1

MIKOLOGIJA

MIK/P4

Deuteromycotina

(Fungi Imperfecti) –nesavršene gljive

- obuhvaćaju sve gljive u kojih nedostaje spolni način razmnožavanja

- poznato samo vegetativno razmnožavanje- najveći broj deuteromiceta ipak sliči askomicetama

* septirane hife* nespolne spore (konidije, artrospore, klamidospore)

- neki deuteromiceti komercijalno i medicinski važni - među najvažnije ubraja se rod Penicillium (proizvodnja

antibiotika, enzimatske aktivnosti, specifični okus sira)

- patogeni predstavnici uzrokuju u ljudi infekcije površinskih tkiva (kosa, nokti, koža)i unutarnjih tkiva i organa

- kao najveći mikrobni onečiščivaći su vrste iz roda Aspergillus

2

Alternaria

- septirani micelij- proizvodi velik broj

smeđih konidija koje imaju uzdužne i poprečne septe

- uzrokuju crno ili smeđe truljenje plodova jabuka ili smokava, ali i naranča i limuna

Cladosporium

- septirane hife s tamnim pupajućim konidijama

- konidije su razgranate, a mogu biti i oblika limuna

- tvori “crne pjege” na mesu

- neke vrste uzrokuju kvarenje maslaca i margarina

- prevladavaju na voću i povrću (truljenje koštuničavog voća i grožđa)

Fusarium

-raširen micelij nalik na pamuk bijele do ružičaste, crvene, purpurne ili smeđe boje-konidiofori su tanki, jednostavni, nerazgranati ili nepravilno razgranati-stvara srpolike konidije- uzrokuje smeđe truljenje plodova agruma (limun, grejp, naranče) - -rastu na žitaricama uzrokujući “šugu” (kraste) na klipu kukuruza, - sintetiziraju mikotoksine

3

Geotrichum

- kvascima slične gljive

- bijele boje

- imaju septirane hife

- razmnožavaju se artrosporama iz vegetativnih hifa

- to je mliječna plijesan, kao prevlaka na površini sira

(kvarenje mliječnih namaza)

- dolazi i na strojevima i na opremi

Trichothecium

- konidiofori su septirani, dugački, tanki, jednostavni, tvore po jednu konidiosporu

- konidiospore su svijetlo ili tamno obojene, jajolike do elipsoidne

- T. roseum je ružičaste boje i uzrokuje

ružičasto truljenje voća

- uzrokuje i meko truljenje krastavaca

- dolazi i na ječmu, pšenici, kukuruzu

- određene vrste proizvođači

mikotoksina

- MIKOZE

- svaka fungalna infekcija – mikoza- mikoze su podijeljene u skupine s obzirom na

infekciju tkiva i način prodiranja u domaćina- sustavne (sistemske)- subkutane (potkožne)- kutane (kožne)- superficijalne (površinske)- oportunističke

4

1. Sustavne mikoze – dubinske mikoze

- infekcija duboko unutar tijela - mogu zaraziti velik broj tkiva i organa- uzročnici su saprofitne gljive koje žive u tlu- put širenja je udisanje spora – pluća, a potom se šire na ostala tjelesna tkiva

- ne prenose se sa životinje na čovjeka, ni s čovjeka na čovjeka

histoplazmoza

- uzročnik je dimorfna gljiva Histoplasma capsulatum

- domaćini su ptice i šišmiši - njihovim izmetom se kontaminira tlo, čovjek se inficira udisanjem prašine u kojoj se nalaze spore

- bolest se ne može prenositi sa čovjeka na čovjeka -nalik tuberkulozi

Oblik micelija Oblik kvasca pri 37oC

kokcidiomikoza

- gljivična infekcija koštanog tkiva - uzrokovana gljivom Coccidiodes immitis

- u rijetkim slučajevima gljivica se iz limfnih čvorova proširi po tijelu i uzrokuje infekcije kostiju

- širi se udisanjem spora

hife

artrospore

5

2. Subkutane mikoze

– infekcija ispod površine kože (ubod u kožu, prodiru dublje u tkivo)

- uzrokuju ih saprofitne gljive koje žive u tlu i na biljkama- infekcije se javljaju nakon izravnog unošenja spora ili fragmenata micelija ubodom u kožu

3. Kutane mikoze

- infekcija samo površine kože, kose ili nokta- uzrokuju ih gljive što se nazivaju dermatofiti- dermatofiti izlučuju keratinazu, enzim koji razgrađuje keratin (keratin je protein koji se nalazi u koži, kosi i noktima)- širenje s čovjeka na čovjeka, ili sa životinje na čovjekaizravnim dodirom- bolest se širi i dodirom s inficiranom kosom i stanicama epiderma (od brijačkih škara, ili sa podova i

zidova u kabinama za tuširanje)

Tinea capitis je dermatofitozakoja zahvaća područje dlaka razlikujemo nekoliko oblika (površinsku, duboku i favus - ”pčelinje saće”)

Tinea favosa

6

4. Površinske mikoze

-ograničene na vlasi i epidermalne

(površinske) stanice-prevladavaju u tropskom podneblju

Na prvoj slici vidimo snažno razvijenu kandidu;

na drugoj čini se kao da terapija dobro napreduje;međutim, nažalost na trećoj slici vidimo da nove

spore kandide izviru ispod površinskog sloja kože

5. Uvjetne mikoze

-uvjetno patogeni mikroorganizmi su neškodljivi u njihovom normalnom prebivalištu-mogu postati patogeni u domaćinu koji je ozbiljno oslabljen, traumatiziran ili je pod terapijom antibiotika širokog spektra- mukormikoze (uvjetne mikoze) –Mucor i Rhizopus javljaju se u bolesnika sa šećernom bolesti, leukemijom ili kod pada imuniteta

- aspergiloze (uvjetne mikoze)– Aspergillus, te se bolesti javljaju u osoba što boluju od neke plućne bolesti ili karcinoma i koje su udisale spore Aspergillus sp.

7

kandidoza

- najčešće uzrokovana kvascem Candida albicans(tvori klamidospore što ima izvanrednu dijagnostičku važnost)

- može se pojaviti kao vulvovaginalna kandidoza tijekom trudnoće- u novorođenčadi se uz upalu usta i ždrijela, vrlo često javlja i upala

sluznice- vanjska upotreba iritirajućih detergenata i kupki, kao i unutarnji

poremećaji, poput hormonalnog i psihičkog, mogu poremetiti bakterijsku floru promjenom kiselosti i porast kvasaca može rezultirati vidljivim simptomima

- dijabetičari su osobito podložni gljivičnim infekcijama jer imaju visoke razine šećera u krvi i mokraći, te smanjenu otpornost na infekcije

- u ekstremnim slučajevima ove površinske infekcije kože ili mukoznihmembrana mogu dospjeti do krvotoka i uzrokovati opasnije infekcije

- najčešći uzrok infekcija je ipak korištenje antibiotika i steroida jer uništavaju bakterije koje sprječavaju prekomjeran razvoj Candide

- česti simptomi su svrab, osip, otekline, iritacija kože na genitalnom području, uz pojavu bijelosivog sekreta

- Mliječac ili soor – infekcija usne šupljine uzrokovana Candidom albicans. Javlja se na vlažnim dijelovima usana, s unutarnje strane obraza, na jeziku i nepcu. Čest je u ljudi oboljelih od raka i AIDS-a jer im je oslabljen imunološki sustav, ali se javlja i u ljudi s normalnim imunitetom, pogotovo dijabetičara.

- Kožna kandidijaza – na vlažnim područjima koja nisu izložena zraku, kao što su kožni pregibi, kožni nabori oko noktiju na rukama i nogama (česte su u ljudi koji svakodnevno nose gumene rukavice ili su im ruke izložene vlagi)

Kontrola i liječenje fungalnih infekcija

- liječenje fungalnih infekcija vrlo ograničeno i dugotrajno

- protiv mikoza nema pravog cjepiva- infekcije gljivama mnogo su rijeđe od bakterijskih

infekcija- najvažniji su antifungalni agensi koji djeluju na

citoplazmatsku membranu (afinitet za stanične strukture u gljiva i za stanične makromolekularne sintetičke procese-sinteza RNK i proteina)

- sanitarni propisi i održavanje higijene mogu smanjiti pojavu kožnih mikoza

8

- za suzbijanje mikoza – polieni (antibiotici) - djelovanje na propusnost citoplazmene membrane (uzrokuju gubitak K i Mg – slabi sinteza RNK i proteina)

- ta skupina antibiotika, nazvanih polieni, sada se, uspješno primjenjuje za suzbijanje tvrdokornih mikoza, u ovisnosti o specifičnoj bolesti

- na polienske antibiotike osjetljivi su svi organizmi koji sadržavaju sterole

- polieni inhibiraju funkcije staničnih membrana u gljiva u tijeku vezanja sterola, steroli u ljudskim stanicama različiti su od sterola u gljiva i imaju slab afinitet za poliene pa su stoga polieni znatno toksičniji za gljive

- amfotericin B – njegova toksičnost, međutim, nije strogo selektivna za gljivu jer amfotericin B može također oštetiti eritrocite i stanice bubrega u ljudi, u ovisnosti o primijenjenoj dozi fatalno je toksičan za ljude, suzbija tvrdokorne fungalne infekcije (aspergilozu, histoplazmozu, kokcidiomikozu)

- nistatin – je još jedan polien, izvanredne primjene u sprečavanju slabije invazivnih mikoza, kao npr. kandidijaza. Taj antibiotik ima djelovanje vrlo slično amfotericinu B , ali je ograničen na lokalnu primjenu, budući da je u internoj primjeni također toksičan (oštećuje eritrocite i stanice bubrega u ljudi)

- grizeofulvin- treći antibiotik, djelotvoran je protiv dermatofita, ali nema terapijsku vrijednost u suzbijanju potkožnih mikoza,inhibira djeljenje stanica

LIŠAJEVI

- vrlo neobični organizmi, nisu samo jedan organizam već prave male ekološke zajednice

- višestanični organizmi koji su se davno pojavili na Zemlji

- zajednica zelene alge (ili cijanobakterije) i gljive (mješinarke)

- simbioza – svaki partner ima korist- gljiva – osigurava vodu, hranjive tvari, sklonište iizgled

- alga – osigurava šećere kroz fotosintezu

9

- opisano je oko 25000 vrsta lišajeva- naseljavaju sve dijelove zemaljske kugle –

gola, hladna i vruća mjesta (Himalaja)- oni su prvi oblik života na nekom novom tlu ili

stijeni (kamenu)

RAZMNOŽAVANJE LIŠAJEVA- spolno i vegetativno- spolno se razmnožavaju samo gljive – sporama, alge se

razmnožavaju vegetativno- spore se ispuštaju u zrak i trebaju naći pravu algu za simbiozu- vegetativno razmnožavanje – odcjepljenje dijelova steljke (lako

lomljivo) i širenje malih dijelova lišaja vjetrom- rzmnožavanje soredijama- oblik mikroskopskih loptica koje su

izgrađene od stanica algi obavijenih hifama; prekrivaju čitavu površinu tijela lišaja i prenose se pomoću kiše ili vjetra; specifične su za vrstu i prema njima se provodi determinacija lišajeva; često se događa da se lišaj kada izumire pretvara u masu soredija

- veliki broj lišajeva stvara ISIDIJE – (male lomljive izrasline u kojima su hife gljiva i alge), otkidaju se od talusa i raznose vjetrom i kišom

- cijelom svojom površinom pričvršćeni su za podlogu ili urastaju u podlogu

- boja i oblik lišajeva – korasti, lisnati, grmasti - ovisi o građi gljiva koje čine veći dio talusa(vegetativno tijelo) lišaja

- lišaj ima slojevitu strukturu –može dugo živjeti (preko 10 odnosno 100 godina)

- sporo rastu svega 0,5 mm na godinu

10

ZNAČENJE LIŠAJEVA

- “PIONIRI VEGETACIJE”- (stvaraju plodno tlo za mahovine i

ostale biljke)- bioindikatori onečišćenja zraka

ugljičnim dioksidom, nagomilavaju štetne tvari - odumiru (neke zemlje Njemačka, Italija, Švicarska –upotreba lišajeva je obavezna u mjerenju onečišćenja zraka)

- kao prirodna hrana za sobove (u sjevernim krajevima)

- stočna hrana (u afričkoj tundri)- dobivanje pigmenata- u industriji parfema (neke vrste -

aromatične tvari)- u medicini (iz više vrsta izolirani antibiotici)- za prehranu (Japan–juhe i salate, na

Islandu-kruh)

Lišaj sa Aljaske

• Islandski lišaj ima antibiotsko djelovanje, ublažava nadražaj na kašalj, potiče stvaranje razrijeđene sluzi i olakšava iskašljavanje, pa je to jedan od najboljih lijekova za liječenje svih oboljenja dišnih organa. Osim ovoga on liječi slabokrvnost, potiče lučenje mlijeka, pomaže kod proljeva, zatvora, upala želuca i crijeva, normalizira lučenje žuči i uravnotežuje lučenje želučane kiseline bilo da se radi o prevelikoj ili premaloj sekreciji.