müfredatına uyumlu 10. sinif a · 10. sınıf soru kitabı / coğrafya ka00-10.01mhk03...
TRANSCRIPT
10. SINIF
‘’SORU BANKASI’’
COĞRAFYA
Elif Doğu Gültekin
Akıllı Tahta
Uygulaması
Kararında
Anlatım
Yeni
MEB
müfredatına
uyumlu
10. Sınıf Soru Kitabı / Coğrafya
KA00-10.01MHK03
978-605-2387-70-2
Elif Doğu GÜLTEKİN
Seçkin DUYAN
Mustafa KELEŞ
Münire Betül AYYILDIZ
Mehmet ESKİN
Acar Matbaacılık Promosyon ve Yayıncılık San. ve Tic. Ltd. Şti.Osman Gazi Mah. Mehmet Deniz Kopuz Cad. No.20 / 1Kıraç / Esenyurt / İSTANBUL tlf: 0 212 886 56 56
0 212 275 00 35 www.eksenyayinlari.com - [email protected]ülbahar Mah. Cemal Sururi Sk. No:15 / E Hâlim Meriç İş Merkezi Kat 9
Mecidiyeköy - İST.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre, her hakkı Eksen Yayıncılık ve Eğitim Malz. San. Tic. AŞ’ye aittir. Eksen Yayıncılık’ın yazılı izni olmaksızın, kitabın herhangi bir şekilde kısmen veya tamamen çoğaltılması, basım ve yayımı hâlinde gerekli yasal mevzuat uygulanır.
ürün adı
ürün no
isbn
yazar
dizgi-mizanpaj
grafik tasarım
editör
yayın yönetmeni
baskı
iletişim
copyright ©
MERHABAÖğretmen ve öğrencilerimize müjde!
Artık size yakın, sizin dünyanızı anlayan, iç dünyanıza seslenen, kısacası sizin dilinizle konuşan bir kitap var elinizde. Yüzü soluk, kuramsal, renksiz ve tekdüze kitaplarla daha fazla uğraşmanıza gerek kalmadı. Evde, okul-da veya serbest zamanlarınızda ders çalışmanın ötesinde, bir bilim dalına yönelik temel verileri zevkle öğreneceğiniz, elinizden bırakamayacağınız kitapları sizler için hazırladık. Severek ve neşeyle öğrenilen bilgilerin ka-lıcı olduğunu göstermek istedik.
Soru bankasında üniteler iki ana bölümde ele alındı. Öncelikle öğrenme-nin daha kolay gerçekleşmesi için üniteler alt başlıklara ayrıldı. Böylece her alt başlıktan ve detaylarından soruların yer alması sağlandı. Ünite sonunda yer alan ve ünitenin tamamını kapsayan testlerin çözümü bu yöntemle daha kolay hâle getirildi.
Testlere başlamadan önce hatırlanması gereken bilgiler “kısa ve özlü ola-rak” anlatıldı. Testler konunun ağırlığına ve önemine göre birim birim oluşturuldu ve isimlendirildi. Her ünitenin sonuna “ETKİNLİK YAPALIM” bölümü konuldu. Bu bölüm, klasik sınavlara ve kısa cevaplı sorulara siz-leri hazırlamak içindir. Bu bölümden sonra coğrafya ile ilgili yeni ve ilginç bilgilerin yer aldığı “Haber Köşesi” sayfasına yer verilerek üniteler son-landırıldı.
Bu ürünün şimdi akıllı tahtada kullanılmak üzere dijital versiyonu da ha-zır. İnternet sitemize üye olup ücretsiz indirebilirsiniz.
Esenlik ve başarı dileklerimizle...
KİTABIMIZI TANIYALIM
TEST SORULARI
50
1. Aşağıda verilen kayaç-özellik eşleştirmelerinden han-gisiyanlıştır? Kayaç Özellik A) Elmas Sertlikderecesifazladır.B) Gnays Metamorfizmasonucuoluşmuştur.C) Lületaşı Süseşyasıyapımındakullanılır.D) Mermer Tortulbirkayaçtır.E) Çakıltaşı İçindefosilbulunabilir.
2. Obsidyenkayaçlarınarastlananbirarazi içinaşağıda-kilerdenhangisidoğruolur?A) Ilımaniklimbölgesindedir.B) Volkanizmaetkisindekalmıştır.C) Karstiksüreçlerinetkisindedir.D) İçlerindefosilbulundurantortuldepolarvardır.E) Yeryüzeyiçokdağlıkveengebelidir.
3.
Yukarıdakifotoğraftagörülenşekilleriaşağıdakikayaçtürlerindenhangisimeydanagetirmiştir?A)Kireçtaşı B)Dolomit C)Mermer D)Tebeşir E)Granit
4. Aşağıdaki yer şekillerinden hangisi kireç taşlarınınçözünmesiylemeydanagelmiştir?A)Delta B)Peribacası C)Falez D)Dolin E)Körfez
5. Aşağıdatortulkayaçlarlailgilibirkavramharitasıverilmiştir.
Tortul kayaçlarFiziksel tortul
Organik tortulKimyasal tortul
✓ Linyit
✓ Turba
✓ Çakıl taşı
✓ Kil taşı
✓ Kireç taşı
✓ Dolomit
✓ Diyorit
Bunagöre,kavramharitasındayeralanhangikayaçla-rınbulunduğuyerleryanlıştır?A)Çakıltaşı–Dolomit B)Kiltaşı–TurbaC)Kireçtaşı–Diyorit D)Diyorit–Turba E)Linyit–Kireçtaşı
6. Birgrupöğrenciarazi incelemesiyaptıklarıyöredeyeryü-zündegörünürdurumdaolançoksayıdairigranitblokları-narastlamıştır. Buarazigezisininöğrencilerinaşağıdakikavramlardanhangisiyleilgilibilgisinipekiştirmeolanağısağlayaca-ğısöylenebilir?
A)Karsttopoğrafyası B)TortopoğrafyasıC)Buzulaşındırması D)Akarsubiriktirmesi E)Mekanikçözülme
7. Aşağıdabirkayaçdöngüsündenalınmışküçükbirkesitlebudöngüdeyeralanikifarklıolaynumaralıolarakgösterilmiştir.
Granit
Kayaçkırıntıları(tortu)
Magma I
II
Bunagöre,aşağıdakiyargılardanhangisiyanlıştır?A) Inumaralıolayyeriniçkısımlarındagerçekleşmiştir.B) IInumaralıolaydadışkuvvetlerinetkisivardır.C) Döngüdeyeralankayaçkırıntılarıvolkanikmalzeme-lerdenmeydanagelmiştir.D) Inumaralıolaysoğumavekatılaşmayıifadeeder.E) II numaralı olayın gerçekleşmesi için yüksek ısı vebasıncaihtiyaçvardır.
GENEL TEKRAR
ANLATIM
10
BÖLÜM01
1. Yerin içyapısıhakkında incelemeyapmak isteyenbir
araştırmacının aşağıdaki yöntemlerden hangisini kul-
lanmasıbeklenmez?
A) Sinoptikgözlemlerinyapılması
B) Yeraltındançıkansıcaksukaynaklarınınincelenmesi
C) Depremdalgalarınınhızıveizlediğiyolunincelenmesi
D) Sondajkuyularınınaçılması
E) Volkanikfaaliyetlersonucuortayaçıkanmalzemelerin
incelenmesi
2. Yerimeydanagetirenkatlardanhangsindesıcaklıkve
yoğunlukenfazladır?
A) Sial
B) İççekirdek
C) Alt manto
D) Sima
E) Dışçekirdek
DÜNYA'NIN İÇ YAPISI, LEVHA TEKTONİĞİ / 1
DÜNYA'NIN TEKTONİK OLUŞUMU
VE JEOLOJİK ZAMANLAR
DÜNYA'NIN İÇ YAPISI
Yer yuvarlağı derinlikleri, yoğunluk ve sıcaklıkları birbirinden farklı
çeşitli katmanlardan oluşmuştur. Bunlar; yer kabuğu, manto ve çekir-
dektir. Yerin katmanları ile ilgili incelemeler deprem dalgalarından,
sıcak su kaynaklarından, lav ve taş analizlerinden yararlanılarak yapıl-
maktadır. Yerin katmanları şunlardır:
Yer Kabuğu: Yer yuvarlağının en üst kısmında bulunan yer kabu-
ğu yoğunluğu ve kalınlığı en az olan tabakadır. Ortalama kalınlığı
33 km'dir. Yer kabuğunun üst kısmında sial (granit kabuk) yer alır.
Bileşiminde silisyum ve alüminyum bulunur. Sial tabakanın kalınlığı
deniz ve okyanus tabanlarında az, karalarda fazladır. Yer kabuğunun
alt kısmını ise sima (bazalitik kabuk) oluşturur. Bileşiminde silisyum ve
magnezyum bulunur. Yoğunluğu sial tabakasının yoğunluğundan faz-
ladır (sial 2,7 g/cm3 – sima 3 g/cm
3 ). Sima tabakasının kalınlığı okyanus
tabanlarında fazla, karalarda azdır.
Manto: Yer kabuğu ile çekirdek arasındaki katmandır. Yer yuvarlağı
hacminin %80'ini oluşturur. Mantonun yer kabuğuna yakın kısımları
daha akışkan bir yapıdadır. Buraya astenosfer denir. Manto; alt ve üst
manto olarak iki bölümden oluşmaktadır.
Mantonun sıcaklığı 1900 °C civarındadır. Tektonik depremlerin ve volka-
nizmanın meydana gelmesi mantoda meydana gelen hareketlerle ilgilidir.
Çekirdek: Demir ve nikel karışımından oluşan bu katmana barisfer
adı da verilir. İç ve dış çekirdek olmak üzere iki katmandan oluşur. İç
çekirdekte sıcaklık 6300 °C'ye ulaşmaktadır. İç çekirdek yerin en iç kat-
manıdır. Aynı zamanda iç çekirdek sıcaklık ve yoğunluğun en yüksek
olduğu katmandır.
LEVHA TEKTONİĞİ
Yer kabuğunun hareketlerini açıklamak amacıyla birçok teori ortaya
atılmıştır. Bunlardan biri de Alfred Wegener tarafından ileri sürülen
kıtaların kayması teorisidir. Wegener'e göre kıtalar pangea adı verilen
tek bir kıta hâlindeyken jeolojik süreçte parçalanarak birbirinden ayrıl-
mış ve günümüzdeki durum ortaya çıkmıştır.
Kıtaların kayması teorisinin geliştirilmiş şekli olan levha tektoniği teo-
risi günümüzde yer kabuğu hareketleriyle ilgili en fazla benimsenen
görüştür. Bu teoriye göre mantoda meydana gelen sıcaklık farkına
bağlı olarak konveksiyonel akım adı verilen hareketlilik meydana gelir.
Konveksiyonel akımlara bağlı olarak levhalar yaklaşma, uzaklaşma ve
yanal yer değiştirme şeklinde hareket eder.
Kıta sınırlarının yapboz parçaları gibi birbirine uyum sağlaması, farklı
kıtalarda aynı canlılara ait fosil benzerlikleri, kıta sınırlarında aynı yaş-
lardaki katmanlara rastlanması, Gondwana'da başlayan buzullaşma-
nın ayrılan parçalarda da aynı zamanda yaşanmış olması levhaların
hareketliliğine kanıt olarak gösterilmektedir.
Yeryüzündeki Büyük Levhalar
✓ Avrasya Levhası
✓ Pasifik Levhası
✓ Avustralya Levhası
✓ Kuzey Amerika Levhası
✓ Güney Amerika Levhası
✓ Afrika Levhası
✓ Antarktika Levhası
Ü N i T E B A Ş L I Ğ I
BEŞERÎ SİSTEMLER
Neler Öğreneceğiz?
Nüfusun Özellikleri ve Önemi
DünyaNüfusununTarihselSüreçtekiDeğişimi
NüfusunYeryüzüneDağılışı
Nüfus Piramitleri
Türkiye'de Nüfusun Tarihsel Seyri
Türkiye'deNüfusunDağılışı
TürkiyeNüfusununYapısalÖzellikleri
Göçlerin Nedenleri
TarihtekiBüyükGöçler,YakınTarihteveGünümüzdeGöçler
GöçlerinSonuçları
Türkiye'de Göçler ve Göçün Mekânsal Etkileri
EkonomikFaaliyetlerinSınıflandırılması,ÇalışanNüfusun
EkonomikFaaliyetKollarınaDağılımıveÜlkelerinGelişmişliği
02
ETKiNLiK CEVAPLARI
244
1. ÜNİTE Etkinlik Cevap AnahtarıA. Etkinlik / Sayfa 146 (Doğru / Yanlış)
D Y
1
2
3
4
5
6
7
D Y
8
9
10
11
12
13
14
B. Etkinlik / Sayfa 146 (Eşleştirme)
1 D 4 C 7 E 10 A
2 H 5 J 8 İ 11 I
3 G 6 F 9 B
C. Etkinlik / Sayfa 147 (Boşluk Doldurma)1. İkinci2. Sıcaklık–Basınç3. Sial–Sima4. Tabakalı5. Richter6. Hörgüçkaya7. Toprakkayması–Heyelan8. Tombolo9. Dalmaçya10. Kıvrımlı11. A
12. Düşük13. Endemik
D. Etkinlik / Sayfa 147 (Yazılı Soruları)1. Kayaçlar, fiziksel ve kimyasal özellikleri ba-
kımından birbirinden farklıdır. Genel olarakgranit, bazalt ve andezit gibi aşınmaya karşıdirençli kayaçlar çevrelerine göre yüksek vebelirginyerşekillerioluştururkenkiltaşı,kalkervejipsgibikolayaşınankayaçlaralçakvebe-lirginolmayanyerşekillerinimeydanagetirir.
2. Mercan kaya, antrasit ve tebeşir kayaçları,canlıkalıntılarınınbelirlialanlardaüstüsteyı-ğılaraktortullanmasıylameydanagelenkayaç-lardır.
3. LevhatektoniğikuramınagörekaralarönceleritekbirkıtaolanPangea'yımeydanagetirirken,2.ve3. jeolojikzamanlardaparçalanarakbir-birinden uzaklaşmış ve bugünkü görünümüalmıştır.
4. Inumaralışekil→Sill IInumaralışekil→Batolit IIInumaralışekil→Dayk IVnumaralışekil→Lakolit Sill,batolit,daykvelakolitşekillerinimeydana
getireniçkuvvetvolkanizmadır.5. Türkiye'dekiovalarşuşekildesınıflandırılır: 1.Kıyıovaları 2.İçovalar KıyıovalarınaörnekolarakKaradenizkıyısın-
dayeralanBafra,ÇarşambaveKarasuova-ları; Ege kıyısında yer alan Gediz, Bakırçay,Küçük Menderes, Büyük Menderes ve Balatovaları;AkdenizkıyısındayeralanSilifkeOva-sıveÇukurovaverilebilir.
İçovalaraörnekolarakErgene,Bursa,Sakar-ya,Erbaa,Niksar,Erzincan,Muş,Yüksekova,Bingöl,Elazığ,Malatya,Elbistan,Harran,Su-ruç,Amik,Konya,Düzceovalarıverilebilir.
6. Karstikaşındırmaşekillerişunlardır: •Mağara •Dolin •Lapya •Uvala •Düden •Polye •Obruk Karstikbirikimşekillerişunlardır: •Sarkıt •Sütun •Dikit •Traverten7. Şekilde mantar kaya gösterilmiştir. Mantar
kayalar, rüzgâraşındırmasısonucumeydanagelir. Rüzgârların etkili olduğu alanların ortaközelliklerişunlardır:
• Kurakveyarıkurakiklimbölgeleridir. • Yıllıkyağışmiktarıdüşüktür. • Bitkiörtüsününseyrekolduğuyadahiçol-
madığıgörülür. • Araziyüzeylerikurubiryapıdadır.8. Türkiye arazisinin %30'dan fazlasında tarım-
sal faaliyetler yapılmaktadır. Bundan dolayıTürkiye'deyetiştirilen tarımsalürünlerinçeşit-liliği fazladır. Türkiye topraklarının %18,6'sınıoluşturanmeraalanlarıyoğunolarakhayvan-cılıkfaaliyetlerindekullanılır.Ülkemizdetopraközellikle sanayi alanında yoğun olarak kulla-nılmaktadır. Seramik, kiremit ve tuğlanın anahammaddesikildir.Türkiyearazisininyaklaşık%28'i ise ormanlarla kaplıdır. Ormanlardandoğrudanyakacakteminetmeveormanürün-leriüretimialanlarındafaydalanılır.
9. Yeryüzündebitkidağılışınaetkiedenfaktörlerşunlardır:
• İklim: Sıcaklık, yağış, ışık, nem, basınç verüzgârlar
• Yerşekilleri:Dağlarınuzanışı,yükselti,bakıveeğim
• Toprakörtüsü • Canlılarınetkisi
ETKiNLiK
146
Etkinlik YapalımA.Aşağıdaverilencümlelerdendoğruolduğunudüşündüğünüze"4"işaretikoyunuz.
D Y
1 Dışçekirdek,mantonunaltındayeralanvesıcaklığı3700°C-4500°Carasındaolankatmandır.
2 Türkiye'dekitaşkömürüyataklarıdördüncüjeolojikzamandaoluşmayabaşlamıştır.
3Püskürükkayaçlar,tortulkayaçlarınyüksekısıvebasınçaltındadeğişimeuğramasısonucumeydanagelenkayaçlardır.
4Canlıkalıntılarınınbelirlialanlardaüstüsteyığılaraktortullanmasıylameydanagelenkayaçlaraorganiktortulkayaçlaradıverilir.
5Yerkabuğunungenişparçalarınınçokyavaşbirhareketlekubbeşeklindeyükselmesiveyaçanakşeklindeçökmesineepirojenikhareketdenir.
6 Episantr,depreminyeryüzündeenşiddetlihissedildiğiyerdir.
7 Lapya,dolin,uvalavepolyeakarsubirikimşekilleriarasındayeralır.
8 Türkiye'deeskiakarsuyataklarıolanİstanbulveÇanakkaleboğazlarınınolduğubölgederiatipikıyılargörülür.
9 Türkiye'de,TersiyerveKuaterner'devolkanikdağoluşumlarımeydanagelmiştir.
10Akdeniz'deyeralanplatolardakarstikarazileringenişyertutmasıburadatarımvehayvancılığınçokyaygınolarakyapılmasınısağlamıştır.
11 Bakırçay,KüçükMenderesveSilifkeovalarıülkemiziniçovalarınaörnekverilebilir.
12 Çernezyomlar,dünyanınenverimlitopraklarıarasındayeralır.
13 Lut,BaykalveAralgöllerivolkanpatlamalarısonucuoluşankraterlerdeyeralangöllerdir.
14 Tundralarınyaygınolarakgörüldüğübölgelerdedüşüksıcaklıklardandolayıağaçformasyonugörülmez.
B.Aşağıdaverilenifadeleridoğrubiçimdeeşleştiriniz.
1 Rüzgârlarıntaşıdığımalzemeyibiriktirmesiyleoluşantopraklar A Antiklinal
2 Başkalaşımsonucuoluşanbirkayaçtürü B Artezyen
3 Yerinderinliklerineuzanankırıkhatlarındanyeryüzüneçıkankaynaklar C Tektonik
4 Yeryüzündeyıkıcıetkisiengenişolandeprem D Lös
5 Tropikalkuşağınkurakyerlerindeyetişenuzunboyluottoplulukları E Havza
6 Bataklıkalanlardatabansuyununyükselmesiyleoluşantopraklar F Hidromorfik
7 Akarsuyunsularınıtopladığıalan G Faykaynakları
8 Sularınetkisiyleminerallerinçökelmesisonucuoluşankayaçlar H Kuvars
9İkigeçirimsiztabakaarasınabirikensuyunsondajyapılarakyeryüzüneçıkarılmasısonucuoluşankaynak I Çine
10 Orojenezsırasındakaralarınkıvrılarakyükselenkısmı İ Kimyasaltortul
11 Ülkemizdetortopoğrafyasınıngörüldüğübirilçe J Savan
CEVAP ANAHTARI
242
1. ÜNİTE / Doğal Sistemler
1. BÖLÜM
12
34
56
78
910
1112
1314
15
Dünya'nın İç Yapısı, Levha Tektoniği / 1A
BE
CE
AD
Dünya'nın İç Yapısı, Levha Tektoniği / 2A
AD
CD
EE
BD
CE
Dünya'nın İç Yapısı, Levha Tektoniği / 3D
DB
BE
DE
EE
BD
Dünya'nın İç Yapısı, Levha Tektoniği / 4C
DA
BE
DE
BB
BD
B
Jeolojik Devirler ve Özellikleri / 1
DA
BA
CE
DB
B
Jeolojik Devirler ve Özellikleri / 2
EA
CB
AD
EA
BC
DA
A
Türkiye'nin Jeolojik Geçmişi
CB
AB
AC
DD
DE
Türkiye'nin Tektonizması
DE
BC
AA
BE
C
Genel Tekrar
DC
AA
DD
AA
A
2. BÖLÜM
12
34
56
78
910
1112
1314
15
Orojenez, Epirojenez / 1
DA
CB
CD
AD
Orojenez, Epirojenez / 2
EE
BC
CD
ED
DD
BB
Orojenez, Epirojenez / 3
AC
DA
BD
AE
BB
A
Volkanizma, Depremler / 1
AB
EA
CC
BB
Volkanizma, Depremler / 2
AD
DA
AA
DC
ED
DE
Türkiye'de Yer Şekillerinin Oluşumunda
İç Kuvvetlerin Etkisi
AA
DC
DC
DE
BC
Genel Tekrar
EA
BC
CA
AB
DA
C
4. BÖLÜM
12
34
56
78
910
1112
1314
15
Rüzgârların Oluşturduğu Şekiller / 1
CE
CA
ED
CB
Rüzgârların Oluşturduğu Şekiller / 2
BB
DA
BA
AA
BD
DD
Akarsuların Oluşturduğu Şekiller / 1
AB
BE
DC
EC
Akarsuların Oluşturduğu Şekiller / 2
AD
EA
EE
BB
CA
Akarsuların Oluşturduğu Şekiller / 3
DD
DA
CB
AB
Çözünebilen Kayaçlarda Oluşan Yer Şekilleri / 1E
BB
CC
EB
EB
Çözünebilen Kayaçlarda Oluşan Yer Şekilleri / 2D
DB
EA
EA
EC
CC
E
Buzulların Oluşturduğu Şekiller / 1
DC
BA
ED
BB
Buzulların Oluşturduğu Şekiller / 2
AB
BC
AA
EC
EE
EC
Buzulların Oluşturduğu Şekiller / 3
AA
BC
DA
DA
BC
CC
Dalga ve Akıntıların Oluşturduğu Yer Şekilleri / 1 DC
BA
CB
CA
E
Dalga ve Akıntıların Oluşturduğu Yer Şekilleri / 2 DA
CC
AD
AC
BD
DC
3. BÖLÜM
12
34
56
78
910
1112
1314
15
Kayaçların Özellikleri ve Yer Şekillerinin Oluşumu
Üzerindeki Etkileri / 1
CC
CD
AB
AD
Kayaçların Özellikleri ve Yer Şekillerinin Oluşumu
Üzerindeki Etkileri / 2
EB
CE
CD
DC
BD
AB
Kayaçların Özellikleri ve Yer Şekillerinin Oluşumu
Üzerindeki Etkileri / 3
DC
BD
AE
BB
BE
BA
Kayaçların Özellikleri ve Yer Şekillerinin Oluşumu
Üzerindeki Etkileri / 4
EA
AC
CE
EE
BD
DB
B
Genel Tekrar
DB
AD
CB
EC
AB
BB
BB
HABER KÖ ŞESi
148
Haber Köşesi
Kanada'nın McGill Üniversitesinden araştırmacılar, ilk kez 1990'da Kanada'nın Arktik top-
raklarındaki Baffin Adası'nda keşfedilen, hücreli canlıların ilk örneği olduğu tahmin edilen
dünyanın en eski yosun fosilinin yaşını kesin olarak tespit etmeyi başardı.
Bangiomorpha pubescens adlı yosun türüne ait fosilin bulunduğu kayalıktaki killi şist kat-
manına, Renyum-Osmiyum (Re-Os) denilen kimyasal tarihlendirme tekniğini uygulayan
araştırmacılar, tortul katmanın 1 milyar 47 bin yıl yaşında olduğunu belirledi.
Hücreli canlıların ilk örneği olduğu kabul edilen fosilin yaşı bugüne dek tam olarak kestirile-
miyordu. Fosilin yaşına dair tahminler 720 milyon yıl ile 1,2 milyar yıl arasında değişiyordu.
"Sıkıcı Milyar" o
kadar da sık
ıcı olmayabili
r.
Söz konusu bulgu, yeryüzünde canlı yaşamının oluşum evreleri içinde "Sıkıcı Milyar" olarak
adlandırılan bugünden 800 milyon ile 1,8 milyar yıl öncesine ait dönemin, sanıldığı kadar
"sıkıcı" olmadığına dair tartışmaları da gündeme getiriyor.
DÜNYANIN EN ESKİ
YOSUN FOSİLİ 1 MİLYAR YAŞINDA
Dünyanın en eski hücreli canlısı olduğu varsayılan yosun fosilinin
1 milyar 47 bin yıl yaşında olduğu tespit edildi.
(Kaynak: http://aa.com.tr/tr/bilim-teknoloji/dunyanin-en-eski-yosun-fosili-1-milyar-yasinda/1012939)
İÇİNDEKİLER
01 ÜniteDOĞAL SİSTEMLER01 Bölüm: Dünya’nın Tektonik Oluşumu ve Jeolojik ZamanlarDünya’nın İç Yapısı, Levha Tektoniği .................................................................................... 10
Jeolojik Devirler ve Özellikleri ............................................................................................... 18
Türkiye’nin Jeolojik Geçmişi .................................................................................................. 22
Türkiye’nin Tektonizması ...................................................................................................... 24
Genel Tekrar .......................................................................................................................... 26
02 Bölüm: İç KuvvetlerOrojenez, Epirojenez ............................................................................................................. 28
Volkanizma ve Depremler .................................................................................................... 34
Türkiye’de Yer Şekillerinin Oluşumunda İç Kuvvetlerin Etkisi ............................................. 38
Genel Tekrar .......................................................................................................................... 40
03 Bölüm: Kayaçlar ve Yer ŞekilleriKayaçların Özellikleri ve Yer Şekillerinin Oluşumu Üzerindeki Etkileri ............................... 42
Genel Tekrar .......................................................................................................................... 50
04 Bölüm: Dış KuvvetlerRüzgârların Oluşturduğu Şekiller .......................................................................................... 52
Akarsuların Oluşturduğu Şekiller .......................................................................................... 56
Çözünebilen Kayaçlarda Oluşan Yer Şekilleri ....................................................................... 62
Buzulların Oluşturduğu Şekiller ............................................................................................. 66
Dalga ve Akıntıların Oluşturduğu Yer Şekilleri ..................................................................... 72
Yer Şekillerinin Diğer Oluşum Süreçleri ................................................................................ 76
Kıyı Tipleri ........................................................................................................................... 80
Türkiye’de Yer Şekillerinin Oluşumunda Dış Kuvvetlerin Etkisi ........................................... 84
Genel Tekrar .......................................................................................................................... 88
05 Bölüm: Türkiye’nin Yer ŞekilleriTürkiye’nin Dağları ................................................................................................................ 90
Türkiye’nin Platoları ve Ovaları ............................................................................................. 94
Genel Tekrar .......................................................................................................................... 98
06 Bölüm: Yeryüzündeki Su Varlıkları, Toprak Çeşitliliği ve Bitki ÖrtüsüYeryüzündeki Su Varlıkları .................................................................................................... 100
Türkiye’deki Su Varlıkları, Dağılışı ve Kullanımı ................................................................... 110
Yeryüzündeki Toprak Çeşitliliği ............................................................................................. 116
Türkiye’nin Toprak Varlığı ...................................................................................................... 126
Yeryüzündeki Bitki Varlığı ..................................................................................................... 132
Türkiye’nin Bitki Varlığı ......................................................................................................... 140
Genel Tekrar .......................................................................................................................... 144
Etkinlik Yapalım .............................................................................................. 146
Haber Köşesi .................................................................................................. 148
ÜniteBEŞERî SİSTEMLER07 Bölüm: Nüfusun Özellikleri, Önemi, Gelişimi ve DağılışıNüfusun Özellikleri ve Önemi ............................................................................................... 150
Dünya Nüfusunun Tarihsel Süreçteki Değişimi .................................................................... 156
Nüfusun Yeryüzüne Dağılışı .................................................................................................. 160
Nüfus Piramitleri ................................................................................................................... 164
Genel Tekrar .......................................................................................................................... 168
08 Bölüm: Türkiye’de NüfusTürkiye’de Nüfusun Tarihsel Seyri ........................................................................................ 170
Türkiye’de Nüfusun Dağılışı .................................................................................................. 172
Türkiye Nüfusunun Yapısal Özellikleri .................................................................................. 174
Genel Tekrar .......................................................................................................................... 178
09 Bölüm: Göçlerin Nedenleri, Göç Türleri ve Göçlerin SonuçlarıGöçlerin Nedenleri ................................................................................................................ 180
Tarihteki Büyük Göçler, Yakın Tarihte ve Günümüzde Göçler ............................................. 182
Göçlerin Sonuçları .................................................................................................................. 186
Türkiye’de Göçler ve Göçün Mekânsal Etkileri ..................................................................... 188
Genel Tekrar .......................................................................................................................... 192
10 Bölüm: Ekonomik FaaliyetlerEkonomik Faaliyetlerin Sınıflandırılması, Çalışan Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına
Dağılımı ve Ülkelerin Gelişmişliği ......................................................................................... 194
Genel Tekrar .......................................................................................................................... 200
Etkinlik Yapalım .............................................................................................. 202
Haber Köşesi .................................................................................................. 204
ÜniteKÜRESEL ORTAM:BÖLGELER VE ÜLKELER11 Bölüm: Uluslararası Ulaşım HatlarıKara Yolları, Deniz Yolları ...................................................................................................... 206
Demir Yolları, Hava Yolları ve Boru Hatları .......................................................................... 210
Genel Tekrar .......................................................................................................................... 214
Etkinlik Yapalım .............................................................................................. 216
Haber Köşesi .................................................................................................. 218
02
03
ÜniteÇEVRE VE TOPLUM12 Bölüm: Doğal AfetlerDoğal Afetler ......................................................................................................................... 220
Türkiye’de Doğal Afetler ....................................................................................................... 226
Afetlerden Korunma Yöntemleri .......................................................................................... 232
Genel Tekrar .......................................................................................................................... 236
Etkinlik Yapalım .............................................................................................. 238
Haber Köşesi .................................................................................................. 240
Cevap Anahtarı .................................................................................................................... 242
04
DOĞAL SİSTEMLERNeler Öğreneceğiz?
Dünya'nınİçYapısı,LevhaTektoniği
JeolojikDevirlerveÖzellikleri
Türkiye'ninJeolojikGeçmişi
Türkiye'ninTektonizması
Orojenez,Epirojenez,VolkanizmaveDepremler
Türkiye'deYerŞekillerininOluşumundaİçKuvvetlerinEtkisi
KayaçlarınÖzellikleriveYerŞekillerininOluşumuÜzerindekiEtkileri
RüzgârlarınOluşturduğuŞekiller
AkarsularınOluşturduğuŞekiller
ÇözünebilenKayaçlardaOluşanYerŞekilleri
BuzullarınOluşturduğuŞekiller
DalgaveAkıntılarınOluşturduğuYerŞekilleri
YerŞekillerininDiğerOluşumSüreçleri
KıyıTipleri
Türkiye'deYerŞekillerininOluşumundaDışKuvvetlerinEtkisi
Türkiye'ninDağları,PlatolarıveOvaları
YeryüzündekiSuVarlıkları
Türkiye'dekiSuVarlıkları,DağılışıveKullanımı
YeryüzündekiToprakÇeşitliliği
Türkiye'ninToprakVarlığı
YeryüzündekiBitkiVarlığı
Türkiye'ninBitkiVarlığı
01
10
BÖLÜM01
1. Yer'iniçyapısıhakkındaincelemeyapmakisteyenbiraraştırmacının aşağıdaki yöntemlerden hangisini kul-lanmasıbeklenmez?
A) SinoptikgözlemlerinyapılmasıB) YeraltındançıkansıcaksukaynaklarınınincelenmesiC) DepremdalgalarınınhızıveizlediğiyolunincelenmesiD) SondajkuyularınınaçılmasıE) Volkanikfaaliyetlersonucuortayaçıkanmalzemelerin
incelenmesi
2. Yer'imeydanagetirenkatlardanhangsindesıcaklıkveyoğunlukenfazladır?
A) Sial
B) İççekirdekC) Alt manto
D) Sima
E) Dışçekirdek
DÜNYA'NIN İÇ YAPISI, LEVHA TEKTONİĞİ / 1
DÜNYA'NIN TEKTONİK OLUŞUMUVE JEOLOJİK ZAMANLAR
DÜNYA'NIN İÇ YAPISIYer yuvarlağı derinlik, yoğunluk ve sıcaklıkları birbirinden farklı çeşitli katmanlardan oluşmuştur. Bunlar; yer kabuğu, manto ve çekirdektir. Yerin katmanları ile ilgili incelemeler deprem dalgalarından, sıcak su kaynaklarından, lav ve taş analizlerinden yararlanılarak yapılmaktadır. Yerin katmanları şunlardır:
Yer kabuğuManto
Dış çekirdek
İç çekirdek
Yer Kabuğu: Yer yuvarlağının en üst kısmında bulunan yer kabu-
ğu yoğunluğu ve kalınlığı en az olan tabakadır. Ortalama kalınlığı 33 km'dir. Yer kabuğunun üst kısmında sial (granit kabuk) yer alır. Bileşiminde silisyum ve alüminyum bulunur. Sial tabakasının kalınlığı deniz ve okyanus tabanlarında az, karalarda fazladır. Yer kabuğunun alt kısmını ise sima (bazalitik kabuk) oluşturur. Bileşiminde silisyum ve magnezyum bulunur. Yoğunluğu sial tabakasının yoğunluğundan faz-
ladır (sial 2,7 g/cm3 – sima 3 g/cm3). Sima tabakasının kalınlığı okyanus tabanlarında fazla, karalarda azdır.
Manto: Yer kabuğu ile çekirdek arasındaki katmandır. Yer yuvarlağı hacminin %80'ini oluşturur. Mantonun yer kabuğuna yakın kısımları daha akışkan bir yapıdadır. Buraya astenosfer denir. Manto; alt ve üst manto olarak iki bölümden oluşmaktadır.
Mantonun sıcaklığı 1900 °C civarındadır. Tektonik depremlerin ve volka-
nizmanın meydana gelmesi mantoda meydana gelen hareketlerle ilgilidir.
Çekirdek: Demir ve nikel karışımından oluşan bu katmana barisfer
adı da verilir. İç ve dış çekirdek olmak üzere iki katmandan oluşur. İç çekirdekte sıcaklık 6300 °C'ye ulaşmaktadır. İç çekirdek yerin en iç kat-manıdır. Aynı zamanda iç çekirdek sıcaklık ve yoğunluğun en yüksek olduğu katmandır.
LEVHA TEKTONİĞİYer kabuğunun hareketlerini açıklamak amacıyla birçok teori ortaya atılmıştır. Bunlardan biri de Alfred Wegener tarafından ileri sürülen kıtaların kayması teorisidir. Wegener'e göre kıtalar pangea adı verilen tek bir kıta hâlindeyken jeolojik süreçte parçalanarak birbirinden ayrıl-mış ve günümüzdeki durum ortaya çıkmıştır.
Kıtaların kayması teorisinin geliştirilmiş şekli olan levha tektoniği teo-
risi günümüzde yer kabuğu hareketleriyle ilgili en fazla benimsenen görüştür. Bu teoriye göre mantoda meydana gelen sıcaklık farkına bağlı olarak konveksiyonel akım adı verilen hareketlilik meydana gelir. Konveksiyonel akımlara bağlı olarak levhalar yaklaşma, uzaklaşma ve yanal yer değiştirme şeklinde hareket eder.
Kıta sınırlarının yapboz parçaları gibi birbirine uyum sağlaması, farklı kıtalarda aynı canlılara ait fosil benzerlikleri, kıta sınırlarında aynı yaş-
lardaki katmanlara rastlanması, Gondwana'da başlayan buzullaşma-
nın ayrılan parçalarda da aynı zamanda yaşanmış olması levhaların hareketliliğine kanıt olarak gösterilmektedir.
Yeryüzündeki Levhalar
✓ Avrasya Levhası ✓ Hindistan Levhası
✓ Pasifik Levhası ✓ Arabistan Levhası
✓ Avustralya Levhası ✓ Filipinler Levhası
✓ Kuzey Amerika Levhası ✓ Kokos Levhası
✓ Güney Amerika Levhası ✓ Naska Levhası
✓ Afrika Levhası ✓ Karayip Levhası
✓ Antarktika Levhası
11
3. I. Sıcaklık II. Kimyasalbileşim III. Yoğunluk
Yer yuvarlağının katmanlara ayrılmasında yukarıdakiözelliklerdenhangileridikkatealınmaktadır?
A)YalnızI B)YalnızII C)IveIII D)IIveIII E)I,IIveIII
4. Karalarüzerindevedenizaltındayerkabuğununyüzeyin-
degörülenşekilleriinceleyen,oluşumetkenvesüreçleriniaçıklayan bilim dalına .....I....., bu bilim dalının yer aldığıcoğrafyanınanadalınaise.....II.....coğrafyaadıverilir.
Yukarıdakiparagraftaboşbırakılanyerleregetirilmesigerekenler aşağıdakilerden hangisinde doğru olarakverilmiştir?
I II
A) kartografya fiziki
B) demografi beşerîC) jeomorfoloji fizikiD) etnoloji beşerîE) hidrografya fiziki
5. Yer kabuğunu meydana getiren sial ve sima tabaka-
larının bileşiminde bulunan elementler aşağıdakilerinhangisindedoğruolarakverilmiştir?
A)
Alüminyum
Silisyum
Manganez
SİMASİAL
C)
Nikel
Selenyum
Demir
SİMASİAL
E)
Alüminyum
Silisyum
MagnezyumSİMASİAL
B)
Alüminyum
Selenyum
MagnezyumSİMASİAL
D)
Demir
Silisyum
Nikel
SİMASİAL
6. Aşağıdaki şekilde yerin içinde meydana gelen sıcaklıkdeğişimigösterilmiştir.
1900 °C – 3700 °C
3700 °C – 4500 °C
4500 °C – 6300 °C
MANTO
DIŞ
ÇEKİRDEK
İÇ
ÇEKİRDEK
Buna göre, manto ile iç çekirdek arasındaki sıcaklık-derinlikdeğişimigrafiğiaşağıdakilerdenhangisiolabi-lir?
Sıcaklık(°C)C)
Derinlik
(km)
Sıcaklık(°C)B)
Derinlik
(km)
D) Sıcaklık(°C)
Derinlik
(km)
Sıcaklık(°C)A)
Derinlik
(km)
Sıcaklık(°C)E)
Derinlik
(km)
7. Yerin sıcaklıkları, kalınlıkları ve yoğunlukları farklı içkatmanlarıarasında;
I. troposfer, II. barisfer, III. stratosfer, IV. manto
katmanlarındanhangileriyeralır?
A)IveII B)IveIII C)IIveIII D)IIveIV E)IIIveIV
DÜNYA'NIN TEKTONİK OLUŞUMUVE JEOLOJİK ZAMANLAR
12
1. CoğrafyaöğretmeniZeynepHanım'ın"Astenosferinözel-liklerinelerdir?"sorusunaöğrencilerdenbazılarıaşağıdakicevaplarıvermişlerdir.
Ceylan: Mantonunyerkabuğunayakınkısmınaastenos-
ferdenir.
Havva: Hocam,kalınlığıenfazlaolanyerkatmanıaste-
nosferdir.
Merve : Bendeyoğunluğuenfazlaolanyerkatmanıdiyebiliyorum.
Elif : Sialilesimakatmanlarıarasındayeralmaktadır.
Bunagöreastenosferinözellikleriyleilgilidoğruyoru-
muhangiöğrencileryapmıştır?
A)YalnızCeylan B)YalnızElifC)YalnızMerve D)CeylanveMerve E)HavvaveElif
2. I. Kalınlığı50kmveyoğunluğu2,7-3,0g/cm3 tür. Kütle
oranıenküçükolankatmandır. II. Kütleoranıenfazlaolankatmanolmasınarağmen,ka-
lınlığıenfazlaolankatmandeğildir.İçkuvvetlerener-jisinibukatmandanalır.
III. Yoğunluğu10g/cm3tenfazladır.Enkalınyerkatma-
nıdır.Üstkısmısıvı,altkısmıkatıdır.
Yukarıdaözellikleriverilenyerkatmanlarıaşağıdakiler-denhangisindedoğruolarakeşleştirilmiştir?
I II III
A) Yerkabuğu Manto ÇekirdekB) Yerkabuğu Çekirdek MantoC) Çekirdek Manto YerkabuğuD) Manto Yerkabuğu ÇekirdekE) Manto Çekirdek Yerkabuğu
3. Yer'inmerkezinioluşturançekirdekkatmanı içvedışçekirdekolarakincelendiğindeaşağıdakiözelliklerdenhangisibakımındanortakolduğugörülür?
A)Kristalleşme B)SıcaklıkC)Akışkanlık D)Kimyasalbileşim E)Yoğunluk
4.
IV
V
II
IIII
Yukarıdakiharitadanumaralandırılarakgösterilenyer-lerinhangisindesimatabakasınınkalınlığıenfazlaveenazdır?
En fazla En az
A) I V
B) II I
C) III IV
D) IV III
E) V II
5. Aşağıdaki şekilde yerin katmanları ve bu katmanlara aityoğunlukvesıcaklıkdeğerlerigösterilmiştir.
DERİNLİK YOĞUNLUKKabuk2.7-3gr/cm3
Manto3.5-10gr/cm3
Dışçekirdek10gr/cm3
İççekirdek13.0gr/cm3
Okyanus
33 km
5120km
6378 km
5000 °C
4000 °C
1200°C2900km
DağOkyanus
Buşekildekibilgileregöre,aşağıdaverilenlerdenhan-
gisininsöylenmesiyanlıştır?
A) Katmanlarınınyoğunluğu,derinlikarttıkçaartmaktadır.B) Katmanyoğunluğuarttıkçasıcaklıkartmaktadır.C) Yoğunluğuenazolankatmanınkalınlığıenazdır.D) Yoğunluğunenfazlaolduğukatmanınsıcaklığıenazdır.E) Dışçekirdeğinsıcaklıkveyoğunluğumantodanfazladır.
DÜNYA'NIN İÇ YAPISI, LEVHA TEKTONİĞİ / 2
13
6. Dünya, yer kabuğu, manto ve çekirdek katmanlarındanoluşur. Bu katmanlar sıcaklık ve yoğunluk bakımındanfarklılıklargösterir.
Bukatmanlarınsıcaklıkveyoğunluklarıylailgiliolarak,
I. Sıcaklığınenfazlaolduğukatmançekirdektir. II. Çekirdeğinyoğunluğumantodanfazladır. III. Yerkabuğununhemyoğunluğuhemsıcaklığımanto-
danazdır.
yargılarındanhangileridoğrudur?
A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII D)IveII E)I,IIveIII
7. Litosferveyataşküreolarakdaadlandırılanyerkabu-
ğuylailgiliaşağıdakibilgilerdenhangisiyanlıştır?
A) Yoğunluğuvekalınlığıenazolankatmandır.B) Kıtasalveokyanusalkabukolmaküzereikikısımdan
oluşmaktadır.C) Mantonunüstkısmıüzerindeyüzerhâldebulunmaktadır.D) Farklıözelliktekikayaçlardanmeydanagelmiştir.E) Bileşimindedahaçokdemirvenikelbulunmaktadır.
8. Yeryuvarlağıdeğişikmaddelerdenvefarklıözelliklergös-
terenkatmanlarınbirarayagelmesiyleoluşmuştur.
Yer'in katmanları ile ilgili olarak aşağıdaki bilgilerdenhangisidoğrudur?
A) Kıtasal kabuk, okyanusal kabuktan daha ince veyoğunluğudahafazladır.
B) Okyanustabanlarındamagmadangelenmalzemeninkatılaşmasıileokyanusalkabukoluşur.
C) İçkuvvetlerenerjisinikıtasalkabuktanalır.D) Dış çekirdek, yer yuvarlağı hacminin %80'ini kapla-
maktadır.E) Mantonun sıcaklığı iç çekirdekteki sıcaklıktan daha
fazladır.
9. I. Yerkabuğu II. Çekirdek III. Manto
Yukarıdaki katmanların yoğunluğu en fazla olandanenazolanadoğrusıralanışı aşağıdaki seçeneklerdenhangisindeverilmiştir?
A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III
D) II - III - I E) III - II - I
10. Aşağıdakişekildeyerinkatmanlarıgösterilmiştir.
Okyanus2,7g/cm3
3g/cm3
3,5-10g/cm3
I
II
III
IV
V
10g/cm3
13g/cm3
OkyanushendeğiYOĞUNLUK
Hamurumsu, eriyikmaddelerdenmeydanagelenmag-ma yukarıda numaralandırılarak gösterilen alanlardanhangisindeyeralır?
A)I–İççekirdek B)II–DışçekirdekC) III – Manto D) IV – Sima
E) V – Sial
11. ✓ Asılmaddesini demir venikel oluşturmaktaolup sıvıhâldebulunur.
✓ Yoğunluğu10g/cm3,sıcaklığı4500°Ccivarındadır. ✓ Yeryuvarlağının2800-5120km'leriarasındayeralır.
Yer yuvarlağının yukarıda özellikleri verilen katmanıaşağıdakilerdenhangisidir?
A) Sial B) Sima C) Manto
D)İççekirdek E)Dışçekirdek
14
1. Mantoda meydana gelen konveksiyonel akıntılar sebebiilebaşlangıçtatekparçaolanPangeaKıtası,parçalanarakbirbirinden uzaklaşmış ve kıtalar bugünkü görünümünüalmıştır.
Bubilginindoğruluğunukanıtlamakiçin;
I. farklı kıtalarda aynı jeolojik zamanda yaşamış aynıcanlıfosillerinerastlanması,
II. kıtakenarlarınınyapbozgibibirbiriüzerineoturması, III. farklı kıtalardaaynı iklim vebitki örtüsüözelliklerinin
bulunması
bilgilerindenhangilerininkullanılmasıdahauygundur?
A)YalnızI B)YalnızII C)YalnızIII D)IveII E)I,IIveIII
2. Yer kabuğunun hareketlerini açıklamak için birçok teoriilerisürülmüştür.Buteorilerdenbiridekıtalarınbaşlangıç-
ta tekbirkıtadan (Pangea)oluşmasıvebukaranın2.ve 3. zamandaparçalanarak uzaklaşması vebugünkügörü-
nümünüalmasıdır.
Yukarıda anlatılan teoriyi 1915 yılında ortaya atanAlmanbiliminsanıkimdir?
A) RolandBrikmannB) GeorgesGuvlerC) AlbertMalcheD) AlfredWegennerE) JamesHutton
3. Mantoda meydana gelen konveksiyonel akıntılara bağlıolarak kıtalar birbirinden uzaklaşır, birbirine çarpar veyabirbirinisıyırır.
Buhareketlerebağlıolarak,
I. Yenikıtalaroluşur. II. Sıradağlaroluşur. III. Deltaovalarıoluşur. IV. Volkanikdağlaroluşur.
ifadelerindenhangileriyanlıştır?
A)YalnızI B)YalnızIII C)IveIII D)IIveIII E)IIIveIV
4.
▲:Atürü,■:Btürü,●: C türü
Yukarıdaki harita üzerinde birbirinden binlerce kilo-
metre uzaklıktaki alanlarda aynı jeolojik döneme aitfosillerinbulunması,verilenlerdenhangisiyleendoğru
olarakaçıklanabilir?
A) Aynı canlının farklı alanlarda, aynı zaman dilimindeyaşaması
B) Başlangıçtatekparçahâlindekikıtaların,zamanlabir-birindenayrılması
C) Benzeriklimşartlarınasahipalanlardabenzerhayvantürlerininyaşaması
D) Toprakyapısıbenzeralanlardaaynıtürbitkilerinyeti-şebilmesi
E) Benzerbiyoçeşitliliğe,dünyadafarklıalanlardarastla-
nabilmesi
5. AtlasOkyanusuyılda3-5cmaçılmakta,PasifikOkyanusuise kapanmaktadır. Bu nedenle Amerika Kıtası'nın batı,Asya Kıtası'nın doğu kesimine doğru Pasifik Levhasıdalmaktaveburalarda farklı şiddettedepremlermeydanagetirmektedir.
Aşağıdakilerdenhangisibununnedeniolabilir?
A) Deniztabanındameydanagelenvolkanikpatlamalarsonucuokyanusakıntılarınınhareketi
B) Karalarüzerindeyazmevsimindetermikalçakbasınçalanıoluşması
C) DağlarınuzanışdoğrultularınınfarklıolmasıD) Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe çizgisel hızın
azalmasıE) Yer kabuğunu oluşturan levhaların hareket hâlinde
olması
DÜNYA'NIN İÇ YAPISI, LEVHA TEKTONİĞİ / 3
15
6. Hawai Adası'nda meydana gelen volkanik patlama,yeriniçyapısındaaşağıdakilerdenhangisininmeydanageldiğinekanıtolabilir?
A) Yerkabuğununortalamakalınlığıartmıştır.B) Mantodasıcaklıkdeğeriyükselmiştir.C) Yerkabuğununyoğunluğuazalmıştır.D) Mantodayatay-dikeydoğrultudaakımlaroluşmuştur.E) Yer'inyarıçapıazalmıştır.
7. AlmanbiliminsanıAlfredWegenerkıtalarınkaymasıteori-siniortayaçıkarmıştır.
Bilimadamınınteorisine;
I. kıtalarınmagmaüzerindeyüzmesi, II. kıtaların bir yapbozun parçaları gibi birbirini tamamla-
ması, III. birbirindençokuzaktabulunankıtalardaaynıfosillerin
bulunması, IV. kıtalararasındaokyanuslarınbulunması
özelliklerindenhangilerikanıtgösterilebilir?
A)YalnızI B)YalnızII C)IveII D)IIIveIV E)I,IIveIII
8. Birçaydanlıktakisualttan ısıtılmayabaşlayınca ısınansugenleşir,hafiflerveyukarıdoğruhareketeder.Çaydanlığınüstkısmındakisoğukveyoğunluğufazlaolansuiseaşağı-yadoğruhareketeder.
Budeneyaşağıdakilerdenhangisiniörneklemedekul-lanılabilir?
A) KıtalarıntekbirparçadanoluştuğunuB) Yer'infarklıkatmanlardanoluştuğunuC) YerkatmanlarınınfarklıyoğunluklardaolduğunuD) YerkatmanlarınınfarklıkalınlıktaolduğunuE) Mantodakonveksiyonelakıntılarınoluştuğunu
9. I. Kalınlığıdahaazdır. II. Yoğunluğudahafazladır. III. Dağlarınaltındakikalınlığıdahafazladır. IV. Depremgörülmeihtimalidahaazdır.
Yukarıdaverilenlerdenhangileriokyanusalkabuğukı-tasalkabuktanayıranözelliklerarasındayeralmaz?
A)YalnızI B)IveII C)IveIII D)IIveIV E)IIIveIV
10. Aşağıdaki şekilde yer kabuğunu oluşturan tabakalar veyoğunluklarıgösterilmiştir.
Yerk
abuğ
uSial2,7gr/cm3
Sima3,0gr/cm3
Okyanus
Manto
Bunagöre,aşağıdakiyargılardanhangisidoğrudeğildir?
A) Yerkabuğununkalınlığıyeryüzününheryerindeaynıdeğildir.
B) Yerkabuğuokyanuslardakesintiyeuğramaktadır.C) Yerkabuğufarklıikikatmandanoluşmuştur.D) Yerkabuğumantoüzerindebulunmaktadır.E) Yerkabuğunuoluşturantabakalarınyoğunluğubirbi-
rindenfarklıdır.
11. Aşağıdakilerden hangisi yer kabuğunu oluşturan lev-
halarınhareketliliğiyleilişkilendirilemez?
A) UzunzamanölçeğindeokyanuslarınaçılıpgenişlemesiB) KıtalarınbirbirinegörekonumunundeğişmesiC) YenisıradağlarınvevolkanikdağlarınoluşmasıD) EngebeliyüzeylerdehızlıakışlıakarsularınbulunmasıE) Yeryüzündeaktifdeprembölgelerininbulunması
16
1. Manto, içkuvvetlerinoluşmasındaönemlietkiyesahipbirkatmandır.
Buetkimantonunaşağıdakiözelliklerindenhangisiyleen iyiaçıklanabilir?
A) FarklıbölümlerdenoluşmasıylaB) KalınlığınınfazlaolmasıylaC) İçindekonveksiyonelakımlarınoluşmasıylaD) SıvıvekalınolmasıylaE) Yerkabuğununaltındabulunmasıyla
2. Yeryüzündeki konumları birbirinden çok farklı olan Hin-distan,AntarktikaveAvustralya'daiklimözellikleridebirbi-rindençokfarklıdır.Ancakbukıtalardaaynıbitkifosillerinerastlanmıştır.
Budurumaşağıdakilerdenhangisinikanıtlar?
A) Aynıbitkininfarklıiklimözelliklerinesahipbölgelerdeyaşayabileceğini
B) FosillerinherkıtadabulunabileceğiniC) FosillerinakıntılartarafındanbaşkakıtalarataşındığınıD) Kıtaların tekbirkaranınparçalanıpbirbirindenuzak-
laşmasıylameydanageldiğiniE) Fosillerincanlılartarafındantaşınabileceğini
3. 1915yılındailkkezAlmanbilimadamıAlfredWegenertarafındanortayakonan "Kıtalarınkayma teorisi"günü-
müzde geliştirilmiş olarak aşağıdakilerden hangisiyledevamettirilir?
A) LevhatektoniğikuramıB) PangeaC) KonveksiyonelakımlarD) BigbangteorisiE) Büzülmekuramı
4. I. Yer kabuğu, özellikleri birbirinden farklı olan iki kat-mandanoluşur.
II. Dünyayüzeyinioluşturanyerkabuğuparçalarınalev-
haveyaplakadenir. III. PasifikLevhası'nıntamamıGüneyYarımKüre'debu-
lunur. IV. Mantodaısıetkisiylemeydanagelenakımlarakonvek-
siyonelakımlardenir.
Yukarıdaverilenlerdenhangilerinindoğruolduğusöy-
lenemez?
A)YalnızI B)YalnızIII C)IveII D)IIveIII E)IIIveIV
5. HindistanLevhasıileAsyaLevhasıarasındayeralanTetisDenizi'nde biriken tortullar Hindistan Levhası'nın AsyaLevhası'na yaklaşması sonucu sıkışmış ve yükselerekHimalayaDağları'nıoluşturmuştur.
Günümüzde de iki levhanın birbirine yaklaşmaya de-vamettiği düşünülürsebölgedeaşağıdakilerdenhan-
gisiningörülmesibeklenmez?
A) HimalayalardayükseltininartmasıB) VolkanikfaaliyetlerinşiddetlenmesiC) YerkabuğundakırılmalarolmasıD) KayaçlarınbaşkalaşmasıE) Yenilevhalarınoluşması
6. Levhahareketlerianahatlarıylabirbirindenuzaklaşmavebirbirineyaklaşmaşeklindedir.
Bunagöre,aşağıdakilerdenhangisiokyanusçukurla-
rınınoluşmasınaetkiedenfaktörlerarasındagösteri-lebilir?
A) İkiokyanusallevhanınyükselmesiB) OkyanusallevhalarınbirbirineyaklaşmasıC) KıtasalveokyanusallevhalarınbirbirindenuzaklaşmasıD) KıtasalveokyanusalikilevhanınbirbirineyaklaşmasıE) İkikıtasallevhanınbirbirineyaklaşması
DÜNYA'NIN İÇ YAPISI, LEVHA TEKTONİĞİ / 4
17
7. I. Volkanikarazilerinyaygınolduğubölgeler II. Sıcaksukaynaklarınınyoğunolduğubölgeler III. I.derecededeprembölgeleri
Yukarıdakilerdenhangileriyeryüzündeki levhasınırla-
rıylaörtüşenalanlararasındasayılabilir?
A)YalnızI B)YalnızII C)IveIII D)IIveIII E)I,IIveIII
8.
III
II
IV
I
YukarıdakiDünyaharitasıüzerindegösterilenyerlerinhangilerindedepremriskininenazolduğusöylenebilir?
A)YalnızI B)IveII C)IIveIII D)IIveIV E)IIIveIV
9. ✓ Yerkabuğunuoluşturanparçalar ✓ Mantoiçerisindesıcaklıkfarkınabağlıolarakmeydana
gelenhareketler ✓ Alfred Wegener'in teorisinde tüm kara parçalarının
başlangıçtatekbüyükkıtahâlindeolmasınaverilenad ✓ Kıtasallevhaileokyanusallevhanınçarpışmasısonu-
cumeydanagelenzon
Yukarıdaverilenlerarasındaaşağıdakilerdenhangisinitanımlayanbirbilgiyoktur?
A) Dalma-batmaB) LitosferC) PangeaD) LevhaE) Konveksiyonelakımlar
10. 1915yılındaortayakonulan"KıtalarınKaymaTeorisi"ne
göre Güney Amerika Kıtası hangi kıtadan ayrılarakoluşmuştur?
A)Asya B)Afrika C)Avustralya D)Avrupa E)Antarktika
11.
D
E
YukarıdakiDünyaharitasındaverilenEveDalanların-
dayeralanlevhalarveoluşturduklarıdağsırasıaşağı-dakilerdenhangisindedoğruolarakverilmiştir?
E D DağsırasıA) NazkaLevhası KokosLevhası AndDağlarıB) FilipinLevhası AvrasyaLevhası HimalayaDağlarıC) PasifikLevhası NazkaLevhası AndDağlarıD) AvrasyaLevhasıHindistanLevhası HimalayaDağlarıE) KokosLevhası FilipinLevhası KayalıkDağları
12. Bugünkü iklim özellikleri ve coğrafi konumları birbirindençokfarklıolanGüneyAmerika,Afrika,Hindistan,Antarktikakaralarındaaynıtürbitkilereaitfosillerbulunmuştur.
Bubilgiaşağıdakilerdenhangisiniaçıklamakiçinkulla-
nılabilir?
A) Yeryüzündeki yüksek dağlar yakın jeolojik dönemdeoluşmuştur.
B) Yerkabuğunuoluşturanlevhalarharekethâlindedir.C) Yeryüzündekilevhasınırlarındavolkanikalanlarvardır.D) Kayaçlar arasındaki fosiller yakıt oluşumuna neden
olmuştur.E) Kıtalarıncoğrafikonumlarıbitkivarlıklarıhakkındabilgi
verir.
18
JEOLOJİK DEVİRLER VE ÖZELLİKLERİ
Dünya, ilk oluşumundan bugünkü şeklini alıncaya kadar çeşitli evre-
lerden geçmiştir. Birbirinden farklı bu evreleri içeren dönemlere
jeolojik devirler denir. Jeolojik devirleri birbirinden ayıran temel fak-
törler; iklim, atmosfer olayları, iç ve dış kuvvetler ile yeryüzündeki can-
lılar için yaşam koşullarıdır.
Jeolojik dönemlere ait bilgilere, kayaç yapıları incelenerek ve tortul
tabakalar arasında bulunan fosillerden yararlanılarak ulaşılır.
Jeolojik Dönemler
✓ İlkel Zaman → Antekambriyen
✓ Birinci Zaman → Paleozoik
✓ İkinci Zaman → Mezozoik
✓ Üçüncü Zaman → Tersiyer
✓ Dördüncü Zaman → Kuaterner Senozoik
İlkel Zaman (4 milyar yıl): Kıtaların çekirdek kısmını oluşturan en
eski kıvrımlar bu zamanda meydana gelmiştir. Su yosunu (alg) türün-
den ilk bitkiler ortaya çıkmıştır.
Birinci Zaman (370 milyon yıl): Kambriyen, ordovisyen, silüriyen,
devoniyen, karbonifer ve permiyen devirlerine ayrılmıştır.
Kıtalar henüz birbirinden ayrılmamış olup yeryüzünde tek bir kıta olan
Pangea bulunmaktaydı.
Dünya'nın eski kıvrımlarından Hersinyen ve Kaledoniyen kıvrımlarının
oluşumu bu dönemdedir. Bu zaman arazilerinde taş kömürüne rastlanır.
İkinci Zaman (170 milyon yıl): Trias, jura ve kretase devirlerine
ayrılmıştır. Büyük oranda tortullaşma ve birikmeler olmuştur. Yer
kabuğu kırıklarla parçalanarak ayrı kıtalara bölünmeye başlamıştır.
Kuzey Yarım Küre'nin kuzeyinde Laurasia Kıtası güneyde ise Gondwana
Kıtası yer almaktaydı.
Alp kıvrımlarına hazırlık dönemidir. İklim bölgeleri kısmen belirgin hâle
gelmiştir. Kuzey Atlantik açılmış, Antarktika, Avustralya kara kütlesi ile
Hindistan Gondwana Kıtası'ndan ayrılmıştır. Güney Amerika Kıtası ile
Afrika birbirinden ayrılmaya ve Atlas Okyanusu açılmaya başlamıştır.
Üçüncü Zaman (80 milyon yıl): Paleosen, eosen, oligosen, miyosen
ve pliyosen devirlerine ayrılmıştır.
Alp kıvrımları oluşmuştur. Atlas ve Hint okyanusları belirmiştir.
Türkiye'de linyit, doğal gaz, tuz, petrol ve borasit yatakları oluşmuştur.
Bugünkü bitki ve hayvan türlerinin ana hatları ortaya çıkmıştır.
Dördüncü Zaman (2 milyon yıl): Pleistosen (Buzul Çağı) ve Holosen
(Buzul Çağı sonrası) devirlerine ayrılmıştır.
Pleistosen'de sıcaklık azalmış, Kuzey Yarım Küre'de şiddetli soğu-
ma görülmüştür. Soğumanın etkisiyle Batı Avrupa, İskandinavya ve
Kanada buzullarla kaplanmıştır. İstanbul ve Çanakkale boğazlarının
oluşumu, Egeid Karası'nın çökmesiyle Ege Denizi'nin meydana gelmesi
ve ilk insanın ortaya çıkışı bu devirdedir.
Holosen, içinde bulunduğumuz devirdir. Holosen'de sıcaklık artarak
buzulların etki alanı azalmıştır. Kara ve denizlerin bugünkü görünümü-
nü alması bu devirdedir.
1. Ülkemizde araştırma yapan bir grup araştırmacı TorosDağları'nda1650myükseltidedenizcanlılarınaaitfosillerbulmuşlardır. Araştırma grubunda yer alan Fahri, benzerfosil örneklerine Konya'nın Karapınar ilçesi civarında darastladıklarınıbelirtmiştir.BununüzerineZeynep;----------
Yukarıdaboşbırakılanyereaşağıdakiifadelerdenhan-
gisi gelirse Zeynep, Fahri'nin ifadesini desteklemişolur?
A) Karapınarilçesibirzamanlar1650myükseltiyesahipti.B) KonyacivarındaI.jeolojikzamanaaitarazilergenişyer
tutar.C) KarapınarveToroslaraynıiklimözelliklerinesahiptir.D) KarapınarveToroslarınbulunduğualanbirzamanlar
aynıdeniziçindeyeralıyordu.E) KarapınarveToroslaraynıkayaçyapısınasahiptir.
2. I. Taşkömürüyataklarınınoluşması II. EgeidKıtası'nınçökmesi,EgeDenizi'ninoluşması III. Kıtaçekirdeklerinioluşturanilkkıvrımlarınoluşması
Yukarıdaki oluşumların meydana geldiği jeolojikzamanlar aşağıdakilerden hangisinde doğru olarakeşleştirilmiştir?
I II III
A) Paleozoik Kuaterner AntekambriyenB) Paleozoik Antekambriyen KuaternerC) Antekambriyen Paleozoik KuaternerD) Antekambriyen Tersiyer PaleozoikE) Tersiyer Kuaterner Antekambriyen
JEOLOJİK DEVİRLER VE ÖZELLİKLERİ / 1
19
3. Her madenin oluşumu, belirli bir iklim ve jeolojik koşulabağlıdır. Bu sebeple her jeolojik devrin kendine özgü yeraltıkaynaklarıbulunur.
Bunagöre;
I. linyit, II. petrol, III. taşkömürü
yer altı kaynaklarından hangileri I. jeolojik zamandaoluşmayabaşlamıştır?
A)YalnızI B)YalnızIII C)IveII D)IveIII E)IIveIII
4. • Yerkabuğukatılaşmayabaşlamıştır. • Sulardaveoldukçaderindenizlerdeyaşayanalglerve
tekhücrelicanlılarortayaçıkmıştır.
Yukarıdaanlatılanoluşumlarınmeydanageldiğijeolo-
jikzamanhangisidir?
A) İlkelzaman(Antekambriyen)B) 1.jeolojikzaman(Paleozoik)C) 2.jeolojikzaman(Mezozoik)D) 3.jeolojikzaman(Tersiyer)E) 4.jeolojikzaman(Kuaterner)
5. I. AkdenizHavzası II. HintYarımadası III. Kanada IV. Afrika
Yukarıda verilenlerden hangileri, kıtaların çekirdekkısmını oluşturan Antekambriyen kıvrımları arasındagösterilemez?
A)YalnızI B)YalnızIII C)IveII D)IIveIII E)IIIveIV
6. I. Alp-Himalayakıvrımsistemininmeydanagelmesi II. İstanbulveÇanakkaleboğazlarınınoluşması III. HersinyenveKaledoniyenkıvrımlarınınoluşması
Yukarıdakioluşumlarıneskidenyeniyedoğrusıralanışınasılolmalıdır?
A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III
D) II - III - I E) III - I - II
7. I. Fransa II. İran III. Yunanistan IV. İngiltere V. Norveç
Yukarıda verilen ülkelerden hangileri Alp-Himalayakıvrımkuşağıüzerindeyeralmaz?
A)YalnızII B)IIveIV C)IIIveIV D)IVveV E)II,IVveV
8. 1. Ege Denizi
2. Zonguldaktaşkömürühavzası 3. İstanbulveÇanakkaleboğazları 4. BatıToroslar 5. DoğuKaradenizDağları
2
41
3
3
5
Türkiyeharitasıüzerindegösterilenoluşumlarınhangi-sidiğerlerindendahaöncemeydanagelmiştir?
A)1 B)2 C)3 D)4 E)5
9. I. Türkiye'ninortalamayükseltisi1132metredirveAvru-
pa'nınenyüksekülkelerindenbiridir. II. Türkiye'deyüksekdüzlüklergenişyerkaplar.
Yukarıdaverilendurumlarınoluşmasınınortaknedeni aşağıdakilerdenhangisidir?
A) OrojenikhareketleringenişalandaetkiliolmasıB) III.zamansonuIV.zamanbaşlarındaepirojenikhare-
ketemaruzkalmasıC) Akarsuvebuzulaşındırmasınınyeterincekuvvetliolma-
masıD) IV.zamandabüyükbuzuldönemlerininyaşanmışolmasıE) Karstikbiriktirmeşekilleriningenişalandaetkiliolması
20
1. I. EgeidKarası'nınçökmesi,EgeDenizi'ninoluşması II. AtlasOkyanusu'nunaçılıpgenişlemesi III. Taş kömürü yataklarını meydana getirecek tortullaş-
manınoluşması
Yukarıdaverilenolaylarıngeçmiştengünümüzeoluşumsırasıaşağıdakilerdenhangisindedoğruverilmiştir?
A) I - II - III B) I - III - II C) II - III - I
D) III - I - II E) III - II - I
2. III. jeolojik zamanda meydana gelen Alp Dağları'nın yük-
seltisi fazla, I. jeolojik dönemde meydana gelen NorveçDağları'nınyükseltisiazdır.
Budurumaşağıdakilerdenhangisiyleilgilidir?
A) AşınmayauğradıklarısüreninfarklıolmasıylaB) FarklıdışkuvvetlerinetkisindekalmalarıylaC) FarklıkıtalardabulunmalarıylaD) FarklıyerhareketlerindenetkilenmeleriyleE) Kayaçyapılarınınfarklıolmasıyla
3. Kıtalarhenüzbirbirindenayrılmamış tekbirkara ikenaşağıdaki jeolojik zamanlardan hangisinde parçalan-
mayavebirbirindenayrılmayabaşlamıştır?
A)Kuaterner B)Tersiyer C)Mezozoik D)Paleozoik E)Kambriyen
4. I. Linyityataklarınınoluşması II. İstanbulveÇanakkaleboğazlarınınoluşması III. AtlasveHintokyanuslarınınoluşması IV. Taşkömürüyataklarınınoluşması
Yukarıdakilerdenhangileri3.jeolojikzaman(Tersiyer)içerisindegerçekleşmiştir?
A)IveII B)IveIII C)IIveIII D)IIveIV E)IIIveIV
5. I. Alp-Himalayakıvrımsistemioluşmuştur. II. İstanbulveÇanakkaleboğazlarımeydanagelmiştir.
Yukarıdakioluşumlarınmeydanageldiğijeolojikzaman-
laraşağıdakilerdenhangisindedoğruverilmiştir?
I II
A) Tersiyer KuaternerB) Kuaterner TersiyerC) Mezozoik PaleozoikD) Tersiyer MezozoikE) Paleozoik Tersiyer
6. Dünya'nınilkoluşumundangünümüzekadargeçtiğivarsa-
yılan4,5milyaryıl,busüreçtemeydanagelenönemliolay-
laragörefarklızamanlarabölünmüş,buzamandilimlerinejeolojikzamanlaradıverilmiştir.
Bunagöre,jeolojikzamanlarıntespitinde;
I. kıtabüyüklükleri, II. kayaçyapıları, III. fosiller, IV. levhasayıları
verilerininhangilerindenyararlanıldığısöylenebilir?
A)YalnızI B)IveII C)IveIII D)IIveIII E)IIIveIV
7. I. İlkinsanınortayaçıkması II. HersinyenveKaledoniyenkıvrımlarınınoluşumu III. KuzeyAmerikaileAvrupakıtalarınınbirbirindenayrıl-
mayabaşlaması IV. Alpkıvrımlarınınoluşması
Yukarıda verilen oluşumların en eski olandan en yeniolanadoğrusıralanışıaşağıdakilerdenhangisidir?
A)I,II,IIIveIV B)II,III,IveIVC)III,II,IVveI D)IV,II,IveIII E)II,III,IVveI
JEOLOJİK DEVİRLER VE ÖZELLİKLERİ / 2
21
8. Yaygın kömür havzalarının yer aldığı bir bölgede yapılanaraştırmadaeğreltivekibritotlarıfosillerinerastlanılmıştır.
Bunagörebölgeninyaşıaşağıdakilerdenhangisidir?
A)Karbonifer B)Holosen C)Pleistosen D)Pliyosen E)Miyosen
9. Olay
Paleozoik .....I.....
MezozoikYerkabuğununkırıklarlaparçalanarakayrıkıtalarabölünmeyebaşlaması
.....II..... AtlasveHintokyanuslarınınortayaçıkışı
Jeolojikzaman
Yukarıdakitablodanumaralıboşluklaraşağıdakilerdenhangisiyletamamlanırsadoğruolur?
I II
A) Suyosunutüründenilkbitkilerinorta-
yaçıkmasıAntekambriyen
B) HersinyenveKaledoniyensıradağla-
rınınoluşmasıTersiyer
C) EgeidKarası'nınçökmesiyleEgeDe- nizi'ninmeydanagelmesi
Kuaterner
D) Kıtalarınçekirdekkısmınıoluşturaneneskikıvrımlarınmeydanagelmesi
Antekambriyen
E) Yerkabuğununkırıklarlaparçalanarakayrıkıtalarabölünmeyebaşlaması
Kuaterner
10. Aşağıdakijeolojikzaman-devireşleştirmelerindenhan-
gisiyanlıştır?
A) Kuaterner–HolosenB) Paleozoik–KarboniferC) Mezozoik–KambriyenD) Kuaterner–PleistosenE) Tersiyer–Paleosen
11. Yeryüzündeki toprakların %30'undan fazlasının buzlarlakaplandığı, yaklaşık 10.000 yıl önce son buzul çağı olanWürmbuzuletkinliğininsonaermesiylebitenbuzulçağlarıdönemi----------olarakbilinir.
Yukarıdakitanımdaboşbırakılanyereaşağıdakilerdenhangisiyazılmalıdır?
A)kambriyen B)ordovisyenC)holosen D)pleistosen E)kretase
12. Bir jeolog Türkiye'nin üçüncü jeolojik zamanda oluşmuşarazilerinedairsahaçalışmasınıaşağıdakiyörelerdeger-çekleştirmiştir.
• Siirt–BaykanveKurtalan • Batman–Beşiri • Diyarbakır–ÇınarveBismil
Aşağıdakilerden hangisinin bu çalışma sonucundaeldeedilmişbirbilgiolduğusöylenebilir?
A) Petrololuşumlarıgörülmektedir.B) Depremedayanıklıarazilerdir.C) Zengintaşkömürüyataklarınarastlanılmıştır.D) Masifalanlargenişyerkaplamaktadır.E) Kıtakalkanıalanlarındandır.
13. Aşağıdayeryüzününçekirdeksahalarınıoluşturankütlelerverilmiştir.
• KanadaKalkanı • GrönlandKalkanı • BrezilyaKalkanı • GuyanaKalkanı • BaltıkKalkanı
Bukalkansahalarıhangijeolojikzamanaaittir?
A)İlkelzaman B)I.zamanC) II. zaman D) III. zaman
E) IV. zaman