metodologija izrade minimalne potrošačke korpe analiza

Metodologija izrade minimalne potrošačke korpe

ANALIZA

Podgorica, jun 2009.

Metodologija izrade minimalne potrošačke korpe - ANALIZA

2 | S t r a n a

SADRŽAJ

1. Cilj .................................................................................................................................................... 3

2. Rezime ............................................................................................................................................. 4

3. Metodološka pojašnjenja ............................................................................................................. 10

4. Postojeća minimalna potrošačka korpa ..................................................................................... 11

4.1 Broj prehrambenih artikala u postojećoj MPK .................................................................... 11

4.2 Kalorična vrijednost ............................................................................................................... 11

4.3 Troškovi .................................................................................................................................. 11

4.4 Poređenje sa stvarnom potrošnjom ..................................................................................... 12

4.5 Neprehrambeni proizvodi i usluge u postojećoj MPK ......................................................... 12

4.6 Da li je broj artikala u potrošačkoj korpi zaista važan? ...................................................... 12

5. Minimalna korpa za hranu i piće, predložena metodologija ..................................................... 13

5.1 Minimalan unos kalorija ........................................................................................................ 13

5.2 Lista prehrambenih artikala uključena u MPK .................................................................... 13

5.3 Referentna populacija, utvrđivanje osnove MPK ................................................................ 14

5.4 MPK hrane i pića – struktura koju je izbalansirao nutricionista ........................................ 14

5.5 Vrijednost (trošak) MPK ........................................................................................................ 15

6. Neprehrambeni proizvodi, usluge i inputirana renta u MPK ................................................... 15

7. ANNEX ........................................................................................................................................... 17

Annex 1. Prikaz metodologija obračuna MPK u zemljama u regionu ...................................... 18

Annex 2. Struktura MPK za hranu i bezalkoholna pića ............................................................. 23

Annex 3. Analiza osjetljivosti – Troškovi za MPK u zavisnosti od broja artikala .................... 29

Annex 4. Struktura minimalne korpe za neprehrambene proizvode i usluge na agregatnom nivou od 2 COICOP decimale ....................................................................................................... 29

Annex 5. Poređenje strukture korpe za hranu i piće ................................................................. 30

Annex 6. Poređenje postojeće MPK sa korpama različitih referentnih grupa ........................ 35


3 | S t r a n a

1. Cilj Prezentovani prijedlog metodologije izrade minimalne potrošačke korpe (MPK) pripremljen je na zahtjev Ministarstva rada i socijalnog staranja Vlade Crne Gore, a za potrebe Zavoda za statistiku – MONSTAT. Metodologija je rezultat primjene najbolje prakse, na podacima iz Ankete o potrošnji domaćinstava (APD) koju realizuje MONSTAT. Naime, u periodu od 2005. godine, MONSTAT sprovodi APD u okviru redovnih statističkih istraživanja, po međunarodnim standardima i preporukama EUROSTATA i UN-a, čime je obezbijeđena međunarodna uporedivost podataka. Ovom anketom prikupljaju se podaci o prihodima, rashodima i potrošnji domaćinstava, odnosno podaci o osnovnim elementima lične potrošnje. Pored toga, anketom se prikupljaju i podaci o nekim važnijim pokazateljima životnog standarda, a koji obuhvataju: uslove stanovanja, snabdjevenost trajnim potrošnim dobrima i dr., kao i osnovni podaci o demografskim, ekonomskim i sociološkim karakteristikama domaćinstava. Jedinica anketiranja je domaćinstvo. Domaćinstvom se smatra : a) samac koji živi, troši i hrani se samostalno; b) zajednica lica čiji članovi zajedno stanuju, hrane se i troše ostvarene prihode. U anketi je primijenjen dvoetapni stratifikovani uzorak, sa popisnim krugovima kao primarnim i domaćinstvima kao sekundarnim jedinicama izbora. Na godišnjem nivou uzorak je 1560 domaćinstava, a svakog mjeseca bira se 26 popisnih krugova tj. 130 domaćinstava. U anketi se primjenjuje metod intervjua (ispitivanja) na bazi upitnika gdje je referentni period za trajna dobra dvanaest mjeseci i za polutrajna dobra tri mjeseca; i metod vođenja dnevnika (domaćinstvo vodi dnevnik potrošnje za mjesec dana). Prema Popisu 2003. a svakako i Anketi o potrošnji domaćinstava, prosječno domaćinstvo u Crnoj Gori je tročlano (3,4 člana po domaćinstvu), dok je postojeća minimalna potrošačka korpa formirana za četvoročlano domaćinstvo. Osnovni cilj je da se na osnovu pouzdane, nezavisne i transparentne metodologije usklađene sa međunarodnim standardima i preporukama, a na osnovu aktuelne APD, kreira minimalna potrošačka korpa koja odražava realnu sliku potrošnje domaćinstava u Crnoj Gori.


4 | S t r a n a

2. Rezime Aktivnosti u okviru projekta obuhvatile su:

- Analizu postojeće metodologije koja se u Crnoj Gori koristi za određivanje vrijednosti korpe hrane i pića,

- Na osnovu raspoloživih podataka, definisanje nove metodologije za izračunavanje vrijednosti MPK u skladu sa potrebama Ministarstva rada i socijalnog staranja.

Sam proces obuhvatio je i konsultacije sa relevantnim organizacijama među kojima su:

- Ministarstvo rada i socijalnog staranja (MZRSS), - Ministarstvo ekonomije (ME), sektor za energetiku, - MONSTAT, - Savez samostalnih sindikata Crne Gore (SSSCG), - Institut za javno zdravlje (IJZ), - Centar za zaštitu potrošača (CEZAP)

Slijedi pregled najvažnijih zaključaka:

1. Izračunavanjem vrijednosti potrošačke korpe u Crnoj Gori danas se bave MONSTAT i SSSCG. Za razliku od MONSTAT-a koji koristi metodologiju ranije preuzetu od Saveznog zavoda za statistiku (iz perioda SFRJ) zasnovanu na korpi koju čine 65 isključivo prehrambenih artikala, SSSCG je razvio sopstvenu metodologiju, koja pored prehrambenih sadrži i neprehrambene proizvode i usluge1.

2. Upoređuje se neuporedivo. Iako su podaci MONSTAT-a kada je u pitanju potrošačka korpa najčešće oštro kritikovani važno je konstatovati sledeće: poređenjem vrijednosti minimalne potrošačke korpe MONSTAT-a i prehrambenog dijela korpe SSSCG dobijamo približno iste vrijednosti. Tako, potrošačka korpa koju je objavio Monstat za septembar 2008. godine iznosila je 316 eura, dok je korpa koju je objavio SSSCG iznosila 762 eura. Medjutim, potrošačka korpa koju računa SSSCG uključuje i neprehrambene proizvode. Kada se oduzmu neprehrambeni troškovi, cijena prehrambene potrošačke korpe koju je objavio SSSCG iznosi 320 eura.

3. Zemlje u regionu imaju slične dileme2. Analiza prakse zemalja u regionu pokazuje da svi obračuni potrošačke korpe u zemljama u okruženju potiču od metodologije definisane u bivšoj SFRJ (koja obuhvata 65 proizvoda, i uključuje prehrambene, ali ne i neprehrambene proizvode). Na primjer, MONSTAT u Crnoj Gori, statistički zavodi Bosne i Hercegovine i Makedonije potrošačku korpu računaju samo za prehrambene

1 Projektni tim nije imao uvid u metodologiju koju koristi SSSCG. Komentari dati u ovom izvještaju zasnovani su na informacijama dobijenim na sastanku sa predstavnicima SSSCG. 2 Više detalja u Annexu 1.


5 | S t r a n a

artikle. Sa druge strane, SSSCG u Crnoj Gori, Hrvatskoj i Republički zavod za statistiku Republike Srpske, u strukturu potrošačke korpe uključuju i troškove za neprehrambene proizvode i usluge. Takođe, u zemljama u regionu ne postoji zakonom određena institucija koja radi obračun potrošačke korpe (državni zavod za statistiku, sindikat, ekonomski instituti...); ne postoji jedinstvena metodologija po kojoj se obračunava potrošačka korpa. Za većinu zemalja u regionu karakteristično je, kao i za Crnu Goru, da su aktuelne polemike oko unaprjeđenja metodologije izračunavanja vrijednosti MPK.

4. U Evropskoj uniji ne postoji standard za izračunavanje vrijednosti minimalne

potrošačke korpe: “Proizvodnja” ovog podataka nije obavezujuća u procesu pridruživanja EU, tako da o njenoj usklađenosti sa standardima EU ne možemo govoriti. Jedini standard koji je propisan pri računanju minimalne potrošačke korpe odnosi se na minimalnu količinu kalorija koju je potrebno unijeti u organizam na dnevnoj osnovi, da bi on normalno funkcionisao (standard od 2100-2300 kalorija, prema FAO i WHO).

5. U crnogorskoj javnosti postoji pogrešno tumačenje termina “minimalna

potrošačka korpa” i “indeks potrošačkih cijena”, odnosno, ova dva pojma se izjednačavaju. Zato je važno dati definiciju: minimalna potrošačka korpa za četvoročlano domaćinstvo koristi se za utvrđivanje novca koji je neophodan za kupovinu minimalnog standarda kalorija3. Minimalnu količinu kalorija, koja je potrebna za obnavljanje energije, utvrđuju nutricionisti. Tako utvrđena množi se sa cijenama u tekućem periodu, čime se dobija vrijednost minimalne potrošačke korpe hrane i bezalkoholnih pića. Indeks potrošačkih cijena (CPI) se definiše kao mjera prosječne promjene cijena fiksne korpe robe i usluga koje domaćinstvo kupuje u cilju zadovoljenja svojih potreba. Indeks mjeri promjene cijena u vremenu pri čemu se za oba perioda koja se porede koristi struktura potrošnje baznog perioda. Indeks potrošačkih cijena predstavlja indeks cijena koji je uporediv sa Harmonizovanim indeksom cijena Evropske Unije. Indeks potrošačkih cijena koristi se kao mjera inflacije. Pored toga, Indeks potrošačkih cijena koristi se za usklađivanje plata i zarada u skladu sa kolektivnim ugovorima, te penzija i socijalnih davanja. Takođe se koristi za deflacioniranje pojedinih makroekonomskih agregata u statistici nacionalnih računa i u druge svrhe. Potrošačka korpa indeksa troškova života MONSTAT-a sastoji se od dvanaest grupa proizvoda i usluga, koje domaćinstva svakodnevno nabavljaju: hrana i bezalkoholna pića, alkoholna pića i duvan, odjeća i

3 U praksi, prilikom interpretiranja vrijednosti minimalne potrošačke korpe, ista se nepravilno koristi kao mjera inflacije.


6 | S t r a n a

obuća, stanovanje, pokućstvo i oprema za kuću, zdravstvo, prevoz, komunikacije, kultura i rekreacija, obrazovanje, restorani i hoteli, i ostala dobra i usluge.

Ukupan broj pojedinačnih proizvoda i usluga u potrošačkoj korpi indeksa troškova života koje MONSTAT prati na mjesečnom nivou u gradovima: Podgorica, Nikšić, Kotor i Pljevlja, je 490. Svaki proizvod je predstavljen određenim ponderom, koji označava njegovo učešće u ukupnoj potrošnji crnogorskih domaćinstava. Ponderi, ili relativna važnost pojedinih proizvoda u ukupnoj korpi, dobijaju se na osnovu Ankete o potrošnji domaćinstava4.

6. Imajući u vidu prethodno navedeno, te na osnovu empirijskih podataka, konstatujemo sledeće: broj proizvoda u minimalnoj potrošačkoj korpi (MPK) nije od velikog značaja za vrijednost minimalne potrošačke korpe.

Nova metodologija obračuna minimalne potrošačke korpe zasniva se na Anketi o potrošnji domaćinstava (MONSTAT) koja se realizuje na uzorku od 1560 domaćinstava, i koja obuhvata sve prehrambene artikle čiju potrošnju evidentiraju anketirana domaćinstva5.

Na osnovu kumulativne potrošnje, populacija je podijeljena na deset decila (10% ukupnog broja domaćinstava), gdje prvi decil predstavlja najsiromašniji, dok deseti decil predstavlja najbogatiji dio populacije u Crnoj Gori. Na osnovu podataka o količini i cijenama, kao i na osnovu potrebe o broju kalorija za četvoročlanu porodicu, struktura MPK može biti različita: zavisno od standarda, pojedinac na različite načine može ostvariti neophodan unos kalorija. Postavlja se pitanje koja bi to bila referentna grupa koja bi najbolje odražavala potrošnju jednog četvoročlanog domaćinstva, i na osnovu koje bi se došlo do zaključka o nivou kao i o metodologiji obračuna potrošačke korpe?

7. Izbor dijela populacije koji će biti referentna grupa za računanje MPK je arbitrarna odluka. Ipak, važno je znati sledeće: zašto ne koristimo prvi decil i zašto ne koristimo samo jedan decil? Prema dosadašnjim istraživanjima, stopa siromaštva u Crnoj Gori gravitira ka broju 10%. To znači da je prvi decil a priori siromašan, da neispunjava minimum, tako da struktura njegove potrošnje ne može biti uzeta kao referentna za cijelu populaciju. Takođe, jedan decil u ovom slučaju čini svega 150 domaćinstava pa je logično da to ne predstavlja dovoljno veliku osnovicu na bazi koje bi donosili zaključke za cijelu populaciju. Na kraju, iskustvo u realizaciji istraživanja pokazuje da: domaćinstva najčešće potcjenjuju svoju potrošnju (evidentiraju da su potrošila manje nego što stvarno jesu) i da najbogatiji slojevi društva najčešće ne učestvuju u sprovođenju ovakvih anketa i prikupljanju podataka. Zato smo u našoj analizi razmatrali dvije opcije:

4 Više informacija o metodologiji obračuna indeksa potrošačkih cijena dostupno je na web sajtu: www.monstat.org 5 Domaćinstvo vodi dnevnik potrošnje za mjesec dana. Podaci o potrošnji hrane, bezalkoholnih i alkoholnih pića i duvana se prikupljaju putem dnevnika, kao i podaci koji se odnose na potrošnju proizvoda iz sopstvene proizvodnje i ostalim neprehrambenim proizvodima.


7 | S t r a n a

- Opcija 1: referentnu grupu čine domaćinstva u decilima 2, 3 i 4. - Opcija 2: referentnu grupu čine domaćinstva u decilima 3, 4, 5 i 6.

8. Broj prehrambenih proizvoda u potrošačkoj korpi nije od presudnog značaja.Tabele koje slijede ilustruju analizu osjetljivosti u dvije odabrane opcije, i potvrđuju da broj prehrambenih proizvoda u minimalnoj potrošačkoj korpi ne utiče presudno na samu vrijednost posmatrane potrošačke korpe. U prvoj koloni vidimo da se čak 90% ukupnih troškova za hranu izdvaja za svega 54 proizvoda, odnosno da se trošak po osobi po danu neznatno povećava (sa 1,89 EUR na 2,01 EUR u prvoj opciji) ako se broj prehrambenih proizvoda u potrošačkoj korpi poveća sa 54 na 130.

9. Minimalni troškovi za neprehrambene proizvode i usluge. Kad smo izračunali

minimalne troškove za hranu, u uzorku tražimo ona domaćinstva koja upravo taj iznos izdvajaju za troškove hrane. Njihov trošak za neprehrambene proizvode se uzima kao minimalan. Tabele koje slijede prikazuju strukturu izdvajanja za neprehrambene proizvode posmatranih decila.

D e ci l i 2 , 3 , i 4 T o ta l03. O d jeć a i obuć a 13.2%

04. S tanovan je , voda s t ru ja , gas i d ruga goriva (uk ljuč u juć i d rva z a og rijev) 24.0%

05. P ok uć s tvo i ru t ins k o od rž avan je s tana

8.3%

06. Zd ravlje 6.1%

07. Trans port 15.0%

08. K om un ik ac ije 10.1%

09. R ek reac ija i k u ltu ra 6.3%

10. O braz ovan je 3.3%

11. R es to ran i, k a fe i i ho te li 4 .4%

12. O s ta la dob ra i us luge 9.2%U ku p n o 100 .0%K a lk u lac ije na os novu M O N S TA T H B S 2007

De cili 3, 4, 5, i 6 Tota l03. Odjeća i obuća 13.0%04. Stanovanje, voda struja, gas i druga goriva (uključujuć i drva za ogrijev) 24.3%

05. Pokućs tvo i rutinsko održavanje stana 8.8%

06. Zdravlje 5.6%

07. Transport 15.3%

08. Komunikac ije 10.2%

09. Rekreac ija i kultura 6.3%

10. Obrazovanje 3.1%

11. Restorani, kafei i hoteli 4.3%

12. Ostala dobra i us luge 9.1%Ukupno 100.0%

Kalkulacije na osnovu MONSTAT HBS 2007

10. Na osnovu podataka iz Ankete o potrošnji domaćinstava koju je MONSTAT realizovao tokom 2007. godine6, i metodoloških konsultacija sa nadležnim institucijama, slijedi prikaz iznosa ukupne minimalne potrošačke korpe, za odabranu referentnu populaciju (decil 2, 3 i 4):

6 Napomena: u trenutku pripreme metodologije, podaci iz Ankete o potrošnji domaćinstava za 2008. godinu nisu bili dostupni istraživačkom timu ISSP, već su bili u procesu obrade.


8 | S t r a n a

Vrijednost ukupne MPK

Vrijednost ukupne MPK kao suma izdataka za hranu i ostalih tekućih izdataka koja uključuje kupljene proizvode, sopstvenu proizvodnju i poklone, izračunata je za prosječno crnogorsko domaćinstvo koje čine 4 člana od kojih je dvoje odraslih i dvoje djece. Vrijednost ukupne MPK dobara i usluga nije računata sa posebnim osvrtom na pol, starost i teritorijalnu podjelu, već je data u prosječnoj vrijednosti na nivou Crne Gore.

Imajući u vidu navedeno, vrijednost minimalne potrošačke korpe (MPK) je procijenjena u iznosu 739 EUR mjesečno, za četvoročlano domaćinstvo koje čine dva odrasla člana i dvoje djece.

Slijedi struktura MPK:

- Troškovi za minimum potrebne hrane i bezalkoholnih pića, koji obuhvataju 130 prehrambenih artikala i čija je kalorična vrijednost 2.211 Kilocalories per capita dnevno, iznosi 244 EUR mjesečno za tipično četvoročlano domaćinstvo;

- Izdaci za minimalno potrebne neprehrambene proizvode i usluge (bez izdataka za stanovanje) iznose 323 EUR mjesečno;

- Vrijednost imputirane rente iznosi - 172 EUR mjesečno.

Prikazani troškovi izraženi su u cijenama iz septembra 2008. godine. Slijedi grafički prikaz navedenog.

Grafik 1: Struktura minimalne potrošačke korpe u Crnoj Gori


9 | S t r a n a

Teorijski, najbolja struktura MPK je ova dobijena obrascem potrošnje stanovništva odnosno domaćinstava koja pripadaju 2, 3 i 4 decilu7.

Ipak, važno je napomenuti da, imajući u vidu moguću potcijenjenost potrošnje koja se odražava u Anketi o potrošnji domaćinstava, opcija u kojoj bi minimalna potrošačka korpa bila definisana na osnovu obrasca potrošnje decila 3, 4, 5 i 6, takođe dolazi u obzir. U tom smislu, praksa je da metodologija izrade MPK takođe uključuje političke ocjene i mora biti prihvaćena ne samo na osnovu normativnih i naučnih stavova. Finalna MPK najčešće je rezultat otvorene diskusije relevantnih institucija među kojima su najčešće Vlada, predstavnici sindikata, nevladinih organizacija, akademske zajednice i drugih zainteresovanih lica.

7 Decil označava jednu desetinu populacije. U ovom slučaju, decili su definisani nakon što su domaćinstva rangirana prema visini potrošnje za hranu i bezalkoholna pića, a zatim podijeljena u deset grupa, pri čemu svaka grupa sadrži isti broj domaćinstava.


10 | S t r a n a

3. Metodološka pojašnjenja

Ovaj kratki prikaz sumira glavne korake i metodologiju u izračunavanju vrijednosti MPK za Crnu Goru, na osnovu realne potrošnje domaćinstava, sa relevantnim analizama u Annexu dokumenta.

U fokusu izvještaja su tri osnovne teme: - prva koja sadrži analizu postojeće Korpe hrane i pića, naslijeđene od Saveznog zavoda

za statistiku, - predložena nova metodologija izračunavanja MPK, - i prikaz metodologije za obuhvatanje minimalne potrošačke korpe za neprehrambene

proizvode i usluge, uključujući imputiranu rentu.

Izvori podataka

Određivanje i odabir pouzdanog izvora statistički reprezentativnih podataka predstavlja jedan od najvažnijih koraka koji omogućavaju izradu MPK zasnovane na objektivnoj procjeni.

Glavni izvor podataka koji je korišćen u analizi za izradu metodologije je Anketa o potrošnji domaćinstava (APD), koju realizuje MONSTAT, a koja se od 2005. godine sprovodi u skladu sa međunarodnim standardima i preporukama EUROSTAT-a. Za potrebe ovog projekta koristili smo podatke iz APD 2007. APD 2007 je nacionalno reprezentativna anketa u kojoj se primjenjuje dvoetapni, stratifikovani uzorak pri čemu se jedinice izbora prve etape (popisni krugovi) biraju proporcionalno veličini (mjerenoj brojem domaćinstava), a domaćinstva, u okviru izabranog popisnog kruga, biraju se prostim slučajnim uzorkom. Detaljni podaci o troškovima i potrošnji dobijeni od 1.560 domaćinstava koja su izabrana uzorkom APD-a omogućavaju analizu modela potrošnje i životnog standarda domaćinstava u Crnoj Gori. Za izradu metodologije za izračunavanje MPK u Crnoj Gori kao glavni izvor podataka korišćena je Anketa o potrošnji domaćinstava koja je bila dostupna.


11 | S t r a n a

4. Postojeća korpa hrane i pića8

Postojeća korpa hrane i pića koju MONSTAT objavljuje na mjesečnoj osnovi predstavlja rezultat metodologije koju je MONSTAT naslijedio od Saveznog zavoda za statistiku. U ovom dijelu izvještaja želimo da izvršimo analizu ove postojeće korpe hrane i pića.

4.1 Broj prehrambenih artikala u postojećoj korpi hrane i pića Broj prehrambenih artikala koji ulaze u sastav pomenute postojeće korpe hrane i pića je 65. Ona obuhvata glavne prehrambene artikle i bezalkoholna pića. Međutim, treba napomenuti da korpa ne uzima u obzir stvarne potrošačke navike stanovništva u Crnoj Gori te da joj nedostaju, na primjer, neki prehrambeni artikli koji se široko konzumiraju u Crnoj Gori. Na primjer, u ovoj korpi lista voća ograničena je na limun, pomorandže, jabuke, kruške i breskve. U sastav korpe ne ulaze važni artikli kao što su banane, grejpfrut, lubenica i dinja. Sa druge strane, količine određenih glavnih prehrambenih artikala zastupljene su u količinama koje su daleko iznad stvarne potrošnje čak i imućnijih domaćinstava u Crnoj Gori. Na primjer, količina mlijeka koje četvoročlano domaćinstvo konzumira iznosi 31 litar mjesečno, što je daleko veće nego stvarna potrošnja stanovništva. Isto možemo reći i za puter. Umjesto toga, stanovništvo više konzumira margarin kojeg čak ni nema u korpi hrane i pića.

4.2 Kalorična vrijednost Analiza sadržaja postojeće korpe hrane i pića koja broji 65 isključivo prehrambenih artikala hrane i pića pokazala je da njena kalorična vrijednost iznosi 2260 kilokalorija na dan po stanovniku. Treba imati na umu da se ovo ne odnosi na odraslog, već na prosječnog člana domaćinstva. Analiza postojeće korpe hrane i pića predstavljena je tabelarno u Annexu 5, zajedno sa osvrtom nutricioniste.

4.3 Troškovi Potrebno je istaći da je ova korpa, čak i sa ograničenim brojem prehrambenih artikala i bezalkoholnih pića, prilično “izdašna” kada je riječ o cijeni. U septembru 2008. godine cijena korpe procijenjena je na €316 mjesečno za domaćinstvo koje broji četiri člana.

8 Kako je već navedeno, postojeća Korpa hrane i pića preuzeta je od Saveznog Zavoda za statistiku iz perioda SFRJ.


12 | S t r a n a

Ovo odgovara vrijednosti od 10,44 EUR na dan po domaćinstvu ili 2,61 EUR dnevno po stanovniku.

4.4 Poređenje sa stvarnom potrošnjom Cijena ove postojeće korpe je slična sa korpom računatom na osnovu modela potrošnje većih nivoa raspodjele potrošnje stanovništva (imućnija domaćinstva). Preciznije, njena cijena odgovara cijeni korpe koja se zasniva na potrošnji po stanovniku domaćinstava koja se nalaze u 9. decilu. Poređenje postojeće potrošačke korpe sa modelima potrošnje različitih djelova raspodjele stanovništva prikazan je u Annexu 6.

4.5 Neprehrambeni proizvodi i usluge u postojećoj Korpi hrane i pića U sastav korpe ne ulaze ni neprehrambeni proizvodi niti usluge. Iz ovog razloga ne može se nazvati Minimalnom potrošačkom korpom.

4.6 Da li je broj artikala u potrošačkoj korpi zaista važan? Postoji uobičajeno pogrešno tumačenje kada je u pitanju broj prehrambenih artikala u munimalnoj potrošačkoj korpi. Nekada se smatralo da je korpa bogatija ukoliko sadrži više artikala. Ovo zapravo ne mora i najčešće nije slučaj. Stvar je u tome da se dodavanje proizvoda potrošačkoj korpi može izvršiti jedino na račun drugih prehrambenih proizvoda. U suprotnom, nutritivna vrijednost potrošačke korpe će biti veća. Zato treba imati na umu da se kalorična vrijednost korpe prvo mora utvrditi na određenom nivou, pa tek onda se može jedan proizvod mijenjati drugim ili dodavati neke druge proizvode (kalorična vrijednost korpe mora ostati nepromijenjena). Važno je shvatiti da manje proizvoda ne znači gori kvalitet potrošačke korpe. Generalno, broj proizvoda u minimalnoj potrošačkoj korpi zavisi barem od sledećih faktora.

- Koliko su važni prehrambeni proizvodi – koliki dio budžeta se izdvaja za određene artikle?

- Da li su cijene artikala prikazanih u minimalnoj potrošačkoj korpi lako dostupne i da li se redovno ažuriraju?

- Neki proizvodi mogu ući u sastav potrošačke korpe iako njihova potrošnja nije velika, a od izuzetne su važnosti za ishranu i zdravlje stanovništva.

- Neki prehrambeni proizvodi mogu biti uključeni ako se ti proizvodi tradicionalno konzumiraju čak i u malim količinama.

Analiza pokazuje da 65 artikala koji ulaze u sastav postojeće korpe hrane i pića čine oko 92% svih troškova hrane.


13 | S t r a n a

Međutim, možemo zaključiti da je postojeća korpa hrane i pića nepotpuna. Sadrži ograničen broj prehrambenih i potpuno joj nedostaju neprehrambeni proizvodi i usluge.

5. Minimalna korpa za hranu i bezalkoholna pića, predložena metodologija Metodologija procjene MPK sastoji se od nekoliko koraka. U ovom dijelu izvještaja dajemo konceptualni opis koraka korišćenih za izradu minimalne potrošačke korpe.

5.1 Minimalan unos kalorija

Sektor ishrane za zdravlje i razvoj u saradnji sa Organizacijom za hranu i poljoprivredu FAO9

kontinuirano daje pregled novih istraživanja i informacija širom svijeta o ljudskim potrebama za hranjivim sastojcima i preporučljivim hranjivim unosima. Ovo je ogroman zadatak koji nema kraja s obzirom na ogroman broj neophodnih hranjivih sastojaka za čovjeka. U ove sastojke spadaju proteini, ugljeni hidrati, masti i lipidi, čitav niz vitamina i mnoštvo minerala.

U grupi određene starosne dobi i pola, količina kalorija po osobi je ona koja se smatra odgovarajućom da zadovolji energetske potrebe za održavanje zdravog života i obavljanje lakih fizičkih aktivnosti. U ukupnoj populaciji, minimalna energetska potreba je ponderisani prosjek minimalnih energetskih potreba grupa različitog uzrasta i pola ukupnog stanovništva.

Mnoge zemlje računaju da će Svjetska zdravstvena organizacija (WHO) i Organizacija za hranu i poljoprivredu utvrditi i objaviti ovu informaciju, koju će one usvojiti/prihvatiti kao dio svojih nacionalnih naknada za hranu. Druge zemlje koriste ovu informaciju kao osnovu za uspostavljanje svojih standarda. Utvrđivanje prehrambenih potreba čovjeka je uobičajena osnova za sve zemlje pri izradi smjernica za ishranu za svoje stanovništvo.

U našoj analizi neophodna količina minimalnog kalorijskog unosa određena je u iznosu od 2.211 kilokalorija na dan po stanovniku. Minimalna vrijednost kalorijskog unosa je funkcija mnogih elemenata kao što su uzrast i pol. Da bi se izračunala minimalna normativna vrijednost kalorijskog unosa N, sprovedena je jednostavna demografska analiza. Prema starosnoj i polnoj strukturi stanovništva, minimalna vrijednost kalorijskog unosa 2.221 izračunata je kao ponderisani prosjek odgovarajućih grupa različitog uzrasta i pola.

5.2 Lista prehrambenih artikala uključena u MPK Glavno pitanje je koji prehrambeni artikli i bezalkoholna pića moraju ući u sastav MPK. U APD, MONSTAT prikuplja informacije o cijenama i potrošnji 130 najvažnijih prehrambenih artikala referentne populacije (uključuje hranu i bezalkoholna piće). Donesena je odluka da se svi ovi

9 FAO – Food and Agriculture Organization (Organizacija za hranu i poljoprivredu)


14 | S t r a n a

artikli uključe u korpu s obzirom da su uobičajeni i da se u velikoj mjeri konzumiraju u Crnoj Gori. Takođe, sprovedena je analiza osjetljivosti s ciljem da provjeri kako se cijena minimalne potrošačke korpe mijenja ukoliko skratimo listu prehrambenih artikala sa 130 na manji broj zadržavajući kalorijsku vrijednost korpe na istom nivou. Rezultati su prikazani u tabeli u Annexu 2, zajedno sa komentarom nutricioniste. 5.3 Referentna populacija, utvrđivanje osnove MPK Izbor referentne populacije za minimalnu potrošačku korpu vođen je uobičajeno praksom koja podrazumijeva da se ne koristi kao osnovna potrošnja onih domaćinstava koja pripadaju najnižem decilu. Potrošačka korpa ove grupe ima za cilj da obuhvati modele potrošnje za referentnu populaciju koja ima relativno niska primanja. Tokom izrade metodologije, tim je donio odluku da koristi drugi, treći i četvrti decil potrošnje po stanovniku za uspostavljanje početne strukture MPK. Odluka o isključenju prvog (najsiromašnijeg) decila potrošnje iz referentne populacije donesena je uzimanjem u obzir činjenice da se procjena MPK ne može zasnivati na modelu potrošnje najsiromašnijeg dijela populacije. Takođe, tim je primijenio analizu osjetljivosti kako bi provjerio pouzdanost sadržine MPK u zavisnosti od izbora referentne populacije. Početna MPK utvrđena je prema modelima potrošnje referentne populacije, što znači da je sastav početne potrošačke korpe identičan njihovoj potrošnji. Nakon toga, količine prehrambenih proizvoda prikazane su u tabeli kako bi se izračunala ukupna kalorijska vrijednost 2.211 kilokalorija dnevno po stanovniku.

5.4 MPK hrane i bezalkoholnih pića – struktura koju je izbalansirao nutricionista Nakon utvrđivanja početne minimalne potrošačke korpe sa strukturom potrošnje koja je identična sa modelima potrošnje referentne populacije i ima hranjivu energetsku vrijednost od 2.211 kilokalorija dnevno po stanovniku, drugi važan korak u metodologiji bio je analiza njenog sadržaja i kreiranje finalne MPK koja se zasnivala na početnoj, ali koja sadrži izbalansiranu strukturu u pogledu unosa kalorija iz masti, kisjelina i ugljenih hidrata. Nutricionista je izvršio tu analizu i uz manje izmjene početne MPK, tim je sačinio finalnu MPK koja je izbalansirana u pogledu strukture hrane10.

10 Komentar nutricioniste dat u Annexu 2.


15 | S t r a n a

Struktura 130 artikala MPK predstavljena je u Annexu 2.

5.5 Vrijednost (trošak) MPK Na osnovu udjela u potrošnji odabrane referentne populacije, 2.211 kalorija dnevno je raspoređeno na 130 najvažnijih prehrambenih artikala. Monetarna vrijednost minimalne potrošačke korpe je zatim obračunata kao ukupna cijena ove strukture kalorija primjenom nacionalnih cijena i korišćenjem cijena-za-kaloriju (Pf/cf) za svaki artikal iz korpe, a koja se jednostavno može izraziti na sledeći način:

)(NScPFPL f

ff

f

∑= .

MONSTAT, koji sakuplja informacije na mjesečnoj osnovi o cijenama hrane i pića, neprehrambenih proizvoda i usluga, posjeduje referentne liste cijena svih prehrambenih artikala (Pf). Primjenom navedenog, cijena MPK procijenjena je na 244 EUR mjesečno za domaćinstvo koje broji četiri člana. Ovaj iznos izračunat je kao apsolutni minimum prehrambene energije i neophodnih hranjivih sastojaka prema minimalnoj zdravoj ishrani. Za izračunavanje ove vrijednosti, korišćene su cijene iz mjeseca septembra 2008. godine.

6. Neprehrambeni proizvodi, usluge i imputirana renta u MPK Pojedinci imaju potrebu za neprehrambenim proizvodima isto kao i za prehrambenim. Potreba za potrošnjom neprehrambenih proizvoda zahtijeva dodavanje troškova za neprehrambene proizvode i usluge minimalnoj potrošačkoj korpi. Nakon utvrđivanja MPK, postavlja se pitanje kako procijeniti iznos naknade za osnovne neprehrambene proizvode i usluge, tj. kako dobiti kompletnu potrošačku korpu koja obuhvata naknade za troškove kako za prehrambene tako i za neprehrambene proizvode. Postoji nekoliko metoda i, gledano sa tehničke strane, svaka ima svoje prednosti. Zadatak tima bio je da analizira i odabere metod i MPK koja u velikoj mjeri odgovara društvenim normama koje preovladavaju u Crnoj Gori. S obzirom da su rezultati analize različitih metoda bili prilično slični, odabir metoda bazirao se na očekivanju da taj metod bude jednostavan, najtransparentniji, da ga je lako ponovo primijeniti kao i da je najintuitivniji. Jedan od najjednostavnijih metoda određivanja naknada za neprehrambene proizvode, koristeći same podatke, podrazumijeva korišćenje podataka o potrošnji prvo onih pojedinaca čija potrošnja hrane je malo iznad vrijednosti odabrane minimalne potrošnje prehrambenih artikala. Sada će ovaj dio uzorka činiti referentnu grupu za utvrđivanje minimalne potrošnje


16 | S t r a n a

za neprehrambene proizvode i ukupnu MPK. Ovaj udio u ukupnoj potrošnji koji otpada na neprehrambene proizvode biće izračunat za ovu referentnu grupu. Ovaj udio predstavlja “naknadu” za neprehrambene proizvode koja se dodaje vrijednosti minimalne korpe hrane kako bi se dobila ukupna MPK. Ova naknada se dalje može rastaviti na komponente kao što su usluge i potrošnja neprehrambenih artikala. Analiza je pokazala da struktura potrošnje referentne populacije izgleda ovako:

• Potrošnja hrane čini 33% od ukupne potrošnje referentne populacije. • Preostalih 43,7% ukupne potrošnje odnosi se na neprehrambenu robu i usluge. • Obračunata renta predstavlja 23,3% od ukupne potrošnje.

Treba napomenti da tržište iznajmljivanja stambenih prostora nije razvijeno u Crnoj Gori, jer značajna većina crnogorskih domaćinstava (95% prema dobijenim podacima iz APD) posjeduje smještaj u kojem živi, što je uticalo da na osnovu raspoloživih podataka nije bilo moguće napraviti regresionu analizu i procijeniti vrijednost rente. Naime, broj domaćinstava koja iznajmljuju stan odnosno plaćaju rentu je 54, a broj domaćinstva koja žive u sopstvenom stanu sa imputiranom rentom iznosi 1.036 od ukupno 1.090 anketiranih domaćinstava za 2007. godinu. Ovo je razlog zbog kog smo, umjesto obračunate vrijednosti stvarne koristili vrijednost imputirane rente, koja se zasniva na sopstvenoj procjeni domaćinstva (po kojoj cijeni bi bili u mogućnosti da izdaju prostor u kojem trenutno žive). Luksuzni artikli kao što je kupovina automobila i usluge poput odsijedanja u hotelu nijesu uključeni u minimalnu potrošačku korpu neprehrambenih proizvoda i usluga. Sastav minimalne potrošačke korpe i neprehrambeni proizvodi prikazani su u Annexu 4.


17 | S t r a n a

7. ANNEX


18 | S t r a n a

Annex 1. Prikaz metodologija obračuna MPK u zemljama u regionu U cilju pronalaženja što boljeg rješenja za obračun potrošačke korpe u Crnoj Gori, pristupilo se istraživanju i analizi metodologije obračuna iste u zemljama u okruženju. Srbija11

U Srbiji obračun potrošačke korpe vrši Državni zavod za statistiku i data potrošačka korpa obuhvata proizvode ishrane i pića. Svi proizvodi iz kategorije ishrana i piće koji su ušli u korpu određeni su kao prosjek količina mjesečnih potreba za jedno četvoročlano domaćinstvo iz kategorije ishrana i piće i taj spisak je konstantan (isti proizvodi i iste količine). Razlog za to je da se obezbijedi uporedivost korpe. Za formiranje ovakve korpe potrebnih proizvoda korišćeni su podaci iz tri izvora i to:

(I) Ponderi iz statistike cijena koji predstavljaju učešće pojedinih izabranih proizvoda i usluga u ukupnoj vrijednosti realizacije proizvodnje; prometa ili potrošnje, uvećani za vrijednost sličnih proizvoda i usluga koje reprezentuju; odnosno ostalih proizvoda i usluga za koje se ne snimaju cijene.

Odavde je moguće dobiti one proizvode koji se najčešće kupuju i njihove prosječne cijene na malo.

(II) Drugi izvor za formiranje količina proizvoda korpe ishrane i pića su podaci o prosječnim godišnjim utrošenim količinama proizvoda kupljenim i iz vlastite proizvodnje. Ovi podaci su raspoloživi iz Biltena Ankete o potrošnji domaćinstava.

(III) Pored gore navedenog za kategoriju ishrana i piće uzete su najvažnije životne namirnice u količinama koje su izračunali stručnjaci za ishranu (nutricionisti), a ti proizvodi i količine predstavljaju minimum potreba za obnavljanje energije koja se potroši radom.

Iz kategorija ishrana i piće napravljen je izbor proizvoda za potrošačku korpu koji pokriva standardne potrebe bez pretenzija da označava granični slučaj na bilo koji način.

Smanjenjem broja proizvoda i količina dobija se neka druga korpa i takvih se može napraviti "bezbroj". Ovdje nije cilj statistike da odredi i nametne potrošačku korpu već da pruži informacije na osnovu kojih se može doći do prave korpe za određene potrebe. Pored izdataka za ishranu i piće domaćinstvo ima izdatke za mnoge druge proizvode i usluge.

Prilikom obračuna potrošačke korpe koristi korpu od 65 proizvoda koja se do sada koristila i u Crnoj Gori, a koja vuče korijene iz metodologije obračuna potrošačke korpe bivše SFRJ.

11 Izvor: Udruženje za zaštitu potrošača, www.consumer.org.rs


19 | S t r a n a

Što se tiče kvantitative, odnosno iznosa prosječne potrošačke korpe za četvoročlanu porodicu u Srbiji, ona je u junu 2008. godine iznosila je 394,76€ (33.366,45 dinara), dok je minimalna potrošačka korpa iznosila 255,83€ (21.623,41 dinara).12 U odnosu na maj, prosječna potrošačka korpa veća je za 0,9%, a minimalna za 1,1%. Cijene na malo u junu 2008. godine u odnosu na maj veće su za 1,1% dok su troškovi života veći za 1,6%. Cijene na malo u junu 2008. godine u odnosu na isti mjesec 2007. godine bile su veće za 12,1%, dok su troškovi života bili veći za 15,9%. Prosječna mjesečna neto zarada isplaćena u junu 2008. godine iznosila je 386,26€ (32.648 dinara). U odnosu na prethodni mjesec zarada je nominalno veća za 1,56% а realno za 1,05%. Prosječna potrošačka korpa za jul 2008. godine iznosila je 383,50€ (32.414,29 dinara), а minimalna potrošačka korpa 245,27€ (20.730,74 dinara). U odnosu na prethodni mjesec, prosječna potrošačka korpa manja je za 2,8%, dok je minimalna manja za 4,1%. Cijene na malo u julu 2008. godine u odnosu na prethodni bile su veće za 0,1%, dok su troškovi života bili niži za 1,1%. Cijene na malo u julu 2008. godine u odnosu na isti mjesec 2007. godine bile su veće za 11,6%, dok su troškovi života bili veći za 14,9%. Prosječna mjesečna neto zarada isplaćena u julu 2008. godine iznosila је 391,12€ (33.058 dinara). U odnosu na prethodni mjesec zarada je nominalno bila veća za 1,26%, а realno za 2,39%. Prosječna potrošačka korpa za avgust 2008. godine iznosila je 386,79€ (32.692,40 dinarа), а minimalna potrošačka korpa 248,91€ (21.038,79 dinara). U odnosu na prethodni mjesec prosječna potrošačka korpa bila je veća za 0,9%, a minimalna za 5%. Cijene na malo u avgustu 2008. godine u odnosu na prethodni mjesec bile su veće za 0,22%, dok su troškovi života bili veći za 0,1%. Cijene na malo u avgustu 2008. godine u odnosu na isti mjesec 2007. godine bili su veći za 10,5%, dok su troškovi života bili veći za 11,6%. Prosječna mjesečna neto zarada isplaćena u avgustu 2008. godine iznosila je 391,98€ (33.131,00 dinara). U odnosu na prethodni mjesec zarada je nominalno bila veća za 0,22%, а realno za 0,12%. Hrvatska13

U Hrvatskoj obračun potrošačke korpe radi Savez samostalnih sindikata. Korpa se računa za četvoročlanu porodicu i ona sadrži minimalne mjesečne troškove za ishranu, stanovanje, prevoz, higijenu, odijevanje, obrazovanje i kulturu. Cijene prehrambenih i higijenskih proizvoda prikupljaju se iz više prodajnih objekata za svaki grad i vrši se odabir najniže cijene pojedinih proizvoda. Troškovi stanovanja obuhvataju prosječne režijske troškove za stan od 60 m², zatim troškove obnavljanja kućnih aparata i namještaja. Režijski troškovi obuhvataju troškove struje, vode, grijanja, čistoće i komunalne 12 Izvor: www.kursna-lista.com/konvertor-valuta13 Nezavisni hrvatski sindikati, www.nhs.hr/sindikalna_kosarica/


20 | S t r a n a

troškove. Takođe, pretpostavlja se da porodica nema automobil, odnosno koristi se isključivo uslugama javnog prevoza. Troškovi kulture obuhvataju samo jedan porodični odlazak u bioskop, redovno čitanje jednog mjesečnog časopisa i svakodnevno čitanje jednog dnevnog lista. Potrošačkom korpom nijesu obuhvaćeni troškovi obrazovanja (kupovine školskih knjiga i pribora), liječenje, godišnji odmor i sportske aktivnosti. Prosječna potrošačka korpa za jun 2008. godine iznosila 906,52€ (6.484,93kn), dok je u julu 2008. godine iznosila 908,161€ (6.523,51 kn), što je za 0,59% više nego u junu iste godine.14 U odnosu na isti mjesec prethodne godine prosječna korpa veća je za 3,5%. Prosječna korpa za mjesec avgust 2008. godine iznosila je 910,75€ (6.542,11 kn), što je za 0,29% više nego u prethodnom mjesecu. Prosječna korpa za mjesec septembar 2008. godine iznosila je 912,6€ (6.555,40 kn), što je za 0,20% više nego u avgustu. Udio hrane u korpi iznosi 39,9%, kao i prošli mjesec (avgust), dok je u prethodna tri mjeseca iznosio 39,8% (maj, jun, jul), u dva mjeseca prije 39,7% (mart, april), a u decembru, januaru i februaru ponovo 39,9%. Bosna i Hercegovina 15

Početkom 2005. godine Zavod za statistiku počinje sa izračunavanjem Indeksa potrošačkih cijena na osnovu Ankete o potrošnji domaćinstava 2004. Na taj način uvode novu metodologiju i nastoje postepeno da se oslobađaju izračunavanja indeksa cijena na malo, troškova života i potrošačke korpe. Sve do 2007. godine samo je Federalni zavod za statistiku objavljivao vrijednost potrošačke korpe, na osnovu Ankete o potrošnji domaćinstava, da bi od 2007. godine obračun potrošačke korpe započeli i Samostalni sindikati (entitetski zavodi). Medjutim, korpa koju računa Federalni zavod obuhvata samo prehrambene proizvode (53 proizvoda), dok korpa koju obračunava Sindikat obuhvata i neprehrambeni dio koji uključuje troškove stanovanja, prevoza, higijene, školovanja i džeparac po članu domaćinstva. Izdaci za prehranu i piće prema potrošačkoj korpi koju objavljuje Federalni zavod za statistiku u avgustu 2008. godine iznosili su 247,65€ (484,38 KM), što je za 1,1% manje u odnosu na jul kada je vrijednost potrošačke korpe bila 250,37€. Prosječna mjesečna neto plata za jul iznosila je 307,54€ (601,50 KM), što znači da oko 80% plate ide na potrošačku korpu koja obuhvata samo proizvode iz kategorije ishrane i pića.

Republika Srpska16

Savez sindikata svakog mjeseca obračunava sindikalnu potrošačku korpu, koja osim troškova prehrane, uključuje i izdatke za stanovanje i komunalije, održavanje domaćinstva, odjeću, obuću, higijenu, kao i troškove prevoza, obrazovanja i kulture. 14 Izvor: www.kursna-lista.com/konvertor-valuta15 Federalni zavod za statistiku 16 www.capital.ba


21 | S t r a n a

Potrošačka korpa za četvoročlanu porodicu u Republici Srpskoj za jun 2008. godine iznosila je 816,68€ (1597,30 KM) i skuplja je od majske za 0,8%. U troškovima potrošačke korpe najviše učestvuju izdaci za prehranu, a na drugom mjestu su troškovi za stanovanje i komunalne usluge koji čine 25,7%.

U julu 2008. godine vrijednost potrošačke korpe iznosila je 816,02€ (1.596 KM).

Vrijednost potrošačke korpe u avgustu 2008. godine, za četvoročlanu porodicu, iznosila je 820,11€ (1.604 KM). Naime, prosječna plata u RS u avgustu iznosila je 398,29€ (779 KM), što znači da se platom za ovaj mjesec moglo pokriti 48% potrošačke korpe. Potrošačka korpa, osim troškova prehrane, sadrži izdatke za stanovanje, komunalne usluge, održavanje domaćinstva, obuće i odjeće, te troškove higijene, njege zdravlja, prevoza, obrazovanja i kulture. U septembaru 2008. godine vrijednost potrošačke korpe, za četvoročlanu porodicu, iznosila je 820,62€ (1.605 KM), a prosječna septembarska plata 400,34€ (783 KM). Najviše novca u strukturi potrošačke korpe u visini od 302,17€ (591 KM) se trošilo na prehranu, a zatim za stanovanje i komunalne usluge, koji čine 26,5%. Makedonija Što se tiče Makedonije, obračun potrošačke korpe vrši Državni zavod za statistiku. Svi proizvodi iz kategorije „hrana i piće“ koji čine korpu definisani su kao mjesečni prosjek potreban za jedno četvoročlano nepoljoprivredno domaćinstvo. Tokom vremena došlo je do promjena koje se odnose na listu proizvoda i količine, u odnosu na metodologiju SFRJ. Sada ova korpa sadrži 63 proizvoda sa fiksnim količinama. Vrijednost potrošačke korpe u junu 2008. godine, koja obuhvata hranu i piće za četvoročlano domaćinstvo, posmatrano kroz cijene na malo, iznosila je 201,5€ (12.333 denara) i u odnosu na prethodni mjesec manja je za 0,7%. Indeks cijena na malo u junu je u poredjenju sa 2007. godinom povećan za 8,4%, a u odnosu na maj ove godine, porastao je za 0,8%. Porast inflacije (10,1% u odnosnu na jun 2007. godine) rezultat je poskupljenja hrane, s tim što je najveće poskupljenje od 15% zabilježeno kod povrća. Julska potrošačka korpa iznosila je 196,67€. U avgustu 2008. godine vrijednost potrošačke korpe iznosila je 195,5€, što predstavlja pad troškova od 0,6% u odnosu na jul iste godine. Indeks cijena na malo je u avgustu ove godine, u odnosu na prethodni mjesec, niži za 0,1%, a troškova života za 0,2%. Vrijednost iste korpe u septembru 2008. godine iznosila je 194,5€ (11.900 denara) i u odnosu na prethodni mjesec jeftnija je za 0,5%. Cijene na malo u septembru porasle su za 6,2% u odnosu na isti mjesec prethodne godine, a troškovi života porasli su za 7,1%. Troškovi su u datom mjesecu manji su zbog pada cijena povrća i masti, a takodje manji su i troškovi održavanja automobila, osiguranja vozila, PTT usluge, naftnih derivata i odjeće. Rashodi u istom mjesecu povećani su


22 | S t r a n a

kada je riječ o nabavci zeleni, ribe, žitarica, mesa i jaja; čvrstih goriva, knjiga udžbenika, kao i troškovi kod usluga u obrazovanju, namještaja, sredstava za higijenu i obuće.17

Zaključak Analizama obračuna potrošačke korpe u zemljama u okruženju, tačnije bivših republika SFRJ, došlo se do zaključka da ne postoji standard, odnosno jedinstven metod po kojem bi se radio obračun potrošačke korpe u zemlji. Takodje, sve zemlje u manjoj ili većoj mjeri vuku korijene iz metodologije obračuna potrošačke korpe nekadašnje SFRJ. Što se tiče institucija koje se bave obračunom potrošačke korpe, sve se razlikuje od zemlje do zemlje, ali većinom to rade Državni zavodi za statistiku ili Sindikati. Ono što još treba napomenuti jeste da za sada nije moguće vršiti poredjenje vrijednosti potrošačkih korpi po zemljama iz više razloga, jer ne samo što ne postoji javno objavljena metodologija obračuna potrošačke korpe, nego i zato što neke zemlje u potrošačku korpu uključuju samo prehrambene artikle, dok druge uključuju i neprehrambene.

17 Državni zavod za statistiku


23 | S t r a n a

Annex 2. Struktura MPK za hranu i bezalkoholna pića

Šifra Naziv prehrambenog artikla

Količina u MPK za

hranu i piće za 4-člano

domać.u kg mjesečno

Cijene u sept. 2008 Euro

Kalorijska vrijednost

za 0.100 kg

Ukupne kilocalorije/dnevno za

artikal KCAL

Mjesečni trošak za

četvoročlano domaćinstvo

Euro

2111 Pirinač (u svim oblicima) 1.059 1.86 360.00 3811 1.972121 Bijeli hljeb 13.715 0.95 266.00 36483 13.03

2123Hljeb od crnog pšeničnog brašna 0.087 1.07 259.00 224 0.09

2129 Ostale vrste hljeba 0.365 1.27 266.00 970 0.462131 Kifla 0.060 5.00 274.00 163 0.302135 Burek 0.189 3.98 274.00 519 0.752141 Slano trajno pecivo 0.132 3.30 394.00 521 0.442145 Keks "Petit Beurre" (Ptiber) 0.364 2.21 394.00 1435 0.80

2146Napolitanke punjene čokoladom, neprelivene 0.150 4.28 394.00 590 0.64

2151Makaroni od bijelog brašna sa jajima 0.899 1.62 364.00 3273 1.46

2155 Zamrznuto lisnato tijesto 0.039 3.04 229.00 89 0.12

2171Pšenično brašno u svim oblicima 16.226 0.65 324.00 52573 10.55

2172Kukuruzno brašno u svim oblicima 1.436 1.48 365.00 5242 2.13

2173"Corn-flakes" (Kornfleks), ovsene pahuljice i dr. 0.033 5.39 264.00 86 0.18

2211Juneće i goveđe meso sa kostima 0.468 5.60 291.00 1363 2.62

2212Juneće i goveđe meso bez kostiju 1.452 6.82 291.00 4226 9.90

2213 Teleće meso sa kostima 0.619 6.95 144.00 891 4.302214 Teleće meso bez kostiju 0.100 8.98 180.00 180 0.902221 Svinjsko meso sa kostima 0.174 5.11 376.00 654 0.892222 Svinjsko meso bez kostiju 0.493 5.82 458.54 2262 2.87

2231Jagnjeće, ovčije meso uključujući jareće i kozje 0.689 6.23 109.00 751 4.29

2241Zaklano pile i ostalo meso pernate živine 1.843 2.95 213.00 3926 5.44

2251 Juneća džigerica (jetra) 0.097 4.41 135.00 130 0.432253 Suva svinjska rebra 0.463 4.22 556.00 2572 1.952254 Suvi svinjski vrat 0.077 10.52 165.00 127 0.812255 Suva svinjska slanina 0.452 7.31 133.00 602 3.312257 Čajna kobasica 0.255 9.48 304.00 775 2.422261 Salama šunkarica 0.149 6.23 329.00 490 0.93

2262

Kobasica od svinjskog i miješanog mesa (srpska,kranjska) 0.248 5.00 329.00 815 1.24

2263 Viršle 0.464 4.60 290.00 1345 2.132264 Mortadela 0.023 5.38 329.00 76 0.122265 Presovana šunka 0.062 7.86 329.00 204 0.49


24 | S t r a n a

2271 Goveđi gulaš u limenki 0.053 6.10 370.00 194 0.322272 Mesni narezak 0.060 5.76 370.00 222 0.352273 Jetrena pašteta 0.150 5.68 370.00 556 0.852274 Gotovo jelo sa mesom 0.007 5.21 370.00 25 0.032311 Šaran 0.088 2.75 127.00 112 0.242312 Svježa pastrmka 0.386 5.14 148.00 571 1.98

2315

Morska riba, zamrznuta i svježa (oslić, skuša, škarpina i dr.) 0.525 3.21 92.00 483 1.69

2341 Sardine u ulju 0.049 6.60 184.00 90 0.322411 Kravlje mlijeko 28.633 0.60 61.00 17466 17.18

2415Mlijeko u tetrapaku,sterilisano, trajnost 60 dana 6.416 0.97 61.00 3914 6.22

2431 Mlijeko u prahu 0.001 7.09 496.00 3 0.00

2441Jogurt, kisjelo mlijeko, kefir i sl. 7.824 1.02 61.00 4773 7.98

2451 Domaći sir, kačkavalj 5.342 4.11 387.00 20674 21.962452 Kajmak 0.453 7.67 345.00 1562 3.472453 Tvrdokori sir, kačkavalj 0.077 8.46 174.00 135 0.652454 Topljeni sir (tipa "zdenka") 0.044 6.96 174.00 77 0.31

2461

Pavlaka (kisjela i slatka), vocni jogurti i deserti bazirani na mlijeku, šlag i dr. Uključujući sojino mlijeko i sl. 0.360 4.20 214.00 769 1.51

2471 Kokošja jaja 2.661 2.60 74.00 1969 6.922511 Maslac 0.051 6.70 717.00 362 0.342521 Margarin, kikiriki puter i sl. 0.371 2.13 719.00 2670 0.792531 Maslinovo ulje 0.023 8.44 884.00 199 0.192541 Jestivo ulje, suncokretovo 3.000 1.95 884.00 26520 5.852551 Svinjska mast, salo i dr. 0.648 1.77 902.00 5846 1.152611 Limun 0.510 1.71 20.00 102 0.872612 Pomorandže 1.000 1.69 47.00 470 1.692613 Mandarine 0.651 1.44 44.00 287 0.942614 Grejpfrut 0.003 1.82 32.00 1 0.012621 Banane 3.000 0.97 89.00 2670 2.912631 Jabuke za jelo 5.000 1.40 52.00 2600 7.002641 Kruške 0.210 2.28 58.00 122 0.482651 Trešnje i višnje 0.075 3.11 50.00 37 0.232652 Kajsije 0.009 1.87 48.00 4 0.022653 Breskve 0.129 1.62 39.00 50 0.212654 Šljive za jelo 0.440 1.23 46.00 202 0.542661 Grožđe za jelo 2.000 1.60 69.00 1380 3.202662 Jagode baštenske 0.097 3.50 32.00 31 0.342663 Maline 0.126 3.62 52.00 65 0.462671 Lubenice i dinje 8.000 0.37 30.00 2400 2.962672 Kivi 0.153 2.10 61.00 93 0.32


25 | S t r a n a

2681Očišćeni orasi, lješnik, badem i dr. 0.093 7.77 578.00 540 0.73

2682 Suve šljive 0.012 2.76 240.00 29 0.032683 Suve smokve 0.011 3.94 249.00 27 0.04

2685

Jestivo sjemenje ( kikiriki, leblebije, bundevino sjeme, suncokretovo i sl.) 0.034 4.70 570.00 193 0.16

2711 Spanać, blitva, zelje 0.895 1.86 23.00 206 1.672712 Zelena salata svih vrsta 0.229 1.77 17.00 39 0.402721 Kupus 5.000 0.46 24.00 1200 2.302722 Karfiol, brokoli 0.037 2.29 31.25 12 0.092731 Svjež krastavac 0.617 0.79 13.40 83 0.492732 Svjež paradajz 4.000 1.03 21.00 840 4.122733 Pasulj, bob, sočivo 1.355 2.24 170.00 2304 3.042734 Paprika 3.000 1.24 29.00 870 3.722735 Grašak 1.000 1.75 35.23 352 1.752736 Boranija 1.000 1.96 35.23 352 1.962737 Zamrznuti grašak 0.219 2.59 35.23 77 0.572738 Zamrznuta boranija 0.195 2.46 35.23 69 0.482741 Šargarepa, paškanat, celer 1.000 1.24 41.00 410 1.242742 Cvekla, rotkva, ren 0.143 1.73 43.00 61 0.252743 Crni luk 1.642 0.84 42.22 693 1.382744 Bijeli luk 0.122 2.57 149.00 182 0.312745 Praziluk 0.125 1.31 61.00 76 0.162746 Pečurke 0.031 5.16 22.00 7 0.162761 Konzervisana boranija 1.000 1.51 71.00 710 1.512762 Konzervisani krastavac 1.000 1.56 11.00 110 1.562763 Kisjela paprika u teglama 0.268 1.69 18.00 48 0.452764 Paradajz pire u teglama 0.071 2.41 18.00 13 0.172771 Krompir za ljudsku ishranu 13.813 0.57 26.00 3591 7.872781 Pire krompir, instant 0.010 5.26 26.00 3 0.05

2782Čips, smrznuti krompir za pomfrit 0.044 7.40 26.00 11 0.33

2811 Šećer 4.516 0.54 387.00 17477 2.44

2815Vještački zaslađivači, vanilin šećer i dr. 0.039 8.00 387.00 149 0.31

2821Marmelada od miješanog voća 0.102 2.24 246.00 251 0.23

2822Džem (od kajsija, šipaka i dr.) 0.419 2.21 246.00 1032 0.93

2828 Med 0.148 6.65 304.00 448 0.982831 Čokolada za kuvanje i jelo 0.047 6.95 518.00 245 0.332832 Mliječna čokolada 0.208 8.89 518.00 1079 1.852841 Bombone, karamele i sl. 0.124 4.32 394.00 487 0.532851 Sladoled 0.110 5.65 417.00 459 0.62

2861Mliječni kakao krem ("eurokrem" i sl.) i dr. 0.378 4.73 345.00 1306 1.79

2911 Kečap 0.281 1.78 32.00 90 0.50


26 | S t r a n a

2912 Senf 0.012 2.70 66.00 8 0.032913 Sirće 0.285 0.76 14.00 40 0.222914 Majonez 0.211 2.58 324.00 682 0.542921 Kuhinjska so 1.000 0.49 0.00 0 0.492922 Aleva paprika 0.048 6.02 289.00 139 0.29

2923Dodatak jelu ("Vegeta", "Začin C", "Apetit" i dr.) 0.100 3.14 289.00 289 0.31

2931Dječija hrana ("čokolino", "medolino" i dr.) 0.104 7.04 60.00 62 0.73

2932 Hrana za bebe, kašice 0.059 5.72 60.00 35 0.342933 Koncentrovana supa 0.102 10.15 429.00 438 1.042934 Prašak za pecivo i kvasac 0.120 6.67 289.00 347 0.802941 Kafa mljevena 0.500 5.03 24.10 121 2.522942 Nes kafa 0.006 34.52 24.10 1 0.202951 Čaj (svih vrsta) 0.054 6.10 25.60 14 0.33

2961

Kakao (u prahu i napitak),uključujući i čokoladu u prahu 0.012 4.47 398.00 49 0.05

2971Mineralna voda i izvorska voda 1.638 0.34 0.00 0 0.56

2981Bezalkoholni napitak (koka kola , pepsi kola, tonik i sl.) 1.000 0.57 40.00 400 0.57

2991Voćni sirup i koncentrati (tipa cedevita i sl.) 1.266 2.45 44.00 557 3.10

2992 Sok od raznog voća (kašast) 1.568 1.36 44.00 690 2.13

2993Prirodni voćni sok, bistar, negaziran 2.000 1.14 44.00 880 2.28

2211 244


27 | S t r a n a

Komentar nutricioniste18:

Nakon analize sastava korpi19, a posebno one sačinjene na osnovu registrovane potrošnje, iz ugla nutricionista, potrebno je izvršiti manje korekcije. „Nova korpa“ je više izbalansirana u odnosu na obezbjedjivanje energetskih i gradivnih komponenti, a u skladu sa specifičnostima ishrane stanovništva. Korpa bi trebala biti dopunjena sa više namirnica (i po vrsti i po količini) iz grupe voća i povrća. Po mišljenju nutricionista, potrebno je napraviti malu preraspodjelu. Naime, povećanje energetskog unosa za voće i povrće se može ostvariti kroz manju zastupljenost šećernih koncentrata. U prvom redu tu se misli na smanjenje količine šećera. Takođe, smatra se da u korpi treba značajno smanjiti količinu gaziranih bezalkoholnih pića i količinu ulja, a na račun toga povećati unos svježeg voća i povrća. Kada je u pitanju prva tabela koja se odnosi na referentnu populaciju stanovništva iz 2, 3 i 4. decila, mišljenje nutricionista je da bi trebalo napraviti izmjene kada su u pitanju unosi ulja i gaziranih napitaka. Kao što je već pomenuto, potrošnja jestivog ulja je visoka. Obzirom na njegovu visoku energetsku vrijednost, proizilazi da je udio masti i ulja u dnevnoj energetskoj potrošnji vrlo visok, odnosno daleko viši od preporuka o pravilnoj ishrani. Zbog toga se predlaže da se količina ulja smanji na 3l mjesečno što bi značilo "uštedu" od 10.095 kcal. Taj energetski deficit u mjesečnoj ishrani bi se mogao nadoknaditi kroz povećanje količina pojedinih namirnica iz grupe voća i povrća obzirom da je njihova zastupljenost u potrošačkoj korpi mala u odnosu na preporuke. U sljedećoj tabeli se može vidjeti spisak izabranih namirnica koje se dosta koriste u ishrani na ovim prostorima, a po cijeni su najpristupačnije.

VRSTA VOĆA KOLIČINA (u kg) KALORIJSKA VRIJEDNOST (u Kcal)Pomorandže 1 141Banane 3 1068Jabuke 8 1664Kivi 1 518Groždje 2 1242Kruške 1 464Dinja i lubenica 6 1770Slatki kupus 5 360Paradajz 4 400Konzervirana boranija 1 710Konzervirani krastavci 1 188Svježa boranija 3 845

18 Dr Ljiljana Žižić, Institut za javno zdravlje 19 Misli se na korpe urađene za dvije referentne populacije: prvu koju čine domaćinstva iz decila 2, 3 i 4, i drugu koju čine domaćinstva iz decila 3, 4, 5 i 6.


28 | S t r a n a

Kroz ove količine bi se obezbjedilo oko 9900 Kcal, a u pitanju su namirnice koje pripadaju protektivnoj hrani i sa aspekta zaštite zdravlja su korisnije od kalorija koje potiču iz masnoća. Gazirani napici (pozicija 2981) koji obezbeđuju oko 870 Kcal bi se u potpunosti mogli zamijeniti prirodnim sokovima od voća (2993) u količini od 2l što čini 880cal. U narednoj tabeli je takodje uočljiva visoka potrošnja ulja (za 0,006kg više nego u prethodnoj tabeli). Realno bi bilo da ova potrošnja ne prelazi 3l mjesečno. Ako se uzme ovaj proračun „višak“ je oko 10.130 cal. koji kao i u prethodnoj tabeli treba nadomjestiti sa većim količinama voća i povrća. Po mišljenju nutricionista, to bi trebale biti sljedeće namirnice:

VRSTA VOĆA KOLIČINA (u kg) PRETHODNA

KOLIČINA DODATNA KALORIJSKA

VRIJEDNOST (u Kcal) Jabuke 4 4,29 1976Breskve 4 0,311 1443Šljive 2 0,263 1720Groždje 1 0,348 1117,8Kivi 0,8 0,158 518Suve smokve 0,8 1245Kajsije 1 384Zelena salata 5 0,322 119Slatki kupus 1 3,712 311Karfiol 2 0,087 281Svježi krastavac 1 0,75 167,5Grašak 1 0,148 299,4Konzervirana boranija 1 0,01 700 Cvekla 0,8 0,158 518,5

Ove namirnice bi obezbjedile oko 10.114 Kcal. Takođe bi trebalo uključiti 3l prirodnog voćnog soka što čini dodatnih 550 cal i povećati količinu marmelade na 350gr što predstavlja dodatnih 715 cal, odnosno ukupno 1.165cal. Ove predložene namirnice bi bile zamjena za gazirane sokove koji u ovoj korpi obezbjeđuju 1.091cal.


29 | S t r a n a

Annex 3. Analiza osjetljivosti – Troškovi za MPK u zavisnosti od broja artikala

Kumulativni procenat

troškova hrane

Broj prehrambenih proizvoda Minimalne

Potrošačke Korpe

cijena /dan /per capita

EURO

Cijena po mjesecu za četveročlano

domaćinstvo u EUR

100% 130 2.01 24497% 85 1.96 23895% 73 1.93 23592% 60 1.9 23190% 54 1.89 230

Annex 4. Struktura minimalne korpe za neprehrambene proizvode i usluge na agregatnom nivou od 2 Coicop decimale (Isključen obračun imputirane rente)

Ukupno neprehrambeni

proizvodi i usluge

Cijena u EUR Procenat

03. Odjeća i obuća 13.2% 42.5604. Stanovanje, voda struja, gas i druga goriva20 24% 77.63

05. Pokućstvo I rutinsko održavanje stana

8.3% 27.00

06. Zdravlje 6.1% 19.8007. Transport 15.0% 48.5608. Komunikacije 10.1% 32.7809. Rekreacija i kultura 6.3% 20.3810. Obrazovanje 3.3% 10.8011. Restorani, kafei i hoteli 4.4% 14.26

12. Ostala dobra i usluge 9.2% 29.66

UKUPNO 100.0% 323

20 Obuhvata i izdatke drva za ogrijev iz sopstvrne proizvodnje koji u prosjeku, iznose 5,2% ukupnih izdataka za neprehrambene proizvode, odnosno ukupno 17 EUR na mjesečnom nivou.


30 | S t r a n a

Annex 5. Poređenje strukture korpe za hranu i piće

Naziv

Mjesečna količina u KG za

4-člano domaćinstvo

(postojeća Korpa hrane i pića)

Mjesečna količina u

PK referentne populacije

Cijena 1 KG Sep

2008

Kalorij. vrijedn.

Kalorije u postojećoj

Korpi hrane i pića (65 proizv.)

Kalorije u PK

referentne populacije

2111 Pirinač glazirani 1.000 0.985 1.86 360 3,600 3,5462121 Bijeli hljeb 26.000 16.388 0.95 266 69,160 43,5932123 Crni pšenični hleb 0.243 1.07 259 0 6302129 Druge vrste hleba 0.551 1.27 266 0 1,4662131 Kifle (u obliku polumjeseca) 0.118 5.00 274 0 3242135 Burek (ukusno tijesto punjeno mesom ili sirom)

0.242 3.98 274 0 664

2141 Ukusna dugotrajno pecivo 0.159 3.30 394 0 625

2141 Keks 1.000 0.348 2.21 394 3,940 1,3692146 Wafl keks punjen čokoladom, bez preliva 0.180 4.28 394 0 7092151 Makaroni (od bijelog brašna) 1.500 0.946 1.62 364 5,460 3,4452155 Zamrznuto lisnato tijesto 0.500 0.063 3.04 229 1,145 1452171 Pšenično brašno tip 500 4.000 11.963 0.65 324 12,960 38,7622172 Kukuruzno brašno u svim oblicima 1.079 1.48 365 0 3,9402173 Kukuruzne pahuljice, ovsene pahuljice

0.054 5.39 264 0 142

2211 Mlada govedina igovedina sa kostima 0.661 5.60 291 0 1,9252212 Mlada govedina igovedina bez kostiju 1.500 1.405 6.82 291 4,365 4,0892213 Juneće meso sa kostima 1.455 6.95 144 0 2,0962214 Juneće meso bez kostiju 1.585 8.98 180 0 2,8532221 Svinjsko meso sa kostima 2.000 0.767 5.11 376 7,520 2,8852222 Svinjsko meso bez kostiju 1.500 0.868 5.82 459 6,878 3,9822231 Mutton and lamb's meat, including goat's and nanny-goat's meat

0.796 6.23 109 0 867

2241 Zaklano pile 4.000 2.142 2.95 213 8,520 4,5632251 Juneća džigerica 0.500 0.123 4.41 135 675 1662253 Suva svinjska rebra 0.500 0.548 4.22 556 2,780 3,0492254 Sušena svinjetina-vrat 0.134 10.52 165 0 2222255 Suva svinjska slanina 0.500 0.465 7.31 133 665 618

2257 Čajna kobasica 1.000 0.324 9.48 304 3,040 9862261 Šunka, salame 0.184 6.23 329 0 606


31 | S t r a n a

2262 Svinjetina imiješane mesne kobasice 0.285 5.00 329 0 936

2263 Viršle 0.500 0.424 4.60 290 1,450 1,2302264 Mortadela - salama 1.000 0.076 5.38 329 3,290 2502265 Stiješnjena šunka 0.139 7.86 329 0 4572271 Goveđi gulaš u konzervi 0.061 6.10 370 0 2262272 Jelo od mesa(spam) 0.095 5.76 370 0 353

2273 Pašteta 0.152 5.68 370 0 5612274 Kuvano jelo sa mesom 0.041 5.21 370 0 152

2311 Krap/šaran 0.140 2.75 127 0 1782312 Svježa pastrmka 1.000 0.491 5.14 148 1,480 7272315 Morska riba, svježa i zamrznuta(oslić, skuša, škarpina)

0.745 3.21 92 0 685

2341 Sardine u ulju 0.121 6.60 184 0 2232411 Kravlje mlijeko 31.000 18.813 0.60 61 18,910 11,4762415 Pasterizovano isterilizovano, rok upotrebe 60 dana

8.617 0.97 61 0 5,256

2431 Mlijeko u prahu 0.014 7.09 496 0 692441 Jogurt 15.000 7.494 1.02 61 9,150 4,5712451 Domaći sir (bijeli) 2.500 4.503 4.11 387 9,675 17,4252452 Kajmak 0.457 7.67 345 0 1,5782453 Tvrdokorni sir, kačkavalj 2.000 0.319 8.46 174 3,480 555

2454 Topljeni sir 0.073 6.96 174 0 1272461 Pavlaka, voćni jogurt i bazirani na mlijeku, šlagu

0.607 4.20 214 0 1,298

2471 Kokošija jaja 4.500 2.556 2.60 74 3,330 1,8912511 Maslac pakovanje 250 gr 0.500 0.060 6.70 717 3,585 4342521 Margarin, puter od kikirikija 0.371 2.13 719 0 2,669

2531 Maslinovo ulje 0.103 8.44 884 0 9152541 Jestivo ulje, rafinisano 2.500 4.257 1.95 884 22,100 37,635

2551 Svinjska mast, salo 1.500 0.514 1.77 902 13,530 4,6382611 Limun 1.000 0.628 1.71 20 200 1262612 Pomorandže 2.000 1.074 1.69 47 940 5052613 Mandarine 1.174 1.44 44 0 5162614 Grejpfrut 0.008 1.82 32 0 22621 Banane 2.254 0.97 89 0 2,0062631 Jabuke za jelo 8.000 4.582 1.40 52 4,160 2,3832641 Kruške za jelo 2.000 0.224 2.28 58 1,160 1302651 Trešnje i višnje 0.112 3.11 50 0 562652 Kajsije 0.031 1.87 48 0 152653 Breskve 3.000 0.349 1.62 39 1,170 1362654 Šljive 0.298 1.23 46 0 1372661 Grožde za jelo 2.000 0.504 1.60 69 1,380 348


32 | S t r a n a

2662 Vrtne jagode 0.114 3.50 32 0 372663 Maline 0.047 3.62 52 0 242671 Lubenice i dinje 2.193 0.37 30 0 6582672 Kivi 0.183 2.10 61 0 1112681 Očišćeni orasi 0.200 0.154 7.77 578 1,156 8872682 Suve šljive 0.500 0.041 2.76 240 1,200 982683 Suve smokve 0.018 3.94 249 0 452685 Sjemenke za jelo 0.062 4.70 570 0 3562711 Spanać 1.000 1.002 1.86 23 230 2302712 Zelena salata 3.000 0.526 1.77 17 510 892721 Sladak kupus 5.000 3.852 0.46 24 1,200 9252722 Karfiol 4.000 0.144 2.29 31 1,250 452731 Svjež krastavac 4.000 0.746 0.79 13 536 1002732 Svjež paradajz 4.000 2.237 1.03 21 840 4702733 Pasulj 1.500 1.124 2.24 170 2,550 1,9112734 Svježa paprika 4.000 2.999 1.24 29 1,160 8702735 Grašak u mahunama 1.000 0.183 1.75 35 352 64

2736 Boranija 4.500 0.544 1.96 35 1,585 1922737 Zamrznuti grašak 1.000 0.287 2.59 35 352 1012738 Smrznuta boranija 0.232 2.46 35 0 822741 Šargarepa 1.000 0.885 1.24 41 410 3632742 Cvekla 1.000 0.174 1.73 43 430 752743 Stari crni luk 3.500 1.798 0.84 42 1,478 7592744 Bijeli luk 0.165 2.57 149 0 2462745 Leaks 0.100 1.31 61 0 612746 Pečurke 0.070 5.16 22 0 152761 Konzervisana boranija 1.000 0.005 1.51 71 710 42762 Konzervisani krastavac 1.500 0.341 1.56 11 165 382763 Kisjele paprike u teglama 0.240 1.69 18 0 43

2764 Paradajz pire u tubi 0.300 0.099 2.41 18 54 182771 Krompir 14.500 13.962 0.57 26 3,770 3,6302781 Instant pire 0.000 0.037 5.26 26 0 102782 Pomfrit, smrznuti krompir za pomfrit 0.051 7.40 26 0 13

2811 Šećer kristal 4.000 4.425 0.54 387 15,480 17,1252815 Vještački zaslađivači, vanilin šećer, itd.

0.035 8.00 387 0 134

2821 Miješana voćna marmelada 0.130 2.24 246 0 3202822 Džem (od kajsija, šipaka i dr.) 1.000 0.363 2.21 246 2,460 894

2828 Med prirodni 0.500 0.277 6.65 304 1,520 8442831 Čokolada za jelo I kuvanje 0.000 0.054 6.95 518 0 2792832 Mliječna čokolada, pakovanje 100 gr 0.300 0.265 8.89 518 1,554 1,3722841 Bombone, pakovanje 100 gr 0.200 0.199 4.32 394 788 784


33 | S t r a n a

2851 Sladoled 0.210 5.65 417 0 8772861 Mlečni kakao krem(Eurokrem I slično), itd. 0.338 4.73 345 0 1,165

2911 Kečap 0.330 1.78 32 0 1062912 Senf 0.300 0.026 2.70 66 198 172913 Sirće alkoholno 0.200 0.299 0.76 14 28 422914 Majonez 0.237 2.58 324 0 7692921 Kuhinjska so 0.500 1.961 0.49 0 0 02922 Mljevena (aleva) paprika 100 gr 0.200 0.048 6.02 289 578 1392923 Dodatak jelima (zacin C i sl.) 0.200 0.316 3.14 289 578 913

2931 Hrana za djecu 0.106 7.04 60 0 642932 Hrana za bebe 0.085 5.72 60 0 512933 Koncentrat za supu 0.146 10.15 429 0 6282934 Prašak za pecivo,kvasac 0.094 6.67 289 0 272

2941 Kafa pržena 1.000 0.902 5.03 24 241 2172942 Nes-kafa [instant] 0.014 34.52 24 0 32951 Domaći čaj u filter kesicama 0.100 0.099 6.10 26 26 252961 Kakao(za piće i u prahu) uključujući čokoladu u prahu

0.013 4.47 398 0 50

2971 Kisjela voda 15.000 3.234 0.34 0 0 02981 Bezalkoholna pića(koka-kola, pepsi kola, tonik, itd.

3.106 0.57 40 0 1,242

2991 Malinov sok (sirup) 1.500 1.342 2.45 44 660 5902992 Sokovi od raznog voća (kašasti) 1.923 1.36 44 0 8462993 Prirodni voćni sok, negaziran, bistri 0.982 1.14 44 0 432

UKUPNO Kcal dnevno 2260 226021

Komentar nutriocioniste22

Kada su u pitanju proizvodi od žita, može se reći da nema razlike između postojeće Monstat-ove korpe i one sačinjene na osnovu registrovane potrošnje. Naime, u vrijeme kada je pravljena Monstat-ova korpa, na tržištu Crne Gore se mogao kupiti isključivo bijeli hljeb, pa je u potpunosti logična prezentovana količina od 26 kg. Navike po pitanju izbora hljeba su promijenjene, posebno u južnom i centralnom regionu, a i ponuda tamnih i specijalnih vrsta hljeba je veća. Ako se prikazanoj potrošnji doda i mjesečna potrošnja brašna (jer je na seoskom području i dalje prisutna navika da se mijesi hljeb) dobija se ukupna mjesečna 21 Nakon uključivanja sugestija nutricioniste, ukupna količina kilokalorija minimalne potrošačke korpe za referentnu populaciju iznosi 2.211 kilokalorija dnevno po ćlanu domaćinstva. 22 Dr Ljiljana Žižić, Institut za javno zdravlje


34 | S t r a n a

potrošnja koja se može smatrati zadovoljavajućom. U odnosu na ukupnu kalorijsku vrijednost ove korpe, to je 35,5% što prema piramidi ishrane predstavlja donju granicu za ovu grupu proizvoda. Grupa proizvoda "meso, riba i jaja"- Korpa sačinjena na osnovu prosječne potrošnje se i po sastavu i po energetskoj vrijednosti poklapa sa postojećim podacima o navikama u ishrani. U odnosu na ukupnu energetsku vrijednost ,ove namirnice su zastupljene sa 13,2%. To se može smatrati zadovoljavajućim, jer stanovništvo na ovim prostorima u ishrani često koristi meso i mlijeko, pa se prema tome ne može strogo držati minimalnog udjela ovih grupa namirnica od 10%23.

Proizvodi od mlijeka obezbjeđuju oko 15% kalorija ukupne potrošnje. U odnosu na Monstat-ovu korpu koja uključuje samo pasterizovano mlijeko, u korpi sačinjenoj na osnovu potrošnje je smanjena količina pasterizovanog mlijeka, ali je uključeno dugotrajno sterilisano mlijeko koje se danas mnogo više i koristi, posebno u gradskim sredinama. Moglo bi se zaključiti da je registrovana potrošnja jogurta i drugih kisjelomliječnih proizvoda dosta mala (oko 250gr dnevno po članu). Iskustvo nutricionista pokazuje da je to namirnica koja se najčešće koristi u ishrani iz ove grupe proizvoda. Eventualne izmjene bi išle u smjeru povećanja udjela kisjelog mlijeka i smanjenja udjela slatkog. Mišljenje nutricionista je da je veća registrovana potrošnja sira u odnosu na postojeću potrošačku korpu prije svega rezultat neprecizne nomenklature, jer se u našem narodu pod pojmom „domaći sir“ podrazumijevaju bijeli mladi i stari sir, dok se ostali industrijski sirevi stavljaju u kategoriju trapista i kačkavalja. Ako se količine namirnica pod šiframa 2451 i 2453 saberu, može se vidjeti da se radi o gotovo istim vrijednostima. Potrošnja masnoća je dosta visoka i u odnosu na ukupnu energetsku vrijednost korpe sačinjene na osnovu registrovane potrošnje čini 16,9%, što se smatra iznad prosječnim. Činjenica je da u ovoj potrošnji dominiraju masnoće biljnog porijekla, ali je ipak sa naučnog aspekta ova potrošnja nerealno visoka. Potrošnja voća prema navedenim podacima je dosta mala i u ukupnoj energetskoj vrijednosti ove korpe ta potrošnja iznosi 3,13%. Količine grožđa i lubenica su dosta male, a nijesu uključene svježe smokve koje su na ovom području dosta prisutne u ishrani. Takođe, u ukupnoj energetskoj potrošnji dosta je mali udio povrća i iznosi svega 3,75%. Takodje, nameće se zaključak da potrošnja boranije i raštana nije realno registrovana (pomenute namirnice je trebalo uključiti sa kupusom). Udio šećernih koncentrata u ukupnom energetskom unosu je dosta veliki i daleko premašuje preporuke od 5%. Prilično nerealno izgleda podatak da se nedeljno u porodici potroši preko 1,1 kg šećera. Takođe u ostalim namirnicama uočava se dosta velika potrošnja soli od 16,3 gr po članu domaćinstva dnevno. Ovaj podatak se ne uklapa u standardne nutricionističke forme, a ni sa preporukama o potrebnim dnevnim količinama.

23 Prema preporukama o pravilnoj ishrani, ove dvije grupe mogu biti zastupljene sa 10%-15%.


35 | S t r a n a

Annex 6. Poređenje postojeće MPK sa korpama različitih referentnih grupa

Decili potrošnjeper capita

Trošak po danuper capita EUR

Mjesečni trošak za 4-člano domaćinstvo EUR

Trošak po danu za 4-člano domaćinstvo EUR

1,2,3 1.88 228 7.52 2,3,4 2.01 244 8.04

2,3,4,5,6,7,8,9,10 2.3 279 9.20 3,4,5,6 2.14 259 8.56

3,4,5,6,7 2.18 264 8.72 3,4,5,6,7,8,9,10 2.34 284 9.36

6,7,8,9,10 2.46 298 9.84 7,8,9 2.39 290 9.56 9,10 2.65 321 10.60 10 2.76 335 11.04

Svi decili 2.26 274 9.04

Postojeća Korpa hrane i pića

(65 proizvoda) 2.61 316 10.44

metodologija izrade minimalne potrošačke korpe analiza

Documents