międzynarodowe - jedrzejczyk.com.pl · ekonomia – modele ... orientacja na rynek kapitału duży...

Międzynarodowe Standardy

Rachunkowości i Międzynarodowe

Standardy Sprawozdawczości

Finansowej

dr hab. Marcin Jędrzejczyk

Miejsce rachunkowości w naukach ekonomicznych

Rachunkowość – system pomiaru ekonomicznego, który na podstawie rejestrowania i gromadzenia danych umożliwia przeprowadzanie procesu decyzyjnego

Ekonomia – modele ekonomiczne

Rachunkowość, a mikro- i makroekonomia

Rachunkowość, a księgowość

Miejsce rachunkowości w historii ludzkości i jej rola w rozwoju cywilizacji i postępie technicznym

Miejsce rachunkowości w naukach ekonomicznych - TOKENY

Coś z niczego

„Liber Abaci”

O wartości towarów

O wymianie

O kompaniach i ich członkach

O wytapianiu pieniądza

Leonardo Pisano

1170-1240

http://en.wikipedia.org/wiki/Image:Fibonacci.jpg

Pacioli…

„ Pragnę stworzyć całościowy podręcznik dla tych,

którzy wiedzę matematyczną potrafią zastosować

w teorii i praktyce”

Luca Pacioli

1445 - 1517

6

System kontynentalny, a system anglosaski

System kontynentalny

System anglosaski

Podejście prawne, bezpieczeństwo obrotu gospodarczego

Podejście ekonomiczne

Duże znaczenie kredytodawców

Orientacja na rynek kapitału

Duży wpływ prawa podatkowego

Duże znaczenie informacji dla inwestorów

Postawa konserwatywna, unikanie ryzyka

Postawa otwarta na ryzyko

Kodeks handlowy Common Law

7

System kontynentalny

System anglosaski

Plany kont Założenia koncepcyjne

Zasada ostrożności Standardy rachunkowości

Duże znaczenie środowiska ekspertów Przewaga zasady współmierności Przewaga treści nad formą

True & Fair View

System kontynentalny, a system anglosaski

8

Koszt historyczny a wartość godziwa

MSR/MSSF

1973 – IASC założony przez reprezentantów organizacji zawodowych z 10 krajów, wzrósł do 143 członków w 104 krajach.

2001 – utworzenie IASB. Misja: stworzenie wysokiej jakości globalnych standardów. 14 członków: 5 praktykujących audytorów, min. 3 użytkowników sprawozdawczości finansowej)

2005 – oficjalny standard UE

Zasady rachunkowości w Polsce

Jednostkowe sprawozdania finansowe spółek

giełdowych

UoR lub MSR

Skonsolidowane sprawozdania finansowe spółek

giełdowych

MSR

Jednostkowe sprawozdania finansowe córek, gdy

matka stosuje MSR

UoR lub MSR

W pozostałych przypadkach UoR

Jednostki sporządzające sprawozdania finansowe

wg MSR, w zakresie nieuregulowanym przez MSR

UoR

Jednostki sporządzające sprawozdania finansowe

wg UoR, w zakresie nieuregulowanym przez UoR

MSR

WIARYGODNOŚĆ I PORÓWNYWALNOŚĆ INFORMACJI

SPRAWOZDAWCZEJ

Co sprawia, że informacje pochodzące z rachunkowości są

wiarygodnym źródłem informacji o wyniku działalności?

Stosowanie nadrzędnych

zasad rachunkowości

Ochrona interesów

użytkowników informacji

z rachunkowości

ostożności istotnościprzewaga

treści nad

formą

zakres informacji

ujawnionych w

sprawozdaniu

finansowym

obowiązek bada-

nia i ogłaszania

sprawozdań

finansowych

Analiza finansowa – podstawy prawne w Polsce – uwagi praktyczne

ZASADY RACHUNKOWOŚCI

KRAJOWE NORMY PRAWNE

POLITYKA RACHUNKOWOŚCI


Obowiązkowe sprawozdanie finansowe składa się z:

- bilansu – posiadany majątek oraz źródła finansowania

wykazanych zasobów,

- rachunku zysków i strat – jak sama nazwa wskazuje,

przedstawia on przychody oraz koszty uzyskania tych

przychodów, co w ostateczności prowadzi do ukazania

wyniku finansowego (zysku bądź straty)

- informacji dodatkowej – zawarte są w niej dodatkowe

objaśnienia dotyczące bilansu i rachunku zysków i strat

(w niektórych firmach również rachunku przepływów

pieniężnych)


Przedsiębiorstwa, które muszą, co roku badać oraz

ogłaszać wyniki oprócz wyżej wymienionych składników

powinny przedstawić informację o zmianach w kapitale

(funduszu) własnym oraz wykonany metodą pośrednią

lub metodą bezpośrednią rachunek przepływów

pieniężnych. Do raportów dodaje się „sprawozdanie z

działalności jednostki w roku obrotowym, jeśli obowiązek

jego sporządzania wynika z ustawy lub odrębnych

przepisów.


PRZEDSIĘBIORSTWA PODLEGAJĄCE BADANIU

banki

zakłady ubezpieczeń

zakłady reasekuracji

jednostki działające według przepisów o obrocie papierami wartościowymi, a także

według przepisów o funduszach inwestycyjnych

Jednostki, które działają na podstawie przepisów o organizacji oraz funkcjonowaniu

funduszy emerytalnych

spółki akcyjne oprócz spółek będących na dzień bilansowy w organizacji

inne jednostki, które w poprzednim roku

obrotowym, za który sporządzono

sprawozdania spełniły najmniej dwa

z występujących warunków:

a) średnioroczne zatrudnienie, które wynosiło co najmniej 50 osób, w przeliczeniu na pełne etaty b) suma majątku bilansu na koniec roku obrotowego tworzyła równowartość co najmniej 2.500.000 € w walucie polskiej c) przychody netto ze sprzedaży produktów i towarów oraz operacji finansowych stanowiły równowartość co najmniej 5.000.000 € w walucie polskiej (za rok obrotowy)


Rachunek zysków i strat

Bilans

Informacja dodatkowa

Zestawienie zmian w funduszu

(kapitale) własnym

Rachunek zysków i strat

Bilans

Informacja dodatkowa

Rachunek przepływów pieniężnych

Jednostki, które maja obowiązek badania i

ogłaszania sprawozdania

Pozostałe (w tym jednostki „małe”)

Aktywa

Kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej

wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w

przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych.

Pieniądz

Pieniądz to należności z tytułu pracy. Można go wymienić na praktycznie

każdy dostępny towar czy usługę, lub zaoszczędzić i wymienić w przyszłości.

Pieniądz jest reprezentowany przez zapis księgowy i realizowany w ten sam

sposób.

Pozostałe aktywa

Aktywa inne niż ekwiwalenty pieniężne stanowią korzyść dla jednostki

poprzez ich wymianę na gotówkę lub inne towary czy usługi, poprzez ich

użycie do produkowania towarów lub podniesienia w inny sposób wartości

innych aktywów, lub poprzez ich użycie do uregulowania zobowiązań.

Branża Kapitalizacja (%) Wartość

księgowa (%)

Wartość

rezydualna (%)

Banki 100 27 73

Handel 100 29 71

Budownictwo 100 20 80

Przemysł lekki 100 43 57

Przemysł spożywczy 100 29 71

Przemysł chemiczny 100 33 67

Paliwa 100 100 0

Telekomunikacja 100 59 41

Informatyka 100 27 73

Drzewny i papierniczy 100 24 76

Usługi finansowe 100 24 76

Media 100 21 79

Metalurgia 100 38 62

Sprawozdania finansowe a wartość

rynkowa

Przyczyny powstawania różnic

Niektóre aktywa (zasoby ludzkie, tajne procesy, przewaga konkurencyjna)

nie są prezentowane pomimo niezaprzeczalnej wartości

Wiele aktywów mierzonych wg kosztu historycznego a nie wg wartości

godziwej/wartości rynkowej

Większość zobowiązań mierzona wg bieżącej wartości przepływów

pieniężnych na dzień poniesienia zobowiązania a nie wg bieżącej wartości

godziwej/wartości rynkowej

+ Wartość godziwa wartości niematerialnych i

prawnych

+ Wartość godziwa środków trwałych

+ Wartość godziwa aktywów finansowych

- Brak wyceny kapitału ludzkiego

Czy MSSF/MSR rozwiąże te problemy?

Struktura IASB

Standardy rachunkowości MSR/MSSF

zostały opracowane i zatwierdzone przez IASC w 1989 r. w celu zmniejszenia istniejących różnic w interpretacji składników sprawozdań finansowych,

ich celem jest ułatwienie spójnego i logicznego formułowania nowych standardów oraz aktualizacji już istniejących,

mają zastosowanie dla różnych modeli rachunkowości, nie tylko opartych na bazie kosztu historycznego i koncepcji zachowania kapitału nominalnego,

omawiają cele sprawozdań finansowych, cechy jakościowe informacji w nich zawartych, jak: zrozumiałość, przydatność, istotność, wiarygodność (wierne odzwierciedlenie, przewaga treści nad formą itd.), porównywalność i inne

prezentują definicje, ujmowanie i wycenę składników w sprawozdaniu oraz koncepcje zachowania kapitału,


stawiają cel główny sprawozdania tj. prawdziwy, rzetelny wizerunek finansowy jednostki gospodarczej (true&fair view),

definiują potrzeby informacyjne odbiorców sprawozdań finansowych; zalicza się do nich m.in. pożyczkodawców, dostawców i innych kredytorów handlowych, rządy i ich agendy, pracowników, społeczności lokalne oraz kadrę kierowniczą,

określają sprawozdanie finansowe i jego strukturę obejmującą pięć elementów: bilans, rachunek zysków i strat, rachunek przepływów pieniężnych, sprawozdanie ze zmian w kapitale własnym oraz noty księgowe,

sprawozdanie finansowe ma pokazywać skutki decyzji podejmowanych przez kierownictwo, służyć kontroli jego funkcji powierniczej oraz jego rozliczania z efektywności ekonomicznej alokacji i wykorzystania zasobów,


do fundamentalnych podstaw rachunkowości zalicza się koncepcje: prawdziwego i rzetelnego wizerunku, memoriałową oraz założenie o kontynuacji działania,

na bazie memoriału są opracowywane wszystkie, poza rachunkiem przepływów pieniężnych, elementy sprawozdania; z koncepcji tej wynikają m.in. koncepcja współmierności kosztów i przychodów, jednak warunkiem wprowadzenia do bilansu przychodów i kosztów przyszłych okresów, a także uwzględnienie amortyzacji, jest podejście bilansowe,

w wielu krajach stosujących MSR istnieje obowiązek zamieszczania w sprawozdaniu oświadczenia kierownictwa, że w dającej się przewidzieć przyszłości jednostka jest zdolna kontynuować działalność,


zgodnie z założeniami koncepcyjnymi sprawozdanie musi posiadać określone cechy jakościowe; są to m.in. zrozumiałość, przydatność, istotność, wiarygodność, treść ponad formę, neutralność, ostrożność, kompletność i porównywalność,

zrozumiałość informacji w sprawozdaniu wynika z faktu, że rachunkowość jest powszechnie uznawana za uniwersalny, międzynarodowy język biznesu,

według założeń informacje powinny być przydatne do podejmowania decyzji gospodarczych,

informacje są wiarygodne, gdy nie zawierają błędów i są bezstronne,

wierne odwzorowanie transakcji polega na ich przedstawieniu zgodnie z treścią ekonomiczną i rzeczywistością gospodarczą, a nie tylko forma prawną,


ostrożność polega na rozważnym wycenianiu tak, aby aktywa i przychody nie zostały zawyżone, zaś zobowiązania i koszty – zaniżone,

porównywalność bazuje przede wszystkim na ciągłości informacji w czasie,

założenia formułują kluczowe dla sprawozdania pojęcia, jak: aktywa, zobowiązania, przychody i koszty; definiują też kapitał własny, jako udział pozostały w aktywach po potrąceniu wszystkich jej zobowiązań,

założenia zawierają cztery podstawy wyceny bilansowej tzn. koszt historyczny, koszt bieżący, wartość realizacji oraz wartość bieżąca,

ostatnim elementem założeń są koncepcje zachowania kapitału, definiujące kapitał, który ma być utrzymany oraz od których zależy sposób pomiaru zysku; są to: koncepcja finansowa (nominalna i realna) i koncepcja rzeczowa.

Założenia MSR/MSSF, a Ustawa o Rachunkowości

pomija problem celów sporządzania sprawozdania oraz jego użytkowników,

wprowadza cechy jakościowe informacji, jak: istotność (art. 4, 10), wiarygodność (art. 24), kompletność (art. 20), porównywalność (art. 5), zgodność z treścią ekonomiczną (art. 4) itd.,

wprowadza wybrane koncepcje i zasady rachunkowości, jak: jasnego i rzetelnego obrazu (art. 4), kontynuacji działania (art.5), memoriału (art. 6),

wprowadza definicję aktywów i zobowiązań,

Założenia MSR/MSSF, a Ustawa o Rachunkowości

nie definiuje kapitału własnego, ani koncepcji zachowania kapitału; w polskim prawie jest jednak stosowane podejście bazujące na nominalizmie

bazuje na wycenie po koszcie historycznym, jednak dopuszcza inne metody np. wartość odtworzeniową – rozrachunki czy wartość realizacyjną – zapasy, inwestycje krótkoterminowe.

MSR nr 1 – prezentacja sprawozdań finansowych

definiuje sprawozdanie finansowe, jako syntetyczną, dobrze ustrukturyzowaną reprezentację, w wyrażeniu pieniężnym, zdarzeń wpływających na przedsiębiorstwo i transakcji przez nie podejmowanych w celu przekazywania informacji finansowych w układach, strukturze i relacjach odpowiadających potrzebom szerokiego kręgu użytkowników,

ma na celu uregulowanie podstaw prezentacji sprawozdań finansowych, dla zapewnienia porównywalności danych finansowych w czasie (poprzednie okresy) oraz przestrzeni (inne jednostki),

zawiera szczegółowy opis części składowych sprawozdania tj. bilansu, rachunku zysków i strat, rachunku przepływów pieniężnych, zestawienia zmian w kapitale własnym, informacji dodatkowej, w formie minimum informacji niezbędnych dla danej części,


bilans jest modelem, obrazem stanu przedsiębiorstwa w aspekcie finansowym, pozwalającym ocenić, czy jednostka ma dobrą sytuację finansową i przewidywać możliwości jej dalszego rozwoju,

w przeciwieństwie do US GAAP, międzynarodowe standardy rachunkowości przyjmują i zalecają tradycyjny podział pozycji bilansowych na krótko- i długoterminowe (obrotowe i trwałe),

MSR nr 1 zakłada co najmniej roczny cykl opracowywania bilansu,

MSR nr 1, definiuje bezpośrednio aktywa obrotowe i zobowiązania krótkoterminowe, zaś pośrednio – aktywa trwałe i zobowiązania długoterminowe,


składnik aktywów obrotowych to taki, który zostanie zrealizowany, jest przeznaczony do sprzedaży bądź zużycia w toku normalnego cyklu działalności operacyjnej, jest w posiadaniu jednostki z przeznaczeniem do obrotu lub na krótki okres, w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego bądź też stanowi składnik środków pieniężnych lub ich ekwiwalentów, co do wykorzystania których nie ma żadnych ograniczeń,

zobowiązanie jest obecnym, wynikającym ze zdarzeń przeszłych obowiązkiem jednostki gospodarczej, którego wypełnienie – jak się oczekuje – spowoduje wypływ z jednostki środków zawierających w sobie korzyści ekonomiczne (MSR nr 37, par. 10),


zobowiązanie krótkoterminowe to takie, które zostanie uregulowane w toku normalnego cyklu operacyjnego jednostki lub jest wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dania bilansowego,

rzeczowe aktywa trwałe są to środki trwałe utrzymywane przez jednostkę gospodarczą w celu wykorzystania ich w procesie produkcyjnym lub przy dostawach towarów i świadczeniu usług, w celu oddania do używania innym podmiotom na podstawie umowy najmu lub w celach administracyjnych oraz którym towarzyszy oczekiwanie, że będą wykorzystywane przez czas dłuższy niż jeden okres,


zapasy są to aktywa przeznaczone do sprzedaży w toku zwykłej działalności gospodarczej, będące w trakcie produkcji przeznaczonej na taką sprzedaż bądź mające postać materiałów lub dostaw surowców zużywanych w procesie produkcyjnym czy też świadczeniu usług,

instrument finansowy to umowa, która skutkuje jednocześnie powstaniem składnika aktywów finansowych u jednej jednostki gospodarczej oraz zobowiązania finansowego lub instrumentu kapitałowego u drugiej jednostki,

BILANS – MSSF, a US GAAP

Przedmiot

różnicy

MSSF US GAAP

Minimalny zestaw informacji 17 pozycji Brak wytycznych

Obowiązek ujawniania sumy

aktywów długo- i

krótkoterminowych

Brak wymogu Wymóg Komisji Papierów

Wartościowych USA

Przeszacowywanie rzeczowych

aktywów trwałych

Dopuszczone Zabronione

Okresowa weryfikacja okresu

użyteczności środków trwałych

Tak Nie ma takiego wymogu

Zmiana metody amortyzacji

środków trwałych

Zmiana w wartościach

szacunkowych

Zmiana zasad rachunkowości


Przedmiot

różnicy

MSSF US GAAP

Przy utracie wartości środków

trwałych porównuje się wartość

bilansową z..

Zdyskontowanymi przyszłymi

przepływami środków

pieniężnych

Niezdyskontowanymi

przyszłymi przepływami

środków pieniężnych

Zwiększenie wartości

rzeczowych aktywów trwałych,

przy jej uprzedniej utracie

Dozwolone Zabronione

Początkowa wycena wartości

niematerialnych pozyskanych

dzięki dotacjom lub subsydiom

Wg wartości godziwej lub

symbolicznej

Brak odrębnej regulacji

Ujmowanie prac rozwojowych W bilansie W rachunku zysków i strat

Przeszacowywanie wartości

niematerialnych

Dozwolone Zabronione


Przedmiot

różnicy

MSSF US GAAP

Częstotliwość kontroli okresu

amortyzacji wartości

niematerialnych

Na koniec każdego okresu

sprawozdawczego

Kontrola ciągła

Klasyfikacja instrumentów

zawierających zarówno

elementy zobowiązania jak i

instrumentu kapitałowego

Wyodrębnienie i osobna

klasyfikacja części

składowych instrumentu

W większości przypadków nie

można rozdzielać na składowe

Moment rozpoznania utraty

wartości aktywów finansowych

Dzień bilansowy Moment, gdy jednostka rozpozna

nieokresowe obniżenie wartości

Inwestycje rozpoznawane

metodą praw własności

Zawsze zaliczane do

aktywów długoterminowych

Brak obowiązku zaliczania do

aktywów długoterminowych

Wykazywanie składników

należności lub zobowiązań

Nie ma wymogu

analogicznego do rozwiązań

amerykańskich

Komisja Papierów Wartościowych

nakazuje ujawniać wszystkie

składniki o wartości przekraczającej

5% łącznej kwoty z bilansu


rachunek zysków i strat jest sprawozdaniem o wynikach finansowych jednostki za pewien okres i służy do oceny potencjalnych przyrostów zasobów gospodarczych oraz do predykcji możliwości generowania przez jednostkę dopływów środków pieniężnych z obecnych zasobów,

koszty mogą być przedstawiane w układzie rodzajowym i kalkulacyjnym, co prowadzi do dwóch wersji rachunku tj. porównawczej i kalkulacyjnej; pierwsza wersja wykształciła się w Niemczech, Francji, a także w Polsce; druga rozwinęła się głownie w krajach anglosaskich,

wg MSR, gdy jest stosowana wersja kalkulacyjna, to firma powinna ujawnić w informacji dodatkowej koszty według rodzaju,


MSR określają wymagane minimum danych w rachunku zysków i strat tj.:

przychody, koszty finansowe, udział w zyskach i stratach jednostek stowarzyszonych i

wspólnych przedsięwzięć rozliczanych zgodnie z metodą praw własności,

obciążenia z tytułu podatków, suma kwot z tytułu:

zysku lub straty po opodatkowaniu dotyczących działalności zaniechanej oraz

zysku lub straty po opodatkowaniu powstałych przy wycenie do wartości godziwej pomniejszonej o koszty sprzedaży aktywów lub grupy aktywów związanych z działalnością zaniechaną,

zysk lub strata,


dla porównania w US GAAP są dwa podejścia prowadzące do opracowania dwóch odrębnych raportów,

pierwsze podejście => koncepcja wyniku finansowego netto, jako miernika efektywności,

wynik netto jest rezultatem porównania wzrostu wartości aktywów (przychody, zyski) oraz ich zmniejszenia (koszty, straty) w danym okresie i w ramach cyklu operacyjnego,

pierwszy etap liczenia => wynik przed opodatkowaniem, w tym: przychody i koszty: ze sprzedaży, ze zdarzeń incydentalnych oraz aktywów finansowych,

drugi etap liczenia => wynik netto, jako korekta wyniku przed opodatkowaniem o: podatek dochodowy, zdarzenia losowe oraz skumulowany efekt zmian rachunkowości,


drugie podejście to koncepcja wyniku ogólnego, wszechstronnego (comprehensive income),

wynik ogólny to sposób pomiaru rezultatów wszelkich zdarzeń prowadzących do zmian w wielkości kapitału własnego jednostki w danym okresie, bez inwestycji dokonanych przez właścicieli i dystrybucji aktywów na ich rzecz,


dla porównania ramowy układ rachunku zysków i strat w US GAAP:

przychody ze sprzedaży (sales) (-) koszty własne sprzedaży(costs of sales) (=) wynik z działalności kontynuowanej (+/-)transakcje jednorazowe, nie powtarzające się (np. sprzedaż aktywów

trwałych) (+/-) wyniki ze sprzedaży aktywów finansowych, odsetki (=) wynik z działalności kontynuowanej przed opodatkowaniem (-) podatek dochodowy (=) wynik z działalności ciągłej po opodatkowaniu (+/-) działalność zaniechana (+/-) zdarzenia losowe (+/-) skumulowany efekt zmian zasad rachunkowości (=) wynik finansowy netto. (+/-) czynniki kształtujące wynik ogólny: różnice z kursów wymiany walut

obcych, niezrealizowane zyski z aktywów finansowych, zmiany zobowiązań z funduszy emerytalnych itp.

(=) wynik ogólny


poza wymienionymi MSR nr 1 prezentuje zasady opracowywania rachunku przepływów pieniężnych (ogólnie, bo opracowano MSR nr 7), zestawienie zmian w kapitałach własnych oraz informacje dodatkowe do sprawozdania, obejmujące m.in. prezentacje zasad (polityki) rachunkowości oraz przyczyny niepewności szacunków,

w sierpniu 2005 roku wprowadzono zmiany w MSR nr 1 związane z rozszerzeniem zakresu informacji dodatkowej, (od 1 stycznia 2007) poświęcone celowi oraz sposobom zarządzania kapitałem spółki (§ 124),

jest to m.in. opisowa informacja o celach, zasadach i podejmowanych działaniach w zakresie zarządzania kapitałem (w tym m.in. opis tego co jest zaliczone do kapitału, opis realizacji celów zarządzania kapitałem), syntetyczne dane liczbowe, co wchodzi w zakres zarządzanych przez jednostkę kapitałów, wszelkie zmiany, jakie miały miejsce w stosunku do polityki i kwot przedstawionych powyżej, wyjaśnienie czy spółka stosowała się do zewnętrznych wymogów w zakresie kapitałów, a jeżeli nie – to jakie były tego konsekwencje.

MSR 1, a Ustawa o Rachunkowości

nie definiuje pojęcia sprawozdania finansowego,

przyjmuje odmienny układ i strukturę informacyjną sprawozdania jak MSR nr 1 (dochód całkowity),

szczegółowe informacje w poszczególnych raportach wynikają z krajowych regulacji prawnych,

brak w raportach niektórych danych np. w bilansie - aktywów biologicznych, nieruchomości inwestycyjnych, zobowiązań i aktywów podatkowych itd. a w rachunku zysków i strat - danych nt. działalności zaniechanej,

w przypadku braku rozwiązań krajowych (UoR, standardy krajowe) są stosowane MSR/MSSF, co wynika z art. 10 ustawy.

TRUDNOŚCI APLIKACJI MSSF DO SPORZĄDZENIA SPRAWOZDANIA FINANSOWEGO

liczne powtórzenia,

problematyka zawarta w standardzie niejednokrotnie rozwlekła,

standardy nie są uporządkowane w logicznej kolejności -„zapychanie” luk wykrytych w istniejących standardach,

wewnętrzna budowa standardu (np. umiejscowienie definicji, obecność przykładów) ewoluuje,

bardzo wyrafinowana i skomplikowana budowa,

tworzy się efekt domina,

kształt rachunkowości wg MSSF-ach jest zbieżny z systemem prawno-ekonomicznym anglo-amerykańskim - bardzo szczegółowe zasady kwalifikacji transakcji i zdarzeń gospodarczych oraz wyceny i ramowe wymogi co do ujawnień,

filozofia takiego kraju jak Polska - przedsiębiorstwo poszukuje sposobu jak zgodnie z prawem nie ujawnić tego co jest dla niego niewygodne.

PRZYKŁADY OMIJANIA WYMOGÓW MSSF

rozbieżność pomiędzy wymogami MSSF a Ustawy o rachunkowości w zakresie umiejscowienia ujawnionych informacji - przedsiębiorstwa sporządzają bardzo ogólnikowe i krótkie sprawozdania przeznaczone do publikacji w Monitorze Polskim B, zaś wymagane informacje prezentują w informacji dodatkowej,

bardzo zdawkowe wyjaśnianie zawartości pozycji czy stosowanych procedur księgowych i poprzestawanie wyłącznie na opisie werbalnym tj. bez prezentacji wielkości liczbowych uzgodnionych z pozycjami bilansu, rachunku zysków i strat itd.

OGÓLNE PROBLEMY FORMY I TREŚCI SPRAWZODANIA FINANSOWEGO

układ pozycji sprawozdania niezgodny z elementarną logika – na przykład koszty sprzedaży oraz koszty ogólnego zarządu są umiejscowione pomiędzy pozostałymi przychodami i pozostałymi kosztami,

nazewnictwo pozycji bardzo swobodne (np. w formie kalki językowej – aktywa wyceniane wg wartości godziwej przez wynik finansowy ),

nazewnictwo uznaniowe (np aktywa finansowe mają nawet kilkanaście różnych synonimów), a nawet niestylistyczne (np. płynności),

pozycje nie zawierają żadnych wyszczególnień (np. koszty finansowe),

ponieważ MSSF nie wymaga pozycji pośrednich np. rachunek zysków i strat nie zawierają wielu fundamentalnych kategorii o takim charakterze np. zysku ze sprzedaży, zysku z działalności operacyjnej itd,

OGÓLNE PROBLEMY FORMY I TREŚCI SPRAWZODANIA FINANSOWEGO

ta sama nazwa do określania różnych kategorii (pozycji) - należności krótkoterminowe raz jako synonim należności z tytułu dostaw i usług a raz jako wszystkie należności, możliwe jest równoczesne występowania obu powyższych nazw,

używanie MSSF oraz badanie sprawozdań finansowych sporządzonych wg nich wymaga bardzo wysokich i wyraźnie szerszych niż dotychczas kwalifikacji zarówno księgowych jak i biegłych rewidentów,

inna filozofia wyceny - często wykorzystuje się kategorię wartości godziwej bazującą na osądzie

szersza wiedza niż tylko standardowa wiedza księgowa - nowoczesne metody finansowych i ilościowe.

PROBLEMY TŁUMACZENIA MSSF NA JĘZYK POLSKI

Tłumaczenie MSSF z oficjalnego ich języka tj. języka angielskiego na język polski dokonane przez zespół tłumaczy Stowarzyszenia Księgowych w Polsce, pomimo iż kluczowa terminologia po tłumaczeniu jest zatwierdzana przez Radę.

niektóre terminy (np. aktywa wyceniane w wartości godziwej przez wynik finansowy) - kaleki językowe nie odzwierciedlające istoty ujmowanej pozycji,

brak jest konsekwencji w podejściu to wprowadzania nowych terminów,

stosuje się skomplikowane tłumaczenia terminów, które są od dawna stosowane lub też ignoruje terminy znane w rachunkowości polskiej (w tym stosowane w prawie bilansowym),

niektóre fragmenty tekstu sprawiają wrażenie jak gdyby tłumacze nie do końca wiedzieli o co chodzi w oryginalne, co powoduje zagmatwane i nielogiczne zdania a nawet całe artykuły.

SYNTEZA FORMY I TREŚCI SPRAWZODANIA MSSF W POLSCE

sprawozdanie MSSF każdego przedsiębiorstwa może być, w zakresie układu pozycji, nazewnictwa i ich szczegółowości, różne (nawet znacząco),

istotne pozycje mogą być bardzo ogólnikowe, enigmatyczne, niekomunikatywne a w najlepszym razie objaśnione dopiero w informacji dodatkowej,

pozycje wykorzystujące wycenę opartą na osądzie mogą być mniej wiarygodne niż pozycje wycenione bardziej klasycznymi metodami rachunkowości.

BUDOWA MSSF ISTOTNA DLA SPRAWZODANIA

wprowadzenie - uzasadnienie przyczyny zmian w standardzie oraz krótkie wyjaśnienie na czym one polegają w porównaniu do dotychczasowego rozwiązania,

zasadnicza treść standardu,

załączniki stanowiące integralną część standardu,

przykłady będące ilustracją możliwego postępowania wynikającego ze standardu.

PODSTAWOWE ZASADY SPRAWOZDANIA

ogólne ramy co do formy i treści sprawozdania finansowego wyznacza MSR 1 i założenia koncepcyjne,

kompletne sprawozdanie finansowe obejmuje: bilans, rachunek zysków i strat, zestawie zmian w kapitale własnym oraz informację dodatkową (MSR 1 art. 8).

inne sprawozdania oraz wyjaśnienia do sprawozdania finansowego (np. sprawozdanie z działalności) nie są składnikiem sprawozdania finansowego podlegającego MSSF (MSR 1 art. 10),

przedsiębiorstwo nie sporządza sprawozdania finansowego przy założeniu kontynuacji działalności, jeśli po dniu bilansowym zarząd podjął decyzję o jego likwidacji lub zaprzestaniu działalności a także gdy nie istnieje realna alternatywna dla likwidacji lub zaprzestania działalności (MSR 10 art. 14).

MSSF-y nie wymagają od przedsiębiorstwa określonej formy czy nawet zestawu pozycji, ale uwzględnienie informacji przydatnych, wiarygodnych, porównywalnych i zrozumiałych. Z tym, że użytkownik musi być przygotowany do ich odczytania i zrozumienia (MSR 1 art. 12, 15).


przedsiębiorstwo w informacji dodatkowej musi wyraźnie i bezwarunkowo

poinformować, że sprawozdanie jest zgodne z MSSF, przy czym jedynie pełne przyjęcie standardów a więc nie ograniczone w żaden sposób przez prawo krajowe upoważnia do takiego stwierdzenia (MSR 1 art. 14),

wymogu tego nie narusza odstąpienie od stosowania określonego standardu, jeśli jego przyjęcie mogłoby, w bardzo rzadkich przypadkach, wprowadzić w błąd lub zniekształcić „wierny obraz” sytuacji finansowej przedsiębiorstwa (MSR 1 art. 21),

struktura i nazewnictwo pozycji sprawozdania finansowego (sposób prezentacji) musi być utrzymywany w niezmienionej formie z okresu na okres, chyba że nastąpiły istotne zmiany i inny sposób prezentacji byłby lepszy (MSR 1 art. 27-28).

każda istotna dla użytkowania sprawozdania finansowego informacja musi być przedstawiona w sprawozdaniu oddzielnie, chyba że jest mało istotna, a wtedy może być ujęta łącznie z innymi mało istotnymi informacjami (MSR 1 art. 29-30).

pozycja, która nie kwalifikuje się do oddzielnej prezentacji może być na tyle istotna, że jest objaśniona w informacji dodatkowej (MSR 1 art. 30).

pozycje sprawozdania nie mogę być kompensowane chyba, że dotyczą skutków transakcji i zdarzeń mało znaczących dla działalności operacyjnej przedsiębiorstwa (MSR 1 art. 32).


każdy składnik sprawozdania finansowego prezentowany jest za okres bieżący i co najmniej poprzedni (MSR 1 art. 36),

okresem sprawozdawczym jest okres roczny lub 52 tygodniowy (MSR 1 art. 49, 50).

w przypadku gdy przedsiębiorstwo stosuje po raz pierwszy MSSF-y do sporządzenia „bilansu otwarcia według MSSF na dzień przejścia na MSSF-y” nie musi przedstawiać tego bilansu (MSSF 1 art. 6-7).

pozycje uważa się za ujawnioną, jeśli znajduje się w jakimkolwiek składniku sprawozdania finansowego tj. bilansie, rachunku zysków i strat, zestawieniu zmian w kapitale własnym, rachunku przepływów pieniężnych lub informacji dodatkowej (MSR 1 art. 43),

ujęcie pozycji oznacza jej słowy opis (w tym oczywiście jej nazwę), kwotę oraz umiejscowienie w bilansie lub rachunku zysków i strat (ZK art. 82).

OGÓLNE WYMOGI CO DO TREŚCI SPRAWOZDANIA

W sprawozdaniu muszą być wyeksponowane i powtarzane następujące informacje (MSR 1 art. 46):

nazwa przedsiębiorstwa lub inne dane identyfikujące oraz ewentualne ich zmiany w porównaniu do poprzednich okresów,

stwierdzenie czy sprawozdanie jest ogólnego użytku, jednostkowym czy skonsolidowanym.

okres za jaki sporządzono sprawozdanie, walutę prezentacji, poziom zaokrąglenia kwot tj. na przykład czy kwoty są wyrażone w tysiącach.

Skutki transakcji i zdarzeń gospodarczych ujmuje się w walucie funkcjonalnej, gdyż jest to waluta środowiska gospodarczego, w jakim działa przedsiębiorstwo (MSR 21 art. 21).

Walutą prezentacji może być dowolna waluta (MSR 21 art. 18, 38).

Przeliczenie waluty funkcjonalnej na walutę prezentacji następuje dopiero na moment (dzień) bilansowy (MSR 21 art. 23).

Przedsiębiorstwo podporządkowane tj. zależne, współzależne lub stowarzyszone może prezentować swoje sprawozdanie finansowe w dowolnej walucie (MSR 21 art. 19).

OGÓLNE WYMOGI CO DO TREŚCI SPRAWOZDANIA

W sprawozdaniu muszą być wyeksponowane i powtarzane następujące informacje (MSR 1 art. 46):

nazwa przedsiębiorstwa lub inne dane identyfikujące oraz ewentualne ich zmiany w porównaniu do poprzednich okresów,

stwierdzenie czy sprawozdanie jest ogólnego użytku, jednostkowym czy skonsolidowanym. okres za jaki sporządzono sprawozdanie, walutę prezentacji, poziom zaokrąglenia kwot tj. na przykład czy kwoty są wyrażone w tysiącach.

Skutki transakcji i zdarzeń gospodarczych ujmuje się w walucie funkcjonalnej, gdyż jest to waluta środowiska gospodarczego, w jakim działa przedsiębiorstwo (MSR 21 art. 21).

Walutą prezentacji może być dowolna waluta (MSR 21 art. 18, 38). Przeliczenie waluty funkcjonalnej na walutę prezentacji następuje dopiero na moment (dzień) bilansowy (MSR 21 art. 23).

Przedsiębiorstwo podporządkowane tj. zależne, współzależne lub stowarzyszone może prezentować swoje sprawozdanie finansowe w dowolnej walucie (MSR 21 art. 19).

MSR nr 7 – rachunek przepływów pieniężnych

określa wymóg dostarczania informacji na temat zaistniałych (w ujęciu historycznym) zmian w środkach pieniężnych i ich ekwiwalencie,

niezależnie od rodzaju prowadzonej działalności jednostki powinny prezentować rachunki przepływów pieniężnych, jako integralną część sprawozdania finansowego,

MSR określa korzyści płynące z informacji o przepływach pieniężnych np. w zakresie prawidłowego określania kwot, terminów i ryzyka związanego z przyszłymi przepływami pieniężnymi,

MSR definiuje: środki pieniężne, ich ekwiwalenty, przepływy środków pieniężnych, działalność: operacyjną, inwestycyjną oraz finansową wraz z przykładami z przepływów z tychże działalności; równocześnie MSR nie zawiera wzoru sprawozdania,

standard zaleca stosowanie metody bezpośredniej opracowywania sprawozdania, zaś traktuje metodę pośrednią jako alternatywną,


standard preferuje wykazywanie otrzymanych lub zapłaconych kwot brutto,

prezentuje zasady przepływów pieniężnych w walutach obcych, wykazywanie odsetek i dywidend oraz podatku dochodowego,

przepływy w walutach obcych są wykazywane wg kursu obowiązującego w dniu wystąpienia przepływu,

niezrealizowanych zysków ani strat nie traktuje się, jako przepływów środków pieniężnych,

skutki zmian kursów walut dla środków pieniężnych mają być wykazywane odrębnie, jako notę objaśniającą,

przepływy pieniężne z tytułu podatku dochodowego są zaliczane do działalności operacyjnej,


nabywanie lub sprzedaż spółek zależnych jest wykazywane w działalności inwestycyjnej,

W Polsce obowiązuje Krajowy Standard Rachunkowości nr 1 „Rachunek przepływów pieniężnych” (D.U. Min. Finansów z 29.08.2003 r., nr 12, poz. 69).

MSR nr 7, a KSR 1 (Ustawa o Rachunkowości)

Zgodność z MSR: cele opracowywania sprawozdania (KSR 1), definicje, struktura informacyjna raportu, rodzaje

działalności i ich treść itd. => generalna zbieżność polskich rozwiązań z MSR nr 7.

Rozbieżność z MSR: precyzyjne określenie zakresu obowiązku

sprawozdawczego w UoR oraz KSR 1, bardziej szczegółowe definicje w KSR 1, ponadto

definicje pieniężnych kosztów i korzyści, brak zaleceń odrębnego ujawniania w UoR i KSR 1

informacji dotyczących przepływów z tytułu podatku dochodowego.

MSR nr 8 – Polityka rachunkowości, zmiany w prognozach rachunkowości i błędy

tworzy: kryteria doboru oraz zmian w zakresie polityki rachunkowości, łącznie z ujęciem w księgach oraz prezentacją w sprawozdaniu,

tworzy ramy porównywalności sprawozdań finansowych w czasie i przestrzeni.

wg MSR zasady (polityka) rachunkowości to konkretne zasady, podstawy, konwencje, reguły i praktyki przyjęte przez jednostkę przy sporządzaniu i prezentacji sprawozdań finansowych,

przygotowując zasady (politykę) rachunkowości zaleca się w pierwszej kolejności wykorzystać standardy lub regulacje międzynarodowe, potem Założenia koncepcyjne, a dalej – na innych regulacjach lub rozwiązaniach,

zmian w zasadach można dokonywać jedynie w przypadku zmian postanowień standardu lub w celu zapewnienia bardziej właściwej prezentacji zdarzeń w sprawozdaniu,

zmian zasad należy dokonywać retrospektywnie poza przypadkiem, gdy jest to niewykonalne w praktyce,


gdy zmiany mają istotny wpływ na minione lub przyszłe okresy sprawozdawcze, jednostka powinna przedstawić m.in. charakter i powody zmian, kwotę korekty we wszystkich sprawozdaniach, których ona dotyczy, fakt przekształcenia danych porównawczych itp.

zmiany wartości szacunkowych to korekta wartości bilansowej składnika aktywów lub zobowiązań, bądź okresowego zużycia składnika aktywów; ich skutki są ujmowane prospektywnie w RZiS okresu w którym wystąpiły zmiany oraz korygują odpowiednie wartości bilansowe,

określa sposoby dokonywania zmian w zakresie prognoz i przewidywań dla potrzeb rachunkowości oraz metody korekty błędów,

błędy poprzednich okresów to pominięcia lub nieprawidłowości w sprawozdaniach jednostki, mające miejsce w poprzednich okresach; są one korygowane poprzez retrospektywne przekształcanie danych,

jednostka powinna ujawnić m.in. rodzaj popełnionego błędu, kwotę korekty dotyczącej bieżącego okresu i innych okresów których dotyczy błąd, fakt, czy dokonano przekształcenia danych porównawczych itp.

MSR nr 8, a Ustawa o Rachunkowości

Zgodność z MSR: definicje i zasady wdrażania polityki rachunkowości,

warunki zmian zasad rachunkowości,

definicje błędów poprzednich okresów i błędów podstawowych,

Rozbieżności z MSR: inna kolejność doboru źródeł normatywnych,

brak zasad zmian ujmowania zmian szacunków, innych niż błędy podstawowe (UoR), zasady retrospektywne (MSR),

węższe wymagania w zakresie prezentacji informacji w UoR.


tworzy: kryteria doboru oraz zmian w zakresie polityki rachunkowości, łącznie z ujęciem w księgach oraz prezentacją w sprawozdaniu,

określa sposoby dokonywania zmian w zakresie prognoz i przewidywań dla potrzeb rachunkowości oraz metody korekty błędów,

tworzy ramy porównywalności sprawozdań finansowych w czasie i przestrzeni.


zgodność z MSR: definicje i zasady wdrażania polityki rachunkowości, warunki zmian zasad rachunkowości, definicje błędów poprzednich okresów i błędów podstawowych,

rozbieżności z MSR: brak zasad zmian ujmowania zmian szacunków, innych niż błędy podstawowe, węższe wymagania w zakresie prezentacji informacji w UoR.

MSR nr 10 – zdarzenia po dniu bilansowym

zdarzenia po dniu bilansowym to zdarzenia, które mają miejsce pomiędzy dniem bilansowym a datą zatwierdzenia sprawozdania finansowego do publikacji; niekiedy dzień zatwierdzenia sprawozdania uznaje się za dzień publikacji,

dwa rodzaje zdarzeń po dniu bilansowym tj, zdarzenia które dostarczają dowodów na istnienie określonego stanu na dzień bilansowy i wymagają dokonania korekt w sprawozdaniu finansowym oraz zdarzenia wskazujące na stan, który zaistniał po dniu bilansowym (bez konieczności korekt),

przykład pierwszego typu zdarzeń: upadłość odbiorcy następująca po dniu bilansowym, potwierdzająca istnienie na dzień bilansowy nieściągalnej należności z tytułu dostaw; konieczne jest zwiększenie odpisu aktualizującego wartość należności w bilansie, a co zatem zmniejszenie bilansowej wartości należności,

MSR nr 10 – zdarzenia po dniu bilansowym

przykład drugiego typu zdarzeń: spadek wartości rynkowej inwestycji pomiędzy dniem bilansowym a dniem zatwierdzenia sprawozdania; aktualna wartość rynkowa inwestycji nie ma związku z wartością tejże na dzień bilansowy,

jeżeli zdarzenia nie wymagające korekt są istotne, to powinny być ujawnione informacje o nich m.in. o charakterze takich zdarzeń, oszacowanie ich skutków finansowych,

przykłady takich zdarzeń to m.in. połączenie jednostek gospodarczych po dniu bilansowym, istotne zdarzenie losowe (np. pożar ważnego zakładu), nietypowo duże zmiany wartości aktywów lub kursów walut po dniu bilansowym itp.

sprawozdanie nie jest sporządzane, gdy po dniu bilansowym podjęto decyzję o likwidacji jednostki lub zaprzestaniu prowadzenia działalności (brak kontynuacji działania).


Zgodność z MSR: zgodność okresu tj. od dnia bilansowego do dnia

zatwierdzenia sprawozdania, dwa typy zdarzeń po dniu bilansowym (wymagające i nie

wymagające korekty aktywów i pasywów), ujęcie w sprawozdaniu tylko informacji istotnych, a

nieistotnych - w informacji dodatkowej.

Rozbieżności z MSR:

brak definicji zdarzeń po dniu bilansowym (UoR), regulacje prawne dot. ujmowania skutków tych zdarzeń

(UoR), przykłady zdarzeń (MSR), przy ich braku w UoR, odniesienia do zdarzeń naruszających kontynuację działania

(MSR).

POSTĘPOWANIE Z BŁĘDAMI ORAZ ZMIANAMI W SPRAWOZDANIU

Błędy poprzednich okresów polegają na pominięciach lub nieprawidłowościach w sprawozdaniu finansowym, które miały miejsce w poprzednich okresach (np. błędów rachunkowych, pomyłek, niedopatrzeń, oszustwa itp.) (MSR 8 art. 5):

które były dostępne w momencie zatwierdzania do publikacji sprawozdania finansowego w odpowiednim okresie,

co do których uzasadnione było oczekiwanie, że zostaną otrzymane i uwzględnione przy sporządzaniu sprawozdania finansowego.

Ujawniane są tylko istotne pominięcia lub nieprawidłowości tj. takie mogą wpłynąć na decyzje podejmowane przez użytkowników sprawozdania finansowego (MSR 8 art. 5).


Dokonanie korekty błędu w praktyce nie zawsze jest możliwe. Standard wymienia okoliczności, które na to wskazują (MSR 8 art. 5):

skutek błędu nie jest możliwy do ustalenia dla przeszłych okresów (tj. w ramach tzw. podejścia retrospektywnego),

konieczne jest założenie określonych intencji zarządu w przeszłości,

niezbędne jest dokonanie istotnych szacunków, Błędy w momencie ich ujawnienia są korygowane w sprawozdaniu

retrospektywnie począwszy do pierwszego zatwierdzonego do publikacji sprawozdania finansowego, w którym przedstawia się dane porównawcze tj. okresu otwarcia oraz ewentualnie poprzednich okresów, o ile są prezentowane w sprawozdaniu (MSR 8 art. 42).


Jeśli nie można dokonać korekty we wszystkich przeszłych okresach dokonuje się jej począwszy od najwcześniejszego z możliwych okresu, w tym ostatecznie okresu bieżącego (MSR 8 art. 43-45).

Zmiana wartości pozycji za poprzednie okresy możliwa jest na skutek

zmiany zawartości standardów. Przedsiębiorstwo zmienia politykę rachunkowości tylko wtedy, gdy wymaga tego standard lub poprawia to wiarygodność sprawozdania finansowego (MSR 8 art. 14).

Możliwe są tu dwa podejście (MSR 8 art. 5): zmiana wartości szacunkowych kiedy to ujmowane są one w okresie

bieżącym i w okresach przyszłych (tzw. podejście prospektywne), zastosowanie standardu jak gdyby był stosowany od zawsze (tzw.

podejście retrospektywne). Zmiana ta dotyczy oczywiście okresu bieżącego i okresów przeszłych uwzględnianych w sprawozdaniu (MSR 8 art. 22).


Jeśli zastosowanie podejścia retrospektywnego nie jest możliwe w odniesieniu do korekty określonej pozycji należy zastosować podejście prospektywne począwszy od najwcześniejszego okresu, którym to jest możliwe (MSR 8 art. 25).

Dane porównawcze, przy pierwszym zastosowaniu MSSF do sporządzenia sprawozdania finansowego, muszą być przekształcone zgodnie z MSSF przynajmniej za poprzedni rok (MSSF 1 art. 36).

W przypadku dodatkowych zestawień uwzględniających pozycje z okresów poprzedzających wdrożenie MSSF po raz pierwszy, należy wyraźnie zaznaczyć, że pozycje te określono inaczej niż wymaga tego MSSF oraz omówić ogólny charakter korekt, ale bez przedstawienia ich wyceny (MSSF 1 art. 37).

Niedopuszczalne jest korygowanie kwot szacunków należności, zobowiązań warunkowych, zobowiązań z uwzględnieniem później uzyskanej wiedzy (MSR 8 art. 50).


Zdarzenie następujące po dniu bilansowym jest to zarówno korzystne jak i niekorzystne zdarzenie, które pojawiło się pomiędzy dniem bilansowym a datą zatwierdzenia sprawozdania do publikacji przez właściciela (MSR 10 art. 3). Zdarzenia te muszą być odzwierciedlone w sprawozdaniu chyba, że MSR 10 tego nie wymaga (art. 8).

Następujące przykładowe pozycje są korygowane w wyniku zdarzeń

występującym po dniu bilansowym (MSR 10 art. 9): rozstrzygnięcie sprawy sądowej potwierdzającej istnienie

zobowiązania, uzyskanie informacji o utracie wartości po dniu bilansowym w

wyniku bankructwa lub sprzedaży zapasów wg wartości netto możliwej do uzyskania,

ustalenie ceny nabycia lub sprzedaży aktywów sprzedanych lub nabytych przed dniem bilansowym,

określenie kwoty wypłat z zysku, jeśli na przedsiębiorstwie ciążyło takie zobowiązanie, nawet gdyby miało ono charakter zwyczajowy,

wykrycie błędów lub oszustw.


Przykładowe zdarzenia występujące po dniu bilansowym, ale nie wymagające korekt są następujące (MSR 10 art. 10-13):

spadek wartości rynkowej aktywów finansowych,

dywidendy zadeklarowane posiadaczom instrumentów kapitałowych po dniu bilansowym nie wymagają utworzenia zobowiązania.

międzynarodowe - jedrzejczyk.com.pl · ekonomia – modele ... orientacja na rynek kapitału duży...

Documents