenschap heeft altijd ontkent dat hersencellen zich kunnen
vermeerderen, en nu bewijst het modernste neurobiologische onderzoek niet alleen dat dit een
achterhaald concept is, maar dat hersencellen zich vernieuwen vanuit het beenmerg. De Jing
bestaat dus echt!
De embryonale ontwikkeling is primair afhankelijk van de voorouderlijke energie,
ondersteund door de moederlijke Jing. Na de geboorte kan deze Jing heel moeilijk aangevuld
worden met energie uit voedsel en met Qigong.
Qi beweegt snel, verandert en heeft korte (dagelijkse) cycli. Jing beweegt langzaam, in cycli
van zeven jaar (voor vrouwen) en acht jaar (voor mannen). Het begin van elke cyclus
karakteriseert zich door bepaalde veranderingen, zoals het wisselen van de tanden, het
ontwikkelen van secundaire geslachtskenmerken, of de menopauze. Ook psychische
veranderingen of stoornissen zijn meestal prominenter aanwezig rond een cyclusverandering.
Smerende Xue
Xue betekent bloed en dat wordt gezien als een verdichte vorm van Qi.
Naast een voedende functie, net als Qi, heeft Xue ook een bevochtigende
45
eigenschap, die Qi niet heeft. Xue zorgt ervoor dat de huid en het haar vochtig blijft; ook de
weefsels worden vochtig gehouden, zoals de ogen zodat ze goed kunnen zien en de pezen
zodat ze flexibel blijven. In een meer poëtische zin wordt Xue gekoppeld aan de geest: “Xue
omarmt de geest, als een haven voor de geest, zodat deze kan bloeien.” Wanneer er weinig
Xue is, heeft de geest geen fundament en is dan ongelukkig en rusteloos. Gevolgen daarvan
zijn slaapstoornissen. Xue wordt gemaakt in het Hart, en wel door het Hart-Vuur, natuurlijk
allemaal metaforisch op te vatten. Uit voedsel Qi en Long Qi wordt Xue gevormd, Qi beweegt
Xue in de bloedvaten.
Geestige Shen
Shen heeft in het Chinees veel verschillende betekenissen. In de
traditionele Chinese geneeskunde verwijst Shen hoofdzakelijk naar
emotionele, mentale en spirituele fenomenen. De Shen huist volgens de
Chinezen in het hart. Wanneer de kwaliteit van het hart goed is, dan is
de Shen in balans en zijn mentale activiteit, bewustzijn, geheugen,
denken en slaap optimaal. Een gezonde Shen is de basis van
betekenisvolle relaties. Waarschijnlijk is geest. De beste vertaling van Shen is geest. Shen kan
gezien worden als de vitaliteit van een persoon.
Vochtige Jin Ye
Jin Ye zijn twee Chinese woorden; het woord Jin wordt vertaald
met vocht of speeksel en Ye staat voor vloeistof. De Jin
vloeistoffen worden gezien als helder, licht van kleur, waterig en
circuleren in de buitenste lagen van het lichaam, in de huid en
spieren. Het zijn zweet, tranen, speeksel en slijm. Vloeistoffen die zwaarder, troebel en
dichter zijn, worden Ye genoemd. Deze vloeistoffen zijn meer traag in hun beweging. Ye
bevochtigt gewrichten, ruggengraat, ruggenmerg en hersenen. Ook smeert Ye oren, ogen,
neus en mond.
Elementen en organen
Binnen de Chinese filosofie zijn fenomenen uit de natuur en het lichaam samengebracht in
vijf groepen. Een deel van de traditionele Chinese geneeskunde steunt met haar
beschrijvingen op die elementen: water, hout, vuur, aarde en metaal. Aan deze elementen zijn
verschijnselen en organen gekoppeld. De organen uit Chinees perspectief schrijven we met
46
een hoofdletter om aan te duiden dat ze niet overeenkomen met de westerse betekenis. De
Milt bijvoorbeeld wordt vanuit de Chinese geneeskunde gezien als een orgaan dat bij de
vertering helpt. Vanuit de westerse kennis heeft de milt een functie onder andere binnen het
immuunsysteem. In het volgende diagram staan een aantal aspecten gegroepeerd rond de
elementen. Ook bestaan er Chinese organen die we in het westen niet kennen, zoals de
Drievoudige Verwarmer. Dit orgaan samen met Pericard behoort tot het element vuur, net als
Hart en Dunne Darm.
Water Hout Vuur Aarde Metaal
Yin Orgaan Nieren Lever Hart Milt/Pancreas Longen
Yang Orgaan Blaas Galblaas Dunne Darm Maag Dikke Darm
Weefsels Botten Pezen Bloedvaten Spieren Huid
Vloeistoffen Braaksel Tranen Zweet Speeksel Neusslijm
Zintuigen Gehoor Ogen Spraak Smaak Reuk
Smaak Zout Zuur Bitter Zoet Pikant
Emotie Angst Woede Blijheid Bezorgd Verdriet
Seizoen Winter Voorjaar Zomer Nazomer Herfst
Kleur Zwart Groen Rood Geel Wit
Windrichting Noorden Oosten Zuiden Centrum Westen
Klimaat Koude Wind Hitte Vocht Droogte
Meridianen en orgaanklok
De meridianen zijn verbonden met de Chinese organen. Qi stroomt door die meridianen. De
meest duidelijke koppeling tussen meridianen is via het Yin en Yang orgaan passend bij een
element, zoals het vuur. Bij vuur horen Dunne Darm en het Hart. Die beide organen zijn met
elkaar verbonden via hun meridianen. Elke meridiaan heeft ook een tijdstip van maximale Qi
stroming. Dat stroomt in een 24-uur ritme. De ‘vroegste’ Qi stroom begint in de borstkas en
gaat via de Longmeridiaan naar de duim toe. De maximale stroom van Qi in die meridiaan is
tussen 3 en 5 uur ’s ochtends. Vanuit de Longmeridiaan stroomt de Qi over in de gekoppelde
Dikke Darm meridiaan. Daar is de stroom maximaal tussen 5 en 7 uur ’s ochtends. Dan gaat
de stroom van de wijsvinger via de arm naar de neus. Van daaruit vloeit de Qi de
Maagmeridiaan in, beginnend net onder het oog. Dan stroomt de Qi het been in tot in de
47
tweede teen, met een maximale stroom tussen 7 en 9 uur ’s ochtends. De gekoppelde
Yinmeridiaan is de Milt en die werkt maximaal van 9 tot 11 uur. De Milt-Qi stroom begint in
de grote teen en eindigt in de borstkas. Dat noemen we de eerste cyclus van de Qi stroom.
De tweede cyclus begint in de Hartmeridiaan tussen 11-13 uur en stroomt van borst naar pink,
daarna van pink naar oor via de Dunne Darm meridiaan, vooral tussen 13-15 uur. Zo gaat dat
dan het hele lichaam rond tot middernacht. De tijden waarop de meridianen de sterkste Qi
stroom hebben, wordt de orgaanklok genoemd. Dag en nachtritmes worden in de hedendaagse
geneeskunde steeds meer op waarde geschat. Bepaalde aandoeningen zijn soms tijd
gekoppeld. Bijvoorbeeld in de ochtend: hoestaanvallen bij astmapatiënten, en koliekpijnen
van de galblaas vooral ’s nachts. Die aandoeningen corresponderen dan met de maximale tijd
van dat orgaan volgens de Chinese orgaanklok.
Warmte, slijm en diagnose
De acupuncturist kijkt anders dan de westerse arts. Zijn diagnosestelling is anders. De
acupuncturist observeert hoe die kwalitatieve begrippen die we hierboven besproken hebben
zich manifesteren in een patiënt, door te kijken, te voelen, te luisteren en te ruiken. Kijken
naar de bewegingen, de kleur en glans van de huid, de patronen op de tong, de haren. Voelen
aan de pols, op verschillende plaatsen, uitgebreider dan de westerse arts dat doet. De
acupuncturist voelt naar de kwaliteit van de bewegingen in de polsslagader op zes
verschillende plaatsen. Wat hij voelt en waar hij dat voelt zegt iets over de staat van de
organen, die gekoppeld zijn aan de meridianen. Hij kan bijvoorbeeld voelen of de Lever te
hard werkt, of de Nierenergie te laag is, of de Miltenergie gestagneerd is. In dat laatste geval
bijvoorbeeld, voelt de polsgolf onder de vingers van de acupuncturist wat plakkerig aan.
Plakkerig of slijm in het lichaam is een teken van stagnerende Miltenergie. Meestal voelt de
acupuncturist zo iets als er bijvoorbeeld sprake is van chronisch ontstoken sinussen. Er kan
ook in de buik gevoeld worden, als de Japanse vorm van diagnose gehanteerd wordt. Verder
wordt geluisterd naar de aard en de kwaliteit van de stem, hard of zacht, vol of krakend en
gebarsten, hoog of laag. En tenslotte hoe de adem en het zweet ruikt. Het klinkt misschien wat
onsmakelijk, maar in alle delen van het lichaam, inclusief zweet, ontlasting en urine is
informatie te vinden over het functioneren van de meridianen en de organen. Meestal wordt
hier in het westen alleen gevraagd naar hoe de urine en ontlasting eruitziet.
Uit dat hele plaatje bepaalt de acupuncturist dan uiteindelijk wat er aan de hand is met die
patiënt en ontwikkelt hij de therapie. En hij duidt dat alles in termen van rood, vuur, warm,
slijm, koud, vochtig, droog. Via de inzichten van de ‘Metaphorical Medicine’ is het voor de
48
acupuncturist dan eenvoudig om in die termen daarover met de patiënt te spreken. Want
beiden begrijpen precies waarom melk slijm produceert in het lichaam. Daarvoor hoef je zelfs
alleen aan een glas lauwwarme melk te denken. En voel eens, nu je dit leest wat er in je mond
gebeurt….Een glas lauwwarme melk drinken, lauwwarm, melk, zoete melk, volle melk….
Qigong
Een optimale en gebalanceerde mix van al die elementen en soorten energie in het lichaam
krijg je door goede voeding en beweging. Qigong is een eeuwenoude bewegings- en
levensleer, die aansluit bij de acupunctuur en de kennis van Qi, de levensenergie. Het is de
basis van alle Oosterse vechtsporten. Ten tijde van de bloei van de Veda's in India (ongeveer
4000 jaar voor Christus) was er ook in China een krachtige meditatieve cultuur volgens
energetische processen. Tai Qi is met Qigong verwant. Qigong en Tai Qi hebben een intense
uitwisseling van technieken gehad gedurende vele honderden jaren. Qigong omvat meerdere
technieken, waar het om het gewaarworden van de Qi gaat, in het 'hier en nu'. Qigong is een
vorm van meditatie. De resultaten ervan zijn verrassend.
Uit modern onderzoek is gebleken dat oefeningen vanuit de Qigong traditie een positief effect
hebben op een heel scala van aandoeningen, van astma, kanker tot hoge bloeddruk.55
In China wordt al lang door artsen gewerkt met Qigong. De effecten zijn zo interessant, dat in
Amerika en ook in China steeds meer experimenteel onderzoek wordt gedaan naar de
therapeutische mogelijkheden van Qigong. Verschillende studies laten zien dat Qigong de
weerstand kan verhogen.56,57
Met Qigong minder roest
Een maat van de afbraak, eigenlijk de oxidatie van ons lichaam (roestvorming), is het enzym
superoxide dismutase (SOD). Dit enzym beschermt onze lichaamscellen tegen de afbraak
door superoxides. Superoxides leiden tot afbraak van bijvoorbeeld kraakbeen, elastische
vezels, en vaatwanden. Uit onderzoek bleek dat Qigong de aanwezigheid van SOD stimuleert
en de hoeveelheid superoxides laat afnemen. Dit is zelfs meetbaar als men op oudere leeftijd
met Qigong begint, na het 65ste levensjaar. Ook de hoeveelheid jeugdige hormonen nemen toe
door Qigong oefeningen. Door Qigong roest je dus minder…En een minder roestig lijf draagt
een flexibelere geest. Zelfs bij de problematische bewegingen van Parkinson patiënten had
Qigong een positief effect!58
49
Flow
Flow is een begrip dat recent gebruikt werd door een psycholoog om de staat van “zijn” aan te
duiden, die vrij is en onbeperkt door eigen remmingen en conditioneringen. Deze psycholoog,
Csikszentmihalyi ontdekte dat de manier waarop we met uitdagingen in ons leven omgaan ons
geluksgevoel bepaalt.59 Als je in de flow van het leven bent, en er niet tegen in zwemt,
ontstaan nieuwe dingen vanuit een natuurlijkheid en een speelsheid die we in normale
werksituaties niet kennen. En wie kent het niet: het heerlijke gevoel van ergens helemaal in op
gaan en de tijd te vergeten. Een gevoel van inspiratie en heerlijk bezig zijn. Dat is het gevoel
dat we 'flow' noemen. Om het hart en de geest van een kind te bewaren, moet ook het lichaam
in topconditie zijn. In een pijnlijk, stram lijf is het lastig om contact te krijgen met de flow.
Om het weer in de flow te brengen, zijn een aantal veranderingen nodig op het gebied van
onze voeding, de levensgewoonten en het inbouwen in de dagelijkse actie van technieken
zoals Qigong. Pas dan kunnen we weer stap voor stap voelen wat we nodig hebben en steeds
meer contact krijgen met een echte open mind, onze creativiteit en daadkracht
Ook binnen bedrijfsleven
Qigong is niet alleen zeer waardevol om de conditie te verbeteren en de geest op te schonen,
ook binnen het moderne bedrijfsleven is deze oeroude Chinese wijze van leven omarmd.
Management en Qigong: een perfecte combinatie! Qigong is een eeuwenoude techniek die
leidt tot een rustige geest, de bron voor creativiteit en de
basis van flexibiliteit. Het wordt in de moderne
management literatuur steeds vaker erkend, leegte van de
geest is de basis voor daadwerkelijke vernieuwing en het
recept tegen burn-out. En dan niet leegte als in niets,
maar meer leegte als in vol-ledigheid. Vooral in Japan
beginnen bedrijven nu de waarde van Qigong voor
hogere managers te herkennen en Qigong wordt daar in toenemende mate met
succes ingezet.
Sega enterprises, de Japanse petroleumindustrie en enkele andere organisaties
hebben Qigong meesters gevraagd om te helpen de creativiteit en flow van het
management in deze complexe organisaties te ondersteunen. Ook het Japanse ministerie van
handel en industrie sponsorde onderzoek naar de waarde van Qigong voor het bedrijfsleven.
Wat? Is acupunctuur ook al binnengedrongen in bedrijven?
50
Deel 2. Nu echt: Wetenschap Duizenden jaren is gebruik gemaakt van acupunctuur en de
werking werd verklaard vanuit de Chinese beeldentaal, vanuit
de metaforen. Is de werking van acupunctuur nu ook te
verklaren vanuit wat we weten over moleculen en zenuwen? En
werkt acupunctuur echt? Om hier achter te komen is er boeiend
wetenschappelijk onderzoek gedaan. Om de vraag naar hoe acupunctuur werkt
te beantwoorden is biologisch, biochemisch
en fysiologisch onderzoek nodig. Om te
weten of acupunctuur werkzaam en veilig is, moeten
klinische studies gedaan worden.
Het is goed om de belangrijkste uitkomsten van al die
studies te kennen, aangezien veel mensen nog denken dat de
werking van acupunctuur gebaseerd is op Yin en Yang en op
de vijf Chinese elementen. Maar inmiddels kunnen we
grijpen naar moderne biologische inzichten. Die inzichten
zijn ontstaan door de werking van acupunctuur te bestuderen
in allerlei slim uitgedachte dierproeven. Zo kom je nu te
weten wat acupunctuur op cel en gen niveau doet. Het
klinkt raar, maar acupunctuur beïnvloedt zelfs de functie
van onze genen. Later zullen we zien hoe.
Onderzoek bij patiënten wordt klinisch onderzoek
genoemd en het wordt gebruikt om te onderzoeken of een
behandeling daadwerkelijk werkt en of het veilig is. Dat
kan je niet uit diermodellen halen. Bij het behandelen van
patiënten spelen namelijk veel meer factoren een rol dan
de biologische factoren alleen. Naast het natuurlijk herstel
en het zelfgenezend vermogen hebben ook aandacht,
verwachting, hoop, steun, veranderingen van gedrag en
emoties effect bij de genezing.
Figuur: Aantal publicaties vanaf 1994 in pubmed op het gebied van acupunctuur: elk jaar honderden publicaties
Wordt het nu eindelijk eens concreet?
Concreet? Meer dan 800 acupunctuurpublicaties in 2006!
51
Kunst en Kunde?
Echt bewijs voor de werking van een geneesmiddel of een behandeling zoals acupunctuur is
pas knalhard voor dokters en wetenschappers, als er onderzoek gedaan is dat op een heel
precieze wijze is uitgevoerd. Pas dan komt daar het ‘Goedgekeurd’ teken op te staan. Dat
teken wordt dan EBM genoemd. Evidence Based Medicine.60,61 Behandelen volgens
wetenschappelijke bewijzen, evidence based, EBM, wordt dan ook wel omschreven met
‘geneeskunde op basis van bewijs’. Dat bewijs is niet zomaar iets. Laten we eens kijken wat
het toonaangevende centrum in Oxford op dit gebied hierover zegt. Het ‘Oxford Centre for
Evidence-Based Medicine’ definieert EBM als volgt:
“EBM is op een consciëntieuze, expliciete en gewogen wijze gebruik maken van de momenteel
beste bewijzen die er zijn, om tot een goede klinische beslissing te komen bij de behandeling
van de individuele patiënt.” Daarbij wordt toegevoegd: “EBM houdt in het integreren van
individuele klinische expertise met de best aanwezige klinische inzichten afkomstig uit
systematisch onderzoek.”
Het zijn monden vol, maar het komt simpelweg op het
volgende neer. EBM is het behandelen van een patiënt op
basis van de beste bewijzen én de eigen klinische blik. Het is
dus maar een deel van de EBM dat puur op bewijzen steunt.
Vaak wordt dit deel centraal gezet, en de rest wordt vergeten.
En juist die klinische blik is de basis van de geneeskunst. De
geneeskunde heeft te maken met bewijzen en onderzoek. En
die bewijzen moeten gebaseerd zijn op resultaten van proeven
die op een heel specifieke wijze met mensen uitgevoerd
worden. Deze specifieke wijze wordt aangeduid met het
keurmerk “GCP”.62 Weer zo’n term. GCP staat voor
Good Clinical Practice en het heeft niets te maken met goede klinische praktijkvoering,
vreemd genoeg. Het heeft te maken met het op een heel bijzondere manier verzamelen van
gegevens. Hoe je precies moet documenteren, wat voor formulieren ingevuld moeten worden,
in welke hokjes bepaalde cijfertjes moeten staan en hoe dat alles gecontroleerd moet worden.
Alleen studies die volgens een heel boekwerk van richtlijnen zijn uitgevoerd mogen tenslotte
gepubliceerd worden.63 Een heel aparte kunde.
EBM begon overigens een millennium geleden in China. In 1061, tijdens de Song Dynastie
merkte Ben Cao Tu Jing op: “om de effecten van ginseng te evalueren, zoek dan twee
Figuur: Aantal publicaties vanaf 1992 in pubmed op het gebied van evidence-based medicine
52
personen en laat de eerste ginseng eten en dan rennen, en de tweede rennen zonder ginseng.
Degene die geen ginseng krijgt zal sneller buiten adem zijn…” 64
EBM als term is pas kort in gebruik, en burgerde heel snel in.
Het gulden onderzoek: RCT
De EBM heeft een fundament en dat is de RCT, Randomised Clinical Trial (gerandomiseerd
klinisch onderzoek). RCT slaat op één bepaald soort onderzoek, een klinische (clinical) studie
(trial), waarbij patiënten volgens de wetten van toeval gelijk verdeeld worden over tenminste
twee (meestal twee of drie) onderzoeksgroepen. De ene groep patiënten krijgt een
behandeling met acupunctuur, de andere een controle behandeling (standaard reguliere
behandeling), of een niet werkzame behandeling met een zogenaamde placebo. De placebo
kan een naald zijn; die verdwijnt dan in een kokertje in plaats van in de huid. De patiënt merkt
het verschil niet op tussen de echte en de nepnaald.
Wanneer alleen de patiënt niet weet in welke groep hij geplaatst is, dan wordt de studie een
enkelblinde RCT genoemd. De behandelaar weet dan wel of hij de echte therapie geeft of niet.
Wanneer ook de behandelaar niet weet in welke groep de patiënt zit, dan spreken we van een
dubbelblinde RCT. De gedachte achter het blinderen van alle deelnemers is dat de uitslag van
het onderzoek zo min mogelijk beïnvloed wordt door verwachtingen van arts of/en patiënt
met betrekking tot een bepaalde therapie.
De vraag bij de RCT is, of een bepaalde behandeling werkt als deze wordt vergeleken
(“controlled”) met een placebo, terwijl noch de patiënt, noch de acupuncturist weet welke
behandeling gegeven wordt. Een dubbelblinde RCT met acupunctuur is in wezen onmogelijk
uitvoerbaar want de acupuncturist moet immers zien (en voelen) waar de naald gezet wordt.
De ontwikkeling van placebonaalden zal niet helpen, daar de acupuncturist een naald zet,
meestal op geleide van het zogenaamde ‘Tae Chi’ fenomeen. Dit is het gevoel van zwaarte, of
tinteling, die de patiënt voelt als de acupunctuurnaald in het juiste punt gestoken wordt.
Bovendien zal de acupuncturist die de klassieke Chinese methode volgt op geleide van zijn
diagnostiek, bestaande uit het voelen van de pols en het kijken naar de tong, de therapie
aanscherpen en eventueel nieuwe punten aanprikken tijdens de behandeling, of naalden
verwijderen.
De geboorte van de RCT
53
De geschiedenis van de RCT is gestart door bijwerkingen van
geneesmiddelen. Het is in de jaren 60
van de vorige eeuw ontwikkeld als
antwoord op het softenondrama.65
Softenon of thalidomide werd toen als
slaapmiddel en kalmeringsmiddel gebruikt. Het
bleek echter dat door het gebruik van Softenon,
zwangere vrouwen mismaakte kinderen op de wereld brachten. De
bijwerking van dit middel was zo ingrijpend dat men inzag dat er meer
onderzoek gedaan moet worden naar de veiligheid en de effectiviteit van
geneesmiddelen, voordat medicijnen op de markt toegelaten mogen
worden. Het middel moet in ieder geval meer klinisch effect hebben dan een placebo
en het effect moet kunnen opwegen tegen de bijwerkingen. De hele medische
wetenschap steunt nu op dit fundament, de RCT. Onderzoek en de kennis die dan ontstaat,
leiden tot behandelingsprotocollen en richtlijnen, die tegenwoordig de geneeskunde
domineren.
Uiteindelijk zijn in de laatste jaren de RCT en de GCP richtlijnen zo ontwikkeld, dat het
maken van een goed onderzoeksprotocol en onderzoeksopzet erg gecompliceerd geworden is.
Je moet daar een lange opleiding voor volgen. En als artsen er mee beginnen, raken ze
meestal erg snel ontmoedigd. Alleen gespecialiseerde onderzoekers, die daarvoor uit
onderzoeksfondsen betaald worden, houden het vol om een onderzoek van begin tot eind te
begeleiden en de resultaten uiteindelijk te publiceren. Voor een praktiserende arts is dat
vrijwel onmogelijk geworden, laat staan voor een praktiserende acupuncturist.
GCP, RCT en EBM, erg belangrijke termen in de wereld van de moderne wetenschappelijke
geneeskunde. Veel dokters die in de wetenschap werken denken dat alleen via de RCT en de
EBM solide bewijs voor behandelingen mogelijk wordt. Dat is niet zo. Zelfs kennis via RCT
is niet knalhard.
Minder knalhard
Tegenstanders van alternatieve geneeskunde en complementaire behandelwijzen menen vaak
dat deze behandelingen totaal niet bewezen zijn en dus niet behoren tot de EBM. Dit idee
berust alleen op gevoel en de resultaten van onderzoeken naar complementaire behandelingen
kent men niet. Ook wordt niet de hand in eigen boezem gestoken! Behoort de alledaagse
geneeskunde eigenlijk wel tot de EBM? In de onderstaande tabel zijn schattingen opgenomen
Veiligheid en werkzaamheid werden de eis om een 2de softenondrama te voorkomen.
Hoe is de RCT eigenlijk ontstaan?
54
van de percentages bewezen effecten van de reguliere geneeskunde. Een verrassende tabel!
Deze lijst verscheen op het Internet en is samengesteld door Andrew Booth66 en geeft aan dat
een klein deel van het medisch handelen de RCT’s als basis heeft. Daarin verschillen reguliere
en complementaire behandelvormen dus niet. De tweede kolom laat zien welk percentage van
het handelen gebaseerd is op ervaring en algemene consensus. Dat wordt ook wel genoemd de
Experienced Based Medicine. De derde kolom laat per specialisme zien hoeveel procent van
medische handelingen in het geheel niet onderbouwd zijn.
Studie Setting RCT
Consensus
of
ervaring
Niet
onderbouwd
Baraldini et al (1998) Complexe kinderchirurgie 26% 71% 3%
Djulbegovic et al
(1999) Kankerbehandeling 24%
21% 55%
Ellis et al (1995) Algemene geneeskunde in
ziekenhuis 53%
29% 18%
Galloway et al (1997) Hematologie 70% 30%
Geddes et al (1996) Acute psychiatrische hulp in
ziekenhuis 65%
Gill et al (1996) Algemene
huisartsengeneeskunde (UK) 30%
51% 19%
Howes et al (1997) Algemene chirurgie (UK) 24% 71% 5%
Jemec et al (1998) Dermatologie (Denemarken) 38% 33% 23%
Kenny et al (1997) Kinderchirurgie 11% 66% 23%
Lee et al (2000) Chirurgie 14% 64% 22%
Michaud et al (1998) Interne geneeskunde (Canada) 62 %
Myles et al (1999) Anesthesie (Australië) 32% 64.7% 3.3%
Nordin-Johansson et
al (2000) Interne Geneeskunde (Zweden) 50%
34% 12%
55
Rudolf et al (1999) Kindergeneeskunde (UK) 40% 7%
Slim et al (1998) Algemeen Ziekenhuis
(Frankrijk) 50%
28%
Suarez-Varela et al
(2000) Huisartsen (Spanje) 38%
4% 58%
Summers et al (1996) Psychiatrie (UK) 53% 10% 37%
Tsuruoka et al (1996) huisartsen (Japan) 21% 60% 19%
EBM is weliswaar 'hot'. Maar EBM kan het klinisch oordeel van de arts nooit vervangen.
Helaas is er tegenwoordig zo’n tijddruk in de ziekenhuizen, zijn er zo veel patiënten met
speciale vragen, dat de artsen er bijna niet meer aan toe komen, om bij elke patiënt een
individueel en passend advies te geven. Dan wordt vaak teruggevallen op de richtlijnen die er
zijn, en worden er standaard oplossingen gegeven. Dit kan voor een aantal patiënten goed
genoeg zijn, omdat over richtlijnen door een groep artsen is nagedacht en getoetst. Soms is
echter een individuele patiënt moeilijk in een richtlijn te passen. Er moeten dus argumenten
genoemd worden, waarom de arts afwijkt van de richtlijn bij de individuele patiënt. Daar
moet dan goed over nagedacht en besproken worden met andere behandelaars en dat kost
vaak veel tijd…
EBM opfrisser en het fundament der geneeskunde Nog even als opfrisser: de reguliere geneeskunde verwijst bij de discussie of een behandeling
zinvol of zinloos is, steeds naar de EBM. De vraag wordt dan gesteld of een behandeling
Evidence Based is. De geneeskunde moet namelijk gebaseerd zijn op feiten. En die feiten zijn,
zoals we gezien hebben, vrijwel altijd synoniem met de uitslagen van gerandomiseerde
klinische studies (vaak enkel- of dubbelblind). Die studies moeten dan volgens de regels van
het spel, de GCP, zijn uitgevoerd. Alleen gegevens die op deze wijze verkregen worden
spelen een rol bij het tot stand komen van de EBM. De geneeskunde als wetenschap. De
plaats van geneeskunde als geneeskunst wordt zo steeds meer vervangen door deze op feiten
gebaseerde EBM. Er zijn echter ook andere geluiden te horen:
56
1. 'Kijk naar kankermiddelen, die zijn niet veilig en ze werken ook niet.', oeps, welke
alternatieve dokter roept dat nu. Nee, het was Professor Cohen, directeur van een
farmaceutisch bedrijf, het “Centre for Human Drug Research” te Leiden, in de NRC
van 22 november 2003.
2. 'Minder dan de helft van de patiënten heeft baat bij de medicijnen die ze krijgen
voorgeschreven. Bij Alzheimer zouden de medicijnen slechts bij eenderde van de
patiënten effect hebben. Bij kankerpatiënten een kwart'. Zo merkte Allen Roses,
topman van GlaxoSmithKline op, tot ontzetting van de hele farmaceutische industrie.
Hij zei dat in een interview in een belangrijke Engelse krant, The Independent van 8
december 2003. Dat soort dingen in de openbaarheid brengen, daar is moed voor
nodig.
3. Auteurs van een meta-analyse: Als uitsluitend gekeken wordt naar het onderzoek van
hoge methodologische kwaliteit, gepubliceerd in hoog genoteerde tijdschriften, blijft
de werkzaamheid van homeopathie, ook in de hoogste verdunningen, nog altijd
bestaan.67
Allemaal citaten en feiten afkomstig van de ‘mensen uit het veld’. De geneeskunde is een stuk
ingewikkelder dan we vaak denken. Simpel de wetten van de EBM volgen, lukt niet, omdat
een individuele patiënt vaak complexer is. Geneeskunde is geen wiskunde.
We pleiten ook niet voor het verlaten van de EBM, maar voor een discussie over de
plaatsbepaling van de EBM binnen het handelen van de arts. En een kritische houding naar
het medisch experiment dat we nu met z’n allen omarmen. Want binnen de EBM is eigenlijk
alleen maar plaats voor heel speciale soorten studies, namelijk studies die voldoen aan een
groot aantal criteria. Studies die daar niet aan voldoen, vallen uit de boot en tellen niet mee bij
het tot stand komen van medische kennis.
Onderzoek voor de dagelijkse praktijk Studies die zich meer richten naar de praktijk van alle dag bestaan gelukkig ook. Dat zijn de
zogenaamde kosteneffectiviteitstudies, patiënten-tevredenheidstudies en de ’Real Life’
studies. Maar dat soort studies spelen helaas een kleine rol bij het tot stand komen van EBM.
Of, zoals het ook mooi genoemd wordt, the body of evidence. De studies met gewicht zijn de
dubbelblinde gerandomiseerde studies. Real Life studies hebben vaak meer ruis en EBM moet
schoon zijn. Die studies worden dan ook niet opgenomen in grote meta-analyses. Maar het is
voor onze maatschappij wel van belang dat Real life studies een rol gaan spelen bij de
57
beoordeling van de waarde van een behandeling. Ook voor de individuele patiënt, die deel uit
maakt van dat leven. Real life studies zijn gericht op de dagelijkse praktijk van de dokter in
tegenstelling tot de strakke EBM. Wat zegt professor Chalmers, de vader van de EBM
daaarover? Hij zegt dat de vragen van de patiënt en de behandelend arts door het hedendaagse
onderzoek niet adequaat beantwoord worden door de RCT’s.68
Juist die Real Life studies kunnen aangeven of de patiënt in de praktijk met een bepaalde
behandeling geholpen is, of bijvoorbeeld complementaire behandelwijzen zinvol zijn en
kostenbesparend werken.
Bouwstenen van EBM
Studies in drie fasen
Bij klinisch onderzoek worden drie fasen van onderzoek onderscheiden. Die indeling komt uit
het onderzoek naar de effectiviteit van geneesmiddelen. In de eerste fase, fase I, wordt getest
of, in dit geval, acupunctuur veilig is en of het een werking heeft op bepaalde
lichaamsfuncties. Fase I studies bestuderen de effecten van acupunctuur bij gezonde
vrijwilligers op bijvoorbeeld de bloeddruk of de hartfrequentie. Dit onderzoek kan volstaan
met enkele tientallen vrijwilligers.
Dan volgt het fase II onderzoek, waarbij onderzocht wordt of acupunctuur veilig is bij een
bepaalde aandoening, welk interval van acupunctuursessies of welke combinatie van punten
het meest effectief is. Ook wordt gekeken of dit onderzoek uitgevoerd kan worden en hoe je
de meeste patiënten vindt. Bij geneesmiddelen wordt in de fase II geanalyseerd welke dosis de
beste dosis is; de studies worden daarom ‘dose-finding’ studies genoemd.’
In het fase III onderzoek wordt dan uiteindelijk bewezen of acupunctuur werkt of niet en of
het significant beter is dan een placebobehandeling. Of ten minste even goed als een reguliere
behandeling. In deze studies doen vaak enkele honderden patiënten mee, afhankelijk van de
klacht en de schatting hoe groot het therapeutische effect van de acupunctuur is.
Klinisch onderzoek naar de effectiviteit van acupunctuur
Er is sinds de aanbevelingen van de
WHO overeenstemming ontstaan dat
Er zijn vast geen positieve fase III studies over acupunctuur bekend.
Oh, zeker wel, en er bestaan zelfs veel positieve meta-analyses over acupunctuur
58
acupunctuur in de handen van een therapeut die goed geschoold is, veilig is. De bijwerkingen
die optreden zijn vrijwel altijd van voorbijgaande aard en niet ernstig. De laatste jaren zijn er
ook tientallen meta-analyses met betrekking tot de werking en effectiviteit van acupunctuur
gepubliceerd. Meta-analyses zijn studies die alle RCT’s op het gebied van een bepaalde klacht
verzamelen, om tot een uitspraak te komen. Daarbij is vrijwel uitsluitend de traditionele
Chinese lichaamsacupunctuur onderzocht. Andere veelbelovende vormen zoals de Japanse
schedelacupunctuur, de Koreaanse handacupunctuur, de Chinese pols- en enkelacupunctuur
zijn niet of nauwelijks onderzocht.
De volgende indicaties voor acupunctuur worden in het merendeel van de overzichten
genoemd: chronische pijn, lage rugpijn, nekpijn, migraine, reumatische aandoeningen,
tenniselleboog, pijnsyndromen ten gevolge van een hernia, tand- en kiespijn, astma,
menstruatiestoornissen, revalidatie volgend op een herseninfarct, diverse verslavingen,
misselijkheid en braken, duizeligheid en overgewicht. Er zijn in de literatuur globaal zo’n 40
meta-analyses verschenen. Als we al deze analyses nader bestuderen, blijkt het volgende:
vrijwel alle auteurs zijn het er over eens dat acupunctuur werkzaam is bij misselijkheid en
braken ten gevolge van chemotherapie en na een operatie en bij tandpijn. De meeste auteurs
menen dat acupunctuur effectief of veelbelovend is voor migraine, hoofdpijnen, kiespijnen,
lage rugpijn, menstruatiepijn, tenniselleboog, fibromyalgie en spier- en gewrichtspijnen. Voor
de indicaties revalidatie volgend op een beroerte, astma en verslavingen menen de meeste
auteurs dat er positieve signalen zijn, maar dat het nog wat lastig is om daar een goede
interpretatie voor te geven. Dit is veelal het gevolg van de uiteenlopende kwaliteit van de
studies. En er bestaat overeenstemming bij bijna alle auteurs dat de resultaten bij oorsuizen,
afvallen en nicotineverslaving of niet interpreteerbaar zijn, of dat Chinese traditionele
acupunctuur hier niet duidelijk effectief is.
Langzaamaan komen resultaten van Real Life studies beschikbaar. Die geven zelfs een beter
en positiever beeld van wat acupunctuur kan betekenen in onze maatschappij.
Gekunstelde opzet?
De RCT geeft een antwoord een heel bepaalde, nauw omschreven vraag. Namelijk of een
behandeling in een specifiek omschreven patiëntenpopulatie, gedefinieerd door middel van
een serie van zogenaamde in- en uitsluit criteria, significant beter is dan een
placebobehandeling. Deze criteria dienen ertoe om patiënten met andere aandoeningen of
risicofactoren (te oud, hartinfarct in het verleden, suikerziekte, psychiatrische stoornissen etc.)
niet in de studie toe te laten, omdat daardoor het effect van de behandeling verstoord kan
59
worden. De groep patiënten die bij een RCT ingesloten wordt, is geen afspiegeling van de
groep patiënten met dezelfde klachten die de gemiddelde huisarts of specialist ziet. Deze
kritiek wordt in toenemende mate geuit en de geldigheid van resultaten verkregen met een
RCT naar ‘het veld’ is eigenlijk maar zeer beperkt. Oude mensen, mensen met andere ziekten
naast de te behandelen aandoening en patiënten die meerdere geneesmiddelen voorgeschreven
krijgen, mogen immers allen niet meedoen aan die studie.
Voor de patiënt zelf, en ook voor de maatschappij en de ziektekostenverzekeraars, is alleen de
vraag of een behandeling werkt belangrijk.69 Binnen de strakke onderzoekomgeving van de
RCT wordt daar maar heel beperkt antwoord op gegeven. De RCT beantwoordt immers alleen
de ivoren toren vraag, of die behandeling een specifieke, niet placebogerelateerde werking
heeft in een sterk geselecteerde patiëntenpopulatie. Van veel groter belang is volgens ons de
vraag of de behandeling in ‘het veld’ leidt tot zinvolle effecten. Daarvoor kunnen we dan
denken aan grotere tevredenheid bij de patiënt, een klinisch relevante vermindering van de
klachten en vermindering van de medische kosten en/of medische consumptie. Dit laatste
zogenaamde kosteneffectiviteitonderzoek is de laatste jaren in opmars.70 Het is ontstaan als
een moderne vorm van onderzoek binnen de ontwikkeling van geneesmiddelen en geeft een
antwoord op de vraag of een geneesmiddel gebruikt in ‘het veld’ ten opzichte van de
algemeen geaccepteerde behandeling kostenbesparend is voor de maatschappij en dus in die
zin een waardevolle aanwinst is. Later komen de relevante kosteneffectiviteitstudies van de
acupunctuur aan bod.
Resultaten zijn resultaten
Is het zo simpel? No way! Bij de RCT’s, is het van belang te begrijpen dat studies met minder
dan ongeveer 50 patiënten per groep niet veel overtuigingskracht hebben. Onderzoek wordt
gedaan, om te kijken welke acupunctuurbehandeling het meest geschikt zou zijn om inzicht te
krijgen of het logistiek haalbaar is om een grotere studie op te zetten. Als critici menen dat
acupunctuur niet werkt en ze verwijzen naar een moderne studie in een belangrijk tijdschrift
met weinig patiënten, bewijst dat op zich niets. Een fase II onderzoek bewijst nooit of een
behandeling werkt, alleen of deze veilig is, en welke vorm het meest zinvol zou zijn. Maar dat
verfijnde inzicht is vaak afwezig. We leven nog steeds in een tijdperk dat individuele
studieresultaten gelezen worden en dan aanleiding zijn voor prikkelende koppen in de
kranten. De grote grondlegger van de EBM, professor Chalmers, wijst er steeds weer op dat
men eerst alle literatuur moet lezen over een onderwerp, voordat men een individuele studie
ergens uitlicht en bespreekt.71,72 En geïsoleerd bespreken van resultaten is vrijwel nooit
60
zinvol. Maar dat gebeurt bijna altijd! Ook is het de laatst gepubliceerde studie die de meeste
aandacht krijgt.
Meta-analyses
Een meta-analyse is een analyse van verschillende studies, die op één hoop gegooid worden.
Een meta-analyse-hoop. Daarvan bestaan twee soorten. De ene berg leidt tot een
kwantitatieve en de andere tot een kwalitatieve analyse. Bij de kwantitatieve meta-analyse
worden de patiënten van alle studies samen gegroepeerd en opgeteld. Het is dan alsof er een
hele grote acupunctuurgroep is en een hele grote placebogroep. Omdat die groepen zo groot
zijn, is de uitspraak over het resultaat sterker. Bij de kwalitatieve benadering wordt elke RCT
beoordeeld en gegroepeerd in een positieve, neutrale of negatieve studie. De studies worden
dan opgeteld en zo wordt een uitspraak gedaan of een behandeling zinvol is of niet.
Of een studie mee mag doen met een meta-analyse hangt af van de criteria die men hanteert.
Hier heeft men lang over nagedacht. Ja, in de
ivoren toren helaas. Daar kwam de Jadad
(1996) score uit.73 De Jadad-score geeft de
methodologische kwaliteit van een studie
weer. Er worden punten toegekend voor de
randomiseringsprocedure, de blindering en de
uitval van patiënten. De score ligt tussen 0
(slechtste kwaliteit) en 5 (beste kwaliteit).De
Jadad score wordt berekend op basis van 7
items. De score ligt tussen 0 (slechtste
kwaliteit) en 5 (beste kwaliteit). Deze vorm
van meta-analyse is dus zeer streng, en ook
reguliere middelen die al jaren
voorgeschreven worden, bijvoorbeeld Baclofen voor spasticiteit bij multipele sclerose,
kunnen bij een dergelijke meta-analyse een negatieve beoordeling krijgen. En nagenoeg elke
neuroloog gebruikt Baclofen bij spasticiteit, met succes! De internationale Cochrane groep is
tegenwoordig maatgevend op het gebied van de meta-analyses. Deze organisatie bestaat uit
onderzoekers uit heel de wereld, die het op zich genomen hebben om alle literatuur over een
bepaald onderwerp te bestuderen volgens een vaste methode, en op basis daarvan tot een
uitspraak komt hoe zinvol die behandeling is. De onderzoekers hebben bewust gekozen voor
De Jadad Score
1. Is de studie gerandomiseerd?
2. Is de methode van randomisatie
beschreven en adequaat?
3. Is de studie dubbelblind?
4. Is de methode van blindering beschreven
en adequaat?
5. Is er een beschrijving van de patiënten die
uit de studie gestapt zijn?
Maximaal 2 punten worden afgetrokken bij
fouten in randomisatie en
blinderingsprocedures.
61
een zeer voorzichtige en conservatieve analyse van onderzoekgegevens. Bij de beoordeling
van klinisch onderzoek maken Cochrane onderzoekers gebruik van de Jadad score. Het is dus
duidelijk dat als een artikel niet volledig weergeeft hoe gerandomiseerd en geblindeerd is, en
hoeveel patiënten uitgevallen zijn, dat die studie dan een onvoldoende krijgt. Deze eenzijdige
en beperkte aandacht voor methodologische aspecten bij een klinische studie is de basis van
onze gehele medische wetenschap, de EBM.
Bij het bestuderen van meta-analyses van deze Cochrane groep
valt dan ook op dat vrijwel altijd de uiteindelijke conclusie is:
“er is niet genoeg bewijs om te stellen dat deze behandeling
werkzaam is, de studies waren niet van voldoende kwaliteit en
meer onderzoek is noodzakelijk.” Tegenstanders van
alternatieve geneeskunde maken graag gebruik van de Cochrane
analyses om te stellen dat complementaire behandelwijzen niet
werken, en ook dat acupunctuur niet werkt.
Het is echter goed te weten dat op het gebied
van de reguliere geneeskunde deze analyses
vaak negatief uitvallen. En zelfs voor
middelen die al jaren voorgeschreven
worden, met vaak in de praktijk goed succes! Dan is het des te
opmerkelijker dat er een serie indicaties voor acupunctuur zijn, waarbij de
meta-analyses matig optimistisch of positief zijn, bijvoorbeeld de
tenniselleboog, chronische nekpijn, osteoartrose van de knie en lage rugpijn.
Een citaat uit de stelling van een medisch proefschrift:74
De opkomst van meta-meta-analyses in 'medical technology assessment’
roept de vraag op of de onderbouwing van 'Evidence Based Medicine' wel zo solide is als de
voorstanders ons willen doen geloven….
En men begint te beseffen dat “what you want is what you get!” Iedereen denkt dat de
conclusie van een Cochrane analyse, met zulke harde schalen als Jadad staat als een huis.
Eindelijk breekt het besef door dat je daar flexibel in moet zijn.75
Ik lees hooguit af en toe een meta-analyse: dat zegt toch alles!
Meta-analyse? Altijd de conclusie: meer onderzoek moet volgen…en een fundament in een moeras
62
Zijn feiten feiten? Professor Ioannidis is epidemioloog en internist. In ons Nederlandse doktersblad, Medisch
Contact van 29 juni 2007, gaf hij aan dat wetenschap en waarheid niet hetzelfde zijn. In
enkele spraakmakende artikelen werkte hij die visie uit. Wat zegt hij? 76,77
Er komt veel zogenaamde bias voor in gepubliceerde artikelen. Bias is een vertekening van de
onderzoeksresultaten en hoe die resultaten tot stand gekomen zijn. Iedereen kijkt namelijk
door zijn eigen bril naar onderzoeksvragen en naar de wijze waarop je die onderzoeksvragen
kan beantwoorden. In elk studieontwerp komt al bias voor. Alleen al door de selectie van wat
de onderzoeker het belangrijkst vindt. Zo kozen reumatologen de beweeglijkheid van de
gewrichten als uitkomstmaat, terwijl de patiënten het veel belangrijker vonden hoe ze hun arm
in de mouw van de jas konden krijgen. Dat laatste is dus een functionele uitkomstmaat.
Verder blijkt dat er heel veel onderzoek gedaan wordt naar relatief kleine klinische effecten.
En er worden ook te weinig studies gedupliceerd, omdat de tijdschriften eveneens hun
publicatiebias hebben. Ze publiceren liever oorspronkelijke stukken. Studies die die resultaten
nog eens beamen, worden minder graag ontvangen. Publicaties laten bovendien maar een heel
klein deel van het onderzoekstraject zien, en in het niet-zichtbare deel kunnen veel fouten
geslopen zijn.
Ioannidis lijkt met zijn kritiek op de hedendaagse medische onderzoekspraktijken op
Chalmers, die ook een beving veroorzaakte in de fundamenten van de hedendaagse
geneeskunde. Hij zegt letterlijk:
Nader onderzoek heeft laten zien dat bij de meeste studieontwerpen en uitvoeringen het meer
voor de hand ligt dat de conclusie uit die studie onjuist is dan juist. Bovendien blijkt voor veel
wetenschappelijke richtingen dat resultaten waarop men steunt niet meer zijn dan een
accurate meting van het bestaande vooroordeel.1
Op basis van de inzichten van de professoren Ioannidis en Chalmers blijkt dat er geen verschil
bestaat tussen complementaire behandelvormen en reguliere geneeskunde. In beide takken
van sport zijn goede (weinig) en minder goede (meer) artikelen te vinden. De indeling
complementair versus regulier kan eigenlijk op basis van onderzoeksmethodologie niet meer
gemaakt worden, maar alleen op basis van het feit dat de complementaire behandelvormen
1 Simulations show that for most study designs and settings, it is more likely for a research claim to be false than true. Moreover, for many current scientific fields, claimed research findings may often be simply accurate measures of the prevailing bias.
63
niet op de universiteit onderwezen worden. En zelfs dat is in de USA al niet meer waar.
Alleen nog maar in Nederland....
Laten we de boodschap van Ioannidis en Chalmers gebruiken om tot beter inzicht te komen in
wat feiten zijn, en wat “waarheid” is. De mythe van de waardevrije wetenschap en
geneeskunde was al doorgeprikt, maar Ioannidis en Chalmers geven weer eens een heel mooi
eigentijds beeld daarvan.
Fundamenten rammelen In Nederland hebben we voor artsen het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, het meest
gezaghebbende blad. Hierin verscheen in 2005 een boeiend artikel waaruit we willen
citeren:78
– Eén van de meest gehoorde bezwaren in verband met EBM is verlies aan therapeutische
vrijheid. Echter, ook met EBM blijft men zoeken naar op maat van de patiënt gemaakte
oplossingen. De beschikbare evidence is namelijk ontoereikend, er zijn veel inconsistenties en
contradicties in het onderzoeksmateriaal, en de gepubliceerde uitkomsten zijn vertekend door
publicatiebias.
– Er is weerstand tegen de opvatting dat gerandomiseerde klinische trials (RCT’s) de beste
onderbouwing zouden leveren voor een klinisch beleid. Inderdaad laten niet alle vragen zich
beantwoorden in een RCT. Er moet ruimte blijven voor inzichten uit andere typen van studies.
– Tenslotte is er onvoldoende evidence dat het proces van EBM effectief werkt en dat
daardoor de zorg voor patiënten verbetert. Wel is het zo dat patiënten die een therapie krijgen
waarvan de effectiviteit bewezen is, een betere zorguitkomst hebben dan andere patiënten.
Het opzetten van een definitief gerandomiseerd onderzoek om deze onderzoeksvraag te
beantwoorden is wellicht moeilijk, zo niet onmogelijk.
Laten we nu een en ander even samenvatten.
1. EBM heeft als fundament de RCT en de meta-analyse.
2. Het fundament rammelt:
a. De RCT meet wat onderzoekers willen meten en beantwoordt dus vaak alleen
wat zij vragen.
64
b. De meeste vragen van de patiënt en de behandelend arts worden niet
beantwoord.
c. Publicaties van RCT’s kunnen recht gestreken zijn en kloppen vaak niet met de
onderzoeksprotocollen.
d. De meeste meta-analyses gebruiken de Jadad scores. Die score is niet altijd
geschikt gebleken. Bovendien legt de score eenzijdig het accent op technische
aspecten van het onderzoek, met name de randomisatie procedure.
3. De Cochrane publiceert de meta-analyses op basis van de RCT’s en de Jadad meta-
analyses.
4. De Cochrane groep maakt de EBM.
5. De EBM leidt tot richtlijnen.
6. Grondleggers van de EBM, zoals de professoren Chalmers en Ioannides geven
momenteel de beperktheid ervan van de meta-analyses en RCT’s aan.
Toekomstige studies
Studies die het model van geneesmiddelenonderzoek
volgen zijn niet echt geschikt om in te zetten bij onderzoek naar de
effectiviteit van de acupunctuur.79 Toch is dit vaak gedaan. Bij acupunctuur is
het bijvoorbeeld onmogelijk, om zowel de arts als de patiënt onwetend te
houden over de ingreep, wat bij een geneesmiddelenonderzoek wel kan. De
patiënt voelt namelijk vaak goed aan of een naald in een acupunctuurpunt zit,
zodat net doen alsof er geprikt wordt (placebobehandeling) erg lastig is. En de
arts moet op geleide van de reacties van de patiënt zijn behandeling aanpassen.
Dubbelblind onderzoek is daarom problematisch om klakkeloos in te zetten bij
acupunctuuronderzoek. Er zijn wel goede alternatieven voor dit onderzoek,
maar door de traditie van het farmaceutische en academische onderzoek,
waarbij de onderzoekers bepalen wat de effecten moeten zijn die gemeten worden, zijn deze
alternatieven nog niet goed ontwikkeld. Heel belangrijk in dit kader is, dat bij onderzoek naar
acupunctuur de klachten van de patiënt centraal moeten staan, en niet de effecten die
onderzoekers menen te moeten meten. De patiënt komt tot zijn recht in het patiënten-
tevredenheidonderzoek en daaraan verwant het kosteneffectiviteitonderzoek.
Ondanks het feit dat veel onderzoek studieontwerpen volgt, die niet optimaal voor de
acupunctuur zijn, is het toch frappant dat er zo veel onderzoek is gedaan waaruit blijkt dat
Veel belangrijker is de tevredenheid van de patiënt en of kosten bespaard wordt met acupunctuur.
65
Het is toch allemaal placebo!
acupunctuur een waardevolle bijdrage kan leveren bij
uiteenlopende ziektebeelden. We springen even over op de veel
gehoorde tegenwerping dat alles toch maar alleen placebo is.
Placebo of context? Het is toch allemaal nonsens en het komt door het placebo-effect! Dit
effect is in de hele geneeskunde groter dan we denken. Op veel acupunctuuronderzoek wordt
als kritiek geuit dat de resultaten alleen op een versterkt placebo-effect berusten. Een vaak
gehoorde kreet, gebaseerd op emoties: “Acupunctuur is een placebo-effect, alleen op basis
van een oeroud ritueel uit China.”
Dat acupunctuur werkt wordt duidelijk uit onderzoek. Dat acupunctuur tevens een soort
ritueel aspect heeft dat zinvol kan zijn, wordt binnen de moderne geneeskunde door
sommigen erkend. 80,81 Op het China symposium in het AMC (2005) pleitte de directeur van
het Nederlands Herseninstituut, Professor Dick Swaab, voor meer onderzoek naar het
maximaliseren van het placebo-effect. Dit deed hij naar aanleiding van modern
neurobiologisch onderzoek met betrekking tot acupunctuur. Daaruit blijkt dat acupunctuur
enerzijds specifieke effecten heeft op bepaalde kernen - afhankelijk van de plaats waar geprikt
wordt - in de hersenen, en dat anderzijds het verwachtingspatroon van de patiënt ook bepaalde
delen van de hersenen activeert, waardoor meer pijnstillende stoffen aangemaakt zouden
worden. En je kunt de effecten van een placebo ook op de weegschaal meten! Alleen al het
horen dat het dagelijks werk doet afvallen, laat afvallen, vreemd maar waar.82
Het ritueel dat een verwachting wekt dat klachten verminderen, versterkt dus het specifieke
effect van het inbrengen van een acupunctuurnaald. Rituelen werken dus! Ze helpen de arts en
de patiënt doordat een speciale omgeving ontstaat, waarbij vertrouwen, hoop, respect en
andere waarden een plaats vinden. Die context is erg belangrijk.
Onze moderne geneeskunde is technisch indrukwekkend, maar er blijven zeer veel patiënten
zoeken naar iets anders. Waar zoeken zij naar? Steeds meer artsen vragen zich af waarom er
zo veel patiënten naar behandelaars trekken die complementaire therapieën inzetten. En
ministeriële werkgroepen proberen te achterhalen wat de reguliere geneeskunde kan leren van
de complementaire behandelaars. Algemeen wordt aangenomen dat die goed zijn in het
scheppen van een helende of genezende context. Ze zijn vaak goed in het versterken van het
contexteffect. De context is afhankelijk van de houding van de arts en de kwaliteit van de
communicatie tussen de arts en de patiënt. Deze context kan ook gezien worden als een
helingritueel, een interactie tussen arts en patiënt waarbij verwachting, compassie en intentie
66
Wel een heel interessante placebo, met zo veel verschillende biologische effecten….
een steunende rol spelen. Deze aspecten helpen om het zogenaamde placebo-effect te
maximaliseren.
De reguliere opvatting van ziekte hangt samen met de engelse term: dis-ease, not in ease, on-
gemak. Het woord nodigt uit om het tegengestelde te zoeken: ‘to be at ease’, je op je gemak
voelen. En dit is een van de cruciale elementen waarop complementaire behandelingen
gebaseerd zijn. Handvatten aangeven om een situatie te verbeteren, en vrede krijgen met de
mogelijk chronische ziekte, zijn daarvan kernelementen. Eenmaal
niet meer in stress, verminderen ook de klachten en voelen de
mensen zich beter. Wanneer patiënten tips krijgen om gezonder en
meer gebalanceerd te leven (onder andere door adviezen op het
gebied van voeding, gedrag en beweging), kunnen ze actief invloed uitoefenen op
hun eigen ziekteproces. Of dit werkelijk zo is, of dat het alleen gedacht wordt, is van
minder belang. Uit psychologisch onderzoek is gebleken dat als de patiënt het
gevoel heeft zelf iets aan zijn aandoening te kunnen doen, en dat ook doet, dat
de behandeling dan meer resultaat heeft. Alleen al het verwerven van
een positieve instelling om zo door eigen toedoen de
gezondheidstoestand te verbeteren en de klachten te
verminderen levert een duidelijke bijdrage aan het levensgeluk van de
zieke mens. Met alle gevolgen van dien: minder medisch shopgedrag,
minder of geen medicatie verbruik, en een betere kwaliteit van leven.
67
Deel 3. Acupunctuur en wetenschap Naast klinische acupunctuurstudies, is er ook onderzoek mogelijk op andere niveaus.
Acupunctuureffecten kunnen namelijk ook zichtbaar gemaakt en begrepen worden op basis
van biochemische, dierexperimentele of fysiologische studies. Dit soort studies noemen we
preklinische studies, omdat de acupunctuur dan niet in een klinische omgeving met mensen
gegeven wordt, maar in een laboratorium met proefdieren. Met deze studies kunnen we beter
inzicht krijgen in hoe acupunctuur werkt en wat acupunctuur doet.
Bij biochemisch onderzoek bekijkt men de effecten van acupunctuur op bijvoorbeeld de
activering (expressie) van genen, de vorming van bepaalde eiwitten, of de aanwezigheid van
bepaalde neurotransmitters in delen van de hersenen. Door dit onderzoek is veel inzicht
ontstaan in hoe acupunctuur als pijnstillende behandeling ingezet kan worden en via welke
pijnstillende mechanismen acupunctuur werkt.
De verklaring van de werking van acupunctuur hoeft in de 21ste eeuw niet meer gegeven te
worden met behulp van metaforen als Qi, Yin en Yang. Er zijn veel moderne gegevens uit
verschillende laboratoria beschikbaar gekomen, die alle ondersteunen dat acupunctuur
specifieke effecten heeft in het lichaam.
Bij het onderzoek naar deze effecten spelen diermodellen een rol. Deze zijn ontwikkeld voor
een groot aantal ziektebeelden, van verhoogde bloeddruk tot gewrichtsontsteking. Daarin is de
werking van acupunctuur onderzocht. Een voorbeeld is dat het prikken van een bekend
acupunctuurpunt, Maag 36, effect heeft op de suikerhuishouding in de hersenen. Na het
prikken van dit punt wordt duidelijk versterkte suikeromzetting gevonden in bepaalde
hersendelen.83, 84 Er is onderzoek gedaan met ratmodellen met de ziekte van Parkinson, met
verlammingen na een hersenbloeding en met chronische pijnen door suikerziekte of andere
lastig te behandelen pijnen.
Bij fysiologisch onderzoek met gezonde dieren of mensen wordt gekeken naar de effecten van
acupunctuur op de levensfuncties, bijvoorbeeld de afgifte van cortisol of noradrenaline, de
temperatuur, bloeddruk, hartfrequentie of de bloeddoorstroming. Daaruit blijkt bijvoorbeeld
dat acupunctuur de afgifte van stresshormonen, zoals cortisol en noradrenaline in het bloed
verlaagt en de afgifte van pijnstillende stoffen zoals de lichaamseigen opiumachtige stoffen
verhoogt. Soms brengt men het gezonde proefdier in een ziekmakende opstelling,
bijvoorbeeld een opstelling die stress veroorzaakt, om zo de effecten van acupunctuur op de
afgifte van stresshormonen te bestuderen.
68
Tenslotte kan men nog studies doen die tussen de RCT en dierfysiologisch onderzoek in
staan. Gezonde vrijwilligers doen daaraan mee, om de werking van bepaalde lichaamsfuncties
te onderzoeken. Bijvoorbeeld een studie naar het remmen van de braakreflex via het
acupunctuurpunt ‘Ren Mai 24’. Door het prikken van dit punt wordt de braakreflex
verminderd en dat gegeven wordt toegepast tijdens het maken van een inwendige echo van
het hart hetgeen via een sonde in de slokdarm geschiedt. Onprettig om een slang in te moeten
slikken en dan te moeten kokhalzen en braken. Gelukkig kan acupunctuur te hulp schieten.85
Terwijl velen dus zoeken naar bewijs van de werkzaamheid van acupunctuur via grote,
klinische studies, kan men via bovenstaande meer alledaagse behandelingen vaak beter en
dieper inzicht verkrijgen in de wijze waarop acupunctuur werkt.
Schilderij en verf
Hoe acupunctuur werkt, kan uitgelegd worden vanuit het westerse denken en geschilderd
worden op basis van de Chinese filosofie. De Chinezen konden duizenden jaren geleden het
lichaam alleen begrijpen met wat ze aan de buitenkant zagen en wat ze voelden na het
inbrengen van de naaldjes. Zo hebben zij een groot systeem ontwikkeld van punten en
meridianen en de Chinese verklaring is gebaseerd op beschrijvingen met beelden en
kwaliteiten, net alsof de mens een schilderij is. De westerse wijze van analyseren is te
begrijpen als een manier van kijken naar de bouwstenen waaruit het schilderij opgebouwd is:
hersenen, zenuwen, neurotransmitters. Het is alsof de Chinese wijze een kunstbeschouwing is
van bijvoorbeeld de Nachtwacht van Rembrandt, terwijl de westerse manier van kijken het
doek en de verfstoffen analyseert en de precieze chemische samenstelling daarvan in kaart
brengt.
Westers denken
De laatste jaren is duidelijk aangetoond dat de effecten van acupunctuur te vinden zijn op het
niveau van genen, cellen, moleculen en hormonen en op het niveau van neurotransmitters,
zenuwen en organen. Vanuit de westerse wetenschap kan de acupunctuur verklaard worden
met twee theorieën, namelijk vanuit de werking van hormonen en zenuwen en vanuit de
embryologie. De eerste benadering wordt de neurohumorale theorie genoemd, de tweede de
morfogenetische singulaire theorie. De eerste theorie is het meest onderbouwd de tweede
verklaart de werking van de acupunctuur vanuit het zogenaamde embryonale groeicontrole
systeem.
69
Neppen met acupunctuur?
Als je acupunctuur krijgt, wordt je genept, want die oosterse verklaring van de acupunctuur is
niet te begrijpen. Vaak wordt de werking van een niet-reguliere behandeling al snel een
placebo effect genoemd, alleen al omdat de benadering niet westers is. Wat een placebo
eigenlijk is of doet is nog steeds niet helemaal duidelijk, ondanks bergen van onderzoek. Of
medische behandelingen alleen via aandacht en verwachtingen van de patiënt werken (de
placebo werking), is een belangrijke vraag waar veel onderzoek naar is gedaan. In 1955
onderzocht Beecher voor het eerst het placebo-effect. Hij had pijnpatiënten morfine-injecties
gegeven, waarbij 70% van de patiënten verlichting van de pijn ervoer. Bij een andere groep
patiënten die placebo-injecties kregen, was de vermindering van pijn slechts 35%, waarbij
allen dachten dat morfine geïnjecteerd was.86
In een aantal studies bij mensen werd vervolgens het effect van acupunctuur onderzocht bij
acute pijn. Duidelijke pijnstilling werd bereikt door het prikken van echte acupunctuurpunten,
terwijl naalden in een onecht acupunctuurpunt (nepacupunctuur) een zwakker effect
bewerkstelligden.87 Ook onderzoeken bij muis88, kat,89 paard,90 rat91 en konijn92 toonden aan
dat het toedienen van naalden in ware acupunctuurpunten een groter effect had, dan in niet-
acupunctuurpunten. Wel moest dan voorkomen worden dat de punten te veel gestimuleerd
werden, omdat te veel stimulatie kon leiden tot extreme stressreacties bij de dieren, waardoor
het acupunctuureffect moeilijker of niet beoordeelbaar werd. In een onderzoek bij chronische
pijnpatiënten bleek een prik in een onecht acupunctuurpunt bij 33-50% van de patiënten
verlichting te brengen, terwijl het prikken van een echt acupunctuurpunt in 55-80% van de
gevallen effectief was.93 In een andere studie bleek dat de pijnvermindering geblokkeerd kon
worden door nalaxon, een opiaatantagonist, waaruit blijkt dat de werking van acupunctuur
gedeeltelijk berust op het stimuleren van lichaamseigen pijnstillende stoffen.94 Klinische
studies tonen ook aan dat acupunctuur een werking heeft die niet alleen vanuit het placebo-
effect te verklaren is.
Je wordt dus niet genept met acupunctuur, er gebeurt iets…Wat gebeurt er dan?
70
Wist je dat acupunctuur pijnstillende stoffen aanmaakt in de hersenen?
Endorfinehypothese
In de jaren 80 van de vorige eeuw werd de endorfinehypothese gelanceerd, na lang en
intensief zoeken. En inmiddels zijn er in de bekende databank
Pubmed meer dan 500 artikelen waarin acupunctuur en
endorfines of opioiden samen genoemd worden. Deze hypothese
verklaart de veelbesproken pijndemping door acupunctuur via
lichaamseigen, pijnstillende stoffen. Ons eigen lichaam is net
een farmaceutisch concern: wij produceren pijnstillende moleculen op uitnodiging
van de acupunctuurnaald.
Die stoffen
(neurotransmitters)
worden in
zenuwverbindingen
(synapsen) afgegeven. Die
verbindingen zijn te vinden in het
ruggenmerg (segmentaal), in de
middenhersenen en in
hersenkernen, zoals de thalamus
en de hypothalamus. De
neurotransmitters waarom het gaat
zijn endorfines, enkefalines en
dynorfines.95 Dat zijn onze eigen
gemaakte opiumachtige stoffen.
Deze stoffen maken we ook aan
na een half uur intensief sporten.
Dan worden we wat licht in ons
hoofd, (sporters high). Naast die
opium-achtige stoffen worden ook
serotonine en noradrenaline
71
vrijgegeven, stoffen die bovendien onze gemoedstoestand beïnvloeden.
De pijnsnelweg
Pijn heeft een speciale weg af te leggen binnen ons lichaam, een soort snelweg naar de
hersenen. De pijnsignalen gaan via de huid en de spieren naar het ruggenmerg, en vanuit het
ruggenmerg bereiken de zenuwen via een baan (tractus spinothalamicus, TST) de grote
hersenen waar de pijn waargenomen wordt, dat gebeurt in de zogenaamde sensorische schors.
De pijnimpulsen worden van de huid naar het ruggenmerg vervoerd via de zogenaamde dunne
zenuwvezels (C-vezels)
De acupunctuurprikkel heeft in de geleiding naar de hersenen een andere weg gekozen dan de
pijnprikkel. De acupunctuurprikkel wordt in de huid en de spieren omgezet tot een impuls, die
wordt vervoerd via dikkere zenuwen, die men de gemyeliniseerde Aδ vezels noemt. Daarom
geeft het prikken met een acupunctuurnaald een andere sensatie dan een pijnsignaal alleen.
Het leidt tot een totaal ander gevoelssensatie, zwaar, warm en tintelend, en dat gaat vaak
gepaard met een snelle lichamelijke ontspanning.
Pijndemping in het ruggenmerg
Via zenuwen komen de acupunctuur- en de pijnprikkels binnen in ruggenmerg en hersenen.
De zenuwen die binnenkomen staan in verbinding met de zogenaamde schakelzenuwen. Die
schakelen de impuls dan weer over op andere zenuwen, die voor verdere overdracht zorgen.
De overdracht gebeurt via de synapsen, de ruimten tussen twee zenuwen, door middel van
neurotransmitters die het signaal doorgeven of juist dempen.
De impuls die ontstaat volgend op de acupunctuurprikkel wordt dus via de Aδ-zenuwvezels
vervoerd en dan worden in de synapsen binnen het centrale zenuwstelsel de enkefalines en
dynorfines vrijgemaakt: onze eigen natuurlijke pijnstillers.
Op dit mechanisme is ‘Gate control theory’ van Melzack en Wall (1965) gebaseerd. ‘Gate-
control’ staat voor de Controle van de Poort. Die controle wordt uitgevoerd door de
poortwachter voor de deur van het ruggenmerg. Die laat de pijnimpuls door als waarschuwing
dat er wat aan de hand is. Maar wanneer de pijnimpuls doorlopend doorgelaten wordt dan is
dat hinderlijk en zinloos. De poortwachter kan gewaarschuwd worden door de
acupunctuurnaald, en zal de pijnprikkel stoppen, door enkefalines en dynorfines rond te
strooien in het ruggenmerg. Door de extra naaldprikkel wordt de poortwachter dus
72
geactiveerd, alert en laat de pijnimpuls niet meer door. Ook het op de huid smeren van
pepercrème kan de poortwachter alert maken. Hierop berust die pijnstillende werking.
Nu zijn er soms mensen die erg moeilijk te behandelen zijn, als ze chronische pijn hebben.
Wat je ook probeert, niets helpt echt, ook het opentrekken van alle trukendozen van de
acupuncturist helpt niet. Hoe kan dat nu? Dat hangt vermoedelijk samen met een stof met een
moeilijke naam, het cholecystokinine. Cholecystokinine is een soort hormoon en werd in
1941 door twee Amerikanen ontdekt nadat ze onderzoek deden naar de werking van de
alvleesklier. Ze vonden een klein eiwit, opgebouwd uit slechts 33 aminozuren. Dat eiwit bleek
een duidelijke werking te hebben op de alvleesklier en op de afscheiding van gal door
samentrekking van de galblaas. Het blijkt tevens een neurotransmitter te zijn, want het wordt
gemaakt door ruggenmergvezels die pijnsignalen vervoeren. Helaas werkt cholecystokinine
het acupunctuureffect tegen (net als nalaxon, een opiaatantagonist). Hebben sommige mensen een hoge concentratie van cholecystokinine in hun neuronale
synapsen, dan is acupunctuurpijnstilling minder effectief.
Dat is niet alleen theorie. Het kon bewezen worden in
dieren, in de Otsuka Long-Evans Tokushima Fatty
(OLETF) ratten, die geen receptoren hebben voor
cholecystokinine. De pijnstillende werking van
acupunctuur is in die dieren veel hoger dan in ratten die
wel de receptor hebben.96 Ook als er bij gewone ratten
een stof gegeven wordt die cholecystokinine tegenwerkt,
dan neemt het pijnstillende effect van electroacupunctuur
in dieren weer toe! 97 Figuur: Met electroacupunctuur neemt de pijn duidelijk af. Bij het toedienen van oplopende concentraties van een tegenwerkende stof van het neurotransmitter cholescystokinine werkt EA minder en neemt de pijn toe. 98 Patiënten die slecht op pijnstilling met acupunctuur reageren, vormen dus zelf tegenstoffen
tegen de pijnstillende werking van hun eigen opiaten.
Pijndemping in de hersenen
Hoe loopt de acupunctuurprikkel verder naar en in de hersenen? De impuls verloopt door het
ruggenmerg, via een zenuwbaan, de tractus anterolateralis. Die impuls gaat naar de
73
middenhersenen (mesencefalon). Via een speciaal gebied daar, het periaquaductaal grijs, dat
een rol speelt bij de pijndemping, wordt de acupunctuurimpuls verder geleid naar de
rafekernen. Deze kernen in de hersenen maken o.a. de bekende neurotransmitter serotonine.
Met behulp van enkefaline worden de rafekernen ontremd. Nu even opletten, het wordt nog
wat ingewikkelder. Door die ontremming ontstaan afdalende impulsen, terug naar het niveau
van het ruggenmerg. Dat gaat via een baan die de tractus dorsolateralis heet. De Nederlandse
vertaling: de aan de achterzijkant liggende zenuwbaan. Deze ruggenmergbaan maakt contact
met precies die plaats waar de pijnimpulsen het ruggenmerg binnenkomen. Dan wordt in het
ruggenmerg serotonine en noradrenaline vrijgemaakt en zo wordt de pijnimpuls nog eens
extra gedempt. Dit wordt postsynaptische remming genoemd. Dus via een grote boog komt de
impuls die ontstond na de acupunctuurprikkel weer in hetzelfde ruggenmergsegment terecht
om de pijn te verminderen. Dit volgt dus het principe van negatieve feedback. Een impuls
remt uiteindelijk zelf de eigen bron waaruit de impuls ontstaat.99
Zelfremming
Deze vorm van pijnstilling via de tractus dorsolateralis vindt overigens zonder acupunctuur
ook plaats in geval van zeer hevige pijn. De pijnimpuls stimuleert dan zelf deze baan en
blokkeert zo de pijnsensatie. Als voorbeeld: de soldaat, bij wie in een oorlogssituatie een arm
wordt afgeschoten. Hij bemerkt de pijn helemaal niet, tot het moment waarop hij in meer
veilige omgeving komt en wanneer de intensiviteit van de pijnprikkel gedaald is: dan begint
de pijn op te komen. Het lichaam is wijs, wijsheid opgebouwd in miljoenen jaren om in
situaties van extreme stress en pijn toch dat te doen wat de grootste overlevingswaarde heeft,
in plaats van in elkaar schrompelen door de pijn.
Pijndemping in het hele lichaam
De impuls na de acupunctuurprikkel blijft natuurlijk doorwerken, want de naald staat nog in
het acupunctuurpunt. Er blijft een impulstrein, zo wordt dat genoemd, lopen via die Aδ-vezels
naar de hypothalamus. Daar wordt voor de tweede keer de tractus dorsolateralis ontremd.
Deze ontremming ontstaat door het β-endorfine, en dat geeft op segmentaal niveau extra
pijndemping. Tevens loopt er een zenuwbaan naar de hypofyse waar, onder invloed van de
acupunctuurimpuls, ook b-endorfine wordt vrijgemaakt. Dat wordt dan door het hele lichaam
verspreid via het bloed. Zo ontstaat er een algemeen welbehagen en vermindert de
pijnsensatie. Het frappante is dat b-endorfine uit hetzelfde voormolecuul gemaakt wordt als
74
een belangrijk hormoon, het adrenocorticotroop hormoon (ACTH). Dat hormoon speelt een
belangrijke rol bij stress en afweer. Het ACTH wordt in gelijke hoeveelheden aan de
bloedbaan afgegeven als b-endorfine, omdat de bron waaruit ze ontstaan dezelfde is! En
ACTH als meesterhormoon stimuleert de bijnieren om eigen corticosteroïden aan te maken.100
Corticosteroïden remmen ontstekingen. Acupunctuur is dus niet alleen een goede remedie
tegen pijn, maar werkt ook ontstekingsremmend. Dat is ook in allerlei dierproeven
aangetoond.
Figuur: Vermogen om pijn te dragen neemt sterk toe na acupunctuur, terwijl het geheel niet toeneemt volgend op een injectie met een verdovende stof in dat acupunctuurpunt, voordat de acupunctuur gegeven wordt. Procaine zorgt ervoor dat de zenuwprikkels zich niet meer verplaatsen. Dus acupunctuur heeft een intact zenuwstelsel nodig. 101
Op basis van deze zogenaamde neurohumorale mechanismen kan ook de werking verklaard
worden van het prikken in lokale drukpijnlijke punten. Die punten heten in de acupunctuur
‘Ah-shi’ punten en hebben positieve effecten op segmentaal, mesencefaal en
hypothalaam/hypofysair niveau. Meer algemene acupunctuurpunten liggen verder weg van
waar de pijn gevoeld wordt. Bij het stimuleren van die zogenaamde distantpunten vinden
effecten plaats op mesencefaal en hypothalaam/hypofysair niveau. Daardoor hebben die
punten een meer algemene pijndempende werking. Samen geprikt geven deze verschillende
punten een duidelijk pijnstillend
effect.
Acupunctuur overdraagbaar door vocht Wat is dat nu weer voor bizars?
Ja, je kunt de effecten van
75
acupunctuur overdragen via vocht. Hoe gaat dat? Om een indruk te geven hoe gedetailleerd er
onderzoek is gedaan om de endorfinehypothese te toetsen, zullen we een paar
onderzoekresultaten beschrijven. Naloxon is een zogenaamd anti-opiaat, een stof die opiaten
en endorfines tegenwerkt Die stof kan je mooi inzetten om te zien hoe het pijnstillende effect
van acupunctuur tot stand komt. Hoe? Injecties met kleine hoeveelheden Naloxon blokkeren
namelijk meteen de pijnstillende werking van acupunctuur. Ook met antilichamen tegen de
eigen endorfines kan je de pijnstilling blokkeren. Maar alleen als je de antilichamen op die
plaatsen van hersenen spuit, die een pijndempende taak hebben.102, 103 Figuur: Pijnstillende effect van acupunctuur in konijn I wordt overgedragen naar konijn II via het hersenvocht. Hoe hoger de lijn, hoe groter het pijnstillend effect. Dit grensverleggend onderzoek werd in 1974 uitgevoerd in Peking.
Je kunt speciale muizen kweken met minder endorfinereceptoren. En ja, deze muizen zijn ook
veel minder gevoelig voor de pijnstillende werking van acupunctuur.104 Endorfineconcentratie
in het bloed en in het hersenvocht stijgt tijdens en na acupunctuur.
De pijnstillende werking van acupunctuur kan via bloed of hersenvocht op een ander dier
overgedragen worden. Je kunt de bloedvaten van twee proefdieren met elkaar verbinden. Dan
circuleert het bloed van het ene dier in de bloedbaan van het andere en het ontvangende dier
heeft dan een verminderde pijnreactie na acupunctuur op het ene dier. Naloxon kan dat dan
weer blokkeren.
Hersenen en genen Ook kan je experimentele verwondingen aanbrengen in delen van hersenen van proefdieren.
Het periaquaductale grijs is een pijndempend gebied. Dat kan je uitschakelen door een
operatie. De dieren hebben daarna geen profijt meer van de pijnstilling door acupunctuur. Zo
al snijdend in de hersenen krijgt de onderzoeker een beeld van welke hersendelen van belang
zijn bij de pijnstilling en welke delen door acupunctuur beïnvloed worden.
Ook op het niveau van het DNA en het mRNA gebeurt er iets. Deze moleculen zijn de basis
van ons erfelijk materiaal en maken de productie van eiwitten en neurotransmitters mogelijk.
Acupunctuur verhoogt de concentratie van het mRNA dat de basis vormt voor drie
verschillende moleculen, waaruit uiteindelijk endorfines ontstaan.105
Pijnstilling door acupunctuur lijkt dus goed te verklaren vanuit endorfines en hersenkernen.
Deze verklaring sluit ook aan bij de pogingen die vanuit de medische acupunctuur gedaan
worden om de pijnbestrijding met acupunctuur te optimaliseren. Er wordt namelijk binnen de
76
medische acupunctuur zo geprikt dat het centrale zenuwstelsel een optimale kans krijgt om al
deze eigen pijnstillende stoffen te vormen.
Of werkt het anders? Acupunctuur wordt echter voor veel meer gebruikt dan alleen voor pijnbestrijding.
Acupunctuur heeft misschien een complexere werking dan alleen via endorfines en het
zenuwstelsel. Het effect van acupunctuur kan bereikt worden met het steken van een naald,
maar ook met vingerdruk (acupressuur), laser (laser acupunctuur), ultrageluid en warmte
(moxa).
Zintuigen reageren op één specifieke prikkel. Ook “vervoeren” zenuwen maar één effect,
bijvoorbeeld pijn, smaak, warmte of de impulsen die nodig zijn bij het aansturen van spieren.
Ook blijkt acupunctuur een regulerend effect te hebben: het prikken van een acupunctuurpunt
kan de hartslag vertragen wanneer het te hoog is en versnellen wanneer het hart te langzaam
klopt. Dat alles is wat lastig te verklaren vanuit alleen endorfines en dynorfines en de andere
neurotransmitters.
Een andere hypothese om acupunctuureffecten te beschrijven is een theorie die bekend staat
als de ‘morfogenetische singulaire theorie’.106,107 Dat is een hele mondvol. Deze theorie met
die moeilijke naam gaat er van uit dat acupunctuurpunten en meridianen overblijfselen zijn
van het groeicontrolesysteem, het eerste fysieke communicatiesysteem binnen het embryo.
Het groeicontrole systeem is een soort sturingsysteem in de ontwikkeling van het embryo en
vult de werking van de genen aan. Omdat elke cel zijn eigen plaats en functie heeft in de
groeiende foetus is dus communicatie tussen de cellen van essentieel belang. Het geheim van
de ontwikkeling van de foetus binnen de baarmoeder is bij lange na nog niet ontrafeld. Wel
heeft basaal onderzoek een tip van die sluier opgelicht. Daar rust de morfogenetische
singulaire theorie op.
Morfogenetisch singulaire theorie
Even dus tijd voor twee dure woorden. Wat houdt dit
nu in en wat heeft het te maken met acupunctuur?
Daarvoor eerst een uitstapje naar de embryologie. In de
ontwikkeling van de foetus spelen het DNA én kleine
electrische stroompjes een rol bij het proces van groei en
differentiatie. Uit experimenten met celgroei tussen een
Ook via de embryologie is zijn de acupunctuureffecten te begrijpen.
77
positieve en een negatieve elektrode bleek dat cellen zich vermeerderen in de richting van de
negatieve electrode, terwijl bij de positieve electrode minder celgroei plaatsvindt.108 Het
embryologische vormproces wordt ook wel morfogenese genoemd, en het leidt tot het
ontstaan van de verschillende onderdelen van het lichaam.
Al tijdens de bevruchting, ontstaan er electrische stroompjes die vermoedelijk de plaats
bepalen waar de eerste cel zich splitst in twee cellen. In het begin van de ontwikkeling zijn er
nog maar weinig cellen. Die cellen kunnen met elkaar communiceren via kleine buisjes tussen
die cellen, de gap-junctions.109 Tijdens de groei van het embryo wordt de communicatie
tussen de cellen moeilijker, door de toegenomen afstand tussen de cellen. Bij een bepaalde
kritieke grens ontstaan twee groepen van cellen, die de groei van de cellen er omheen gaan
controleren. Deze celgroepen worden ‘organising centres’ genoemd, die de differentiatie van
andere cellen sturen. Die organising centres hebben veel gap-junctions en als celgroep zijn ze
gekenmerkt door een lage weerstand. Die centra zijn te vinden op het oppervlak van het zich
ontwikkelende embryo en hebben een meer negatieve lading ten opzichte van de rest van de
cellen.
Nu het tweede woord in de theorie: ‘singulair’. De term singulair geeft aan dat er een abrupte
verandering van de electrische lading op een plaats in het embryo ontstaat. Die electrische
lading speelt samen met bepaalde receptoren en groeifactoren een rol in het differentiatie- en
groeiproces. Calcium en groeifactoren zijn nodig om het elektrisch veld op te wekken, en zo
wordt richting gegeven aan de celgroei. Het elektrisch veld op zijn beurt stimuleert de
aanmaak van groeifactoren en groeireceptoren. Er is een stofje dat de instroom van calcium in
de cellen vermindert (een zogenaamde calciumblokker). Deze stof blijkt in een embryo direct
de groei te blokkeren.
Bij de ontwikkeling van een muizenpoot is te zien hoe op de plaatsen van de toekomstige
tenen uitstulpingen ontstaan Hier zijn grote concentraties van gap-junctions en er zijn veel
ionenstromen waarneembaar.
Die versterkte ionenstromen zijn al een aantal dagen meetbaar op de plaats van de
toekomstige poot, voordat de verandering plaatsvindt. Door de electrische stromen op de
plaats van de toekomstige poot te beïnvloeden, ontstaan er misvormingen van de muizenpoot.
De organising centres communiceren ook onderling met elkaar via lange eiwitmoleculen.
Tijdens de groei splitsen de organising centres zich verder en zo ontstaat er een netwerk van
verschillende organsing centres. De lange eiwitten tussen de centra heten proteoglycanen en
lijken een beetje op een duizendpoot. Deze proteoglycanen hebben op zich ook electrische
78
eigenschappen. De eiwitten kunnen opgevat worden als halfgeleiding en dragers van de
zogenaamde piëzoelectriciteit en ze worden later in de ontwikkeling vervangen door het
zogenaamde collageen. Dat collageen heeft vergelijkbare eigenschappen en speelt een
centrale rol binnen deze hypothese over hoe acupunctuur werkt.
Horloges en Halfgeleiding
Een wat vreemde uitstap naar 1880. Toen ontdekte het Franse echtpaar Pierre en Eva Curie
het piëzoelektrische effect. Bepaalde kristallen, zoals het kwarts kristal, produceren
elektrische potentialen wanneer ze onder bepaalde druk komen te staan, en ze veranderen een
beetje van vorm. Omgekeerd wordt het kristal vervormd als een elektrisch veld is aangelegd.
Dit fenomeen wordt gebruikt in kwartshorloges en speelt ook een rol in de biologie.
De communicatie tussen de organising centres vindt namelijk plaats via biologische
halfgeleiders. Er zijn drie soorten van stroomgeleiding: metaal, ion- en halfgeleiding.
Metaalgeleiding is te vinden in metalen draden, zoals onze elektriciteitsdraden in de grote
masten. Iongeleiding is de basis van bijvoorbeeld spiersamentrekking. Het gaat dan om
geleiding over relatief korte afstanden. Bij halfgeleiding worden kleine elektrische ladingen
over grotere afstanden getransporteerd. Voor de eigenschap van halfgeleiding moeten stoffen
een geordende moleculaire structuur hebben. De Nobelprijswinnaar Szent-Gyorgyi liet als
eerste zien dat een aantal eiwitachtige moleculen de eigenschap van halfgeleiding bezitten.
Langs ketens van moleculen is zo een stroom mogelijk via het halfgeleidingsprincipe.
Lange eiwitten zoals collageen blijken piëzoelektrische eigenschappen te bezitten. Aangezien
het lichaam onderhevig is aan krachten zoals zwaartekracht en beweging, worden in collageen
piëzoelektrische effecten veroorzaakt. Bindweefsel dat bestaat uit collageen vormt een
netwerk in het lichaam, en dit kan impulsen vervoeren via het piëzoelektrische effect. Het
aandeel van collageen in bindweefsel en andere lichaamseiwitten ligt tussen de 30% en 40%.
Dus het piëzoelektrische effect is alom aanwezig!
Acupunctuurpunten
Wat is nu de overeenkomst tussen het embryonale groeicontrolesysteem en
acupunctuurpunten en meridianen? Het blijkt dat beide systemen vergelijkbaar zijn.
Organising centres en acupunctuurpunten hebben enkele overeenkomsten, zoals de
aanwezigheid van veel gap-junctions. Beide systemen hebben een lage weerstand en geleiden
dus electrische stroom eenvoudig. Acupunctuurpunten zouden dan ook afstammen van
organising centres en zijn te vinden op anatomisch vergelijkbare plaatsen.
79
Het regulerend en controlerend effect van de organzing centres met hun onderlinge netwerk in
het groei controlesysteem spiegelt zich af in de effecten van acupunctuur. Doordat het
groeicontrole systeem aan de basis staat van groei en leven heeft het effect op alle
fysiologische verschijnselen. Dit kan het brede scala van acupunctuureffecten verklaren. De
effecten variëren namelijk van versnelde wondgenezing tot analgesie.
De neurohumorale theorie verklaart deze effecten via verhoogde afgifte van endorfinen,
serotonine, groeihormoon en ACTH, maar gaat voorbij aan het regulerend vermogen van
acupunctuur. Sommige effecten zijn moeilijker te verklaren vanuit de humorale theorie.
Stimulatie via bepaalde acupunctuurpunten heeft een regulerend effect op de bloeddruk. Hoge
bloeddruk wordt lager, en te lage bloeddruk hoger. Typisch een regulatie aspect.
De meridianen zijn banen die de acupunctuurpunten met elkaar verbinden. Velen denken dat
dit denkbeeldige banen zijn. Misschien is dat helemaal niet zo!110 Meridianen kunnen
zichtbaar worden door het inspuiten ervan met radioactieve moleculen. De organising centres
zijn met elkaar verbonden via lange eiwitten. Deze eiwitten hebben halfgeleider- en
piezoelectrische eigenschappen.
De morfogenetische singulaire theorie gaat er vanuit dat de meridianen via lange eiwitten
verbonden zijn, zoals vroeger in de ontwikkeling de organising centres met elkaar verbonden
waren. Meridianen en acupunctuurpunten zijn overblijfselen van dat embryonale
groeicontrole systeem. Zo hangen de kernelementen van de Chinese filosofie daadwerkelijk
stoffelijk samen met het embryonale groeisysteem.
De specifieke werking van acupunctuurpunten De kop in de Volkskrant op zaterdag 20 augustus 2005 luidde:
“Zo'n naald doet altijd wel iets.” En “Acupunctuur lijkt te helpen tegen pijn. Zelfs als de
naald verkeerd wordt geplaatst. De 'drukpuntentheorie' lijkt achterhaald.”
Is het inderdaad waar dat het niet uitmaakt waar de naald gezet wordt? Sceptici gebruiken
vaak het argument dat de naaldprik wel wat doet, maar dat in een aantal studies geen
significant verschil is tussen echte acupunctuur en nepacupunctuur. Laten we daar nog eens
wat verder naar kijken.
Echte acupunctuur is het prikken van de specifieke Chinese acupunctuurpunten en
nepacupunctuur bestaat uit het prikken op plaatsen van de huid waar geen acupunctuurpunten
zijn. Dat is niet eens zo eenvoudig, want er zijn vele honderden acupunctuurpunten in ons
lichaam. Je moet dus wel precies weten waar al die punten liggen, en uit ervaring kunnen we
zeggen dat je dat niet in een week leert. Tegenstanders van de acupunctuur willen die
80
specifieke activiteit van acupunctuurpunten altijd aangetoond krijgen via dat complexe
patiëntgebonden onderzoek. Je moet wel bewijzen dat het iets doet, in net onderzoek, roepen
ze dan. Net onderzoek, mooi dubbelblind onderzoek dus. Gelukkig bestaan er veel
eenvoudigere manieren om de specifieke eigenschappen van acupunctuurpunten aan te tonen.
De RCT is namelijk zeer ingewikkeld, dat zagen we al. Niet in de laatste plaats door alle
administratie en trainingen die je moet ondergaan voordat je dat onderzoek kan opzetten en
uitvoeren. Dat soort onderzoek is niet de beste methode om de specificiteit van
acupunctuurpunten aan te tonen. Klein maar fijn studies zijn daar veel geschikter voor. Dat
zijn fysiologische studies. Maar om die goed te begrijpen moet je wel een biologische
scholing hebben, of tenminste veel affiniteit met experimenteel onderzoek. En dat hebben de
meeste artsen niet, die zijn meer klinisch gericht. Dus dat soort fysiologisch onderzoek dat
zich kenmerkt door de keuze van welomschreven biologische eindpunten, eindpunten die
ondubbelzinnig gemeten kunnen worden wordt meestal veronachtzaamd. Dat zijn
bijvoorbeeld bloeddruk of de concentratie van neurotransmitters na een bepaalde ingreep.
Deze onderzoeken kunnen ingedeeld worden in verschillende categorieën, van biochemisch
onderzoek tot en met beeldvormend onderzoek. Laten we eens kijken
wat dat allemaal oplevert.
Meridianen bestaan! De term meridiaan werd in de westerse wereld door Soulié de Morant
geïntroduceerd. Hij vertaalde daarmee het Chinese begrip King.
Meridianen zijn duizenden jaren geleden
beschreven door de Chinese filosofen en
artsen. Het zijn symmetrisch aangelegde
energetische banen die de acupunctuurpunten met
daarbijbehorende organen verbinden. Door die
meridianen stroomt de Qi. Via de meridianen en
acupunctuurpunten wordt er gecommuniceerd tussen
verschillende delen van het lichaam. Er worden twaalf meridianen
onderscheiden, die gekoppeld zijn aan de organen. Deze meridianen stammen af
van de oudere Indiase energiekanalen of Nadi’s. In de oude Indiase en Yoga
teksten wordt gesproken over 72.000 grotere en kleinere energiekanalen binnen
ons lichaam. Door die Nadi’s of fijne stoffelijke kanalen stroomt de levenskracht,
Meridianen zijn toch alleen maar denkbeeldige lijnen?
Meridianen kan je zichtbaar maken met radioactiviteit, met infrarood, sommigen kunnen ze voelen, en huidartsen zien ze soms als rode strepen.
81
de prana, of ademenergie. Vele duizenden kanalen zijn wat onoverzichtelijk. Het Chinese
systeem vereenvoudigde dat tot twaalf hoofdkanalen. Gelukkig maar, dat is in ieder geval
overzichtelijker.
Zijn er nu ook harde aanwijzingen dat die mystieke kanalen bestaan, bewijzen in de stoffelijke
wereld? Ja, die lijken er te zijn.
Radioactieve meridianen
Mao regeerde. En de grote roerganger had een belangrijke impuls gegeven. Traditionele
geneeskunde weer op de landkaart. En we kunnen meer dan die imperialisten! Nu de
wetenschappers dus aan de slag. Eigen kerncentrales, dus eigen radioactief materiaal! Midden
in de koude oorlog begonnen ze radioactief materiaal in te spuiten de meridianen zichtbaar te
maken. 111 Dit werk bleef uiteraard lang een Chinese aangelegenheid. 112 Maar sinds 1978
waren ze niet meer alleen. In het westen burgerde de zogenaamde radioactieve tracing
methode ook in.113 Na het inspuiten van een radioactieve stof zag je een duidelijke
radioactieve lijn op het scherm. Die lijn leek wel heel veel op één van de meridianen!114 Nee,
zeiden de tegenstanders van de Rode Geneeskunde, dat kunnen geen meridianen zijn, die
bestaan immers niet. Dat moeten bloedvaten zijn. Het bleef echter niet bij een
onderzoeksgroep. Onafhankelijk van elkaar vonden Fransen,115 Roemenen en Spanjaarden116
vergelijkbare resultaten. En wat zo mooi was, men ging nu ook controleren of het geen toeval
was. Er werden controle-injecties gegeven. In niet-acupunctuurpunten. Dan gebeurde er
vrijwel niets, een beetje vaagheid om het punt heen, de zogenaamde niet specifieke,
centrifugale en diffuse verspreiding.
Nou hartelijk dank, zeiden de tegenstanders, dat blijft natuurlijk lariekoek. Meridianen
bestaan immers niet. Die verspreiding gaat gewoon via de bloedvaten. Nee dus, ook dat werd
weerlegd door een aantal experimentele studies.117 De verspreiding van de radioactieve stof
vanuit een acupunctuurpunt is langzaam (ongeveer 3 tot 5 cm per minuut), in tegenstelling tot
het transport via bloedvaten. Als de tracer in een ader wordt gespoten, volgt die stof direct de
aderroute. De radioactieve stof is dan verdwenen in minder dan een minuut. Ook is radioactief
Technetium ingespoten in een acupunctuurpunt en als controle in een ernaast liggende ader.
Dat leverde twee totaal verschillende beelden op. De routes en de snelheid van de tracers
verschilden. Inspuiten van een radioactieve tracer in een dikke darm punt liet overtuigend een
verspreiding naar de bovenlip zien. Dat is het eindpunt van de meridiaan.
82
Dan geen aders, riepen de tegenstanders. Die radioactiviteit verspreidt zich gewoon via de
lymfe. Dat was een goede! Maar ook daar kwam een antwoord op. Om lymfevaten en
lymfeklieren aan te tonen, wordt de zogenaamde lymfografie gebruikt: een radioactieve tracer
werd dan bijvoorbeeld tussen de grote en de tweede teen ingespoten. In dit gebied ligt ook het
acupunctuurpunt “Lever 2”. De levermeridiaan loopt aan de binnenkant van het been. Het
tracerverloop was duidelijk. Een groot verschil na de injectie in het Lever 2 punt en de
algemene lymfografie.
De Chinezen moesten ook wat! Ze gingen gebruik maken van infrarood metingen. Zo
brachten zij meridianen in kaart.118 Als je met verschillende technieken meridianen zichtbaar
kan maken, dan zijn die meridianen misschien toch meer dan een hypothese. Ze lijken ook te
bestaan in de wereld van de materie.
Rood en Vreemd
Dan de zogenaamde lineaire rashes. Dit zijn rechtlijnige en rode huidverkleuringen, volgens
dermatologen onverklaarbaar, maar het meridiaanverloop wordt gevolgd. Meridianen worden
dus soms rood. Er zijn indrukwekkende voorbeelden van die aandoening. Een patiënt
vervoegde zich bij een Engelse dermatoloog en die maakte er een mooie tekening van.119 Het
zal de acupuncturist die de tekening bekijkt meteen duidelijk zijn dat het gaat om de
Pericardmeridiaan en de Niermeridiaan. Toevallig zijn net deze beide via de meridiaanklok
met elkaar verbonden. De meridiaanklok geeft aan dat de energie door de meridianen vloeit
via de romp de arm of het been. Later meer daarover.
Er zijn in de literatuur meer beschrijvingen van deze ‘rashes’ te vinden. Als iets wat niet
bestaat rood wordt, bestaat het dan misschien toch?
Moleculen doen het Het prikken van acupunctuurpunten werkt op moleculair niveau. Het zorgt ervoor dat stoffen,
zoals neurotransmitters in het zenuwstelsel vrijkomen. We zagen al dat volgend op
acupunctuur in de hersenen en het ruggenmerg endorfines, serotonine, en noradrenaline
vrijgemaakt worden, met onder andere als resultaat verminderde pijngewaarwording. Maar
ook andere belangrijke biologische effecten treden op.
Acupunctuur heeft effect op de hersenkernen die de werking van het hart en de bloedvaten
regelen. Het geval van NO. NO is het kleinste neurotransmitter molecuul dat we hebben. In de
83
jaren tachtig werd het ontdekt als een product van een bepaalde enzymatische synthese. NO
wordt namelijk geproduceerd door een groep enzymen die stikstofmonoxide synthetases
genoemd worden (NOS). Dat NOS kan met de naald opgekieteld worden. Prik daartoe een
naald in punt Maag 36 op de achterpoot van een rat. Dan komt NOS vrij in de hersenen na het
stimuleren met 3 Hz.120. En ja, vergelijking met een gestimuleerd controlepunt laat zien dat de
concentratie van het enzym NOS werd verhoogd in de hersenstamgebieden bij de stimulatie
van het echte punt.
Er liggen in de hersenstam wat kernen met vreemde namen zoals de elegante hersenkern
(nucleus gracilis) en de alleen-liggende hersenkern (tractus solitarius). Die hebben effect op
de regeling van de werking van het hart en de bloedvaten. NO in de tractus solitarius zorgt er
namelijk voor dat sympathische activiteit in het lichaam verminderd wordt. Door die
vermindering wordt de bloeddruk lager. En in de genoemde kernen van de hersenstam werd
verhoging van NOS gezien na stimulering van Maag 36! Via de het acupunctuurpunt maag 36
op de poot is dus de bloeddruk te regelen en dat effect komt tot stand via NOS.
Dat soort studies zijn voor wetenschappers opwindend en ook voor belangrijke
wetenschapsbladen. Life Science, de wetenschap van het leven is zo’n blad In 2006 sloeg het
acupunctuurpunt en NO ook daar toe121 Een topkliniek in Amerika deed mee. Onderzoekers
van de universiteit van California vonden dat NO en acupunctuur razend interessant. Ze
dachten lang na en ontwikkelden een experimenteel model bij ratten, om de fysiologie van
acupunctuurpunten te vergelijken met controle punten. Ze vonden iets zeer opzienbarends.
Acupunctuurpunten in de huid hadden een duidelijk hogere concentratie van het
neurotransmitter noradrenaline dan de gewone huid. NO speelde daar een rol in door de
bevordering van de afgifte van noradrenaline in die acupunctuurpunten. Als NO zo bijzonder
is, wat gebeurt er dan als je het weghaalt? Dat kan met een remmer van het enzym NOS. En
wat bleek? Het gehalte aan noradrenaline werd verlaagd door zo’n remmer. Opwinding alom,
want duidelijker kon het niet. Eindelijk, biochemische effecten in acupunctuurpunten. Dit
soort studies zie je nu meer. Daardoor leren we meer van wat er gebeurt bij het prikken van
naalden in de juiste punten. En wie weet, misschien dat ooit sceptici gaan begrijpen dat
acupunctuur meetbare biologische effecten heeft.
Genen aan en uitzetten
Duidelijk biochemische verschillen dus tussen acupunctuurpunten en de normale huid. Gaan
we een etage dieper, en kijken we eens op gen niveau. De genen kan je aan- en uitzetten! Aan
en uitschakelen zeggen de genetici, net alsof het lichtschakelaars zijn. En die schakelaar is
84
ook te bedienen met electroacupunctuur. We halen de rat weer van stal. Er is een slim
ontwikkeld pijnmodel bij de rat, een model voor ernstige pijnen na beschadigingen van het
zenuwweefsel (neuropathische pijnen). In dat model ontbreekt expressie van een aantal genen
voor de pijndempende werking vanuit het centrale zenuwstelsel. Electroacupunctuur reguleert
want de genen voor een aantal belangrijke pijndempende receptoren namelijk de genen voor
de opioid receptoren komen weer normaal tot expressie. Dat soort pijnreceptoren zijn nodig,
om pijndempende stoffen hun werk te laten doen. De acupunctuur had een direct genwerking
vervangend effect De acupunctuur werking begint dus voor een deel heel
diep in de cel, in de celkern, daar waar het DNA ligt.
Eén onderzoek is geen onderzoek. Vooral niet als het zo spectaculair is. Er
waren andere onderzoekers die hetzelfde vonden namelijk onderzoekers
van een universiteit in Korea, Zij onderzochten eveneens welke genen in
het centrale zenuwstelsel samen zouden kunnen hangen met het
pijnstillende effect van electroacupunctuur.122 Dat deden ze op een andere
wijze met drie verschillende groepen ratten, zeven gezonde ratten, zeven ratten met
neuropathische pijnen en zeven ratten met die pijnen, die met electroacupunctuur
behandeld waren. Ze verzamelden materiaal van de ruggenmergzenuwen om de
genen te identificeren die een rol zouden kunnen spelen bij de werking van
electroacupunctuur. In het totaal onderzochten ze meer dan 8000 genen en ze
vergeleken de verschillende groepen ratten. In het neuropathische ratmodel waren
er 68 genen die veel meer tot expressie waren gekomen dan in de controle ratten. Behandeling
met electroacupunctuur bracht deze overactiviteit weer terug naar het normale niveau. Deze
genen zijn vooral betrokken bij de signaalverwerking van pijn. Nu de dotblot erbij halen; dit
is een heel moderne analyse, waarbij nauwgezet gekeken kan worden naar die genen. Dan ziet
men dat de expressie van een opiaat receptor gestimuleerd werd. Die receptor was de
sigmareceptor en deze speelt een cruciale rol bij het tot stand komen van pijnstillende
effecten. Zo blijkt dat eigen opiaten een rol spelen bij de therapeutische effecten van
electroacupunctuur bij neuropathische pijn.
Dat wat betreft ratten. In 2007 vonden Japanse onderzoekers iets spectaculairs met een
muismodel waarin electroacupunctuur een duidelijke remming gaf van een bepaald gen in
spieren, het myostatine. En remming is hier goed. Door dit gen in zijn expressie te remmen,
kon herstel en reparatie in beschadigde spieren bevorderd worden.123 Niet alleen het
zenuwstelsel reageert op acupunctuur. Ook het cholesterolgehalte in het bloed. Het Maag 40
punt bevindt zich op achterpoten van muizen. Als je die punten prikkelt vindt een even sterk
Wat? Hoe kan een acupunctuurnaald nou genen aan prikken?
85
anticholesterol-verlagend effect plaats als met de moderne statines. Dat effect komt ook tot
stand via de invloed op genen.124
Dit zijn maar enkele interessante voorbeelden van de biologische effecten die kunnen
optreden bij het inbrengen van een naald in een acupunctuurpunt. Dit soort specifieke gen
effecten kan niet via het placebo-effect verklaard worden, want daarvoor was in die
experimenten gecontroleerd!
c-Fos: een militair codewoord?
Het c-Fos gen is niet zo maar een gen. Ratten met een beschadiging in een deel van de
hersenen vertonen activatie van het gen c-Fos, vooral in de hypothalamus, na enkele weken
stress. Het c-Fos gen speelt een rol bij pijn en stress. Door pijn en stress wordt het c-Fos gen
geactiveerd. Hoe meer dat gebeurt, hoe meer zenuwen er gestimuleerd worden. Dat gen is niet
zomaar een gen. Moderne antimigrainemiddelen remmen misschien die activering en zijn
wellicht daarom goede pijnstillers.125 In de studie met electroacupunctuur bleek dat de
activiteit van het c-Fos gen in een deel van de hersenen (ventrolaterale PAG) door de
acupunctuur veranderde ten opzichte van controle dieren. Maag 36 is dus niet alleen een
maagpunt. Het is ook een hersenpunt! Het is zelfs een punt waarmee schade, die veroorzaakt
wordt door zuurstof tekort in de hersenen, tegengewerkt kan worden.126,127 Als bij kleine
knaagdieren de bloedvaten naar de hersenen geblokkeerd worden, sterven de hersencellen
door zuurstoftekort. In dat proces vervallen cellen tot gruis. Dat heet apoptose. Bij die
apoptose is het c-Fos gen actief. Met een speciale kleuring op DNA fragmenten en door
middel van het meten van de caspase activiteit (een enzym) kan je de apoptose zichtbaar
maken onder de microscoop. Na het prikken van Maag 36 wordt de activiteit van het gen in
de hersenen geremd en sterven er minder hersencellen. Dat gebeurt niet als er zo maar ergens
een naald ingezet wordt.
Figuur: Het geven van electroacupunctuur schakelt een gen in de hersenen uit dat direct na een herseninfarct toegenomen is, het zogenaamde c-Fos gen. Hoe langer EA gegeven wordt, hoe meer dat gen geremd wordt, de maximale behandeltijd is 30 minuten. Langer stimuleren heeft minder effect.128
Dus bij deze: acupunctuur heeft een
specifiek effect op gen niveau.
86
Geprikkelde organen
Een van de meest bekende punten binnen de acupunctuur ligt op de maagmeridiaan, het Maag
36 punt. We hoorden al eerder over dat punt. Op de achterpoot de NOS rat. Maag 36 heeft als
Chinese naam Zusanli; dit betekent het ‘Drie Mijlenpunt’. De legers van soldaten moesten
vroeger aardige afstanden lopen. Vooral langs die lange muur, was de tocht zwaar. Dan
kwamen de legereenheden bijna niet meer thuis. Ja, net wel dus als ze een legeracupuncturist
mee hadden genomen. Die prikte dan maag 36, het drie mijlenpunt. En dan kwamen ze thuis,
op het tandvlees, maar wel veilig. Zonder maag 36 waren ze afgeslacht door Djengis Khan en
zijn mongolen. Het punt ligt aan de buitenzijde van het onderbeen, een handbreedte
verwijderd van de gewrichtsspleet. Dit punt is een uitermate belangrijk acupunctuurpunt en
heeft een versterkende werking op de energie. In de oudheid werd het gebruikt om patiënten
te vitaliseren. Het werd in het verre verleden vaak geprikt of met het brandende kruid moxa
behandeld voordat iemand een lange reis ondernam. Dit punt reguleert en versterkt volgens de
Chinese leer de functies van Maag en Milt, het versterkt de aanmaak van de lichaamsQi en
heft elke vorm van stagnatie in de ingewanden op. Maag 36 kan ingezet worden bij klachten
van maagzweren en acute gastritis (maagontsteking), gebrek aan eetlust, maagpijn en
buikpijn, misselijkheid en braken. Het kan ook gebruikt worden bij lokale pijnklachten van de
knieën. Het heeft een duidelijk pijnstillende werking en als het geprikt wordt vonden de
Chinese dokters uit de tijd van Mao al dat de darmgeluiden duidelijk veranderden: een direct
positief effect op de peristaltiek. Ratten en honden reageerden net zo.129,130 Uit de
anesthesiologie is gebleken dat Maag 36 inderdaad een van de beste punten is, samen met een
ander punt, Dikke Darm 4, om pijnstilling te bewerkstelligen. Er bestaat verder nog een
veelheid van indicaties voor dit punt dat te ver voert om hier in detail te worden besproken
Alcohol konijn De effecten van acupunctuur kunnen dus ook op orgaanniveau aangetoond worden,
bijvoorbeeld op de maag en de darmen, bij mensen en bij dieren.131 In een diermodel voor
maagzweren werden veertig konijnen verdeeld in vijf groepen: een controlegroep, een
maagzweergroep zonder acupunctuur, een groep waar acupunctuurpunten werden geprikt die
op de maagmeridiaan liggen, een controlegroep waarbij galblaaspunten werden geprikt en een
controle blaaspuntengroep. Eerst werden de konijnen acuut alcoholist gemaakt, door het
toedienen van geconcentreerde alcohol. Daardoor ontstaat een maagzweer. Toen werden de
87
groepen dertig minuten met acupunctuur behandeld. Elke dag, gedurende een week, werden
punten gestimuleerd met electroacupunctuur (50 Hz). De punten op de maagmeridiaan hadden
het beste effect op de maagzweer. Dat was niet alleen klinisch duidelijk, maar ook
biochemisch. Na acupunctuur was er een hogere concentratie van een belangrijke groeifactor,
de Epithelial Growth Factor (EGF) aanwezig in het slijmvlies van de maag. Deze groeifactor
EGF speelt in een beschadigde maag een belangrijke rol. Het zorgt er voor dat het
maagslijmvlies weer wordt aangemaakt. Maagpunten beïnvloeden de maag dus positief.
Tja, what’s new, zou een scepticus zeggen. Maar acupunctuurmaagpunten doen veel meer.
Dat punt op de maagmeridiaan heeft ook pijnstillende werking. Niet alleen de maag, maar ook
in de hersenen zijn effecten te meten. Stimulatie van Maag 36 heeft invloed op de
stofwisseling van de hersenen.132 Delen van de hersenen worden door die stimulatie actiever.
Om precies te zijn: de hypothalamus, de postcentrale gyrus, de nucleus caudatus en de
hersenstam Al deze delen spelen een rol bij de vegetatieve zenuwstimulering van de maag.
Oké, dat punt doet dus iets op kernen in de hersenen die iets met de maag te maken hebben.
Maar wat heeft dat te maken met pijnstilling? Onderzoekers van de Universiteit van Rio de
Janeiro pakten deze vraagstelling op. Ze onderzochten de effecten van Maag 36 in een
diermodel voor pijn.133 Electroacupunctuur gaf duidelijke pijnvermindering in vergelijking
met het prikken van een niet-acupunctuur punt.
Verlamde rat
Acupunctuur is in diermodellen met verlamming onderzocht. Niet in één diermodel, maar in
tenminste drie verschillende soorten: de rat, de kat en de hamster. Acupunctuur geeft
specifieke, positieve veranderingen in de hersenen, na een experimentele beroerte .134 Een
kleuringmethode met een dure naam, de 5-bromo-2'-deoxyuridine immunohistochemische
kleuring, gaf een toename aan van het aantal nieuwe hersencellen in het gebied van het
herseninfarct na het prikken van. weer Maag 36. In het hersendeel dat sterk getroffen was
door gebrek aan zuurstof waren door acupunctuur dus weer nieuwe zenuwcellen gevormd.
Je kunt het effect van specifiek ingezette neuroacupunctuur of schedelacupunctuur ook nog in
andere ziektemodellen bekijken, zoals in ratten met hoge bloeddruk, die vaak spontaan
beroertes krijgen.135 Deze hoge-bloeddruk-ratten worden ook in de farmaceutische industrie
gebruikt om nieuwe geneesmiddelen tegen een beroerte te testen. Na het optreden van een
beroerte verdwenen met schedelacupunctuur verlammingen sneller dan in een controlegroep
88
zonder acupunctuur. In een ander experiment bleek dat acupunctuur de overactiviteit die
optreedt in de hersenschors bij het herseninfarct in vergelijking met placebo kon remmen.136
De belangrijke vraag is of acupunctuur bij mensen met een beroerte ook helpt. Want dat het
werkt bij muizen, ratten en katten is boeiend, maar daar heeft alleen de dierenarts iets aan.
Mensen zitten echter minder eenvoudig in elkaar dan proefdieren. Ook zijn er allerlei
methodologische problemen om bij mensen effecten te meten. Je kunt namelijk niet gewoon
de hersenen onder de microscoop leggen. Je moet dus iets anders meten. De verbetering in het
functioneren. Dat meten, die functionele verbetering van een verlamde arm en been, is een
kunst op zich. We weten dus nog niet precies of acupunctuur bij mensen met een beroerte
zinvol is. Maar er zijn wel aanwijzingen die hoop geven. Dat komt omdat enkele
revalidatieartsen in 2007 in een internationaal tijdschrift voor revalidatiegeneeskunde een
opzienbarende bevinding hebben gepubliceerd. Door heel nauwgezet te meten, lukte het deze
onderzoekers om de zogenaamde spasticiteit van een verlamde arm in kaart te brengen.
Spasticiteit is stijfheid door de beroerte, waardoor de patiënt vrijwel niets meer met zo’n arm
kan. En met electroacupunctuur bleek die spasticiteit duidelijk te verminderen. Bij afgenomen
spasticiteit kan de fysiotherapeut weer beter oefenen met de arm, en kan er uiteindelijk
functionele winst ontstaan.
Verstuikte enkels
Chronische pijn is een groot probleem in onze maatschappij. Het is dus belangrijk om
diermodellen voor chronische pijn te ontwikkelen. Dat zijn wel vreemde modellen.
Onderzoekers van het biomedische instituut van de universiteit van Texas, ontwikkelden zo’n
model.137, het ‘verstuikte-enkelmodel’. Het bestaat uit het regelmatig overstrekken van de
enkel van een rat, onder complete verdoving. Na deze handeling zwelt de enkel op en de rat
kan de poot gedurende enkele dagen niet gebruiken. Als de rat behandeld wordt met reguliere
pijnstillers kan hij wel wat lopen op de verstuikte poot. Op een bekend acupunctuurpunt werd
vervolgens electroacupunctuur gedurende 30 minuten gegeven. Dat gaf maar liefst een
toename van veertig procent van het gebruik van de verstuikte enkel. Dit therapeutische effect
was vergelijkbaar met het toedienen van de sterke pijnstiller morfine. Het pijnstillende effect
van de electroacupunctuur behandeling was puntspecifiek en kon niet verkregen worden met
het behandelen van andere acupunctuurpunten.
Dit soort onderzoek is in de laatste jaren in diverse laboratoria herhaald. Steeds weer blijkt dat
acupunctuur specifieke effecten in het centrale zenuwstelsel veroorzaakt.
89
Functies van het lichaam De vraag of acupunctuurpunten specifiek werken kan je ook stellen aan de fysioloog, die
bijvoorbeeld naar de invloed van acupunctuur op fysiologische parameters, zoals de
bloeddruk, het hartritme, de huidweerstand, cortisol en temperatuursveranderingen kijkt.
Acupunctuur blijkt een duidelijk effect op het hart te hebben. De rat is daarvoor een mooi
model. In de rat blijkt acupunctuur het hart te beschermen, cardioprotectie genoemd.138 En die
bescherming is vergelijkbaar met geneesmiddelen want de zogenaamde beta-blokkers leveren
in dit soort modellen dezelfde effecten.
Onderzoekers uit Californië bedachten in 1998 iets nieuws. Ze gebruikten de kat als
diermodel om te onderzoeken of acupunctuur effect zou hebben op een experimenteel
aangebracht hartinfarct.139 Zo’n infarct kan je bij katten veroorzaken door het inbrengen van
de stof bradykinine en het afsluiten van een bloedvat naar de hartspier. Dan krijgt het hart te
weinig zuurstof om te blijven functioneren en pats, een hartinfarct is het gevolg. De
onderzoekers stimuleerden vervolgens een zenuw op de voorpoot van de kat, de nervus
medianus, met electroacupunctuur. Op deze zenuw ligt een bijzonder acupunctuurpunt,
genaamd Pericard 6, dat deel uitmaakt van een meridiaan die de hartbeschermer wordt
genoemd. Electroacupunctuur op dat punt beschermde het hart daadwerkelijk. Delen van de
hartspier functioneerden beter, en er was minder zuurstofbehoefte.
Acupunctuur had een specifiek en positief effect op de fysiologie van het hart.
Ook bij de rat had acupunctuur een
beschermend effect op het hart. Bij het
proefdiermodel voor het hartinfarct
sloten de onderzoekers een half uur een
hartbloedvat af. Tijdens de proef werd
de toestand van het hart gemeten met
een hartfimpje (ECG). De ratjes werden
verdeeld in 3 groepen. De
hartinfarctroep, waar electroacupunctuur
gegeven werd op Pericard 6, voordat het
bloedvat werd afgesloten, de
hartinfarctgroep, zonder therapie, en de
90
controlegroep waarbij niets werd gedaan. Ook deze studie liet zien dat acupunctuur een
beschermend effect had op het hart.140
Figuur: Bij de electroacupunctuurgroep blijkt dat het zuurstoftekort in de hartspier significant en duidelijk afneemt. Controle zijn ratten zonder infarct en zonder EA. (Op de y-as: ST segment in µV)
Ook de mens: meetbare effecten
Laten we nu eens bij de mens kijken, daar kan je namelijk ook van alles meten. In het lichaam
hebben we twee systemen die met elkaar samenwerken. Het sympathisch zenuwstelsel
activeert het lichaam met het verhogen van de hartslag, de
bloeddruk, spierspanning en de adrenaline. Dit systeem is
vooral geactiveerd waneer direct gereageerd moet worden,
zoals in een gevaarlijke situatie, of bij stress. Het
parasympatisch systeem is ervoor om het lichaam tot rust te
brengen, dus het verlagen van de hartslag, de bloeddruk, de
spierspanning en hersenactiviteit. Het helpt bij de fase van
herstel. Uit meerdere studies blijkt dat acupunctuur vooral het
sympatisch zenuwstelsel dempt en het parasympatisch
zenuwstelsel activeert.141,142 Dit zorgt voor ontspanning in het
lichaam. Japanse onderzoekers hebben een studie gedaan naar de effecten van acupunctuur op
het zenuwstelsel. Onder andere werd gekeken naar de hartslag. Het bleek dat de hartslag
verlaagde tijdens het draaien van de acupunctuurnaald. Ook andere fysiologische parameters
wezen in deze studie op de demping van het sympatisch zenuwstelsel en het stimuleren van
het sympathisch zenuwstelsel.143
Onderzoekers van de universiteit van Bochum in Duitsland bekeken de effecten van
electroacupunctuur op allergische reacties. In ons lichaam hebben wij een jeuk en roodheid
veroorzakende stof, die een grote rol speelt bij allergische reacties: histamine.144 Veel
histamine in de huid veroorzaakt direct duidelijke jeuk. De onderzoekers bekeken de
huidgebieden met jeuk na toedienen van histamine op de onderarmen bij tweeëndertig
gezonde proefpersonen. Met en zonder ooracupunctuur aan een zijde. De effecten werden
gemeten. Een maand later werd dit onderzoek herhaald, maar toen werd geen ooracupunctuur
gegeven. Op de onderarm aan de kant van het behandelde oor was het meetbare effect van
acupunctuur zo groot dat er bijna geen jeuk was, op de andere arm en in de controle situatie
was de jeuk sterk toegenomen. Dit experiment is indrukwekkend in zijn eenvoud en laat goed
91
zien dat acupunctuur via het zenuwstelsel werkt, en dat het in dit geval aan de lichaamszijde
die behandeld is werkt, en aan de tegenoverliggende zijde niet en…dat de effecten langere
tijd, in dit onderzoek een maand, aanhouden.
Patiënten blijven natuurlijk belangrijk, ook hier. Ten eerste blijkt jeuk, bijvoorbeeld bij
patiënten met nierfunctiestoornissen, goed te behandelen te zijn met simpele acupunctuur.145
Nog een onderzoek: patiënten met stoornissen van de zenuwen naar de benen zijn vrijwel
onbehandelbaar voor de reguliere artsen. Daarom was het onderzoek dat Duitse artsen deden
naar de effecten van acupunctuur bij geleidingsstoornissen van die zenuwen zo belangrijk. De
geleiding van de beschadigde zenuwen, volgend op acupunctuur veranderde en dat effect was
duidelijk en significant meetbaar.146 En mooier nog, er was een direct verband met de
verbetering van de geleiding na de acupunctuur en vermindering van de klachten van de
patiënten.
En om nog even bij de zenuwen te blijven, in 2007 werd een studie uitgevoerd naar de
spierspasmen in de arm bij patiënten die een beroerte doormaakten en de effecten van
electroacupunctuur.147 De patiënten werden verdeeld in twee groepen, waarbij gekeken werd
naar de spasticiteit in het polsgewricht aan de verlamde arm. De ene groep kreeg
electroacupunctuur met krachttraining twee maal per week gedurende 6 weken. De andere
groep kreeg alleen krachttraining. Na de zes weken wisselden de patiënten van groep (cross-
over design). Het bleek dat acupunctuur de spasticiteit duidelijk liet afnemen.
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
20 45 60 75
spasticiteit
voor acuna acu
Figuur: Spasticiteit bij beroerte neemt na acupunctuur af.: passief doorbewegen van een spastische arm gaat sneller en makkelijker na acupunctuur. (y-as: maat voor spasticiteit, EMG in µV en x-as hoeksnelheid in graden/sec.)
92
Psyche Ooracupunctuur op het zogenaamde ontspanningspunt van het oor is in eerder onderzoek
zinvol gebleken bij de behandeling van angst voorafgaande aan een operatie. Acuut zieke
patiënten die door de ambulance opgehaald worden, raken meestal gigantisch in de stress.
Helpt acupressuur, als het door ambulancepersoneel toegediend wordt aan acuut zieke
patiënten in stress en angst?148 Dat was een relevante vraag want als je patiënten met een
acuut hartinfarct door een simpele druk op het oor rustiger kan maken, zal hoogst
waarschijnlijk ook het infarct minder groot uitvallen. Nu het onderzoek. Patiënten, die met
een ambulance naar het ziekenhuis vervoerd werden, kregen of acupressuur op het
ontspanningspunt van het oor (zeventien patiënten), of ze kregen acupressuur op een plaats in
het oor zonder betekenis (negentien patiënten). Een zogenaamde visuele analoge schaal werd
gebruikt om de angst van de patiënten in getal vast te leggen. Ook werd zo’n schaal gebruikt
om de verwachtingen van de patiënten ten opzichte van de behandeling en de uitkomsten van
de behandeling vast te leggen.
Patiënten die behandeld werden met actieve acupressuur op het oor hadden significant minder
angst dan patiënten die in de placebo groep behandeld werden. Ook de verwachtingen die de
patiënten hadden van het herstel na de acute ellende waren significant hoger. Uit de
psychologische literatuur is bekend dat als verwachtingen over herstel goed zijn, het herstel
zelf ook beter is. Wij creëren zo onze eigen toekomst. Een thema dat in de bekende film
“What the bleep do we Know” uitgebreid aan de orde kwam.
Het oor als ingang voor acupunctuur inzetten is ook handig bij angstige kinderen. Of bij
moeders van angstige kinderen. Moeders die hun kinderen naar de operatiekamer brengen zijn
vaak angstig en gespannen. Daardoor wordt het kind ook onrustig en gespannen. En dan
wordt pijn heftiger gevoeld. Waardoor dan weer nog meer angst en stress ontstaat. De
moeders kregen echte ooracupunctuur of nepacupunctuur tegen de angst. De angst werd bij de
moeders en bij de kinderen gemeten. Zevenenzestig moeders met hun kinderen werden
behandeld met zinvolle acupunctuurpunten in de oren (het relaxatiepunt, het zogenaamde
valiumpunt en “meester van de hersenen” punt) of kregen controle punten geprikt. Die
controlepunten hadden niets te maken met angst behandeling, maar met behandeling van
aandoeningen van schouder en pols. Nadat de moeders geprikt werden, begeleiden ze hun
kinderen naar de operatiekamer. Het bleek dat de moeders die met de juiste punten geprikt
werden significant minder angstig waren, dan de controlegroep. Ook de kinderen van de
moeders die met zinvolle ooracupunctuur behandeld werden, waren minder angstig. De
93
gegevens waren zo indrukwekkend, dat de studie in een toonaangevend tijdschrift voor
anesthesisten gepubliceerd werd en dus door de reguliere geneeskunde wel degelijk serieus
genomen worden!149
0102030405060
BasisVoor OK
Na OK
AcupunctuurPlaceboControle
Figuur: Bij het geven van acupunctuur voor de operatie neemt de angst ruim voor, net voor en na de operatie significant af door acupunctuur in vergelijking met placebo acupunctuur en geen acupunctuur.150
Ook de urologen hebben de ooracupunctuur ontdekt. Een vergelijkbaar verhaal. Ook
gepubliceerd in een serieus vaktijdschrift, the Journal of Urology.151 Een groot aantal oudere
patiënten die een niersteenvergruizing moesten ondergaan werden per ambulance naar het
ziekenhuis vervoerd. Met acupressuur op een zinvol punt of een onzin punt. Hier hetzelfde
beeld. Patiënten die de zinvolle ooracupressuur kregen ware rustiger, minder angstig en waren
optimistischer over de uiteindelijke uitslag van de niersteenvergruizing. En tenslotte oude
patiënten met een heupfractuur. Ook hier hetzelfde effect van de ooracupressuur, minder
angst en in dit geval minder pijn!152 Zoveel studies met dezelfde resultaten, significante en
klinische relevante effecten op angst en pijn bij ooracupressuur, en gepubliceerd in medische
vaktijdschriften. Het oor kan dus meer te betekenen dan een aanhangsel van de schedel, waar
een oorbel in past….
94
Beelden Moderne geneeskunde ontwikkelt zich in een rap tempo. Enkele decennia geleden had je
alleen röntgenfoto’s om in het inwendige van de mens te kijken. Nu zijn er hele kamers vol
met apparaten, die het meest lijken op geavanceerde haringtonnen, waarmee binnen in het
lichaam gekeken kan worden. MRI en PET scanning zijn enkele van die beeldvormende
technieken. Met dat soort moderne methoden kan je inzicht te krijgen in wat
acupunctuurstimulatie doet op het functioneren van de hersenen.
In 1998 werd een heel bijzonder onderzoek gedaan. Bij gezonde vrijwilligers werd een
acupunctuurpunt op de kleine teen geprikt, het zogenaamde punt Blaas 67. Dat punt vormt het
einde van de blaasmeridiaan. Die meridiaan begint bij het oog. In de oude teksten werd de
functie van dat punt als volgt omschreven: het punt maakt het hoofd en de ogen helder, het
draait het kind in de baarmoeder bij een stuitligging, het klaart vertroebelingen en versterkt
het bloed. Het ging bij dit onderzoek om de eerste functie, het helder maken van de ogen.
Laten we even naar wat details van die studie kijken. In een placebogecontroleerde studie
werden met behulp van deze MRI techniek de effecten van het stimuleren van
acupunctuurpunt Blaas 67 op de functie van de gezichtsschors in de hersenen bekeken.153 Om
een eenvoudige en gemakkelijke blindering in de studie te krijgen, werd laseracupunctuur
gebruikt. Het enige verschil is dan dat het lampje aan of uit staat, en de patiënt ziet dat niet.
De laseracupunctuur werd gegeven op het punt Blaas 67 van de linker voet en werd
vergeleken met placebo laseracupunctuur op hetzelfde punt. Tien gezonde vrijwilligers deden
aan dit onderzoek mee. Grote verbazing van alle onderzoekers toen bleek dat de stimulatie
van dat punt gevolgd werd door een specifieke activiteit van de gezichtsschors in de hersenen.
Die oude Chinezen hadden het goed gezien met dat punt!
Het Blaas 67 effect werd ook in een dierexperiment op biochemisch niveau gevonden. Men
koos daarbij voor een speciale parameter die iets zegt van de regulatie van functies op DNA
niveau. Daarvoor richtte men de aandacht op het effect van het stimuleren van Blaas 67 op de
expressie (activatie) van een bepaald gen. Jawel, het c-Fos gen! Dat gen werd bekeken in
jonge ratten, waarbij de ogen verwijderd waren. Beetje cru, maar veel van die
dierexperimenten zijn wat minder fijngevoelig. Het verwijderen van ogen bij jonge ratten leidt
namelijk tot een meetbare vermindering van dat c-Fos gen, ook in de primaire gezichtsschors.
Acupunctuurstimulatie van het punt Blaas 67 resulteerde in een significante toename van het
aantal zenuwcellen dat c-Fos expressie vertoonde in de primaire visuele hersenschors.
95
Acupunctuurstimulatie van andere punten had geen effect op diezelfde c-Fos expressie.
Hieruit wordt duidelijk dat het stimuleren van een bepaald acupunctuurpunt - in dit geval
Blaas 67 - specifieke effecten kan hebben op zowel functioneel als op DNA niveau.
Uit deze biochemische en beeldvormende technieken blijkt: dat Blaas 67 een duidelijk effect
heeft:
• op functie niveau: verhoogt de activiteit in de visuele hersenschors, en op
• structuurniveau: verhoogt de expressie van een bepaald gen, c-Fos ook van de visuele
hersenschors!
Deze resultaten sluiten aan bij de Chinese acupunctuur, omdat de blaasmeridiaan in verband
staat met oogfuncties. Dit hangt samen met het reeds genoemde verloop van die meridiaan,
namelijk beginnend rond het oog en eindigend op de kleine teen.
Een ander onderzoek naar specificiteit van punten werd gepubliceerd in Human Brain
Mapping 2007.154 Daar stond het effect van acupunctuur op pijn in de pols centraal. Die pijn
in de pols werd veroorzaakt door een beklemming van een polszenuw, het carpaal tunnel
syndroom noemen dokters dat. Zowel een fMRI werd ingezet als een vragenlijst, de Boston
Carpaal Tunnel Syndroom Vragenlijst. Dertien patiënten met gevoelstoornissen in de hand
(paresthesieën) en twaalf gezonde mensen deden mee aan de studie. Allen kregen in vijf
weken dertien acupunctuurbehandelingen die bestonden uit electroacupunctuur op de punten
Driewarmer 5 en Pericard 7 en vervolgens normale acupunctuur op enkele andere punten (met
de codes: Pc 6, Ha 3, Du 4, Di 5 Di 10 Lo 5). Daarna werden fMRI’s gemaakt waarbij de
wijsvinger, de middelvinger en de pink werden gestimuleerd door prikken. Dan kan men zien
hoe deze gebieden zich representeren in het brein bij de patiënten met carpaal tunnel
syndroom versus gezonde vrijwilligers want het bleek dat alleen de patiënten voorafgaande
aan de acupunctuur in speciale delen van de hersenen een verhoogd signaal hadden voor de
wijs- en de middelvinger. Dat verhoogde signaal hangt samen met pijn en stoornissen van het
gevoel in die vingers. Na de acupunctuur was dit weer genormaliseerd. Ook bleek dat de
representatie van deze twee vingers bij patiënten dichter bij elkaar lag op de cortex, dan bij
gezonde personen. Ook die afwijking normaliseerde zich na de acupunctuursessies. Een
specifiek effect dus.
Ook in Taiwan keek men verder dan de neus lang is. De fMRI werd ingezet om inzicht te
krijgen in de effecten van electroacupunctuur op de hersenen.155 Dit onderzoek was
96
methodologisch prachtig opgezet, want er waren drie soorten controles voor de
electroacupunctuur bedacht: geen enkele stimulatie, electrostimulatie op een niet-
acupunctuurpunt en minimale stimulatie op een acupunctuurpunt. Er werden vijftien
vrijwilligers in de studie opgenomen en het pijnstillende punt Galblaas 34 werd onderzocht.
Zowel na placebo als echte electroacupunctuur waren er effecten in de hersenen te zien. Er
was wel een groot verschil. De echte vorm van acupunctuur gaf een significant hogere
activiteit, weer in de hypothalamus en de primaire gevoels- en motorische hersenschors, de
gezichtsschors en de gehoorsschors. Die laatste effecten hangen vanuit Chinees perspectief
samen met de loop van de galblaasmeridiaan, over het achterhoofd en rond de oren.
Maar er waren meer verschillen. Bij de vergelijking tussen minimale electroacupunctuur en
placebo acupunctuur viel ook nog iets op. Bij minimale electroacupunctuur werd het gebied
van de middelste gezichtsschors geactiveerd. Dat kwam vermoedelijk omdat de onderzoekers
als controlepunten gekozen hadden voor bepaalde minder bekende punten, de niet klassieke
extra meridiaanpunten. Die punten doen dus meer dan we denken. De wijze van de controle
acupunctuur leek verder ook op de zogenaamde minimale Japanse acupunctuur, waar soms
grote effecten van bekend zijn. De conclusie van de auteurs was dat in ieder geval het
hypothalamus-limbisch systeem het meest duidelijk en specifiek door electroacupunctuur in
de activiteit gemoduleerd wordt. De effecten op de visuele en gehoorsschors waren minder
specifiek. Dit onderzoek bevestigt het algemene resultaat van veel beeldvormend onderzoek,
namelijk dat acupunctuur specifieke centrale effecten te weeg brengt in belangrijke
hersendelen zoals de hypothalamus en delen van het limbisch systeem. Dat limbische systeem
omvat een groep structuren in de hersenen voor emoties, motivatie en genot. Het limbisch
systeem is onderdeel van de grote hersenen.
Van Cel tot Mens Er zijn dus effecten meetbaar van acupunctuur op het niveau van het gen, de orgaanfuncties,
de fysiologie van orgaansystemen, en op de symptomen bij ziekte. Op alle biologische
niveaus dus. Er zijn altijd critici van de acupunctuur, die zeggen dat resultaten van een
bepaald onderzoek niet mogelijk zijn. Dat de testmethode onjuist is. Of dat het niet kan omdat
acupunctuurpunten niet bestaan. Nu weten we dat bij grondig lezen van een artikel en bij
aanwezigheid van intelligentie, resultaten van welk onderzoek te bekritiseren zijn. Geen enkel
onderzoek is 100% sluitend, zelfs grote en dure gesponsorde studies naar reguliere
geneesmiddelen niet. Maar het ligt nog wat anders. Er is door al dat onderzoek informatie
beschikbaar op al die verschillende biologische niveaus. Die informatie is consistent.
97
Hierdoor is het waarschijnlijk dat meridianen en acupunctuurpunten meer zijn, dan alleen
mystieke eenheden en hypothesen. Acupunctuur heeft een meetbare biologische
werkzaamheid. Waarom kunnen ook sceptici niet meer hier onderuit komen, als ze tenminste
open minded zijn? Dat komt door triangulatie.
Triangulatie en objectiviteit Triangulatie is een begrip uit de sociale geneeskunde. Het houdt in dat er uit verschillende
methodologische richtingen bewijzen zijn over een fenomeen die met elkaar overeenstemmen.
Dat is bij de acupunctuur het geval. Op niveaus van neurochemie, neurobiologie, fysiologie
en klinisch onderzoek vinden we gegevens die alle dezelfde richting uit wijzen. Als dat het
geval is, dan is de kans dat we het hier hebben over echte effecten groot. Groter dan men zou
denken op basis van bijvoorbeeld klinisch onderzoek alleen. En daar er met name op klinisch
onderzoek altijd methodologische kritiek mogelijk is, is triangulatie belangrijk. Als
tegenstanders van bijvoorbeeld de acupunctuur steeds beweren dat acupunctuur niet werkt is,
helpt het principe van de triangulatie hier, om meer helderheid in deze vaak zinloze
welles/nietes discussie te brengen. Want de triangulatie helpt ons te begrijpen dat het zinloos
is om op basis van een of enkele klinische studies die negatief zijn, acupunctuur te
bestempelen als onzin.
Behalve de RCT’s die van belang kunnen zijn om een indruk te krijgen over de effecten en de
bijwerkingen van acupunctuur, zijn er dan ook nog de observationele studies. Deze worden in
het algemeen lager beoordeeld, dan de klinische onderzoeken en sceptici denken dat ze vaak
te positief zijn. Die studies maken nooit deel uit van meta-analyses. Dat is onjuist. Enkele
jaren geleden demonstreerden twee onderzoekers van de universiteit van Iowa in de USA, 156
in het prestigieuze tijdschrift ‘the New England Journal of Medicine’, dat de effectgrootte van
behandelingen binnen observationele studies vergelijkbaar is met de effectgrootte van
therapie op basis van RCT’s. In kwalitatieve meta-analyses ontbreken deze gegevens dus ten
onrechte. Er is nog een opvallender gegeven.
Wetenschap subjectief! De directeur van de Engelse Cochrane groep schreef in het British Medical Journal dat er
dubbele standaarden bestaan bij het evalueren van onderzoek. Studies vanuit de
complementair geneeskundige hoek worden doorgaans veel strenger beoordeeld, dan studies
uit het reguliere veld.157 Tenslotte verwijzen we naar de Nederlandse hoogleraar
98
epidemiologie Vandenbroucke, die in de Gezondheidsraadlezing van 30 september 1999
aangaf dat zowel epidemiologisch als klinische onderzoek veel subjectiever is dan we
geloven.158 Dit geldt zowel voor regulier als niet-regulier onderzoek. Subjectiviteit in
wetenschappelijk onderzoek is onontkoombaar meent hij. Dit bleek ook uit een recent
onderzoek dat in het Amerikaanse tijdschrift voor artsen, de JAMA, gepubliceerd werd.159 Die
publicatie veroorzaakte een schok door de hele onderzoekswereld. Want wat bleek? Bij 90%
van al het gecontroleerde geneesmiddelenonderzoek, gepubliceerd in peer-reviewed
tijdschriften, blijken niet optimale uitkomsten te worden weggelaten. Ook is er heel vaak
sprake van incomplete rapportage van gegevens. Zelfs primaire uitkomstvariabelen worden
dan niet vermeld. Met andere woorden, er wordt gepoetst en witgewassen! Dit werd duidelijk
bij het vergelijken van de resultaten van de gepubliceerde studies met de betreffende
onderzoeksprotocollen.
Acupunctuur bij ziektes De onderzoekers hebben niet stil gezeten en in die 30 jaar heel wat onderzocht aan de
acupunctuur. Het wordt steeds duidelijker dat acupunctuur werkzaam is bij een aantal ziektes.
Zodra er een aantal studies verschijnen, ontstaan vanzelf de meta-analyses. Deze
overzichtstudies zijn in het algemeen positief over acupunctuur voor allerlei vormen van
pijnen, zoals lage rugpijn, chronische nekpijn, migraine, de tenniselleboog, maar ook voor
misselijkheid, braken en het hartinfarct.
Migraine Migraine is een lastige aandoening. De hoofdpijn is behoorlijk ernstig, kan de hele dag
vergallen en er kan ook nog misselijkheid en braken bij komen. Tijdens een aanval zijn de
meeste patiënten licht- en geluidschuw en kunnen nagenoeg niet functioneren. Kenmerkend
voor een aanval is het optreden van zogenaamde flikkerscotomen. Daarbij valt een deel van
het gezichtsveld weg en ontstaan er op die plaats flikkerachtige beelden.
Een aanval kan een paar uur tot dagen duren. Voorafgaande aan een migraine aanval kunnen
er tekenen optreden die de hoofdpijn aankondigen. Deze verschijnselen worden een aura
genoemd. Deze aura is wel heel anders dan die van de paranormaalbeurs. De migraine-aura
bestaat uit het zien van zwarte vlekken, schitteringen, sterretjes of lichtflitsen. Vijftien procent
van de migrainepatiënten heeft zo’n aura. Een kleine groep mensen heeft auraverschijnselen
zonder hoofdpijn. Dan kan de arts een mooie diagnose stellen: 'migraine sans migraine'.
99
Migraine is een aandoening die we niet precies begrijpen, de oorzaak is nog steeds niet
bekend, hoewel men denkt aan genetische factoren.160 Wel staat vast dat migraine uitgelokt
kan worden door stress, onregelmatig leven en bepaalde voeding. Ook hier lijkt het aloude
Rust en Regelmaat van belang…..
Wanneer de hoofdpijn optreedt, zijn er een aantal medicamenten mogelijk om deze te
verminderen. Vaak wordt een pijnstiller samen met een anti-braakmiddel gegeven.
Ondanks het feit dat er veel verschillende medicijnen zijn, blijft de aandoening vaak moeilijk
behandelbaar. Daarom is het prettig dat acupunctuur ook ingezet kan worden, en soms met
verbluffende resultaten.
Prikjes tegen de hoofdpijn In Engeland werden onderzoekers geprikkeld door migraine. Eerdere studies waren vaak
positief, maar met slechts weinig patiënten. Ook de methode van onderzoek rammelde soms.
Toch was de belangrijke Cochrane meta-analyse naar de effecten van acupunctuur bij
hoofdpijn, al in 2001 gematigd positief.161 In acht van de zestien onderzochte studies was
acupunctuur beter dan placebo, in vier studies leek het erop dat acupunctuur wat deed en in
vier studies was het resultaat onduidelijk. De conclusie van de Cochrane groep was dat
acupunctuur waarschijnlijk werkt bij chronische hoofdpijn, maar dat een groter onderzoek dit
nog eens zou moeten aantonen. De Britten dachten, “hier kunnen we scoren”. Ze hebben de
naalden en de wetenschap goed gecombineerd. De opzet was zo goed dat de overheid
betaalde! Een aantal huisartspraktijken deed mee. Uiteindelijk werden meer dan vierhonderd
patiënten in twee groepen ingedeeld. De ene kreeg van de huisarts gewone standaard reguliere
therapie met medicatie en advies, de tweede kreeg die standaard behandeling van de huisarts
met acupunctuur.162
De resultaten van de acupunctuurgroep ten opzichte van de controlegroep waren:
• 50% hoofdpijnreductie (significant)
• 15% minder gebruik van pijnstillers (significant)
• 15% minder ziekteverzuim
• 25% minder bezoeken aan de huisarts
• hoe heftiger de hoofdpijn, hoe beter de acupunctuurwerking,
• acupunctuur werkt door. Na een jaar waren de effecten groter dan aan het begin,
terwijl er niet vaker behandeld werd, namelijk in het totaal maar twaalf maal,
100
• acupunctuur is zeer veilig, terwijl geneesmiddelen altijd uiteenlopende bijwerkingen
hebben.
Bijwerkingen?
Bijwerkingen brengen ook kosten voor de samenleving met zich mee. Triptaan bijvoorbeeld,
een middel tegen migraine, kost aan bijwerkingen bijna twee Euro per patiënt per jaar. Er zijn
veel migrainelijders, dus die bijwerkingen kosten de ziektekostenverzekeraars veel extra geld.
Enkele patiënten krijgen na behandeling met triptaan tegen migraine ernstige pijn op de borst.
Ze schrikken dan erg, en denken soms dat er een hartinfarct ontstaat. Met vliegende
ambulance naar het ziekenhuis. Dat kost veel geld! Negen procent van de Nederlandse
bevolking lijdt aan migraine en duizenden patiënten gebruiken elke dag weer triptanen.163 Tel
uit je winst…die bijwerkingen kosten de ziektekostenverzekeraars veel extra geld.
Ook andere kosten
Het bijzondere van deze BMJ studie is, dat er ook een kosten-effectiviteitdeel voor de directe
kosten aan vast gekoppeld was.164 Dat is een nieuw soort onderzoek. De kosten-effectiviteit-
analyse. In de gezondheidszorg wordt gerekend in QUALY (Quality Adusted Life Year). Het
is wat lastig om een gevoel te krijgen voor
die vreemde, nieuwe eenheden, waarmee
de kosteneffectiviteit uitgedrukt wordt.
Laten we een poging wagen. Er zijn twee
soorten kosten binnen de geneeskunde:
directe en indirecte kosten. Directe kosten
zijn al die kosten die gemaakt worden om
een bepaalde therapie uit te voeren. Directe kosten van bijvoorbeeld een hartklep-
implantatie zijn:
1. kosten van de hartklep, het gebruik van de hartcatheterisatiekamer, waar
men eerst opnames van de bloedstroom in het hart maakt,
2. de verschillende medicijnen,
3. opname in het ziekenhuis en
4. de kosten van het personeel.
Kosten van ziekteverzuim door de aandoening worden gerekend als indirecte medische
kosten. Met een QUALY kan je uitdrukken dat één jaar overleving bij een 100% kwaliteit
van leven gelijk is aan twee jaren overleving met 50% kwaliteit van leven (2 x 0.5=1). Zo
De QUALY is een kwantitatieve meetschaal waarbij één jaar normale gezondheid gelijk is aan één QUALY.
101
Dus acupunctuur is goedkoper dan een medicijn gemeten met die QUALY?
kunnen verschillende behandelmethodes met elkaar vergeleken worden. De kwaliteit van
leven wordt dan gemeten door middel van het invullen van een vragenlijst door de patiënt.
Hierna wordt een eindscore van de kwaliteit van leven berekend. En aan de hand hiervan
wordt vervolgens de QUALY berekend.
Als we uitgaan van het feit dat de maatschappij momenteel per QUALY circa 30.000 UK
Pond wil uitgeven, is acupunctuur goedkoop. Acupunctuur als behandeling van migraine ten
opzichte van behandelingen met moderne anti-migraine middelen heeft een duidelijk lagere
prijs, betekende men in Engeland. Acupunctuur: 9180 Pond/QUALY versus 16.000
Pond/QUALY voor sumatriptan. Indirecte kosten, zoals de ziekteverzuimdagen en het
productiviteitsverlies door hoofdpijn werden in deze studie niet berekend. Dat is jammer,
want acupunctuur gebruiken betekende dat de patiënten minder dagen ziek waren en veel
minder dagen hoofdpijn hadden.
Uit een Nederlands onderzoek blijkt dat de indirecte kosten door
migraine veel hoger zijn dan de medische kosten (de directe
kosten). Een schatting van de indirecte kosten in Nederland: 120 tot
220 miljoen Euro per jaar.165 Bij extrapolatie van het Britse
migraine onderzoek naar de Nederlandse bevolking kunnen door het
inzetten van acupunctuur de indirecte kosten met 18 tot 34 miljoen Euro per
jaar verminderd worden.
Deze bevindingen ondersteunen de bij acupuncturisten al jaren bekende
inzichten dat migraine en chronische hoofdpijnpatiënten goed reageren op
acupunctuur. Het zijn niet alleen de Engelsen die dit vonden, ook de Duitsers konden het
beamen. Onderzoekers van de Universiteit van München onderzochten de werking van
klassieke Chinese acupunctuur bij 179 patiënten met migraine en vergeleken deze therapie
met de beste medicamenteuze behandeling (een triptaan) en met placebo.166 Op het moment
dat de migraine begon, werd meteen behandeld en het aantal patiënten, waar de behandeling
succesvol was, werd geteld. Als de aanval toch doorzette, ondanks behandeling met de
middelen of placebo werd een tweede behandeling gegeven.
Een volledige migraine aanval kon voorkomen worden in 21 van de 60 (35%) patiënten die
behandeld werden met acupunctuur, in 21 van de 58 (36%) patiënten die sumatriptan kregen
en in maar 11 van de 61 (18%) patiënten die placebo kregen; beide behandelingen waren
statistisch significant beter dan placebo. Als de aanval niet meteen reageerde en de tweede
keer behandeld moest worden, was sumatriptan sterker werkzaam dan een tweede
acupunctuurbehandeling. De bijwerkingen van sumatriptan waren echter weer significant
102
hoger dan die van acupunctuur of placebo.
In dit onderzoek is dus aangetoond dat acupunctuur bij de acute behandeling van een migraine
aanval even goed werkt als het modernste geneesmiddel en significant beter is dan placebo.
Verder zag men dat als de eerste behandeling met acupunctuur teleurstellend is, het beter is
om over te stappen op een geneesmiddel zoals een triptaan, met alle risico’s en kosten van
ernstige bijwerkingen, omdat er nog maar weinig patiënten goed reageren op een tweede
behandeling met acupunctuur. Dat is ook logisch vanuit het Chinese denken: met acupunctuur
probeert de acupuncturist de energiebanen (meridianen) in balans te brengen. Vooral de
galblaasmeridiaan, die vanuit de oogkas een paar maal over de schedel loopt en vandaar naar
de nek en de schouders, wordt bij een acute aanval vaak behandeld.
Als de acupunctuurbehandeling de disbalans in een meridiaan niet meteen opheft, wat het
geval is als de behandeling alleen gericht is op symptomen zoals in dit onderzoek, moet eerst
met acupunctuur de constitutie van de patiënt behandeld worden, voordat verder positief
effect verwacht mag worden. En dan zijn een serie behandelingen noodzakelijk, waarna pas
na enkele weken de klachten van hoofdpijn verminderen.
Er zijn veel studies die aantonen dat migraine aanvallen met acupunctuur zinvol te behandelen
zijn.
Ander onderzoek geeft aan dat acupunctuur ook effectief is in het voorkomen (profylaxe) van
migraine waardoor aanvallen niet of minder vaak optreden. Vrouwen die acupunctuur
profylactisch gebruiken in plaats van een antimigraine
middel (flunarizine), rapporteren minder aanvallen en
minder ongewenste bijwerkingen en hebben ook minder
pijnstillers nodig.167 . Het onderzoek werd uitgevoerd
met twee groepen van tachtig vrouwen lijdend aan
migraine met aura. De ene groep werd behandeld met
acupunctuur (een maal per week gedurende twee
maanden, gevolgd door een behandeling van één keer
per maand gedurende de daarop volgende vier
maanden). De tweede groep kreeg dagelijks het
geneesmiddel flunarizine.
Beide behandelingen hadden een gunstig effect op het
aantal migraine-aanvallen. Vrouwen die behandeld
werden met acupunctuur bleken echter minder
103
hoofdpijn te hebben dan de geneesmiddelengroep tijdens de eerste vier maanden van de studie
(gemiddeld 2,3 aanvallen in de acupunctuurgroep tegenover 2,9 in de flunarizine groep). Ook
waren de migraine-aanvallen minder ernstig en hadden de vrouwen in de acupunctuurgroep
minder pijnstillers nodig tijdens een aanval. Na een half jaar waren de resultaten in beide
groepen gelijk. In de geneesmiddelengroep stopten wel meer vrouwen met de studie vanwege
depressieve gevoelens, slapeloosheid en gewichtstoename.
In 2006 vergeleek men acupunctuur met het geneesmiddel metoprolol bij het voorkomen van
migraine.168 In een gerandomiseerde en gecontroleerde studie gedurende tenminste 24 weken
werd gekeken of acupunctuur net zo effectief en veilig is als metoprolol bij het profylactisch
behandelen van migraine aanvallen. Honderdveertien migrainepatiënten werden
gerandomiseerd voor een behandeling met: òf 12 weken acupunctuur (8 tot 15 behandelingen)
òf metoprolol (100 tot 200 mg per dag). Er werd op basis van een hoofdpijndagboek gekeken
naar het aantal migrainedagen tussen begin en 9-12 weken na de randomisatie. Twee van
de 59 patiënten die acupunctuur kregen stopten met de studie en achttien van de patiënten die
behandeld werden met metoprolol verlieten de studie voortijdig, vermoedelijk door de
bijwerkingen. De hoofdpijndagen verminderden in de acupunctuurgroep met 2.5 +/- 2.9 dagen
en met 2.2 +/- 2.7 dagen in de metoprolol groep. Het aantal patiënten dat goed reageerde, en
dat een reductie van migraine aanvallen toonde van meer dan 50% was 61%
op acupunctuur en 49% op metoprolol. Er waren duidelijk minder bijwerkingen in de
acupunctuurgroep.
In een redactioneel artikel in de BMJ merkte een kosteneffectiviteitspecialist op dat
acupunctuur bij lage rug pijn en migraine beter onderzocht is dan veel normale
behandelingsvormen. Hij was heel duidelijk, en we citeren: acupunctuur laat opmerkelijke
gezondheidswinst zien!169
Acupunctuur: vierdubbele werking! Acupunctuur bij migraine werkt beter dan TENS en laseracupunctuur.170 TENS tracht de pijn
te verminderen met behulp van elektrische stroom op de huid. Laseracupunctuur werkt met
laser licht gericht op acupunctuurpunten.
In aanvulling op al dit klinische onderzoek is er ook onderzoek gedaan met diermodellen over
de vraagstelling hoe acupunctuur bij migraine zou kunnen werken. Acupunctuur heeft in
diermodellen een ontstekingsremmende werking.171 En veel geneesmiddelen die bij migraine
ingezet worden zijn ontstekingsremmers. Maar acupunctuur doet meer dan alleen
104
Acupunctuur bevordert de zenuwgeleiding verbetert de klachten bij neuropathie.
ontstekingen remmen: het normaliseert de bloeddoorstroming in de hersenvaten.172 Daarnaast
is gebleken dat acupunctuur de afgifte van de endogene pijnstillers, die in de hersenen en
ruggenmerg aangemaakt worden, de opiaatachtige stoffen zoals dynorfines en endorfines,
stimuleert.173 Verder is bekend dat acupunctuur ook de serotonineaanmaak in de hersenen
aanzet, en invloed heeft op een serie neurotransmitters die een rol kunnen spelen bij het
ontstaan van pijn, depressie en angsten.174,175 Dus er zijn verschillende mechanismen die de
werking van acupunctuur bij migraine kunnen verklaren. Als het een geneesmiddel zou zijn,
zou de reclamekop schreeuwen: acupunctuur, met vierdubbele werking!
Zieltogende zenuwen Zenuwen kunnen ook zieltogen. Langzaam onder druk komen
te staan door stofwisselingsproblemen bij suikerziekte. En als
je pech hebt, langzaam afsterven.
Een vervelende ziekte, suikerziekte.
Niet alleen krijg je te veel suikers in
je bloed, ook hebben bepaalde organen
problemen met al dat suiker. De kleine
bloedvaatjes in de ogen, de bloedvaten naar de
benen, en ook de lange zenuwen. Als die aangetast
worden heet dat neuropathie. Neuropathie door
diabetes mellitus.
Wat merkt de patiënt daarvan? Minder tastgevoel, meestal aan de voeten.
Dove gevoelens, alsof er een sok omheen zit. Of kriebelen, en soms
vervelende, branderige pijn. Die pijn wordt dan neuropathische pijn
genoemd. Er zijn wel enkele pijnstillers die dan gegeven kunnen worden.
Helaas hebben die stoffen wel bijwerkingen, soms zelfs zo hevig, dat de gebruiker er mee
stopt. Sommigen denken dan: “liever de neuropathie, dan de bijwerkingen van die
pijnstillers!” De pijn is niet eenvoudig te bestrijden, en het is goed dat er andere
behandelmogelijkheden zijn. Bij neuropathie veroorzaakt door diabetes waren er al vanaf
1995 aanwijzingen dat acupunctuur zinvol kan zijn.176 In 1998 ontdekte men dat er minder
medicatie nodig was als er aanvullend acupunctuur ingezet werd bij deze pijnlijke
neuropathie.177 In 2007 kwam een doorbraak!178
Wat was die doorbraak? Voor het eerst is overtuigend bewijs geleverd dat acupunctuur de
geleidingsnelheid van de zenuwen positief beïnvloedt. En meten is weten. Patiënten kunnen
Maar bij ernstige aandoeningen zoals neuropathie doet acupunctuur natuurlijk niets!
105
wel zeggen dat acupunctuur hun klachten verlicht, maar in de wetenschap is het nodig dat je
veranderingen echt met apparaten kan meten. En nu is voor het eerst heel duidelijk gemeten
dat acupunctuur de zenuwen daadwerkelijk ondersteunt en de werking ervan verbetert.
Er werden twee groepen patiënten onderzocht, 26 patiënten kregen de beste klinische zorg die
mogelijk was, en 21 kregen daarbij acupunctuur in een simpele serie van zes behandelingen.
Er werden na die serie duidelijk significante verbeteringen in de acupunctuurgroep gevonden.
Positieve veranderingen: een verbeterde geleiding in de beenzenuwen en minder pijn en
andere symptomen. Er waren zelfs een groot aantal patiënten die konden stoppen met het
innemen van pijnstillers. Sommige van die pijnstillers zijn heel duur, dus tel uit je winst.
Tevreden patiënten en minder kosten.
Dit is de eerste studie die aantoont dat acupunctuur zowel objectieve als subjectieve
verbeteringen geeft bij patiënten met een neuropathie. En de effecten hielden maandenlang
aan.
We laten de onderzoekers aan het woord:
Onze studie toont aan dat acupunctuurbehandeling bij neuropathie leidt tot een significante
verbetering in de zenuwgeleiding van de beenzenuw in vergelijking met de controle groep. En
nog belangrijker, die verbetering van de geleidingsnelheid was geheel positief gecorreleerd
met de verbetering van de subjectieve symptomen.
Deze onderzoekers durven echt uitspraken te doen! De algemene samenvatting van hun
onderzoek spreekt ook voor zich:
1. acupunctuur is een effectieve alternatieve behandeling,
2. het effect blijft maanden aanhouden,
3. de meeste patiënten reageren positief,
4. het is een goedkope behandeling,
5. het is een pijnloze behandeling die vrij van bijwerkingen is,
6. acupunctuur is te proberen waard voor patiënten die niet meer op medicatie reageren.
106
Bescherm het hart Mensen met hartproblemen krijgen van de cardioloog meestal
medicijnen, om het hart te beschermen. Kunnen naaldjes ook
iets doen voor het hart? Uit dierexperimenten, uitgevoerd door
onderzoekers in China is sinds enkele decaden gebleken dat
acupunctuur duidelijk positieve invloeden heeft op het
functioneren van het hart.179,180,181 In een onderzoek bij honden
zag men dat electroacupunctuur op een belangrijk hartpunt (Pericard 6),
gelokaliseerd aan de poten, het getroffen zuurstofarme hartdeel duidelijk
beschermde. Waarom? Er was minder behoefte aan zuurstof. Dat is een
belangrijk verschijnsel. Want bij een dreigend hartinfarct is het
zuurstoftekort van delen van de hartspier de oorzaak dat een infarct
doorzet. Acupunctuur kon ook de zuurgraad van het bloed positief beïnvloeden, zo bleek bij
konijnen, wanneer die toenam door een hartinfarct. En daarmee werd de functie van de
hartspier eveneens verbeterd.182 En niet alleen de Chinezen vonden deze effecten, ook elders
zijn er onderzoeksgroepen die dat soort effecten gevonden hebben.183
Ballegaard, een Deense cardioloog en acupuncturist, was natuurlijk erg benieuwd wat
acupunctuur nu eigenlijk voor effect zou hebben op de hartfunctie bij mensen.184 Hij deed
eerst wat subtiele proeven en vond dat bij het prikken van acupunctuurpunten (Dikke Darm 4
en Maag 36) de bloeddoorstroming in de huid genormaliseerd werd. Dit betekende voor
Ballegaard dat acupunctuur het hart en de vaten beïnvloedt. Zo overtuigde hij zichzelf er van
dat acupunctuur effect heeft op de bloedcirculatie, altijd zinvol om te weten voor een
cardioloog.
Vanuit dit soort fysiologische experimenten en door studies met patiënten, kwamen er
consequente aanwijzingen dat acupunctuur direct in kan grijpen op het ziekteproces bij enkele
hartaandoeningen, waaronder angina pectoris en hartritmestoornissen. Deze positieve invloed
komt vermoedelijk tot stand via het reduceren van de overactiviteit van een deel van het
autonome zenuwstelsel. Ballegaard nam de handschoen op.
Ballegaard is verbonden aan een gezondheidscentrum in Hellerup, Denemarken. Nadat hij in
zijn experimentele werk zo’n duidelijk effect vond op het functioneren van het hart deed hij
een stap verder. De gedreven cardioloog begon in de vroege jaren tachtig van de vorige eeuw
met het leggen van de basis voor wat uiteindelijk een grootschalig en langdurig onderzoek
naar de kosteneffectiviteit van acupunctuur en van acupressuur (shiatzu) bij angina pectoris
Heeft acupunctuur dan een praktische waarde bij de behandeling van het hartinfarct?
107
Minder opnames, minder medicijnen, minder chirurgie en kostenbesparingen door de naald!
patiënten zou worden. Vanaf 1986 publiceerde hij opmerkelijke resultaten van het effect van
acupunctuur bij patiënten met ernstige, maar stabiele angina pectoris.185,186
In 1995 bracht de groep van Ballegaard nieuwe resultaten naar voren, resultaten van een
onderzoek naar de effecten van acupunctuur op het hart bij inspanning. Ook keken ze naar de
invloed van acupunctuur op het ontstaan van pijn op de borst en het gebruik van een
geneesmiddel (nitrobaat) bij 49 angina pectoris patiënten.187 Ook nu weer werden er positieve
effecten gevonden op diverse functies van het hart en op het gebruik van medicijnen: dat
gebruik ging omlaag. De resultaten van het kosteneffectiviteitonderzoek werden gepubliceerd
naar aanleiding van resultaten van een open, prospectieve studie bij 105 patiënten met
angineuze klachten.188,189,190
Later wordt nieuw en extra patiëntenmateriaal verzameld. Dat rapport hebben we van
Ballegaard toegezonden gekregen: ‘Report on 161 patients with serious heart diseases who
received Integrated Rehabilitation and were followed for 3 years’. Hieruit blijkt het volgende.
In totaal deden 341 patiënten met klachten mee aan het onderzoek. Een deel viel weer uit,
doordat de klachten geen duidelijke orgaanoorzaken hadden (82) of heel licht waren (57). Er
waren 42 patiënten die het programma niet geheel afmaakten. Ballegaard beschreef
uiteindelijk de resultaten van 161 patiënten. 99 met angina pectoris die klaar stonden voor een
bypass operatie en 62 die afgewezen waren voor een bypass, omdat ze
te veel risicofactoren hadden. Deze 62 patiënten werden gedurende
een periode van 3 jaar gevolgd, terwijl ze werden opgenomen in het
‘Integrated Rehabilitation’ programma van Ballegaard.
Dit revalidatie programma bestond uit een serie van 12
acupunctuurbehandelingen in 4 weken, waarbij de patiënten instructies
kregen. De instructies bestonden uit het uitleggen van de basis van de
acupunctuur en de acupressuur met betrekking tot de balans van het individu
(‘gezonde balans nastreven’), dagelijkse acupressuur als feedback interventie
en aanpassingen van de levensstijl. Het belangrijkste leermoment was dat de
patiënt bij pijn op de borst zelf gedurende een minuut druk uitoefende op Ren
Mai 17, terwijl zijn/haar partner druk uitoefende op bepaalde punten op de rug,
die het hart ondersteunen.
Terwijl de ziekte meestal progressief verloopt was het gebruik van
gezondheidszorg bij de patiënten in het jaar dat ze opgenomen waren in het
revalidatie programma significant lager dan het gebruik in de voorafgaande
drie jaren,. Ook de frequentie van sterfte, hartinfarct of chirurgische interventie liep terug
108
naarmate de patiënten langer in het revalidatie programma waren. De sterfte was opvallend
laag.
De conclusie was aldus. Het revalidatieprogramma leidde tot:
• 96% vermindering van aantal ligdagen in het ziekenhuis,
• 78% afname van gebruik van medicijnen,
• 80% vermindering van cardiochirurgie,
• 12.000 US$ besparingen per jaar per patiënt,
• het risico om binnen drie jaar te sterven was even groot als bij gezonde mensen.
Een totaal pakket van acupunctuur en acupressuur lijkt binnen een samenleving tot
aanzienlijke vermindering van de klachten te leiden en zou behoorlijk kostenbesparend
kunnen werken. Natuurlijk waren zijn studies geen strakke RCT’s, maar het was
observationeel, realistisch onderzoek. Ballegaard staat niet alleen want andere cardiologen
vonden vergelijkbare positieve effecten!191 Of zoals iemand schreef: “ Misschien is een beetje
prikken goed voor het hart; maybe a little needling is good for the hart!”192
Inmiddels zijn er ook andere cardiologen die de waarde van acupunctuur bij hartziekten
bestuderen. Een Amerikaanse cardioloog uit Los Angeles ontdekte dat acupunctuur bij
hartfalen zinvol zou kunnen zijn.193,194
De baby draaien
Er is een bijzonder acupunctuurpunt op de buitenzijde van de kleine teen, het eindpunt van de
Blaasmeridiaan, Blaas 67. Dat punt hebben we al eerder besproken, bij het onderzoek naar
effecten op de hersenen. Tijdens zwangerschap kan dit punt veilig gebruikt worden om het
kindje te draaien in de baarmoeder in de 32ste tot 37ste week. Dit effect is goed onderzocht
door verschillende onafhankelijke onderzoeksgroepen. Vanuit de Chinese theorie begrijpen
we de werking ook; de Blaasmeridiaan loopt over de onderrug, het deel van het ruggenmerg
waar vanuit zenuwen naar de baarmoeder lopen.
109
In China bestaat al lang de traditie dat bij een stuitligging het
acupunctuurpunt op de kleine teen wordt gestimuleerd met
acupunctuur of met warmte door het branden van moxa. Moxa
is een gedroogd Chinees kruid dat wordt verwerkt in de vorm
van een soort sigaar die aangegloeid kan worden en veel
stralingswarmte veroorzaakt. Deze traditionele behandeling
heet voluit moxibustie en is in de laatste jaren getest op
veiligheid en effectiviteit in vier afzonderlijke studies. De
resultaten zijn bijzonder boeiend: alle laten hetzelfde positieve
effect zien.
Vier RCT’s bewezen dat het branden van moxa vlak boven het
acupunctuurpunt op de kleine teen, het op het draaien van een
kind in stuitligging versterkt, vergeleken met een controle
behandeling. We zullen de studies kort
bespreken.
In het toonaangevende Amerikaanse tijdschrift
JAMA195 werden de resultaten beschreven van
een grote studie waaraan 260 vrouwen meededen. Vrouwen, allen voor het eerst zwanger, met
een kind in stuitligging, werden in de 33ste week van de zwangerschap in twee groepen
verdeeld. De vrouwen in de behandelgroep kregen elke dag 30 minuten moxibustie op Blaas
67; de andere groep was de controlegroep. Na de 35ste week waren 75% van de foetussen
gedraaid in de behandelgroep, in de controlegroep waren dit er maar 48% (p<0.001). Zelfs
nadat er in de controlegroep bij 24 vrouwen een handmatige draaiing van het kind (via de
buikwand) plaatsvond, waren er meer kinderen in hoofdligging in de moxibustiegroep. Ook
was er minder oxytocine (hormoon om de weeën op te wekken) nodig in de behandelgroep
ten opzichte van de controlegroep tijdens de vaginale bevalling. Er werden geen bijwerkingen
gevonden en klinisch bleek dat de conditie van de pasgeborenen in de moxa groep beter was
dan in de controle groep. Dit werd gemeten met de zogenaamde APGAR score, een algemeen
aanvaarde score waarmee men de vitaliteit van het kind bepaalt.
Enige tijd later werd deze methode getoetst in Japan in een studie waar 548 vrouwen aan
meededen.196 Vrouwen na hun 28ste week met een kind in stuitligging werden in 3 groepen
verdeeld: een moxibustiegroep, een acupunctuurgroep met lichte stroom op de naald en een
controle groep. Spontane draaiing van het kind in de controlegroep bedroeg 74% ten opzichte
110
van 92% in de moxibustiegroep (P<0.0001). In de acupunctuurgroep waarbij een lichte
stroom op de naald werd aangebracht draaiden 90% van de kinderen.
In 2003 werd een studie met 67 zwangere vrouwen uitgevoerd; vrouwen met het kind in
stuitligging vanaf de 34ste week deden mee.197 De behandelgroep kreeg 2 maal per week
acupunctuur, 30 minuten lang tot de 38ste week. 76% van de foetussen draaiden succesvol ten
opzichte van 45% in de controlegroep zonder acupunctuur (p<0.001). Er waren geen
complicaties in de acupunctuurgroep en de toestand van de kinderen in deze groep was over
het algemeen beter (p<0.001) dan in de controlegroep.
Tot slot deden de Italianen het nog eens netjes over. In hun onderzoek deden 226 zwangere
vrouwen mee die in hun 33ste tot 35ste week waren.198 De therapie was acupunctuur op Blaas
67 en moxibustie. Tijdens de bevalling waren in de therapiegroep 54% van de foetussen in
hoofdligging ten opzichte van slechts 37% in de controlegroep (p = 0.01). Ook waren er
minder keizersneden nodig na de behandeling met moxa en acupunctuur (52.3% vs. 66.7%, p
= 0.03).
Deze vier studies laten zien dat moxibustie en acupunctuur veilige, eenvoudige en effectieve
methoden zijn, om een kind in stuitligging te laten draaien. De behandelingen kunnen het
beste uitgevoerd worden rond de 32ste week. Mocht na de 36ste week het kind nog steeds niet
goed liggen, dan kan alsnog overwogen worden om het met de hand te laten draaien.
Met de acupunctuur methode wordt de kans kleiner dat het kind door middel van een
keizersnede verlost moet worden en ook lijkt de conditie van het pasgeboren kind beter te
zijn. De moxabehandeling op blaas 67 kunnen vrouwen bovendien eenvoudig thuis zelf
uitvoeren
Kortom: dit zijn veilige en effectieve en goedkope methoden van behandelen
Onvruchtbaarheid en barensweeën Er zijn ook studies verricht naar effectiviteit van acupunctuur bij pijn tijdens de bevalling en
pijn bij in vitro fertilisatie. Onderzoekers van de afdeling verloskunde van de universiteit in
Adelaide onderzochten allerlei soorten complementaire geneeskundige behandelingen volgens
de bekende methode van de Cochrane groep.199
Er werden 7 gecontroleerde onderzoeken gevonden over pijnbestrijding tijdens de bevalling,
waaronder een met acupunctuur en verder onderzoeken naar de effecten van aromatherapie,
hypnose en muziektherapie. Het acupunctuuronderzoek had het beste resultaat: de pijn
verminderde zeer goed bij acupunctuur!
111
Dat dacht je maar: met acupunctuur minder keizersnedes, snellere bevallingen en minder pijn!
Door een Franse groep onderzoekers werd
electroacupunctuur ingezet binnen de verloskunde, om
pijnstilling te verkrijgen bij 100 patiënten.200 De operaties
die de patiënten ondergingen waren onder andere abortus
door middel van curettage,
en keizersnede. Ook werd de
acupunctuuranalgesie geëvalueerd als
pijnbestrijdingsmethode bij gewone
geboorte. Premedicatie werd daarbij wel
aangeraden, maar was niet altijd
noodzakelijk. De pijnvermindering trad ongeveer 20
minuten op na het begin van de stimulatie met de naald.
Meestal werden er pijnstillende punten op benen en armen gebruikt. De
auteurs waren erg opgetogen over de positieve resultaten van het inzetten
van acupunctuur als een pijnbestrijdende methode tijdens operaties.
Onderzoekers van het academische ziekenhuis in Wenen onderzochten
de effecten van electroacupunctuur ingezet op het oor, bij 94 vrouwen die
een in vitro fertilisatie behandeling ondergingen.201 De vrouwen werden
gerandomiseerd tussen electro-ooracupunctuur (n = 32), ooracupunctuur zonder electrische
stimulatie (n = 32) of met een placebobehandeling in het oor. De resultaten gaven duidelijk
aan dat de electrische stimulatie van de naaldjes in het oor de beste effecten hadden op het
gebied van de pijnbestrijding, en op de stemming van de patiënten na de behandeling. De
patiënten die geen actieve acupunctuur kregen, hadden meer vermoeidheidklachten. Wat
vooral boeiend was, was dat de patiënten die electroacupunctuur kregen, significant minder
opiaat-achtige pijnstillers, namelijk de stof remifentanil, nodig hadden. De conclusie van de
onderzoekers was dan ook dat electroacupunctuur in het oor duidelijk pijnstillend was, en het
gebruik van opiaten verminderde.
Nadat diverse onderzoekers duidelijk gemaakt hebben dat acupunctuur kan helpen bij het
omdraaien van het kindje in de baarmoeder als er een stuitligging is, en een rol kan spelen bij
goede pijnbestrijding tijdens het bevallen, bleek in 2006 in een placebo-gecontroleerde studie
dat acupunctuur de zogenaamde ontsluitingstijd, de tijd van de bevalling, kan verkorten. 202
In een elegante studie bij 100 gezonde zwangere vrouwen is gekeken hoe lang de geboorte
duurt. Het was een studie die opgezet was binnen het universitaire ziekenhuis van Oslo. Met
Maar voor een vrouwenarts zal acupunctuur toch geen betekenis hebben???
112
acupunctuur duurde de bevalling korter, een winst van 1,7 uur. Ook werd er minder van het
hormoon oxytocine gebruikt om de weeën op te wekken. Verder bleek de uitdrijffase van het
kindje sneller te verlopen door de acupunctuur. Een mooi bericht voor alle zwangeren! En er
zijn meer indicaties bij vrouwen waarbij acupunctuur zinvol kan zijn. Bijvoorbeeld bij
opvliegers. Gynaecologen van een universiteitsziekenhuis in Zweden vonden in 2007 dat
acupunctuur en ontspanningsoefeningen de opvliegers significant verminderden vergeleken
bij placebo behandelingen.203 Wel zijn er voor deze indicatie oudere, negatieve studies
bekend.
De tenniselleboog De tenniselleboog is een veelvoorkomende aandoening die
gepaard gaat met pijn rond de elleboog. Deze aandoening
behoort tot de groep van de RSI’s (Repetitive Strain Injury). De
nieuwste variant kennen we als de muisarm. Vroeger ging men
blijkbaar vaak tennissen, nu meer muizen. Helaas is de
aandoening er nog steeds. Een tenniselleboog wordt veroorzaakt
door het langdurig uitvoeren van dezelfde beweging. Conventionele
behandelingen werken niet. Er zijn verschillende reguliere behandelingen voor
een tenniselleboog, onder andere TENS, injectie met steroïden, fysiotherapie,
pijnstillers, versterkende spieroefeningen, en braces. Geen van die traditionele
therapieën hebben bewezen effectiviteit. Ook de meta-analyses van de
Cochrane groep waren voor al deze interventies negatief!204 Zelfs in de meta-analyse van het
veelvoorkomende gebruik van diepe vormen van massage en gebruik van algemene
pijnstillers (NSAID’s) werd geen positief resultaat gevonden.205,206 En ook voor de injectie
van corticosteroïden bestaat twijfel over de werkzaamheid!207
In 2004 is gekeken naar de gegevens die bekend zijn over de werking van acupunctuur bij de
behandeling van de tenniselleboog. 208 De onderzoekers hebben een uitgebreide zoekactie
verricht in de diverse medische databases. Er werden in het totaal 53 studies gevonden, en op
basis van heel strikte selectiecriteria werden er uiteindelijk zes uitgekozen, die alle van zeer
hoge kwaliteit waren.
Uit alle studies bleek dat acupunctuur effectief is bij de behandeling van de tenniselleboog.
Vijf van de geselecteerde zes toonden aan dat acupunctuur effectiever is dan een
controlebehandeling; in vier werd een vorm van placeboacupunctuur gebruikt. De echte vorm
Bij een tenniselleboog is het toch het beste naar de chirurg te gaan!
113
Oh nee, acupunctuur is de enige echt bewezen behandeling voor de tenniselleboog!
van acupunctuur bleek effectiever dan de placebovorm. De resultaten van één studie wezen
erop dat acupunctuur ook effectief is over een lange periode, in dit geval een jaar.
De auteurs hebben een speciale vorm van kwalitatieve meta-analyse gehanteerd bij het
analyseren van de gegevens. Vooraf was bepaald dat er sprake is van een grote consistentie
als de resultaten van de studies voor meer dan 60 procent
met elkaar overeenstemden. In deze meta-analyse was die
overeenstemming 100%, en de auteurs kwamen op basis van
hun bevindingen tot de volgende twee kernboodschappen:
• Acupunctuur kan succesvol ingezet worden bij
pijnbestrijding,
• Op basis van de bestudeerde klinische studies kan geconcludeerd worden dat
acupunctuur effectief is als behandeling van de tenniselleboog.
De effecten op de lange termijn zijn nog wat onduidelijk, er was slechts één studie
waaruit bleek dat ook na een jaar acupunctuur nog effectief was. Toch is dit resultaat
zeer indrukwekkend, daar alle andere, reguliere interventies op basis van meta-
analyses negatief waren! Hieruit kunnen we concluderen dat acupunctuur de enige werkzame
interventie is voor de tenniselleboog en zou dus de eerste keus behandeling moeten worden.
Andere onderzoeksgroepen kwamen tot dezelfde conclusie.209
Osteoartrose van de knie Kniepijn komt in het westen veel voor. Natuurlijk helpt goed bewegen en niet te zwaar zijn.
Maar als er eenmaal pijn is, meestal door artrose, dan kan de naald ook in stelling gebracht
worden, en veelal met succes. Er zijn maar liefst meer dan 500 publicaties over de effecten
van acupunctuur bij osteoatrose. Dat de naald zinvol is, blijkt niet uit een paar studies, er is
dus een hele serie positieve studies. In een studie met duizenden patiënten en die door de
Duitse ziekenfondsen gefinancierd werd, bleek dat 15 acupunctuurbehandelingen, in een
periode van drie maanden tijd, na die behandelingen én na 6 maanden een significant beter
effect scoorden op pijn, functiebeperkingen en kwaliteit van leven, dan de controle
behandeling.210 En bovendien bleek acupunctuur bij patiënten met langdurige osteoatrose
klachten kosteneffectief te zijn.211 De overige sponsors van deze studie waren
toonaangevende Duitse organisaties die alle baat hadden bij een betere en goedkopere
114
behandeling van chronische pijnklachten, zoals o.a. de Techniker Krankenkasse,
DaimlerChrysler BKK en de Deutsche Bank. Het is boeiend om te zien dat in Duitsland de
ziektekostenverzekeraars dit soort studies mede financieren, en door dat initiatief is nu op
grootschalige wijze duidelijk geworden dat acupunctuur zinvol is bij de behandeling van
osteoartrose van de knie.
In 2007 vond men nog iets waardevols op dit gebied: laser acupunctuur bleek in een
placebogecontroleerde studie de zwelling van de knie bij osteoartrose te kunnen
verminderen.212
Veel uiteenlopende studies dus met positieve resultaten. Wat is nu het totaal beeld?
Onderzoekers van enkele Engelse universiteiten analyseerden een groot aantal acupunctuur
studies op het gebied van kniepijn, en publiceerden een meta-analyse in 2007 in het
vaktijdschrift Rheumatology: Acupunctuur blijkt significant beter te zijn dan placebo
acupunctuur in het verbeteren van de pijn en de functie bij patiënten met chronische kniepijn. 213
Enkele jaren eerder was er ook al een meta-analyse verschenen, met positief resultaat.214 In de
afgelopen jaren zijn er veel nieuwe studies gedaan naar de effecten van acupunctuur bij
kniepijn, en nu zijn er ruim dertig. Dat is niet mis. Daarbij waren diverse studies die ook de
effecten over een lange termijn analyseerden.215 Van te voren werden er een serie criteria
vastgelegd, waaraan studies moesten voldoen, wilden ze meetellen in de meta-analyse. Zo
moest niet alleen de pijn gemeten zijn, maar ook hoe de beweeglijkheid van de knie was. Dat
laatste kan gemeten worden met een zogenaamde functionele schaal, de WOMAC schaal.
WOMAC staat voor Western Ontario and McMaster Universities Osteoarthritis Index. Deze
schaal wordt ook gebruikt bij het beoordelen van moderne pijnstillende middelen uit de
farmaceutische industrie. Er bleven acht studies over die voldeden aan de allerhardste
kwaliteitscriteria. In totaal waren er in de studies die met de meta-analyse mee deden meer
dan duizend patiënten ingesloten. Acupunctuur bleek in die studies significant beter te zijn
dan placebo acupunctuur. En, wat een bijzondere verassing was, acupunctuur was ook
significant beter dan de gewone behandelingen die ingesteld worden bij chronische kniepijn.
En dat gold voor pijn en functionaliteit! De grootte van het effect komt ongeveer overeen met
een optimale behandeling met de meest voorgeschreven pijnstillers, de NSAID’s.216 De
auteurs vonden het belangrijk om aan te geven dat acupunctuur veilig is.217 En dat kunnen we
van de NSAIDS niet zeggen, de bijwerkingen van die stoffen zorgen ervoor dat er jaarlijks
duizenden mensen in het ziekenhuis opgenomen worden. Laten we de auteurs aan het woord:
115
Vele tientallen studies: steeds weer vermindert acupunctuur postoperatieve klachten!
“Acupunctuur is veilig in de handen van getrainde therapeuten en kan op basis van deze
gegevens opgevat worden als een evindence-based behandeling van patiënten met kniepijn.”
Pijn in het algemeen is eigenlijk nu al een ingeburgerde indicatie voor acupunctuur. In een
grote enquête in Amerika bleek dat onder reumatologen en pijnspecialisten 56% en 84%,
acupunctuur een goede behandeling vonden. 218,219
Hik In ziekenhuizen worden soms patiënten gezien met onbehandelbare hikproblemen. Wat er ook
als middelen gegeven worden, de patiënten blijven hikken. In het tijdschrift the American
Journal of Medical Science staan verhalen van twee patiënten met onbehandelbare hik die
uitzonderlijk goed reageerden op laser acupunctuur. 220
Beide patiënten hadden de hik gekregen na een beroerte. Er werden veel verschillende antihik
medicijnen gegeven, zonder resultaat. Een laser acupunctuurbehandeling op de punten
Pericard 6, Maag 36 en Du Mai 9 (klassieke punten om de werking van de slokdarm en maag
te normaliseren) resulteerden in een dramatische verbetering. Bij een patiënt verdween
volgend op de behandeling de hik zelfs totaal. Ook bij sommige patiënten met een hartinfarct
kan onbehandelbaar hikken erg lastig zijn en de stress verhogen. Hier kon acupunctuur met
succes ingezet worden.221 Ook na complexe operaties, zoals hart-long transplantaties kan
acupunctuur helpen bij onbehandelbaar hikken.222 Dat zijn dan wel geen grote studies, maar
voor een patiënt en zijn behandelende arts wel zeer waardevol om te proberen. Vooral, omdat
acupunctuur eenvoudig toe te passen is en de geneesmiddelen tegen hik dun gezaaid zijn en
maar ten dele werkzaam!
Misselijkheid, braken en postoperatieve klachten Dat acupunctuur helpt bij misselijkheid na en tijdens een
operatie en bespaart op pijnstillers zoals de opiaten is
bekend.223 Acupressuur heeft datzelfde effect.224 Dat een
pleister met peperzalf op een bijzonder acupunctuurpunt op
het been effectief is bij veel postoperatieve symptomen is
een nieuwe bevinding.225 In een goed opgezette klinische studie hebben
onderzoekers van het universiteitsziekenhuis in Seoul, Korea, aangetoond dat een
pleister met pepercrème (capsaïcinecrème) de postoperatieve misselijkheid, de pijn
116
en andere klachten significant kan verminderen. De pleister werd vergeleken met een placebo
pleister en met een capsaïcine pleister op een niet acupunctuur punt. Dit onderzoek geeft niet
alleen aan dat acupunctuurpunten een biologische werkzaamheid hebben als je de punten
stimuleert (capsaïcine crème stimuleert gedurende langere tijd een punt), maar ook dat de
punten een specifieke werking hebben (puntspecificiteit).
De werking van capsaïcine is gebaseerd op de remming van zogenaamde neuropeptiden,
bepaalde neurotransmitters, waardoor de gevoeligheid van de zenuwen vermindert. In diverse
studies is ook aangetoond dat capsaïcine nuttig kan zijn bij de behandeling van moeilijk te
behandelen pijnen, zoals postherpetische neuralgie en pijnlijke diabetische neuropathie. Maar
dat is allemaal vrij bijzonder, dat met die peperzalf. Naast deze studies zijn er een groot aantal
onderzoeken gedaan, simpel naar de effecten van acupunctuur op misselijkheid en braken. Te
veel om op te noemen.226 PONV is een duidelijke indicatie voor acupunctuur. PONV? Ja, Post
Operative Nausea and Vomitting, in het Nederlands, postoperatieve misselijkheid en braken.
Inmiddels in veel leerboeken opgenomen!
Acupunctuur: goedkoop en tevreden Er zijn de laatste jaren diverse artikelen gepubliceerd, waaruit
blijkt dat het in vergelijking met de gebruikelijke
zorgvoorzieningen goedkoper is om patiënten te behandelen
met acupunctuur. Door acupunctuur worden patiënten meestal
minder snel verwezen naar specialisten. Doordat bovendien
een deel van de patiënten beter wordt, stelt acupunctuur duur aanvullend
onderzoek uit, of is dat onderzoek zelfs helemaal niet meer nodig. Dit
zogenaamde kosteneffectiviteitonderzoek geeft eigenlijk een veel beter beeld
van de waarde van een nieuwe interventie voor de maatschappij dan de
RCT’s. Deze laatste onderzoeken geven immers antwoorden op meer
academische vragen, zoals de vraag of acupunctuur binnen een klinische
setting specifieke werkzaamheid heeft bij een bepaalde aandoening ten
opzichte van een placebo behandeling.
Uit een onderzoek naar patiënt-tevredenheid in 1998, waarbij 575 patiënten werden
geïnterviewd, werd een bijzonder hoge tevredenheid gevonden bij gebruikers van
acupunctuur:227
1. 91.5% van mening was dat volgend op acupunctuur de klachten verminderden,
2. 84% hun huisarts minder zag,
Kijk! En acupunctuur is nog eens goedkoop! Echt leuk voor ons Nederlanders.
117
3. 79% minder geneesmiddelen op recept gebruikte en
4. 70% niet geopereerd hoefde te worden, terwijl operatie aanbevolen was vóór de start van
de acupunctuur.
Meer specifieke studies zijn ook gedaan, direct gerelateerd aan een bepaalde klacht. In de
gespecialiseerde multidisciplinaire spinale pijnpoli in het Townsville General Hospital and the
Kirwan Community Health Centre (Queensland, Australie), worden patiënten met rugpijnen
behandeld met chiropraxie, reguliere medicatie of acupunctuur.228 Een
tevredenheidsvragenlijst werd naar een gerandomiseerde groep van 1775 patiënten
toegestuurd, die behandeld waren in een gespecialiseerde afdeling voor moeilijk te
behandelen rugpijnen. De meeste patiënten werden naar de acupuncturist gestuurd. Uit de
vragenlijst bleek dat de patiënten zeer tevreden waren over de behandelingen van de pijnpoli.
Het lijkt er dus op dat alleen al op basis van patiënt-tevredenheidsonderzoek elementen
zichtbaar worden die duiden op een mogelijk positieve kosteneffectiviteit van acupunctuur.229
Kosteneffectief
Er zijn inmiddels verschillende studies die aannemelijk maken dat acupunctuur
kosteneffectief is. Dit is erg belangrijk voor de ziektekostenverzekeraars. Er zijn ook
onderzoeken die aangeven hoeveel de maatschappij kan besparen als acupunctuur ingezet
wordt:
• Een studie waaruit blijkt dat patiënten met migraine minder dagen verzuimen door
behandeld te worden met acupunctuur, namelijk ruim $500 per jaar aan besparing per
patiënt.230
• Een grote studie uit 2004, gepubliceerd in het BMJ, met ruim 400 migraine patiënten
waaruit eveneens de effectiviteit en de kosteneffectiviteit ten opzichte van reguliere
behandelingen aannemelijk gemaakt werd. Bij deze top klinische studie bleek bovendien dat
acupunctuur meer kwaliteit van het leven per kosteneenheid toevoegt dan de behandeling van
migraine met de modernste middelen, zoals de zogenoemde triptanen.
• Een besparing van $9000 per patiënt met artrose van de knie, door acupunctuur en minder
knieoperaties.231
• Een besparing van $26.000 per patiënt met een beroerte, doordat acupunctuur ertoe leidde
dat de patiënten sneller gerevalideerd konden worden.232
118
• Een studie waaruit blijkt dat patiënten met lage rugpijn door acupunctuur sneller aan het
werk kunnen en dus minder dagen ziek zijn.233
• Een retrospectieve studie naar de bezuiniging op medicatie bij reumatologische klachten: 44
UK ponden besparing per patiënt gedurende 6 maanden.
• Een studie naar patiënten met klachten van het bewegingsapparaat die niet tevreden waren
met de eerstelijnszorg; deze kregen gedurende 21 maanden zo nodig acupunctuur: er werd per
patiënt 264 UK pond bespaard op verwijzingen.
• Een grotere studie naar de kosteneffectiviteit van acupunctuur en acupressuur bij patiënten
met angina pectoris; hieruit bleek een besparing van ruim 9000 euro per jaar.
De studies naar kosteneffectiviteit die tot nu toe zijn gepubliceerd, zijn voor een deel vrij
klein van opzet en er zijn dus methodologische tekortkomingen. In de laatste jaren zijn grotere
onderzoeken gepubliceerd, bijvoorbeeld op het gebied van migraine, lage rugpijn en
chronische nekpijn.
We geven nog twee voorbeelden.
In een kosten-effectiviteitstudie, gepubliceerd in het Amerikaanse tijdschrift voor
epidemiologen in 2006 staan de resultaten van kostenbesparing met acupunctuur bij de
behandeling van chronische rugpijn.234 Een andere groep onderzoekers was recent ook al tot
de conclusie gekomen dat acupunctuur kosten effectief was binnen deze indicatie.235,236
In een gerandomiseerde en gecontroleerde studie, samen met een grote cohort studie
analyseerde men de effectiviteit en kosteneffectiviteit van acupunctuur in vergelijking tot de
normale behandeling van chronische rugpijn.
Van de 11630 patiënten werden er 1549 gerandomiseerd voor acupunctuur en 1544 kregen
gewone behandelingen In de controle groep werden 8537 patiënten gevolgd. Na 3 maanden
bleek dat de functie van de rug in de acupunctuurgroep significant beter was dan in de
controle groep. Ditzelfde beeld werd in het cohort gezien bij duizenden patiënten, ook een
duidelijk effect van functieverbetering. De zogenaamde kosten-effectiviteitsratio ruim10.000
Euro per QUALY-jaar Naast het feit dat acupunctuur duidelijk een verbetering te zien gaf op
het klachtenpatroon, bleek het in deze studie ook kosteneffectief te zijn.
In 2006 volgde ook de studie die gepubliceerd werd in het tijdschrift ‘Pain’ door onderzoekers
van de universiteit van Berlijn.237 In deze gerandomiseerde en gecontroleerde studie, eveneens
uit 2006, werden patiënten opgenomen die tenminste 6 maanden nekpijn hadden. Er werden
in het totaal 3451 patiënten (1753 acupunctuurgroep, 1698 controlegroep) gerandomiseerd.
De verbetering uitgedrukt was 12.469 Euro’s per QUALY, de maat voor economische
119
En… bij een goed opgeleide acupuncturist: zeer veilig!
waarde, en dat was een robuust effect. De onderzoekers gaven aan dat acupunctuur kosten
effectief was en misschien op de langere termijn gepaard gaat met aanzienlijke winst op
kostengebied:
‘ Ook na de periode van 3 maanden van de studie zou acupunctuur nog verder kosten kunnen
besparen. Volgens de internationale kosteneffectiviteitsdrempel blijkt acupunctuur een
kosteneffectieve behandeling te zijn voor patiënten met chronische nekklachten. ”
Patiënt-tevredenheidsonderzoek en kosteneffectiviteitsonderzoek suggereren dat patiënten
bovendien graag van acupunctuur als interventie gebruik maken.
In de laatste jaren zijn in het tijdschrift ‘Acupuncture in Medicine’, gepubliceerd door de
British Medical Acupuncture Society, ook verschillende artikelen verschenen op het gebied
van gezondheidskostenbesparingen door acupunctuurbehandelingen. Eén van de studies, die
in december 1999 gepubliceerd werd, had als titel: "Is acupuncture for pain relief in general
practice cost-effective?" De conclusie van de huisarts die de studie gedaan had, was dat de
behandelingen van 65 pijnpatiënten in totaal een kostenbesparing opleveren van ongeveer
£14,000 (£232 per persoon). De belangrijkste kostenbesparingen waren de afwezigheid van de
noodzaak om patiënten te verwijzen naar een neuroloog, orthopeed of fysiotherapeut.
De veiligheid
Acupunctuur bedrijven en de anatomie niet kennen, kan nare
bijwerkingen veroorzaken. Zo zijn er door acupuncturisten die
niet goed in de anatomie geschoold waren, in het verleden
diverse ernstige bijwerkingen veroorzaakt. Pneumothorax
(klaplongen) zijn daarvan het bekendste voorbeeld. Artsen die kritisch staan ten
opzichte van acupunctuur verwijzen dan ook vaak naar dat soort gebeurtenissen.
Acupuncturisten hoeven niet in de verdediging te gaan en te zeggen dat
chirurgie ook gevaarlijk kan zijn, omdat diverse malen door chirurgen het foute
been afgezet is! Zinvoller is het om te stellen dat de medisch of paramedisch
geschoolde acupuncturist die zijn anatomie beheerst, en dat hoort zo bij elke arts
of fysiotherapeut, dit soort fouten niet kan maken.
Even wat getallen En gelukkig zijn er onderzoeken gepubliceerd die de veiligheid van de acupunctuur bewijzen.
Zo zijn er recent vier grote studies gedaan in Japan, Zweden en Engeland waarbij er geen
120
ernstige bijwerkingen zijn gevonden in meer dan 14,000 behandelingen door acupuncturisten.
Als voorbeeld bespreken we een studie die in British Medical Journal (BMJ) gepubliceerd
werd. 238
In de BMJ werden de resultaten gepubliceerd van een groot prospectief onderzoek naar
bijwerkingen binnen de praktijken van een groep acupuncturisten. In totaal namen er
574 acupuncturisten aan deel. Hun gemiddelde leeftijd was 49 jaar en 65% waren vrouwen.
62% van alle deelnemers voerden al meer dan vijf jaar een praktijk in de acupunctuur. Er
werden in totaal 34.407 behandelingen geregistreerd. Er werden geen ernstige bijwerkingen
gemeld, bijwerkingen die gedefinieerd werden als opname in het ziekenhuis of sterfte.
Er werden in totaal bij 15% milde voorbijgaande reacties beschreven, die optraden bij
5136 van de 34.407 behandelingen. Zo werden er lokale huidreacties beschreven op de plaats
van de naald, in de vorm van kleine bloeduitstortinkjes in 587 (1.7%), pijn in 422 (1.2%) en
bloedingen in 126 (0.4%) van de behandelden. Een klein deel van de patiënten gaf aan dat de
symptomen waarvoor ze de acupuncturist bezochten verergerden (bij 966 (2.8%)
behandelingen), waarvan dan vervolgens bij 86% (830) de symptomen na korte tijd
verbeterden. De meest beschreven milde en voorbijgaande 'extra werking' was een gevoel van
ontspanning bij 4098 (11.9%) van de patiënten en een gevoel van toegenomen energie in
2267 (6.6%). Wij willen dit zelf niet als “bijwerking” zien, maar als “eveneens beoogd”
resultaat. Hieraan kan je zien hoe strikt dit onderzoek opgezet is.
De conclusie in de BMJ luidde: “In deze prospectieve studie vonden we bij 34407
acupunctuurbehandelingen geen ernstige bijwerkingen. “
Wanneer acupunctuur? Oké, je wilt een keer naar de acupuncturist. Misschien, als je dit boek gelezen hebt. Of omdat
een vriend of vriendin het aanraadt. De meeste onderzoeken naar de waarde ervan zijn gedaan
op het gebied van de klassieke Chinese acupunctuur. Andere vormen van acupunctuur die
zeer interessant lijken te zijn, zullen nog onderzocht moeten worden. Ook is bij vele
aandoeningen nog niet duidelijk wat acupunctuur kan betekenen. Om patiënten een handvat
aan te reiken voor de beslissing om met een acupuncturist in zee te gaan worden hier een
aantal punten opgesomd ter overweging. Het is een keuzewijzer. Deze wijzer begint met
enkele hoofdvragen. Als je daar neen op antwoordt, laat je dan niet behandelen. In aanvulling
zijn er een reeks van nevenvragen mogelijk, om meer zicht te krijgen op details.
121
De hoofdvragen
• Wordt er een reëel beeld geschetst van wat de patiënt mag verwachten van de
acupunctuur en hoe lang zal het gehele traject duren?
Als beweerd wordt dat de ziekte voor een groot deel genezen kan worden zonder dat enige
ondersteunende documentatie aanwezig is, dan is dat een ongunstig teken. Spreek direct aan
het begin van een behandeltraject een duidelijk behandeldoel uit, binnen een duidelijk
afgegrensde tijd. Als dat doel niet bereikt is binnen die tijd, stop dan de therapie.
• Voelt het goed om met deze acupuncturist deze behandeling te starten?
Er moet al in de eerste ontmoeting tussen acupuncturist een goed contact zijn; zo niet dan is
dit geen gunstig teken. Dan kan men beter niet verder gaan.
De aanvullende vragen
De overige vragen kunnen gesteld worden, als op deze eerste vragen een positief antwoord
gegeven wordt, om vervolgens een completer beeld te krijgen. Deze vragen zijn eerder
bedoeld om in het achterhoofd te houden.
• Zijn het artsen of gediplomeerde paramedici die de behandeling uitvoeren?
Acupuncturisten zonder medische of paramedische opleiding schieten tekort in het schatten
van de behandelbaarheid van een aandoening.
• Is de acupuncturist lid van een beroepsvereniging?
Dit is een belangrijke vraag voor Nederlandse artsen of therapeuten. De arts-acupuncturisten
in Nederland zijn bijvoorbeeld verenigd in de NAAV (Nederlandse Artsen Acupuncturisten
Vereniging). Deze vereniging heeft met bijna alle ziektekostenverzekeraars een overeenkomst
gesloten dat consulten gedeeltelijk of geheel vergoed worden, direct en via aanvullende
pakketten.
• Is er schriftelijk overleg tussen de acupuncturist en behandelende specialist of
huisarts?
Het is een goed teken als de acupuncturist de specialist of huisarts op de hoogte stelt.
• Is er een vervanging geregeld als de acupuncturist ziek of afwezig is?
Een vervangingsregeling garandeert de continuïteit van de behandeling.
• Zijn de diploma's van de acupuncturist ter inzage (artsenbul, diploma fysiotherapeut
etc.)?
Indien de acupuncturist geen opleidingscertificaten kan laten zien, is dat geen goed teken.
122
Als deze keuzewijzer gebruikt wordt, is het hoogstwaarschijnlijk dat degene die een therapeut
zoekt tevreden zal zijn met de kwaliteit van de behandeling.
Een prikje is zo erg nog niet… Acupunctuur is dus veilig in kundige handen en duidelijk werkzaam bij allerlei aandoeningen.
Tijd om gewoon geïntegreerd te worden in de gewone geneeskunde. Maar nu wat anders.
Over acupunctuur schrijven is leuk, maar wat dat nu eigenlijk in de praktijk kan betekenen is
nog een heel ander verhaal. Binnen de geneeskunde wordt al jaren geroepen: de patiënt staat
centraal. Dat vinden acupuncturisten natuurlijk ook. En daarom laten we in dit hoofdstuk de
patiënten zelf aan het woord, omdat de ervaring van een patiënt de wetenschappelijke
wetenswaardigheden een extra dimensie geeft. Met dank aan de patiënten die hun ervaringen
met ons deelden.
Koffiefilter in het broodrooster
Ik ben 46 jaar en val binnen de ziekteklasse onder de ‘stress-gerelateerde’aandoeningen. Dit
betekent in mijn geval dat ik fibromyalgie heb en daarnaast een schildklieraandoening.
Doordat ik ook in de overgang raakte ben ik in december 2005 volledig ingestort. Mijn
stemmingswisselingen waren enorm en het energieniveau was beneden alle peil, ook had ik
veel pijn en had ik nergens zin meer in. Voor mijn huisarts een reden om mij naar een
psychiater te sturen (waar ik gelijk weer ben vertrokken nadat ik allerlei enge lijsten moest
invullen).
Op een saaie zondagmiddag bezocht ik de plaatselijke bibliotheek en bladerde lusteloos door
een tijdschrift (paravisie). Daar vond ik een heel artikel over neuroacupunctuur. Gaandeweg
merkte ik dat mijn interesse gewekt werd. Ik voelde door de tekst heen de professionaliteit en
de gedrevenheid. Ik belde voor een afspraak en kwam even op een wachtlijst terecht. In april
2006 kwam ik voor de eerste keer en wat mij heel erg opviel dat gelijk de vinger op de zere
plek werd gelegd (in dit geval de naalden).
Na afloop van deze eerste behandeling is er een wereld voor me open gegaan. Ik was zo
relaxed. Ik ging de eerste 8 keer wekelijks. Mijn energie nam toe en mijn pijn en
stemmingswisselingen werden stukken minder. Af en toe was ik zo relaxed dat ik in de
supermarkt de weg kwijtraakte en thuis het koffiefilterzakje in de broodrooster stopte. Later in
de behandelingen kon dit beter afgestemd worden. Ik slaap veel beter en ben ook weer gaan
dromen. Hierdoor ben ik overdag fitter. De frequentie van de behandelingen is naar eens per 3
weken gegaan en dit kan ik goed volhouden. Ik ben door de behandelingen een stuk gezelliger
123
geworden voor mijn omgeving, ik heb zin om nieuwe dingen te ondernemen, heb het weer
hartstikke druk en veel lol in mijn leven. Sommige mensen ervaren problemen in de omgang
met mij omdat ik assertiever ben geworden en weer borrel van energie. Het lijdzame
ondergaan is verleden tijd. Men is dat niet meer van mij gewend. Hier heb ik het wel moeilijk
mee omdat acceptatie van mijn werkelijke ik een ander blijkbaar zwaar valt. Mijn behandelaar
wist hier ook wel raad mee en ik heb d.m.v. opdrachten over een aantal situaties het inzicht
gekregen dat ik ben wie ik ben en dat ik me daar niet voor hoef te verontschuldigen. Mijn
zelfvertrouwen is hierdoor enorm toegenomen.
Ook heb ik veel profijt getrokken uit de voedingsadviezen die ik kreeg en over het gebruik
van vitaminen. Inmiddels ben ik een jaar onder behandeling en kom ik eens per 4 weken.
Naar deze behandeling zie ik dan echt weer uit, omdat het steeds beter gaat: Ik ben hard op
weg om weer een compleet mens te worden en ik kan iedere fibromyalgie patiënt dit soort
behandelingen van harte aanbevelen.
Van Slecht naar Beter
Na acht jaren te zijn belast met toenemende gezondheidsklachten volgde de diagnose MS.
Een verbijsterend bericht waarvan het enige positieve aspect was dat ik zekerheid kreeg
omtrent mijn eigen indrukken: ik was dus niet “bang geweest dat ik iets mankeerde terwijl er
echt helemaal niets aan de hand was”. Een van mijn vrienden - zelf arts - had al eens tegen
mij gezegd, toen ik vocht tegen een vermoeidheidsaanval: “Let op de signalen van je lichaam,
het zijn je vrienden”. Wel, de signalen had ik dus blijkbaar goed geïnterpreteerd.
Hoe nu verder? Binnen 24 uur heb ik een aanvraag ingediend voor een Invaliden Parkeerkaart
en ben ik lid geworden van de MS Patiëntenvereniging Nederland (MSVN). De
loopproblemen waren ernstig, maar desondanks misschien nog het beste te overzien.
Bijkomend ongerief waren – naast algeheel onwelzijn, – ontregeling van het
temperatuurgevoel, spijsverteringstoringen, vermoeidheid, hoge bloeddruk en hevige warmte-
intolerantie. In de afgelopen jaren namen de loopproblemen toe, het temperatuurgevoel werd
“onder controle”gehouden (tijdens een hittegolf met slaapsokken aan naar bed), de
spijsvertering werd door strenge eetgewoonten min of meer normaal en de slaapkamer werd
voorzien van air conditioning. Afgelopen zomer werd ik moedeloos: geen vaste grond onder
de voeten, hevige duizeligheid en (tengevolge daarvan?) langdurig braken. De afmattende
hittegolf verergerde mijn moedeloosheid en er dreigden pessimisme en depressiviteit.
MS is een ongeneeslijke ziekte. In de pers verschijnen berichten over de legale toelating van
124
Cannabis als medicijn voor onder anderen MS-patiënten: geen genezing maar wel verbetering
van het conditiegevoel. Zou dat iets voor mij zijn? Tegelijkertijd verschijnt in het
septembernummer 2003 van MenSen - het verenigingsblad van de MSVN – een interessant
artikel over neuroacupunctuur. Juist in die periode heeft zich een nieuw ongemak bij mij
aangediend in de vorm van brandende pijnaanvallen, eerst in de heupgordel, twee weken later
ook in het schouder- en borstgebied. De maat was vol en – in overleg met huisarts en
neuroloog – hak ik zelf de knoop door en maak een afspraak met de neuroacupuncturisten die
zich voorstellen in het genoemde nummer van MenSen. Zij hebben mij half oktober in hun
praktijk ontvangen. Naast de acupunctuurbehandelingen – die niet belastend zijn als je in staat
bent om te ontspannen en toe te geven aan de omstandigheden – worden fysiotherapie,
Cannabisthee en een ontbijtdieet volgens Budwig voorgeschreven.
Het is nu eind november. Bij al deze behandelingen heb ik het gevoel dat ik zelf meewerk
door me open te stellen voor de ingrepen. De vermoeidheid is minder, ik sta steviger op mijn
benen, ben minder “zwaar”, minder duizelig, ben niet meer afhankelijk van electrische
kussens en wollen sokken, heb minder pijn (gebruik paracetamol voor pijnbestrijding) en het
gevoel in mijn handen verbetert. Ik kan het slot van een ketting, de trekker van een
ritssluiting, een knoop door een knoopsgat weer zelf bedienen met de rechter hand; zou het
links ook weer gaan lukken?
De eerste dagen na de acupunctuurbehandeling ervaar ik fysieke moeheid, maar die is niet van
dien aard dat ik er emotioneel mee belast word. Voor het overige heb ik heus nog wel mijn
slechte dagen en inzinkingen en mijn slepende onzekerheid over de verdere gang van zaken,
maar ik ben zo goed mogelijk voorbereid. De onzekerheid omtrent de toekomst blijft
aanhouden, maar die is bij iedereen – ziek en gezond - aanwezig.
De ambiance van de praktijk is zeer sympathiek: de patiënt is geen anoniem nummer, heeft
geen ponskaartje, hoeft geen volgnummerautomaat te bedienen, wordt persoonlijk benaderd
en de kleinschaligheid werkt ontspannend.
Zou het lopen nog kunnen verbeteren? Dan zou het volgende hoofdstuk als titel mee krijgen:
Van Beter naar Goed. Het zou onbescheiden zijn om daarna nog van Beter naar Best te willen
gaan.
125
De Cocon verlaten
Ik ben een vrouw van 60 jaar oud en heb in 2004 een voorlopige diagnose van Atypisch
Parkinsonisme of Parkinson Plus gekregen. De informatie van het ziektebeeld, heb ik in
hoofdzaak gekregen vanuit de “Parkinson Patiënten Vereniging”.
Ruim acht jaar geleden, in 1997, begonnen de klachten met veel struikelen en vallen, recht op
mijn gezicht en tintelingen/prikkels in mijn linker been en voet. De neuroloog die ik toen
consulteerde vond geen neurologische afwijkingen. In de loop der jaren verergerde deze
klachten en er kwamen er meer bij. Waar ik het meest last van had was: minder kracht in mijn
linkerarm en been; opgejaagd gevoel; nervositeit; gedeelte van mijn intelligentie was weg;
evenwichtsstoornis; en chaos in mijn hoofd en op mijn bureau.
Ik heb altijd een drukke baan gehad als makelaar maar toen ik met aspirant kopers van een
huis de zoldertrap opliep en de trap naar beneden zittend moest doen, tree voor tree en in het
verkoopgesprek naar woorden zocht, toen wist ik dat ik moest stoppen en dat heb ik gedaan in
2003. Toen ik voor de derde keer de neuroloog bezocht, werd uiteindelijk deze
diagnose vastgesteld. Het positieve hieraan voor mij is, dat ik het dus goed voelde, ik heb een
neurologische aandoening en geen problemen met het ouder worden….
De eerste twee jaar dat ik niet werkte, liet ik me van harte inroosteren als oppas voor mijn
kleinkinderen. Maar ik kreeg er steeds meer klachten bij zoals: incontinentie; hoofdpijn;
verkramping van de spieren bij stress en emotie; pijnscheuten in armen en benen; angstige
dwanggedachten en een intens ziekmakende moeheid als ik over mijn grens ging.
Mijn leven veranderde van midden in het leven staan en “druk, druk, druk” in “hoe voel ik me
vandaag, wat kan ik aan, wanneer doe ik mijn slaapje”.
Nu komen mijn kleinkinderen logeren als mijn energiepeil goed is en de logeerpartij voor ons
allemaal een feest is.
Tevens probeer ik vier maal in de week een stevige wandeling te maken van drie kwartier, de
ene keer loop ik beter dan de andere keer.
Mijn vriendin waarmee ik loop past haar loopritme aan, aan mijn tempo.
Ook ben ik mijn creatieve kant aan het ontwikkelen en heb nu schilder en tekenles.
Al zoekende naar alternatieve mogelijkheden voor mezelf kwam ik op internet op de site
informatie over acupunctuur en de ziekte van Parkinson tegen. Dat sprak me wel aan en heb
het terzijde gelegd tot het moment dat ik over mijn grens was gegaan en zo vermoeid was dat
ik de mogelijkheid van neuro-acupunctuur wilde proberen.
126
In juni kon ik terecht en had een fijn gesprek met de arts en had direct het gevoel dat ik goed
zat. En dat kwam al na een paar keer acupunctuur uit, ik kan me beter ontspannen (geniet
weer van even rustig de krant lezen), heb meer energie, de angst is grotendeels uit mijn leven,
voel me mentaal steviger en het hele klachtenpatroon is minder. Ook de mensen om mij heen
zien het, ik ben uit een cocon van vermoeidheid, spanning en onvermogen om te
communiceren gestapt, ben weer bereikbaar.
Natuurlijk kan de acupunctuur mij niet genezen en het zal ook wel weer eens wat slechter
gaan maar nu sta ik positiever in het leven, luister beter naar mijn lichaam en voel me zelfs af
en toe “de oude mezelf”. Ik hoop door de acupunctuur het medicijn gebruik nog een aantal
jaren voor me uit te schuiven.
Van Robot naar Mens
Een drietal jaren geleden heeft mijn vrouw, op dat moment 65 jaar, problemen gekregen met
het lopen . Na uitgebreid onderzoek door een neuroloog in ons streekziekenhuis en later in het
UMC te Utrecht voor een second opinion was de diagnose dat bepaalde cellen van de kleine
hersenen, die o.a. de loopbeweging aansturen waren verdwenen maar de oorzaak was
onduidelijk en onverklaarbaar, met andere woorden er kon niets aan worden gedaan.
Na deze analyse zijn wij doorgestuurd naar een revalidatie centrum verbonden aan het lokale
ziekenhuis echter zonder gevolg. In tussen namen de loopproblemen toe en ook de geestelijke
gesteldheid van Marian veranderde snel, wat zich uitte in ongeïnteresseerd zijn in haar
omgeving, zich zelfs hiervoor af te sluiten, bijvoorbeeld niet meer naar verenigingen gaan
enz.
Wij zijn toen in contact gekomen met het Instituut voor neuroacupunctuur, en hebben de arts
tijdens het eerste bezoek de schriftelijke analyse van het streekziekenhuis en UMC
overhandigd. Vanaf het eerste bezoek heeft hij duidelijk aangegeven dat hij met
neuroacupunctuur niet kon genezen maar wel de kwaal kon stabiliseren en haar geestelijke
gesteldheid kon verbeteren, zodat ze zich weer beter in haar jasje zou voelen.
Nu na 9 behandelingen is Marian van een wandelende robot veranderd in een spontane vrouw
zoals ze vroeger was en heeft weer veel meer interesse in het leven gekregen en heeft ook
haar handicap geaccepteerd . Deze observatie is niet alleen door mij gemaakt maar ook door
onze omgeving waarvan een aantal mensen ons spontaan heeft benaderd.
127
Eind goed al goed? Geïntegreerde geneeskunde is mogelijk. En wenselijk! Omdat de patiënten erom vragen en
het als zinvol ervaren. Landen als de USA, Engeland en Duitsland hebben dat laten zien. Wij
lopen behoorlijk achter en het wordt tijd dat we in Nederland aan
universiteiten leerstoelen installeren voor het onderwijs en onderzoek
naar complementaire behandelvormen. Acupunctuur is een duidelijk
voorbeeld voor een behandelwijze die eenvoudig geïntegreerd kan
worden in medisch onderwijs en in ziekenhuizen. Het is namelijk
belangrijk voor bijvoorbeeld verwijzende artsen om de feiten te
kennen, zodat ze de patiënten beter kunnen voorlichten. Acupunctuur werkt en is
veilig. Het heeft biologische werking van gen tot orgaan en van alles is daaraan te
meten. Meten is weten. We kunnen eigenlijk nu wel zeggen dat we weten dat
acupunctuur zinvol is. Acupunctuur in de 21ste eeuw
is niet meer te omschrijven als een van de vele
‘alternatieve geneeswijzen’. Dit zou tekort doen aan alle
wetenschappelijke gegevens uit de diverse gebieden die we in dit
boek bespraken. Modern beeldvormend en biochemisch onderzoek laat zien
dat er duidelijke en specifieke effecten zijn van acupunctuur, die consistent
aantoonbaar zijn met uiteenlopende technieken. Klinisch onderzoek
ondersteunt de veiligheid en de effectiviteit van acupunctuur.
Kosteneffectiviteitonderzoek laat bovendien zien dat acupunctuur zinvol is
en kostenbesparing kan opleveren. Bij critici ontbreekt het vaak aan inzicht
in hoeveel multidisciplinair onderzoek naar de acupunctuur verricht is. Dit
is jammer, want op basis van onderzoek van uiteenlopende disciplines is
inmiddels een consistent beeld ontstaan over de waarde van acupunctuur als
behandeling voor veel patiënten.
Acupunctuur is volwassen geworden en verdient het om gewoon behandeld te worden, net
zoals alle andere vormen van reguliere geneeskunde.
Geïntegreerde geneeskunde zal een nieuwe, geïnspireerde vorm van geneeskunde worden, die
het beste uit de reguliere en de alternatieve geneeskunde in zich op gaat nemen. Daar zal
acupunctuur een onderdeel van zijn.
En wat wil je nou allemaal zeggen met dit boek?
Dit boek laat zien dat acupunctuur klaar is voor integratie binnen de westerse geneeskunde!
128
Woordenlijst APGAR-score Met deze test kan een snelle indruk verkregen worden van de algemene
toestand van een pasgeboren baby. Gekeken wordt naar de ademhaling,
de hartslag, spierspanning, kleur en reactie op prikkels.
BMJ British Medical Journal
CAM Complementaire en Alternatieve geneeskunde (Medicine)
Centraal zenuwstelsel De hersenen en het ruggenmerg
EBM Evidence Based Medicine, geneeskundig handelen gebaseerd op feiten
die uit gedegen wetenschappelijk onderzoek verkregen zijn
Gerandomiseerd Een groep patiënten door het lot verdeeld over meerdere groepen in een
klinische studie
Jadad Een score die de wetenschappelijke waarde van een studie aangeeft
Klinische Studies Wetenschappelijke onderzoeken op patiënten
Meridianen Energiebanen die acupunctuurpunten verbinden, waar de Qi
doorstroomt
Meta-analyse Het samenvoegen van klinische studies, zodat er een meer krachtige
uitspraak gedaan kan worden of een bepaalde behandeling werkt bij een
klacht of ziekte
Neuropatische pijnen Pijnen na beschadiging van het zenuwstelsel
NAAV Nederlandse Artsen Acupuncturisten Vereniging
NSAID Medicijnen (Non-Steroidal Anti-Inflammatory Drugs) die
ontstekingsremmend, pijnstillend en koortsverlagend werken
Neurotransmitters Lichaamseigen chemische stoffen die voor de prikkeloverdracht zorgen
tussen 2 zenuwen
Placebo Een behandeling waarvan de werking niet is aangetoond, maar de
klachten wel verminderen
Placebo-effect De verbetering van klachten bij de patiënt door een nepbehandeling
QUALY De QUALY (Quality Adusted Life Year) is een kwantitatieve
meetschaal waarbij één jaar normale gezondheid gelijk is aan één
QUALY.
Stichting IOCOB Stichting voor innovatief onderzoek en onderwijs van complementaire
behandelwijzen. www.iocob.nl
129
TENS Transcutane electrostimulatie: electrische stroom wordt via oppervlakte
elektrodes op de huid aangebracht. Hierdoor wordt de pijn verminderd.
Goede Doelen stichting IOCOB De Stichting innovatief onderzoek en onderwijs van complementaire behandelwijzen,
IOCOB, heeft bijgedragen aan het tot stand komen van dit boek. Stichting IOCOB probeert
momenteel samen met een aantal andere organisaties in Nederland een gezond klimaat op het
gebied van geïntegreerde geneeskunde te ontwikkelen in ziekenhuis en aan universiteiten.
Ook heeft de stichting samen met medisch specialisten workshops ontwikkeld, bijvoorbeeld
op het gebied van mindfulness, qigong en management.
De stichting zoekt naar nieuwe inspiratiebronnen voor de geneeskunde en wil:
1. deze bronnen voor de gehele geneeskunde en de individuele patiënt ontsluiten,
2. een objectief portaal zijn van alle informatie op het gebied van complementaire
behandelvormen; voor consument, gezondheidswerkers en beleidmakers,
3. de basis leggen voor een nieuwe geïntegreerde geneeskunde in Nederland, en
4. nieuw innovatief onderzoek naar de waarde van alternatieve en geïntegreerde
geneeskunde stimuleren en uitvoeren.
Op de site www.iocob.nl vindt u alle informatie om inzicht te krijgen in complementaire
behandelvormen. Verder heeft stichting IOCOB innovatieve onderzoeksprojecten onder haar
beheer, die naar financiering zoeken. Het gaat daarbij om bijzondere behandelvormen,
bijvoorbeeld voor uitbehandelde patiënten met melanoom, darmkanker en nierkanker. Ook
steunen we bijvoorbeeld medische projecten in India en Tibet. Stichting IOCOB is geheel
afhankelijk van donaties van particulieren om dit soort onderzoek in Nederland mogelijk te
maken. Wanneer u de doelen en de projecten van stichting IOCOB wilt steunen door middel
van een donatie: giro 1780 ten name van stichting IOCOB, te Bosch en Duin.
INDEX woorden: Acupunctuurpunten Alternatieve geneeskunde Anesthesie Baby Barensweeën
130
Beroerte Bevallen bindweefsel Braken Chi cholecystokinine Complementair Context Cochrane Diabetes Diermodellen Dose-finding dynorfine EBM effectiviteit Electroacupunctuur elementen Embryologie Endorfine Energetische acupunctuur Fase I Fase II Fase III Fibromyalgie flow Fos-gen Geintegreerde geneeskunde Groeicontrole systeem GCP Genen Geneesmiddelen Geneeskunst Geneeskunde Gepropageerd fenomeen Gerandomiseerd Gele keizer Hart Hartinfarct Halfgeleiding Halfgeleider Hersenen Hik Histamine Hoofdpijn Huant Ti Jadad Jin ye Jing Knie kosteneffectiviteit
131
Kostenreductie Laseracupunctuur Maag Maagzweer Mao Meta-analyse Meridianen Microsysteem acupunctuur Migraine Misselijkheid Moleculen Morfine Morfogenese Morfogenetisch veld MRI NAAV Nei Ching Neuropathie Neurotransmitters Noradrenaline Ooracupunctuur Operaties Osteoatrose Parkinson Pet scan Piezoelectrisch effect Placebo Pijn Patiententevredenheid Psychologie Psyche Radioactiviteit Randomisatie RCT Ruggenmerg Schedelacupunctuur Serotonine Shen Singulaire theorie Specificiteit Stress Stroke Stuitligging Suikerziekte Tenniselleboog TENS Triangulatie Triggerpoints Veiligheid Verlamming
132
Vruchtbaarheid Qigong Qualy Quality of life Xue Yin en Yang Zenuwen
Auteurs Prof. dr. Jan M. Keppel Hesselink, arts, medisch bioloog, hoogleraar moleculaire farmacologie, acupuncturist en hypnotherapeut. Hij was vice-president bij een internationaal geneesmiddelenconcern en huisadviseur van de KNAW op het gebied van wetenschapsmanagement. Hij is coach voor executives en docent bij de Comenius leergangen. Drs. David J Kopsky is arts, acupuncturist, hypnotherapeut, onderzoeker en ontwikkelt nieuwe vormen van acupunctuur. Hij is lid van de NAAV wetenschapscommissie en secretaris van Stichting IOCOB. Hij begeleidt MS- en kankeronderzoek en geeft workshops aan managers en onderwijs in academische centra.
Literatuur 1 Feng XJ et al. Electric acupuncture stimulating at the acupoints of the Du meridian of rabbits to affect dopamine of caudal nucleus and its metabolites, Journal of Science, 1978;23(5):314. 2 Mayer DJ. Antagonism of acupuncture analgesia in man by the narcotic antagonist naloxone. Brain Research, 1977;121:368. 3 Kim GC et al. 5-HT and Tryptophan in brain and acupuncture analgesia. Journal of Physiology, 1979;31(2):121. 4 Birch S, Keppel Hesselink JM, Jonkman FA, Hekker TA, Bos A. Clinical research on acupuncture. Part 1. What have reviews of the efficacy and safety of acupuncture told us so far? J. Altern. Complement. Med. 2004;10(3):468-80 5 Fox JWC. Introduction. In Mark Duke, Acupuncture, A Pyramid Book, NY, USA: p ix-xii. 6 Melzack R, Wall PD, Pain mechanisms: A new theory. Science 1965;150:171-9. 7 Melzack R, Stillwell DM, Fox EJ. Trigger points and acupuncture points for pain: correlations and implications. Pain 1977;3:3-23. 8 www.govinfo.library.unt.edu/whccamp/meetings/transcript_10_06_00_morning.txt 9 Baldry PE. Acupuncture, Trigger Points and Musculoskeletal Pain. 1993 2d ed. Edinburgh: Churchill Livingstone 10 www.mayoclinic.com/health/labor-pain/PR00121 11 Acupuncture. Does it work? For which indications? Med. Lett. Drugs. Ther. 2006 May 8;48(1234):38-9. Review.
133
12 Cherkin DC, Sherman KJ, Deyo RA, Shekelle PG. A review of the evidence for the effectiveness, safety, and cost of acupuncture, massage therapy, and spinal manipulation for back pain. Ann. Intern. Med. 2003;138(11):898-906. 13 Vas J, Perea-Milla E, Mendez C, Sanchez Navarro C, Leon Rubio JM, Brioso M, Garcia Obrero I. Efficacy and safety of acupuncture for chronic uncomplicated neck pain: a randomised controlled study. Pain 2006;126(1-3):245-55. 14 Lao L. Acupuncture practice, past and present: is it safe and effective? J. Soc. Integr. Oncol. 2006;4(1):13-5. 15 Dorfer L, Moser M, Spindler K, Bahr F, Egarter-Vigl E, Dohr G. 5200-year-old acupuncture in central Europe? Science. 1998;282(5387):242-3. 16 Murphy WA Jr, Nedden Dz D, Gostner P, Knapp R, Recheis W, Seidler H. The iceman: discovery and imaging. Radiology. 2003;226(3):614-29. 17 Acupuncture, Expertise and Cross-Cultural Medicine Roberta E Bivins. Basingstoke: Palgrave, 2000. P. 263. 18 Thomas KJ, MacPherson H, Thorpe L, Brazier J, Fitter M, Campbell MJ, Roman M, Walters SJ, Nicholl J. Randomised controlled trial of a short course of traditional acupuncture compared with usual care for persistent non-specific low back pain. BMJ. 2006;333(7569):623. 19 Cassedy JH. Early uses of acupuncture in the United States, with an addendum (1826) by Franklin Bache, M.D. Bull. N.Y. Acad. Med. 1974;50(8):892-906. 20 Niboyet JEH: Etude sur la moindre resistance cutanee a l'electricite des certains points de la peau dits "points Chinois." Bull de la Soc d'Acupuncture 1961;39(16):19-88. 21 A monologue about my reassessment of the rebirth of Kim Bonghan's Theory in Korea wwwsoc.nii.ac.jp/islis/en/journalE/abst231E.htm
22 Hyvarinen J, Karlsson M. Low-resistance skin points that may coincide with acupuncture loci. Med. Biol. 1977;55(2):88-94. 23 Niboyet JEH. Essai sur l’acupuncture Chinoise pratique. Paris : Wapler, 1951 24 www.acupuncture.com/testimonials/restonexp.htm 25 Choi M, Jung J, Seo M, Lee K, Nam T, Yang I, Yoon Y, Yoon J. Ultrasonographic observation of intestinal mobility of dogs after acupunctural stimulation on acupoints ST-36 and BL-27. J. Vet. Sci. 2001;2(3):221-6. 26 Urquhart IA. Drugless anesthesia by acupuncture. Ariz. Med. 1972;29:575. 27 Capperauld I, Cooper E, Saltoun D. Acupuncture anesthesia in China. Lancet 1972:1136 28 Hing Gwan Kho Acupuncture in anaesthesia and surgery: studies in China and the Netherlands. Proefschrift Nijmegen. 29 Usichenko TI. et al. Auricular acupuncture for pain relief after ambulatory knee surgery: a randomized trial Can. Med. Assoc. J. 2007;176:179-183. 30 Pomeranz B, Stux G, editors. Scientific Basis of Acupuncture. Berlin: Springer-Verlag, 1989. 31 Mora B, Iannuzzi M, Lang T, Steinlechner B, Barker R, Dobrovits M, Wimmer C, Kober A. Auricular Acupressure as a Treatment for Anxiety Before Extracorporeal Shock Wave Lithotripsy in the Elderly. J. Urol. 2007 May 10.
32 National Institutes of Health, Consensus Development Conference Statement. Acupuncture. NIH Consensus Statement 1997 Nov 3-5; 15(5):1-34.
134
33 Wang QA, Mao LM, Han JS. The role of periaqueductal gray in mediation of analgesia produced by different frequencies electroacupuncture stimulation in rats. Int. J. Neurosci. 1990;53(2-4):167-72. 34 Wang Q, Mao L, Han J. Analgesic electrical stimulation of the hypothalamic arcuate nucleus: tolerance and its cross-tolerance to 2 Hz or 100 Hz electroacupuncture. Brain Res. 1990;518(1-2):40-6. 35 www.anaesthesiauk.com/article.aspx?articleid=100547 36 Cheng PT, Wong MK, Chang PL. A therapeutic trial of acupuncture in neurogenic bladder of spinal cord injured patients--a preliminary report. Spinal Cord 1998; 36(7):476-80. 37 Honjo H, Naya Y, Ukimura O, Kojima J, Miki T. Acupuncture on clinical symptoms and urodynamic measurements in spinal-cord-injured patients with detrusor hyperreflexia. Urol. Int. 2000;65(4):190-5. 38 van Balken MR. Posterior tibial nerve stimulation as neuromodulative treatment of lower urinary tract dysfunction. J. Urol. 2001;166(3):914-8. 39 Wuthrich B. Unproven techniques in allergy diagnosis. J. Investig. Allergol. Clin. Immunol. 2005;15(2):86-90. 40 Beyer K, Teuber SS. Food allergy diagnostics: scientific and unproven procedures. Curr. Opin. Allergy Clin. Immunol. 2005;5(3):261-6. 41 Peggy Finston, Preliminary Study: Treatment Of Chronic Emotional Disorders By Ultra-Low-Dose Steroid Injection Of Outer Bladder Points 42-46 Medical Acupuncture volume 16: 1, www.medicalacupuncture.org/aama_marf/journal/vol16_1/case1.html 42 Mark K. Frobb. Neural Acupuncture: A Rationale For The Use Of Lidocaine Infiltration At Acupuncture Points In The Treatment Of Myofascial Pain Syndromes. Medical Acupuncture volume 15: 1, www.medicalacupuncture.org/aama_marf/journal/vol15_1/vol_15_num_1_article_3.html 43 Keppel Hesselink JM. Hypnopunctuur, een synthese tussen hypnotherapie en acupunctuur. Tijdschrift over educatieve en therapeutische hypnose 2007;21:18-20 44 Schiff E, Gurgevich S, Caspi O. Potential Synergism between Hypnosis and Acupuncture-Is the Whole More Than the Sum of Its Parts? Evid. Based Complement. Alternat. Med. 2007;4(2):233-240.
45 Ogal HP, Hafer J, Ogal M, Krumholz W, Herget HF, Hempelmann G. Variations of pain in the treatment of one classical acupuncture-point versus one point of Yamamoto's new scalp acupuncture Anasthesiol Intensivmed Notfallmed Schmerzther. 2002;37(6):326-32.
46 Kaptchuk, Ted. The Web That Has No Weaver. Congdon and Weed, (1983) ISBN 0-86553-109-9 47 Kong FY, Ng DK, Chan CH, Yu WL, Chan D, Kwok KL, Chow PY. Parental use of the term "Hot Qi" to describe symptoms in their children in Hong Kong: a cross sectional survey "Hot Qi" in children. Ethnobiol. Ethnomedicine. 2006;2:2. 48 Arroliga AC, Newman S, Longworth DL, Stoller JK. Metaphorical medicine: using metaphors to enhance communication with patients who have pulmonary disease. Ann. Intern. Med. 2002 Sep 3;137(5):376-9. 49 Jen YS et al, Acupuncture treatment appearing propagated sensation transmission regression: A case report of meridian injury, Journal of Shangdong Medicine, 1974;(3):28. 50 Fuchang Chinese Medicine Research Institute, Propagated sensation transmission preliminary report, Journal of New Medicine, 1975;(4):35. 51 Xie JG et al, Detection of skin resistance of latent propagated sensation transmission of Stomach meridian, China Acupuncture Society, Beijing, 1984:213.
135
52 Huang X, Huang G, Zheng C. Expression of connexin43 in rat epithelial cells and fibroblasts. J Huazhong Univ Sci Technolog Med. Sci. 2005;25(2):206-8. 53 Mezey E, Key S, Vogelsang G, Szalayova I, Lange GD, Crain B. Transplanted bone marrow generates new neurons in human brains. Proceedings of the National Academy of Sciences, January 20, 2003. 54 Rain BJ, Tran SD, Mezey E. Transplanted human bone marrow cells generate new brain cells. J. Neurol. Sci. 2005;233(1-2):121-3. 55 Lee, M., Soo Lee, M. and Kim, H. Qigong reduced bloodpressure and catecholamine levels of patients with essential hypertension Int. J. of neuroscience, 2003;113(12):1691-1712. 56 Lee MS, Kang CW, Ryu H, Moon SR. Endocrine and immune effects of Qi-training. Int. J. Neurosci. 2004 Apr;114(4):529-37. 57 Lee MS, Kim MK, Ryu H. Qi-training (qigong) enhanced immune functions: what is the underlying mechanism? Int J Neurosci. 2005;115(8):1099-104. 58 Schmitz-Hubsch T, Pyfer D, Kielwein K, Fimmers R, Klockgether T, Wullner U. Qigong exercise for the symptoms of Parkinson's disease: a randomized, controlled pilot study. Mov. Disord. 2006;21(4):543-8.
59 Mihaly Csikszentmihalyi Creativiteit, over 'flow', schepping en ontdekking, 1998, ISBN 9053523731.
60 Fabian TC, Claridge JA. History and Development of Evidence-based Medicine. World journal of surgery, 2005;29(5):547-553 61 McAlister FA, Graham I, Karr GW, Laupacis A. Evidence-based medicine and the practicing clinician. J. Gen. Intern Med. 1999;14(4):236-42. 62 Keppel Hesselink JM. GCP: noodzaak of mode? Ned. Tijdschr. Geneeskd. 1989;133(43):2108-11 63 Keppel Hesselink JM Good clinical practice; the revised recommendations for Europe. Ned. Tijdschr. Geneeskd. 1990;134(44):2152-5. 64 Gong Y, Gluud C. Commentary on the Ben Cao Tu Jing [Atlas of Materia Medica], 11th century. The James Lind Library (www.jameslindlibrary.org). 65 Pocock SJ Clinical Trials, a practical aproach. Chichester; John Wiley & Sons 1983. ISBN 0471901555. 66 www.shef.ac.uk/scharr/ir/percent.html 67 J.P. Vandenbroucke, 'Hoe wordt medische kennis gemaakt' Gezondheidsraadlezing., 30 september 1999, blz 8. 68 Evans I, Thornton H. and Chalmers I, Testing Treatments: better research for better healthcare 2006, ISBN 0 7123 4909 X 69 MacPherson H. Acupuncture research: time to shift from theoretical to practical questions. J. Altern. Complement. Med. 2006;12(9):837-9. 70 Canter, P.H., Coon, J.T. and Ernst, E. Cost-Effectiveness of Complementary Therapies in the United Kingdom—A Systematic Review Evidence-based complementary and alternative medicine, 2006;3(4):425-432. 71 Clarke M, Hopewell S, Chalmers I. Reports of clinical trials should begin and end with up-to-date systematic reviews of other relevant evidence: a status report. J. R. Soc. Med. 2007;100(4):187-90. 72 Chalmers I, Altman DG. How can medical journals help prevent poor medical research? Some opportunities presented by electronic publishing. Lancet 1999;353:490-3 73 Jadad AR, Moore RA, Carroll D, et al. Assessing the quality of reports of randomized clinical trials: is blinding necessary? Controlled Clinical Trials 1996;17(1):1-12.
136
74 www.edata.ub.unimaas.nl/www-dissertaties/stelling/10512.pdf 75 Bhogal, S.K., Teasell, R.W., Foley, N.C. and Speechley, M.R The PEDro scale provides a more comprehensive measure of methodological quality than the Jadad Scale in stroke rehabilitation literature. Journal of clinical epidemiology, 2005;58(7):668-673. 76 E. Pronk. Wetenschap en waarheid zijn niet één. Medisch Contact 29 juli 2007:1128-1130.
77 Ioannidis JPA Why most published research findings are false. PLoS Med. 2005;2:124.
78 Hannes K, Aertgeerts B, Schepers R, Goedhuys J en Buntinx F. Evidence-based medicine: een bespreking van de meest voorkomende kritiek Ned. Tijdschr. Geneeskd. 2005;149:1983-8. 79 Borgerson, Kirstin. Evidence-Based Alternative Medicine? Perspectives in biology and medicine Volume: 2005;48(4):502-515. 80 John S., Welch. Ritual in Western Medicine and Its Role in Placebo healing. Journal of religion and health, 2003;42(1):21-33. 81 Kaptchuk, T. J.The Placebo Effect in Alternative Medicine: Can the Performance of a Healing Ritual Have a Clinical Significance? Annals of internal medicine 2002;136(11):817-819. 82 Crum AJ, Langer EJ. Mind-set matters: exercise and the placebo effect. Psychol. Sci. 2007;18(2):165-71.
83 Yin L et al. PET imaging of brain function while puncturing the acupoint ST36. Chin. Med. J. 2003;116(12):1836-9.
84 De Medeiros MA, Canteras NS, Suchecki D, Mello LE. Analgesia and c-Fos expression in the periaqueductal gray induced by electroacupuncture at the Zusanli point in rats. Brain. Res. 2003;973(2):196-204. 85 Rosler A, Otto B, Schreiber-Dietrich D, Steinmetz H, Kessler KR. Single-needle acupuncture alleviates gag reflex during transesophageal echocardiography: a blinded, randomized, controlled pilot trial. J. Altern. Complement. Med. 2003;9(6):847-9. 86 Beecher HK Placebo analgesia in human volunteers. J. Am. Med. Assoc. 1955;159:1602-1606. 87 Brockhaus A, Elger CE. Hypalgesic efficacy of acupuncture on experimental pain in men. Comparison of laser acupuncture and needle acupuncture. Pain 1990;43:181-185. 88 Pomerantz B, Chiu D Nalaxon blocks acupuncture analgesia and causes hyperalgesia: Endorphin is implicated. Life Sci. 1976;19:1757-1762. 89 Chan SHH, Fung SJ Suppression of polysynaptic reflex by electroacupuncture and a possible underlying presynaptic mechanism in the spinal cord of the cat. Exp. Neurol. 1975;48:336-342. 90 Chen R, Pomerantz B et al. Electroacupuncture elevates blood cortisol levels in naive horses: Sham treatment has no effect. Int .J. Neurosci. 1980;10-95-97. 91 Toda K, Ichioka M. Electroacupuncture: Relations between forelimb afferent impulses and suppression of the jaw opening reflex in the rat. Exp. Neurol. 1978;61:465-470. 92 Fung DTH, Chang SHH et al. Electroacupuncture suppression of the jaw depression reflex elicited by dentalgia in rabbits. Exp. Neurol. 1975;47:367-369. 93 Vincent CA, Richardson PH. The evaluation of therapeutic acupuncture: Concepts and methods. Pain 1986;24:1-13.
137
94 Goldstein A, Hilgard EF. Failure of the opiate antagonist nalaxone to modify hypnotic analgesia. Proc. Natl. Acad. Sci. USA 1975;72:2041-2043. 95 Cabyoglu MT, Ergene N, Tan U. The mechanism of acupuncture and clinical applications. Int J Neurosci. 2006;116(2):115-25. 96 Lee GS, Han JB, Shin MK, Hong MC, Kim SW, Min BI, Bae H. Enhancement of electroacupuncture-induced analgesic effect in cholecystokinin-A receptor deficient rats. Brain Res. Bull. 2003;62(2):161-4. 97 Huang C, Hu ZP, Jiang SZ, Li HT, Han JS, Wan Y. CCK(B) receptor antagonist L365,260 potentiates the efficacy to and reverses chronic tolerance to electroacupuncture-induced analgesia in mice. Brain Res. Bull. 2007;71(5):447-51. 98 Jiang K, Zhao Z, Shui Q, Xia Z. Electro-acupuncture preconditioning abrogates the elevation of c-Fos and c-Jun expression in neonatal hypoxic-ischemic rat brains induced by glibenclamide, an ATP-sensitive potassium channel blocker. Brain Res. 2004;998(1):13-9. 99 Stux G, Hammerschlag R. Clinical Acupuncture, Scientific Basis. Springer-Verslag Berlin Heidelberg New York 2000 ISBN 3-540-63054-1. 100 Cheng R, McKibbin L, Roy B, Pomeranz B. Electroacupuncture elevates blood cortisol levels in naive horses; sham treatment has no effect. Int. J. Neurosci. 1980;10(2-3):95-7. 101 Research Group of Acupuncture Anesthesia, Peking Medical College. The effect of acupuncture on the human skin pain threshold. Chin. Med. J. 1973;3:151–157. 102 Bing Z. et al. Acupuncture-like stimulation induces a heterosegmental release of met-enkephaline-like material in the rat spinal cord. Pain 1991;47:71-77.
103 Xie G et al. Elctroanalgesia blocked by microinjection of anti-beta-endforfine antiserum into periaquaductal grey of the rabbit. Int. J. Neurosci.1983;18:287-291.
104 Peets J. et al. CXBX mice deficient in opiate receptors show poor electroacupuncture analgesia. Nature 1978;273:675-676.
105 Guo et al. Brainsubstrates activated by elctroacupuncture (EA)od different frequenties (II): Role of Fos/Jun proteins in EA-induced transcription of preproenlephalin and preprodynorphin genes. Brain Res. Molecular Brain Res. 1996;43:167-173.
106 Shang C. Singular Point, organising center and acupuncture point. Am. J. Chin. Med. 1989;17:119-127. 107 Shang C. Electrophysiology of growth control and acupuncture. Life Sci. 2001;68(12):1333-42. 108 McCaig CD. Spinal neurite regeneration and regrowth in vitro depend on the polarity of an applied electric field. Development 1987;100:31–41. 109 Levin M. Gap junctional communication in morphogenesis. Prog. Biophys. Mol. Biol. 2007;94(1-2):186-206. 110 Ahn AC, Wu J, Badger GJ, Hammerschlag R, Langevin HM. Electrical impedance along connective tissue planes associated with acupuncture meridians. BMC Complement. Altern. Med. 2005;5:10. 111 Xia Men City Radioisotope Research Group, Preliminary observation of radioisotope in meridian, Collection of Fuchang Acupuncture and Meridian, 1961, P21. 112 Meng JB et al, Radioisotope in γ-scintiphotographic technique to inspect the twelve meridian transmissions in normal human body, Acupuncture Research, 1989; (S4): 1. 113 Editorial. Nuclear medicine and acupuncture message transmission. J. Nucl. Med. 1992; 33:409-412.
138
114 Kovacs FM, Gotzens V, Garcia A, Garcia F, Mufraggi N, Prandi D, Setoain J, San Roman F. Experimental study on radioactive pathways of hypodermically injected technetium-99m. J. Nucl. Med. 1992;33(3):403-7.
115 Bagu V, Bugeac G, Vasile A, et al. Aspect préliminaire dans l’etude, á l’aide de la méridecine nucléaire, des points d’acupuncture, de la circulation sur les méridiens et leurs rapports avec les organs correspondants. Congrès international d’acupuncture. Brno-Tchécoslovaquie 2 Juin 1981.
116 Kovacs FM, Gotzens V, Garcia A, Garcia F, Mufraggi N, Prandi D. Acupuncture and radioactive pathways of hypodermically injected technetium-99m. J. Nucl. Med. 1992;33(11):2060.
117 de Vernejoul P, Darras JC, Beguin C, Cazalaa JB, Daury G, de Vernejoul J. Isotopic approach to the visualization of acupuncture meridians Agressologie 1984;25(10):1107-11. 118 Liu RT et al, Objective research of propagated sensation along meridian: using infrared photographic change of propagated sensation along meridian in upper extremities, 1988 National Meridian Conference, 1988, Chengdu.
119 Richard James. Linear Skin Rashes and the Meridians of Acupuncture The European Journal of Oriental Medicine 1993:1(1);42-46. 120Ma SX, Ma J, Moise G, Li XY. Responses of neuronal nitric oxide synthase expression in the brainstem to electroacupuncture Zusanli (ST 36) in rats. Brain Res. 2005;1037(1-2):70-7. 121 Chen JX, Ibe BO, Ma SX. Nitric oxide modulation of norepinephrine production in acupuncture points. Life Sci. 2006;79(23):2157-64.. 122 Ko J, Na DS, Lee YH, Shin SY, Kim JH, Hwang BG, Min BI, Park DS. cDNA microarray analysis of the differential gene expression in the neuropathic pain and electroacupuncture treatment models. J. Biochem. Mol. Biol. 2002;35(4):420-7. 123Takaoka Y, et al. Electroacupuncture Suppresses Myostatin Gene Expression: Cell Proliferative Reaction in Mouse Skeletal Muscle. Physiol. Genomics. 2007;30(2):102-110. 124 Li M, Zhang Y. Modulation of gene expression in cholesterol-lowering effect of electroacupuncture at Fenglong acupoint (ST40): a cDNA microarray study. Int. J. Mol. Med. 2007;19(4):617-29. 125 Knyihar-Csillik E, Tajti J, Csillik AE, Chadaide Z, Mihaly A, Vecsei L. Effects of eletriptan on the peptidergic innervation of the cerebral dura mater and trigeminal ganglion, and on the expression of c-fos and c-jun in the trigeminal complex of the rat in an experimental migraine model. Eur. J. Neurosci. 2000 ;12(11):3991-4002. 126 Jang MH, Shin MC, Lee TH, Lim BV, Shin MS, Min BI, Kim H, Cho S, Kim EH, Kim CJ. Acupuncture suppresses ischemia-induced increase in c-Fos expression and apoptosis in the hippocampal CA1 region in gerbils. Neurosci. Lett. 2003;347(1):5-8. 127 Chung JH, Lee EY, Jang MH, Kim CJ, Kim J, Ha E, Park HK, Choi S, Lee H, Park SH, Leem KH, Kim EH. Acupuncture decreases ischemia-induced apoptosis and cell proliferation in dentate gyrus of gerbils. Neurol. Res. 2007;29 (S1):S23-7. 128 Jiang K, Zhao Z, Shui Q, Xia Z. Electro-acupuncture preconditioning abrogates the elevation of c-Fos and c-Jun expression in neonatal hypoxic-ischemic rat brains induced by glibenclamide, an ATP-sensitive potassium channel blocker. Brain Res. 2004;998(1):13-9. 129 Tabosa A, Yamamura Y, Forno ER, Mello LE. Effect of the acupoints ST-36 (Zusanli) and SP-6 (Sanyinjiao) on intestinal myoelectric activity of Wistar rats. Braz. J. Med. Biol. Res. 2002;35(6):731-9.
139
130Choi M, Jung J, Seo M, Lee K, Nam T, Yang I, Yoon Y, Yoon J. Ultrasonographic observation of intestinal mobility of dogs after acupunctural stimulation on acupoints ST-36 and BL-27. J. Vet. Sci. 2001;2(3):221-6. 131Lin YP, Yi SX, Yan J, Chang XR. Effect of acupuncture at Foot-Yangming Meridian on gastric mucosal blood flow, gastric motility and brain-gut peptide.World J Gastroenterol. 2007;13(15):2229-33.
132 Yin L et al. PET imaging of brain function while puncturing the acupoint ST36. Chin. Med. J. 2003;116(12):1836-9.
133 De Medeiros MA, Canteras NS, Suchecki D, Mello LE. Analgesia and c-Fos expression in the periaqueductal gray induced by electroacupuncture at the Zusanli point in rats. Brain. Res. 2003 ;973(2):196-204. 134 Kim EH, Kim YJ, Lee HJ, Huh Y, Chung JH, Seo JC, Kang JE, Lee HJ, Yim SV, Kim CJ. Acupuncture increases cell proliferation in dentate gyrus after transient global ischemia in gerbils. Neurosci. Lett. 2001;297(1):21-4. 135 Inoue I, Chen L, Zhou L, Zeng X, Wang H. Reproduction of scalp acupuncture therapy on strokes in the model rats, spontaneous hypertensive rats-stroke prone (SHR-SP). Neurosci. Lett. 2002;333(3):191-4. 136 Lo YL, Cui SL. Acupuncture and the modulation of cortical excitability. Neuroreport. 2003;14(9):1229-31. 137 Koo ST, Park YI, Lim KS, Chung K, Chung JM. Acupuncture analgesia in a new rat model of ankle sprain pain. Pain 2002;99(3):423-31. 138 Gao J, Fu W, Jin Z, Yu X A preliminary study on the cardioprotection of acupuncture pretreatment in rats with ischemia and reperfusion: involvement of cardiac beta-adrenoceptors. J. Physiol. Sci. 2006;56(4):275-9. 139 Li P, Pitsillides KF, Rendig SV, Pan HL, Longhurst JC Reversal of reflex-induced myocardial ischemia by median nerve stimulation: a feline model of electroacupuncture. Circulation. 1998;97(12):1186-94. 140 Gao J, Fu W, Jin Z, Yu X. Acupuncture pretreatment protects heart from injury in rats with myocardial ischemia and reperfusion via inhibition of the beta(1)-adrenoceptor signaling pathway. Life Sci. 2007;80(16):1484-9. 141 Nishijo, K., Mori, H., Yosikawa, K., Yazawa, K. Decreased heart rate by acupuncture stimulation in humans via facilitation of cardiac vagal activity and suppression of cardiac sympathetic nerve. Neurosci. Lett. 1997;227:165-168. 142 Sugiyama Y, Xue YX, Mano T, Transient increase in human muscle sympathetic nerve activity during manual acupuncture. Jpn. J. Physiol. 1995;45:337–345. 143 Sakai S, Hori E, Umeno K, Kitabayashi N, Ono T, Nishijo H. Specific acupuncture sensation correlates with EEGs and autonomic changes in human subjects. Auton. Neurosci. 2007;133(2):158-69. 144 Kesting MR, Thurmuller P, Holzle F, Wolff KD, Holland-Letz T, Stucker M. Electrical ear acupuncture reduces histamine-induced itch (alloknesis). Acta. Derm. Venereol. 2006;86(5):399-403. 145 Che-Yi C, Wen CY, Min-Tsung K, Chiu-Ching H. Acupuncture in haemodialysis patients at the Quchi (LI11) acupoint for refractory uraemic pruritus. Nephrol. Dial. Transplant. 2005;20:1912–1915 146Schroder S, Liepert J, Remppis A, Greten JH. Acupuncture treatment improves nerve conduction in peripheral neuropathy. Eur. J. Neurol. 2007;14(3):276-81. 147 Mukherjee M, McPeak LK, Redford JB, Sun C, Liu W. The effect of electro-acupuncture on spasticity of the wrist joint in chronic stroke survivors. Arch. Phys. Med. Rehabil. 2007;88(2):159-66. 148 Kober A, Scheck T, Schubert B, Strasser H, Gustorff B, Bertalanffy P, Wang SM, Kain ZN, Hoerauf K. Auricular Acupressure as a Treatment for Anxiety in Prehospital Transport Settings. Anesthesiology 2003;98(6):1328-1332.
140
149 Wang SW, Maranets I, Weinberg ME, Caldwell-Andrews AA, Kain ZN Parental Auricular Acupuncture as an Adjunct for Parental Presence during Induction of Anesthesia Anesthesiology 2004; 100:1399-1404. 150 Gioia L, Cabrini L, Gemma M, Fiori R, Fasce F, Bolognesi G, Spinelli A, Beretta L. Sedative effect of acupuncture during cataract surgery: prospective randomized double-blind study. J. Cataract. Refract. Surg. 2006;32(11):1951-4. 151 Mora B, Iannuzzi M, Lang T, Steinlechner B, Barker R, Dobrovits M, Wimmer C, Kober A. Auricular acupressure as a treatment for anxiety before extracorporeal shock wave lithotripsy in the elderly. J. Urol. 2007;178(1):160-4. 152 Barker R, Kober A, Hoerauf K, Latzke D, Adel S, Kain ZN, Wang SM.Out-of-hospital auricular acupressure in elder patients with hip fracture: a randomized double-blinded trial. Acad Emerg Med. 2006;13(1):19-23. 153 Siedentopf CM, Golaszewski, SM, Mottaghy FM, Ruff CC, Felber S, Schlager A. Functional magnetic resonance imaging detects activation of the visual association cortex during laser acupuncture of the foot in humans. Neurosci. Lett. 2002;327:53-6. 154 Napadow V, Liu J, Li M, Kettner N, Ryan A, Kwong KK, Hui KK, Audette JF.Somatosensory cortical plasticity in carpal tunnel syndrome treated by acupuncture. Hum. Brain Mapp. 2007;28(3):159-71. 155 Wu MT, Sheen JM, Chuang KH, Yang P, Chin SL, Tsai CY, Chen CJ, Liao JR, Lai PH, Chu KA, Pan HB, Yang CF. Neuronal specificity of acupuncture response: a fMRI study with electroacupuncture. Neuroimage 2002;16(4):1028-37. 156 Benson K, Hartz, A. A comparison of observational studies and randomized, controlled trials. The NEJM 2000;342:1878-86. 157 Bowe H. Double standards exist in judging traditional and alternative medicine. BMJ 1998;316:894. 158 JP Vandenbroucke. Hoe wordt medische kennis gemaakt? Gezondheidsraad lezing 30 september 1999. 159 Chan AW, Hrobjartsson A, Haahr MT, Gotzsche PC, Altman DG. Empirical evidence for selective reporting of outcomes in randomized trials: comparison of protocols to published articles. JAMA 2004;291(20):2457-65. 160 Wessman M, Terwindt GM, Kaunisto MA, Palotie A, Ophoff RA. Migraine: a complex genetic disorder. Lancet Neurol. 2007;6(6):521-32 161 Melchart D, Linde K, Fischer P, Berman B, White A,Vickers A, Allais G. Acupuncture for idiopathic headache. Review 2001 Cochrane Database Syst Rev 1:CD001218 162 Vickers AJ, Rees RW, Zollman CE, McCarney R, Smith CM, Ellis N, Fisher P, Van Haselen R. Acupuncture for chronic headache in primary care: large, pragmatic, randomised trial. BMJ 2004;328(7442):744. 163 van Roijen L,Essink-Bot ML Maatschappelijke kosten van migraine in Nederland. Een onderzoek naar de directe en indirecte kosten en kwaliteit van leven van migrainepatiënten, deel 2. Institute for Medical Technology Assessment 1995 Rapportnummer 95.37. 164 Wonderling D, Vickers AJ, Grieve R, McCarney R. Cost effectiveness analysis of a randomised trial of acupuncture for chronic headache in primary care. BMJ. 2004;328(7442):747. 165 Roijen L, Essink-Bot ML. Maatschappelijke kosten van migraine in Nederland. Een onderzoek naar directe en indirecte kosten en kwaliteit van leven bij migrainepatiënten, deel 2. Institute for Medical Technology Assesment, Universiteit van Rotterdam. 1995. Rapport 95.37. 166 Melchart D, Thormaehlen J, Hager S, Liao J, Linde K, Weidenhammer W. Acupuncture versus placebo versus sumatriptan for early treatment of migraine attacks: a randomized controlled trial. J. Intern. Med. 2003;253(2):181-8.
141
167 Allais G, De Lorenzo C, Quirico PE, Airola G, Tolardo G, Mana O, Benedetto C. Acupuncture in the prophylactic treatment of migraine without aura: a comparison with flunarizine. Headache 2002;42(9):855-61.
168 Streng A, Linde K, Hoppe A, Pfaffenrath V, Hammes M, Wagenpfeil S, Weidenhammer W, Melchart D. Effectiveness and tolerability of acupuncture compared with metoprolol in migraine prophylaxis. Headache. 2006;46(10):1492-502.
169 Wonderling D. Acupuncture in mainstream health care. BMJ. 2006;333(7569):611-2 170 Allais G, De Lorenzo C, Quirico PE, Lupi G, Airola G, Mana O, Benedetto C. Non-pharmacological approaches to chronic headaches: transcutaneous electrical nerve stimulation, lasertherapy and acupuncture in transformed migraine treatment. Neurol. Sci. 2003;24(S12):138-42. 171 Yu S, Kuang P, Zhang F, Liu J. Anti-inflammatory effects of tianrong acupoint on blood vessels of dura mater. J. Tradit. Chin. Med. 1995;15(3):209-13. 172 Backer M, Hammes M, Sander D, Funke D, Deppe M, Tolle TR, Dobos GJ. Changes of cerebrovascular response to visual stimulat ion in migraineurs after repetitive sessions of somatosensory stimulation (acupuncture): a pilot study. Headache 2004;44(1):95-101. 173 Pintov S, Lahat E, Alstein M, Vogel Z, Barg J. Acupuncture and the opioid system: implications in management of migraine. Pediatr. Neurol. 1997;17(2):129-33. 174 Cabyoglu MT, Ergene N, Tan U.The mechanism of acupuncture and clinical applications. Int. J. Neurosci. 2006;116(2):115-25. 175 Ching-cheng Y, Ta-hsien L, Shih-hsiang W, Kang TA. study on the release of 3H-5-hydroxytryptamine from brain during acupuncture and morphine analgesia. Sci Sin. 1977;20(1):113-24. 176 D.L. Ewins, L. Vileikyte, J. Borg-Costanzi, A. Carrington, A.J.M. Boulton, Acupuncture: a novel treatment for painful diabetic neuropathy. In: Hotta N, Greene DA, Ward JD et al. (Eds.), Diabetic Neuropathy: New Concepts and Insights, Excerpta Medica: Amsterdam, 1995:405-408. 177 Abuaisha BB, Costanzi JB, Boulton AJ. Acupuncture for the treatment of chronic painful peripheral diabetic neuropathy: a long-term study. Diabetes research and clinical practice, 1998; 39(2):115-121. 178 Schröder S, Liepert J. and Remppis, A. Acupuncture treatment improves nerve conduction in peripheral neuropathy. European journal of neurology, 2007;14(3):276. 179 De Freitas AF. Cardiovascular regulation by the autonomic nervous system: a paradigm of self-organization, complexity and chaos. Rev. Port. Cardiol. 2000;19(2):161-8. 180 Yao, T., S. Andersson, and P. Thoren. Long-lasting cardiovascular depression induced by acupuncture-like stimulation of the sciatic nerve in unanaesthetized spontaneously hypertensive rats. Brain Res. 1982;240:77-85. 181 Chao DM,,Shen LL, Tjen-A-Looi S, Pitsillides, Li P, Longhurst JC. Naloxone reverses inhibitory effect of electroacupuncture on sympathetic cardiovascular reflex responses. Am. J. Physiol. 1999;276(6):H2127-34. 182 Huang, E. M., Q. Z. Feng, and P. Hu. Role of ventrolateral medullary area in the effect of electrical needling "Neiguan" point on improving acute myocardial ischemia in rabbits. Acupunt. Res. 1991;16:108-11. 183 Syuu Y, Matsubara H, Kiyooka T, Hosogi S, Mohri S, Araki J, Ohe T, Suga H. Cardiovascular beneficial effects of electroacupuncture at Neiguan (PC-6) acupoint in anesthetized open-chest dog. Jpn. J. Physiol. 2001;51(2):231-8. 184 Ballegaard S, Muteki T, Harada H, Ueda N, Tsuda H, Tayama F, Ohishi K. Modulatory effect of acupuncture on the cardiovascular system: A cross-over study. Acupunct. Electrother. Res. 1993;18:103-15.
142
185 Ballegaard S, Jensen G, Fredersen F et al. Acupuncture in severe, stable angina pectoris. A randomized trial. Acta Med. Scand. 1986;220:307-13. 186 Ballegaard S et al. Effects of acupuncture in moderate, stable angina pectoris: a controlled study. J. Int. Med. 1990;227:25-30. 187 Ballegaard S, Karpatschoff B, Holck JA et al. Acupuncture in angina pectoris: psycho-social and neurophysiological factors related to effect? Acupunct. Electrother. Res. 1995;20:101-16. 188 Ballegaard S, Nørelund S, Smidt DF. Cost-benefit of combined use of acupuncture, shiatsu and lifestyle adjustment for treatment of patients with severe angina pectoris. Acupunct. Electrother. Res. 1996;21:187-97. 189 Ballegaard S, Johannessen A, Karpatschof B et al. Addition of acupuncture and self-care education in the treatment of patients with severe angina pectoris maybe cost beneficial: an open, prospective study. J. Alt. Compl. Med. 1999;5:405-13. 190 Ballegaard, S., Borg, E. and Karpatschof, B. Long-Term Effects of Integrated Rehabilitation in Patients with Advanced Angina Pectoris: A Nonrandomized Comparative Study. J. Alt.Compl. Med. 2004;10(5):777-778. 191 Johannes Backs, et al. Effects of acupuncture compared with placebo-acupuncture on autonomic function, exercise tolerance, and quality of life in patients with heart failure: A randomized controlled single-blind pilot study. Journal of the American College of Cardiology 2004;43(5,S1):192. 192 Svitil KA. Maybe a little needling is good for the heart. Discover, 2001;22(9):14. 193 Middlekauff HR. Acupuncture in the treatment of heart failure. Cardiol. Rev. 2004;12(3):171-3. 194 Middlekauff HR, Hui K, Yu JL, Hamilton MA, Fonarow GC, Moriguchi J, Maclellan WR, Hage A.Acupuncture inhibits sympathetic activation during mental stress in advanced heart failure patients. J. Card. Fail. 2002;8(6):399-406. 195 Cardini F, Weixin H. Moxibustion for correction of breech presentation: a randomized controlled trial. JAMA. 1998;280(18):1580-4. 196 Kanakura Y, Kometani K, Nagata T, Niwa K, Kamatsuki H, Shinzato Y, Tokunaga Y. Moxibustion treatment of breech presentation. Am. J. Chin. Med. 2001;29(1):37-45. 197 Habek D, Cerkez Habek J, Jagust M Acupuncture conversion of fetal breech presentation. Fetal Diagn Ther. 2003;18(6):418-21. 198 Neri I, Airola G, Contu G, Allais G, Facchinetti F, Benedetto C. Acupuncture plus moxibustion to resolve breech presentation: a randomized controlled study. J. Matern. Fetal. Neonatal. Med. 2004;15(4):247-52. 199 Smith CA, Collins CT, Cyna AM, Crowther CA. Complementary and alternative therapies for pain management in labour (Cochrane Review). Cochrane Database Syst. Rev. 2003;(2):CD003521. 200 Macaigne M, Playoust D, Sabbe G, Zylberberg G. Analgesic abortion through acupuncture Contracept. Fertil. Sex. 1979;7(4):265-70. 201 Sator-Katzenschlager SM, Wolfler MM, Kozek-Langenecker SA, Sator K, Sator PG, Li B, Heinze G, Sator MO. Auricular electro-acupuncture as an additional perioperative analgesic method during oocyte aspiration in IVF treatment. Hum. Reprod. 2006;21(8):2114-20. 202 Gaudernack LC, Forbord S, Hole E.Acupuncture administered after spontaneous rupture of membranes at term significantly reduces the length of birth and use of oxytocin. A randomized controlled trial. Acta. Obstet. Gynecol. Scand. 2006;85(11):1348-53.
143
203 Zaborowska E, et al Effects of acupuncture, applied relaxation, estrogens and placebo on hot flushes in postmenopausal women: an analysis of two prospective, parallel, randomized studies. Climacteric. 2007;10(1):38-45. 204 Struijs PA, Smidt N, Arola H, Dijk CN, Buchbinder R, Assendelft WJ. Orthotic devices for the treatment of tennis elbow. Cochrane Database Syst. Rev. 2002;(1):CD001821. 205 Brosseau L, Casimiro L, Milne S, Robinson V, Shea B, Tugwell P, Wells G.Deep transverse friction massage for treating tendinitis. Cochrane Database Syst. Rev. 2002;(4):CD003528. 206 Green S, Buchbinder R, Barnsley L, Hall S, White M, Smidt N, Assendelft W. Non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs) for treating lateral elbow pain in adults. Cochrane Database Syst. Rev. 2002;(2):CD003686. 207 Assendelft WJ, Hay EM, Adshead R, Bouter LM. Corticosteroid injections for lateral epicondylitis: a systematic overview. Br. J. Gen. Pract. 1996;46(405):209-16.
208 Trinh KV, Phillips SD, Ho E, Damsma K. Acupuncture for the alleviation of lateral epicondyle pain: a systematic review. Rheumatology. 2004;43(9):1085-90.
209 Trudel D, Duley J, Zastrow I, Kerr EW, Davidson R, MacDermid JC. Rehabilitation for patients with lateral epicondylitis: a systematic review. J. Hand. Ther. 2004;17(2):243-66. 210 Witt C, Brinkhaus B, Jena S, et al. Acupuncture in patients with osteoarthritis of the knee: a randomised trial. Lancet. 2005;366:136-143. 211 Reinhold T, Witt CM, Jena S, Brinkhaus B, Willich SN. Quality of life and cost-effectiveness of acupuncture treatment in patients with osteoarthritis pain. Eur. J. Health Econ. 2007 Jul 19 212 Yurtkuran M, Alp A, Konur S, Ozcakir S, Bingol U. Laser acupuncture in knee osteoarthritis: a double-blind, randomized controlled study. Photomed. Laser Surg. 2007;25(1):14-20. 213 A. White, N. E. Foster, M. Cummings and P. Barlas. Acupuncture treatment for chronic knee pain: a systematic Review Rheumatology 2007;46:384–390. 214 Ezzo J, Hadhazy V, Birch S et al. Acupuncture for osteoarthritis of the knee: a systematic review. Arthritis Rheum. 2001;44:819-25. 215 Christensen BV, Iuhl IU, Vilbek H et al. Acupuncture treatment of severe knee osteoarthrosis: A long-term study. Acta Anaesthesiol. Scand. 1992;36:519-25. 216 Bjordal JM, Ljunggren AE, Klovning A, Slordal L. Non-steroidal anti-inflammatory drugs, including cyclo-oxygenase-2 inhibitors, in osteoarthritic knee pain: meta-analysis of randomised placebo controlled trials. BMJ 2004;329:1317. 217 Vincent C. The safety of acupuncture. BJM 2001;323:467-8. 218 Berman BM, Bausell RB. The use of non-pharmacological therapies by pain specialists. Pain. 2000;85:313-315. 219 Berman BM, Bausell RB, Lee WL. Use and referral patterns for 22 complementary and alternative medical therapies by members of the American College of Rheumatology: results of a national survey. Arch. Intern. Med. 2002;162:766-770. 220 Chang CC, Chang ST, Lin JC, Li TY, Chiang SL, Tsai KC. Resolution of intractable hiccups after near-infrared irradiation of relevant acupoints. Am. J. Med. Sci. 2006;332(2):93-6. 221 Liu, F., Chen, C. and Yang, S. Acupuncture Therapy Rapidly Terminates Intractable Hiccups Complicating Acute Myocardial Infarction. Southern medical journal, 2005;98(3): p385-88.
144
222 Lin YC. Acupuncture for persistent hiccups in a heart and lung transplant recipient. J. Heart Lung Transplant. 2006;25(1):126-7. 223 Ezzo JM, Richardson MA, Vickers A, Allen C, Dibble SL, Issell BF, Lao L, Pearl M, Ramirez G, Roscoe J, Shen J, Shivnan JC, Streitberger K, Treish I, Zhang G. Acupuncture-point stimulation for chemotherapy-induced nausea or vomiting. Cochrane Database Syst Rev. 2006 Apr 19;(2):CD002285. 224 Dundee JW, Yang J, McMillan C. Non-invasive stimulation of the P6 (Neiguan) antiemetic acupuncture point in cancer chemotherapy. J. R. Soc. Med. 1991;84:210-2. 225 Agarwal A, Dhiraaj S, Tandon M, Singh PK, Singh U, Pawar S. Evaluation of capsaicin ointment at the Korean hand acupressure point K-D2 for prevention of postoperative nausea and vomiting. Anaesthesia 2005;60(12):1185-8. 226 Alkaissi A, Ledin T, Odkvist LM, Kalman S. P6 acupressure increases tolerance to nauseogenic motion stimulation in women at high risk for PONV. Can. J. Anaesth. 2005;52:703–709 227 Cassidy CM. Chinese medicine in the US. J. Altern. Compl. Med. 1998:17-27. 228 Giles LG, Muller R, Winter GJ. Patient satisfaction, characteristics, radiology, and complications associated with attending a specialized government-funded multidisciplinary spinal pain unit. J. Manipulative Physiol. Ther. 2003;26(5):293-9. 229 White AR, Ernst E. Economic analysis of complementary medicine: a systematic review. Complement. Ther. Med. 2000;8(2):111-8. 230 Liguori A et al. Comparison of pharmacological treatment versus acupuncture treatment for migraine without aura, J. Trad. Chin. Med. 2000;20:231-240. 231 Christensen BV et al. Acupuncture treatment of severe knee osteoarthrosis: a long-term study, Acta. Anesthesiol. Scand. 1992;36:519-525. 232 Johansson K et al. Can sensory stimulation improve the functional outcome in stroke patients? Neurology 1994;43:2189-2192. 233 Gunn CC et al, Dry needling of muscle motor points for chronic low-back pain. Spine 1980;5:279-291. 234 Witt CM, Jena S, Selim D, Brinkhaus B, Reinhold T, Wruck K, Liecker B, Linde K, Wegscheider K, Willich SN. Pragmatic randomized trial evaluating the clinical and economic effectiveness of acupuncture for chronic low back pain. Am. J. Epidemiol. 2006;164(5):487-96. 235 Thomas KJ, MacPherson H, Ratcliffe J, Thorpe L, Brazier J, Campbell M, Fitter M, Roman M, Walters S, Nicholl JP. Longer term clinical and economic benefits of offering acupuncture care to patients with chronic low back pain. Health Technol. Assess. 2005;9(32):iii-iv, ix-x, 1-109. 236 Ratcliffe J, Thomas KJ, MacPherson H, Brazier J. A randomised controlled trial of acupuncture care for persistent low back pain: cost effectiveness analysis. BMJ. 2006;333(7569):626. 237 Willich SN, Reinhold T, Selim D, Jena S, Brinkhaus B, Witt CM.Cost-effectiveness of acupuncture treatment in patients with chronic neck pain. Pain. 2006;125(1-2):107-13. 238 Mc. Pherson H et al. The York acupuncture safety study: prospective survey of 34 000 treatments by traditional acupuncturists. BMJ 2001;323:486-487.