microsoft word - yatayda boru ve profİl kaynaĞi

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

METAL TEKNOLOJİSİ

YATAYDA BORU VE PROFİL KAYNAĞI

ANKARA 2005

Milli Eğit im Bakanlığı tarafından gelişt irilen modüller;

• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğit im Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaşt ırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik gelişt irilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve gelişt irilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğit im Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmışt ır.

• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğit im öğretim sırasında gelişt irilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

• Örgün ve yaygın eğit im kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

• Basılmış modüller, eğit im kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıt ılır.

• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında sat ılamaz.

i

AÇIKLAMALAR ........................................................................................................ iii GİRİŞ ............................................................................................................................1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ...........................................................................................2 1. BO RULARIN KAYNAĞI..........................................................................................2

1.1. Boruların Tanımı................................................................................................2 1.2. Boru Çeşitleri .....................................................................................................3

1.2.1 Sanayi Boruları ............................................................................................3 1.2.2. Galvanizli Tesisat Boruları .........................................................................3 1.2.3. Doğal Gaz Boruları .....................................................................................3

1.3. Boru Kesmede Kullanılan Araçlar .....................................................................3 1.4. Küçük Çaplı Boruların Küt Ek Kaynağı Küçük Çaplı Boruların Kaynağa Hazırlanması .............................................................................................................3

1.4.1. Borulara Kaynak Ağzı Açma Yöntemleri...................................................4 1.4.2. Boru Kaynaklarında V Yatakları ................................................................4 1.4.3. Kaynak Ek Yerlerini Temizleme ................................................................5 1.4.4. Boru Kaynaklarında Dikkat Edilecek Hususlar ..........................................5 1.4.5. Boruların Kaynatılması ...............................................................................5

UYGULAMA FAALİYETİ .....................................................................................6 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...........................................................................7

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ...........................................................................................9 2. KÜÇÜK ÇAPLI BO RULARIN “T” KAYNAĞI........................................................9

2.1. Ara Kesitler........................................................................................................9 2.1.1. Parçaların Birbirine Alıştırılması ................................................................9 2.1.2. Ara Kesitleri Açılmış Boruları Puntalanması ...........................................10 2.1.3. Boru Kaynaklarında Sızdırmazlığın Önemi..............................................10

2.2. “T” KAYNAĞI YAPMAK.............................................................................11 2.2.1. Kaynak Dikişinin Temizlenmesi...............................................................11

UYGULAMA FAALİYETİ ...................................................................................12 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.........................................................................13

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 .........................................................................................15 3. PRO FİL BORULAR................................................................................................15

3.1. Profil Boruların Tanımı ve Standartları ...........................................................15 3.2. Profil Boruların ın Alın Kaynağı ......................................................................15

3.2.1. Kaynak Ek Yerlerini Temizleme ..............................................................16 3.2.2. Profil Boru Kaynağında Dikkat Edilecek Hususlar ..................................16 3.2.3. Profilleri Puntalama ..................................................................................16 3.2.4. Kaynak Dikişlerini Temizlemek ...............................................................16

UYGULAMA FAALİYETİ ...................................................................................17 ÖĞRENME FAALİYETİ-4 .........................................................................................20 4. PRO FİL BORULARININ KÖŞE KAYNAĞI..........................................................20

4.1. Profilleri Köşe Kaynağı İçin Hazırlama...........................................................20 4.2. Profilleri Köşe Oluşturacak Şekilde Puntalama...............................................20

İÇİNDEKİLER

ii

4.2.1. İç Köşe Kaynağında Elektrot Hareketleri .................................................20 4.3. Kaynak Dikişlerini Temizleme ........................................................................20 UYGULAMA FAALİYETİ ...................................................................................21 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.........................................................................22

CEVAP ANAHTARLARI ...........................................................................................23 PERFORMANS DEĞERLENDİRME...................................................................25

MO DÜL DEĞERLENDİRME ....................................................................................26 KAYNAKLAR.............................................................................................................27

iii

AÇIKLAMALAR KO D 521MMI058

ALAN Metal Teknolojisi

DAL/MESLEK Ortak Alan

MO DÜLÜN ADI Yatayda Boru ve Profil Kaynağı

MO DÜLÜN TANIMI Bu modül yatayda küçük çaplı boruların ve profillerin kaynağı konusunun işlendiği bir öğrenim materyalidir

SÜRE 40/32

Ö N KOŞUL Elektrik Ark Kaynağı Düz Dikiş Çekme Modülünü almış olmak

YETERLİK Yatayda küçük çaplı boru ve profillerin kaynağını yapmak

MO DÜLÜN AMACI

Genel Amaç: Bu modül ile gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak yatay konumda küçük çaplı boruların ve profillerin kaynağını yapabileceksiniz. Amaçlar

1. Tekniğe uygun olarak boruların alın kaynağını yapabileceksiniz

2. Tekniğe uygun olarak borulara arakesitlerini açabileceksiniz

3. Tekniğe uygun olarak arakesit açılmış boruların kaynağını yapabileceksiniz

4. Tekniğine uygun olarak profil boruların köşe kaynaklarını yapabileceksiniz

EĞİTİM ÖĞRETİM O RTAMLARI VE DONANIMLARI

Ortam: Elektrik ark kaynak atölyesi, Donanım: Kaynak makinesi, elektrod, kaynakçı takımları (iş önlüğü, kaynak maskesi, tel fırça, kısaç v.b), en az 2 adet yumuşak çelik boru

Ö LÇME VE DEĞERLENDİRME

Bu modül içerisinde her öğrenme faaliyeti sonunda kendi kendinizi değerlendirebileceğiniz çoktan seçmeli ve uygulamalı ölçme değerlendirme tekniklerine tabi tutulacaksınız

AÇIKLAMALAR

1

GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Bu modül ile sizlere metal teknolojileri alanında yaygın ve yoğun olarak kullandığımız

boruların ve profillerin elektrik ark kaynağı ile birleşt irme tekniklerini öğreneceksiniz.

Teknolojinin dev adımlarla hızla ilerlediği günümüzde, enerji kaynaklarının kıtalar arası naklinden, yağmurlu havalarda kullandığımız şemsiyeye, üzerinde oturduğumuz tabureye varıncaya kadar kullandığımız gereçlerde kullanılan boruların imalat kademelerini ve elektrik ark kaynak tekniği ile kaynat ılması becerisini kazanacaksınız.

Metal teknolojileri sektöründe başarılı bir teknik eleman olabilmenin ilk şart ı teknolojik bilgilerimizi artırmak birey olarak belirli bir alanda her zaman başkalarını geçme gücünü gösteremeyebilirsiniz; ama kişi kendini aşma gücüne her zaman sahiptir.

Çalışmaya, zorlukları yeneceğim, başarılı olacağım, başaracağım diye başlamalıyız.

Başarı esrarengiz bir tabiat hediyesi değildir. Eğit im sonunda elde edilen bir davranış değişikliğidir, bir sonuçtur.

Alfin Tofler; ”Yirmi birinci asrın cahilleri okuma-yazma bilmeyenler değil;öğrenmeyi öğrenmeyenler olacakt ır.” demektedir.

Beynimizin ortalama %1’ini kullandığımız yani yeteneklerimizin büyük bir kısmı gelişt irilmeye halen uygundur.

Hemen doğrulmalıyız herhangi bir noktaya ulaşılmış ise, biz de ulaşabiliriz.

Tohamas Edison der ki; Dehanın %99’u ter %1’i ilhamdır. Başarılı olmak ve mutlu yaşamak istiyorsak çok çalışmalı ve kendimizi güncelleşt irmeliyiz. Çalışmadan kazanamayız, tüm çalışmalarınızda başarılar dilerim.

GİRİŞ

2

ÖĞRENME FAALİYETİ-1

Uygun atölye ortamı sağlandığında tekniğe uygun olarak yatay konumda boruların küt ek kaynağını atölye ortamında yapabileceksiniz.

Boru çeşit lerini araşt ırınız. Rapor haline getirip, sınıfta sununuz.

Metal işleri meslek dalında kaynak yapan işletmelerden, küt-ek kaynağında kullanılan araç gereç, takım, makine ve cihazların neler olduğunu araşt ırınız, topladığınız bilgileri sınıf da tart ışınız.

1. BORULARIN KAYNAĞI 1.1. Boruların Tanımı

Sıvı,gaz,buhar vb .maddeleri iletmeye yarayan içi boş gereçlere boru denir. Borular

imalat şekillerine göre;

Dikişsiz Çelik Borular Dikişli Çelik Borular olmak üzere iki şekilde imal edilirler.

Dikişsiz çelik borular soğuk çekme metodu ile üretilir. Bu standart kapsamındaki boruların imalat ında kullanılan çelik üretim metotları ile döküm teknikleri kullanılarak elde edilir. Dikişli borular soğuk haddelenmiş şeritlerin biçimlendirilerek birleşme noktalarından elektrik direnç veya indüksiyon kaynağı ile kaynat ılarak üretilirler. Sıcak veya soğuk olarak çekilerek ısıl işlemlerine tabi tutularak piyasaya arz edilir.

Borular belirli standartlar dahilinde üretilir. Test ve deneme basınçlarından sonra piyasaya arz edilir. Boru imalatında kullanılan standartlar (TS 301, 1, 2, 3, 4 – TS 416 – TS 1997 – TS 5317 – TS 10208 – TS 11004 – TS 6438 – TS 6474- TS 6475 )

Şekil 1.1 Değişik Profiller


AMAÇ

ARAŞTIRMA

3

1.2. Boru Çeşitleri 1.2.1 Sanayi Boruları

Genellikle et kalınlıkları 1mm’ye kadar olan borular çelik eşya yapımında kullanıldıklarından sanayi borusu olarak tanımlanır.

1.2.2. Galvanizli Tesisat Boruları Korozyona, paslanmaya ve çürümeye karşı dirençleri nedeniyle temiz su tesisatı başta

olmak üzere, korozyon etkisinin önem taşıdığı akışkan iletim tesisatlarında kullanılır.İç ve dış kısımları çinko ile kaplanarak piyasaya arz edilir.

1.2.3. Doğal Gaz Boruları

Özel kaliteli çeliklerden imal edilen kolay işlenebilir, korozyona karşı dirençli, ,ısıl işleme tabii tutulmuş olarak imal edilen borulardır. Borular iç ve dış çaplarına göre anılırlar. Boruların anılmaları parmak cinsindendir. Örneğin ½” (Yarım Parmak) , 1” (Bir Parmak) gibi. 1.3. Boru Kesmede Kullanılan Araçlar

Borular değişik takım ve makineler kullanılarak kesilirler. Boru kesmede aşağıdaki takım ve makineler kullanılır.

• El testeresi • Boru keskileri • Boru kesme makinesi • Hidrolik testere • Tepsi testere • Şerit testere • Kesme taşları • Oksi gaz ile boru kesme

1.4. Küçük Çaplı Boruların Küt Ek Kaynağı Küçük Çaplı Boruların Kaynağa Hazırlanması

Boruların kaynak öncesi ön hazırlığı kaynak dikişinin kalitesini art ırır, fiziksel

görünümünü ve işin ekonomik olmasını sağlar. Kaynağa hazırlık aşaması da parça kalınlığı, uygun kaynak ağzı ve gereç düzgünlüğüne dikkat edilerek hazırlık yapılır. Parçaların kaynağa hazırlanmasında aşağıdaki işlem sırası takip edilir.

• Markalama • Kesme • Temizleme • Alıştırma • Kaynak Ağzı Açma

4

1.4.1. Borulara Kaynak Ağzı Açma Yöntemleri Et kalınlıkları 4 mm den kalın borulara, nufuziyetin art ırılması amacıyla kaynak ağzı

açılır. Küçük çaplı borulara kaynak ağzı eğelerle, boru keskilerle, taşlama makineleri ve oksi gaz ile açılabilir. 1.4.2. Boru Kaynaklarında V Yatakları

Boruların puntalanması sırasında eksenlerin karşılıklı gelmesi ve kaynak sırasında sabit kalmasını sağlamak için “V” yatağı kullanılır. Özel durumlarda, köşebent de kullanılır. Amper ayarı için Düz Dikiş Çekme Modülüne bakınız.

Resim 1.1 Boruların Puntalanması

1

4

2

3

Şekil 1.2 Puntalama İşlem Sırası

Boruların Puntalanması Mutlaka

Karşılıklı Olmalıdır !.....

5

1.4.3. Kaynak Ek Yerlerini Temizleme

Aynı çaptaki boruların kesilen ve kaynakta birleşt irilecek ağızların temizlenir. Kaynak ile birleşt irilecek borularda eksen kaçıklığı olmamalıdır Şekil 1.3; Kaynak Ağzı Açılması

Şekil 1.4; Kaynak Ağızlarının Hazırlanması

1.4.4. Boru Kaynaklarında Dikkat Edilecek Hususlar

• Kaynat ılacak boruların markalanarak ölçüsünde kesilmesi. • Kesilen parçaların birbirine alışt ırılması. • Parçalara eksen noktaları karşılıklı gelecek şekilde dört noktadan puntalanması • Punta aralığı borunun tüm çevresinde eşit olmalıdır.

1.4.5. Boruların Kaynatılması

Boruların uç kısımları, her taraf da eşit olacak şekilde alışt ırılır. Et kalınlığı et kalınlığı 3 mm ye kadar olan boruların arasında bir miktar boşluk bırakılarak kaynak yapılır (yaklaşık et kalınlığının yarısı kadar). Makine çalışt ırılıp amper ayarı yapılır. Eksenleri aynı hizada olacak şekilde dört taraftan puntalanır, puntaların curufları kaynak çekici ile veya tel fırçalar ile temizlenir. Kaynağa bu noktadan başlanarak kaynak yapılır.

6

UYGULAMA FAALİYETİ

BO RULARIN KÜT EK KAYNAĞI

1

4

2

3

B

B

B-B Kesiti

Puntalama işlem sırası

Elektrod açısı

Araç ve Gereçler İş ve İşlem Basamakları 1. İki adet 60 mm boyunda siyah su borusu 1. Boruları markalayarak kesiniz. 2. Ǿ 2.5 mm elektrot, testere 2. Kaynak ağızları açarak parçaları

alışt ırınız. 3. Kaynak makinası, takım ve avadanlıklar 3. Eksenlerden eşit puntalayınız. 4. “V” yatağı veya köşebent 4. Tüm çevreyi “V” yatağında kaynat ınız.


7

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 1. Metalik malzemelerin dış etkiler alt ında kalarak aşınmalarına ne denir ? A ) Y aşlanma B ) Korozyon C ) Metalik yorulma D ) Malzeme çürümesi 2. Soğuk şekillendirme metotları ile elde üretilen, kaynatılarak piyasaya arz edilen bağlant ı elemanlarına ne ad verilir ? A ) Dikişsiz borular B ) Dikişli borular C ) Sanayi boruları D ) Galvanizli borular 3. Et kalınlıkları ince ve kalınlıkları 1 mm ‘ ye kadar olan borular aşağıdakilerden hangisidir ? A ) Mobilya boruları B ) Siyah su boruları C ) Sanayi boruları D ) Doğalgaz boruları

4. Mobilya boruları niçin elektrik ark kaynağı ile kaynatılamaz ? A ) Isıl işlem uygulandığından B ) Et kalınlıklarının fazla olması C ) Et kalınlıklarının ince olması D ) Çeliklerden imal edildiklerinden 5. Korozyon ve paslanmaya dayanaklı dikişsiz imal edilerek iç ve dış kısımları çinko ile kaplanan borulara ne ad verilir? A ) Tesisat borusu B ) Sanayi borusu C ) Doğalgaz borusu D ) Galvanizli tesisat borusu 6. Yüksek basınç ve sıcaklığın söz konusu olduğu yerde kullanılan döküm teknolojileri ile elde edilen borulara ne ad verilir ? A ) Doğalgaz borusu B ) Galvanizli tesisat borusu C ) Dikişli borular D ) Dikişsiz çelik borular 7. Boru kaynaklarında Ark boyu mesafesi ne kadar olmalıdır. A) Elektrod çapı kadar B) Elektrod çapının iki kat ı C) Elektrod çapını üç kat ı D) Elektrod çapının dört kat ı

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

8

8. Boruların kaynağında eksenlerin düzgün puntalanması en az kaç noktadan yapılmalıdır.? A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 9. Sıvı,gaz vb maddeleri iletmeye yarayan içi boş silindirik bağlant ı elemanlara ne ad verilir ? A ) Profil boru B ) Boru C ) Dağıt ım sistemi D ) Boru hatt ı 10. Boru kaynaklarında boru et kalınlığı ile kaynak aralığı arasında bırakılacak kaynak boşluğu ne kadar olmalıdır. A) Boru et kalınlığının yarısı B) Boru et kalınlığı kadar C) Boru et kalınlığının üç kat ı D) Hiçbiri

9


Tekniğine uygun olarak ark boyunu ,elektrod açısını ve ilerleme hızını ayarlayarak arakesit açılmış boruların kaynağını yapabileceksiniz.

Çevrenizde boru ve birleşt irme elamanlarının hangi metotlarla birleşt irildiğini Gözlemleyerek arkadaşlarınızla tart ışınız.

Ayrıca kaynak yapımındaki işlem basamaklarını rapor olarak hazırlayınız ve yapt ığınız

çalışmayı sınıfa sununuz

2. KÜÇÜK ÇAPLI BORULARIN “T” KAYNAĞI

2.1. Ara Kesitler

Birbirini kesen iki parça arasında meydana gelen alana ara kesit denir. Birbirini kesen boruların kaynağında, kaynaktan önce borular çeşit li izleme takımları (testere, matkap, eğe vb.) kullanarak ara kesiti oluşturacak şekilde birbirine alışt ırılmalıdır.

2.1.1. Parçaların Birbirine Al ıştırı lması

Boru “T” kaynağına başlamadan önce üst boru alt boruya oturacak şekilde yarım yuvarlak ve yuvarlak eğeler ile alışt ırılır. Alt borunun ara kesiti ise kademeli olarak küçük çaptan başlanılarak matkap ile delinir. Üst boru tam bir birleşt irme sağlayacak şekilde alt boru deliği ovalleşt irilir.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

10

Şekil 2.2:Boruların Markalanarak Alıştırılması

Şekil 2.3: T Birleştirme Ara Kesit Oluşturma

Birleşt irme kaynaklarında parçaların birbirine alışt ırılması eksenlerin ve doğrultuların

oluşturulması oldukça önemlidir. Parçalar puntalanmadan önce eksenler ve oluşturulacak açılar mutlaka kontrol edilmelidir. Parçaların birbirine alışt ırılmasında oluşturulan temas noktaları kaynak dikişini etkileyen önemli faktörlerden biridir. Kaynak eklerinin aralarında bırakılacak kaynak aralığı kaynak dikişinin dayanımını art ırır. Boru et kalınlığının yarısı kadar kaynak aralığı bırakılarak nufuziyet art ırılır. 2.1.2. Ara Kesitleri Açılmış Boruları Puntalanması

Boruların kaynağa hazırlanmasının en önemli aşamalarındın biri boruların

puntalanmasıdır. Puntalama işlemi birleşme yerlerindeki eksenler doğrultusunda yapılmalıdır. Boruların birleşt irilmesi için yapılan puntalama işleminden sonra parçalarda kaynak çekmelerinden dolayı meydana gelen eksen kaçıklıkları gönyesine getirilmelidir. 2.1.3. Boru Kaynaklarında Sızdırmazlığın Önemi

Yapılan kaynakların sızdırmaz olması gerekir. Özellikle hidrolik, pnömatik, doğalgaz ve ısıtma sistemlerinde sızdırmazlık önemlidir. Yapılan kaynakların basınçlı hava ve su ile kontrolleri yapılır.

11

2.2. “T” KAYNAĞI YAPMAK

Kaynaklı birleşt irmelerde gözle görülmeyen gözenek ve cüruf sızınt ılara sebebiyet vereceği için eriyik banyonun kaynak esnasında kontrolü çok önemlidir. Kaynak sırasında, kaynak elektrot açısı her noktada farklıdır. Bu nedenle elektrot gereç yüzeyine 75 – 80 ‘ açı yapacak şekilde tutulmalıdır. Boruların yatay kaynağında elektrot üst noktadan başlat ılarak döndürülerek kaynat ılır. Elektrotun başlangıç ve bitiş noktalarında açıklık kalmadan kaynat ılmalıdır. Elektrik ark kaynağında yeterli eğrime sıcaklığı amper ayarı ve uygun elektrot kullanımı ile gerçekleşt irilir.

Ark boyu elekrod çapı kadar olmalıdır. Bu mesafenin elektrot eğrime hızına bağlı

olarak kaynakçı tarafından kontrol alt ında tutulması oldukça önemlidir. Kaynak hızı da kaynak dikişinin biçimini ve nufuziyetini etkileyen önemli etkenlerden bir tanesidir. Hızın artması kaynak dikişinin genişliğinin azalmasına ve nufuziyetin azalmasına neden olur. Kaynak hızının azalması ise kaynak dikişinin yığılmasına neden olur. 2.2.1. Kaynak Dikişinin Temizlenmesi

Boruların kaynat ılmasında kaynak işlemi tamamlanırken dikişin bitiş noktalarında cüruflar temizlenerek ve kaynak parametreleri muhafaza edilerek tüm çevre dikişi tamamlanmalıdır. Kaynak dikişi etrafında oluşan sıçramalardan dolayı yapışan metal parçacıklar temizlenerek kaynak dikişi tüm çevrede kontrol edilir. Elektrotun yanma esnasında çıkan gazlar kaynak ek bölgesi etrafında havanın nemi ile birleşerek korozyon oluşturacağından kaynak eki çelik tel fırçalarla temizlenmelidir.

. Şekil 2.4: Kaynak Eklerinin Temizlenmesi

12

UYGULAMA FAALİYETİ Boruların “T” Kaynağı ile ilgili uygulamayı yapınız.

Araç ve gereçler 1. ¢1”x150 mm siyah su borusu 2. ¢2,5 mm elektrod, el testeresi 3. Kaynak takım ve gereçleri İşlem Basamakları 1. Boruyu ölçüsünde kesiniz 2. Parçaları alışt ırınız. (Şekil 2.2) 3. Eksenlerden puntalayınız

4. Tüm çevrede dikişi tamamlayınız 5. Kaynak dikişini temizleyiniz. (Şekil 2.4)


13

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 1. Borularda eksenel kaçıklıkların oluşmasın ı önlemek için puntalama hangi araçlar yardımıyla yapılmalıdır ? A) Gönye B) Kaynak çekici C) Kaynak maskesi D) -V- yatağı 2. Boru yatay kaynak pozisyonunda kaynatılırken elektrot ile parça arasındaki açı kaç derece olmalıdır ? A) 60 – 80 derece B) 75 – 80 derece C) 30 – 40 derece D) 80 – 90 derece 3. Boru kaynaklarında ark boyu mesafesi ne kadar olmalıdır ? A ) Elektrot çapı kadar B ) Elektrot çapının yarısı kadar C ) Elektrot çapının iki katı D ) Elektrot çapının üç katı 4. Borulara kaynak ağzı neden açılmalıdır.? A ) nüfuziyeti artırmak B ) kaynak dikişini çekebilmek C) kaynak yapmayı kolaylaştırmak D ) kaynak hızını artırmak 5. Boru kaynaklarında boru et kalınlığının kaç oranında kaynak aralığı bırakılmalıdır A ) Et kalınlığının yarısı B ) Et kalınlığı kadar C ) Et kalınlığının iki katı D ) Et kalınlığın ın üç katı 6. Boru kaynaklarında kaynaklı birleştirmelerinin sızdırmazlık deneyleri hangi metotlar ile yapılmalıd ır ? A ) Göz ile kontrol B ) Ultrasonik kontrol C ) Hava ve su basıncı D ) Çekme deneyi


14

7. Aşağıdakilerden hangisi boruların kaynağı hazırlanma aşamalarından biri değildir A ) Temizleme B ) Alıştırma C ) Kaynak ağzı açma

D ) Kaynak dikişi çekmek 8. Güvenli bir boru bağlantısının gerçekleşebilmesi için borular ne kadar basınçla denenmelidir? A ) Çalışma basıncı kadar B )Çalışma basıncın ın iki katı C ) Çalışma basıncın ın yarısı D ) Çalışma basıncının üç katı 9. Boruların puntalanmasında eksen kaçıklıkların ın oluşmaması için puntalama işlemi nasıl gerçekleştirilir. A ) eksenler peş peşe B ) Eksenler karşılıklı C ) eksenler fark etmez D ) hiçbiri

15


Tekniğine uygun olarak profil boruların alın alına kaynağını yapabilecektir.

Profil borularla yapılmış çelik eşyaları inceleyerek arkadaşlar ınızla tartışınız.

3. PROFİL BORULAR 3.1. Profil Boruların Tanımı ve Standartları

İçi boş kare, dikdörtgen ve özel şekilli malzemelere boru profil denir. Soğuk şekillendirme ile bükülerek birleşme kenarları yüksek frekanslı indüksiyon kaynak metodu ile kaynat ılarak üretilirler. Profillerin et kalınlıkları 0,70 mm ile 10,00 mm arasında değişir. Standart 6 metre olarak imal edilirler. Ebat ölçüleri ve et kalınlıkları ile tanımlanırlar. 30x30x2 gibi gösterilirler. İnce etli profiller TS 6475’e göre kalın etli profiller ise TS 5317’ye göre üretilirler.

Şekil 3.1: Kare Profil Şekil 3.2: Dikdörtgen Profil

3.2. Profil Borularının Alın Kaynağı

Profil borularının alın kaynağında iki profilin kesitlerinin yatay konumda yan yana ve aynı hizaya gelip kaynat ılmasına alın ya ada küt ek kaynağı denir.kesilip çapakları alındıktan sonra düzgün biçimde köşebent içerisinde puntalandıktan sonra kaynak için hazır hale getirilir. Profil boruların et kalınlıkları ince olduğundan parçalar arasında kaynak aralığı bırakılmadan puntalanırlar.

Profil boruların et kalınlıkları 3 mm ‘ye kadar olanlara kaynak ağzı açılmadan kaynakları yapılır. Genel olarak profillerin kaynat ılmalarında akım değeri kullanılan elektrot çapına göre tespit edilir. Elektrot çapı X 40 olacak şekilde hesaplanmalıdır. Kaynak akımının yüksek olması sıçramaların artmasına, yanma oluklarının olmasına, dikişte çatlamalara neden olur. Profil borularının alın kaynağında yatay konumda elektrot 75 – 80 C ‘ açı ile kaynat ılır. Profil borularının kaynat ılmasında özel elektrot seçimine ihtiyaç duyulmaz. Her türlü elektrot ile kaynak yapmak mümkündür.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

16

3.2.1. Kaynak Ek Yerlerini Temizleme

Kaynak ek yerleri kesme çapakları alındıktan sonra eğe ve zımpara ile yüzey pürüzlülükleri giderilmelidir. Parçalar birbirine tam olarak kavuşacak ve aynı eksende olacak şekilde karşılıklı olarak puntalanmalıdır. 3.2.2. Profil Boru Kaynağında Dikkat Edilecek Hususlar

Profil boruların et kalınlıklarının ince olması nedeni ile profil borunun et kalınlığı göz önünde bulundurularak akım amper ayarını seçiniz.

Kaynak dikişi genişliğinin dar olmasına dikkat ediniz.

Punta kaynakları normal standartlarda olmalı zayıf ya da şişkin olmamalıdır.

Kaynak ark yüksekliği, kaynak dikişi süresince ergime hızına bağlı olarak elektrot çapı

kadar olmalıdır.

Kaynak açısı 90 C ‘ derece ve sağ kaynak dikişinde parça ile elektrot arasında 75 – 80 C ‘ lik açı korunmalıdır.

3.2.3. Profilleri Puntalama

Profil boruları birbirlerine eksenler karşılıklı doğrultularında köşebent içerisinde düzlemleri üzerine getirilerek puntalanmalıdır. Puntaların zayıf olması kaynak esnasında ısı genleşmeden dolayı aralığın açılmasına neden olur. Puntaların kalın ve şişkin olması eriyik banyonun kaynak esnasında geçişini zorlaşt ırarak aynı zamanda kaynak dikişinin şişkin olmasına neden olur.

3.2.4. Kaynak Dikişlerini Temizlemek

Kaynak dikişi üstünde öncelikle elektrot kabuğundan dolayı cüruf kaynak çekici ile kırılır. Dikiş çevresinde ve metal üzerinde elektrot kabuğundan çıkan gazların kalınt ıları bulunur. Bu kalınt ılar nem ile birleşerek korozyonun ve dolayısı ile malzemenin dayanımının azalmasını sağlar. Bu nedenle kaynak bitiminde kaynak dikişi üstü ve çevresi çelik tel fırça ile iyice temizlenmelidir.

17


A B

30x30x2 mm

Ark yüksekliği elektrod çapı kadar olmal ıdır

Profil kesitli borularda parçalar arasında kaynak aralığı bırakılmaz

PROFİL BORULARIN ALIN(KÜT EK KAYNAĞI)

UYGULAMA 3

ARAÇ VE GEREÇLER İŞLEM BASAMAKLARI 1.30X30X2 mm, 120 mm boyunda kare profil 1.Profil boruyu iki eşit parçaya kesiniz. 2.Ǿ2.5 mm elektrod, el testeresi 2.Alın alına en az iki noktadan

puntalayınız. 3.Kaynak makinası, takım ve avadanlıkları 3.Tüm çevrede kaynak dikişini

tamamlayınız.


18

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 1. Profil boruların alın kaynağında yatay konumda elektrod ile profil arasındaki açı kaç

derece olmalıdır. A) 30o -40o

B) 50o-60o C) 75o-80o

D) 45o-50o

2. Profil boruların kaynağında ark boyu elektrod çapına göre ne kadar olmalıdır?

A) Elektrod çapı kadar B) Elektrod çapının yarısı kadar C) Elektrod çapının iki kat ı D) Fark etmez 3. Profil boruların kaynağında kaç mm kalınlığa kadar kaynak ağzı açılmaz . A) 2 mm B) 4mm C) 3mm D) 2.5mm 4. Profil kaynağında elektrod çapının her 1 mm”sine kaç amper akım uygulanmalıdır. A) 30 amper B) 40 amper C) 50 amper D) 60 amper 5. Profil borular standart olarak kaç metre boyunda imal edilirler. A) 12 metre B) 6 metre C) 7 metre D) 5 metre 6. Profillerin puntalanmasında düzlemlerin düzgün puntalanabilmesi için hangi takımdan

yararlanılır? A) Gönye B) köşebent C) mikrometre D) testere 7) Profil kaynak eklerinin kaynak sonrası temizlenmesinde hangi takımlar kullanılmalıdır? A) çelik tel fırça B) zımpara taşı C) zımpara kağıdı D) eğe


19

8) Kaynat ılacak profillerin kaynağa hazırlanmasında hangi el takımından yararlanılır? A) testere B) V yatağı C) kaynak çekici D) eğe 9) Kaynak akım şiddetinin yüksek olması kaynak ekinde hangi fiziksel olaylara neden olur? A) kaynak dikişinin yığılmasına B) kaynak dikişinin çatlamasına C) parçaların delinmesine D) kaynak nufuziyetinin azalmasına 10) Profillerin alın alına kaynat ılmasında kaynak ekleri arasında boşluk bırakılmama

nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) sızdırmazlık C) malzeme kalınlığının ince olması C) nufuziyet D) hiçbiri

20


Profil boruların köşe kaynaklarını yapabileceksiniz.

Profil borularla birleşt irme yapılmış profilleri inceleyerek,arkadaşlarınızla tart ışınız.

4. PROFİL BORULARININ KÖŞE KAYNAĞI

4.1. Profilleri Köşe Kaynağı İçin Hazırlama

Kaynat ılacak profiller kesildikten sonra istenilen çap ve ebatlarda kaynak birleşt irme bölgeleri eğe ve zımpara taşları ile temizlenerek kaynağa hazırlanır. Kaynakla birleşt irme yapılacak profillerin birbirlerini tam karşılaması ve parçaların birbirlerine alışt ırılması gerekir.

Profil aralarında kalan boşluklar kaynağı zorlaşt ırır ve kaynak kalitesini düşürür. Kalınlığı 3 mm ‘ ye kadar olan profillerin elektrik ark kaynağı ile kaynat ılmasında kaynak ağzı açılmasına gerek yoktur. Parçalar birbirine alışt ırıldıktan sonra puntalanır. Açılar kontrol edildikten sonra kaynat ılma işlemine başlanılır.

4.2. Profilleri Köşe Oluşturacak Şekilde Puntalama

Profiller markalanarak, marka çizgilerinden el testereleri ve profil kesme makineleri yardımı ile kesilir. Köşe birleşt irmelerinde, birleşme açısının 90 °C olması için parçaların 45’er °C açı ile düzgün olarak kesilip puntalanması gerekir. 4.2.1. İç Köşe Kaynağında Elektrot Hareketleri

İç köşe kaynaklarının yapılmasında elektrot ile parça yüzeyi arasında 45 °C lik açı oluşacak şekilde elektrot açısı oluşturulmalı ve bu açı kaynak süresince muhafaza edilmelidir. Elektrot açısı eşit konumda tutularak kaynak dikişinin birleşme noktaları aynı kaynak dikişinde kaynat ılır.

4.3. Kaynak Dikişlerini Temizleme

Kaynak dikişleri üzerinde oluşan cüruflar kaynak keskisi ile kırıldıktan sonra kaynak dikiş bölgesi ve çevresi çelik tel fırçalar ile iyice temizlenmelidir. Kaynak dikişi ve metal üzerinde elektrotlardan çıkan gazların kalınt ıları mutlaka çelik tel fırçalar ile temizlenmelidir.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

21

UYGULAMA FAALİYETİ Profil Boruların Köşe Kaynağı

Resmi diğer sayfada verilen profil boruların iç köşe kaynağı uygulama işini aşağıdaki

işlem basamaklarını takip ederek yapınız? ARAÇ ve GEREÇLER İŞLEM BASAMAKLARI 1. 30X30X2 mm, 120 mm kare profil 1. Profil boruyu markalayınız. 2. Ǿ2.5 mm elektrod 2. Profil boruyu kesiniz. 3. El testeresi 3. 90° lik açı oluşturarak puntalayınız. 4. Kaynak takım ve avadanlıkları 4 .Tüm çevrede kaynağı tamamlayınız.

E lek tr od aç ısı

A

A

B

B

A

B

1. İŞ LE M ( M A RK A LA M A )

2 . İ ŞL E M ( 45° lik a çı ol u ştu r ar ak ke sm e )

3 . İ ŞL E M ( Pun ta lam a ve kayna k yapm a )

Şekil-11: Profil Köşe Kaynağı


22

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME DOĞRU-YANLIŞ TESTİ

Aşağıdaki faaliyet ile ilgili bilgileri ölçen Doğru-Yanlış testi verilmişt ir. Uygun

bulduğunuz seçeneğin alt ına (X) çarpı işaretini koyunuz.

SO RULAR D Y

1) Kesilen profil parçalardaki çapaklar alınmadan da kaynat ılabilir

2) 3 mm’ye kadar olan profillerin elektrik ark kaynağı ile kaynat ılmasında kaynak ağzı açılmasına gerek yoktur.

3) Köşe birleşt irmelerinde, birleşme açısının 90 °C olması için parçaların 45’er °C açı ile düzgün olarak kesilip puntalanması gerekir

4) İç köşe kaynaklarında elektrot ile parça yüzeyi arasındaki açı 55 °C olmalı

5) Profil parçalar birbirine alışt ırıldıktan sonra puntalanır

TO PLAM


23

CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI

1 B 2 B 3 A 4 C 5 D 6 D 7 A 8 C 9 B 10 A

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI

1 D 2 B 3 A 4 A 5 A 6 C 7 D 8 B 9 C

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 CEVAP ANAHTARI

1 C 2 B 3 C 4 B 5 B 6 B 7 A 8 D 9 B 10 C

CEVAP ANAHTARLARI

24

ÖĞRENME FAALİYETİ-4 CEVAP ANAHTARI DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaşt ırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek

kendinizi değerlendiriniz, yanlışınız var ise faaliyete geri dönünüz.

1 Y

2 D

3 D

4 Y

5 D

25

PERFORMANS DEĞERLENDİRME Yeterliğinizi kazanıp kazanmadığınızı ölçmek için kendi kendinizi ya da bir

arkadaşınız yardımıyla aşağıdaki uygulamayı yaparak sonraki sayfadaki kritere göre kendinizi değerlendiriniz?

30x30x2

Şekil-12: Profil T Kaynağı

30X30X2 mm kare profil kesilerek, 90 olacak şekilde puntalanarak kaynatılacaktır.

MODÜL DEĞERLENDİRME

26

GÖ ZLENEC EK DAVRANIŞLAR EVET HAYIR

Kaynak ek yerlerini temizlediniz mi?

Kaynak ağızlarını düzgün olarak alışt ırdınız mı ? Kaynak makinesini çalışt ırıp, kaynak amper ayarını yapt ınız mı ? Elektrodu kaynak pensine uygun biçimde bağladınız mı ? Düzgün aralık bırakarak puntaladınız mı? Ark boyu eletrod açısını ayarlayarak kaynağı yapt ınız mı ?

TO PLAM DEĞERLENDİRME

NO T-1: Soruların tamamının cevabı “EVET” olacakt ır. NO T-2: Cevaplarınızın içinde “HAYIR” varsa uygulamaya geri dönerek, eksiklerinizi gözden geçiriniz

MODÜL DEĞERLENDİRME Modül faaliyetleri ve araşt ırma çalışmaları sonunda kazandığınız bilgi ve becerilerin

ölçülmesi için öğretmeniniz size ölçme araçları uygulayacakt ır. Ölçme sonuçlarına göre sizin modül ile ilgili durumunuz öğretmeniniz tarafından

değerlendirilecektir. Bu Değerlendirme için Öğretmeninize Başvurunuz.

27

KAYNAKLAR Sabri KUMRAL, Tesisat Teknolojisi İş ve İşlem Yaprakları 10 Sınıf, Y.E. ENS.

MAT.2003

Ahmet AŞICI, Metallerin İşlenmesi , Türk Tarih Kurumu Basım Evi, ANKARA

Hüseyin KOÇ, Metallerin Ark Kaynağı , Türk Tarih Kurumu, ANKARA

Ahmet URFALI, Yayımlanmamış Ders Notları , 2000

Selahattin ANIK, Elektrik Ark Kaynağı

ŞAHİN Sami, Metal İşleri Meslek Teknolojisi , 2003

Borusan Ürün Katalogu, 2005

KAYNAKLAR

microsoft word - yatayda boru ve profİl kaynaĞi

Documents