Jean-Michel Médoc, Benoît Hillion

MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†tvµ kh∂ n®ng sˆ dÙng

ph©n vÀt nu´i cho trÂng tr‰tvµ cho ao nu´i c∏

180

MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ kh∂ n®ng sˆ dÙng ph©n vÀt nu´i cho trÂng tr‰t vµ cho ao nu´i c∏

h÷ thËng. ß∏nh gi∏ m´i tr≠Íng cÒa hÈ ch®n nu´i(Dexel) Î Ph∏p.

- T«m trung: Ph≠¨ng ph∏p Stoorvogel vµ Smaling,1990; c∏c ph≠¨ng ph∏p IFEN vµ SCEES cÒa Ph∏p.

- V‹ m´: Ph≠¨ng ph∏p Stoorvogel vµ Smaling, 1990.Ph≠¨ng ph∏p IFDC xu†t ph∏t tı c∏c nghi™n c¯uÆ≠Óc th˘c hi÷n tr≠Ìc Æ„ bªng c∏ch sˆ dÙng c∏cth´ng tin Æfinh vfi, k’t hÓp vÌi c∏c ph≠¨ng ph∏p vµc∏c quy tr◊nh, cho phäp Æ∏nh gi∏ mËi quan h÷ gi˜acung vµ c«u cÒa c∏c y’u tË kho∏ng. Tr™n quy m´quËc gia, chÛng ta c„ ph≠¨ng ph∏p OCDE.

Toµn bÈ c∏c ph≠¨ng ph∏p nµy Æ“u d˘a tr™n c∏c kho∂ngthÍi gian ngæn (mÔa, vÙ trÂng, n®m) vµ phÙ thuÈc vµonhi“u gi∂ thuy’t li™n quan Æ’n t›nh linh ÆÈng cÒa c∏c y’utË dinh d≠Ïng trong Ɔt, hi÷u qu∂ sˆ dÙng c∏c y’u tËdinh d≠Ïng cÒa c©y trÂng,... Ngµy nay, s˘ c©n ÆËi gi as¯c s∂n xu†t vµ kh∂ n®ng ti™u thÙ c∏c y’u tË kho∏ng lµmÈt chÿ sË ph∂n ∏nh t›nh b“n v˜ng cÒa c∏c h÷ thËngn´ng nghi÷p vµ r†t c„ ˝ ngh‹a trong vi÷c Æfinh h≠Ìngchi’n l≠Óc qu∂n l c∏c y’u tË dinh d≠Ïng. Th’ mµ, ÎÆ©y, mÙc Æ›ch cÒa chÛng t i lµ so s∏nh l≠Óng ph©n th∂ira trong th˘c tπi vÌi kh∂ n®ng (ti“m n®ng) ti™u thÙ ch†tth∂i v…n cfln mang t›nh gi∂ thuy’t. Hi”u bi’t v“ l≠Óngph©n ho∏ h‰c Æang Æ≠Óc sˆ dÙng trong th˘c t’ Æ∆c bi÷tkh´ng c„ ngh‹a trong nghi™n c¯u cÒa chÛng t i nh≠ngn„ lπi lµ y’u tË quy’t Æfinh trong c∏c ph≠¨ng ph∏pnghi™n c¯u vıa k” tr™n. C∏c ph≠¨ng ph∏p nµy, d≠Íngnh≠, kh´ng phÔ hÓp vÌi mÙc Æ›ch vµ bËi c∂nh nghi™nc¯u cÒa tÿnh Th∏i B◊nh (Æ≠a c∏c bi”u Æ Æ≠Óc ∏p dÙngÎ Ph∏p sang mÈt Ɔt n≠Ìc c„ kh› hÀu b∏n nhi÷t ÆÌi g©yra mÈt sË v†n Æ“). Sau khi tr◊nh bµy c∏c d˜ li÷u thËngk™ Æ≠Óc sˆ dÙng Æ” t◊m hi”u Æ∆c Æi”m cÒa ch†t th∂i ch®nnu i, Æ∆c Æi”m cÒa trÂng tr‰t vµ cÒa ao nu i c∏, chÛngt i sœ giÌi thi÷u c∏c ph≠¨ng ph∏p vµ c∏c gi∂ thuy’t Æ”t›nh l≠Óng ph©n chuÂng c„ kh∂ n®ng Æ≠Óc sˆ dÙng chotrÂng tr‰t vµ ao c∏. ß” Æ∏nh gi∏ Æ≠Óc mËi quan h÷ gi as∂n xu†t vµ ti™u thÙ, chÛng t i sœ Æ≠a ra vi‘n c∂nh quaba kfich b∂n: kfich b∂n hi÷n tπi n®m 2005 vµ hai kfich b∂nn®m 2010, d˘a tr™n th„i quen sˆ dÙng ph©n vÀt nu ihi÷n tπi cÒa ng≠Íi d©n vµ ph≠¨ng ph∏p sˆ dÙng ph©nh˜u c¨ hÓp l . Ti’p Æ„, chÛng t i sœ tr◊nh bµy c∏c k’tqu∂ Æ∏nh gi∏ l≠Óng ch†t th∂i ch®n nu i th∂i ra trong tÿnhTh∏i B◊nh vµ k’t qu∂ Æ∏nh gi∏ mËi quan h÷ gi a s∂n xu†tvµ ti™u thÙ ph©n h˜u c¨, d˘a theo ba kfich b∂n n„i tr™n.CuËi cÔng, chÛng t i sœ bµn luÀn v“ lÓi ›ch vµ hπn ch’cÒa c∏c k’t qu∂ Æπt Æ≠Óc cÚng nh≠ Æ≠a ra mÈt sË gi∂iph∏p ÆËi vÌi ng≠Íi d©n Æfia ph≠¨ng.

LÍi mÎ Æ«u

HÀu qu∂ cÒa vi÷c kh´ng qu∂n l ch†t th∂i khi Æ»y mπnhph∏t tri”n ngµnh hµng ch®n nu i Î khu v˘c ß´ng NamÉ Æ∑ g©y ra mÈt sË nguy c¨ m i tr≠Íng. C∏c y’u tË dinhd≠Ïng, ch†t h˜u c¨ vµ c∏c kho∏ng ch†t hoµ tan vµ th»mth†u, g©y ´ nhi‘m nguÂn n≠Ìc b“ m∆t, nguÂn n≠Ìcng«m vµ Ɔt. Vi÷t Nam lµ mÈt n≠Ìc ch©u É, c„ tÿ l÷ d≠thıa ch†t h˜u c¨ r†t cao. Hµm l≠Óng phËtpho Æ∑ v≠Ótqu∏ 20 kg/ha Ɔt n´ng nghi÷p, thÀm ch› cfln cao g†p Æ iso vÌi mÈt sË vÔng kh∏c (1). M∆t kh∏c, ngµnh s∂n xu†tl≠¨ng th˘c trong khu v˘c ÆÂng bªng S´ng HÂng Æ∑ t®ngtr≠Îng mπnh mœ. Tı n®m 1990 Æ’n n®m 1994, tÊng gi∏trfi s∂n xu†t gπo t®ng trung b◊nh 6% mÁi n®m. CÚng trongkho∂ng thÍi gian nµy, tËc ÆÈ t®ng tr≠Îng hµng n®m cÒach®n nu i lÓn Æπt trung b◊nh 6,75% (2).

Khi Æ„, tÀp trung nghi™n c¯u hÀu qu∂ cÒa xu h≠Ìngph∏t tri”n nµy cÚng nh≠ ch†t l≠Óng m´i tr≠Íng sËng lµÆi“u h’t s¯c c«n thi’t. Ch®n nu´i cµng ph∏t tri”n, khËil≠Óng ch†t th∂i vÀt nu´i cµng lÌn. Kinh nghi÷m cÒa c∏cn≠Ìc ch©u ¢u cho th†y, ph∏t tri”n ch®n nu´i g©y ra mÈtsË t∏c hπi x†u. Do Æ„, mÈt ph≠¨ng ph∏p qu∂n l˝ ch†tth∂i phÔ hÓp lµ v†n Æ“ Æang Æ≠Óc Æ∆t ra.

Tr≠Ìc Æ©y, ch≠a c„ nghi™n c¯u nµo xem xät tÌi v†n Æ“´ nhi‘m do ch†t th∂i ch®n nu´i, tr™n Æfia bµn tÿnh Th∏iB◊nh vµ khu v˘c ÆÂng bªng S´ng HÂng. Tuy nhi™n,muËn ph∏t tri”n b“n v˜ng ngµnh hµng ch®n nu´i,chÛng ta buÈc ph∂i quan t©m Æ’n c∏c y’u tË nh≠ Æ∏nhgi∏ m¯c cung (s¯c s∂n xu†t), m¯c c«u (nhu c«u chotrÂng tr‰t vµ ao c∏) ch†t th∂i h˜u c¨, c∏c h◊nh th¯c chuchuy”n c„ th” vµ Æ∏nh gi∏ s˘ c©n ÆËi gi˜a nguÂn s∂nxu†t vµ nguÂn ti™u thÙ. Hi÷n nay, nhi“u ph≠¨ng ph∏pcho phäp t›nh Æ≠Óc s˘ c©n ÆËi cÒa c∏c y’u tË kho∏ngÎ c∏c c†p ÆÈ kh∏c nhau. ß©y lµ nh˜ng c´ng cÙ giÛp t◊mhi”u Æ∆c Æi”m cÒa th˘c trπng qua vi÷c t›nh sË d≠ gi˜al≠Óng cung vµ l≠Óng c«u Æ” t◊m ra c∏c nguy c¨ ´nhi‘m c„ th”. Tµi li÷u v“ s˘ c©n ÆËi cÒa c∏c y’u tË dinhd≠Ïng hi÷n nay c„ kh∏ nhi“u vµ r†t mÌi. FAO Æ∑ Æ≠ara nhi“u ph≠¨ng ph∏p Æ” th˘c hi÷n c∏c Æ∏nh gi∏ tr™n(3), tu˙ theo tıng c†p ÆÈ: c†p ÆÈ vi m´ (ruÈng, n´ng hÈ),c†p ÆÈ t«m trung (khu v˘c, vÔng Æfia ch†t n´ng nghi÷p)vµ c†p ÆÈ v‹ m´ (quËc gia, lÙc Æfia, th’ giÌi). ChÛng t´ixin Æ≠a ra mÈt sË v› dÙ d≠Ìi Æ©y: - Vi m´: NUTMON (Theo d‚i dinh d≠Ïng) ph≠¨ng

ph∏p cho phäp: (i) theo d‚i c∏c y’u tË dinh d≠Ïngtrong c∏c h÷ thËng n´ng nghi÷p nhi÷t ÆÌi, (ii) ph©nt›ch t›nh b“n v˜ng v“ tµi ch›nh vµ m´i tr≠Íng cÒa c∏c

181

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

C´ng cÙ vµ ph≠¨ng ph∏p nghi™n c¯u

ChÛng t´i ph∂i sˆ dÙng mÈt ph≠¨ng ph∏p nghi™n c¯uri™ng, phÔ hÓp vÌi bËi c∂nh Î Th∏i B◊nh. Trong qu∏ tr◊nhnghi™n c¯u, chÛng t´i g∆p mÈt sË kh„ kh®n, nh†t lµthi’u c∏c th´ng tin Æfia ph≠¨ng v“ ph©n vÀt nu´i vµ ›tÆ≠Óc ti’p xÛc vÌi c∏c ban, ngµnh n´ng nghi÷p cÒa tÿnh.CuËi cÔng, mÈt trong nh˜ng mÙc Æ›ch nghi™n c¯u cÒachÛng t´i lµ x©y d˘ng mÈt c´ng cÙ th˘c s˘, vıa chophäp t›nh Æ≠Óc sË d≠ ch†t h˜u c¨, vıa c„ th” Æ≠Óc sˆdÙng lπi cho c∏c ÆËi t∏c Vi÷t Nam.

XX©©yy dd˘nngg cc∏∏cc dd˜ llii÷÷uu tthhËËnngg kk™™

ßÈ ch›nh x∏c cÒa c∏c d˜ li÷u thËng k™ lµ mÈt trongnh˜ng nh©n tË c„ vai trfl quan tr‰ng ÆËi vÌi m‰i nghi™nc¯u Æfinh l≠Óng tr™n quy m´ mÈt khu v˘c nh·. N„ quy’tÆfinh c∏ch t›nh to∏n, sË l≠Óng c∏c gi∂ thuy’t c«n x©yd˘ng vµ t›nh ch›nh x∏c cÒa c∏c k’t qu∂ thu Æ≠Óc. DoÆ„, chÛng t´i bæt Æ«u th˘c hi÷n nghi™n c¯u bªng vi÷cthu thÀp c∏c th´ng tin, mÈt m∆t, cho phäp Æ∏nh gi∏ kh∂n®ng s∂n xu†t ph©n h˜u c¨ tr™n quy m´ c†p x∑, m∆tkh∏c, cho phäp Æ∏nh gi∏ l≠Óng ph©n h˜u c¨ c„ th”Æ≠Óc b„n cho nhi“u nguÂn ti™u thÙ kh∏c nhau. Trongph«n giÌi thi÷u bËi c∂nh n´ng nghi÷p, chÛng t´i Æ∑ x∏cÆfinh Æ≠Óc c∏c nguÂn s∂n xu†t ch†t h˜u c¨ nh≠ Ƶn lÓn,tr©u, bfl vµ gia c«m. Tuy nhi™n, nghi™n c¯u cÒa chÛngt´i xem xät c∂ Æ’n l≠Óng ch†t th∂i c„ nguÂn gËc tı conng≠Íi. C∏c nguÂn ti™u thÙ ch†t h˜u c¨ bao gÂm i) c©yhµng n®m vµ c©y l©u n®m, ii) ao nu´i c∏ vµ iii) v≠Ín c©y®n qu∂ vµ c©y lµm thuËc (Ch≠¨ng 8).

Hπn ch’ Æ«u ti™n trong vi÷c thu thÀp th´ng tin lµ chÛngt´i kh´ng c„ c∏c sË li÷u thËng k™ Î quy m´ n´ng hÈ.ThËng k™ Ƶn vÀt nu´i Æ≠Óc th˘c hi÷n bÎi Phflng thËngk™ huy÷n ngay tπi n´ng hÈ, hai l«n mÈt n®m, bªng c∏chcˆ ng≠Íi xuËng c∏c lµng. Di÷n t›ch trÂng tr‰t Æ≠Óc bi’tdo ng≠Íi n´ng d©n tr◊nh b∏o vÌi c∏c hÓp t∏c x∑ vµo Æ«umÁi vÙ. CuËi cÔng, di÷n t›ch m∆t ao Æ≠Óc Æo Æπc bÎi c∏cƨn vfi Æfia ch›nh, theo tıng ÆÓt. Phflng thËng k™ vµPhflng n´ng nghi÷p tÿnh tÀp trung toµn bÈ nh˜ng th´ngtin nµy qua Phflng n´ng nghi÷p vµ Phflng thËng k™ c†phuy÷n (4).

Ch›nh v◊ vÀy, c∏c d˜ li÷u v“ hoπt ÆÈng n´ng nghi÷p chÿbæt Æ«u tı quy m´ c†p x∑. ßµn lÓn cÒa toµn x∑ Æ≠ÓcÆ∏nh gi∏ ch≠a thÀt ch›nh x∏c v◊ khi ti’n hµnh Æi“u tra,c∏c k‹ thuÀt vi™n Æ’m sË Æ«u lÓn n∏i tr≠Îng thµnh vµ sËÆ«u lÓn tr™n 25 kg trong cÔng mÈt thÍi Æi”m. Th’ mµ,tÿ l÷ di÷n t›ch sˆ dÙng chuÂng c„ th” thay ÆÊi tu˙ vµotıng giai Æoπn trong n®m. H◊nh 11 trong ch≠¨ng 2 minhhoπ c∏c luÂng chu chuy”n lÓn (b∏n - mua) trong n´nghÈ vµ trong x∑. Ng≠Íi ta c„ th” b∏n lÓn con khi cfln r†t

nh· ho∆c sau s∏u th∏ng vÁ bäo, tu˙ theo ÆËi t≠Óngmua. Chi’n l≠Óc ch®n nu´i mang t›nh thÍi vÙ cÒa ng≠Íis∂n xu†t vıa vµ nh· khi’n k’t qu∂ Æi“u tra kh„ c„ th”ph∂n ∏nh Æ≠Óc ÆÛng hi÷n th˘c v◊ ng≠Íi d©n th≠Íng Æi“uchÿnh sË l≠Óng vÀt nu´i theo bi’n ÆÈng cÒa thfi tr≠Íng.Nh≠ vÀy, c„ s˘ ch™nh l÷ch lÌn gi˜a c∏c ÆÓt thËng k™li™n ti’p (v› dÙ: trong huy÷n VÚ Th≠, k’t qu∂ thËng k™th∏ng 8 n®m 2004 lÌn h¨n k’t qu∂ thËng k™ th∏ng 8n®m 2005 lµ 50 000 Æ«u lÓn). Do Æ„, chÛng t´i Æ∑ quy’tÆfinh Æ∏nh gi∏ Ƶn lÓn d˘a tr™n sË lÓn n∏i Æ≠Óc thËngk™ trong c∏c x∑ v◊ con sË nµy kh∏ Ên Æfinh theo thÍi gian.Khi Æ„, c„ hai gi∂ thuy’t Æ∆t ra lµ: i) toµn bÈ sË lÓn consinh ra trong mÈt x∑ Æ“u Æ≠Óc vÁ bäo trong cÔng x∑ Æ„,vµ ii) sË l≠Óng lÓn con nhÀp vµo Æ≠Óc bÔ trı vÌi sË l≠ÓnglÓn b∏n ra.

MM´ hh◊◊nnhh hhoo∏∏ vvÔÔnngg nngghhii™™nn cc¯uu

ßfia bµn nghi™n c¯u bao gÂm toµn tÿnh Th∏i B◊nh. V“m∆t hµnh ch›nh, Th∏i B◊nh Æ≠Óc chia ra lµm t∏m huy÷nvµ c∏c huy÷n Æ≠Óc chia nh· thµnh 285 x∑. MÙc Æ›chnghi™n c¯u cÒa chÛng t´i lµ t◊m hi”u mËi quan h÷ gi˜asË l≠Óng ph©n h˜u c¨ Æ≠Óc th∂i ra vµ kh∂ n®ng h†p thÙl≠Óng ch†t h˜u c¨ Æ„. ô Æ©y, chÛng t´i x©y d˘ng mÈth÷ thËng c∏c b∂ng bi”u vµ x∏c Æfinh c∏c thµnh ph«n s∂nxu†t (c∏c thµnh ph«n ch®n nu´i, c∏c nguÂn sˆ dÙngph©n chuÂng) bfi chi phËi bÎi c∏c th„i quen qu∂n l˝ ch†tth∂i ch®n nu´i (Ch≠¨ng 5). H÷ thËng b∂ng bi”u nµy sœnhÀp c∏c d˜ li÷u thËng k™ sΩn c„ vµ nh≠ vÀy, cho phäpt›nh to∏n l≠Óng ph©n chuÂng d≠ ra ho∆c thi’u hÙt.

ß” Æfinh r‚ phπm vi nghi™n c¯u, chÛng t´i Æ∑ quy’t Æfinht›nh sË d≠ gi˜a s∂n xu†t vµ sˆ dÙng ph©n vÀt nu´i Î quym´ c†p x∑ v◊ nh˜ng l˝ do sau: - X∑ lµ mÈt ƨn vfi hµnh ch›nh c¨ b∂n trong vi÷c th˘c

hi÷n c∏c k’ hoπch; v› dÙ: ch≠¨ng tr◊nh chuy™n m´nho∏ c∏c x∑ Æ≠Óc tri”n khai trong b∂y tr™n t∏m huy÷ncÒa tÿnh.

- Toµn bÈ c∏c d˜ li÷u thËng k™ n´ng nghi÷p Æ≠Ócth˘c hi÷n Î c†p x∑.

- Trong tr≠Íng hÓp d≠ thıa ch†t th∂i, sœ r†t thÛ vfi khit◊m hi”u s˘ trao ÆÊi ch†t th∂i gi˜a c∏c x∑ vµ kho∂ngc∏ch vÀn chuy”n ph©n. Ki”u chu chuy”n nµy Æ∑ tÂntπi trong nÈi vÔng nghi™n c¯u (Ch≠¨ng 5 vµ 9).

Do Æ„, quy m´ c†p x∑ sœ ph∂i Æ≠Óc m´ h◊nh ho∏. N’ud˘a vµo c∏c sË li÷u thËng k™, chÛng t´i kh´ng th” th˘chi÷n Æ≠Óc c∏c t›nh to∏n tr™n quy m´ n´ng hÈ. V◊ vÀy,chÛng t´i coi mÁi x∑ lµ mÈt hÈ s∂n xu†t lÌn, bao gÂmnhi“u thµnh ph«n s∂n xu†t. Quy m´ s∂n xu†t cÒanh˜ng x∑ nµy (Ƶn vÀt nu´i vµ di÷n t›ch canh t∏c,...)Æ≠Óc x∏c Æfinh qua c∏c th´ng tin thËng k™. Qu∏ tr◊nh x©yd˘ng m´ h◊nh nµy Æ≠Óc th˘c hi÷n qua hai giai Æoπn:

182

MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ kh∂ n®ng sˆ dÙng ph©n vÀt nu´i cho trÂng tr‰t vµ cho ao nu´i c∏

HH◊◊nnhh 11:: M´ h◊nh ho∏ l∑nh thÊ x∑ vµ bi”u di‘n c∏cluÂng chu chuy”n ph©n vÀt nu´i (PA: c©y hµng n®m

trı c©y lÛa, PP: c©y l©u n®m)

Giai Æoπn 1: M´ h◊nh n´ng hÈ - MÙc Æ›ch giai Æoπn nµylµ nhªm m´ t∂ toµn bÈ c∏c luÂng chu chuy”n ch†t h˜uc¨ (bao gÂm c∂ ph©n chuÂng) trong n´ng hÈ c„ nhi“uthµnh ph«n s∂n xu†t. Ph«n m´ t∂ bËi c∂nh n´ng nghi÷pvµ ph«n Æ∆t v†n Æ“ ch†t th∂i ch®n nu i Æ∑ cho phäp t„ml≠Óc c∏c luÂng chu chuy”n Æi”n h◊nh trong m´ h◊nh s∂nxu†t k’t hÓp (Ch≠¨ng 2 vµ 5). H◊nh 1 (Ch≠¨ng 5) minhhoπ luÂng chu chuy”n ch†t th∂i tı c∏c thµnh ph«n s∂nxu†t sang c∏c thµnh ph«n ti™u thÙ mÈt c∏ch kh∏ ch›nhx∏c vµ tri÷t Æ”. L≠Óc Æ kh´ng tr◊nh bµy r‚ c∏c loπi ph©nvÀt nu i v◊ s∂n ph»m nµy thay ÆÊi tu˙ theo tıng hÈ. DoÆ„, c«n ph∂i x∏c Æfinh mÈt n´ng hÈ chu»n vµ lµm r‚ c∏cquy tæc qu∂n l ph©n chuÂng cÒa n´ng hÈ Æ„.

Giai Æoπn 2: M´ h◊nh x∑ - Vi÷c chuy”n nghi™n c¯u tım´ h◊nh n´ng hÈ sang m´ h◊nh x∑ c«n Æ≠a ra mÈt sËgi∂ thuy’t nhªm x∏c Æfinh: 1. Ph≠¨ng ph∏p thu gom/th∂i ph©n: dÔ n´ng hÈ th˘c

hi÷n ki”u ch®n nu´i nµo, ph≠¨ng ph∏p thu gom/th∂iph©n cho phäp tÀp hÓp toµn bÈ l≠Óng ch†t th∂i, baogÂm c∂ ch†t th∂i cÒa con ng≠Íi. Ch†t th∂i l·ng vµn≠Ìc rˆa chuÂng chÿ Æ≠Óc thu gom ÆËi vÌi nh˜nghÈ nu´i lÓn c„ h÷ thËng t›ch tr˜; n≠Ìc ti”u cÒa conng≠Íi Æ≠Óc mÈt sË hÈ gia Æ◊nh t∏ch ri™ng.

2. Ph≠¨ng ph∏p t›ch tr˜/xˆ l˝: ch†t th∂i ræn Æ≠Óc t›chtr˜ rÂi cho th™m r¨m r∏c (bÃo, rπ,...) Æ” lµm ph©n Ò.Ph©n ng≠Íi Æ≠Óc trÈn l…n cÔng vÌi tro b’p.

3. Th„i quen sˆ dÙng/chu chuy”n: ng≠Íi d©n k’t hÓpch†t th∂i vÌi trÂng tr‰t vµ c„ c∏c quy tæc ≠u ti™n sˆdÙng ph©n vÀt nu´i cho c©y trÂng. Nh◊n chung, c©yhµng n®m th≠Íng Æ≠Óc b„n ph©n Ò. C©y l©u n®m(d©u tªm) chÿ Æ≠Óc b„n ph©n lÓn vµ ph©n bfl Ò. Ch†tth∂i l·ng Æ≠Óc t≠Ìi cho c©y ®n qu∂ trong v≠Ín nhµbªng s´.

Trong m´ h◊nh ch®n nu´i k’t hÓp ngan, gµ, lÓn, bfl vµc∏, chÛng t´i coi toµn bÈ l≠Óng ch†t th∂i ÆÊ thºng vµoao. Ng≠Íi n´ng d©n kh´ng h„t ph©n lÓn n˜a. ß©y lµ m´h◊nh hoπt ÆÈng cÒa h÷ thËng VAC: c∏c chuÂng nu´iÆ≠Óc Æ∆t Î ph›a tr™n ho∆c ngay cπnh bÍ ao.

CuËi cÔng, s˘ l˘a ch‰n m´ h◊nh x∑ käo theo mÈt sËgi∂ thuy’t kh∏c, c„ ph«n ng«m Æfinh h¨n: i) toµn bÈdi÷n t›ch canh t∏c Æ“u Æ≠Óc b„n ph©n vÀt nu´i; ii) toµnbÈ di÷n t›ch v≠Ín Æ≠Óc b„n ph©n lÓn dπng l·ng vµ iii)nu´i trÂng thu˚ s∂n Æ≠Óc k’t hÓp vÌi ch®n nu´i ngan,gµ ho∆c lÓn. Toµn bÈ c∏c gi∂ thuy’t nµy cho phäp x∏cÆfinh mÈt m´ h◊nh, Æ≠Óc minh hoπ trong h◊nh 2. Ph«ncfln lπi cÒa nghi™n c¯u sœ Æ≠Óc x©y d˘ng d˘a tr™n s¨Æ nµy. S¨ Æ x∏c Æfinh mÈt phπm vi, tÀp hÓp c∏cthµnh ph«n s∂n xu†t cÚng nh≠ c∏c luÂng chu chuy”nph©n, cho phäp Æ∏nh gi∏ m¯c cung vµ m¯c c«u ph©nvÀt nu´i trong c∏c x∑.

183

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

BB∂∂nngg 11:: C∏c tham sË sˆ dÙng Æ” Æ∏nh gi∏ l≠Óng ch†t th∂i th∂i ra/mÈt ÆËi t≠Óng (toµn bÈ l≠Óng ch†t th∂i lµ ch†t th∂i dπng t≠¨i)

ßßËËii tt≠≠ÓÓnngg

LLÓÓnnNN∏∏iiGGµµ tthh≠≠¨nngg pphh»»mmVVfifitt tthh≠≠¨nngg pphh»»mmTTrr©©uu,, bbflflNNgg≠≠ÍÍii ttrr≠≠ÎÎnngg tthhµµnnhh

CChh††tt tthh∂∂ii

Ph©nPh©nPh©nPh©nPh©n h„tCh†t th∂i rænN≠Ìc ti”u

LL≠≠‰‰nngg cchh††tt tthh∂∂ii tthh∂∂ii rraa hhµµnngg nnggµµyy7% khËi l≠Óng h¨i1

5% khËi l≠Óng h¨i40 g40 g7,5% khËi l≠Óng h¨i0,13 kg1,2 kg

NguÂn

(6)(6)(7)(7)(8)(5)(5)

1 Bao gÂm 54% ph©n ræn vµ 46% n≠Ìc ti”u (9).

ßß∆∆cc ÆÆii””mm pphh©©nn vvÀÀtt nnuu´ii ÎÎ TThh∏∏ii BB◊◊nnhh

D˜ li÷u thËng k™ cho bi’t sË l≠Óng vÀt nu´i trong mÁix∑. MuËn Æ∏nh gi∏ l≠Óng ph©n vÀt nu´i th∂i ra hµngn®m, c«n ph∂i næm Æ≠Óc ba bi’n sË Æfinh l≠Óng: i) l≠Óngph©n th∂i ra hµng ngµy/vÀt nu´i; ii) sË ngµy cÒa mÈt l¯anu´i vµ iii) sË l¯a nu´i hµng n®m ÆËi vÌi mÁi ki”u n´nghÈ. B∂ng 1 t„m tæt c∏c gi∂ thuy’t Æ∑ l˘a ch‰n cho bi’nsË Æ«u ti™n; c∏c ph«n sau sœ chi ti’t ho∏ c∏c gi∂ thuy’tÆËi vÌi l¯a nu´i.

Ch®n nu´i lÓn - SË n∏i Æ≠Óc sˆ dÙng nh≠ mÈt chÿ ti™uÆ” Æ∏nh gi∏ Ƶn lÓn trong x∑. ß” t›nh Æ≠Óc sË l≠ÓnglÓn nu´i mÁi n®m, chÛng ta c«n x∏c Æfinh quy tr◊nh k‹thuÀt th´ng th≠Íng. Ph«n lÌn sË lÓn Î Th∏i B◊nh lµ loπilÓn F1, k’t qu∂ lai tπo gi˜a giËng lÓn nÈi M„ng C∏i vÌilÓn Æ˘c ngoπi, giËng Landrace ho∆c Large White.B∂ng 2 tr◊nh bµy n®ng su†t cÒa mÈt lÓn n∏i Æ≠Óc ch®nnu´i theo ki”u m´ h◊nh khäp k›n th´ng th≠Íng (n∏i -lÓn con - lÓn thfit). ChÛng t´i coi lÓn con Æ≠Óc nu´i Æ’n75 - 80 kg, cung c†p cho thfi tr≠Íng nÈi Æfia vµ sË lÓncon, lÓn thfit (tı 8 Æ’n 45 kg h¨i) nhÀp vµo vµ xu†t racÒa c∏c x∑ c©n bªng vÌi nhau. H¨n n˜a, 95% l≠Óngph©n ræn vµ 60% l≠Óng n≠Ìc ti”u Æ≠Óc h„t vµ thugom. Ph«n ch†t th∂i cfln lπi sœ ch∂y l…n vµo n≠Ìc rˆachuÂng. L≠Óng n≠Ìc sˆ dÙng Æ” v÷ sinh chuÂng(Ch≠¨ng 7) trung b◊nh kho∂ng 20 l›t/ngµy/lÓn thfit (ÆËivÌi lÓn n∏i cÚng nh≠ vÀy) tı th∏ng ba Æ’n th∏ng m≠Íi.Vµo c∏c th∏ng cfln lπi trong n®m, nhi÷t ÆÈ gi∂m vµ doÆ„, chÛng t´i coi ng≠Íi d©n chÿ rˆa chuÂng ba ngµy

mÈt l«n. Toµn bÈ nh˜ng th´ng tin nµy cho phäp Æ∏nhgi∏ Æ≠Óc l≠Óng ch†t th∂i mµ mÈt n∏i Æ≠Óc nu´i theom´ h◊nh khäp k›n (n∏i - lÓn con - lÓn thfit) th∂i ra trongmÈt n®m.

Ch®n nu´i kh∏c - Ph«n lÌn c∏c hÈ ch®n nu´i gia c«mtrong tÿnh Æ“u nu´i gia c«m th≠¨ng ph»m. HÈ nu´i gµthfit th˘c hi÷n tı 4 Æ’n 5 l¯a (tı 50 Æ’n 60 ngµy/l¯a) mÁin®m. ThÍi gian nu´i vfit th≠¨ng ph»m l©u h¨n, kho∂ng90 ngµy vµ do Æ„, sË l¯a nu´i sœ gi∂m, cfln tı 3 Æ’n 4l¯a mÁi n®m. ßµn tr©u, bfl chÒ y’u sˆ dÙng Æ” l†y s¯ckäo. Tr©u, bfl c∏i (chi’m tÿ l÷ Æa sË) ÆŒ trung b◊nh mÈtl¯a/n®m. ß” phÙc vÙ cho t›nh to∏n, chÛng t´i coi mÈtcon bfl c∏i Æ∑ tr≠Îng thµnh n∆ng 250 kg (300 kg ÆËi vÌitr©u) vµ b™ con Æ≠Óc b∏n khi Æπt 80 ngµy tuÊi vÌi tr‰ngl≠Óng 80 kg.

SS˘ tt≠≠¨nngg ÆÆ≠≠¨nngg ggii aa cchh††tt tthh∂∂ii rræænn vvµµ pphh©©nn ÒÒ

Trong ph«n ti’p theo, chÛng t´i Æ∏nh gi∏ s∂n xu†t ph©nÒ d˘a vµo sË l≠Óng ph©n ræn Æ≠Óc ≠Ìc l≠Óng Î tr™n.B∂ng 7 tr◊nh bµy nh˜ng Æ∆c Æi”m kh∏c nhau cÒa ph©nÒ trong vÔng nghi™n c¯u. V“ hπn ch’ cÒa ph©n Ò,chÛng t´i coi khËi l≠Óng ph©n bfi hao hÙt trong qu∏ tr◊nhÒ t≠¨ng Æ≠¨ng vÌi 50% so vÌi khËi lÓng ban Æ«u vµ s˘hao hÙt khËi l≠Óng nµy lµ nh≠ nhau ÆËi vÌi t†t c∂ c∏chÁn hÓp Ò (theo Æ∏nh gi∏ cÒa L™ V®n C®n, 1975 (5)).KhËi l≠Óng hÁn hÓp hao hÙt trong qu∏ tr◊nh t›ch tr˜kh´ng Æ≠Óc t›nh Æ’n v◊ hai qu∏ tr◊nh nµy (t›ch tr˜ vµ Ò)th≠Íng kh´ng Æ≠Óc t∏ch ri™ng theo thÍi gian.

184

MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ kh∂ n®ng sˆ dÙng ph©n vÀt nu´i cho trÂng tr‰t vµ cho ao nu´i c∏

BB∂∂nngg 33:: Thµnh ph«n cÒa c∏c hÁn hÓp tr≠Ìc khi Ò

CChh††tt tthh∂∂ii rræænnPPhh©©nn llÓÓnn hh„„tt

PPhh©©nn bbflfl hh„„ttPPhh©©nn ggiiaa cc««mmPPhh©©nn bbææcc

%% cchh††tt tthh∂∂ii70

707070

TThhÍÍii ggiiaann ÒÒTı 3 Æ’n 4 th∏ng

T≠¨ng t˘Tı 2 Æ’n 3 th∏ngTı 3 Æ’n 4 th∏ng

CC∏∏cc cchh††tt cchhoo tthh™™mmR¨m, rπ vµ c∏c loπi r∏cc©y kh∏cT≠¨ng t˘Tr†uTro tr†u

BB∂∂nngg 44:: Nit¨ vµ phËtpho trong c∏c loπi ph©n chuÂng (theo % khËi l≠Óng ph©n dπng t≠¨i)

ßßËËii tt≠≠ÓÓnngg

LLÓÓnn

GGiiaa cc««mm

BBflfl

NNgg≠≠ÍÍii

CChh††tt tthh∂∂ii Ph©n h„tN≠Ìc ti”uPh©n ÒN≠Ìc rˆa chuÂngPh©n gµPh©n vfitPh©n gµ ÒPh©n h„tPh©n ÒCh†t th∂i Ph©n Ò

%% NN0,70,50,660,0371,60,551,50,30,61,10,92

%% PP2OO5

0,46-0,77-1,2-1,80,230,570,461,3

NNgguuÂÂnn12231231223

Hµm l≠Óng nit¨ vµ phËtpho trong ch†t th∂ich®n nu´i

Khi Æ∑ bi’t Æ≠Óc hµm l≠Óng nit¨ (ho∆c phËtpho) ch¯atrong ch†t th∂i ch®n nu´i, chÛng ta c„ th” th˘c hi÷n quyÆÊi khËi l≠Óng ch†t th∂i thµnh c∏c y’u tË dinh d≠Ïng.Gi∏ trfi nµy r†t c„ ˝ ngh‹a trong vi÷c so s∏nh tr˜ l≠Óngch†t th∂i cÒa tıng ki”u hÈ ch®n nu´i mÈt c∏ch kh∏chquan. Hi÷n nay, ch≠a c„ mÈt nghi™n c¯u nµo Æ“ cÀp

Æ’n v†n Æ“ ch†t th∂i ch®n nu´i tπi Th∏i B◊nh. Trong thÍigian tri”n khai d˘ ∏n, chÛng t´i Æ∑ thu Æ≠Óc mÈt sË d˜li÷u ph©n t›ch kh∏c (Ch≠¨ng 7). Kho∂ng 30 ph©n t›chÆ∑ Æ≠Óc tÀp hÓp tı c∏c tµi li÷u v“ Vi÷t Nam ho∆c vÔngNam É. ChÛng t´i Æ∑ l˘a ch‰n c∏c gi∏ trfi trung b◊nh,Æ≠Óc tr◊nh bµy trong b∂ng 4 (gi∂ Æfinh rªng hµm l≠Óngnit¨ vµ phËtpho ch¯a trong ph©n tr©u h„t bªng ph©n bflh„t). C∏c gi∏ trfi trung b◊nh nµy c„ th” thay ÆÊi tu˙ theohµm l≠Óng vÀt ch†t kh´ ch¯a trong c∏c s∂n ph»m.

NguÂn: (1) Dierolf, 2001. (2) L™ V®n C®n, 1975. (3) T›nh khËi l≠Óng: khi kh´ng c„ mÈtph©n t›ch tham kh∂o nµo, chÛng t´i th˘c hi÷n c∏c phäp t›nh khËi l≠Óng. Trong qu∏ tr◊nhÒ ph©n, l≠Óng nit¨ bfi hao Æi kho∂ng 40% so vÌi ban Æ«u (5).

BB∂∂nngg 22:: ß∆c Æi”m cÒa n∏i nÈi Æ≠Óc ch®n nu´i theo m´ h◊nhkhäp k›n (n∏i - lÓn con - lÓn thfit) (10)(10)

BBii’’nn ssËË# sË lÓn sau cai s˜a/l¯a# l¯a ÆŒ/n®mKhËi l≠Óng t®ng hµng ngµyKhËi l≠Óng lÓn gi’t thfitKhËi l≠Óng n∏i Æfia ph≠¨ng

GGii∏∏ ttrrfifi8.252500 g75 kg90 kg

185

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

BB∂∂nngg 55:: Chÿ sË v“ sË l≠Óng vÀt nu´i/di÷n t›ch m∆t ao

LLooππii vvÀÀtt nnuu´iiVVfifittLLÓÓnn

GGµµ

SSËË vvÀÀtt nnuu´ii//hhaa mm∆∆tt aaoo300 con60 con60 con60 con300 Æ’n 500 con

NNgguuÂÂnn Tripathi, 2003 (FAO)Theo Huy“nFermin, 1966 (FAO)(11)Gupta, 2003 (FAO)

TT››nnhh ll≠≠ÓÓnngg pphh©©nn vvÀÀtt nnuu´ii cc„„ kkhh∂∂ nn®®nngg ssˆ ddÙÙnnggÆÆ≠≠ÓÓcc cchhoo aaoo nnuu´ii cc∏∏

Tπi Æfia ph≠¨ng, kh´ng mÈt nghi™n c¯u nµo Æ≠Óc th˘chi÷n v“ kh∂ n®ng h†p thÙ ch†t th∂i ch®n nu´i. Do vÀy,chÛng t´i Æ∑ ph∂i sˆ dÙng mÈt sË tµi li÷u Æ≠Óc li÷t k™trong ph«n tµi li÷u tham kh∂o. C∏c k’t qu∂ Æ≠Óc tr◊nhbµy trong b∂ng 5. C∏c chÿ sË Æ≠a ra Æ“u dµnh chodi÷n t›ch thu˚ s∂n, d˘a theo c∏c quy tr◊nh k‹ thuÀt mµng≠Íi d©n th˘c hi÷n trong vÔng nghi™n c¯u. ß„ lµ n“ns∂n xu†t Æa qu∂ng canh c∏ træm c·, cho n®ng su†t tı

2 Æ’n 4 t†n/ha (n®ng su†t Æπt cao h¨n trong h÷ thËngs∂n xu†t VAC) vµ mÀt ÆÈ c∏ 1,2 con/m2 (11). C∏c chÿsË v“ sË l≠Óng vÀt nu´i/di÷n t›ch m∆t ao chÿ ∏p dÙngcho mÈt m´ h◊nh ch®n nu´i: m´ h◊nh k’t hÓp mÈt loπivÀt nu´i vÌi c∏. ChÛng t´i kh´ng xem xät m´ h◊nh k’thÓp nhi“u loπi vÀt nu´i trong b∂n b∏o c∏o nµy. Dothi’u tµi li÷u tham kh∂o, chÛng t´i Æ∑ t›nh chÿ sË v“ sËl≠Óng bfl/di÷n t›ch thu˚ s∂n d˘a vµo c∏c khuy’n c∏ocho lÓn. Nh≠ vÀy, chÛng t´i Æ∑ l˘a ch‰n chÿ sË 6 bflho∆c tr©u/ha m∆t ao.

TT››nnhh ll≠≠ÓÓnngg pphh©©nn vvÀÀtt nnuu´ii cc„„ tthh”” ÆÆ≠≠ÓÓcc ssˆ ddÙÙnnggcchhoo cc©©yy ttrrÂÂnngg

ß” t›nh Æ≠Óc kh∂ n®ng sˆ dÙng ph©n chuÂng cho c©ytrÂng, chÛng t´i sœ sˆ dÙng hai ph≠¨ng ph∏p bÊ sung: 1. Ph≠¨ng ph∏p sˆ dÙng c∏c khuy’n c∏o cÒa Æfia

ph≠¨ng v“ vi÷c sˆ dÙng ph©n h˜u c¨, g‰i lµ ph≠¨ngph∏p khuy’n c∏o. Ph≠¨ng ph∏p nµy r†t d‘ hi”u ÆËi

vÌi c∏c ÆËi t∏c Æfia ph≠¨ng vµ nh≠ vÀy, n„ lµm t®ngs˘ tin t≠Îng cÒa h‰ vµo c∏c k’t qu∂ nghi™n c¯u.

2. Ph≠¨ng ph∏p sˆ dÙng lπi c∏c nguy™n tæc b„n ph©nhÓp l˝, g‰i lµ ph≠¨ng ph∏p l˝ thuy’t: l≠Óng ph©n h˜uc¨ Æ≠Óc sˆ dÙng d˘a tr™n m¯c ÆÈ dinh d≠Ïng trongƆt vµ ch†t l≠Óng ph©n. Ph≠¨ng ph∏p nµy dµnhri™ng cho c∏c ÆËi t∏c nghi™n c¯u Æfia ph≠¨ng vµ chÿ∏p dÙng ÆËi vÌi c©y trÂng hµng n®m.

HHÈÈpp11:: SS∂∂nn xxuu††tt nniitt¨ bbÎÎii mmÈÈtt nn∏∏ii nnÈÈii tthheeoo mm´ hh◊◊nnhh kkhhääpp kk››nn((TTNNEE:: nn∏∏ii -- llÓÓnn ccoonn -- llÓÓnn tthhfifitt))

11 TTNNEE nnÈÈii tπo ra kho∂ng 73kg nit¨/n®m trong Æ„ ch†t th∂i ræn chi’m 3/4 vµ ch†t th∂il·ng chÿ chi’m 1/4 l≠Óng nit¨ Æ„. 11 TTNNEE nnÈÈii th∂i kho∂ng 7 600kg ph©n h„t/n®m, ho∆c 5 400 kg ph©n Ò, ch¯a 36 kgnit¨. 11 tt††nn nniitt¨ c„ nguÂn gËc tı ph©n lÓn = 150 t†n ph©n lÓn Ò, do 80 TNE nÈi th∂i ra trongmÈt vÙ = 11 ha lÛa xu©n = 500 l«n vÀn chuy”n ph©n bªng xe Æπp (v◊ mÁi l«n xe ÆπpvÀn chuy”n Æ≠Óc 300 kg).11 tt††nn nniitt¨ c„ nguÂn gËc tı n≠Ìc rˆa chuÂng lÓn = 2 700 m3 ch†t th∂i l·ng, do 50 NTEth∂i ra trong mÈt n®m = 12 ha di÷n t›ch v≠Ín Æ≠Óc t≠Ìi trong mÈt n®m.

186

MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ kh∂ n®ng sˆ dÙng ph©n vÀt nu´i cho trÂng tr‰t vµ cho ao nu´i c∏

PPhh≠≠¨nngg pphh∏∏pp dd˘aa ttrr™™nn cc∏∏cc kkhhuuyy’’nn cc∏∏oo ÆÆfifiaapphh≠≠¨nngg vv““ ssˆ ddÙÙnngg cchh††tt hh˜uu cc¨,, pphh≠≠¨nngg pphh∏∏ppkkhhuuyy’’nn cc∏∏oo

C©y trÂng hµng n®m - C∏c khuy’n c∏o Æfia ph≠¨ng v“sˆ dÙng ch†t h˜u c¨ c„ nhi“u hπn ch’ (Ch≠¨ng 8). Hπnch’ lÌn nh†t lµ c∏ch hi”u khuy’n c∏o do lÁi tı v˘ng Æ≠Ócsˆ dÙng: thuÀt ng˜ ph©n chuÂng lÛc th◊ dÔng Æ” chÿph©n h„t, lÛc chÿ hÁn hÓp ph©n h„t Æ≠Óc Ò vÌi r¨m r∏c.Trong nghi™n c¯u nµy, thuÀt ng˜ ph©n chuÂng Æ≠Óchi”u lµ ph©n lÓn vµ ph©n tr©u, bfl Æ∑ Ò. ß©y lµ kh∏i ni÷mphÊ bi’n nh†t. B∂ng 6 t„m l≠Óc li“u l≠Óng ph©n h˜u c¨Æ≠Óc sˆ dÙng ÆËi vÌi tıng loπi c©y trÂng, theo ƨn vfiph≠¨ng (kg/sµo) vµ theo ƨn vfi t†n/ha Æ” t›nh sË d≠. ßËivÌi ph©n gµ vµ ph©n vfit Ò (c„ tÿ l÷ nit¨ ÆÀm Æ∆c h¨n),chÛng t i coi li“u l≠Óng b„n t≠¨ng Æ≠¨ng vÌi 60% li“ul≠Óng khuy’n c∏o ÆËi vÌi ph©n lÓn. ßËi vÌi ph©n bæc Ò,khËi l≠Óng ph©n b„n kho∂ng 200 kg/sµo (6 t†n/ha). Li“u

l≠Óng nµy t≠¨ng Æ≠¨ng vÌi l≠Óng ph©n ng≠Íi n´ng d©nb„n cho rau vµ c©y h‰ ÆÀu (Ch≠¨ng 8).

C©y l©u n®m - ô Æ©y, chÛng t´i chÿ xät Æ’n c©y d©utªm. ChÛng t´i Æ∑ sˆ dÙng c∏c khuy’n c∏o cÒa Trungt©m d©u tªm tπi huy÷n VÚ Th≠. Theo Æ„, n™n b„n 9 t†nph©n lÓn ho∆c tr©u, bfl Ò/ha/n®m vµo th∏ng m≠Íi hai.ChÛng t´i kh´ng xät Æ’n l≠Óng ph©n b„n l„t v◊ l≠Óngph©n nµy nh· (chÿ kho∂ng 5 t†n/ha) vµ v◊ thÍi gian trÂngc©y l©u n®m kh∏ dµi (trung b◊nh kho∂ng 10 n®m).

V≠Ín - Ng≠Íi d©n th≠Íng trÂng c©y l©u n®m trongv≠Ín, chÒ y’u lµ c©y lµm thuËc (c©y hoÃ). V≠Ín hoµntoµn Æ≠Óc t≠Ìi bªng c∏c ch†t th∂i l·ng cÒa lÓn. Hi÷n tπi,ch≠a c„ h≠Ìng d…n nµo v“ ki”u b„n ph©n nµy. Do Æ„,chÛng t´i coi ng≠Íi d©n sˆ dÙng 10 l›t n≠Ìc th∂i/gËcc©y/tu«n (Ch≠¨ng 8). SË gËc c©y/ha v≠Ín Æ≠Óc ≠Ìc t›nhnhÍ vµo c∏c khuy’n c∏o cÒa c∏c Phflng n´ng nghi÷p.Theo Æ„, n™n duy tr◊ kho∂ng c∏ch 6 x 8 m gi˜a c∏c gËcc©y khi trÂng. Nh≠ vÀy, mÈt sµo v≠Ín c„ th” h†p thÙÆ≠Óc 150 l›t n≠Ìc th∂i/tu«n, ho∆c kho∂ng 4m3/tu«n/ha.Gi∂ Æfinh rªng, v≠Ín Æ≠Óc t≠Ìi bªng c∏c s´ n≠Ìc th∂itrong suËt c∂ n®m.

Ph≠¨ng ph∏p d˘a tr™n c∏c nguy™n tæc sˆ dÙngph©n hÓp l˝, ph≠¨ng ph∏p l˝ thuy’tB„n ph©n hÓp l˝ Æ≠Óc Comifer Æfinh ngh‹a nh≠ sau vµon®m 1992 (6): B„n ph©n hÓp l˝ lµ toµn bÈ c∏c nguy™ntæc n´ng nghi÷p vµ c∏c th„i quen i) Æ≠Óc phËi hÓp theol´gic thËng nh†t gi˜a quan Æi”m cÒa ng≠Íi n´ng d©n(ng≠Íi hµnh ÆÈng) vµ nhµ n´ng nghi÷p h‰c (ng≠Íi Æ≠ara lÍi khuy™n), cho phäp ng≠Íi n´ng d©n l˘a ch‰n li“ul≠Óng b„n ph©n v´ c¨ vµ h˜u c¨ nhªm Æπt Æ≠Óc c∏c

BB∂∂nngg 66:: Khuy’n c∏o ph©n h˜u c¨ (5, 12)

CC©©yy ttrrÂÂnnggLLÛÛaa xxuu©©nn LLÛÛaa hhÃÃRRaauuNNgg´ßßÀÀuu tt≠≠¨nnggKKhhooaaii llaannggKKhhooaaii tt©©yyLLππccßßÀÀuuBB››

kkgg//ssµµoo5005001.0806003607007007007202.161

tt††nn//hhaa14143017101919192060

NNgguuÂÂnn1, 21, 221211122

HHÈÈpp 22:: PPhh©©nn hh˜uu cc¨ vvµµ cchh††tt cc∂∂ii ttππoo ÆƆ†tt hh˜uu cc¨

PPhh©©nn hh˜uu cc¨:: vÀt ch†t c„ ch¯c n®ng c¨ b∂n lµ cung c†p c∏c y’u tË dinh d≠Ïng cho c©y trÂng (Ti’ng Ph∏pchu»n NF X 31-006. H÷ thËng thuÀt ng˜ li™n quan Æ’n b„n ph©n. Th∏ng 10 n®m 2000). CChh††tt cc∂∂ii ttππoo ÆƆ†tt:: c∏c ch†t kho∏ng hay h˜u c¨ c„ th” duy tr◊ ho∆c c∂i tπo c∏c t›nh ch†t vÀt l˝ vµ/ho∆c ho∏ h‰cvµ/ho∆c hoπt ÆÈng sinh h‰c cÒa Ɔt (Ti’ng Ph∏p chu»n NF X 31-006). R†t kh„ c„ th” ph©n bi÷t Æ≠Óc hai Æfinh ngh‹a nµy. ß∑ tı l©u, Î Ph∏p, ph©n h˜u c¨ vµ ph©n Ò Æ≠Óc coi lµ c∏cch†t h˜u c¨ c∂i tπo Ɔt do chÛng ›t c„ nh˜ng t∏c ÆÈng tr˘c ti’p. Ng≠Óc lπi, nh˜ng t∏c ÆÈng gi∏n ti’p lπi r†t lÌn.Tuy nhi™n, trong Æi“u ki÷n nhi÷t ÆÈ vµ kh› hÀu »m ≠Ìt, qu∏ tr◊nh kho∏ng ho∏ c∏c ch†t h˜u c¨ di‘n ra nhanhh¨n so vÌi Î Ph∏p. Do Æ„, l≠Óng nit¨ h˜u c¨ Æ≠Óc kho∏ng ho∏ trong mÈt vÙ trÂng c„ th” sœ t®ng l™n. Tÿnh Th∏iB◊nh c„ tÿ l÷ c∏cbon/nit¨ Æπt kho∂ng ÆÈ 7. ß©y lµ d†u hi÷u cÒa mÈt hoπt ÆÈng sinh th∏i mπnh do c∏c ch†t h˜uc¨ bfi ph©n hu˚ nhanh. M∆t kh∏c, mÈt sË n´ng d©n c„ th„i quen b„n ph©n Ò bªng c∏ch tung ph©n l™n ruÈnglÛa hai th∏ng sau khi c†y. Th„i quen nµy cho th†y r‚ vai trfl cÒa ph©n h˜u c¨ ÆËi vÌi c©y lÛa. Do Æ„, chÛng t´isœ kh´ng ph©n loπi ph©n vÀt nu´i Î Th∏i B◊nh thµnh ph©n h˜u c¨ hay ch†t c∂i tπo Ɔt (c∏c Phflng n´ng nghi÷pÆfia ph≠¨ng cÚng kh´ng ph©n bi÷t hai loπi nµy). M…u sË chung sˆ dÙng Æ” so s∏nh c∏c l≠Óng ph©n Ò kh∏c nhausœ lµ nit¨ v◊ chÛng t´i coi nit¨ lµ y’u tË c„ th” hπn ch’ n®ng su†t c©y trÂng.

187

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

PPhh≠≠¨nngg pphh∏∏pp xx∏∏cc ÆÆfifinnhh llii““uu ll≠≠ÓÓnngg pphh©©nn bb„„nnPh≠¨ng ph∏p nµy Æ≠Óc th˘c hi÷n theo 4 giai Æoπn vµÆ≠Óc ∏p dÙng cho c∏ch t›nh li“u l≠Óng b„n ph©n Æπm:

1. T›nh l≠Óng nit¨ c„ nguÂn gËc tı ph©n v´ c¨ vµh˜u c¨ Æ≠Óc c©y trÂng h†p thÙ:ChÛng t´i t›nh tÊng CAU.X + CAUo.Xo, t¯c lµ t›nhhi÷u sË cÒa phäp t›nh Nf - No (xem ph≠¨ng tr◊nh 2).Do Æ„, c«n ph∂i næm Æ≠Óc: - Nhu c«u v“ c∏c y’u tË kho∏ng cÒa c©y trÂng (Nf).

V› dÙ, ÆËi vÌi c©y lÛa, chÛng t´i †n Æfinh n®ng su†ttı 6,5 Æ’n 8 t†n/ha, t≠¨ng Æ≠¨ng vÌi nhu c«u tı 157kg Æ’n 106 kg nit¨/ha ÆËi vÌi mÁi loπi lÛa hà ho∆clÛa xu©n (Tran Thuc Son, n.d.).

- M¯c ÆÈ dinh d≠Ïng cÒa Ɔt (No). Do thi’u th´ng tin,chÛng t´i Æ∑ sˆ dÙng d˜ li÷u cÒa Tran Thu Son (14)Æ≠Óc rÛt ra tı c∏c cuÈc thˆ nghi÷m tr™n c©y lÛa Îkhu v˘c ÆÂng bªng S´ng HÂng, trong thÀp kÿ tr≠Ìc(B∂ng 7).

HHÈÈpp 33:: PPhh≠≠¨nngg ttrr◊◊nnhh hhii÷÷uu ssuu††tt nniitt¨ vvµµ bbÊÊ ssuunngg pphh©©nn hh˜uu cc¨ vvµµoo vvii÷÷cc tt››nnhh ll≠≠ÓÓnngg pphh©©nn bb„„nn hhÓÓpp ll˝

ChÛng t´i xin tr◊nh bµy d≠Ìi Æ©y ph≠¨ng tr◊nh vµ c∏c giai Æoπn t›nh li“u l≠Óng b„n nit¨ (c∏ch t›nh li“u l≠Óng b„nphËtpho cÚng d˘a tr™n cÔng nguy™n tæc). Ph≠¨ng tr◊nh hi÷u su†t nit¨ trong tr≠Íng hÓp chÿ b„n ph©n v´ c¨, nh≠sau(13):

NNff == NNoo ++ ((CCAAUU xx XX)) Ph≠¨ng tr◊nh 1

NNff:: tÊng nhu c«u cÒa c©y trÂng, phÙ thuÈc vµo n®ng su†t c«n Æπt Æ≠Óc (kgN/ha)NNoo:: l≠Óng nit¨ mµ c©y trÂng kh´ng Æ≠Óc b„n ph©n c„ th” h†p thÙ (kgN/ha)XX:: l≠Óng nit¨ (v´ c¨) c„ trong ph©n v´ c¨ (kgN/ha)CCAAUU:: hi÷u su†t sˆ dÙng nit¨ v´ c¨ Trong tr≠Íng hÓp b„n ph©n hÁn hÓp (v´ v¨ vµ h˜u c¨), ph≠¨ng tr◊nh 1 trÎ thµnh ph≠¨ng tr◊nh 2:

NNff == NNoo ++ ((CCAAUU xx XX)) ++ ((CCAAUUoo xx XXoo)) Ph≠¨ng tr◊nh 2

XXoo:: tÊng l≠Óng nit¨ (v´ c¨ vµ h˜u c¨) c„ trong ph©n chuÂng (kg N/ha)CCAAUUoo:: h÷ sË sˆ dÙng tÊng l≠Óng nit¨ c„ trong ph©n vÀt nu´i (%)H÷ sË sˆ dÙng nit¨ Æ∏nh gi∏ kh∂ n®ng h†p thÙ nit¨ c„ trong ph©n (v´ c¨ vµ h˜u c¨) cÒa c©y trÂng. Gi∏ trfi nµyphÙ thuÈc vµo tıng loπi c©y, loπi Ɔt, kh› hÀu, c∏c th„i quen sˆ dÙng ph©n vµ loπi ph©n sˆ dÙng.

mÙc ti™u v“ ch†t l≠Óng vµ sË l≠Óng trong khu´n khÊ h÷thËng s∂n xu†t vµ kh∂ n®ng dinh d≠Ïng cÒa Ɔt, iii)nhªm duy tr◊ vµ c∂i thi÷n c∏c Æ∆c Æi”m sinh h‰c cÒavÔng s∂n xu†t. V◊ vÀy, mÙc Æ›ch cÒa ph≠¨ng ph∏p nµylµ x∏c Æfinh sË l≠Óng c∏c y’u tË kho∏ng b„n cho c©ytrÂng nhªm Æπt Æ≠Óc n®ng su†t kh∂ quan, ÆÂng thÍihπn ch’ c∏c nguy c¨ ´ nhi‘m do d≠ hµm l≠Óng nit¨ho∆c phËtpho. L≠Óng ph©n b„n ph∂i c©n bªng vÌil≠Óng ph©n bfi h†p thÙ Æi (tÿ l÷ vÌi n®ng su†t ng≠Íi n´ngd©n mong muËn), ÆÂng thÍi ph∂i t›nh Æ’n hµm l≠Óngc∏c y’u tË kho∏ng trong Ɔt. Khi Æ„, chÛng ta sœ Æ“ cÀpÆ’n s˘ c©n ÆËi gi˜a l≠Óng kho∏ng cung c†p vµ l≠Óngkho∏ng h†p thÙ d˘ t›nh.

ß” t›nh Æ≠Óc l≠Óng ph©n Æπm b„n, chÛng ta c„ haiph≠¨ng tr◊nh: i) ph≠¨ng tr◊nh c©n bªng khËi l≠Óng nit chophäp t›nh Æ≠Óc khËi l≠Óng nit¨ v´ c¨ ch¯a trong mÈt lÌpƆt c„ ÆÈ dµy nh†t Æfinh tπi hai thÍi Æi”m kh∏c nhau. Khi

xät ph≠¨ng tr◊nh nµy, chÛng t i c„ t›nh Æ’n c∏c y’u tË x∂yra trong qu∏ tr◊nh hoπt ho∏ cÒa nit¨ v´ c¨ vµ h˜u c¨: qu∏tr◊nh bay h i, khˆ nit¨, c∏c th†t tho∏t kh∏c, qu∏ tr◊nhkho∏ng ho∏ nit¨ h˜u c¨ cÒa Ɔt vµ r¨m rπ sau vÙ g∆t,...;ii) ph≠¨ng tr◊nh hi÷u su†t nit¨: c∏ch t›nh nµy d˘a tr™n c∏cm∂nh ruÈng ÆËi ch¯ng kh´ng Æ≠Óc b„n ph©n (Æ∏nh gi∏m¯c ÆÈ cung c†p nit¨ cÒa Ɔt) vµ c∏c h÷ sË hi÷u su†tnit¨ Æ≠Óc Æo bªng ph≠¨ng ph∏p th˘c nghi÷m.

ChÛng t´i Æ∑ l˘a ch‰n sˆ dÙng ph≠¨ng tr◊nh hi÷u su†tcÒa nit¨ do thi’u c∏c th´ng tin v“ khËi l≠Óng nit¨. C∏cd˜ li÷u th› nghi÷m sΩn c„ chÿ c„ th” sˆ dÙng Æ≠Óc choc∏c t›nh to∏n v“ li“u l≠Óng ph©n b„n ÆËi vÌi c©y lÛa.Ph≠¨ng ph∏p nghi™n c¯u nµy r†t c„ ˝ ngh‹a ÆËi vÌi d˘∏n, Æ∆c bi÷t ÆËi vÌi c∏c ÆËi t∏c nghi™n c¯u v◊ n„ kh∏ Æ∆cbi÷t vµ cho phäp mÎ rÈng nghi™n c¯u v“ c∏ch sˆ dÙngph©n h˜u c¨ mÈt c∏ch hÓp l˝.

188

MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ kh∂ n®ng sˆ dÙng ph©n vÀt nu´i cho trÂng tr‰t vµ cho ao nu´i c∏

2. ß∏nh gi∏ l≠Óng nit¨ tËi Æa ph©n vÀt nu´i cungc†p

Ti’p theo, chÛng t i x∏c Æfinh m¯c ÆÈ thay th’ nit¨ v´ c¨cÒa nit¨ h˜u c¨ (tÿ l÷ thuÀn vÌi tÿ sË (Xo.CAUXo) -(X.CAU)). Theo hi”u bi’t cÒa chÛng t i, ch≠a c„ mÈtnghi™n c¯u cÙ th” nµo Æ≠Óc th˘c hi÷n v“ c∏ch k’t hÓpph©n v´ c¨ vµ ph©n h˜u c¨ cÒa ng≠Íi n´ng d©n. TheomÈt vµi cuÈc ph·ng v†n (Ch≠¨ng 8), ng≠Íi n´ng d©n c©nÆËi l≠Óng ph©n ho∏ h‰c sˆ dÙng vÌi li“u l≠Óng ph©n Òb„n vµo Æ«u mÁi vÙ do sÓ ph©n c„ th” lµm lÛa ÆÊ. ChÛngt i coi 1/3 tÊng nhu c«u nit¨ cÒa c©y trÂng do ph©n h˜uc¨ cung c†p (tÿ l÷ nµy lµ 100% ÆËi vÌi phËtpho).

3. T›nh li“u l≠Óng ph©n vÀt nu´i c«n b„nL≠Óng nit¨ c„ nguÂn gËc tı ph©n vÀt nu´i Æ≠Óc c©ytrÂng h†p thÙ (Xo.CAUo) sœ Æ≠Óc chuy”n thµnh tÊngl≠Óng nit¨ mµ ph©n vÀt nu´i cung c†p, qua h÷ sË sˆdÙng. B∂ng 8 tr◊nh bµy c∏c gi∏ trfi, Æ≠Óc rÛt ra tı FYM,hay cfln g‰i lµ ph©n Ò truy“n thËng. ChÛng ta c„ hai gi∂thuy’t: i) gi∏ trfi CAU lµ nh≠ nhau ÆËi vÌi bËn loπi ph©nÒ (ph©n ng≠Íi, ph©n lÓn, ph©n gia c«m vµ tr©u, bfl); ii)Theo t™n g‰i ti’ng Anh (N use efficiency), cÙm tı nµyng«m chÿ mËi quan h÷ (Nf-No) ÷ Xo). TÊng l≠Óng nit¨c«n b„n trong ph©n vÀt nu´i c„ th” ti’p tÙc Æ≠Óc chuy”nÆÊi thµnh l≠Óng ph©n Ò qua nÂng ÆÈ cÒa nit¨.

4. L˘a ch‰n li“u l≠Óng ph©n b„n th†p nh†t Æ”tr∏nh nguy c¨ ´ nhi‘m

T›nh l≠Óng ph©n b„n nit¨ vµ phËtpho hÓp l˝, d˘a tr™ncÔng mÈt ph≠¨ng ph∏p, cho c∏c li“u l≠Óng ph©n Ò c«nb„n kh∏c nhau. ChÛng t´i sœ l˘a ch‰n l≠Óng ph©n Ò nh·nh†t nhªm hπn ch’ l≠Óng nit¨ ho∆c phËtpho d≠ thıaso vÌi nhu c«u cÒa c©y trÂng. C∏ch t›nh nµy cÚng chophäp x∏c Æfinh Æ≠Óc li“u l≠Óng ph©n v´ c¨ bÊ sung (nit¨ho∆c phËtpho) c«n b„n cho c©y trÂng.

QQuuyy ttææcc ≠≠uu ttii™™nn ssˆ ddÙÙnngg cchh††tt tthh∂∂ii cchh®®nn nnuu´ii ÆÆËËiivvÌÌii ttrrÂÂnngg ttrr‰‰tt

ChÛng t´i Æ∑ tr◊nh bµy c∏c ph≠¨ng ph∏p cho phäp Æ∏nhgi∏ s¯c s∂n xu†t vµ kh∂ n®ng ti™u thÙ ch†t th∂i ch®nnu´i (c©y trÂng, ao vµ v≠Ín). Nhu c«u ph©n vÀt nu´ithay ÆÊi tu˙ theo tıng loπi ph©n h˜u c¨ (ph©n l·ng ho∆cræn, ph©n lÓn Ò ho∆c ph©n gia c«m Ò,...) vµ tıng loπidi÷n t›ch sˆ dÙng (ao ho∆c ruÈng, rau ho∆c lÛa...). C∏cc∆p (ph©n vÀt nu´i) x (nguÂn ti™u thÙ) Æ∑ Æ≠Óc x∏c Æfinhngay trong ph«n m´ h◊nh ho∏ l∑nh thÊ x∑ (H◊nh 2).B∂ng 9 t„m l≠Óc c∏c quy tæc ≠u ti™n ph©n bÊ c∏c ch†tth∂i ch®n nu´i cho tıng nguÂn ti™u thÙ.

BB∂∂nngg 88:: CAU sˆ dÙng Æ” t›nh l≠Óng ph©n b„n hÓp l˝ (%)

YY’’uu ttËËNNPP

MMÔÔaa xxuu©©nn3560

MMÔÔaa hhÃÃ6060

BB∂∂nngg 99:: C∏c c∆p (nguÂn ti™u thÙ) x (ph©n chuÂng) vµ quy tæc ph©n bË ≠u ti™n gi˜a c∏c loπi c©y trÂng

NNgguuÂÂnn ttii™™uu tthhÙÙAAooVV≠≠ÍÍnnCC©©yy hhµµnngg nn®®mmCC©©yy ll©©uu nn®®mm

Ph©n chuÂng sˆ dÙng, x’p theo chi“u ≠u ti™nCh†t th∂i ch®n nu´i: vfit > lÓn > gµ > bfl vµ tr©uCh†t th∂i l·ng tı lÓnPh©n bæc Ò > ph©n gia c«m Ò > ph©n lÓn Ò > ph©n tr©u, bfl Ò Ph©n lÓn Ò > ph©n tr©u, bfl Ò

BB∂∂nngg 77:: M¯c ÆÈ dinh d≠Ïng v“ N, P, K cÒa Ɔt phÔ sa S´ng HÂng (14)

YY’’uu ttËË kkhhoo∏∏nngg

NNPPKK

DDiinnhh dd≠≠ÏÏnngg ÆƆ†tt cchhoo llÛÛaaxxuu©©nn ((kkgg//hhaa))54,618,682,5

DDiinnhh dd≠≠ÏÏnngg ÆƆ†tt cchhoo llÛÛaahhÃà ((kkgg//hhaa))57,920,266,4

189

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

ChÛng t´i coi ch†t th∂i ch®n nu´i Æ≠Óc ≠u ti™n sˆ dÙngcho ao v◊ nh˜ng l˝ do sau: i) Ao th≠Íng Î g«n khu v˘cch®n nu´i h¨n so vÌi ruÈng trÂng; ii) Chuy”n toµn bÈl≠Óng ph©n ra ao lµ mÈt ph≠¨ng ph∏p t∏i sˆ dÙng ch†tth∂i ÆÏ tËn käm nh†t (Ch≠¨ng 6). Hai nguÂn ti™u thÙkh∏c lµ v≠Ín vµ ruÈng ÆÂng kh´ng cπnh tranh vÌi nhauv◊ ng≠Íi d©n kh´ng b„n cÔng mÈt loπi ch†t th∂i chochÛng (ho∆c n≠Ìc rˆa chuÂng ho∆c ph©n Ò). Ao Æ≠Óc≠u ti™n b„n ph©n vfit v◊ ch®n nu´i vfit th≠Íng gæn vÌi nu´itrÂng thu˚ s∂n. Nh◊n chung, ph©n gia c«m Æ≠Óc ng≠Íid©n b„n cho trÂng tr‰t nhi“u h¨n n™n n„ Æ≠Óc x’p Î vfitr› sau ph©n lÓn, theo th¯ t˘ ≠u ti™n b„n cho ao (B∂ng9). Ph©n tr©u vµ bfl c„ ch†t l≠Óng kh´ng cao n™n bfi x’pvµo vfi tr› cuËi cÔng. Th¯ t˘ ≠u ti™n trong th„i quen b„nph©n cho c©y trÂng cÒa ng≠Íi n´ng d©n ph∂i Æ≠Óc x∏cÆfinh d˘a tr™n hai y’u tË: (1) cπnh tranh gi˜a nhi“u loπiph©n Ò d˘a tr™n hµm l≠Óng dinh d≠Ïng trong ph©n; (2)cπnh tranh gi˜a nhi“u loπi c©y trÂng tu˙ theo th„i quencÒa ng≠Íi d©n, nhu c«u nit¨ cÒa c©y trÂng, mÙc Æ›chÆ«u t≠ vµ kho∂ng c∏ch tı n¨i Î (ch®n nu´i) Æ’n ruÈngÆÂng. C∏c trÀt t˘ ≠u ti™n Æ≠Óc sæp x’p nh≠ sau: - ÆËi vÌi ph©n lÓn Ò, ph©n tr©u vµ ph©n bfl: c©y l©u

n®m > c©y b› > rau > c©y trÂng cπn kh∏c > c©y lÛa> c©y h‰ ÆÀu

- ÆËi vÌi ph©n gia c«m Ò: c©y h‰ b› > rau > c©y hoamµu kh∏c> lÛa > c©y h‰ ÆÀu

- ÆËi vÌi ph©n bæc Ò: c©y h‰ b› > rau > c©y trÂng cπnkh∏c> c©y lÛa

ô Æ©y, c©y hoa mµu kh∏c lµ c©y ng´, khoai lang vµkhoai t©y. C©y h‰ ÆÀu lµ lπc, c∏c loπi ÆÁ kh∏c vµ ÆÀut≠¨ng. Quy tæc nµy cho phäp ph©n phËi mÈt c∏ch hÓpl˝ c∏c loπi ph©n chuÂng vÌi tıng nguÂn sˆ dÙng. KhiÆ„, chÛng ta c„ th” t›nh Æ≠Óc l≠Óng ph©n d≠ thıa, y’utË cho phäp Æ∏nh gi∏ m¯c ÆÈ b∑o hoµ ch†t th∂i ch®nnu´i cÒa c∏c x∑.

TT››nnhh ss˘ cc©©nn ÆÆËËii ggii aa ss∂∂nn xxuu††tt pphh©©nn vvÀÀtt nnuu´ii vvµµnnhhuu cc««uu pphh©©nn ccÒÒaa cc©©yy ttrrÂÂnngg vvµµ ccÒÒaa aaoo nnuu´ii cc∏∏

ChÛng t´i t›nh l≠Óng ph©n d≠ ho∆c thi’u ÆËi vÌi tıngnguÂn sˆ dÙng ch†t th∂i ch®n nu´i trong tıng x∑ nh≠ao, v≠Ín vµ ruÈng ÆÂng (H◊nh 3). SË d≠ th” hi÷n s˘ch™nh l÷ch gi˜a cung vµ c«u ch†t th∂i ch®n nu´i ÆËi vÌinguÂn ti™u thÙ Æang xem xät. ô Æ©y, chÛng t´i sˆ dÙngph≠¨ng ph∏p khuy’n c∏o.

ThÍi Æi”m chu chuy”n ph©n vµ c∏c t›nh to∏n l≠Óngph©n d≠ ho∆c thi’u hÙt phÙ thuÈc vµo nguÂn ti™u thÙ:i) ÆËi vÌi v≠Ín vµ ao, chÛng t´i t›nh l≠Óng ch†t th∂i d≠thıa (thi’u hÙt) trong thÍi gian mÈt n®m. Tuy nhi™n,chÛng t´i b· qua c∏c th∏ng ph¨i Æ∏y ao (giai Æoπn lπnhnh†t trong n®m) v◊ trong thÍi gian nµy ao kh´ng Æ≠Óckhai th∏c; ii) ÆËi vÌi c©y trÂng hµng n®m, chÛng t´i t›nhl≠Óng ch†t th∂i d≠ thıa (thi’u hÙt) theo mÔa (mÔa xu©n,mÔa hÃ, mÔa Æ´ng). Xin l≠u rªng t›nh l≠Óng ch†t th∂id≠ thıa (thi’u hÙt) theo mÔa sœ käo theo gi∂ thuy’t rªngph©n ræn vµ ph©n Ò Æ≠Óc s∂n xu†t trong suËt n®m; iii)ÆËi vÌi c©y l©u n®m, chÛng t´i t›nh l≠Óng ch†t th∂i d≠(thi’u hÙt) theo mÔa, t≠¨ng ng vÌi thÍi Æi”m b„n ph©n(v› dÙ c©y d©u tªm Æ≠Óc b„n ph©n vµo mÔa Æ´ng).

ß” x∏c Æfinh c∏c ph≠¨ng tr◊nh, chÛng t´i Æ∏nh gi∏ kh∂n®ng h†p thÙ ch†t th∂i ch®n nu´i cÒa c∏c nguÂn ti™uthÙ, bæt Æ«u bªng vi÷c Æ∏nh gi∏ kh∂ n®ng h†p thÙ ch†tth∂i ch®n nu´i cÒa ao tr≠Ìc ti™n, theo ÆÛng trÀt t˘ Î tr™n.Nhi“u t◊nh huËng c„ th” sœ x∂y ra. Xin l†y v› dÙ t›nh sËd≠ ÆËi vÌi nguÂn ti™u thÙ lµ di÷n t›ch trÂng lÛa: toµn bÈdi÷n t›ch lÛa Æ≠Óc b„n ph©n vµ d≠ cfln lπi mÈt l≠Óngph©n Ò ch≠a Æ≠Óc sˆ dÙng (sË d≠ d≠¨ng). Trong tr≠ÍnghÓp nµy, l≠Óng ph©n Ò cfln lπi (cÔng vÌi l≠Óng nit¨ t≠¨ng¯ng) sœ Æ≠Óc bi’t ngay vµ chÛng t´i c„ th” t›nh Æ≠Óc sËd≠ mÈt c∏ch d‘ dµng; n’u di÷n t›ch lÛa kh´ng Æ≠Óc b„nph©n h’t, sË d≠ sœ mang d†u ©m. Khi Æ„, chÛng t´i ph∂il˘a ch‰n mÈt loπi ph©n vÀt nu´i kh∏c Æ” t›nh sË d≠ ch†tth∂i ch®n nu´i.

HH◊◊nnhh 22:: T›nh c∏c sË d≠ theo tıng nguÂn ti™u thÙ(PA: c©y hµng n®m, PP: c©y l©u n®m)

190

MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ kh∂ n®ng sˆ dÙng ph©n vÀt nu´i cho trÂng tr‰t vµ cho ao nu´i c∏

Do d˘ ∏n E3P chÒ y’u tÀp trung vµo ph∏t tri”n ch®nnu´i lÓn n™n chÛng t´i Æ∑ quy’t Æfinh t›nh toµn bÈ l≠Óngch†t th∂i thi’u hÙt bªng c∏ch quy ÆÊi ra sË Æ«u lÓn (quyÆÊi ra TNE nÈi). V› dÙ, trong mÈt x∑, 1 ha lÛa kh´ngÆ≠Óc b„n ph©n, t≠¨ng Æ≠¨ng vÌi sË d≠ ©m lµ 14 t†nph©n lÓn. Bªng c∏ch sˆ dÙng c∏c tµi li÷u Æ∑ n„i Î tr™n,chÛng t´i cÚng c„ th” quy ÆÊi l≠Óng ph©n lÓn thi’u hÙtsang l≠Óng nit¨. Ng≠Íi d©n chÿ sˆ dÙng ch†t th∂i ch®nnu´i l·ng cho v≠Ín. V◊ vÀy, chÛng t´i c„ th” t›nh sË d≠mÈt c∏ch tr˘c ti’p bªng c∏ch so s∏nh gi˜a cung vµ c«uch†t th∂i l·ng. B∂ng 10 t„m l≠Óc c∏c ph≠¨ng tr◊nh t›nhl≠Óng ch†t th∂i d≠ (thi’u hÙt).

V◊ ph≠¨ng ph∏p l˝ thuy’t chÿ t›nh Æ≠Óc l≠Óng ph©n b„ncho lÛa n™n sË d≠ sœ Æ≠Óc t›nh t≠¨ng t˘ nh≠ ÆËi vÌiph≠¨ng ph∏p khuy’n c∏o. MÈt nghi™n c¯u chuy™ns©u h¨n theo c∏ch nµy sœ cho phäp t›nh hµm l≠Óng nit¨ho∆c phËtpho d≠ (thi’u) mÈt c∏ch kh∏ch quan h¨n sovÌi nghi™n c¯u cÒa chÛng t´i, Æ∆c bi÷t ÆËi vÌi tr≠ÍnghÓp c„ s˘ thi’u hÙt: sË d≠ Æ≠Óc x∏c Æfinh bÎi ph≠¨ngtr◊nh sau: (kh∂ n®ng s∂n xu†t nit¨ ho∆c phËtpho) - (nhuc«u nit¨ ho∆c phËtpho tr™n l˝ thuy’t).

XX©©yy dd˘nngg kkfificchh bb∂∂nn pphh∏∏tt ttrrii””nn

ChÛng t i Æ∑ x©y d˘ng hai kfich b∂n t≠¨ng lai. Ngoµi kfichb∂n lµ s˘ ph∏t tri”n cÒa Ƶn vÀt nu i, chÛng t i cfln t›nhÆ’n nh˜ng thay ÆÊi c„ th” cÒa ki”u lu´n canh vµ mÙcÆ›ch sˆ dÙng Ɔt. Nh˜ng s˘ thay ÆÊi nµy Æ∑ Æ≠Óc d˘Æo∏n tr≠Ìc d˘a tr™n k’ hoπch ph∏t tri”n n´ng nghi÷p cÒahuy÷n VÚ Th≠. C∏c k’t qÒa rÛt ra Æ≠Óc tı hai kfich b∂nnµy kh´ng mang t›nh Æ∆c tr≠ng ÆËi vÌi t†t c∂ c∏c huy÷ntrong tÿnh vµ do Æ„, chÛng c«n ph∂i Æ≠Óc tranh luÀn rÈngr∑i ÆËi vÌi c∏c ÆËi t≠Óng c∏n bÈ ch›nh s∏ch n´ng nghi÷pVi÷t Nam. V◊ vÀy, chÛng t i x∏c Æfinh m¯c ÆÈ thay ÆÊi tın®m 2004 Æ’n n®m 2010 d˘a vµo c∏c sË li÷u thËng k™nhªm lÀp ra mÈt c¨ sÎ d˜ li÷u mÌi c„ t›nh d˘ b∏o Æ’nn®m 2010. Sau Æ„, chÛng t i ti’n hµnh b≠Ìc ti’p theo Æ∑Æ≠Óc tr◊nh bµy Î tr™n (th˘c hi÷n cho n®m 2004).

Thay ÆÊi mÙc Æ›ch sˆ dÙng Ɔt - B∂ng 11 t„m l≠Óctoµn bÈ nh˜ng thay ÆÊi c„ th” tı nay Æ’n n®m 2010.Vi÷c sˆ dÙng Ɔt chfiu ∂nh h≠Îng bÎi nhi“u t∏c nh©n: i)di÷n t›ch nu´i trÂng thu˚ s∂n t®ng. ß©y lµ k’t qu∂ cÒaqu∏ tr◊nh chuy”n ÆÊi ruÈng Ɔt th†p c„ n®ng su†t kämthµnh ao nu´i c∏ vµ qu∏ tr◊nh Æ≠a vµo sˆ dÙng di÷n t›ch

m∆t n≠Ìc ch≠a Æ≠Óc khai th∏c hi÷n nay; ii) di÷n t›ch ƆtÎ t®ng (s˘ ph∏t tri”n d©n sË), käo theo di÷n t›ch v≠Íngi∂m; iii) d©n sË t®ng nhanh khi’n di÷n t›ch Ɔt ch≠aÆ≠Óc khai th∏c sœ bfi sˆ dÙng Æ” x©y d˘ng c¨ sÎ hπ t«ngc´ng cÈng.

Thay ÆÊi trong c¨ c†u (lu©n canh) c©y trÂng - H◊nh4 minh hoπ c∏c d˘ b∏o v“ thay ÆÊi lu©n canh theo mÔatrong tÿnh Th∏i b◊nh, so vÌi ki”u lu©n canh n®m 2004mµ chÛng t´i Æ∑ th˘c hi÷n. ß«u ti™n, c∏c d˘ b∏o nµyÆ≠Óc x©y d˘ng cho ri™ng huy÷n VÚ Th≠ nh≠ng sau Æ„c„ th” Æ≠Óc ∏p dÙng cho toµn bÈ c∏c huy÷n trong tÿnhTh∏i B◊nh. D˘ b∏o do Phflng n´ng nghi÷p huy÷n VÚTh≠ ti’n hµnh, d˘a tr™n c∏c con sË cÒa n®m 2005.Trong khi Æ„, chÛng t´i sˆ dÙng c∏c d˜ li÷u thËng k™n®m 2004. Tuy nhi™n, sau khi xem xät lπi, chÛng t´inhÀn th†y s˘ thay ÆÊi gi˜a n®m 2004 vµ 2005 lµ kh´ngÆ∏ng k”. S˘ ch™nh l÷ch v“ di÷n t›ch cÒa mÁi loπi c©ytrÂng cho phäp x∏c Æfinh m¯c ÆÈ ph∏t tri”n cÒa chÛng.Ti’p Æ„, chÛng t´i ∏p dÙng, mÈt c∏ch ÆÂng nh†t, c∏cd˜ li÷u thËng k™ c†p x∑ n®m 2004 ÆËi vÌi mÁi mÔa,nhªm d˘ Æo∏n nh˜ng thay ÆÊi trong c¨ c†u c©y trÂngÆ’n n®m 2010.

BB∂∂nngg 1100:: C∏c ph≠¨ng tr◊nh Æ≠Óc sˆ dÙng Æ” t›nh sË d≠ ch†t th∂i ch®n nu´i tr™n quy m´ c†p x∑

NNgguuÂÂnn ttii™™uu tthhÙÙAAoo

VV≠≠ÍÍnn

CC©©yy ttrrÂÂnngg

TThhÍÍii kk◊◊

N®m

N®m

MÔa

ßߨnn vvfifi

VÀt nu´i

m3 n≠Ìc rˆa chuÂng

T†n ph©n Ò

PPhh≠≠¨nngg ttrr◊◊nnhh

S1 = sË l≠Óng vÀt nu´i hi÷n c„ - sË vÀt nu´i c„th” Æ≠Óc h†p thÙ (t≠¨ng ¯ng vÌi sË l≠Óng ph©nÆ≠Óc h†p thÙ)S2 = l≠Óng ch†t th∂i l·ng th∂i ra - l≠Óng ch†t th∂il·ng c„ th” sˆ dÙngS3 = l≠Óng ph©n Ò s∂n xu†t - nhu c«u ph©n Ò

TT››nnhh ll≠≠ÓÓnngg tthhii’’uu hhÙÙtt

SË TNE

m3 ch†t th∂i l·ng cÒalÓn Ph©n lÓn Ò

191

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

BB∂∂nngg 1111:: S˘ thay ÆÊi mÙc Æ›ch sˆ dÙng Ɔt tı n®m 2004 Æ’n n®m 2010

MMÙÙcc ÆÆ››cchh ssˆ ddÙÙnngg ÆƆ†ttCC©©yy ttrrÂÂnnggAAoo VV≠≠ÍÍnnHHππ tt««nngg cc´nngg ccÈÈnngg ß߆†tt ÎÎß߆†tt cchh≠≠aa kkhhaaii tthh∏∏cc

22000044211.7048.9526.182Kh´ng c„ sË li÷uKh´ng c„ sË li÷u65.592

22001100198.73613.9005.032Kh´ng c„ sË li÷uKh´ng c„ sË li÷u51.162

CChh™™nnhh ll÷÷cchh-12.9684.948-1.150Kh´ng c„ sË li÷uKh´ng c„ sË li÷u-14.430

%%-655-18147-22

HH◊◊nnhh 33:: Lu©n canh theo mÔa trong tÿnh Th∏i B◊nh n®m 2004 vµ n®m 2010

192

MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ kh∂ n®ng sˆ dÙng ph©n vÀt nu´i cho trÂng tr‰t vµ cho ao nu´i c∏

Ph∏t tri”n Ƶn vÀt nu´i - Ph∏t tri”n ch®n nu´i lµ mÈtnh©n tË c„ ˝ ngh‹a r†t quan tr‰ng ÆËi vÌi v†n Æ“ ch†tth∂i ch®n nu´i. B∂ng 12 tr◊nh bµy c∏c d˘ Æo∏n cÒa c∏nbÈ Æfia ph≠¨ng. ChÛng t´i cË gæng Æ≠a ra hai kfich b∂n: - Kfich b∂n 1: kfich b∂n Æ«u ti™n ph©n bË s˘ ph∏t tri”n

cÒa Ƶn vÀt nu´i mÈt c∏ch ÆÂng bÈ tr™n 285 x∑ cÒavÔng nghi™n c¯u.

- Kfich b∂n 2: kfich b∂n th¯ hai Æ≠a vµo k’ hoπchchuy™n m´n ho∏ cÒa c∏c x∑ (Khung 1). ChÛng t´iÆ∆t ra mÈt t◊nh huËng x†u nh†t: 100% s˘ t®ngtr≠Îng cÒa ch®n nu´i tÀp trung vµo c∏c x∑ mµ c∏nbÈ Æfia ph≠¨ng Æ∑ l˘a ch‰n.

TÊ ch¯c c¨ sÎ d˜ li÷u vµ bi”u di‘n k’t qu∂ - H◊nh 5minh hoπ hoπt ÆÈng tÊ ch¯c cÒa c¨ sÎ d˜ li÷u. C∏c d˜li÷u thËng k™ vµ c∏c tham sË Æ≠Óc nhÀp vµo b∂ng Exel2004 vµ Æ≠Óc tÊ ch¯c thµnh c¨ sÎ d˜ li÷u. ChÛng t´i sˆdÙng l÷nh dπng IF (c†u trÛc Æi“u ki÷n) THEN (ph≠¨ng

tr◊nh t›nh to∏n) nhªm ph©n bÊ c∏c loπi ph©n chuÂngcho c∏c nguÂn ti™u thÙ kh∏c nhau. ßi“u ki÷n IF chophäp x∏c Æfinh t◊nh trπng thi’u ho∆c d≠ thıa ph©n, tı Æ„,cho phäp l˘a ch‰n c∏ch t›nh l≠Óng ch†t th∂i ph©n d≠ho∆c thi’u hÙt.

BB∂∂nngg 1122:: s˘ ph∏t tri”n ti“m n®ng cÒa quy m´ Ƶn vÀt nu´i trong tÿnh Th∏i B◊nhtı n®m 2004 Æ’n n®m 2010

LLooππii vvÀÀtt nnuu´iiTTNNEEGGiiaa cc««mm BBflflTTrr©©uu

22000044208.52917.588.46066.9598.443

MMÙÙcc ttii™™uu nn®®mm 22001100282.00058.000.00086.00011.600

HH◊◊nnhh 44:: C´ng cÙ t›nh l≠Óng ch†t th∂i d≠ thıa ho∆c thi’u hÙt

193

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

C¨ sÎ d˜ li÷u cho phäp t›nh Æ≠Óc l≠Óng ch†t th∂i ch®nnu i d≠ (thi’u hÙt) vµ Æ≠Óc chia thµnh bËn nh„m trang:1) mÈt trang bao gÂm c∏c d˜ li÷u thËng k™ sË li÷u x∑ n®m2004: di÷n t›ch m∆t ao, di÷n t›ch v≠Ín, di÷n t›ch canh t∏ctheo mÔa, Ƶn vÀt nu i, d©n sË; 2) mÈt sË trang tÀp hÓpc∏c tham sË li™n quan Æ’n s∂n xu†t ph©n vÀt nu i (ch†tth∂i th´, s˘ c©n ÆËi vÌi l≠Óng ph©n Ò), li“u l≠Óng b„n ch†tth∂i ch®n nu i cho c©y trÂng, tÿ sË gi a sË vÀt nu i/di÷nt›ch m∆t ao vµ c∏c tham sË cho phäp x©y d˘ng vi‘n c∂nh1 vµ 2; 3) c∏c b∂ng t›nh c„ c†u trÛc giËng nhau ÆËi vÌin®m 2004 vµ n®m 2010 vµ ÆËi vÌi hai kfich b∂n Æ∑ d˘b∏o; 4) c∏c b∂ng k’t qu∂ tr◊nh bµy sË d≠ theo x∑ vµ ÆËivÌi tıng loπi nguÂn ti™u thÙ (ao, v≠Ín, trÂng tr‰t). SË d≠t›nh trong Exel cho 285 x∑ Æ≠Óc tÀp hÓp vµo mÈt t÷p ExeltÊng hÓp. Ti’p Æ„, t÷p d˜ li÷u nµy Æ≠Óc nhÀp vµo ph«nm“m Mapino 7.0 vµ Æ≠Óc gæn vÌi b∂n Æ ph©n vÔnghµnh ch›nh (c†p x∑) trong Atlas Vi÷t nam (2004). Khi Æ„,chÛng t i sœ lÀp c∏c b∂n Æ theo chÒ Æ“ Æ” minh hoπ c∏cph≠¨ng ph∏p ti’p cÀn vµ c∏c kfich b∂n kh∏c nhau.

K’t qu∂

Trong ph«n cuËi cÔng nµy, tr≠Ìc h’t, chÛng t´i sœ tr◊nhbµy c∏c k’t qu∂ t›nh to∏n v“ mËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†tvµ kh∂ n®ng ti™u thÙ ch†t th∂i ch®n nu´i theo ph≠¨ngph∏p khuy’n c∏o cho n®m 2004 vµ n®m 2010, d˘atr™n hai kfich b∂n: i) s˘ ph©n bË ÆÂng Æ“u cÒa Ƶn vÀtnu´i tr™n toµn bÈ c∏c x∑; ii) s˘ ph©n bË Æµn vÀt nu´itheo k’ hoπch chuy™n m´n ho∏ s∂n xu†t cÒa c∏c x∑.Ti’p theo, chÛng t´i sœ tr◊nh bµy c∏c k’t qu∂ thu Æ≠Óctı ph≠¨ng ph∏p l˝ thuy’t. ß©y lµ mÈt ph≠¨ng ph∏p r†tphÔ hÓp Æ” t›nh l≠Óng ph©n b„n cho lÛa. MËi quan h÷gi˜a s∂n xu†t vµ ti™u thÙ ch†t th∂i ch®n nu´i tr™n phπmvi toµn tÿnh sœ lµ tÊng c∏c mËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†tvµ ti™u thÙ trong 285 x∑ cÒa tÿnh.

MMËËii qquuaann hh÷÷ ggii aa ss∂∂nn xxuu††tt vvµµ ssˆ ddÙÙnngg cchh††tt tthh∂∂iicchh®®nn nnuu´ii ttππii ttÿÿnnhh TThh∏∏ii BB◊◊nnhh ttrroonngg hhii÷÷nn ttππii vvµµ ttrroonnggtt≠≠¨nngg llaaii

Vi÷c Æ∏nh gi∏ l≠Óng ph©n th∂i ra (cung ph©n) chophäp sæp x’p c∏c loπi ph©n vÀt nu´i theo trÀt t˘ v“ khËil≠Óng trong tÿnh Th∏i B◊nh. ß©y lµ k’t qu∂ nghi™n c¯uÆ«u ti™n cÒa chÛng t´i. Ti’p Æ„, h≠Ìng thay ÆÊi cÒa sËd≠ ch†t th∂i ch®n nu´i trong vflng n®m n®m tÌi sœ Æ≠Óctr◊nh bµy vµ bµn luÀn theo tıng nguÂn ti™u thÙ (ao nu´ic∏, v≠Ín vµ trÂng tr‰t) vµ theo tıng mÔa.

ß∏nh gi∏ l≠Óng ch†t th∂i ch®n nu´i trong vÔngnghi™n c¯u Ph≠¨ng ph∏p chÛng t´i sˆ dÙng cho phäp Æ∏nh gi∏l≠Óng ph©n th∂i ra hµng n®m trong toµn tÿnh vµ trongtıng huy÷n. B∂ng 13 t„m l≠Óc c∏c k’t qu∂ thu Æ≠Ócv“ l≠Óng ch†t th∂i th´ vµ v“ hµm l≠Óng nit¨. Xin nh†nmπnh rªng ch®n nu´i lÓn th∂i ra mÈt khËi l≠Óng ch†tth∂i ræn r†t lÌn, c∂ v“ m∆t sË l≠Óng ch†t th∂i th´ vµhµm l≠Óng nit¨. Ph©n ræn ch¯a kho∂ng 70% tÊngl≠Óng nit¨ tπo ra trong n®m 2004. Do s∂n xu†t ph©ngµ t®ng mπnh n™n hµm l≠Óng nit¨ ch¯a trong ph©n gµc„ th” chi’m mÈt nˆa hµm l≠Óng nit¨ ch¯a trong ph©nlÓn h„t Æ’n n®m 2010. Ph©n lÓn l·ng chi’m th” t›chlÌn vµ c„ th” t®ng 35% tı nay Æ’n n®m 2010. Do Æ„,hµm l≠Óng ni¨ t≠¨ng ¯ng cÚng t®ng theo vµ t≠¨ngÆ≠¨ng vÌi hµm l≠Óng nit¨ ch¯a trong ph©n ng≠Íi.L≠Óng nit¨ (ch¯a trong ch†t th∂i ræn) mµ Ƶn lÓn vµÆµn gµ th∂i ra n®m 2004 lµ 58%. ß’n n®m 2010,l≠Óng nit¨ nµy sœ chi’m 64% tÊng l≠Óng nit¨ c„ nguÂngËc tı vÀt nu´i vµ con ng≠Íi/n®m trong toµn tÿnh Th∏iB◊nh (36 000 t†n).

BB∂∂nngg 1133:: S∂n xu†t ch†t th∂i ch®n nu´i trong tÿnh Th∏i B◊nh (t†n ch†t th∂i vµ t†n nit¨/n®m)

CChh††tt tthh∂∂ii tthh´

NNiitt¨

NN®®mm

2004201020042010

PPhh©©nn llÓÓnn hh„„tt

1.591.8222.152.66811.14315.069

PPhh©©nn ggµµ

146.139481.9122.3827.855

PPhh©©nn vvfifitt

31.661104.4073171.044

PPhh©©nn ttrr©©uu,,BBflfl hh„„tt 527.590683.8281.5832.051

PPhh©©nn bbææcc

357.713371.8983.9354.091

CChh††tt tthh∂∂iill··nngg ccÒÒaa llÓÓnn11.291.84515.270.3004.1475.608

194

MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ kh∂ n®ng sˆ dÙng ph©n vÀt nu´i cho trÂng tr‰t vµ cho ao nu´i c∏

MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ sˆ dÙng ch†t th∂ich®n nu´i cho nu´i trÂng thÒy s∂n C∏c b∂n Æ minh hoπ Æ≠Óc tr◊nh bµy trong khung 2. N®m 2004 - H«u nh≠ toµn bÈ c∏c x∑ Æ“u d≠ thıa ph©nb„n cho ao. N’u ao lµ nguÂn ti™u thÙ ph©n chuÂng duynh†t th◊ l≠Óng ch†t th∂i d≠ thıa sœ l™n Æ’n 16 100 t†nnit¨ trong toµn tÿnh. C„ 10 x∑ thuÈc huy÷n Th∏i Thu˛(6), Ti“n H∂i (3) vµ VÚ Th≠ (1) kh´ng d≠ thıa ph©n v◊chuy™n nu´i trÂng thu˚ s∂n. Tr™n phπm vi toµn tÿnh,31% tÊng hµm l≠Óng nit¨ ch¯a trong ch†t th∂i ch®n nu´ic„ th” Æ≠Óc sˆ dÙng cho ao nu´i c∏. V◊ vÀy, ao nu´i c∏lµ mÈt nguÂn ti™u thÙ ch†t th∂i ch®n nu´i lÌn.

N®m 2010 - Nh˜ng x∑ Æ∑ thuÈc di÷n d≠ thıa ch†t th∂in®m 2004 sœ c„ l≠Óng ch†t th∂i d≠ thıa ngµy cµngt®ng. Kfich b∂n 1 vµ kfich b∂n 2 cho th†y toµn tÿnh Th∏iB◊nh sœ c„ l≠Óng ch†t th∂i d≠ thıa l«n l≠Ót Æπt Æπt27 641 t†n nit¨ vµ 27 073 t†n nit¨/n®m. Vµo n®m 2010,dÔ ÆËi vÌi kfich b∂n nµo Æi n˜a, di÷n t›ch nu´i trÂng thu˚s∂n chÿ c„ th” h†p thÙ Æ≠Óc 22% tÊng l≠Óng nit¨ ch¯atrong ph©n vÀt nu´i m∆c dÔ di÷n t›ch nu´i trÂng thu˚ s∂nt®ng kh∏ nhi“u.

MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ sˆ dÙng ch†t th∂ich®n nu´i cho v≠Ín C∏c b∂n Æ minh hoπ Æ≠Óc tr◊nh bµy trong khung 3. N®m 2004 - Chÿ ch†t th∂i l·ng Æ≠Óc sˆ dÙng cho v≠Ín.Chÿ 16/285 x∑ thi’u ch†t th∂i. C∏c x∑ cfln lπi Æ“u d≠thıa ch†t th∂i nh≠ng ph«n lÌn c∏c x∑ c„ l≠Óng ch†t th∂id≠ thıa th†p. 23 x∑ c„ l≠Óng nit¨ d≠ thıa tr™n 25t†n/n®m. N’u theo ÆÛng k’ hoπch chuy™n m´n ho∏cÒa nh˜ng x∑ tr™n, ng≠Íi d©n sœ ph∂i ÆËi m∆t vÌi c∏cnguy c¨ nhi‘m do ch†t th∂i l·ng cÒa lÓn g©y ra. Hi÷nnay, 22% l≠Óng nit¨ ch¯a trong ch†t th∂i l·ng Æ≠Óc b„ncho v≠Ín. Trong toµn tÿnh, l≠Óng nit¨ d≠ thıa do ng≠Íid©n kh´ng sˆ dÙng ch†t th∂i l·ng vµ n≠Ìc rˆa chuÂnglµ 3 234 t†n.

N®m 2010 - Do hµm l≠Óng nit¨ ch¯a trong ch†t th∂il·ng vµ n≠Ìc rˆa chuÂng t®ng 35%, t◊nh h◊nh n®m 2010sœ ngµy cµng trÎ n™n tr«m tr‰ng. Ph«n lÌn c∏c x∑ sœd≠ thıa ph©n; chÿ c„ 6 x∑ thi’u ph©n. MÈt sË x∑ d˘ ki’nkh´ng th˘c hi÷n chuy™n m´n ho∏ ch®n nu´i lÓn sœ d≠thıa ph©n. Ng≠Óc lπi, nh˜ng x∑ d˘ ki’n th˘c hi÷n k’hoπch chuy™n m´n ho∏ s∂n xu†t kh´ng thıa ph©n.Theo hai kfich b∂n, chÿ c„ 14% hµm l≠Óng nit¨ ch¯atrong ch†t th∂i l·ng c„ th” sœ Æ≠Óc b„n cho v≠Ín. V◊ch†t th∂i l·ng vµ n≠Ìc rˆa chuÂng chÿ Æ≠Óc sˆ dÙng t≠Ìicho v≠Ín c©y ®n qu∂ n™n nguy c¨ m´i tr≠Íng sœ t®ngdo kh∂ n®ng h†p thÙ th†p cÒa nguÂn ti™u thÙ nµy.Khung 3 tr◊nh bµy b∂n Æ sˆ dÙng ch†t th∂i l·ng vµn≠Ìc rˆa chuÂng. Trong toµn tÿnh, l≠Óng nit¨ d≠ thıado ch†t th∂i l·ng kh´ng Æ≠Óc sˆ dÙng. N≠Ìc rˆa

chuÂng sœ t®ng so vÌi n®m 2004 vµ l«n l≠Ót Æπt 4 815t†n vµ 4 706 t†n vµo n®m 2010 ÆËi vÌi kfich b∂n 1 vµ 2.S˘ kh∏c nhau gi˜a hai kfich b∂n lµ sË x∑ c„ l≠Óng ch†tth∂i d≠ thıa tr™n 25 t†n. Trong kfich b∂n 2, con sË nµyl™n Æ’n 107 x∑ vµ kfich b∂n 1 chÿ c„ 71 x∑.

MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ ti™u thÙ ch†t th∂i ch®nnu´i cho trÂng tr‰t B∂ng 14 tr◊nh bµy tÊng sË d≠ trong toµn tÿnh trong bamÔa (mÔa xu©n, mÔa hÃ, mÔa Æ´ng) vµo n®m 2004vµ 2010. N®m 2004, tÿnh Th∏i B◊nh nªm trong t◊nhtrπng thi’u ph©n (-3 565 t†n nit¨). Ng≠Óc lπi, vµo n®m2010, dÔ ÆËi vÌi kfich b∂n nµo vµ vµo mÔa nµo trongn®m, t◊nh trπng d≠ thıa ph©n v…n sœ trÎ n™n phÊ bi’ntrong toµn tÿnh

MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ ti™u thÙ ch†t th∂itrong vÙ xu©nC∏c b∂n Æ minh hoπ Æ≠Óc tr◊nh bµy trong khung 4.N®m 2004 - ßa sË c∏c x∑ trong tÿnh (244) Æ“u thi’uch†t th∂i vµo mÔa xu©n. Chÿ c„ 41 x∑ d≠ thıa ph©ntrong Æ„ 36 x∑ thıa tı 0,1 Æ’n 25 t†n nit¨ vµ 5 x∑ thıakho∂ng tı 25 Æ’n 309 t†n nit¨ (Huy÷n Qu˙nh PhÙ, Th∏iThu˛ vµ H≠ng Hµ).

N®m 2010 - T◊nh h◊nh sœ hoµn toµn ng≠Óc lπi so vÌin®m 2004. Tÿnh sœ d≠ thıa nit¨ vµo mÔa xu©n n®m2010. L≠Óng nit¨ d≠ thıa ÆËi vÌi hai kfich b∂n l«n l≠Ót lµ388 t†n vµ 114 t†n. Ch®n nu´i ph∏t tri”n mπnh khi’ndi÷n t›ch Ɔt canh t∏c gi∂m kho∂ng 10 000 ha trongtoµn tÿnh. Di÷n t›ch trÂng lÛa c„ th” sœ gi∂m mπnh vµdi÷n t›ch c©y hoa mµu sœ t®ng. Tuy nhi™n, di÷n t›ch lÛagi∂m h¨n nhi“u so vÌi ph«n di÷n t›ch t®ng l™n cÒa c©yhoa mµu. C∏c tÿnh d≠ thıa ph©n sœ chÒ y’u thuÈc khuv˘c ph›a Bæc cÒa tÿnh v◊ k’ hoπch th˘c hi÷n chuy™nm´n ho∏ ch®n nu´i lÓn, tr©u, bfl vµ gia c«m Æa ph«ntÀp trung vµo khu v˘c ph›a Bæc, T©y - Bæc cÒa tÿnh.

MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ ti™u thÙ ch†t th∂i vµomÔa hÃC∏c b∂n Æ minh hoπ Æ≠Óc tr◊nh bµy trong khung 5. N®m 2004 - SË d≠ mang d†u ©m (-2 665 t†n nit¨ )

BB∂∂nngg 1144:: SË d≠ t›nh theo mÔa n®m 2004 vµ n®m 2010(t†n nit¨)

NN®®mm

200420102010

KKfificchh bb∂∂nn

-12

VVÙÙxxuu©©nn-2.974388114

VVÙÙ hhÃÃ

-2.665786516

VVÙÙÆÆ´nngg2.0743.6123.454

195

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

nh≠ng v…n cao h¨n so vÌi sË d≠ trong vÙ xu©n. Th˘cvÀy, trong khi di÷n t›ch lÛa kh´ng ÆÊi trong vÙ hà vµ vÙxu©n (kho∂ng 81 600 ha) th◊ di÷n t›ch c©y hoa mµugi∂m h¨n 2 000 ha do Ɔt bfi b· kh´ng. Nh≠ vÀy, 43 x∑thıa nit¨ trong Æ„ 7 x∑ c„ l≠Óng nit¨ thıa Î m¯c caoh¨n 25 t†n/n®m.

N®m 2010 - T◊nh h◊nh hoµn toµn Æ∂o ng≠Óc vµo n®m2010 trong toµn tÿnh. SË d≠ d≠¨ng l«n l≠Ót ÆËi vÌi haikfich b∂n lµ 786 vµ 516 t†n nit¨. Di÷n t›ch trÂng tr‰t sœnh· h¨n 11 000 ha so vÌi n®m 2004. Di÷n t›ch trÂng lÛagi∂m mπnh nh≠ng di÷n t›ch trÂng rau t®ng vµ Æ∆c bi÷tdi÷n t›ch Ɔt b· hoang t®ng Æ∏ng k”. Tuy nhi™n, ph«ndi÷n trÂng lÛa gi∂m cfln lÌn h¨n ph«n t®ng l™n cÒa di÷nt›ch trÂng rau.

MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ ti™u thÙ ch†t th∂i vµomÔa Æ´ngC∏c b∂n Æ minh hoπ Æ≠Óc tr◊nh bµy trong khung 6. N®m 2004 - 241 x∑ thıa ph©n (2 074 t†n nit¨) do di÷nt›ch canh t∏c gi∂m. Vµo mÔa Æ´ng, ng≠Íi d©n kh´ngtrÂng lÛa vµ do Æ„, di÷n t›ch Ɔt b· hoang l™n Æ’n g«n55 000 ha. Ch›nh v◊ vÀy, ng≠Íi d©n c„ th” sˆ dÙng ch†tth∂i ch®n nu´i cho di÷n t›ch trÂng rau.

N®m 2010 - Toµn tÿnh sœ d≠ thıa ch†t th∂i. L≠Óng nit¨d≠ thıa l«n l≠Ót lµ 3 612 t†n nit¨ ÆËi vÌi kfich b∂n 1 vµ3 454 t†n nit¨ ÆËi vÌi kfich b∂n 2. Theo hai kfich b∂n nµy,254 x∑ sœ thıa ph©n vµ l≠Óng ch†t th∂i d≠ thıa sœ bfihπn ch’ nhÍ di÷n t›ch c©y hoa mµu t®ng vµ di÷n t›chƆt b· hoang gi∂m.

Tı nh˜ng ph«n ph©n t›ch tr™n, chÛng ta c„ th” Æ≠a rab∂ng tÊng k’t nh≠ sau: 1. Ao nu´i c∏ lµ mÈt nguÂn sˆ dÙng ch†t th∂i kh´ng

th” b· qua nh≠ng cfln khi™m tËn so vÌi trÂng tr‰t.¶u th’ cÒa ao nu´i c∏ lµ kh∂ n®ng h†p thÙ Æ≠Óc c∂ch†t th∂i ræn vµ ch†t th∂i l·ng.

2. Di÷n t›ch v≠Ín kh´ng cho phäp h†p thÙ toµn bÈl≠Óng ch†t th∂i l·ng cÒa lÓn. L≠Óng ch†t th∂i d≠thıa, vËn Æ∑ r†t lÌn, sœ ti’p tÙc t®ng tı nay Æ’n n®m2010. N’u kh´ng Æ≠Óc can thi÷p kfip thÍi, ch†t th∂isœ g©y ra c∏c nguy c¨ ´ nhi‘m.

3. Vµo mÔa xu©n vµ mÔa hà n®m 2004, ph«n lÌn c∏cx∑ Æ“u thi’u ph©n chuÂng. N®m 2010, toµn tÿnh sœc„ th” d≠ thıa ph©n trong suËt n®m.

4. Trong vÙ Æ´ng, hi÷n tπi c„ s˘ ch™nh l÷ch lÌn gi˜al≠Óng ph©n hi÷n c„ vµ kh∂ n®ng h†p thÙ ph©n cÒac©y trÂng. Ph«n lÌn c∏c x∑ Æ“u c„ sË d≠ d≠¨ng n®m2004. Trong t≠¨ng lai, t◊nh h◊nh sœ kh´ng ÆÊi trongtoµn bÈ c∏c x∑ n’u di÷n t›ch c©y hoa mµu t®ng ÆÛngnh≠ huy÷n VÚ Th≠ Æ∑ d˘ t›nh.

5. K’ hoπch chuy™n m´n ho∏ cÒa c∏c x∑ kh´ng c„ t∏c

ÆÈng lÌn ÆËi vÌi sË d≠ ch†t th∂i ræn v◊ ch›nh quy“nhπn ch’ sË l≠Óng vÔng chuy™n m´n ho∏ trong c∏cx∑. Tuy nhi™n, n„ sœ lµm l≠Óng ch†t th∂i l·ng d≠thıa t®ng l™n trong nh˜ng x∑ th˘c hi÷n chuy™n m´nho∏ ch®n nu´i lÓn.

Nh˜ng k’t qu∂ tr™n cho th†y, n’u muËn th˘c hi÷n ph∏ttri”n ch®n nu´i lÓn vµ c∏c ngµnh hµng ch®n nu´i kh∏c,c«n ph∂i xem xät v†n Æ“ ch†t th∂i v◊ sˆ dÙng ch†t th∂il·ng lµ mÈt hπn ch’ ÆËi vÌi t†t c∂ c∏c x∑ trong tÿnh vµngµy cµng trÎ n™n kh„ kh®n. ô mÈt sË x∑, vi÷c thi’udi÷n t›ch h†p thÙ ch†t th∂i ræn vµo mÔa Æ´ng khi’n v†nÆ“ ch†t th∂i nhanh ch„ng trÎ n™n tr«m tr‰ng. T◊nh h◊nhtrong toµn tÿnh c„ th” sœ Æπt m¯c b∑o hoµ trong giaiÆoπn 2009 - 2010 n’u c∏c ngµnh hµng ch®n nu´i ph∏ttri”n theo nhfip ÆÈ nh≠ hi÷n nay. SË d≠ d≠¨ng trongvÔng nghi™n c¯u vµo mÔa Æ´ng cho th†y hoπt ÆÈngtrao ÆÊi ch†t th∂i gi˜a c∏c x∑ lµ mÈt gi∂i ph∏p tËi ≠u ÆËivÌi c∏c x∑ d≠ thıa ph©n.

C∏c k’t qu∂ tr™n Æ∆t ra bËn c©u h·i mang t›nh quy’tÆfinh: 1. Ch†t th∂i l·ng cÒa lÓn mµ v≠Ín kh´ng h†p thÙ h’t

sœ Æ≠Óc xˆ l˝ nh≠ th’ nµo? (th∂i ra c∏c dflng ch∂y,dÔng Æ” t≠Ìi v≠Ín vÌi li“u l≠Óng cao,...)

2. L≠Óng ch†t th∂i ræn d≠ thıa vµo vÙ Æ´ng trong c∏cx∑ sœ Æ≠Óc xˆ l˝ nh≠ th’ nµo?

3. Tr≠Ìc t◊nh h◊nh ph¯c tπp nh≠ vÀy, c«n lµm g◊ Æ” x∏cÆfinh c∏c x∑ c„ nguy c¨ nh†t hi÷n nay vµ trongt≠¨ng lai?

4. Quy m´ Ƶn vÀt nu´i sœ nh≠ th’ nµo Æ” phÔ hÓp vÌikh∂ n®ng h†p thÙ cÒa c∏c nguÂn ti™u thÙ ph©n vµon®m 2010?

R†t ti’c, chÛng t´i kh´ng th” Æi xa h¨n trong vi÷c lÀpluÀn do thi’u c∏c th´ng tin ch›nh x∏c v“ k’ hoπchchuy™n m´n ho∏, luÂng chu chuy”n vÀt nu´i, ch†t h˜uc¨ gi˜a c∏c hÈ ch®n nu´i vµ Æ∆c bi÷t c∏c th´ng tin v“ph≠¨ng th¯c ph∏t tri”n ch®n nu´i lÓn.

C∏c k’t qu∂ thu Æ≠Óc d˘a vµo ph≠¨ng ph∏p l˝thuy’tV◊ nh˜ng l˝ do Æ∑ Æ≠Óc tr◊nh bµy trong ph«n ph≠¨ngph∏p, chÛng t´i Æ∑ sˆ dÙng ph≠¨ng ph∏p l˝ thuy’t Æ”t›nh l≠Óng ph©n b„n cho c©y lÛa. Nh˜ng tham sË thayÆÊi cuËi cÔng lµ sË l≠Óng ph©n vÀt nu´i Æ≠Óc sˆ dÙngcho 1 ha vµ cho mÈt vÙ lÛa. Do Æ„, l≠Óng ph©n d≠ thıavµo mÔa Æ´ng sœ kh´ng thay ÆÊi do trong vÙ nµy,ng≠Íi d©n chÿ trÂng c©y hoa mµu. Theo c∏c k’t qu∂tr™n, sË d≠ ch†t th∂i ræn trong vÙ xu©n vµ vÙ hà caoh¨n vµ mÈt sË x∑ c„ sË d≠ d≠¨ng trong mÔa hà n®m2004. Tuy nhi™n, chÛng t´i sœ kh´ng Æi s©u ph©n vµoph©n t›ch c∏c k’t qu∂ v◊ gi∏ trfi c∏c tham sË mµ chÛng

196

MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ kh∂ n®ng sˆ dÙng ph©n vÀt nu´i cho trÂng tr‰t vµ cho ao nu´i c∏

t´i sˆ dÙng t›nh to∏n l≠Óng ph©n cfln Æang Æ≠Óc bµnc∑i. ßi”m ≠u vi÷t cÒa ph≠¨ng ph∏p nµy lµ c∏ch t›nhl≠Óng ph©n cfln r†t mÌi Î Vi÷t Nam, sœ Æ≠Óc tr◊nh bµytrong Æoπn sau. C∏ch t›nh nµy lµ mÈt trong nh˜ng lÓi›ch mµ ph≠¨ng ph∏p l˝ thuy’t Æem lπi.

Ph≠¨ng ph∏p l˝ thuy’t cho phäp t›nh Æ≠Óc l≠Óng ph©nb„n hÓp l˝. C∏c k’t qu∂ Æ≠Óc tr◊nh bµy trong b∂ng 15.M∆c dÔ chÛng t´i Æ∑ l˘a ch‰n cung c†p toµn bÈ l≠Óng

phËtpho mµ c©y trÂng Æ∑ h†p thÙ h’t tı ph©n chuÂng(trong khi Æ„, chÿ c„ 1/3 nhu c«u nit¨ cÒa c©y trÂng Æ≠Óccung c†p tı ph©n chuÂng) nh≠ng y’u tË nµy d≠Íng nh≠cfln hπn ch’ trong vÙ xu©n. Trong vÙ hÃ, l≠Óng nit¨ c©ytrÂng h†p thÙ gi∂m (gi∂m 30% (14)). Ng≠Óc lπi, nhu c«uphËtpho v…n kh´ng ÆÊi. ßi“u nµy khi’n t◊nh h◊nh hoµntoµn bfi Æ∂o ng≠Óc. L≠Óng ph©n Ò b„n cho c©y trÂng ›th¨n nhi“u so vÌi li“u l≠Óng ph©n Ò Æ≠Óc khuy’n c∏o.

BB∂∂nngg 1155:: T›nh l≠Óng ph©n b„n hÁn hÓp d˘a tr™n s˘ c©n ÆËi cÒa hi÷u su†t nit¨

LLooππii pphh©©nn ÒÒ LL≠≠ÓÓnngg pphh©©nn ÒÒ tthheeoo nnhhuu cc««uu nniitt¨ ((tt††nn//hhaa))LL≠≠ÓÓnngg pphh©©nn ÒÒ tthheeoo nnhhuu cc««uu pphhËËttpphhoo ((tt††nn//hh))LL≠≠ÓÓnngg pphh©©nn ÒÒ ssˆ ddÙÙnngg ((tt††nn//hhaa))LL≠≠ÓÓnngg pphh©©nn ÒÒ tthheeoo cc∏∏cckkhhuuyy’’nn cc∏∏oo 11((tt††nn//hhaa))NNiitt¨ vv´ cc¨ bb„„nn bbÊÊ ssuunngg 22 ((kkgg//hhaa))LL≠≠ÓÓnngg PP2OO5 bb„„nn ((kkgg//hhaa))

LLÓÓnn15

7

714

850

BBflfl16

10

1014

810

GGiiaa cc««mm6

3

38

850

NNgg≠≠ÍÍii10

7

76

810

LLÓÓnn5

8

514

3213

BBflfl5

10

514

3217

GGiiaa cc««mm2

3

28

3212

NNgg≠≠ÍÍii3

7

36

3217

LLÔÔaa hhÃÃLLÛÛaa xxuu©©nn

1 Khuy’n c∏o cÒa Phflng n´ng nghi÷p huy÷n VÚ Th≠2 Nit¨ c©y trÂng h†p thÙ, c„ nguÂn gËc tı ph©n v´ c¨

197

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

KKhhuunngg 11:: ß“ ∏n chuy™n m´n ho∏ trong c∏c x∑ cÒa tÿnh Th∏i B◊nh. Mµu træng: c∏c x∑ d˘ ki’n kh´ng th˘c hi÷nchuy™n m´n ho∏; mµu ghi: huy÷n Th∏i Thu˛: kh´ng c„ th´ng tin v“ Æ“ ∏n chuy™n m´n ho∏ cÒa huy÷n.

MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ kh∂ n®ng sˆ dÙng ph©n vÀt nu´i cho trÂng tr‰t vµ cho ao nu´i c∏

198

KKhhuunngg 22:: MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ sˆ dÙng ph©n vÀt nu´i cho ao nu´i c∏ trong tÿnh Th∏i B◊nh (t†n nit¨/x∑)

KKhhuunngg 33:: MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ sˆ dÙng ph©n vÀt nu´i cho v≠Ín trong tÿnh Th∏i B◊nh (t†n nit¨/x∑)

2004

2010 - Kfich b∂n 1

2010 - Kfich b∂n 2

2004

2010 - Kfich b∂n 1

2010 - Kfich b∂n 2

199

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

KKhhuunngg 55:: MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ ti™u thÙ ph©n vÀt nu´i cho trÂng tr‰t trong vÙ hà tπi tÿnh Th∏i B◊nh (t†n nit¨/x∑)

KKhhuunngg 44:: MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ sˆ dÙng ph©n vÀt nu´i cho trÂng tr‰t trong vÙ xu©n tπi tÿnh Th∏i B◊nh (t†n nit¨/x∑)

2004

2010 - Kfich b∂n 1

2010 - Kfich b∂n 2

2004

2010 - Kfich b∂n 1

2010 - Kfich b∂n 2

200

MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ kh∂ n®ng sˆ dÙng ph©n vÀt nu´i cho trÂng tr‰t vµ cho ao nu´i c∏

Th∂o luÀn

ßi”m Æ«u ti™n c«n th∂o luÀn li™n quan Æ’n t›nh ch›nhx∏c cÒa c∏c k’t qu∂ Æfinh l≠Óng. Tr™n th˘c t’, r†t kh„c„ th” Æ∏nh gi∏ Æ≠Óc kh∂ n®ng s∂n xu†t ch†t th∂i ch®nnu´i, mËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vÌi tıng nguÂn ti™u thÙvµ vÌi tıng mÔa vÙ, do chÛng t´i kh´ng c„ nhi“u c¨ hÈiÆ≠Óc ti’p xÛc, trao ÆÊi vÌi c∏c c∏n bÈ Æfia ph≠¨ng, c∏nbÈ ch›nh s∏ch vµ ph∏t tri”n n´ng nghi÷p. MÙc Æ›ch cÒachÛng t´i lµ lµm nÊi r‚ c∏c xu h≠Ìng Æ∑ Æ≠Óc n™u trongb∏o c∏o cho c∏c c∏n bÈ Æfia ph≠¨ng. V› dÙ, l≠Óng ch†tth∂i l·ng d≠ thıa trong mÈt sË x∑ t›nh theo di÷n t›chv≠Ín vµ l≠Óng ch†t th∂i ræn d≠ thıa trong vÙ Æ´ng. C∏cxu h≠Ìng nµy sœ g©y nguy c¨ m´i tr≠Íng, Æ∆c bi÷t ÆËivÌi nh˜ng x∑ c„ l≠Óng ph©n d≠ thıa lÌn. ßi“u nµy Æ≠Ócch¯ng th˘c qua c∏c Æi“u tra mµ chÛng t´i Æ∑ th˘c hi÷ntrong huy÷n VÚ Th≠.

ßi”m th¯ hai c«n th∂o luÀn li™n quan Æ’n c´ng cÙ t›nhto∏n c∏c sË d≠ vµ ph≠¨ng ph∏p sˆ dÙng trong nghi™nc¯u. Ch≠¨ng tr◊nh lÀp b∂ng sË li÷u Exel, Æ≠Óc th˘c hi÷nduy nh†t tπi huy÷n VÚ Th≠, Æ∑ Æ≠Óc c∏c ÆËi t∏c nghi™nc¯u Æfia ph≠¨ng x∏c nhÀn. ChÛng t´i Æ∑ mÎ rÈngch≠¨ng tr◊nh nµy trong phπm vi toµn tÿnh vÌi gi∂ thuy’trªng VÚ Th≠ lµ mÈt huy÷n Æ∆c tr≠ng cho nh˜ng g◊chÛng t´i quan s∏t th†y trong tÿnh Th∏i B◊nh.

V“ m∆t ph≠¨ng ph∏p, c„ th” chÛng ta ph∂i xem xätlπi s˘ l˘a ch‰n m…u ph©n t›ch c†p x∑, Æ∆c bi÷t c«n xemxät lπi gi∂ thuy’t rªng ph≠¨ng ph∏p v÷ sinh chuÂngtrπi phÊ bi’n nh†t lµ ph≠¨ng ph∏p h„t. Th˘c vÀy, c∏cÆi“u tra trong khu´n khÊ d˘ ∏n AsiaProEco/E3P choth†y mÈt sË n´ng d©n sˆ dÙng n≠Ìc Æ” rˆa chuÂngvµ do d„, tπo ra hÁn hÓp ch†t th∂i ræn vµ l·ng. Trongt≠¨ng lai, gi∂ thuy’t v“ ph≠¨ng ph∏p h„t ph©n nµycÚng c«n ph∂i Æ≠Óc th∂o luÀn v◊ ng≠Íi d©n c„ th” sœthay ÆÊi ph≠¨ng ph∏p v÷ sinh chuÂng nu´i ho∆c x©yd˘ng ki”u chuÂng trπi mÌi theo chu»n ch©u ¢u, c„n“n sµn vµ s∂n xu†t ra hÁn hÓp ph©n ræn l·ng. V◊ vÀy,Æ” c∏c k’t qu∂ nghi™n c¯u Æ≠Óc ch›nh x∏c h¨n, chÛngta c«n ph∂i t›nh Æ’n s˘ thay ÆÊi nµy nhªm tr∏nh Æ∏nhgi∏ sai l≠Óng nit¨ th∂i ra.

Gi∂ Æfinh rªng t†t c∂ c∏c ruÈng Æ“u c„ th” b„n ph©nlµ mÈt gi∂ thuy’t t∏o bπo khi chÛng ta bi’t rªng nh˜ngm∂nh ruÈng Î xa khu d©n c≠ c„ th” kh´ng Æ≠Óc b„nph©n chuÂng Æ“u Æ∆n (kh©u vÀn chuy”n kh„ kh®n).Nh˜ng hπn ch’ nµy thay ÆÊi tu˙ theo tıng x∑ (h÷thËng Æ≠Íng x∏, Æfia h◊nh,...). Do vÀy, Æ” c∏c k’t qu∂t›nh to∏n c„ ÆÈ ch›nh x∏c cao h¨n, chÛng ta c«n ph∂ix∏c Æfinh Æ≠Óc ch›nh x∏c di÷n t›ch canh t∏c th˘c Æ≠Ócb„n ph©n vµ kh´ng Æ≠Óc b„n ph©n.

KKhhuunngg 66:: MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ ti™u thÙ ph©n vÀt nu´i cho trÂng tr‰t trong vÙ Æ´ng tπi tÿnh Th∏i B◊nh (t†n nit¨/x∑)

2010 - Kfich b∂n 1

2010 - Kfich b∂n 22004

201

V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006. Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng: nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

C∏c th´ng tin v“ Ƶn lÓn lµ hπn ch’ lÌn nh†t cÒa c∏csË li÷u thËng k™ mµ chÛng t´i Æ∑ sˆ dÙng trong nghi™nc¯u. ChÛng t´i kh´ng th” Æ∏nh gi∏ Æ≠Óc c∏c luÂng chuchuy”n lÓn con vµ lÓn thfit tı x∑ nµy sang x∑ kh∏c(Ch≠¨ng 2 vµ 5) vµ Æi“u nµy g©y kh„ kh®n ÆËi vÌi vi÷cÆ∏nh gi∏ l≠Óng ph©n th∂i ra trong c∏c x∑. C∏c d˜ li÷uthËng k™ kh∏c kh∏ s∏t vÌi th˘c t’.

Trong qÛa tr◊nh Æ∏nh gi∏ kh∂ n®ng s∂n xu†t ch†t th∂ich®n nu´i, chÛng t´i th≠Íng sˆ dÙng c∏c th´ng tin cÒac∏c khu v˘c kh∏c ho∆c sˆ dÙng lπi c∏c Æ∏nh gi∏ cÒac∏c chuy™n gia Vi÷t Nam ho∆c n≠Ìc ngoµi do thi’u tµili÷u tham kh∂o v“ Æfia ph≠¨ng. ß©y lµ mÈt trong nh˜nghπn ch’ cÒa chÛng t´i. Tuy nhi™n, hπn ch’ lÌn nh†t v…nlµ vi÷c Æ∏nh gi∏ hµm l≠Óng nit¨, phËtpho (do thi’uph≠¨ng ph∏p Æ∏nh gi∏) vµ th” t›ch n≠Ìc rˆa chuÂng.C„ th” c∏c Æ∏nh gi∏ cÒa chÛng t´i kh´ng th˘c s˘ ch›nhx∏c nh≠ng hi÷n tπi, v…n ch≠a c„ mÈt ph≠¨ng ph∏p nµocho phäp Æi xa h¨n trong vi÷c nghi™n c¯u vµ bµn luÀnv“ v†n Æ“ nµy.

D˘ ∏n thi’u r†t nhi“u c∏c tµi li÷u li™n quan Æ’n vi÷c sˆdÙng ch†t th∂i ch®n nu i cho trÂng tr‰t. Trong ph≠¨ngph∏p khuy’n c∏o, chÛng t i Æ∑ th˘c hi÷n mÈt sË suydi‘n d˘a tr™n c∏c khuy’n c∏o ÆËi vÌi ph©n chuÂngnhªm t◊m ra li“u l≠Óng b„n ph©n Ò gia c«m (ph©n bæc Ò)hÓp l . Tuy nhi™n, Æi“u nµy c«n ph∂i Æ≠Óc xem xät lπi.

Ph≠¨ng ph∏p l˝ thuy’t d˘a tr™n c∏c th´ng tin t≠¨ngÆËi chung chung (Æ´i khi lµ nh˜ng th´ng tin tı khu v˘cß´ng Nam É (H÷ sË sˆ dÙng)) vµ d˘a tr™n c∏c d˜ li÷uthu thÀp Æ≠Óc tı mÈt sË tÿnh kh∏c trong khu v˘c ÆÂngbªng S´ng HÂng (v› dÙ: kh∂ n®ng cung c†p dinh d≠ÏngcÒa Ɔt). MÈt sË th´ng tin kh∏c Æ≠Óc †n Æfinh mÈt c∏chv‚ Æo∏n nh≠ m¯c ÆÈ thay th’ nit¨ v´ c¨ cÒa nit¨ h˜uc¨, do thi’u tµi li÷u v“ Æfia ph≠¨ng.

ßi”m cuËi cÔng c«n tranh luÀn lµ t›nh ch›nh x∏c cÒa mÈtsË tham sË Æ≠Óc thu thÀp tı c∏c v®n b∂n ch›nh th¯c mµchÛng t´i Æ∑ sˆ dÙng Æ” th˘c hi÷n c∏c kfich b∂n n®m2010. ChÛng ta t˘ h·i li÷u c∏c d˘ Æo∏n v“ quy m´ ƵnvÀt nu´i cÒa UBND huy÷n VÚ Th≠ vµ cÒa Phflng n´ngnghi÷p huy÷n c„ th” trÎ thµnh hi÷n th˘c (sË gia c«mt®ng 230% trong 5 n®m tÌi) khi dfich cÛm gia c«m Æ∑tıng bÔng nÊ mπnh mœ Î Æ©y.

K’t luÀn

Ch†t th∂i ch®n nu´i c„ th” chi’m kho∂ng 3/4 tÊng l≠Óngnit¨ do Ƶn vÀt nu´i vµ con ng≠Íi th∂i ra trong tÿnh Th∏iB◊nh. Do t›nh ph˘c tπp cÒa vÔng nghi™n c¯u, chÛng t´iÆ∑ ti’n hµnh t›nh l≠Óng ph©n d≠ thıa ho∆c thi’u hÙttheo tıng thµnh ph«n s∂n xu†t nh≠ ao nu´i c∏ - v≠Ín,trÂng tr‰t vµ theo c∏c kho∂ng thÍi gian kh∏c nhau nh≠mÔa vÙ ho∆c n®m th≠Íng. Tı Æ„, chÛng t´i c„ th” rÛtra mÈt sË k’t luÀn sau Æ©y: - Trong m…u l˘a ch‰n, ao nu´i c∏ lµ mÈt nguÂn ti™u

thÙ ph©n ræn vµ ph©n l·ng chÒ y’u. Vµo n®m 2010,ao nu´i c∏ c„ th” h†p thÙ Æ≠Óc g«n 1/4 tÊng l≠Óngnit¨ trong ch†t th∂i ch®n nu´i cÒa tÿnh Th∏i B◊nh.

- Kh„ kh®n trong vi÷c sˆ dÙng ch†t th∂i l·ng g©y c∂ntrÎ ÆËi vÌi s˘ ph∏t tri”n cÒa ngµnh hµng lÓn. Ch†tth∂i l·ng ch¯a kho∂ng 1/3 l≠Óng nit¨ do lÓn th∂i ra.Hi÷n nay, v≠Ín lµ nguÂn sˆ dÙng ch†t th∂i l·ng duynh†t. C„ s˘ m†t c©n ÆËi gi˜a cung vµ c«u ch†t th∂i†:n®m 2004, chÿ kho∂ng 22% th” t›ch ch†t th∂i l·ngÆ≠Óc sˆ dÙng cho v≠Ín vµ chÿ 14% l≠Óng ch†t th∂il·ng Æ≠Óc ph∏t huy gi∏ trfi vµo n®m 2010. Toµn bÈl≠Óng ch†t th∂i l·ng cfln lπi (3 234 t†n nit¨ n®m 2004vµ 4 800 t†n nit¨ n®m 2010) sœ bfi th∂i tr˘c ti’p vµoc∏c dflng ch∂y, g©y ´ nhi‘m. ß©y lµ hi÷n t≠ÓngchÛng t´i Æ∑ quan s∏t th†y d≠Ìi th˘c Æfia.

- MËi quan h÷ gi˜a cung vµ c«u ch†t th∂i ch®n nu´ic„ th” sœ kh´ng Æ∏ng lo ngπi trong mÈt kho∂ng thÍigian r†t ngæn nh≠ng Æ’n n®m 2010, n„ c„ th” g©ynhi“u kh„ kh®n lÌn ÆËi vÌi c´ng t∏c qu∂n l˝ ch†t th∂ivµo mÔa Æ´ng.

- ß“ ∏n th˘c hi÷n chuy™n m´n ho∏ cÒa c∏c huy÷nd≠Íng nh≠ kh´ng g©y t∏c ÆÈng nhi“u Æ’n l≠Óngph©n ræn d≠ thıa (thi’u hÙt) nh≠ng n„ sœ khi’n c∏cx∑ th˘c hi÷n chuy™n m´n ho∏ ch®n nu´i lÓn bfi d≠thıa ch†t th∂i l·ng.

C∏c t›nh to∏n cÒa chÛng t´i Æ≠Óc c∏c chuy™n gia Æfiaph≠¨ng c´ng nhÀn vµ lµ mÈt c´ng cÙ r†t c„ ›ch. ChÛngt´i Æ∑ sˆ dÙng c´ng cÙ nµy Æ” x∏c Æfinh nh˜ng x∑ c„nguy c¨ m´i tr≠Íng cao nh†t vµ d˘ b∏o t◊nh h◊nh Æ’nn®m 2010. Tuy nhi™n, c∏ch t›nh to∏n nµy cÚng c„ nhi“uhπn ch’ do tr≠Ìc Æ©y ch≠a c„ mÈt nghi™n c¯u nµo Æ≠Ócth˘c hi÷n v“ v†n Æ“ nµy vµ do c∏c th´ng tin thu Æ≠Ócthi’u t›nh ch›nh x∏c. C∏c k’t luÀn mµ chÛng t´i Æ≠a rach≠a ph∂i lµ nh˜ng Æ∏nh gi∏ cuËi cÔng. Do Æ„, tr≠Ìc

202

MËi quan h÷ gi˜a s∂n xu†t vµ kh∂ n®ng sˆ dÙng ph©n vÀt nu´i cho trÂng tr‰t vµ cho ao nu´i c∏

h’t c«n: i) x∏c Æfinh t›nh x∏c th˘c cÒa c∏c tham sË sˆdÙng trong nghi™n c¯u vµ ii) ÆËi chi’u c∏c xu h≠Ìng Æ∑n™u ra vÌi th˘c t’ (l≠Óng ch†t th∂i l·ng d≠ thıa lÌn, t◊nhh◊nh thi’u ho∆c thıa ph©n Ò vµo vÙ Æ´ng).

Tµi li÷u tham kh∂o

1. Gerber P, Chilonda P, Franceschini G, Menzi H.Geographical determinants and environmentalimplications of livestock production intensification inAsia. Bioresource Technology 2005; 96:263ñ276.

2. Bergeret P, Pham Hoang Ha. Dynamiques compa-räes de trois filiÃres dans le delta du fleuve Rouge:riz, porc, ail - Späcial Vietnam. Agriculture etdäveloppement 1997:67-73.

3. Roy RN, Misra RV, Lesschen JP, Smaling EM.Evaluation du bilan en äläments nutritifs du sol.Approches et mäthodologies. Roma: FAO, 2005.

4. Bureau des Statistiques de Thai Binh. Annales desstatistiques de la Province de Thai Binh en 2003,2003.

5. Le Van Can. Guide des engrais. Hanoi: Hanoi agri-cultural publishing house, 1975.

6. Muller JC, Decroux J, Schvartz C. Guide de la fer-tilisation, Fascicule I: sol et agriculture, cyclesbiogäochimiques: Comifer, 2001.

7. Little. 2001.

8. Dierolf TT, Fairhust, Muter E. Toolkits for acid,upland soil fertility management in southeast Asia.Canada: East and Southeast Asia program,Postash and Phosphate Institute, 2001.

9. Müller ZO. Feed from animal wastes: state ofknowledge. FAO animal production and health1992; paper 18.

10. Pham Sy Tiep. Pig production in Northern Vietnam.In: Institute SAD, ed. Workshop on Pre-weaningmortalities and improving swine production. HueUniversity of Agriculture and Forestry: NationalInstitute of Animal Husbandry, 2004.

11. Mikolasek O. Däfinition des pratiques et desbesoins en matiÃres organiques des diffärentstypes de pisciculteurs dans la province de ThaiBinh, Delta du Fleuve Rouge, Nord Vietnam. Hanoi:CIRAD, 2005.

12. Bureau Agricole de Vu Thu. Recommandations enfertilisation organique pour les principales culturesannuelles, 2005:4.

13. Bodet JM, Hacala S, Aubert C, Texier C. Fertiliseravec les engrais de ferme: ITCF, Institut de l’äle-vage, ITAVI, ITP, 2001.

14. Tran Thuc Son. Use of quefts for calculation of fer-tilization rates for rice: National institute of soils andfertilizer website, 2000.