ORGANIZACIONA STRUKTURA/METODOLOGIJA OBAVJEŠTAJNE

SLUŽBE

Univerzitet u SarajevuFakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije

Katedra za sigurnosne studije

Organizaciona struktura obavještajnih službi

Pod organizacionom strukturom obavještajnih službi podrazumijevamo

njenu unutrašnju organizaciju, odnosno sistem uspostavljenih

organizacionih jedinica, raspored poslova shodno utvrđenom djelokrugu

rada i sistem veza između organizacionih jedinica.

Uspostavljanje organizacionih jedinica i raspored poslova realizuje se na :

a) horizontalnom nivou

b) vertikalnom nivou

Po horizontalnom nivou organizovanja, obavještajne službe vrše podjelu

svih obavještajnih, kontraobavještajnih, subverzivnih i drugih poslova na

problemske cjeline (sektori, direkcije, odjeljenja i sl.)

Organizaciona struktura obavještajnih službi

Svaka organizaciona struktura, pa tako i obavještajna služba svoje uspješno funkcioniranje obezbijeđuje izvršavanjem njenih fundamentalnih funkcija.

Na čelu naznačenih organa se obično nalazi direktor, načelnik, koji je u rangu ministra, ili pak generali sa najvišim vojničkim činom. Načelnici uprava imaju po jednog ili više pomoćnika za različite oblasti, koji su i samom logikom zaduženja ujedno i rukovodioci pojedinih sektora.

Organizaciona struktura obavještajnih službi

Osnovni zadatak rukovođenja jeste da na sistemski, kontinuiran, dinamičan, zakonit način, uz korištenje posebnih koncepcija, načela, tajnih i legalnih metoda, tehnika i taktika, planski i odgovorno usmjerava aktivnost svih nižih organizacionih struktura u procesu ostvarenja konkretno postavljenih ciljeva i zadataka, saglasno zahtjevima i potrebama nadležnih struktura vlasti.

U organizacionom smislu u obavještajnim službama preovladava linijski sistem rukovođenja sa naglašenim elementima kooperativnosti što zahtijeva naglašenu univerzalnost, obrazovanost, visoku profesionalnost, stručnost, autoritet rukovodnih radnika.

Organizaciona struktura obavještajnih službi

Ukoliko je obavještajna služba u organizacionom pogledu kompleksnija, utoliko su i metode rukovođenja sa vrha piramide daleko složenije, tako da i sama organizaciona struktuiranost zahtijeva i potrebu naučno-stručnog i iskustvenog sistematiziranja što upućuje na subordinaciju i koordinaciju u radu obavještajnih službi.

Osim navedenih fundamentalnih pretpostavki za uspješno funkcioniranje obavještajnih službi, posebno apostrofiramo odgovornost, kako njenih pripadnika tako i organizacione strukture kao cjeline.

Organizaciona struktura obavještajnih službi

Odgovornost u suštini pretpostavlja poštivanje i stvarno funkcioniranje pravne države. Zato je za svaku pravnu državu od izuzetnog značaja postojanje odgovornosti. Stoga možemo kazati da i odgovornost predstavlja ogledalo određenih društvenih odnosa.

Rukovođenje obavještajnim službama predstavlja ključni činilac u njihovom sveukupnom funkcioniranju.

Organizaciona struktura obavještajnih službi

Organizacionu strukturu obavještajne službe po vertikalnom nivou čine slijedeći nivoi organizovanja:

- centrala obavještajne službe

- centar obavještajne službe

- podcentar obavještajne službe

- obavještajni punkt

- detaširani (ugrađeni) obavještajac.

Organizaciona struktura obavještajnih službi( Centrala obavještajne službe)

Predstavlja sam vrh obavještajne službe, odnosno njeno centralno rukovodeće

jezgro iz kojeg se upravlja cjelokupnim radom obavještajne službe.

U nadležnosti centrale su:

- planiranje i usmjeravanje obavještajne aktivnosti;

- školovanje kadrova;

- materijalna i tehnička opskrba obavještajne službe;

- praćenje i usvajanje novih tehničkih i tehnoloških dostignuća;

- finansiranje i saradnja sa drugim službama.

Organizaciona struktura obavještajnih službi( Centrala obavještajne službe)

Centralu obavještajne službe čine:

- rukovodeće tijelo

- organizacione jedinice

Rukovodeće tijelo predstavlja rukovodeći štab obavještajne službe;

postavlja ga najviši politički organ države (predsjednik, kolegijalni šef države,

premijer vlade, parlament)

Rukovodeće tijelo:

- određuje plan i program realizacije obavještajne aktivnosti;

- određuje metode i sredstva za realizaciju obavještajne aktivnosti;

- nadgleda i kontroliše rad ostalih dijelova obavještajne službe;

- objedinjuje rezultate obavještajnih istraživanja, vrši njihovu verifikaciju i dostavlja

ih političkim odlučiocima u vidu dokumenta.

Organizaciona struktura obavještajnih službi( Centrala obavještajne službe)

Pored toga, centralu čine i slijedeći organi: Organi zaduženi za operativne poslove Po svojoj funkcionalnoj ulozi ovaj

organ je zadužen za planiranje i praćenje obavještajne aktivnosti. Organi zaduženi za analitičke poslove imaju relevantnu ulogu u

obavještajnom ciklusu. Oni su zaduženi da prikupljaju, selektiraju, obrađuju i analiziraju podatke koji su dostavljeni od strane operativnih organa.

Organi zaduženi za kadrovsku politiku. Za svaku organizacionu strukturu, pa tako i za obavještajne službe vrijedi pravilo da se pravi čovjek u pravo vrijeme postavi na pravo mjesto, na kojem može iskazati sve svoje intelektualne, stručne, profesionalne i druge sposobnosti. To je pitanje kadrova, odnosno njihovog planiranja i kreiranja kadrovske politike.

Organizaciona struktura obavještajnih službi( Centrala obavještajne službe)

Organi za materijalno finansijske poslove. Pomenuti organi kao i u drugim organizacionim strukturama vode finansijske poslove obavještajnih službi. Oni su dužni da pripremaju i realizuju programe modernizacije obavještajnih službi, pripremaju prijedlog potrebnih sredstava za rad i prijedlog finansijskih poslova, obavljaju računovodstvene-finansijske poslove, pripremaju analize i informacije za rukovodeće organe o stanju i kretanju finansijskih i materijalnih sredstava i sl.

Organizaciona struktura obavještajnih službi(Centar obavještajne službe)

Obavještajni centar možemo definirati kao visokospecijaliziranu, profesionaliziranu, iskustvenu, izvršnu operativnu jedinicu obavještajne službe u čijoj je nadležnosti da na temelju donesenih i verifikovanih programa obavještajnog istraživanja od strane rukovodećih struktura centrale, neposredno organizira i permanentno istražuje obavještajno interesantna područja života i rada drugih država, prilagođavajući svoje djelovanje definisanim zadacima i usmjerenošću prema određenim područjima.

Organizaciona struktura obavještajnih službi( Centar obavještajne službe)

Najvažnije aktivnosti obavještajnog centra: Organizacija, plansko i permanentno obavještajno istraživanje iz raznih

oblasti, zavisno od naloženih prioriteta, te verifikaciju obavještajnih podataka i njihovo pravovremeno i objektivno dostavljanje i prezentiranje rukovodećim tijelima centrale obavještajne službe;

Stvaranje stalnih izvora podataka i informacija. Obavještajno istraživanje po prostoru i strukturi odnosi se na prikupljanje

određene vrste podataka. To je u zavisnosti od organizacione pripadnosti obavještajnog centra.

Organizaciona struktura obavještajnih službi(Centar obavještajne službe)

Obavještajni centri izvršavaju i druge zadatke posebno one koji se odnose na obavještajni prodor, te planiranje i izvođenje raznih oblika specijalnih operacija, kao i uključivanje u sprovođenje i produciranje kriza sa sukobima niskog intenziteta.

Da bi obavještajne službe, preko uspostavljenih obavještajnih centara, kao svojih dislociranih unutrašnjih izvršnih organizacionih jedinica mogle da ispune svoje zadatke, od izuzetne važnosti je i njihova geografsko-funkcionalna lociranost. Tako se u osnovi može govoriti o tri organizaciona rješenja. Prvo organizaciono rješenje, kada se centar locira na teritoriju sopstvene države. Drugo rješenje je kada se obavještajni centar uspostavlja i locira na teritoriju druge države. Kao treća mogućnost može se navesti lociranje centara na teritoriju treće države.

Organizaciona struktura obavještajnih službi(Podcentar obavještajne službe)

U organizaciono-funkcionalnom i operativnom smislu, obavještajni podcentar kao dio obavještajnog centra je iz niza objektivnih i drugih relevantnih razloga lociran van sjedišta centra. Obavještajni podcentar je direktno podređen obavještajnom centru.

Zavisno od ciljeva i područja obavještajnog istraživanja, kao i od drugih mnogostrukih faktora, obavještajni podcentri u drugim državama obično egzistiraju kao stalni i povremeni.

Organizaciona struktura obavještajnih službi(Obavještajni punkt)

Obavještajni punkt predstavlja privremenu izdvojenu manju grupu operativaca (2-5) koja se angažuje radi realizacije konkretnog zadatka, prema određenom prostoru ili objektu koji su predmet obavještajnog interesa.

Punkt ima privremen karakter. Dakle, po izvršenim zadacima on prestaje sa radom.

Obavještajni punkt se može formirati prema nalogu obavještajne službe van obavještajnog centra.

Isto tako, mogu ga uspostaviti obavještajni centri i podcentri, što je u zavisnosti od predmeta i ciljeva istraživanja.

Organizaciona struktura obavještajnih službi(Detaširani-ugrađeni obavještajac)

Detaširani, ugrađeni ili, pak, istureni obavještajac ima najjednostavniju obavještajnu funkciju, s obzirom da je njegova konkretna angažovanost usmjerena prema određenom zadatku.

Radi se o profesionalnom obavještajcu date službe ili centra koji se zbog provjerenih objektivnih, kao i drugih relevantnih uslova obično "legendirani" ugrađuju u pojedine ustanove u zemlji i inostranstvu.

U tom kontekstu možemo naznačiti i agenturu kao delikatnog i po mnogo čemu specifičnog dijela obavještajne službe.

Organizaciona struktura obavještajnih službi(Detaširani-ugrađeni obavještajac)

Specijalne snage se organiziraju samostalno ili u saglasnosti sa drugim snagama, zavisno od cilja i karaktera operacija. Radi se o specijalnim snagama za organizaciju i izvođenje gerilskih i antigerilskih dejstava, diverzija, sabotaža, elektronsku špijunažu, psihološko-propagandno djelovanje, likvidaciju, i kidnapovanje uskospecijaliziranim grupama, a posebno kada je u pitanju šverc raznim vrstama opojnih droga, valutama, naoružanjem, umjetninama, zlatom itd.

Metodologija obavještajne službe

U naučnoj teoriji iskristalisala se sljedeća klasifikacija metoda obavještajne službe:

- metod tajnog prikupljanja podataka;

- metod prikrivenog prikupljanja podataka;

- metod legalnog prikupljanja podataka.

U metode tajnog prikupljanja podataka spadaju:

- agenturni metod

- metod infiltracije

- metod tajne primjene tehničkih sredstava.

Agenturni metod

Jedan od najstarijih klasičnih metoda obavještajne službe;

Agenturni metod predstavlja tajni način prikupljanja podataka i informacija

korištenjem tajnih saradnika obavještajne službe (neprofesionalaca-agenata) u

strukturama protivnika;

Agenta obavještajne službe definiramo kao lice koje rukovođeno određenim

motivima neprofesionalno, tajno, organizirano, po zahtjevu i za račun obavještajne

službe, države i pokreta prikuplja u strukturama protivnika tajne, odnosno

zaštićene podatke i na tajni način ih dostavlja nalogodavcu.

Razlozi koji mogu motivirati određena lica da prihvate ulogu agenturnog rada su:

patriotska osjećanja, materijalna korist, mržnja, osveta, avanturizam, idejno-

politička opredijeljenost.

Agenturni metod

Osnovna klasifikacija agenata

Klasifikaciju agenata možemo pratiti u obavještajnoj praksi još od 5 stoljeća p.n.e u djelima

vojnog teoretičara Sun CU Vu-a.

On je isticao pet vrsta agenata:

- unutrašnji agenti (službenici neprijatelja);

- lokalni agenti ( stanovnici neprijateljske države);

- prevrbovani agenti ( neprijatelji uhvaćeni na djelu i prevrbovani);

- žrtvovani agenti (servirani neprijatelju u cilju obmane i dezinformiranja);

- preživjeli agenti ( koji donose podatke iz nerpijateljskog logora)

Agenturni metod

U obavještajnoj teoriji i praksi susrećemo se sa sljedećom klasifikacijom

agenata:

- prema državljanstvu (strani ili domaći državljanin);

- prema stepenu pouzdanosti ( pouzdan, nepouzdan)

- prema stepenu odanosti (agent dvojnik, agent izdajnik i

agent provokator);

- i podjela na opće agente, rezidente, agente veznike, konzervirane ili

zamrznute agente.

Motivi

Idejno-politička opredjeljenost Patriotizam; Materijalna zainteresiranost; Kompromitirajući materijal; Avanturizam; Osveta; Mržnja

Veza sa obavještajnom službom

Neposredan kontakt;

Korespondencija poštom;

Telefonska, telegrafska, teleprinterska i računarska veza;

Radio-veza

Preko posrednika-agenta veznika,

Poštansko sanduče (mrtva javka)

Metod infiltracije

Najstariji metod obavještajne službe, koji datira još iz perioda

robovlasništva;

Spada u najrizičnije tajne metode;

Metod infiltracije sastoji se u tome da se pripadnik obavještajne službe na

najpodesniji i zaštićen način ugrađuje u strukture suparničke strane;

Sam proces ugrađivanja može trajati različit vremenski period, više godina,

pa čak i decenija;

Metod infiltracije

Pod metodom tajnog ugrađivanja podrazumijeva se plansko i smišljeno tajno

uvlačenje pripadnika sopstvene obavještajne službe u organizaciju protivnika,

s ciljem pribavljanja i dostavljanja tajnih i drugih podataka i izvršavanja

drugih zadataka,uz korištenje odgovarajuće legende.

Legenda se daje kako bi se zaštitila ličnost pripadnika obavještajne službe i

legenda mora biti prilagođena izabranom licu, njegovim godinama,

obrazovanju, vrstama specijalizacije.

Vrlo često se legendiranje biografije infiltriranim licima daje od poginulih,

nestalih ili umrlih osoba.

Metod tajne primjene tehničkih sredstava

Ostvarenje ciljeva obavještajnog istraživanja nemoguće je zamisliti bez

korištenja najmodernijih tehničkih sredstava;

Obavještajni rad se ne može zamisliti bez potpuno tačnih, objektivnih i

pouzdanih informacija, što je impliciralo i adekvatnu selekciju potrebnih

specijalnih tehničkih sredstava( elektronska sredstva,tv i video-tehnička

sredstva, hemijska sredstva)

Riječ je o relativno mladom metodu obavještajne službe, s obzirom na

činjenicu da je primjena istog zavisila od stepena razvoja nauke i tehnologije;

Danas je ovaj metod u širokoj primjeni;

Metod tajne primjene tehničkih sredstava

Metod tajnog korištenja tehničkih sredstava možemo definisati kao tajno,

odnosno ilegalno ugrađivanje i korištenje raznovrsnih visokosofisticiranih

tehničko-tehnoloških i drugih specijalnih sredstava, pomoću kojih obavještajci

ili agenti prikupljaju i blagovremeno dostavljaju precizne i pouzdane zaštićene

podatke starnih država (protivnika).

Prikrivene metode obavještajne službe

Ovaj metod je na granici između legalnog i tajnog;

Sve veća međuzavisnost država, razgranata mreža komunikacija, cirkulacija ljudi,

stvorili su povoljne uslove za primjenu prikrivenih metoda obavještajne službe;

Ovj metod se koristi za prikupljanje obavještajnih podataka, iz razloga što isti

omogućava zaštitu izvora tajnih metoda;

Riječ je o vrlo ekonomičnom, racionalnom, brzom i jednostavnom metodu;

U prikrivene metode spadaju:

- metod prikrivenog anketiranja

- metod prikrivenog opserviranja

- metod prikrivenog naučnog istraživanja

Prikrivene metode obavještajne službe

Prikriveno anketiranje karaktriše sistemska priprema i planiranje, jer ovaj način

korespondira naučno-istraživačkoj anketi, razlika je u operacionalizaciji;

Ovaj metod zahtjeva angažman izuzetno obučenih i stručnih lica;

Pod metodom prikrivenog opserviranja podrazumijeva se prikupljanje tajnih podataka od

strane veoma stručno-profesionalnog lica, koje te podatke prikuplja neposrednim

posmatranjem i korišenjem vlastitih čula i odgovarajućih tehničkih sredstava;

Uspješnost ovog metoda u mnogome zavisi od brzine, tačnosti opserviranja, od razvijene

sposobnosti pamćenja, smirenosti.

Pod metodom prkikrivenog naučnog istraživanja podrazumijevamo plansko angažovanje

naučnika ili naučne ustanove koji na prikriven način organizuju naučno istraživanje radi

pribavljanja obavještajnih podataka o protivniku.