milli eĞitim bakanliĞi - ebs.org.tr gorevde yukselme.pdf · eğitim-bir-sen adına sahibi ali...

Temmuz 2015 / ANKARA

GREVDE YKSELME ve UNVAN DEKL

SINAVINA HAZIRLIK KTABI

MILLI EITIM BAKANLII

Eitim-Bir-Sen Adna Sahibi

Ali YALIN

Genel Bakan

Genel Yayn Ynetmeni

kr KOLUKISA

Genel Bakan Yardmcs

Yayn Kurulu

Latif SELV

Ramazan AKIRCI

Mithat SEVN

kr KOLUKISA

Hasan Yaln YAYLA

Atilla OLUM

Graki Tasarm

Selim AYTEKN

Bask

Semih Ofset

0312 341 40 75

Bask Tarihi

Temmuz 2015

ISBN: 978-975-6153-60-4

ETM-BR-SEN GENEL MERKEZOuzlar Mahallesi Av. zdemir zok Sokak No: 5 Balgat/ANKARA

Tel: (0312) 231 23 06 / Faks: (0312) 230 65 28Web: www.egitimbirsen.org.tr | E-posta: egitimbirsen@ egitimbirsen.org.tr

IIIGREVDE YKSELME VE UNVAN DEKL SINAVINA HAZIRLIK KTABI

IINDEKILER

NSZ ...................................................................................................................................VIISUNU ....................................................................................................................................IX

EF VE MEMURLUK SINAVLARI ORTAK KONULARI

TRKE - DL BLGS ................................................................................................................ 3km Sorular ....................................................................................................................... 15Bilgi Taramas ....................................................................................................................... 23Bilgi Analizi ............................................................................................................................ 29

NSAN HAKLARI VE DEMOKRAS .......................................................................................... 35km Sorular ....................................................................................................................... 46Bilgi Taramas ....................................................................................................................... 51Bilgi Analizi ............................................................................................................................ 57

TRK DARE SSTEM ............................................................................................................... 63km Sorular ....................................................................................................................... 78Bilgi Taramas ....................................................................................................................... 85Bilgi Analizi ............................................................................................................................ 91

PROTOKOL KURALLARI .......................................................................................................... 97km Sorular ..................................................................................................................... 104Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 110Bilgi Analizi .......................................................................................................................... 115

ATATRK LKELER VE NKILP TARH ............................................................................121km Sorular ..................................................................................................................... 161Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 168

GENEL KLTR ......................................................................................................................175km Sorular ..................................................................................................................... 191Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 202Bilgi Analizi ......................................................................................................................... 211

IV GREVDE YKSELME VE UNVAN DEKL SINAVINA HAZIRLIK KTABI

T.C. ANAYASASI ......................................................................................................................217km Sorular ..................................................................................................................... 228Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 236Anahtar Notlar .................................................................................................................... 242

DEVLET MEMURLARI KANUNU (657) .................................................................................249km Sorular ..................................................................................................................... 262Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 269Bilgi Analizi .......................................................................................................................... 274

MLL ETM TEMEL KANUNU (1739) ...............................................................................279km Sorular ..................................................................................................................... 289Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 293Bilgi Analizi .......................................................................................................................... 300

LKRETM VE ETM KANUNU (222) ............................................................................305km Sorular ..................................................................................................................... 315Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 317Bilgi Analizi .......................................................................................................................... 323

MLL ETM BAKANLIININ TEKLAT VE GREVLER HAKKINDA KANUN HKMNDE KARARNAME (652) ..........................................................................333km Sorular ..................................................................................................................... 355Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 360Bilgi Analizi .......................................................................................................................... 368

MEMURLAR VE DER KAMU GREVLLERNN YARGILANMASI HAKKINDA KANUN (4483) ...................................................................................................375km Sorular ..................................................................................................................... 381Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 383Bilgi Analizi .......................................................................................................................... 389

BLG EDNME HAKKI KANUNU (4982) ..............................................................................395km Sorular ..................................................................................................................... 400Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 402Bilgi Analizi .......................................................................................................................... 408

VGREVDE YKSELME VE UNVAN DEKL SINAVINA HAZIRLIK KTABI

L DARES KANUNU (5442) .................................................................................................417km Sorular ..................................................................................................................... 421Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 423Bilgi Analizi .......................................................................................................................... 429

KAMU GREVLLER SENDKALARI VE TOPLU SZLEME KANUNU (4688) ..............437km Sorular ..................................................................................................................... 459Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 460Bilgi Analizi .......................................................................................................................... 470

ZEL RETM KURUMLARI KANUNU (5580) .................................................................475km Sorular ..................................................................................................................... 485Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 492Bilgi Analizi .......................................................................................................................... 498

MLL ETM BAKANLII PERSONELNN GREVDE YKSELME, UNVAN DEKL VE YER DETRME SURETYLE ATANMASI HAKKINDA YNETMELK ................................................................................503km Sorular ..................................................................................................................... 515Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 516Bilgi Analizi .......................................................................................................................... 523

MLL ETM BAKANLII ADAY MEMURLARIN YETTRLMELERNE LKN YNETMELK ............................................................................................................527 km Sorular ..................................................................................................................... 534Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 535Bilgi Analizi .......................................................................................................................... 542

MLL ETM BAKANLII RETMEN ATAMA VE YER DETRME YNETMEL .........................................................................................545km Sorular ..................................................................................................................... 564Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 565Bilgi Analizi .......................................................................................................................... 572

MLL ETM BAKANLII ZN YNERGES......................................................................577km Sorular ..................................................................................................................... 592Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 593Bilgi Analizi .......................................................................................................................... 600

VI GREVDE YKSELME VE UNVAN DEKL SINAVINA HAZIRLIK KTABI

EFLK SINAVI ZEL KONULARI

YNETMDE NSAN LKLER VE LETM .....................................................................605km Sorular ..................................................................................................................... 625Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 630Bilgi Analizi .......................................................................................................................... 636 YNETM, LDERLK VE ORGANZASYON .........................................................................643 km Sorular ..................................................................................................................... 664Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 670Bilgi Analizi .......................................................................................................................... 675

YNETMDE ETK ...................................................................................................................683km Sorular ..................................................................................................................... 692Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 698Bilgi Analizi .......................................................................................................................... 704

KAMU MAL YNETM VE KONTROL KANUNU (5018) ..................................................711km Sorular ..................................................................................................................... 735Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 741Bilgi Analizi .......................................................................................................................... 747

DEVLET HALE KANUNU (2886) ...........................................................................................769Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 779Bilgi Analizi .......................................................................................................................... 786

KAMU HALE KANUNU (4734) .............................................................................................791km Sorular ..................................................................................................................... 798Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 799Bilgi Analizi .......................................................................................................................... 806

KAMU HALE SZLEMELER KANUNU (4735) .................................................................811km Sorular ..................................................................................................................... 817Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 818Bilgi Analizi .......................................................................................................................... 822

MLL ETM BAKANLII DSPLN AMRLER YNETMEL ......................................827km Sorular ..................................................................................................................... 838Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 842

MLL ETM BAKANLII MERKEZ TEKLATI MZA YETKLER YNERGES .............851km Sorular ..................................................................................................................... 857Bilgi Taramas ..................................................................................................................... 858

VIIGREVDE YKSELME VE UNVAN DEKL SINAVINA HAZIRLIK KTABI

NSZ

Eitim-Bir-Sen, kurulduu gnden bu yana, slogana dayal bir sen-dikal anlaytan hep uzak durmu, hibir zaman cret sendikacl-nn ksr dngsne taklp kalmam, akademik ve bilimsel yak-lama sahip hizmet sendikaclnn en nemli temsilcisi olmutur. Bu erevede, enerjisini ksr ekimelere sarf etmektense sorunlarn zmne harcamay tercih etmi, yelerine ve eitim alanlarna hiz-met retmeyi ama edinmitir.

alanlar, hele ki kamu alanlar ynnden sendikalar sigorta gibidir. Sendikann varl ve gereklilii zor zamanlarda daha iyi idrak edilir. alanlar, emeinin karln alamadnda ve hakszla uradnda, yannda olunmasn, hakknn savunulmasn istedii gibi, dier alan-larla girdii yarta ya da meslek geliim aamalarnda da rgtl gc yannda grmek ister.

Zaman dhil her eyin ilerledii, dnya hayatnda insann mesleinde ilerlemesinin, kariyer yapmasnn olaan ve istenir bir karakter zellii olduu phe gtrmez. Kariyer yapmak, ayn ii ayn meslei icra eden insanlar arasndan syrlmak, o ii iyi yapmann yannda herkesin gster-dii abann ok daha fazlasn gstermekle mmkndr. Bu ise, ayn izgide balanlan yara, iyi bir hazrlk yapmakla mmkndr. Eitim-Bir-Sen, bu erevede, eitim alanlarnn kariyer yapmalar dorultusunda dnden bugne sendika bnyesinde temerkz eden bilgi ve imknlar yelerinin en fazla ihtiya duyduu zamanda hizmetine sunmutur.

Eitim-Bir-Sen, hibir zaman sadece retmen sorunlarna ve retmen sorunlarnn zmne younlamam dier eitim alanlarnn da daha nitelikli eitim iin daha nitelikli eitim ortamlar salama ynyle eitim hizmetine nemli katklarnn bulunduu bilincinden hareketle hiz-

VIII GREVDE YKSELME VE UNVAN DEKL SINAVINA HAZIRLIK KTABI

metli, memur, teknisyen, sayman, ef gibi deiik nvanlarla grev yapan eitim alanlarna da azami katk sunmaya gayret etmitir.

Eitim-Bir-Sen, hizmetlilikten memurlua geme, memurluk snflar ie-risinde yatay dikey grev deiiklikleri ve ykselmelere ilikin imknlar oluturulmas ynnde kararlar alnmasn salad gibi snavlar yoluyla gerekletirilen grevde ykselmeler iin snavlara hazrlk kurslar ama, bu hususta kaynak olarak kullanlabilecek materyaller retme ynyle de retmenler dndaki dier eitim alanlarnn hep yannda olmutur.

Bu erevede, Eitim-Bir-Sen mevzuat komisyonu tarafndan hazrlanan Milli Eitim Bakanl Grevde Ykselme ve Unvan Deiiklii Snavna Hazrlk Kitab, snava katlacak olan eitim alanlar iin istifade edecek-leri derli toplu bir kaynak hviyeti tamaktadr.

nceki dnemlerde Milli Eitim alanlarna ynelik Eitim Kurumlar Mdr ve Mdr Yardmcl Snav, ube Mdrl Snav ve Aday retmenlerin Adaylk Snav ve Yksekretim Kurumlar alanlarna ynelik Yksekretim Kurumlar Grevde Ykselme Snav iin kaynak kitap reten Eitim-Bir-Sen, her geen gn, her bir yeni snavla artan tecrbesiyle Milli Eitim Bakanlnda alan hizmetli ve memurlarmzn Milli Eitim Bakanl Grevde Ykselme ve Unvan Deiiklii Snav iin de elinizdeki kaynak kitab retmi bulunuyor. Titizlikle hazrlanm bu kitab yelerimizin kullanmna sunmaktan Eitim-Bir-Sen olarak mutluluk duyuyoruz.

Kitabn hazrlanmasnda ve yaymnda emei geen herkese teekkr eder, snava katlacak olan tm eitim alanlarna baarlar dilerim.

Ali YALINEitim-Bir-Sen ve Memur-Sen

Genel Bakan

ADAY RETMENLK SINAVINA HAZIRLIK KTABI IXGREVDE YKSELME VE UNVAN DEKL SINAVINA HAZIRLIK KTABI

SUNU

Eitim-Bir-Sen, genelde insanlk tarihiyle e hak-batl mcade-lesinde hakk tahkim ve tavsiye etme grevini yerine getirmek, ait olduu medeniyetin deerlerini muhafaza ve mdafaa etme amelinin bir unsuru olmak, iyilikleri nermek ve ktlkleri nlemek; zelde ise, eitim alanlarnn hak ve menfaatlerini koruyup

gelitirmek zere kurulmutur. Baka bir ifadeyle, Eitim-Bir-Sen,

yzyl fiziki olarak geriye ekilen, yz elli yl da ruhuna ynelen saldr-

lar karsnda iine kapanan milletimizin kaybettiini kaybettii yerde

arama gayretiyle eitim sahasnda milli bir duru meydana getirme, bu

milli duruu ise zndeki atei harlandrarak btn yurt sathna yayma

dncesinin tezahrdr. Enerjisini, gcn, imknlarn milletten

alan ancak milletin tam karsnda konumlanarak milletin ruh kkn

tahrip etmeye ynelen askeri, siyasi, muvazi her trl yapnn ada

metotlarla millete kurabilecei tuzaklar karsnda uyank olmann ve

gerektiinde saldrlar pskrtmenin zinde gcdr Eitim-Bir-Sen.

Eitimi milletin topyekn uyannn manivelas olarak deerlendire-

rek, mutlu ve mreffeh bir Trkiye idealine yerli fikirlerle katk sunma

mcadelesi olarak deerlendirdii yolculukta geride brakt 22. ylda

kendisinden beklenenleri gerekletirmeye devam eden Eitim-Bir-Sen,

23. ylda da zlk ve zgrlk mcadelesinde yeni kazanmlar ortaya

koymaya devam etmektedir.

X GREVDE YKSELME VE UNVAN DEKL SINAVINA HAZIRLIK KTABI

Hizmet sendikaclnda nc rol oynayan Eitim-Bir-Sen, 2014 yl eyll

aynda yaplan Milli Eitim Bakanl Grevde Ykselme ve nvan Dei-

iklii Snav iin hazrlam olduu kitapla, bu alanda yelerimize ok

ciddi bir kaynak oluturmu ve snava giren arkadalarmzn baars

iin zerine dn sorumluluu yerine getirmitir.

2015 ylnda tekrarlanacak olan bu snav iin kitabmz, deitirilen

mevzuatlar da dikkate alnarak gncellenmi, bir nceki snavda kan

sorular konu balklar altna eklenerek, yaplacak snavla ilgili bir fikir

sahibi olunmasn ama edinmitir. Oluturduumuz profesyonel yazm

ve uzman ekibimiz ile ok titiz bir alma yaplarak hazrlanan konu

balklarmz ile ortaya kan bu kaynak kitap, snava hazrlanan ve baa-

rl olmay hedefleyen adaylara yardmc olmak amacyla, snavn kapsa-

mna, sorularn yapsal zelliklerine uygun olarak hazrlanmtr. Kitapta

soru kacak konu alanlarna ilikin bilgiler, yetikin renme ilkelerine

ve oktan semeli test tekniinin gerektirdii retim dzenlemelerine

gre verilmitir.

Kitabn hazrlanmasnda ve yaymlanmasnda emei geen Mevzuat

komisyonumuza, hazrlk ve grafik almalar iin Basn ve letiim biri-

mimize teekkrlerimi sunuyor, snava hazrlanan tm arkadalarmza

baarlar diliyorum.

Hasan Yaln YAYLAGenel Bakan Yardmcs





TRKE - DIL BILGISI

Trke - Dil Bilgisi

3GREVDE YKSELME VE UNVAN DEKL SINAVINA HAZIRLIK KTABI

TRKE - DIL BILGISI

Szckte Anlam

a- Gerek (Temel) Anlaml Szckler: Szcklerin herkes tarafndan bili-nen ortak anlamdr. Bir szcn sylendii anda ilk akla gelen anlam o szcn gerek (temel) anlamdr. rnek: Babam ite alyor.

b- Yan Anlaml Szckler: Szcklerin gerek anlamlarna zamanla yk-lenen yeni anlama denilmektedir. Yan anlam, gerek anlamla ilgili olmakla birlikte szcn benzetme yoluyla kazand yeni anlamdr. rnek: Sra-nn gz dolu.

c- Mecaz Anlaml Szckler: Szcklerin gerek anlam ve yan anlamlarn-dan uzaklaarak yeni bir anlam kazanmalardr. Benzetme veya yaktrma yoluyla meydana gelir. rnek: Karanlk gnler geride kald.

- Kart (Zt) Anlaml Szckler: erdikleri anlamlar asndan tezat ie-ren szcklerdir. rnek: ileri geri, sk seyrek, iyimser ktmser

d- E Anlaml (Anlamda) Szckler: Yazllar farkl olan, ancak ayn anlam tayan szcklerdir.

e- E sesli (seste) Szckler: Yazl ve okunular ayn olan; ama anlam-lar birbirinden farkl olan szcklerdir. Bunlar yaln hlde olabildikleri gibi ek alm hlde de olabilirler. rnekler: Yz sana dnkt.

f- zel anlaml szckler: Sylenite tekil olmasna ramen anlamca geni kapsaml olan szcklere genel anlaml szckler; anlamca daha dar kapsaml olan szcklere ise zel anlaml szckler denir. iek genel, hanmeli zel anlaml szcktr.

g- Somut anlaml szckler: Be duyu organmzdan en az biriyle alglaya-bildiimiz varlklar karlayan szcklerdir. rnek: grlt, aydnlk, mavi, koku, deniz

h- Soyut anlaml szckler: Be duyu organmzdan herhangi biriyle alglayamadmz kavramlar ifade eden szcklerdir. rnek: yilik, hayr, zlem, ak, sevgi, vicdan, umut, sevin, keder

Trke - Dil Bilgisi

4 GREVDE YKSELME VE UNVAN DEKL SINAVINA HAZIRLIK KTABI

I- Nicel anlaml szckler: Kavramlarn saylabilen, llebilen, azalp oalabilen zelliklerini gsteren szcklerdir. rnek: Uzun ipleri kes. Yk-sek duvarl bahe, ar anta.

i- Nitel anlaml szckler: Varlklarn nasl olduunu, niteliini gsteren; saylamayan, llemeyen bir deeri, zellii ifade eden szcklerdir. rnek: Burada lezzetli yemekleri bulabilirsin.

Anlam Aktarmalar

a- Deyim Aktarmas: Aralarnda az ok ilgi bulunan iki ey arasnda, bir benzetme kurarak bu szcklerden birinin adn dierine vermeye deyim aktarmas denir. Mecaz anlam veya yan anlam da denmektedir. Deyim aktarmalarnn trleri unlardr:

Organ isimlerinin ve insanla ilgili szcklerin doaya uygulanmas: Makine kolu, yorgun dalar, yol az, dan etei, dan ba...

Doa ile ilgili zelliklerin ve unsurlarn insana uygulanmas: Aslan par-as Mehmetik, pikin adam, Aslanlar yurda dnd.

Somutlatrma: Dil tutulmak(konuamamak); Bu olay onu psikolojik ola-rak ypratt.

Duyularla ilgili kavramlar arasnda aktarmalar: Bir duyuya ilikin bir kavramn baka bir duyu iin kullanlmasdr. Tatl ses, ac souk, sert sz-ler, scak renkler, ac feryat gibi.

b- Ad Aktarmas (Mecaz- Mrsel): Bir kavramn kendisini anlatan sz-ckle deil de onunla yakn ilgisi bulunan baka kelimelerle anlatlmasdr. Bu syleyite benzetme amac gdlmez. rnek: Okuldan seni aradlar. Okul szcnde ad aktarmas vardr. Okuldan memur ya da bir ynetici aramtr.

Trke - Dil Bilgisi


Cmlede Anlam ve Anlatm

1. Anlam likilerine Gre Cmleler

a- Sebep-Sonu ilikilerine Gre Cmleler: Bir yargnn veya gerekleen bir iin sebebinin veya sebeplerinin bildirildii cmlelerdir. Sebep-sonu ilikili cmleler Neden?, Niin? sorularna cevap verir. Cmlede sebep-sonu ilikisi, nk balacyla; -edatlarla (iin, dolay, tr,); den ekiyle salanabilir.

b- Koul (art) Anlam Bildiren Cmleler: Yargnn veya iin gerekleme-sinin bir arta bal olduunu bildiren cmlelerdir. Koul ilikisi cmlede genellikle -sa,-se art kipiyle; ama, ancak, fakat balalaryla; -nca;-ince;-dka;-dike zarf fiil ekleri ve zre edat ile salanr.

c- Aklama Cmlesi: Nedeni bilinmeyen bir durum veya anlam kapal bir kavram hakknda bilgi veren cmlelerdir.

2. Anlatm ekilleri

a- Nesnel (Objektif) Anlatm: Kiiden kiiye deimeyen, kiisel gr ve duygular iermeyen, llebilen gerekleri dile getiren cmleler nesnel anlatml cmlelerdir. rnek: stanbul 1453 ylnda fethedilmitir.

b- znel (Subjektif) Anlatm: znel anlatm, kiiden kiiye deien, kant-lanma imkan olmayan, syleyenin kiisel grlerini ieren cmleler znel anlatmlardr. rnek: Bu kitap benzerlerinden ok farkl bir eserdir.

3. erdikleri Duygu, Dnce ve Duruma Gre Cmleler

a- nyarg eren Cmleler: Kiilere, olaylara, varlklara dair nceden edinilmi olumlu ya da olumsuz baz dncelerin yer ald cmlelerdir.

b- Varsaym Bildiren Cmleler: Gerekte olmayan, ancak bir an iin olmu gibi dnlp sonularnn ne olaca hakknda fikir edinmek ama-cyla bir eyin geici olarak var satld cmlelerdir. Bu tr cmlelerde tut ki, diyelim ki, varsayalm ki, farz edelim gibi ifadeler yer alr.

Trke - Dil Bilgisi


c- Olaslk (Tahmin) Bildiren Cmleler: Bir olayn gerekleip gerekle-meyecei veya sonularn hakknda bir kanaat ileri srmeye tahmin denir.

- neri eren Cmleler: Bir durum karsnda yaplmas veya olmas gerekeni, bir eksikliin giderilmesi, bir problemin zm iin ne yaplmas gerektiini ifade eden cmlelerdir.

d- slup Bildiren Cmleler: Bir konunun ele al ekline slup denir. Cmle kurulular, sfatlarn kullanl skl, sanatl ifadeye yer verii, dili kullan ekli gibi zelliklerin dile getirildii cmleler slup bildiren cmle-lerdir.

e- erik Bildiren Cmleler: erik bildiren cmleler bir eserde yazarn veya airin ele alp iledii konu hakknda bilgi veren cmlelerdir.

Paragraf Dzeyinde Anlam

1- Paragrafta Ana Dnce: Paragrafn esas yapsn ana dnce cm-lesi meydana getirir. Paragrafta yer alan dier cmleler bu ana dnceyi tamamlayc, aklayc bir ilev tarlar.

2- Paragrafta Yardmc Dnceler: Paragrafta yer alan ana dnceyi desteklemek, aklamak, ileri srlen dnceyi inandrc klmak iin yar-dmc dncelere nem verilir.

Paragrafta Anlatm Biimleri

a- ykleyici Anlatm: Bu anlatm biiminde esas olan bir olaydr. ykle-yici anlatm zaman, yer, kii kadrosu, olay gibi unsurlardan oluur.

b- Betimleyici (Tasvir) Anlatm: Varlk, nesne ve meknlarn zelliklerini szcklerle resim yapar gibi anlatmaktr. Bu anlatm biiminde nemli olan gzlemdir.

c- Aklayc Anlatm: Bir eyi retmek, bir konuda bilgi vermek, herhan-gi bir konuyu, dnceyi aklamak, ortaya koyma amacn tayan anlatm biimidir. Bu anlatm biiminin en belirgin zellii bilgi verme ve retme

Trke - Dil Bilgisi


olduu iin ele alnan konu ayrntl bir ekilde anlatlr. Nesnel, bilimsel bir slup gerektirir.

- Tartmac Anlatm: Herhangi bir dnceyi, yargy ve teklifi rtmek ya da bir olguyla ilgili dnceyi, kany deitirmek amacyla kullanlan anlatm biimidir. Bu anlatm biiminde dnceyi gelitirme yollarndan karlatrma, aklama, soru sorma, tanmlama gibi unsurlardan yarar-lanlr. Bu anlatmn da temel amac retmektir. Tartmac anlatmn en belirgin zellii konunun tartlarak sonuca balanmasdr.

Dnceyi Gelitirme Yollar

a- Tanmlama

b- Karlatrma

c- rnekleme

- Tank Gsterme

d- Benzetme: Aralarnda benzer yn bulunan iki eyden ortak yn bak-mndan zayf olan gl olana benzetmektir. Bu anlatm yolu benzeyen, kendisine benzetilen, benzetme yn ve benzetme edat gibi unsurlardan oluur.

e- Kiiletirme: nsana zg niteliklerin insan dnda kalan canl ve cansz varlklara verilmesidir.

Ses Bilgisi

1. Trkede Sesler ve Ses Uyumu

nller: a, e, , i, o, , u,

Kaln nller: a, , o, u

nce nller: e, i, ,

nszler: b, c, , d, f, g, , h, j, k, l, m, n, p, r, s, , t, v, y, z

Trke - Dil Bilgisi


Sert nszler: f, s, t, k, , , h, p

Yumuak nszler: b, c, d, g, , j, l, m, n, r, v, y, z

a- Byk nl Uyumu

Trkede szcklerin ilk hecesinde kaln nl varsa, bunu takip eden hece-lerdeki nller de kaln olur; ilk hecede ince nl varsa sonraki hecelerdeki nllerde ince olur. Buna byk nl(incelik-kalnlk) uyumu denir.

b- Kk nl Uyumu

Dzlk-yuvarlaklk uyumudur. Bu uyumun iki yn vardr. Kk nl uyumuna gre; Dz nllerden (a, e, , i) sonra yine dz nller (a, e, , i) gelebilir. Yuvarlak nllerden(o, , u, ) sonra ya dz-geni (a, e) ya da yuvarlak-dar (u, ) nlleri gelir.

Trkede Ses Olaylar

a- Sert sessizlerin yumuamas: Sert nszle biten bir szck, nl ile balayan bir ek aldnda szcn sonundaki sert nsz yumuar. ( p, , t, k - b, c, d, )

b- nsz sertlemesi(Benzeme): Trkede sert nszlerle (f, s, t, k, , , h, p) biten szcklerin sonuna (c, d, g) ile balayan bir ek geldiinde bu ekin bandaki ses , k, t ye dnr. Bu ses olayna nsz benzemesi (sertlemesi) denir.

c- nl Dmesi: Baz iki heceli szckler nlyle balayan bir ek aldkla-rnda, son hecedeki nl debilir. Buna nl dmesi denir.

- nsz Dmesi: Sonu k ile biten szcklere -cik kltme eki gelince k nsz der. Bu ses olayna nsz dmesi denir.

d- nl Daralmas: imdiki zamanda ekimlenmi faz fiil kklerine yor eki getirildiinde fiilin sonundaki geni nlde (a, e) daralma oluur.

Trke - Dil Bilgisi


Anlatm Bozukluklar

1. Yapya Dayal Bozukluklar

a- zne-Yklem Uyumsuzluu

b- Nesne-Yklem uyumsuzluu

c- Tmle eksiklii

- Tamlama yanllar

d- Eklerin yanl kullanm

e- Yardmc fiillerin gereksiz kullanm

2. Anlama Dayal Anlatm Bozukluklar

a- E anlaml szcklerin bir arada kullanlmas

b- Gereksiz szcklerin bir arada kullanlmas

c- Birbiriyle kartrlan szckler

- Bir kelimenin cmlede yanl kullanlmas

d- Birbiriyle elien szcklerin bir arada kullanlmas

e- Kelimelerin yanl yerde kullanlmas

Yazm ve Noktalama Bilgisi

A- Yazm Kurallar

1. Byk harflerin yazm

a- Cmleler byk harfle balar.

b- Balklarn her kelimesinin ilk harfi byk yazlr. Ancak balktaki ve, ile gibi balalar kk harfle balar.

c- Btn zel isimler byk harfle balar.

Trke - Dil Bilgisi


- Kii isimlerinden nce ve sonra gelen sayg szleri, unvanlar ve mes-lek adlar byk harfle balar.

d- Kurum ve kurulu isimlerinin ilk harfi byk harfle yazlr.

e- Belli bir tarihi gsteren ay ve gn adlar byk harfle balar.

f- Milli ve din bayramlarn ilk harfi byk yazlr.

g- Yer ve yn bildiren szckler, bir yer adnn nnde kullanlrsa bu szcklerin ba harfleri byk, sonunda kullanlrsa ba harfleri kk yazlr.

- Tarih kiilerin unvan ve takma adlar byk harfle balar.

h- Yldz ve gezegen adlar, gne ve ay szckleri coraf terim ya da gkbilimi terimi olarak kullanlyorsa byk harfle balar. Bunun dnda kk harfle balar.

I- Deniz, gl, tepe, da, rmak... isimleri byk harfle balar.

i- Din ve mezhep adlar ile bunlarn mensuplarn anlatan szler byk harfle balar.

k- Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak, adlarnda geen kelimeler byk harfle balar.

2. ki balacnn yazm

a) Bala olan ki ayr yazlr. Ki balac cmlede sz gruplarn birbirine balar.

b) Birka rnekte ki balac kalplam olduu iin bitiik yazlr: Belki, nk, mademki, meerki,oysaki, sanki.

3. ki aitlik ekinin yazm:

ki aitlik eki bitiik yazlr. Bu ek nl uyumlarna uymaz.

4. da, de balacnn yazm:

da, de balac kendinden nceki szckten ayr yazlr. Bu bala hibir zaman ta, te eklinde yazlmaz.

Trke - Dil Bilgisi


5. m, mi, mu, m soru ekinin yazm:

Soru anlam veren bu ek kendinden nceki szckten daima ayr yazlr. Soru ekine birtakm ekler gelebiliyorsa, bu ekler soru ekiyle bitiik yazlr. Ben de sizinle sinemaya gelebilir miyim? O da bizimle geliyor mu? Bunlar alacak msnz?

6. Saylarn Yazl

Metin ierisinde geen saylar yazyla gsterilir

Saat, l birimleri, istatistik verilere ilikin saylarda rakam kullanlr

Birden fazla kelimeden meydana gelen saylar ayr yazlr

Ancak bankaclkla ilgili ilemlerde ve ek, senet gibi ticari belgelerde yer alan saylar bitiik yazlr

Yzyllarda, hkmdar adlarnda, tarihlerde aylarn yazlnda, ansiklo-pedi, kitap, dergi ciltlerinde ve kitaplarn n sz, giri blmlerinde sayfa numaralarn gsterilmesinde kullanlabilir

Be ve beten fazla rakaml saylar sondan itibaren l gruplara ayrla-rak yazlr ve aralarna nokta konur

Saylarda kesirli basamaklar virglle ayrlr

Sra saylar hem yazyla hem de rakamla gsterilebilir.

letirme saylar yazyla belirtilir.

Noktalama aretleri

1. Nokta (.)

a- Cmlenin sonuna konur.

b- Ksaltmalarn sonuna konur.

c- Saylardan sonra sra bildirmek iin kullanlr.

Trke - Dil Bilgisi


- Bir yazda blmleri, yaznn maddelerini gsteren rakam ve harfler-den sonra konur.

d- Saat gsteren saylarda zaman birimlerini ayrmak iin kullanlr.

e- Tarihlerde gn, ay, yl arasna konur.

2. Virgl (,)

a- Bir cmlede e grevli szckleri ve szck gruplarn ayrmak iin kullanlr.

b- Sral cmleleri birbirinden ayrmak iin kullanlr.

c- Anlama canllk katmak iin yinelenen szleri ayrr. Araszn bana ve sonuna konur.

- Hitaplardan sonra kullanlr.

d- Uzun cmlelerde yklemden uzak dm eleri belirtmek iin kullanlr.

e- simlerden nce gelen iaret zamirleri virglle ayrlr. Aksi durumda iaret zamiri, iaret sfat sanlabilir.

f- Adlam sfattan sonra virgl konur. Adlam sfat bir isimden nce gelmi ve virglle ayrlmamsa, sfat tamlamas sanlabilir ve anlam karklna yol aabilir.

g- Ara szlerin, ara cmlelerin bana ve sonuna konur.

3. Noktal virgl (;)

a- Cmle iinde virgllerle ayrlm tr veya takmlar birbirinden ayr-mak iin konur.

b- Birleik cmlelerde iki ayr birleik cmle arasna konur.

c- Virglle ayrlm rnekleri farkl rneklerden ayrmak iin kullanlr.

Trke - Dil Bilgisi


4. ki nokta (:)

a- Kendisinden sonra rnek verilecek cmleden sonra konur.

b- Kendisinden sonra aklama yaplacak cmlenin sonuna konur.

c- Dedi ki, yle ki, der ki, diyor ki gibi ifadelerden sora konur.

5. nokta (...)

a- Herhangi bir sebeple bitirilmemi cmlelerden sonra konur.

b- Baz rnekler verildikten sonra, daha baka rneklerin de bulunabi-leceini gstermek iin konur.

c- Szn bir yerde kesilerek geri kalan blmnn okuyucunun hayal gcne brakldn gstermek veya ifadeyi daha etkili klabilmek iin konur.

6. Soru iareti (?)

a- Soru anlam tayan cmle veya szlerin sonuna konur. Soru iaretin-den sonra gelen cmle byk harfle balar.

b- m/mi eki nca/ince anlamnda zarf-fiil ileviyle kullanlyorsa bu cm-lenin sonuna soru iareti konmaz.

c- Soru anlam tayan sral ve bal cmlelerde soru iareti en sona konur.

7. nlem iareti (!)

a- Sevin, korku, arma gibi duygular anlatan cmlelerin sonuna konur. nlem iaretinden sonra gelen cmle byk harfle balar.

b- Seslenme, hitap ve uyar szlerinden sonra konur.

c- Cmleye alay, kmseme anlam vermek iin konur.

Trke - Dil Bilgisi


8. Kesme iareti ()

a- zel adlara gelen iyelik ve hl ekleri ayrmak iin kullanlr.

b- Ksaltmalardan sonra gelen ekleri ayrmak iin kullanlr.

9. Trnak areti ( )

a- Alnt szler trnak iine alnr.

b- Kitaplarn ve yazlarn adlar, balklar trnak iine alnr.

10. Uzun izgi (-)

a- Karlkl konumalarn bana konur.

b- Oyunlarda uzun izgi, konuann adndan sonra konabilir.

Trke - Dil Bilgisi


IKMI SORULAR

1. Aadaki cmlelerin hangisinde byk harflerin yazmyla ilgili bir yanllk yaplmtr? (MEB GYS, Memur, 2014)

A) Alanya Kalesi, burada grlmeye deer yerlerdendir.

B) Erciyes Da k aylarnda ok fazla turist ekiyor.

C) Mara dondurmas dnda dondurma tketmezdi.

D) Yldz mahallesi ocukluumun getii yerdir.

E) Galata Kulesinden stanbulu seyretmek de gzeldir.

2. Aadaki cmlelerden hangisi nesne almamtr? (MEB GYS, Memur, 2014)

A) Aacn altna geliigzel braklm sandklara toplad iekleri dizdi.

B) Onun neesi bu evi sessizliin frtnalarndan daima kurtarmtr.

C) Btn bu yallar eski Boazii hatralarn sayklarlar.

D) Anszn kendi sesine benzer bir lk iitmiti.

E) ki gnden beri sert bir k rzgr esiyor.

3. Aadakilerin hangisinde, sert nszlerin yumuamasna rnek bir szck vardr? (MEB GYS, Memur, 2014)

A) Gnler sanki masmavi bir trkyd.

B) Bir daldan hzla geip gitti bir ku kanad.

C) Serpilmeye balad bir yamur ince ince.

D) Keskin bir rzgr eser imdi dalardan.

E) Pencerem alnca bir iek kokusu duymalym.

Trke - Dil Bilgisi


4. Sevinten( ) heyecandan iim iime smyor ( ) barmak ( ) kahka-halar atmak ( ) alamak istiyorum ()

Bu cmlede ( ) ile gsterilen yerlere srasyla hangi noktalama iaret-leri getirilmelidir? (MEB GYS, Memur, 2014)

A) (,) (,) (,) (,) (!)

B) (:) (,) (,) (,) (.)

C) (,) (;) (,) (,) (.)

D) (,) (,) (:) (,) (!)

E) (:) (,) (;) (,) (.)

5. Aadakilerin hangisinde, sert nszlerin yumuamasna rnek bir szck vardr? (MEB GYS, ef, 2014)

A) Hakkn aramasn bilmelisin.

B) Bu tavuk hep ift sarl yumurtluyor.

C) Oday kzarm ekmek kokusu sarm.

D) Kavan tepesinde bir ku yuvas vard.

E) Televizyon ocuklarn konumasn etkiliyor.

6. Aadakilerden hangisi olumlu cmledir? (MEB GYS, ef, 2014)

A) Doduu yere daha nce hi gitmemi.

B) Yazlan her deerli eser insan gelitirir.

C) Kyden kente gmeyi o da istemiyordu.

D) Benim hobilerimle ilgilenmeye hi vakti yoktu.

E) Mbadelede buradan gidenlerin dnmesine izin verilmez.

Trke - Dil Bilgisi


7. Saray halk, karanlk duvarlara yaplm parlak, muhteem yaldzl resimler gibi sessiz, sakin, cansz duruyordu.

Bu cmlenin geleri aadakilerin hangisinde doru verilmitir? (MEB GYS, ef, 2014)

A) zne, zarf tmleci, yklem

B) zne, nesne, yklem

C) zne, dolayl tmle, yklem

D) zne, nesne, zarf tmleci, yklem

E) zne, nesne, dolayl tmle, yklem

8. Aadaki cmlelerden hangisi isim cmlesidir? (Hazine Ms. ube Mdr l, 2008)

A) Onun olaydan haberi yok.

B) Senelerdir leylekleri grmyor.

C) Ateten gmlei srtna giydi.

D) Asrlarca birbirlerinden ayr yaadlar.

9. Aadakilerden hangisi znel bir tanmdr? (Mdrlk-2011)

A) Edip, edebiyatla uraan, edeb eser veren kiidir.

B) Szlk, dilin szcklerini alfabe srasyla aklayan kitaptr.

C) yk, hayatn her trl ayrntsn ince ince ileme sanatdr.

D) Eletiri, bir sanat eserinin iyi ve kt ynlerini inceleyerek bir yarg ile belirten yazdr.

Trke - Dil Bilgisi


10. Her zaman bizi gler yzle karlar, ikolata verirdi. cmlesin-deki anlatm bozukluunun nedeni aadakilerden hangisidir? (Yurt Dnda Gr. ret. Mes. Yet Sn., 2013)

A) Nesne eksiklii

B) Dolayl tmle eksiklii

C) Gereksiz szck kullanm

D) zne yklem uyumsuzluu

11. Aadaki cmlelerin hangisinde deyim kullanlmamtr? (Memur, 2010)

A) Kt gnde el ele vermeliyiz.

B) El birliiyle bu ii zmeliyiz.

C) Elimi abuk tutmalym.

D) Yanaklarmda babamn elini hissettim.

12.Aadaki cmlelerin hangisinde ayr yazlmas gereken ki bala-c bitiik yazlmtr? (Memur, 2010)

A) Evdeki hesap arya uymad.

B) Sizin kafanzdakini de bilmek isterim.

C) Eldeki sere damdaki tavuktan iyidir.

D) Desemki, vakitlerden bir nisan akamdr.

Trke - Dil Bilgisi


13. Aadaki cmlelerden hangisi kantlanabilirlilik asndan dier-lerinden farkldr? (Mdr Yardmcl, 2009)

A) Bir tren sesi, vapur sesi, uak sesi, ksacas bir yol sesi duymaya greyim yreim pr pr eder.

B) ngiliz yazar Ian Mc Ewan Zamann zlerinde isimli son eserinde ocu-unu kaybeden bir babay anlatyor.

C)Trilyenin yeni yolu gibi, arabalardan bilgisayarlara kadar kentlerde yaa-mn hz srekli artyor.

D) Richard Back, en karmak konular bile kristal berraklnda ifade eden bir yazar.

14. (I) Trkiyede gazete ve kitap okumayan milyonlarca insan var dr. (II) Okur-yazarlar arasnda bu meziyetlerini bir kltr vastas olarak kulla-nan vatandalarmzn says maalesef ok deildir. (III) Memleketimizde okuma-yazma bilenler gazete ve kitap okuma alkan lna sahip olsalard gazete ve kitap satnn ok olmas icap ederdi. (IV) Halbuki bu konudaki istatistiklerin gsterdii rakamlar ok azdr. Numaralandrlm cmlele-rin hangisinde bir koula ballk sz konu sudur? (Mdr Yardmcl, 2009)

A) I

B) II

C) III

D) IV

Trke - Dil Bilgisi


15. 1. Ne are ki biz bir asrdan beri ikisine de altk.

2. deta bir salgnn, artk yaayanlarn kaldrmaya gcnn yetme-dii lleri gibi olduklar yerde uzanm yatyorlar.

3. Bir aacn lm, byk bir mimari eserin kayb gibi bir eydir.

4. Gzmzn nnde aheserler birbiri ardnca suya dm kaya tuzu gibi eriyor; kl, toprak yn oluyor.

Anlaml bir paragraf oluturmak iin numara landrlm cmleler nasl sralanmaldr? (Mdrlk, 2009)

A) 3 - 1 - 4 - 2

B) 4 - 1 - 3 - 2

C) 2 - 3 - 1 - 4

D) 1 - 3 - 2 - 4

16. Aadaki cmlelerin hangisinde yanl kullanlm bir noktalama iareti vardr? (Mdr Yardmcl, 2009)

A) imdi, arkadalar, msaade ederseniz, size bir soru soraym.

B) Byk bir sr - on sekiz inekle elli alt koyun kye giren geni yolun aznda durdu.

C) Trkenin daha zenli kullanlmasndan baka bir istei yok gibiydi.

D) Anadolu kentlerini, kylerini gezsek bile grmek iin deil, kendi mizi gstermek iin geziyoruz.

Trke - Dil Bilgisi


17. Ki szc aadakilerin hangisinde O yerden ki herkes kaar, sen de ka. Cmle sindeki ileviyle kullanlmtr? (Mfetti Yardm-cl Yet, 2009)

A) Salonda yaananlar grmemi ki anlatabilsin.

B) yle grnyor ki o sralarda byle eylere nem vermezmiim.

C) Erkenden okula gelmi ki ortalkta kimsecikler yok.

D) Sen ki beni tanrsn, yle davranacam dnemezsin.

18. Aadakilerin hangisinde zne eksikliinden kaynaklanan bir anlatm bozukluu vardr? (Mfetti Yardmcl Yet, 2009)

A)Yeni teknik direktr benden holanmayabilir, sevmeyebilir.

B) ki ocuu arabada unuttular, ilingir gelmeseydi leceklerdi.

C) Bize politik sorular geliyor, biz buna bir taraftan altk bir taraf tan bktk.

D) Dnce ve fikirlerimizi basn araclyla duyurduk.

19. nsan, bir kitab okuduktan sonra eskisinden daha akll hareket edebil-meli; unun bunun szlerine daha az aldanmal, her eyi daha ak grmeye, daha derin hissetmeye balamaldr. Gzellii daha ok anladm; daha nazik, daha neeli, daha mutlu oldum, dncelerim geliti, hayat ve insanlar daha iyi anladm, diyebilmelidir.

Bu parada kitapla ilgili olarak asl vurgulanmak istenen, aadaki-lerden hangisidir? (Mdr Yrd.-2011)

A) Gnlk hayatn skntlarndan uzaklatrarak elendirmelidir.

B) nsana o ana kadar yaamadklarn gstermelidir.

C) nsan okuma beenisi gelimi bir okur hline getirmelidir.

D) nsan olumlu ynde deitirmeli, gelitirmelidir.

Trke - Dil Bilgisi


20. Aadaki cmlelerin hangisinde zaman anlam yoktur? (Mdr-lk, 2009)

A) Annem tela iinde eve gelmi.

B) Arkadalaryla bahede top oynuyor.

C) Gne doudan doar, batdan batar.

D) Doay sevelim, ormanlar koruyalm.

1) D

2) E

3) B

CEVAP ANAHTARI

4) C

5) D

6) B

7) A

8) A

9) C

10) B

11) D

12) D

13) B

14) C

15) A

16) C

17) D

18) B

19) D

20) D

Trke - Dil Bilgisi


BLG TARAMASI

1. Aadaki birleik kelimelerden hangisi birleik yazlmas gerekir-ken ayr yazlmtr?

A) Arz etmek

B) Gler yz

C) Ana konu

D) bou bouna

E) Ba retmen

2. Bilmek szc aadakilerden hangisinde bir eyi anlam bulunmak anlamnda kullanlmtr?

A) Sz edilen romann kime ait olduunu bilemedi.

B) Hangi a, kendi airlerinin deerini bilmi?

C) Kabileler arasnda kullanlan bu dili kimse bilmiyordu.

D) Kularn cinsini tylerinin renginden bilirdi.

E) Sorunun cevabn hemen bildi.

3. anakkale iinde vurdular beni. cmlesinin znesi aadakiler-den hangisidir?

A) inde B) anakkale

C) Gizli zne Onlar D) Beni

E) zne yoktur.

Trke - Dil Bilgisi


4. Sende derya gibi takn, daima alkalanan bir gnln vardr.

Bu cmledeki anlatm bozukluu aadakilerden hangisiyle gideri-lebilir?

A) takn szc atlarak

B) sende szcndeki de atlarak

C) alkalanan yerine alkalanm getirilerek

D) gnln szcndeki iyelik eki atlarak

E) derya gibi ifadesi atlarak

5. Korkma snmez bu afaklarda yzen al sancak; bu msrada virgl iareti (,) en uygun hangi kelimenin sonuna konulmaldr?

A) Korkma B) snmez

C) bu D) afaklarda

E) yzen

6. Aadaki dizelerin hangisinde gn kelimesi, tekilerden farkl anlamda kullanlmtr?

A) Da ta deme, gn batmadan ilerle.

B) Bir gn aslna dnecek bu ten.

C) Gn domayabilir bir daha.

D) Gn eildi yine dalara doru.

E) Gn akam oldu bizim illerde.

Trke - Dil Bilgisi


7. I. Bir insan bu kadar da pikin olmaz ki. II. Hava ok karanlkt, hibir ey seilemiyordu. III. O gidince yalnzlma yalnzlk eklendi. IV. Onun bu davranlar btn evkimi krd.

Yukardaki numaralanm cmlelerin hangilerinde alt izili szck ler gerek anlam dnda (mecaz anlamyla) kullanlmtr?

A) I. ve III.

B) II. ve III.

C) I. ve IV.

D) II. ve IV.

E) I. ve II.

8. Eletirmen adeta ykc bir tutumla bu aclar khne bir sirkin gsterile-rine benzetiyordu.

Bu cmledeki alt izili szcn e anlamls aadakilerin hangisinde kullanlmtr?

A) Bu vuslat herhalde baka bir bahara kald.

B) Onun bu tavrlarnn sebebini orada bulunanlar zemedi

C) Akam yatmadan nce annesinden bir masal dinlemeyi alkanlk haline getirdi.

D) Sanki bir asland, ilk nce dmann szd sonra da korkusuzca zerine atlad.

E) Bizim buralardan gitmemiz lazm.

Trke - Dil Bilgisi


9. Aadaki cmlelerin hangisinde hece dmesine uram bir sz-ck vardr?

A) Olay neden anlatmadn?

B) Annesi pazara gitmi.

C) Gnlden gnle bir yol var derler.

D) Buradan saat kata geersiniz?

E) Kullanamad tek ey aklyd.

10. I. Onun ngrleri ok salamdr.

II. Man sonucu hakknda spor otoritelerinin tahminleri doru k-mad.

III. Bu yl Antalya ok scakt.

IV. tfaiyeciler ve astronotlar sya ve basnca dayanakl elbiseler giyer.

Yukardaki numaralanm cmlelerin hangi ikisinde anlamca ayn szck kullanlmtr?

A) I. ve II.

B) III. ve IV.

C) I. ve III.

D) II. ve IV.

E) II. ve III.

Trke - Dil Bilgisi


11. Aadaki cmlelerden hangisi, kantlanabilir bir yarg niteliin-dedir?

A) Eer bir yk sizi ilk cmlede yakalyorsa o yk deerlidir.

B) mrmn otuz yln kyde geirdim.

C) Onun yklerinde bou bouna yazlm tek bir cmle bile yok.

D) Trk iirinde biim olarak yenilemenin en gzel rneklerini o vermitir.

E) Kendi karlarn iin deil, bakalar iin alan insanlar yaptklar ilerde daha baarldrlar.

12. Bunu gren hasta asker, titrek elini karya yavaa uzatt.

Yukardaki cmlede ykleme sorulan sorulardan hangisinin cevab yoktur?

A) Kim? B) Nereye

C) Nasl? D) Kimi?

E) Neyi

13. (I) Bir zamanlar edebiyat muhitlerinde hiciv ve mizah szcklerinin dolatn bilmem hatrlayannz var m? (II) Keskin zekl insanlarn ta gediine koyar tarzda syledikleri sz, ibare, beyit ve iirlerdi onlar. (III) Edebiyatn edeb snrn amadan sylenmi zarif kfrlerdi. (IV) Yzyllar ncesinden bugne gittike azalan rnekleriyle bazen bir elyazmasnn sayfa kenarnda, bazen unutulmu tarih sayfalarnda karmza kar onlar. (V) Yazya geirilmeye demedikleri, szde kaldklar iin byledir bu.

Bu paradaki numaralanm cmlelerin hangisi kendinden nceki cmlenin nedenini aklamaktadr?

A) V. B) VI. C) III.

D) II. E) I.

Trke - Dil Bilgisi


14. Turistler genellikle bir iki haftalk ya da bir iki aylk srenin sonunda evlerine dnmeye can atan kimselerdir. Oysa, gezgin, hibir yere ait olma-d iin, ar ar hareket eder, yllar sren dnemler iin de yolculuk eder, dnyann bir yerinden bir yerine gider durur.

Bu paragrafta dnceyi gelitirme yollarndan hangilerinden yarar-lanlmtr?

A) Tanmlama-kartlardan yararlanma

B) Saysal verilerden yararlanma -rnekleme

C) Saysal verilerden yararlanma - kartlardan yararlanma

D) rnekleme karlatrma

E) Karlatrma-tanmlama

15. Aadaki cmlelerin hangisinde byk nl uyumuna uymayan kelime vardr?

A) Onu grnce sevindi.

B) Dalar kar altnda kald.

C) Benim iin kardeim nemli.

D) Arkadam beni ok zd.

E) Balk adam suya dald.

1) E

CEVAP ANAHTARI

2) B 3) C 4) D 5) A 6) B 7) C 8) D 9) E 10) A 11) B 12) D 13) A 14) E 15) C

Trke - Dil Bilgisi


BLG ANALZ

Szckte Anlam

Gerek (Temel) Anlaml Szckler

Yan Anlaml Szckler

Mecaz Anlaml Szckler

Kart (Zt) Anlaml Szckler

E Anlaml (Anlamda) Szckler

E sesli (seste) Szckler

zel anlaml szckler

Somut anlaml szckler

Soyut anlaml szckler

Nicel anlaml szckler

Nitel anlaml szckler

Anlam Aktarmalar

a- Deyim Aktarmas: Deyim aktarmalarnn trleri unlardr:

Organ isimlerinin ve insanla ilgili szcklerin doaya uygulanmas

Doa ile ilgili zelliklerin ve unsurlarn insana uygulanmas

Somutlatrma

Duyularla ilgili kavramlar arasnda aktarmalar

b- Ad Aktarmas (Mecaz- Mrsel)

Trke - Dil Bilgisi


Cmlede Anlam ve Anlatm

1. Anlam likilerine Gre Cmleler

Sebep-Sonu ilikilerine Gre Cmleler

Koul (art) Anlam Bildiren Cmleler

Aklama Cmlesi

2. Anlatm ekilleri

Nesnel (Objektif) Anlatm

znel (Subjektif) Anlatm

3. erdikleri Duygu, Dnce ve Duruma Gre Cmleler

nyarg eren Cmleler

Varsaym Bildiren Cmleler

Olaslk (Tahmin) Bildiren Cmleler

neri eren Cmleler

slup Bildiren Cmleler

erik Bildiren Cmleler

Paragrafta Anlatm Biimleri

ykleyici Anlatm

Betimleyici (Tasvir) Anlatm

Aklayc Anlatm

Tartmac Anlatm

Trke - Dil Bilgisi


Dnceyi Gelitirme Yollar

Tanmlama

Karlatrma

rnekleme

Tank Gsterme

Benzetme

Kiiletirme

Ses Bilgisi

nller: a, e, , i, o, , u,

Kaln nller: a, , o, u

nce nller: e, i, ,

nszler: b, c, , d, f, g, , h, j, k, l, m, n, p, r, s, , t, v, y, z

Sert nszler: f, s, t, k, , , h, p

Yumuak nszler: b, c, d, g, , j, l, m, n, r, v, y, z

Anlatm Bozukluklar

1. Yapya Dayal Bozukluklar

zne-Yklem Uyumsuzluu

Nesne-Yklem uyumsuzluu

Tmle eksiklii

Tamlama yanllar

Trke - Dil Bilgisi


Eklerin yanl kullanm

Yardmc fiillerin gereksiz kullanm

2. Anlama Dayal Anlatm Bozukluklar

E anlaml szcklerin bir arada kullanlmas

Gereksiz szcklerin bir arada kullanlmas

Birbiriyle kartrlan szckler

Bir kelimenin cmlede yanl kullanlmas

Birbiriyle elien szcklerin bir arada kullanlmas

Kelimelerin yanl yerde kullanlmas

Noktalama aretleri

Nokta (.)

Virgl (,)

Noktal virgl (;)

ki nokta (:)

nokta (...)

Soru iareti (?)

nlem iareti(!)

Kesme iareti ()

Trnak areti ( )

Uzun izgi (-)





INSAN HAKLARI VE DEMOKRASI

nsan Haklar ve Demokrasi


INSAN HAKLARI VE DEMOKRASI

A. NSAN HAKLARI

1. Temel Kavramlar

Kii: Hak sahibi olan ve sahip olduu haklar kullanarak insana zg ola-naklar deerlendirebilen insan, kii ya da birey adn alr.

Hak: Hukuk kurallarnn kiilere belli ynde davranmaya izin vermesi, belli eyleri istemeye yetkili klmasdr. Hak, kiilere tannan bir yetkidir.

zgrlk: Kiinin bakalarna zarar vermeden dilediini yapabilmesidir.

Sorumluluk: Bireyin eylemlerinin sonucunu stlenmesidir.

Eitlik: Dil, din, rk ve cinsiyet gibi zellikleri nedeniyle kimseye ayrcalk tannmakszn tm bireylere ayn hak ve zgrlklerin tannmasdr.

Devlet: Belirli bir toprak parasnda yaayan insanlarn dzen iinde ve bamsz yaamak iin kurduu rgtlenmedir. Devletin varl iin baz elerin varl gerekmektedir. Bunlar: Halk, lke ve Egemenliktir.

Hukuk: nsanlar aras ilikileri dzenleyen; bar, eitlik, zgrlk ve gvenlik iinde bireyin varln korumasn salayan kurallar btndr.

Adalet: Hak ve hukuka uygunluk, hakk gzetme, doruluk olarak tanm-lanmaktadr.

nsan Haklar: Tm insanlarn insan olduklar iin doutan sahip olduk-lar, devredilemez ve vazgeilemez haklardr. nsan onurunu korumay, maddi ve manevi gelimesini salamay amalayan haklardr.

Temel haklar: Kiilere yasa ve ynetmeliklerle verilen somut haklar gvence altna alan ve anayasada yer verilen soyut ve genel nitelikli hak-lara anayasal haklar ya da temel haklar denir. Temel haklar, insann deerini korumaya yneliktir.



Anayasada yer alan Temel Hak ve zgrlkler aadaki gibi snfland-rlmtr;

a) Koruyucu Haklar (Negatif Stat Haklar)

1) Kiileri, devlete ve topluma kar koruyan haklara koruyucu haklar denir.

2) Bu haklar anayasada Kiinin Haklar ve devleri bal altnda belir-tilmitir.

3) Bu Haklar: Kiinin dokunulmazl, madd ve manev varl; Zorla al-trma yasa; Kii hrriyeti ve gvenlii; zel hayatn gizlilii ve korunmas (zel hayatn gizlilii, Konut dokunulmazl, Haberleme hrriyeti); Yer-leme ve seyahat hrriyeti; Din ve vicdan hrriyeti; Dnce ve kanaat hrriyeti; Dnceyi aklama ve yayma hrriyeti; Bilim ve sanat hrriyeti; Basn ve yaymla ilgili hkmler (Basn hrriyeti, Sreli ve sresiz yayn hakk, Basn aralarnn korunmas, Kamu tzelkiilerinin elindeki basn d kitle haberleme aralarndan yararlanma hakk, Dzeltme ve cevap hakk), Toplant hak ve hrriyetleri (Dernek kurma hrriyeti, Toplant ve gsteri yry dzenleme hakk); Mlkiyet hakk; Haklarn korunmas ile ilgili hkmler (Hak arama hrriyeti, Kanun hkim gvencesi, Su ve cezalara ilikin esaslar); spat hakk; Temel hak ve hrriyetlerin korunmasdr.

b) steme Haklar (Pozitif Stat Haklar)

1) Kiilerin devletten ve toplumdan isteyebilecekleri haklara isteme haklar denir.

2) Bu haklar Anayasann Sosyal ve Ekonomik Haklar ve devler bl-mnde yer alr.

3) Bu Haklar: Ailenin korunmas ve ocuk haklar; Eitim ve renim hakk ve devi; Kamu yarar (Kylardan yararlanma, Toprak mlkiyeti, Tarm, hayvanclk ve bu retim dallarnda alanlarn korunmas, Kamulatrma, Devletletirme ve zelletirme); alma ve szleme hrriyeti; alma ile ilgili hkmler (alma hakk ve devi, alma artlar ve dinlenme hakk, Sendika kurma hakk); Toplu i szlemesi, grev hakk ve lokavt (Toplu i szlemesi ve toplu szleme hakk, Grev hakk ve lokavt); crette adalet salanmas; Salk, evre ve konut (Salk hizmetleri ve evrenin korunma-s, Konut hakk); Genlik ve spor (Genliin korunmas, Sporun gelitirilmesi



ve tahkim); Sosyal gvenlik haklar (Sosyal gvenlik hakk, Sosyal gvenlik bakmndan zel olarak korunmas gerekenler, Yabanc lkelerde alan Trk vatandalar); Tarih, kltr ve tabiat varlklarnn korunmas; Sanatn ve sanatnn korunmas; Devletin iktisad ve sosyal devlerinin snrlardr.

c) Katlma Hakk/Siyasal Haklar (Aktif Stat Haklar)

1) Kiinin siyasal gcn kullanmasn salayan haklara katlma haklar denir.

2) Bu haklar, Anayasann Siyasi Haklar ve devler bal altnda dzen-lenmitir.

3) Bu Haklar: Trk vatandal; Seme, seilme ve siyas faaliyette bulun-ma haklar; Siyas partilerle ilgili hkmler (Parti kurma, partilere girme ve partilerden ayrlma, Siyas partilerin uyacaklar esaslar); Kamu hizmetleri-ne girme hakk (Hizmete girme, Mal bildirimi); Vatan hizmeti; Vergi devi; Dileke, bilgi edinme ve kamu denetisine bavurma hakkdr.

2. Hukuksal Bir Kurum Olarak Devlet

Trkiye Cumhuriyeti devlet sisteminin dayand temel esaslar unlardr:

- Atatrk Milliyetilii ve Atatrk ilke ve inklplarna ballk,

- Egemenliin kaytsz artsz millete ait olmas,

- Kuvvetler ayrl,

- niter devlet yaps ve laiklik,

- Hukukun stnl

- Dnya milletler ailesinin eit bir ferdi olma,

- ada uygarlk dzeyini yakalama,

- Temel hak ve hrriyetlerin kullanlmas nndeki engellerin kaldrlmas,

- Yurtta ve dnyada bar.



a) Laik Devlet ve nsan Haklar

Laiklik kavramnn iki boyutu vardr. Birinci boyutu din ve devlet ilerinin birbirinden ayrlmasdr. Laikliin ikinci boyutu, din, vicdan ve ibadet hrri-yetinin salanmasdr.

Laik bir devlette bulunmas gereken zellikler unlardr:

1) Kiiler din, vicdan ve inan zgrlne sahiptir. Devlet, btn dinsel inanlar anayasal gvence altna alr.

2) Yasa ve kurallar, dinsel ilkelere deil akla ve manta dayanr.

3) Btn kurumlar gibi eitim kurumlar ve eitimin ierii de din kuralla-rna gre dzenlenmez.

b) Hukuk Devleti ve nsan Haklar

Hukuk devleti vatandalarna hukuki gvenceler salayan, devletin eylem ve ilemlerinin hukuk kurallarna bal olduu, bir devlet sistemidir.

Hukuk Devleti Olmann Gerekleri unlardr:

1. Temel Hak Ve zgrlklerin Gvence Altna Alnmas

2. Kanun nnde Eitlik

3. darenin Hukuka Ball

4. Kanunlarn Anayasaya Uygunluunun Denetimi (Kanunlarn Anayasaya uygunluunu denetleyen kurum Anayasa Mahkemesidir.)

5. Devlet Faaliyetlerinin Belirlilii (Hukuk devletinde devletin yapaca faa-liyetler nceden belli olmasdr. Kiiler, hangi kurala tabi olduklarn bildii iin hukuki gvenlik iinde yaarlar. )

6. darenin Yargsal Denetimi (darenin hukuk d bir uygulamasna maruz kalan kiiler idare mahkemelerine dava aarak yanlln ortadan kaldrl-masn isteyebilmesidir.)

7. Mahkemelerin Bamszl



8. darenin Mali Sorumluluu (dari makamlarn yrttkleri iler srasn-da vatandaa verdikleri zarar deme zorunluluudur)

9. Kuvvetler Ayrm (yasama, yrtme ve yarg erkleri birbirlerinin alanna girememesidir.)

10. Demokratik Rejim

c) Sosyal Devlet ve nsan Haklar

Sosyal devlet, toplumun gsz kesimini gller karsnda toplumsal ve ekonomik konularda nlemler alarak koruyan, onlarn eit ve zgr olmasn amalayan devlettir.

Sosyal Devlet Anlaynn Gerekleri unlardr:

1. Gelir Adaleti ve Eitlik

2. Frsat Eitlii

3. Tam istihdam ve isizlikle Mcadele

4. Sosyal Gvenlik

5. Sosyal Denge ve Bar Salamak

6. Ekonomik Byme ve Kalknma

7. Ekonomik Kalknma ve Yoksullukla Mcadele



B. DEMOKRAS

Demokrasi, halkn halk tarafndan, halk iin ynetimidir.

Trkiyede demokratik siyasal sistemin temel ilkeleri unlardr:

a) Bireysel zgrl korur ve gelitirir.

b) ounluun ynetimine dayanr.

c) Halkn egemenliine dayanr.

d) Kuvvetler ayrm esastr.

e) nsanlar doutan baz vazgeilmez ve devredilmez haklara sahiptirler.

f) nsan aklna inanc esas alr.

g) nsanlar yasalar nnde ve kamu hizmetlerinden yararlanma konu-sunda eittir.

h) Temsil esasna dayanr.

1. Demokrasi Trleri

a) Dorudan Demokrasi: Kanunlarn bizzat halk tarafndan yaplmasn ve kamu gcne ilikin kararlarn bizzat halk tarafndan alnmasn ifade eder. Halkn egemenliini bizzat ve dorudan doruya kulland demok-rasi trdr.

b) Temsili Demokrasi: Millete ait olan egemenliin milletin setii tem-silciler aracl ile kullanlmasdr. Temsili demokraside seim temel aratr. Genellikle nfusu kalabalk lkelerde uygulanr. Temsil demokrasi mode-linde ne kan temel zellikler, iktidarn meru bir seimle belirlenmesi, ounluun grnn kabul edilmesi ve kuvvetler ayrl ilkesidir.

c) Yar Dorudan Demokrasi: Egemenliin kullanlmasnn halk ile tem-silcileri arasnda paylatrld demokrasi eididir. Bu demokrasi trnde halk ekilde egemenliin kullanlmasna katlabilmektedir: Referandum, halkn vetosu ve halkn kanun teklifi.



2. Demokrasinin lke ve Kurumlar

Bir rejimin demokrasi olarak nitelendirilebilmesi iin drt temel ilke ve kuruma sahip olmas gerekir. Bunlar Seimler ve Temsil; Siyasi Partiler; oulculuk ve Katlm; Hukukun stnldr.

a) Seimler ve Temsil

Gnmzde uygulanan seim sistemleri, iki eittir. Bunlardan biri ounluk sistemi, dieri nispi temsil sistemidir.

q ounluk sistemi, bir seim evresinde seime giren partiler arasnda en ok oy alan partinin seimi kazanm sayld sistemdir.

q Nispi temsil sistemi, seime giren partilerin aldklar geerli oylarn oranna gre temsilci kard sistemdir.

b) Siyasal Partiler

Siyasal kararlar etkilemek ve bu amala siyasi iktidara gelmek iin kuru-lan rgtlerdir.

Toplumdaki farkl grleri ve zm nerilerini sistemletirir, bir araya getirir ve kar gruplarn belirli seenekler etrafnda toplar.

c) oulculuk ve Katlm

oulculuk, deiik grlerin varln ve yaama hakkn tanmaktr.

Katlm, insanlarn tercihlerinin ve tercihlerindeki deimelerin siyasal karar verme srecini etkileyebilmesidir.

d) Hukukun stnl

Bir devlette, yasama organ da dahil olmak zere devletin btn organ-lar zerinde hukukun mutlak bir egemenlie sahip olmasdr. Hukukun stnl ilkesinin salanmas iin u koullar gerekletirilmesi gerekir:

q Temel haklar, anayasalarda deimez bir biimde yer almaldr.

q Yrtme organ, anayasaya uygun olan yasalar uygulamal ve hukuk dzenine bal kalmaldr.

q Yarg kurulular bamsz ve gvenilir olmaldr.



C. NSAN HAKLARININ KORUMA ALTINA ALINMASI

1215 Magna Charta Libertatum (Byk zgrlk Bildirgesi = nsan hak-lar kavramnn ilk belgesi kabul edilmektedir.), 1689 ngiliz nsan Haklar Bildirgesi, 1776 Virginia Haklar Bildirgesi, 1776 ABD Bamszlk Bildirgesi, 1789 Fransz nsan ve Yurtta Haklar Bildirgesi insan haklarna yer veren ilk yazl belgelerdendir.

nsan haklarnn uluslararas dzeyde korunmas amacyla ile 1945te Birlemi Milletler rgt kurulmutur. Birlemi Milletler Antlamasnda dnyann her yerinde insan haklarna saygnn gerekletirilmesi amalan-mtr. nsan Haklar Evrensel Bildirgesi bu amala ortaya kan ilk ulusla-raras belgedir (10 Aralk 1948)

nsan haklar evrensel bildirgesi gnmz anayasalarna temel olutur-mutur.

1. Uluslararas Korumann Trleri

nsan haklarnn korunmasna ynelik Uluslararas belgeler iki balk altn-da incelenir.

Uluslararas bildirgeler: Uluslararas bildirgeler, bildirgeye taraf dev-letler iin balayc hkmler iermezler. Bildirgeler daha ok yol gsterici ve tavsiye niteliindedir. Birlemi Milletler rgt tarafndan kabul edilen nsan Haklar Evrensel Bildirgesi bu tr bir korumaya rnektir.

Uluslararas antlamalar: Uluslararas antlamalar onaylandklarnda taraf devletler iin balayc bir nitelik kazanrlar. Szlemenin gereini yap-mayan devletler iin eitli yaptrmlar ngrlmtr. Avrupa Konseyince kabul edilen Avrupa ocuk Haklar Szlemesi bu tr korumaya rnek gsterilebilir.

2. Uluslararas Koruma Mekanizmalar ve levleri

nsan haklarnn uluslararas alanda korunmasyla ilgili balca organlar unlardr:

Birlemi Milletler rgt,



Avrupa Konseyi,

Avrupa Gvenlik ve Birlii Tekilatdr.

a) Birlemi Milletler

Dnyada barn salanmas ve insan haklarnn korunmas amacyla 1945te Birlemi Milletler Antlamas imzalanm ve Birlemi Milletler rgt kurulmutur. Trkiyede BMnin kurucular arasndadr.

1946da BM tarafndan kurulan nsan Haklar Komisyonu 10 Aralk 1948de insan Haklar Evrensel Bildirgesi adyla kabul edilmitir.

Trkiye insan haklar evrensel bildirgesini 1949da kabul etmitir.

b) Avrupa Konseyi

2. Dnya Savann Avrupada yol at toplumsal, siyasal ve ekonomik problemler sonrasnda Avrupada bar ve dzeni salamak amacyla 1949da 10 Avrupa devletinin imzalad szleme ile Avrupa Konseyi kurulmutur.

Trkiye Avrupa Konseyine 8 Austos 1949 tarihinde katlmtr.

Avrupa Konseyinde insan haklarna ve temel zgrlklere uymayan ye devletlerin Konseyden kartlmas yoluyla yaptrm uygulanmaktadr.

Avrupa Konseyi; ye lkelerin dileri bakanlarndan oluan Bakanlar Komitesi, ye lkelerin parlamenterlerinden oluan ve danma organ niteliinde olan Parlamenterler Meclisi ve Genel Sekreterlik olmak zere organdan olumaktadr.

Avrupa nsan Haklar Szlemesi 4 Kasm 1950 tarihinde imzalanmtr. Trkiye ise bu szlemeyi 18 Mays 1954de onaylamtr.

Avrupa nsan Haklar Szlemesiyle bireylere tannan haklarn korunma-s iin kurulan denetim organlar Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Bakan-lar Konseyi, Delegeler Komitesidir.

b.1) Avrupa nsan Haklar Mahkemesi

Avrupa konseyine ye devletlerden seilen yarglardan oluur.



nsan Haklar Mahkemesi, szlemeyi imzalayan devletlerin szleme hkmlerini yerine getirip getirmediini denetler.

Avrupa nsan Haklar Mahkemesine yaplan bavurunun kabul edilebil-mesi iin bavuru konusunun szleme kapsamna girmesi ve i hukuktaki btn bavuru yollarnn tketilmi olmas gerekir. Ayrca, olayn zerinden 6 aydan fazla bir zaman gememelidir.

b.2) Bakanlar Komitesi

nsan Haklar Mahkemesinin kararlarnn yerine getirilmesini denetleyen bir denetim organdr.

Ylda 2 kez toplanr. Siyasi yaptrma sahiptir.

b.3) Delegeler Komitesi

Avrupa Konseyinin yrtme organdr. ye devletlerin daimi temsilcile-rinden oluan bir komitedir. nsan Haklar Mahkemesi kararlarnn yerine getirilip getirilmediini denetleyen organdr.

c) Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat (AGT)

AGT 1990da oluturularak hukuk devleti ve insan haklar konusunda yeni bir i birlii dneminin balamasn ngrmtr.

3. Uluslararas Korumada Sivil Toplum rgtlerinin Yeri ve Rol

Sivil toplum, eit toplumsal haklara sahip olan vatandalarn oluturduu toplumdur.

Halkn kurduu dernekler sendikalar, kulpler, meslek kurulular, oda-lar, vakflar vb. birer sivil toplum kurululardr. nsan Haklarnn korunmas zerine alan balca Uluslararas Sivil Toplum Kurulular unlardr:

q Uluslararas Kzlha Komitesi: Bu komite, sava esirlerine insanca muamele edilmesi iin aba harcar. Savalar srasnda oluacak insan hak-lar ihlallerini ortadan kaldrmaya alr.

q Uluslararas Hukuk Komisyonu: Bu komisyon dnyann btn lkele-rinde hukukun stnlnn salanmas iin alr.



q Uluslararas Af rgt: Dnce sulularnn ve siyasi tutuklularn ser-best kalmas iin urar.

q Uluslararas PEN Kulb: Dnce, ifade ve basn zgrlnn sa-lanmas iin aba harcar.

q nsan Haklar iin Uluslararas Birlik: Tm dnyada insan haklar ihlal-lerinin nlenmesi iin aba sarf eder.

q Green Peace: evre kirlenmesinin nlenmesi iin btn dnyada faa-liyet gsterir.

Ulusal dzeyde nsan Haklarnn korunmas zerine faaliyet gsteren balca sivil toplum rgtleri ise unlardr:

q nsan Haklar Dernei

q Trkiye nsan Haklar Vakf

q Helsinki Yurttalar Dernei

q Trk Demokrasi Vakf

q Mazlum-der



IKMI SORULAR

1. 1948 tarihli nsan Haklar Evrensel Bildirgesi aadakilerden hangi-si tarafndan ilan edilmitir? (MEB GYS, Memur, 2014)

A) Avrupa kenceyi nleme Komitesi

B) Avrupa nsan Haklar Mahkemesi

C) Birlemi Milletler Genel Kurulu

D) Avrupa Konseyi

E) Avrupa Birlii

2. Aadakilerden hangisi demokrasinin temel ilkelerinden deildir? (MEB GYS, Memur, 2014)

A) Devletilik B) Eitlik

C) oulculuk D) Mill egemenlik

E) Seme ve seilme hakk

3. Aadakilerden hangisi klasik (birinci kuak) insan haklarndan deildir? (MEB GYS, ef, 2014)

A) Yaama hakk

B) Sosyal gvenlik hakk

C) Din ve vicdan hrriyeti

D) Dnce ve ifade zgrl

E) Kii zgrl ve gvenlii hakk



4. Aadakilerden hangisi, hukuk devleti ilkesinin bir koulu deil-dir? (KPSS,2012)

A) Devletin snrlandrlmas

B) Yasalarn anayasaya uygunluunun salanmas

C) Parlamenter sistemin kurallarnn benimsenmesi

D) darenin kararlarnn yarg denetimine tabi olmas

E) Yasa nnde eitliin salanmas

5. Aadakilerden hangisi, devletin temel zelliklerinden biri deil-dir? (KPSS, 2012)

A) Kamusallk

B) Aklclk

C) Corafi alan

D) Hkmetme

E) Meruluk

6. Aadakilerden hangisi, 1982 Anayasasnn Kiinin Haklar ve devleri Blmnde yer almaz? (KPSS, 2012)

A) Zorla altrma yasa

B) Eitim ve renim hakk ve devi

C) Mlkiyet hakk

D) Dzeltme ve cevap hakk

E) Basn hrriyeti



7. Aadakilerden hangisi, 1982 Anayasasnn ikinci ksmnn ikin-ci blmnde dzenlenen Kii Haklar ve devleri arasnda yer almaz? (PMYO, 2012)

A) Dernek kurma hrriyeti

B) Toplant ve gsteri yry dzenleme hakk

C) Haberleme hrriyeti

D) Sosyal gvenlik hakk

E) Konut dokunulmazl

8. Apartheid rejimiyle ilgili aadaki ifadelerden hangisi dorudur? (KPSS,2012)

A) Bir lkede aznln ounlua ynelik asimilasyon politikasdr.

B) Bir lkedeki farkl etnik, dinsel ve dilsel gruplar arasnda ayrmcln nlenmesine ynelik yasal sistemdir.

C) Bir lkede rk ayrmclnn yasal olarak uygulanmasdr.

D) Bir lkede ounluun aznla ynelik asimilasyon politikasdr.

E) Bir lkede rklar aras eitliin temel ilke olarak kabul grmesidir.

9. Magna Karta Libertatum, hangi lkede, hangi tarihte ilan edilmi-tir? (Yurtds rt., 2012)

A) ngiltere - 1215

B) Fransa - 1789

C) Almanya - 1555

D) Amerika Birleik Devletleri - 1776



10. Sosyal Gvenlik Hakk hangi hak kategorisi ne girer? (MEB Seflik, 2009)

A) Negatif Stat Haklar

B) Pozitif Stat Haklar

C) Aktif Stat Haklar

D) nc Kuak Haklar

11. Aadakilerden hangisi, insan haklarnn uluslararas bir koruma dzenine kavumasn salamtr? (MEB Seflik, 2009)

A) 1926 Klelie Kar Szleme

B) 1945 Birlemi Milletler Antlamas

C) 1776 Virginia Anayasas Haklar Bildirgesi

D) 1789 Fransz nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi

12. Aadakilerden hangisi, insan haklarnn uluslararas dzeyde korunmas iin oluturulmu gnll kurululardandr? (Yurtd rt, 2013)

A) nsan Haklar Komitesi

B) Uluslararas Kzlha Komitesi

C) Irk Ayrmclnn Kaldrlmas Komitesi

D) Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Komitesi

E) Kadnlara Kars Ayrmclnn Kaldrlmas Komitesi



13. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, aadaki uluslararas kurulu-lardan hangisine baldr? (Eitim Mavirlii, 2012)

A) Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat

B) Avrupa Birlii Adalet Divan

C) Avrupa Konseyi

D) AB Konseyi

1) C

CEVAP ANAHTARI

2) A 3) B 4) D 5) B 6) B 7) D 8) C 9) A 10) B 11) B 12) B 13) C



BLG TARAMASI

1. nsan haklar kavramnn ilk belgesi olarak kabul edilen ve Byk zgrlk Bildirgesi anlamna gelen belge aadakilerden hangisidir?

A) Magna Charta Libertatum

B) ngiliz nsan Haklar Bildirgesi

C) ABD Bamszlk Bildirgesi

D) Fransz nsan ve Yurtta Haklar Bildirgesi

E) nsan Haklar Evrensel Bildirgesi

2. Bir lkede farkl fikir ve dncelerin olmas, kiilerin kendi dn-celerine uygun sivil toplum kurulularnda rgtlenebilmeleri ve ikti-dar yarna farkl fikirlere sahip siyasi partilerin katlabilmesi en ok aadakilerden hangisiyle ilgilidir?

A) Laiklik devlet ilkesi B) Hukukun stnl

C) Anayasann balaycl D) oulcu demokrasi

E) Sosyal devlet ilkesi

3. Aadakilerden hangisi demokrasinin uygulanmasn kolaylatran durumlardan biri deildir?

A) Vatandalarn bakalarnn haklarna saygl olmalar

B) nsanlara kendileri ile ilgili kararlarn alnmasnda sz hakk veril mesi

C) Okul iinde kararlarn okul bireylerince ortaklaa alnmas

D) Tm yasa ve ynetmeliklerin halkoyuna sunularak kabul edilmesi

E) Yneticilerin karar alrken empatik davranmalar



4. 10 Aralk 1948de kabul edilen nsan Haklar Evrensel Bildirgesi ile ilgili aadakilerden hangisi sylenemez?

A) Szlemeye devletlerin katlm byktr.

B) Szleme insan haklar konusunda etkili denetim mekanizmalar getir-mitir.

C) Szleme insan haklarn evrensel dzeyde ele alan ilk belgeler den biridir.

D) Szleme balayc olmaktan ok ideal olan dile getirir nitelik tedir.

E) Szleme ile, insanlarn dernek ve sendikalar kurma zgrlnn yaa-ma geirilmesi amalanmtr.

5. Aadakilerden hangisi insan haklarnn korunmas konusunda grev yapan uluslararas sivil toplum rgtlerinden birisi deildir?

A) Lahey Adalet Divan B) Uluslararas Kzlay Komitesi

C) Uluslararas Af rgt D) Green Peace

E) Uluslararas PEN Kulb

6. Aadakilerden hangisi Avrupa nsan Haklar Mahkemesine dava aabilmek iin gerekli bir art deildir?

A) Dava konusunun szleme maddeleri arasnda yer alan bir hakkn ihla-liyle ilgili olmas

B) Kendi lkesinde i hukuk yolunun tkenmi olmas

C) lkesinin izin vermesi

D) Zaman amna uramam olmas

E) Bavuru konusunun szleme kapsamna girmesi



7. Tm ye veya vatandalarn, organizasyon veya devlet politikas n ekillendirmede eit hakka sahip olduu bir ynetim biimi aadakilerden hangisinde ifade edilmitir?

A) Monari

B) Brokrasi

C) Teokrasi

D) Oligari

E) Demokrasi

8. Aadakilerden hangisi Negatif Stat Haklar arasnda yer almaz?

A) Kiinin Dokunulmazl

B) Konut Dokunulmazl

C) alma Hakk

D) Mlkiyet Hakk

E) Bilim ve Sanat Hrriyeti

9. Aadakilerden hangisi insan haklarnn gelimesine evrensel lekte zarar veren durumlardan birisi deildir?

A) Terrn uluslararas boyut kazanmas

B) Savalar ve i atmalar

C) lkeler aras kalknmlk farklar

D) Sivil toplumun duyarllk kazanmas

E) Otokratik ynetim yaklamlar



10. Birlemi Milletler nsan Haklar Evrensel Bildirgesi ne zaman yaynlanmtr?

A) 1945

B) 1948

C) 1950

D) 1954

E) 1960

11. 1789 Fransz ihtilali sonras kabul edilen Fransz nsan ve Yurt-ta Haklar Bildirgesinde aadakilerden hangisi bakasna zarar verme den yaplan her ey olarak tanmlamtr?

A) zgrlk

B) Sorumluluk

C) Serbestlik

D) Adalet

E) Demokrasi

12. Aada verilen nsan Haklar ile ilgili bilgilerden hangisi yanltr?

A) nsan haklar evrenseldir.

B) Devletler insan haklarn oluturduu anayasa ve yasalarla tanyarak korur.

C) Olaanst durumlarda din ve vicdan hrriyeti snrlandrlabilir.

D) Dokunulmaz, vazgeilmez ve devredilmez.

E) nsan haklar sorumluluk telkin edicidir.



I- Gsteri yry dzenleme hakk

II- Dinlenme hakk

III- Dileke hakk

IV- Sendika kurma hakk

13. Yukardakilerden hangisi/hangileri anayasada yer alan koruyucu haklardandr?

A) II ve IV

B) I ve III

C) II ve IV

D) I, III ve IV

E) Yalnz I

- Kiilerin en temel haklarndandr.

- Bu haktan mahrum olan biri dier haklarndan yararlanamaz.

- Dier tm haklarn korunmas iin gerekli olan bir haktr.

- Her insann sahip olduu ilk haktr.

14. Yukarda tanmlanan temel hak aadakilerden hangisidir?

A) Salk hakk

B) Kii dokunulmazl

C) Dileke hakk

D) Kiinin dokunulmazl

E) Yaama hakk



15. ne kan temel zellikleri, iktidarn meru bir seimle belirlen-mesi, ounluun grnn kabul edilmesi ve kuvvetler ayrl ilkesi olan demokrasi tr aadakilerden hangisidir?

A) Liberal Demokrasi

B) Yar Dorudan Demokrasi

C) oulcu Demokrasi

D) Temsili Demokrasi

E) Dorudan Demokrasi

1) A

CEVAP ANAHTARI

2) D 3) D 4) B 5) A 6) C 7) E 8) C 9) D 10) B 11) A 12) C 13) E 14) E 15) D



BLG ANALZ

a) Koruyucu Haklar (Negatif Stat Haklar)

Kiileri, devlete ve topluma kar koruyan haklara koruyucu haklar denir.

Bu haklar anayasada Kiinin Haklar ve devleri bal altnda belir-tilmitir.

Bu Haklar: Kiinin dokunulmazl, madd ve manev varl; Zorla altrma yasa; Kii hrriyeti ve gvenlii; zel hayatn gizlilii ve korun-mas (zel hayatn gizlilii, Konut dokunulmazl, Haberleme hrriyeti); Yerleme ve seyahat hrriyeti; Din ve vicdan hrriyeti; Dnce ve kanaat hrriyeti; Dnceyi aklama ve yayma hrriyeti; Bilim ve sanat hrriyeti; Basn ve yaymla ilgili hkmler (Basn hrriyeti, Sreli ve sresiz yayn hakk, Basn aralarnn korunmas, Kamu tzelkiilerinin elindeki basn d kitle haberleme aralarndan yararlanma hakk, Dzeltme ve cevap hakk), Toplant hak ve hrriyetleri (Dernek kurma hrriyeti, Toplant ve gsteri yry dzenleme hakk); Mlkiyet hakk; Haklarn korunmas ile ilgili hkmler (Hak arama hrriyeti, Kanun hkim gvencesi, Su ve cezalara ilikin esaslar); spat hakk; Temel hak ve hrriyetlerin korunmasdr.

b) steme Haklar (Pozitif Stat Haklar)

Kiilerin devletten ve toplumdan isteyebilecekleri haklara isteme hak-lar denir.

Bu haklar Anayasann Sosyal ve Ekonomik Haklar ve devler bl-mnde yer alr.

Bu Haklar: Ailenin korunmas ve ocuk haklar; Eitim ve renim hakk ve devi; Kamu yarar (Kylardan yararlanma, Toprak mlkiyeti, Tarm, hayvanclk ve bu retim dallarnda alanlarn korunmas, Kamulatrma, Devletletirme ve zelletirme); alma ve szleme hrriyeti; alma ile ilgili hkmler (alma hakk ve devi, alma artlar ve dinlenme hakk, Sendika kurma hakk); Toplu i szlemesi, grev hakk ve lokavt (Toplu i szlemesi ve toplu szleme hakk, Grev hakk ve lokavt); crette adalet salanmas; Salk, evre ve konut (Salk hizmetleri ve evrenin korunma-



s, Konut hakk); Genlik ve spor (Genliin korunmas, Sporun gelitirilmesi ve tahkim); Sosyal gvenlik haklar (Sosyal gvenlik hakk, Sosyal gvenlik bakmndan zel olarak korunmas gerekenler, Yabanc lkelerde alan Trk vatandalar); Tarih, kltr ve tabiat varlklarnn korunmas; Sanatn ve sanatnn korunmas; Devletin iktisad ve sosyal devlerinin snrlardr.

c) Katlma Hakk/Siyasal Haklar (Aktif Stat Haklar)

Kiinin siyasal gcn kullanmasn salayan haklara katlma haklar denir.

Bu haklar, Anayasann Siyasi Haklar ve devler bal altnda dzen-lenmitir.

Bu Haklar: Trk vatandal; Seme, seilme ve siyas faaliyette bulun-ma haklar; Siyas partilerle ilgili hkmler (Parti kurma, partilere girme ve partilerden ayrlma, Siyas partilerin uyacaklar esaslar); Kamu hizmetleri-ne girme hakk (Hizmete girme, Mal bildirimi); Vatan hizmeti; Vergi devi; Dileke, bilgi edinme ve kamu denetisine bavurma hakkdr.



B. DEMOKRAS

Demokrasi, halkn halk tarafndan, halk iin ynetimidir.

1. Demokrasi Trleri

a) Dorudan Demokrasi

b) Temsili Demokrasi

c) Yar Dorudan Demokrasi

2. Demokrasinin lke ve Kurumlar

Bir rejimin demokrasi olarak nitelendirilebilmesi iin drt temel ilke ve kuruma sahip olmas gerekir. Bunlar Seimler ve Temsil; Siyasi Partiler; oulculuk ve Katlm; Hukukun stnldr.

C. NSAN HAKLARININ KORUMA ALTINA ALINMASI

1215 Magna Charta Libertatum (Byk zgrlk Bildirgesi = nsan hak-lar kavramnn ilk belgesi kabul edilmektedir.), 1689 ngiliz nsan Haklar Bildirgesi, 1776 Virginia Haklar Bildirgesi, 1776 ABD Bamszlk Bildirgesi, 1789 Fransz nsan ve Yurtta Haklar Bildirgesi insan haklarna yer veren ilk yazl belgelerdendir.

nsan haklarnn uluslararas dzeyde korunmas amacyla ile 1945te Birlemi Milletler rgt kurulmutur. Birlemi Milletler Antlamasnda dnyann her yerinde insan haklarna saygnn gerekletirilmesi amalan-mtr. nsan Haklar Evrensel Bildirgesi bu amala ortaya kan ilk ulusla-raras belgedir (10 Aralk 1948)

nsan haklar evrensel bildirgesi gnmz anayasalarna temel olutur-mutur.



Uluslararas Koruma Mekanizmalar ve levleri

nsan haklarnn uluslararas alanda korunmasyla ilgili balca organlar unlardr:

Birlemi Milletler rgt,

Avrupa Konseyi,

Avrupa Gvenlik ve Birlii Tekilatdr.





TRK IDARE SISTEMI

Trk dare Sistemi


TRK IDARE SISTEMI

Trkiye Cumhuriyetinin idare yaps; Merkezden Ynetim (Merkez Tekilat ve Tara tekilat) ve Yerinden Ynetim Kurulularndan (Yerel Ynetimler ve Hizmet Yerinden Ynetimler) olumaktadr.

Merkezden Ynetim Kurulular

Merkezden ynetim, kamu hizmetlerinde birlik ve btnl salamak amacyla hizmetlere ilikin politika belirleme, karar alma ve yrtme yetki-sinin merkezi hkmet ve onun hiyerarik yaps iinde yer alan rgtlerce yrtlmesidir.

Merkezden ynetim, g ve otoritenin belirli bir merkezi odakta ya da kurumda younlamasna dayanan ynetim usuldr. 1982 Anayasasnn 123. maddesine gre darenin kurulu ve grevleri, merkezden ynetim ve yerinden ynetim esaslarna dayanr. Trkiye, ynetsel yaps bakmn-dan, merkezden ynetim arlkl bir rgtlenmeye sahiptir.

Merkezden Ynetimin zellikleri;

Geleneksel merkeziyetilik anlay egemendir. Kamusal kararlarn aln-masnda ve kamusal hizmetlerin sunulmasnda merkezi ynetimin arl sz konusudur.

Kamu hizmetlerinin yrtlmesi iin gerekli gelir ve giderlerin ynetimi merkezden gerekletirilir.

Merkezi ynetim birimlerinde grev yapacak igrenin atanmas ilemi merkez tarafndan gerekletirilmektedir.

Merkezi idarenin sorumluluundaki hizmetler, merkezde de tarada da, merkeze bal grevlilerce yrtlmektedir.

Merkez Tekilat

Merkezi ynetimin Merkez tekilatnda Cumhurbakan, Bakanlar Kurulu, babakanlk ve Bakanlklar yer alr. Merkezi ynetim esas itibariyle lke genelinde yrtlen milli kamu hizmetlerini gerekletiren kamu idareleri-dir. Merkezi ynetimin sadece devlet tzel kiilikleri vardr. Ayriyeten kamu

Trk dare Sistemi


tzel kiilikleri yoktur. (1) sayl cetvelde yer alan genel bte kapsamndaki kamu idareleridir. Merkezi idarenin kamu tzel kiilikleri zerinde snrl bir idari vesayet yetkisi vardr. Yani, devlet tzel kiiliinin kamu tzel kiilikleri zerindeki hukuki denetimidir. Yerinden ynetim kurulularnn organlar ve ilemleri zerinde etkilidir. Ancak merkezi idare kurulular vesayet denetimine tabi makamn yerine geip kendisi ilem yapamaz. Yani yerin-delik denetimi yapamaz. stisnas, Ky kanununa gre Ky muhtarnn ky faydasna olmayan ilemlerini Kaymakam bozabilir. Merkezi idare (vesayet makam) kural olarak sadece hukukilik denetimi yapabilir.

Ayrca, Hkmete veya bakanlklara, grevlerinde yardmc olmak, belli konularda gr bildirmek ya da denetimde bulunmak amacyla kurulmu Yardmc Kurulular bulunmaktadr. Bunlar; Dantay, Saytay ve Milli Gvenlik Kuruludur.

Tara Tekilat

Trkiye, merkez idare kuruluu bakmndan, corafya durumuna, ekono-mik artlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine gre illere; iller ilelere ve ileler de bucaklara blnmtr. Merkezi ynetimin temel tara birimi ildir. Tara tekilatlarnn da devlet tzel kiilikleri vardr.

l, ile ve bucak kurulmas, kaldrlmas, adlarnn, ballklarnn, merkez ve snrlarnn belirtilmesi ve deitirilmesi aada gsterilen ekilde yaplr:

l ve ile kurulmas, kaldrlmas, merkezlerinin belirtilmesi, adlarnn deitirilmesi, bir ilenin baka bir ile balanmas kanun ile;

Bucak kurulmas, kaldrlmas, merkezinin belirtilmesi, il-ile ve bucak snrlarnn ve bucak adlarnn deitirilmesi, bir kyn veya kasabann veya bucan baka bir il ve ileye balanmas, mhim mevki ve tabii arazi adlarnn deitirilmesi ileri Bakanlnn karar ve Cumhurbakannn tasdiki ile;

Yeniden ky kurulmas veya yerinin deitirilmesi Bayndrlk ve Salk ve Sosyal Yardm Bakanlklarnn mtalaas alnmak suretiyle;

Ky ve kasabalarn ayn ile iinde bir bucaktan baka bir bucaa ba-lanmas, ky adlarnn deitirilmesi, kylerin birletirilmesi ve ayrlmas, bir ky, mahalle veya semtin o kyden ayrlp baka bir ky ile birletiril-mesi ileri Bakanlnn tasvibiyle yaplr.

Trk dare Sistemi


llerin idaresi yetki ge

milli eĞitim bakanliĞi - ebs.org.tr gorevde yukselme.pdf · eğitim-bir-sen adına sahibi ali...

Documents