Bu E-Kitapcretsiz olup,BR EKLDE KTABA ULAAMAYANLARA YARDIMCI OLABLMEK AMACIYLA HAZIRLMI AMATR BR ALIMADIR. Bu E-Kitabn birilerine bir ekilde bir yerler iin faydal olmas dileiyle.... Mine G. Krkkanat, Ankara doumlu bir stanbulludur. Notre Dame de Sion Kz Lisesi ve Edebiyat Fakltesi Sosyoloji Blm mezunudur. 196O' ilkulda, 1970'i lise sonda yaam ve isyanlarla darbeler konusunda deneyimli babas sayesinde 1980 darbesini de kazasz belasz atlatmtr. Yazn yaamna 1977 ylnda Trkiye'nin ilk kadn mizah yazar olarak balayan Mine G. Krkk yl ayr kald yaz dnyasna bu kez gazeteci kimliiyle girmi ve 1988 ylnda Cumhuriyet, beri de Milliyet gazetesinin d muhabirliini stlenmitir. Alt yl kald spanya'dan son Paris'te grevli olup 1996'dan bu yana muhabirliin yan sra Radikal gazetesinde ke yazarl yapmakta ve Fransz TV5 televizyonunun yabanc gazeteciler ekibinde yer almaktadr. Sinek Saray adl roman ve Gln teki Ad Franszca yaynlanan Mine G.'nin dier kitaplar: Kaeri, Pandispanya, Topuk Tkrtlar, Yalnz Kalem, Bir New Varm York Olmu, ve Ak Hikyeler Gln teki Ad Mine G. Krkkanat zgn ad: L'autre Nom De La Rose Franszcadan eviren: Berrak Y. Chouteau Mine G. Krkkanat, 2002 Om Yaynevi, 2002 1. Bask: Cep Kitaplar, stanbul, 1989 5. Bask: Om Yaynevi, stanbul, 2002 Yayna hazrlayan: Sidal Tiryakiolu Kapak tasarm: Erkan Mazcolu Grafik uygulama: Fato Yein Dzelti: Evren Sezer Kapak basks: Uniprint i bask: Kitap Matbaaclk Cilt: Fatih Mcellit ISBN 975-6530-24-3 Om Yaynevi Merkez Mahallesi Kocamansur Sok. No: 120 Kat: 2 Daire: 3 ili 80260 stanbul letiim iin: Tel: (0212) 280 95 85 - 280 95 38 Faks: (0212) 280 93 40 www.omyayinevi.com e-mail:omnia@prizma.net.tr Mine G. Krkkanat GLN TEK ADI Kathar valyelerinden eyh Bedreddin Yiitlerine Ek Bilgilerle Franszca Yayna Hazrlayan Jacques Jeulin Trkesi Berrak Y. Chouteau nszler lhan Seluk Prof. Jacques Thobie OM DENEME nsz Uygarln tanyeri kolay aarmad. nsanolu atei ne zaman buldu, bilinmiyor. Ate gece karair aydnlktr; ama insan aklnn aydnlanmas iin tarih babann sabryla uzun sre beklemek rdu. Karanln koyuluktan alacala dnmesi iin ne kadar sre geti, sorusunu yantlamak da gindeki gn tesinden berisinden belli belirsiz nlarla delinmesi, sonra karanln daha datoplumlarn stne kmesiyle geen yzyllar, ka kua topraa gmd? Tarihte rnekleri var; kimi zaman tanyeri aarr gibi olmu; insan "gn douyor" diye umutlanm, sonunda ykc bir d krklna uramtr. Gemiin bir evresinde din banazl, dnyann her yerinde birbirinden ayr gibi grnen, am saylan dzenler kurmutu. Dzenlerin temel kural neydi? nanacaksn, tapacaksn, dnmeyecukulanmayacaksn, yalnz emirleri yerine getireceksin; Tanr adna yeryznde egemenlii elin tutan buyurganlarn kurduu dzeni, akln szgecinden geirmeden benimseyeceksin. Kim ki bu dzeni deitirmeye kalkar, yine Tanr adna katli vaciptir. Doudan batya, kuzeyden gneye gezegenimizi saran bu dzene -yine tanrlar adna- bakaldraarn karanl datmak yolunda katklar byktr. Batda "Reform"devinimi "Uyan" ve "Aydneyicisi deil mi? Luther'in Roma'daki Papa'ya kafa tutmas, yine din adnayd; dinsel manta dayanyordu, ama akl yolunu aarak insan dncesine kilisenin kubbesi altnda scak biyakt. Peki, Luther'den ncesi yok muydu? Tarihte hep ncller ve ardllar vardr. Hibir olgu, bir oluumun omurgasna eklemlenmeden gerekleemez. Ayrca Kathar valyeleri'ni tandmz zaln soyaacnda eyh Bedreddin'e ne kadar yakn bir dal oluturduunu dnyoruz, iki akmlarna bodurulmas, yazglarndaki benzerlii vurguluyor. Kathar valyeleri kilisenin buyruuyla odun atelerinde yakldlar. Biliyoruz ki tarihin karanlnda yaklan her insan gelecein aydnlnda bir kvlcm oluturmutur ve her kanl yaki dnmlerin tohumlarn topraa serpmitir; Nzm Hikmet bu gerei, idam fermann alglayan eyh Bedreddin'de dile getirir: Bedreddin glmsedi, Aydnland ii gzlerinin, dedi: Madem ki bu kerre malubuz netsek, neylesek zaid. "Bu kerre malubuz," dedi Bedreddin; bu szn iinde gelecee gven var. Elinizde tuttuunuz bir tarih kitab deil, insanln damarlarnda dolaan zsuyun kaynaklarbirini size tantan bir yk, roman ya da bir baka tr, ama kesinlikle masal deil; gerekli soylu bir serveni. Kathar valyeleri'nin Trk okuruna Mine Saulnier'nin duyarl kalemiyle tantlmas, kitaba deerini veren ana niteliktir. Pirene Dalar'nn kuzeyinden balayan insana dnk bir inan akosyal adaleti ieren toplumsal bir dzene dnmesi; sonra da Trkiye'nin ovasna, kasabasna aan rzgrlara karmas, tarihte ilgin sayfalar oluturuyor. Mine Saulnier'nin slubunda biince, o gnleri yeniden gndeme getiren bu kitap gncelleiyor. Trkiye'de bugn bile "vicdan zgrl" ve "sosyal adalet" gndemin birincil maddeleri deil Bu kitap, Oksitanya'daki odun ateinde yaklan ya da Serez ars'nda aslan insann serven. Her zaman yinelendii gibi insan kolayca insanlaamad; bugn de nmzdeki yol ksa deil. lhan Seluk 1989 Katharlar'n Lyon mzesinde bulunan kutsal kitabnn birinci sayfas. Dili Oksitanca Franszca Baskya nsz Kathar trajedisiyle eyh Bedreddin Destan arasnda bir akrabalk arayan Mine G. Krkkanat'n (Saulnier) ilgin kitab Gln teki Ad'nn, Trkiye'de yaynlandktan sonra Jacques Jeulinal uyarlama/evirisiyle Franszca okurlara kazandrlmas ok memnuniyet verici. Deneme basit deil, nk yazar yalnzca iki mezhep arasnda, zamanda ve meknda tarihsel bir karlatrma yapmakla yetinmiyor; ayn zamanda eitici ve toplumsal ahlaka dayanan bir deer de yklyor bu tarihe. Gln teki Ad Kathar olgusunu Trk okura anlatrken, kendi kltrneBedreddin Hareketi'nden yola kyor, ok iyi tand Nzm Hikmet'in iirlerinden yararlanarsn daha da kolaylatryor. Ayn ekilde Fransz okura da hem Katharizm hakkndaki bilgisiniiletme hem de Bedreddin Hareketi'ni daha iyi kavrama olana veriyor. Sonuta, bu kitap kltrleraras tarih almalar iin gerek bir kazan niteliinde. Dolaysyla zor ama coku verici bir almayla kar karyayz. Gln teki Ad tarihsel ka birbirlerini nasl etkileyebileceine iaret ediyor. Kk Asya ve Balkanlarn, Hristiyanlklamiyet iindeki mezheplerin geliim srecinde dnem dnem oynadklar nemli rol gsteriyor.r arasnda devaml ve en etkileyici olan, phesiz dalist dncedir. Katharizm retisinin uturan dalist dnceye Manes'e kadar gitmeden deinmek gerekirse: Altnc yzylda Ermenistya ve Trakya'da yaylan Pavlusuluk, 870'lerde en saf haliyle Tibrike'de (Divrii) ortaya kyor ve V. Konstantin'in Malatya ile Erzurum'dan tehcir ettii halklarla birlikte Bulgaristan'a yaylyor. Onuncu yzyl ortasnda Aziz Bogomil tarafndan yeniden yorumlanan Pavlusuluk, Balkan Slavlar arasnda yaylarak Konstantinopolis'e kadar uzanyor. On beinci yzyla kadar Bosna-Hersek'te gelien Bogomilizm, on birinci yzyldan sonra zellikle hal ordular ve uluslararastccarlar araclyla Batya yaylyor. lgi ekici noktalardan biri de, on drdnc yzyldaKatharizmin yok edildii dnemde Philadelphia'da (Alaehir) etkin bir Kathar Kilisesinin olmasdr. Daha da iyisi, Alaehir'de bulunan bir yazttan yola kan I. Henri Gregoire*, drdnc yzylda Kk Asya'daki Kathar inanlarnn, yedi-sekiz yzyl sonra Bat Avrupa Kala ayn olduklarn kantlamtr. Gln teki Ad'nda belirtildii gibi Simavnal Bedreddin'in retisi ve hareketi daha ksa se ayn topraklarda domu ve yaylmtr. Bedreddin, Osmanl'nn yeni fethettii Edirne yaknltiyan bir anneden domutur. Babas da ilk aknc Seluklu beylerinin torunlarndandr. Babastiminde slamiyet'i renmitir. Ama I. Mehmet tarafndan srgne gnderildii znik'ten katamonu ve Sinop ardndan Krm'a gittikten sonra vard Besarabya'da (Romanya), Hristiyan bir prensin yanna snmtr. Osmanl kart propaganda almalarn Dobruca ve Deliorman'a sn balatmtr. Ayn anda, ayn almay Manisa ve zmir evresindeki yandalar ii, Yahudi rasnda yrtr. 'Henri Gregoire, "Kk Asya, talya ve Fransa Katharlar", Memorial Louis Petit, Bizara Tarih ve Arkeolojisi Hikyeleri, Bkre Fransz Enstits Bizans Aratrma Merkezi, 1948, s. 1-15 Gln teki Ad, Kathar ve Bedreddin retileri arasnda ilgin benzerlikler ortaya karyore cenneti, cehennemi, yeniden dirilii yok sayyor; imann zorla olmayacan savunuyor; devlet dahil tm toplumsal ve siyasal merkeziyetilii, zel mlkiyeti reddediyor; toprak ve i paylamn ngryor. retilerdeki bu benzerlikler nemli ancak, kitapta unutulmayan farkaz deil. zellikle kadercilik, mucize, kadnn toplumsal konumu ve her eyden nemlisi Bedreddin'in retisindeki Tanrnn Tek'lii, tek tanrl dinin birliktelii ve bu birliktelik doan retilerin badatrlmas (syncretisme) Katharizmden farkl. Ancak olguya buradan yaklamak pek verimli olmazd. Kathar mezhebi ile Bedreddin mezhebinin arasndaki benzerlikler, Katharizmin slamiyet zerindeki etkisinin Hristiyanla yapt etkiden daha fazla olduunu gstermez. Zaten Gln teki Ad da aka bunu sylemiyoret arasnda gidip gelerek, inandrc ama bilimsel olarak kantlanmas gereken ilgin varsaymr ortaya atyor. Bu eser, en azndan, kltrleraras etkileimlerde ok nemli bir tarih sorusortaya koyma ve bu konuda aratrma nerileri getirme baarsyla takdir edilmeli. Uzmanlarn" bugne dein Katharizm ve Bedreddin retisinin ilikisi konusunda sessiz kaldklarn kabul mek gerek. Bedreddin'in formasyonu konusunda imdiye kadar yalnzca tasavvuf geleneinin nemine, bn-i Arabi'nin Bedreddin'in de itiraf ettii ynlendirmesine, Sar Saltuk gibi tmyle Asya kkenli mitolojinin, hattakabile efsanelerinin oluturduu kltrel altyapnnine dikkat ekildi. Bogomilizm ile ilgisi kurcalanmad. "Thierry Zarcone, "Kzlbalar stne aratrmalarda yeni perspektifler", Dobruca, Deliorman ve Dou Trakya Alevileri: Anatolia Moderna, 1992, s. 1-11. Michel Balivet'nin makalesi: "15. Yzylda Hristiyan ve Mslmanlar Birletirmek Taraftar ki Adam: Trk Bedreddinabzonlu Rum Yorgo", Bizantina, 10, 1980, s. 363-400. Gln teki Ad kltrleraras etkileimin arpc bir rneini ok ak bir dille anlatt de ar eitici bir abayla, ada kavramlar yzyllar ncesinin olgular iin kullanmas ee bir anakronizmin, ada okuru gemii daha iyi anlamaya itecei phelidir. Ama asl nemli kitabn tutkuyla okunmas ve diri bir mesaj vermesidir. Mine G. Krkkanat'la Jacques Jeulin'in yapt tm analizler, ortaadan balayarak Atlantik Okyanusu'ndan Anadolu'ya inanl ve istemler stne altn izdikleri gerekler, iinde yaadmz an gndemiyle ayndr: emeinin rettii zenginliklerin daha adil paylam kadar, dinsel hogr aray. Bu anlamdn'in badatrmac (syncretiste) grleri takdirle anlmas gereken ilk admlar olarak be ydaha adn koyamayan bir evrensellie sryor. Jacques Thobie Paris-8 niversitesi Em. Profesr ve stanbul Fransz Enstits Anadolu Medeniyetleri Aratrmalar (eski) Mdr..2000 GLN TEK ADI Kathar valyelerinden eyh Bedreddin Yiitlerine Kllarndan kan damlayan Kuzeyli Baronlar,zrlarn akrdatarak geldiler,Bapapaz Arnaudn huzurunda diz vurup sordular: Kathar sapknlar oluk ocuk Beziers Katedraline snm. Onlar korumak isteyen dini btoliiyle, Yahudisiyle aralarna karm. Tanrnn kullarn eytana tapanlardan nasl ayracarlar stne hal seferini Roma adna yneten Bapapaz yantlad: Hepsini ldrn! Tanr kendi kullarn ayrr. (Beziers katliam) 22 Temmuz 1209 Kavuklulardan ikincisi ekerullah bin ehabeddin imi. Dedi ki: Bu sofinin bana birok kimseler topland. Ve bunlarn dahi eri Muhammediye muhalif nice ileri aikr oldu. Kavuklulardan ncs kpaazade imi. Dedi ki: Sual: Ahir Brklce paralanrsa imanla m gidecek, imansz m? Cevap: Allah bilir ann nkm biz cinin mevti halini bilmezz.. Nzm Hikmet (Simavne Kads Olu eyh Bedreddin Destan) Katharlardan eyh Bedreddin'e Onuncu yzyldan balayarak on drdnc yzyla dek Gney Fransa'nn Oksitanya blgesinde etkKathar doktrini ile 1417'de aslarak ldrlen eyh Bedreddin mezhebi arasnda akrabalk aramak, ilk bakta dsel gelebilir. Oysa eyh Bedreddin yandalarnn ilk olarak rgtlendii AydKathar doktrininin ayn blgede ba verdii Alaehir (Philadelphia) odann yansma alan ieir. eyh Bedreddin'in dnceleri, Kathar doktrininden izdmleri tar. En nemlisi, iki yzra ile kesien ve binlerce kilometreye yaylan bir "ayn" alanda her iki inancn sahipleri, "yrin yanandan gayri her yerde, hep beraber, her eyi paylamak" istemilerdir. Bedreddin mezhebi Balkanlar'da, Makedonya'da yanda bulur, Deliorman' mesken tutar, Serez'de yarglanr. Kathar mezhebinin evrensel ve birincil derecedeki merkezi ise Balkanlar'dr ve bu mezhep Makedonya, Bosna, Dalmaya blgelerinde ok yaygndr. ie gee gelime yerleri, her iki retinin temel ilkeleri arasndaki artc benzerlik dndrc yh Bedreddin mezhebi ile Kathar (Bogomil) dini arasndaki ba kantlamay, herhangi bir sav ileri srmeyi amalamyoruz. Birbirinin ayn deil, ama devam olan bu iki akm arasndaki limsel yaknl ancak yetkin tarihiler kurabilir. Biz burada size, Atlantik Okyanusu ile Akdeniz'i birbirine balayan Avrupa'nn en eski sradalarnn eteklerineya da doruklarna kurulu birka kenti ve bu kentlerin tarihiyle kenetlenmi grkemli atolarn yksn anlatacaz. ykmz ayn zamanda, ortaa Avrupas'ndilen, insanln gelmi gemi en ili, en ak, en cmert sevgi mesaj kahramanlarnn, Kathar nin destan. Roma Kilisesi, engizisyon yangnn tarihte ilk kez onlar onuruna atelemi. Katharlarn Oksitanya blgesinde uradklar byk zulm ve sonunda yok olularn anlatan tarihrnda dolarken, ister istemez bu inancn kaynaklar ile eyh Bedreddin mezhebi arasndaki ke de parmak basacaz. ada Trkiye'mizdeki szm ona eitim grm bir ounluk arasnda geerli "Avrupa merakndnn hacya kokusu yerine Avrupal parfmlere bulanmak ile zetlendii dnlecek olursa..nladk da, Pirene dalarnn Kathar efsanelerinden bize ne, diyenler olabilir. Elbette, Krtlerden de bize ne? Hatta Trkiye'den hem bize, hem onlara ne? Bu kitab oluturan yaz dizisini Manyas'n canna okuduktan sonra toplumumuzu da okumaz yazmaz, tek telden ten bir ku cenneti haline getirmek isteyen anlaya inat, evrensel kltre inananlar iin hazrladk. Uygar Avrupa'nn bir gnde yaratlmadn, herkesin her da korkmadan niin konuabildiini anlayanlar iin. Aydn ellerinde armha gerilen Brklce Mustafa, tm insanln bir parasdr. Pirene Dalaar bizi de ilgilendirir. Atlas Okyanusu'ndan Akdeniz'e uzanan 430 kilometrelik bir doal snrla spanya'y Fransa'dan ayran Pirene sradalar, bu arada doal oluumunu kucanda tamamlayan, kendi stn emeski iki halk topluluunu da bu lkeler arasnda paylatrr: Gaskonya Krfezi'ne alan Bask ve Arslan Krfezi'ne bakan Katalonya. Jeolojik adan 93 milyon yllk bu yal dalar (en y tepesi Aneta, 3404 m) boydan ok enine bir yaylma gsterdiinden, tarih ncesinden gnmze san elinin tm evrimini ieren kalntlar tar. Doal zenginlii ve kartal yuvasn andran, evrili ortaa kentleriyle yerkrenin en gzel ve en olgun krklklarndan biridir. Karl k akamlar tepelerinde rzgrlarn uuldad bu ortaa kentlerinde anlatlan ocak Pireneler'e adn, bu dalarda on iki snavndan birini vermeye gelen Herakles, su perisi Piren'e olan aknn ansna koymu. Bugn bile Lombrives Maaras'nda, bir tutam d gc vekarlnda Piren'in mezar ile Herakles'in ta koltuunu grmek olas. Dalarn Midi Pirene diye adlandrlan blm, zamannda kendi dili Oksitancay konuan ve kubaronlarn egemenliine, yani Paris'teki kraln yasalarna 40 yl sren kanl "Kathar" savalaonucu boyun een Oc(1) lkesini ieriyor Oksitanya (Occitanie). Bugnk Langu-edoc blgesi olan Oksitanya'nn tarihsel bakenti Toulouse, gnmzde de Fransa'nn en dinamik illerinden biri. Hemen tm eski yaplarnn kiremit oluu nedeniyle "Pembe Kent" diye anlyor. Airbus uaklarnn monte edildii, Ariane fzelerinin paralar gibi uzay aralarnn yan sanayi alannda kullanlan nkleer gerelerin retildii, yksek teknolojide baa green bir iezi. Kentin geliimini geriye doru izleyince bu ykseliin yle durup dururken olmadn, Tose Kontluu'nun ortaada da blge ekonomisi ve kltrnn ban ektiini gryoruz. Ayn ginci nemli kenti Montpellier iin de geerli. ada Montpellier mimarisi, tp fakltesi ve kfestivalleri ile dikkati ekiyorsa, yedi yzyl nce de ayn tp fakltesi ve Arabndan Yahudine yedibucaktan gelen bilim adamlarna ve sanatlara ak kaplaryla yine ann nnde ye On ikinci yzylda Montpellier'den Toulouse'a uzanan balarda yeermi Kathar nclerinin barHepsi bamsz birer derebeylik olan kale kentler iinde, geceler boyu arklarda sylenmi, erde okunmu. Yanda bulmular bu senyrler arasnda. Roma'dan kopup gelen emirle kuzeyli baronlarn iki yz bin kiilik ordular gemlerinden boannca zerlerine, nce bu derebeyi kalerine snmlar. Oc Ovas dnce de, Pireneler'in dumanl tepelerindeki kartal yuvalarna. enyrleri, bu yeni mezhebe gnl vermi. Gnl vermeyen derebeyi bile, halkmdr diye kendi gr etmi silah tutmayan bu bar yoldalarna. Yarm yzyl sren sava, bu derebeylerin, bamn ban da Katharlarla birlikte yemi. lk BEZERS kalesi dm, Kuzeyli baronlarn at nallar dibine. dam Kartlarnn Kan Tarihte ilk Kez Bir Temmuz Sabah Akt On ikinci yzylda Oksitanya blgesinde binlerce yanda bulan Kathar dini, gnmz takvimiyle nc yzylda ranl Manes'in yayd Manikeizm retisinden esinlenir. Yayld corafi baman zaman Bogomilizm ve Patarinizm diye de anlan Katharizmin, "yi" ile "Kt" dengesi zerine kurulu bir Hristiyanlk/Budizm sentezi olduu sylenebilir. Manikeizmin kurucusu Mani (Farsa) ya da Manes (Yunanca), Selefki takvimine gre 8 Nisan 527'de, bizim evrensel takvime gre 14 Nisan 216'da domutur. Trk kaynaklar doum yerini Mardin, Batl kaynaklar ise Badat yaknlarndaki Ktesifon kenti olarak gstermektedir. Kukusuz gnostik mezheplerden etkilenmi, Orta Asya ve Hindistan'a "din yayc" olarak yolculuklar yapm, Zerdt, Budist ya da Hristiyan asll binlerce mrit yetitirmitir. ren sonra, tahminlere gre 274 ile 277 yllar arasnda ran hkmdar ahpur Behram tarafndansi kesilerek idam ettirilmitir. Cesedinin ii boaltlp derisi bo barsak gibi iirilmi larca rzgrda dalgalanmaya braklmtr. Manikeizm, "yi" ile "Kt"nn eit kartl kuramna dayal bir retidir. Manikeizme gredir. nsan bu kt tanr tarafndan yaratlmtr ve iyilie eriip kendini aabilmesi ancak bla olanakldr. Hristiyan bir temele, Zerdt ve Buda'dan alnm eler oturtulur. Yine ranl bir dnr8-551) tarafndan kurulan Mezdekilik dini, zaten dalist bir dindi. Manes de retisi Manikeizmde atmaya dayal iki ilke birlikteliini benimsemitir: In simgeledii "iyi" ilemgeledii ve maddeye eit "Kt"nn ilkeleri. Madde, aydnlna girdii a ykselmek istedkeleri arasnda zorlu bir sava balar. yi'nin tanrs, ilkel insan yaratr. Ancak ilkel ins karanln glerine yenik der ve maddenin tutsa olarak Kt'nn safna geer. Kt tanrnln balanmas iin gerek bilgiye ulamas, ancak bilim yoluyla mmkndr. Ruhunun kurtudnlatc bir bilgelie damtmaktan gemektedir. Bu dalist anlay, kart ilkelerin atmas -rnein in'de Yin ve Yang olarak karmza vardr. ok daha sonralar Masonluk anlaynda yer ald biimiyle, kla karanln, bilga olarak, kendisi de Mason olan Mozart'a "Sihirli Flt" operasn esinlemitir. Manikeistler iki snfa ayrlr: Dinleyiciler ya da acemiler ve sekinler. Bu snflar kendi aralarnda uyum iindeydi. Dinleri dua, oru ve arklardan oluan bir kltrd. Katharlarn d hemen hemen aynyd. Manikeizm, tm basklara karn Iran dnda talya'da, Galler lkesinde, ispanya'da ve Kuzeyika'da yaygnlar. Daha sonra Aziz Agustin olarak anlacak gen Tunusluyu bile batan karmak Augustin daha sonra bu dini reddederek "Hristiyan Aziz"liini kurtarmtr. Douda, 763 ylnda bu dini kabul eden Bk Han'n kaanl srasnda Uygur Trklerinin resme gelen Manikeizm, Orta Asya Trkleri ve in Trkistan'nda byk etkinlik gsterdi ve yaygnl1889 ylnda Karakurum dolaylarnda bulunan sekizinci yzyldan kalma Orhun Yaztlar, Trk dinin en eski antdr. "Runi-form" denilen Trk harfleriyle Gltekin ve Bilge Kaan ansna mez yaztlarndan oluan bu ant, Trklerin o dnemdeki dini yaamlarna ve (et yeme yasa gibi)eizm kkenli yaam kurallarna ait nemli bilgiler iermektedir. Trklerin slamiyet'i (hayli ge) kabul etmeden nceki inanlar, ncelikle amanist, daha sonra Budist, Hristiyan, Nasturi ve Manikeisttir. Krgzlarn saldrlar sonucu 840'ta yok olan Uygur Krall'ndan teye Manikeizm, in Trkitunmakla birlikte, Asya ktasnn dier blgelerinde ancak kabuk deitirip eitli mezhep adltnda varln srdrebildi. Avrupa'da ise Bogomil, Patarin ya da Kathar Dini diye anlan bir mezhep, Manikeizme dayal bir Hristiyanlk sentezi olarak Bat Anadolu'dan ngiltere'ye dek onuncu yzyldan on beinci yzyla uzayan bir zaman kesitinde varlk gsterdi. Balkanlar, talya, ampanya, Flandra, Almanya, ingiltere, Fransa ile ispanya arasndaki Pirene blgesine ve Katalonya'ya yayld. Kathar dinine kabul edilmek iin, zgr seimle karar verebilecek erginlik yana ulamann dibir koul ve zorunluluk gerekmiyor; dnemin etkili Katolik Kilisesinin, inananlarna ykledii tm dev ve gerekler yadsnyordu. Katharizmi benimseyen inananlar, davran ve yaamlaa nasl zgrlerse, din grevlileri gnlller de ylesine zveri, ylesine olaanst irade gr yaant srmek zorundaydlar. Vatanda Kathar istedii gibi yer, ier, sevdii kadnla evlenuk yaparken; kendilerine "kusursuz" ya da "iyi adamlar" ad verilen din grevlileri kesinlikle cinsellikten uzak, iddete hibir koul altnda bavurmayan, "et yemez" kadn ve erkeklerdi. Kadn ve erkeklerdi diyoruz, nk Kathar dinini dier tm tek tanrl dinlerden an en byk zelliklerden biri, tarihte ilk kez her iki cinsin eit koullarda din grevlisi olabilmeleriydi. Katharlarla Katolikler arasnda (dvmeden nce) dzenlenen tartma kurullarndan birinde, tokrat bir Kathar inanls olan Esclarmonde de Foix adl kadn, Papann orta elisinden: "Ananzn rekesine dnn Madam, bu tartmalar size gre deil!" azarn iitmiti. Bugn bile kilar, seme hakkna sahip olsalar da byk lde politika d braklmaktadr. Oysa Kathar tardularnn komutan Simon de Montfort'u kadn savalar ldrmtr. lm cezasna kar olan Kathar retisi, topluluk yelerinden biri elini kana buladnda on kalann "Kusursuz"lua adayarak geirmeye mahkm ediyordu. retinin kurallarn ve koullaretmeyen ya da cayanlar, ellerini kollarn sallayarak topluluktan kabiliyorlard. Ne gariptir ki, krk yl boyunca her trl bask, iddet ve ikenceye urayan bu mezhepten ayrlanlarmakla saylacak kadar az oldu. Oksitanya halk uzun sal, yetersiz beslenme nedeniyle solgun yzl bu "kusursuzlar" ok sevmiti. Onlar ikier kiilik gruplar halinde Oksitanya'daki tm atolar ve kaleleri bir bir dolap byk bir inanla, insanlar dorulua ve sonsuz adalete davet ediyorlard. Yeni mezh karlatrldnda, Katolik Kilisesinin durumu utan vericiydi. Roma'ya bal Katolik papazve yasak zincirleriyle kuattklar halka dnk grevlerini yerine getirmektense, halkn cebinden ardklar paralarla zenginleip bask ve iktidar glerini artrmaktan baka bir ey d kar olan Kathar mezhebi, Katolik Kilisesinin inananlarna ykledii tm gerekleri toptan yadsyp, papazlar "gnahkr ve kirli" ilan etmilerdi. zel mlkiyeti, Katolik Kilisesine d vergileri reddedileri ve toplumun her snfndan yanda topladklar da dnlecek olursa, isinin yalnz Katolik Kilisesine deil, tm feodal dzene kar bir tehdit oluturduunu grmer deildi. Roma Papal, varln savunmak zere harekete geti. 1207 ylnda, Kathar mezhebhalkna kar nlem almay reddeden Toulouse Kontu VI. Raimond, Katolik Kilisesi tarafndan aforoz edildi. Papa III. Innocent, Fransa Kral'na bal kuzeyli derebeylerini hal seferine ararak Oksitanya stne ordu gnderdi. Arnaud Amaury komutasndaki hallar, 12 Temmuz 'da Beziers Kalesi'ni kuatt. Beziers senyrleri ve halk, Katharlar hal ordularna teslimtmeyeceklerini bildirince, kente kar "ta ta stnde brakmayacak" bir saldr balatld. gn, Beziers kalesi dt. Sa kalan silahsz kent halk, Yahudisi, Katolii ve Katharyla okatedrale snd. Bu ackl tablo karsnda bouna kan aktmak istemeyen kuzeyli senyrler, yneten Bapapaz Arnaud Amaury'ye Tanrnn kullarn "sapkn" Katharlardan nasl ayracaklarca, bapapaz tarihe geen o korkun buyruunu verdi: "Hepsini ldrn, Tanr kendi kullarn a Kana susayan bir tanr uruna Beziers kalesinde o gn, yirmi bin insan, Tanrnn evine atlarla giren valyelerin kllar altnda can verdi. Oksitanya'nn krk yl srecek engizisyobylece balam oluyordu. Anadolu'dan ngiltere'ye Uzanan Tarihin lk Mlkiyet Dmanlar Fransa'da Katharizm, italya'da Patarinizm, Balkanlar ve Makedonya'da Bogomilizm diye tannan, iyi ile Kt'nn kart glerine dayanan bu din; onuncu ile on beinci yzylla Bat Anadolu'dan ngiltere'ye kadar yaylr ve evrensel bir mesajn taycsdr. Temeli Malist din temeline dayal olsa da, zgnl, kaynann sadece ran'dan km olmadn gste Valerien'de rastland gibi eski uygarlklarda yer alan sihirbaz felsefeleri bulunmaktadr. Manikeizm ile Bogomilizm arasndaki devamllk, Bizans imparatorluu dnemindeki Manes mezhebi yeleri (Paulisyenler) sayesindedir. Manes mezhebi yeleri, Maniekeizmin ana dallarn ekillendiren doulu dalist bir tarikat oluturuyorlard. nc yzylda Samsatl Purulmu olan bu tarikat sekizinci yzylda yeniden dzenlenmitir. retileri Maneikeizminkine benzerdir: resmi kiliseye muhalif olmak, kutsamay reddetmek (vaftiz, karist -Aai Rabbani- ve evlilik), tapnaklara ve imgelere, zellikle de haa tapmaya kar kmak. Bu mezhebin yeleri Ahdiatik'i reddedip sa'nn retisini kabul ederler; bu dinde dalizm her trl sirbazlk felsefesiyle i iedir, bir btndr ve bylelikle yumuatlmtr. Hep kt olarak yaranlk bir tanrnn yaptdr ve iyi tanrnn katlmna kaplarn kapatmtr. Manes mezhebi yelerinin bir blm Ermeni olup Anadolu'da mparatorluun dou snrlarnda yve dinlerini uzlamaz bir biimde savunurlard; Ermeniler, Bizans Devleti'ne ciddi zorluklar karan sava bir halkt. Bizans Devleti'nin bu durumda bavurduu en etkili yol, halar oturduklar bu blgeden baka bir blgeye aktarmakt: rnein Slavlar Anadolu'ya ve Ermeni Balkanlar'a. Ayn ey Manes mezhebi yelerinin bana gelir. Bunlar sekizinci yzylda V. Konstantin Kapronim tarafndan Dou Trakya snrndan, daha sonra onuncu yzylda Ermeni asll eneral, 969 ile 976 yllar arasnda imparator olan Jean Tzimisces tarafndan srlrler. Balkanlar'daki Philippopolis, bugn Bulgaristan'daki Filibe kenti Manes mezhebi yelerinin yeni yerleim merkezi olur. Tzimisces, bu kentin yaknlarna doulu bir koloni kurmakla, dou snrlarndaki ba edilmesiu zor tarikat kalesinden ve kentinden uzaklatrm, ayn zamanda bu yeni blgenin, kuzeyden gelen Iskitlerin saldrlarna kar iyi bir tampon blge olmasn salamt. Bogomil papazlarnn abalar sayesinde Manikeizm beinci yzylda Bulgaristan'da yaylm veen canlanmtr. O yzyl boyunca Bulgaristan snrlarnn srekli olarak deitiini hatrlatrdr: Sekizinci yzyln banda Dinyester'den Balkanlar' geerek Adriyatik Denizi'ne kadar unmaktayd. Bu snr, Bizanslarn, daha sonra da Trklerin saldrlarnn ardndan 1878 ylna iliini srdrmtr. Bogomilizmin ortaya kt ilk blge ya Alaehir ya da Filibe'dir. BuAnadolu'ya m, yoksa Alaehir'den Filibe'ye mi yayld tam olarak bilinmemektedir. Tarihi verilerde, Bogomil papazlarnn bu yeni inanc Balkanlar'da 950'den sonra yayd belirtilmektedir. Yunanca Theophil (Latince Amadeus), yani "Tanr dostu" anlamna gelen Bogomil ad, bu yeni inantan ilk sz edenpapazn ad myd, yoksa "Tanrnn Dostlar" Kilisesi'ni verilen takma ad myd, tam olarak bilemiyoruz. Ekonomik ve toplumsal koullar Bulgaristan'da Bogomil retisinin yaylmasna elveriliydi. ounlukla asiller ve yksek din adamlar tarafndan smrlen ifti snf, lkse ve kendiltabakalarn ahlakszlklarna ve ayrcalklarna bakaldryordu. Bogomil dinine girenler ksananlarnn temel ilkelerini unutur ve inananlar arasnda iki grup oluur: Bir tarafta kuramclar, br tarafta genelde dinlerine sadk olmayan mritler. lk grup, daha sert bir yaam srmek iin Kiliseyi terk etmi papazlardan oluuyordu. Sefalet ve tvbe etme arzusu, onlar daha zor ve ileli bir yaam srmeye itiyordu. Din kuramclar olarak, uzay ve ahret bilimlerini ieren bir reti ne sryorlard. Az sayda olan bu kiiler asla almazlar ve mrida yaarlard. Derin bir akla verdikleri vaazlaryla, taraftar bulmakta zorlanmyorlard. Tartlmaz trelere sahip olan bu kusursuzlarn dnda, dini ilkelerden ekonomik hak davalarilgilenen dinleyiciler ya da basit mritler de vard. Yaamlar sk ve sert deildi ve bu dzsizlikleri yznden dmanlar tarafndan yarglanyorlard. "Sapknlar" diye nitelendirdiklerogomillere kar olan Tornova din bilginleri meclisi 1211 'de bu konuya dikkat ekmitir. Kusursuzlar, kendilerini korumak iin bile olsa kan aktmasalar da, Bogomil mritleri zalim grdkleri kiileri yi'den ayrmak iin ekinmeden ldryorlard. Geici iktidar tareklenen kilise ise, sapkn olduunu dnd kiileri ldrtyordu. Bogomiller be yzyl boydir. Sekizinci yzylda ksa bir bamszlk dneminden sonra, Bulgar halk Bizans saltanat arer ve bu durum Bogomillerin yararna olur. Bogomiller dnem dnem kiliseye ve yabanc hkimiyetlere bakaldrrlar. BogomildiniBulgaristan'danBatMakedonya'ya,Mora Yarmadas'na, Peleponez'e, Atos Dalar'Dalmaya'ya, Bosna'ya, Hersek'e ve Ege Blgesi'ne yaylr (o dnemde Yunan olan); Konstantinopolis'e, Rusya'ya, talya'dan geerek Bat Avrupa'ya kadar szar. Bat Avrupa'da bu doulu dalist din deiik adlarla anlr: talya'da "Patarin", Almanya'da "Kathari", Fransa'da "Poblikan" ya da "Albigeois" vs. Yedinci yzylda Bosna hkmdar Kulin (Voyvoda) Bogomilizmi resmi din ilan eder. Papa tarafnda balatlan ve Macaristan kral tarafndan ynetilen hal seferleri bile, Katolik kili tarafndan dlanm bu yeni dini sndrmeye yetmemitir. Bosna'da Bogomillere Gazari(2) ad lmitir. Balkanlar'da ve Dalmaya'da Bogomil dini, 1481'de Trklerin geliinden sonra tamamen yok olur. Katharlarn daha nceden blge halklarnn Hristiyanlk inanlarn sarsm oakma), Osmanllarn yeni bir blgede yeni bir dini (slam) fazla zorlanmadan yaydklarn aBosna'da kentlilerin ve ova halknn Bogomil dinini genel olarak kabul ettikleri ve sonra da slam'a(3) dndkleri sylenir. Oysa dada yaayanlar Hristiyan dinine bal kalrlalar, bugn Bosna'daki Srplardr. Bogomilizm her iki din ynnde ilemi ve ounlukla dervilafndan ynetilen tarikatlar sayesinde zorla yaymaya allan slam dinini iki yzyl boyuncaeketlendirmilerdir. Sf ya da ii ve smailiye tarikatlarna bal olan (Kutsal yaztlarn gi aratran) Batniler gibi eitli Mslman tarikatlar; Balkanlar ve Makedonya'daki halklar,n ikinci yzyln ikinci yarsnda blgeye yerleen Sar Saltuk'un retisi ile kendilerine eryordu (bundan daha sonra yeniden sz edeceiz). eyh Bedreddin snmak iin Deliorman'a gelnde, bu mezheplerin retisi kolektif bellekte yerini almt bile: Btn bunlar, Mslman lk durduklar temel dogmalardaki kara deliin boyutunu gstermektedir. eyh Bedreddin mezhebi ise; adna ister Bogomilizm, ister Katharizm densin; zel mlkiyete kar kan, cennet ve cehenneme inanmayan, almayana ekmek vermeyen ve klelii- alaaleik dzenlere aykr bu retinin sonuncu halkasdr; evrimidir. Bedreddin, Kathar ya da Bogil retilerinin Manikeizm ve Hristiyanlk yorumlarndan kaynaklanan safa yanlarn atp, eki ve zgrlk eitliine dayal temelinden yola karak, retiye kendi gelitirdii bir yoruminsel bir biim vermitir. nsanlarn kardelii ve paylarn eitlii zerine yazlm bir senfoninin, Bat Avrupa Hrisbir orkestra efi; Dou Avrupa'da ise Mslmanlktan gelen bir maestronun ynetiminde icrasdbu. Yorumlar deiik, ama partisyon ayndr. Ayn hogrszlk ve tutuculuk duvarna arpp p eyh Bedreddin'in "Tanrnn Dostlar" Mezhebine Corafi zdm Bedreddin retisinin Kathar-Bogomil retisi ile i ie olmas, her eyden nce corafi bir r. Doduu, gelitii ve etkin olduu yerlere bakmak yeterlidir. Asl adyla Simavna kads olu eyh Bedreddin, baz kaynaklara gre 1358'de, baka kaynaklar de 1365 ya da 1371'de, Bulgaristan'da Yambol-Stara Zagora-Kazanlk hatt zerinde ve o tarihte Trklerin egemenliine yeni girmi olan Semaven kentinde domutur. 1350-1370 yllarndan itibaren Anadolu'nun byk ksmn fetheden Trkler, anakkale Boaz'n gemi ve Bal blgesini ele geirmilerdi; stanbul 1453'e kadar bir yzyl daha direnmitir. Semaven, onuncu yzyldan beri Bogomilizmin etkin olduu blgenin merkezindedir. Ama Kathar-Bogomil dini zerine aratrmalar yapan Batl tarihilerin Bedreddin'le olan balanty gzden karmai sebebi, ou Batl kaynaklarda(4) (rnein Joseph von Hammer'in belirttii gibi) Bedreddin'in doum yerinin Semaven deil, Ktahya yaknlarndaki Simav kenti olarak belirtmesidir. Tarih boyunca, Trk ve Avrupa corafi yerlerinin isimlerini hatasz olarak evirmek zor olmutur. Bulgar kenti Plovdiv, Trke'de Filibe, Yunanca'da ise Philippopolis'tir; Trkiye'deki Edirne kenti, Franszca'da Adrianople, Yunanca'da Hadrianpolis'tir; ayn ekilde Balkanlar'n en kk kylerininadlar birbirinden farkldr. Katharlar derinlemesine inc batl bilginler, incelemelerine yirminci yzylda baladklar gibi Trke de bilmiyorlard.Trke bilenler ise, Osmanl'nn tarihi olaylarndan ok, mali kaytlarn incelemilerdi,(5) enle eyh Bedreddin asla uluslararas bir dzeyde inceleme konusu olamamtr. Osmanllar, Simav' 1381'de ele geirir, yani Bedreddin'in doumundan nce. Bedreddin (lm yya 1417 ya da 1420'dir) bu durumda krk yandan nce vefat eder. Ayn ekilde 1395 ylna do'da ders verdii, 1403'e doru Tebriz'de Timurlenk'le uzun grmeler yapt ve 1410'a doru sek askeri hkim (Kazasker) olduu bilinmektedir. Bu yzden Trk geleneklerine gre 1358'e doru Semaven'de domu olmas daha gerekidir. Semaven, Edirne'den yl nce, yani 1360'tgeirilmitir. 1246 ile 1261 arasnda hkm sren ve 1278'de len Seluklu hkmdar II. Izzeduvas'n torununun torunu ve Bedreddin'in babas srail, Semaven Kalesi'ni ele geiren ordunun komutanyd ve kuatmadan sonra bu kentin kads ilan edilmiti. Ei, Semaven'in Bizanslhkmdarnn kz ve bir Yunan soylusu olan Melek Hanm, sonradan Mslman olmutur (Melek'in,ca adnn evirisi olduunu varsayarak, bu hanmn gerek ad, ayn anlama gelen Angelika olab). Bedreddin bu durumda, zamann Osmanl bakenti Edirne'de ve Konya'da en usta hocalardan ders alarak eitimini srdrr. Kukusuz, aratrmamzn amac, ayn blgede bulunan ve Bn retisiyle, farkl gibi grnen nceki inanlar arasndaki ba aratrmaktr. Bedreddin Sisa bile, buras da Bogomilizmin eski merkezlerinden biri olan Alaehir'e sadece 100 km uzaklndadr. eyh Bedreddin'le Kathar-Bogomil dininin balants elbette doum yeriyle snrl kalmyor. Bddin'in babas israil, oluna iyi bir eitim vermeye abalayan aydn bir kiiydi. Edirne ve Konya'dan sonra, eitimini daha da gelitirmek iin Bedreddin'i Msr'a, Mekke'ye ve Suriye'ye gnderir. Bedreddin renim gezisinin bitiminde Anadolu'dan geer, Van ve Bitlis'e urar. Yolculuklar srasnda, tutsaklnda len Sultan I. Beyazt' 1402'de Ankara'da yenen ya kadar btn Anadolu'yu ele geirmi bulunan Timurlenk'le Tebriz'de grmtr. Bedreddin, lar dneminde Anadolu'da uzun sre kalan dnr Muhiddin al-Arabi(d. 1165spanya-.1240 aman da etkilenmitir. Bedreddin'in gezmi olduu bu dou topraklarnda, birka yzyl nce Manim yeermiti. Bu dinin peygamberi Manes, kendileri asla yazmam olan dier peygamberlerin aksine (Musa, Isa, Muhammet gibi), getii btn yerlerde yazl yaptlarn brakmtr. Manden sonra gelen ve yazan birok dnr kuann temel olarak kulland bilgilerin kaynada Manes'in retilerini incelemeye gittiini iddia etmiyoruz; ama Arap dnrlerin eski reti incelediini biliyoruz. Onlar sayesinde Antik Yunan felsefesi (Aristo'nun retisi vb.) gnmze dek yaayabilmitir. eyh Bedreddin'in turistik olmaktan ok, entelektel olan gesi srasnda, Kathar-Bogomil dininin temeli olan Manes retisinden haberdar olmamas ya da bu retiden dorudan etkilenmemi olmas mmkn deildir. stelik o dnemde, bu dou lkeles'ten ve slam'dan, sonra smailiye mensuplar ve Hasan el-Sabah'n Batnileri gibi, ruhi adan hareketli birok Mslman tarikatn dnce akmlar, Anadolu'dan Balkanlar'a yaylmakt Kazaskerlikten Daraacna, "Duvarsz ve Snrsz Bir Karde Sofras" in Bedreddin Ortadou'dan Kahire'ye dndkten ay sonra, rencisi olduu Ahlatl eyh, mritl tekkesini ona brakarak lr. eyh Bedreddin'in bu mirasta gz yoktur. Timur'un Osmanl saltanatn sallamasndan doan karklk ve Bat Anadolu'da esmeye balayan "beylik" hesaplamalrarlanarak, aklnn szgecinden geirdii retisini yayma zamannn geldiine inanmaktadr. M, nce Konya'ya oradan Ege Blgesi'ne geerek buralarda gizli bir nabz yoklamas yapar. Kathar-Bogomil mezhebinin tutunduu bu topraklarda, iki- yzyllk bir ara ile Bedreddin'in kendi gelitirdii reti iin uygun zemin bulduu kesin. Zaten Bedreddin yksnn devam ve Ege Blgesi ile sk skya bal. Ege yresinde baarl olacana inan getiren eyh Bedreddin, zmir'den Edirne'ye geer ve Yzt'n oullarndan Musa elebi tarafndan kazaskerlie atanr. Kazaskerlik yapt sre ierilebi hkmetinin, daha dorusu tm Osmanl'nn Timur yznden iine dt siyasal bunalmdanndalarn rgtlemek ve retisini yaymakta epeyce baarl olur. Fakat Yldrm'n kk olhkmetini ele geirince Bedreddin'in gizli devrim hazrlklarn fark eder ve eyhi znik'e s ok gemeden, Bedreddin kazasker iken khyaln yapan Brklce Mustafa zmir yresinde; Toral ya da Hubbeddin Keml adl yanda ile Manisa dolaylarnda devrim bayran aar ve birliktaldrr. Bursa, Aydn ve Alaehir'den binlerce insan, Torlak Keml'in ve halkn Dedesultan adn verdii Brklce Mustafa'nn bana toplanr. Yeni mezhebin inananlar arasnda Sakz Adaile vardr! (6) Mslman olmayan halkn Bedreddin mezhebine bunca rabetini, iki devrim liderinden Torlak Keml'in Yahudi asll oluuna; retinin Ege blgesinde bu denli abuk tutunmansysa; 137ein Trk beyliklerinin ortasnda Bizans'a bal bir toprak paras olarak direnen Alaehir'de(Philadelphia) yaylan Kathar retisinin etkisine balamamak, her eyden nce bilimsel devamlla aykr. Sar Saltuk ile Bedreddin evresinde Bir Dinler Mozaii eyh Bedreddin'in kendi mezhebini yaymaya baladktan sonra edindii her yer, eski Kathar-Bogomil blgeleri. Ege'de ba gsteren iki ayaklanmann ardndan kendisi de iznik'teki srgnden kayor ve nereye snyor? Eflak stnden Zagra, Silistre ve Deliorman'a. Neye gvBlgenin kendisinden nceki geleneine, merkezi otoriteye bal dinlere kar srekli bir seearayna. Bedreddin, Balkanlar'da yeni bir Sar Saltuk olabilecei umudunu tamakta. Kathar-Bogomil sarsntsnn slam'da yaanan boyutlarndan, Batnilik mezhebinin varl da ayr birndisi iin. stelik, o blgeyi tanyor, blge de onu tanyor. eyh Bedreddin, zzeddin Keykuvas'n soyundan geliyor. Torununun torunu. Bir nceki yzylda, Mool saldrlar ve Seluklu airetleri arasndaki i atmalar yzndultan kinci izzeddin Keykuvas, Bizans'a snd. Tam olarak, Bizans imparatoru VII. Mikhael Palaiologos hal ordular tarafndan talan edilen Konstantinopolis'i 1263 ylnda geri aldktan sonra. Sultanlarn izleyen kimi Seluklu ve Trk kkenliler de Bizans'a ger, Bizans ratorunun izniyle, zamann "no man's land"i olarak kabul edilen, Bulgaristan'daki Deliorman (Dobruca) blgesine yerleirler. nk VII. Palaiologos, askeri gszlne ramen diplomasi politikas izliyor, Cengiz Han'n halefleri Moollarla Seluklu Trkleri arasnda denge unsuru olmaya alyordu. 1258 ylnda, evlilik d kz Marya'y Mool Kral Hlag'yncak Hlag gelin adaynn yolculuu srasnda lnce Marya, Hlag'nn olu, sonradan Hristibaga ile evlendi. nk Hlag'nn kendisi de Mslman deil, amanistti. Askerleri arasnda d Nasturi Hristiyan Trk vard. Abaga'nn lmnden sonra stanbul'a geri dnen Marya, Fener Pkhanesi yaknlarnda, bugn adn tayan kk bir kiliseyi tamir ettirdi. Mool Azize Marya , stanbul'un 1453 ylndaki fethi srasnda ok kanl sahnelere tank olduu iin Trkler tarnl Kilise lakabyla anlmaktadr, stanbul'un Bizans dneminden beri kaplarn kapatmam, dkinliini kesintisiz srdren tek kilisesidir. 1300 ylnda len Sar Saltuk Baba, Arap tarihi Ibn-i Batuta'ya gre zzeddin Keykuvas dnemde bir grup Anadolu derviini Deliorman'a gtren ve onlarla birlikte Dobruca'ya yerleen siyasal bir rehber, efsanevi bir Sfydi. bn-i Sina gibi bir Buhara Trk' olan Sar Saltuk'un asl ad Mehmet Buhari'ydi. Kendisi gibi Asya'dan gelerek Anadolu'da retisini yayan Hac Bektai Veli'nin ada saylr. Sar Saltuk lakab, "soluk tenli ileke" anlamna gelmektedir. Bu ermi kii, slamiyet'i Baanlar'a tamtr. Trklerin toplumsal belleinde Sar Saltuk Hareketi, kendisi ldkten yzya yazlan "Saltuknameler"le yer almtr. Bu "nameler"in biri 1421 ile 1451 arasnda YazcolAli tarafndan kaleme alnandr. Selukname ya da Ouzname olarak bilinir. kincisi 1480'de Ebu'l Hayr-i Rumi; ncs ise IV. Mehmet'in hkmdarl srasnda 1659'da idam edilen, "Topaaptan Kemal Paa tarafndan yazlmtr. Kstence'nin kuzeyindeki Baba Da, Sar Saltuk'un meri olarakbilinmektedir. 1538'de Kanuni Sultan Sleyman, Sar Saltuk'un mezarn ziyaret etmitir. Ancak Balkanlar'da birden fazla blge, Sar Saltuk'un mezarna sahip olduklarn iddia ediyorlar. nk Sar Saltuk'un kendisi, slamiyet'i yaymak iin pek ok yerde mezar olsuistemitir. Balkanlar'da alt-yedi mezar vardr; Edirne ve Babaeski'de birer trbe bulunmaktadr. Byk gezgin Evliya elebi (d.1611-0.1682) bile Patras yaknlarnda bir Saltuk trbesinden sz etmektedir. Sar Saltuk'un yks ylesine gizemli bir efsanedir ki, bu trbelerden bazlar hem Mslmanlar, hem de Hristiyanlar tarafndan ziyaret ve kutsal kabul edilir. Zaten bugn bile blgede zzeddin Keykuvas yandalarnn soyundan gelenler yaamakta; Deliorman, Romanya, Bulgaristan, Moldavya-Besarabya ve Ukrayna'da, Hristiyan dinini kabul eden ve Trke konuan bu insanlar topluluuna Keykuvas adndan gelen Gagavuz Trkleri denilmektedir. Btn bu ayrntlar, halklarn ve dinlerin ne denli birbirine kartn gstermek bakmnda Osmanl mparatorluu zamannda, tebaann ezici ounluu Hristiyanlardan oluuyordu. Bu dur7'de balayan ve imparatorluk topraklarn epeyce klten Trk-Rus Sava'na kadar srd. zzeddin Keykuvas'n soyundan Simavne Kads Bedreddin'in Nzm Hikmet'in benzersiz kalemiyle lmszleen sonunu hepimiz biliyoruz: Dedesultan Brklce Mustafa ve yandalar, Karaburun'da (zmir) elebi Sultan Mehmet'in ordusu tarafndan ezilir. ehzade Murat ise nce Manisa'da Torlak Keml'in glerini yok eder, ardndan Rumeli'ye geerek eyh Bedreddin'i vurur. Beyazt Paa tarafndan yakalanarak Gneydou Makedonya'daki Serez kasabasna getirilen Bedreddin'i bir ulema kurulu yarglar. Mevlna Haydar Acemi'nin "Mal haram, kan helaldir!" fetvasyla Serez ars'nda aslr. nsanlk tarihi, ranl Manes'in 216 ylnn 14 Nisan gn dnyaya geldiini kesinlikle bilirim en ilgin tarihi kiilerimizden eyh Bedreddin'in doum ve lm tarihlerini belirlemekte brakn gn ve ay hesabn, yllar bile tam ve tek olarak ortaya koyamamamz, Osmanl Devleti tarihsel belgesellii asndan acnacak bir durumdur; bu devletin arivlerinde bile hangi olay kesin izgileriyle yanstabilecei sorusunu akla getirmektedir. Hangi doum ve lm tarihi doru olursa olsun, gerek; eyh Bedreddin'in sakaln fazla aart zaman bulamadan, dzeltmek iin yola kt dnyamzdan yalanamadan ayrld. eyh Bedreddin'in Kathar-Bogomil retisinin bir evrimi olduunu grmek, mezhebini yayd vean verdii yerlerin ortakl kadar, her iki akmn ne srd ve ba koyduu inan-dnce aezhep arasndaki sosyolojik kpry burada tm ayrntlaryla ortaya koymak hem skc olur, hzim haddimiz deil. Ama kubak bir karlatrma yapacak olursak: Her iki din de zel mlkiyete karyd ve doann ilenmesiyle elde edilen tm zenginliin ek paylamn savunuyordu. Ekmek, bir emek rnyd ve emee gcyle katkda bulunmayan, soylukmekten pay alamazd. Bedreddin; dnce ve inan doann kendi iindeki dengenin bir sonucudu zora koulamaz, diyordu. Katharlar da ayn kandayd ve ocuklarn ergenlik ana gelip kendiradeleriyle bir inanca gnl verinceye dek, herhangi bir dinden saylmalarn kabul etmiyordu. Cennete, cehenneme her iki din de inanmyor; kyamet, son yarg gibi korkutmacalar safsata diye niteliyor; insann ldkten sonra yeniden dirilecei inancn da dlyorlardrek Bedreddin mezhebi, gerekse Kathar retisi, bilime dayanmayan tm din hegemonyalarna kar ktklar gibi, din adamlarnn toplum zerinde kurduklar otoriteden devlet egemenlialka tepeden inme kurallarla bask yapan ve koul koyan merkezi kurumlan reddediyorlard. Katharlarn iyi ve ktnn eit kartlna dnk, Manes kaynakl ifte dnya grlerini veuh anlaylarn lye vuracak olursak, eyh Bedreddin'in Kathar retisinin eksikliklerini g fazlalklarn atan, zamanndan nce "ada" ve Marksist bir yorumcusu olduunu syleyebilir Douda Osmanl lmei Batda Engizisyon Atei Tarih onlara Kathar, Bogomil ya da Patarini adn verdiyse de, onlar tarikatlarn ya da yeni dinlerini adlandrmamlard. eyh Bedreddin'in daha sonra "ehli taklidin kavanini, millet ve mezheplerini iftal," diyerek yola kt gibi; onlar da bu yeni inancn evrensel bir gereklik olduunu dnmlerdi ve kendilerinden sz ettiklerinde dava arkadalarna "Tatlar" diyorlard, ki bu da "bogomil" szcnn anlamdr. Gney Fransa'da Oksitanya halk, omiz ve saf anlamn tayan, asl Yunanca "Koc8ocpo"dan gelen Kathar adn vermiti. Kuzey Fr'da onlara "bougres" ya da "boulgres", yani "bulgar" deniyordu. "Bougre" szcnn gnmzde bir anlam vardr. Katharlar kendilerini Hristiyan olarak nitelendiriyorlard. nananlar, Kusursuzlara "yi Adamlar" diyorlard. Tarih boyunca varolan btn faist ve fanatikler gibi engizisyon savc ve hkimleri de, Kathar szc stne itiraflar uydurarak kinlerini bilddiler. "Kat" kknn Latince "kedi" anlamna geldiini ne srdler. Onlara gre eytana inanaarlar, kedi k ptklerinde, cehennem zebanisi Lucifer'i gryorlard; dolaysyla Kathar, "tapan" demekti. Engizisyon mahkemeleri bundan ilk kez yedi yzyl nce; kadnla erkein eitliini, din ve dgrln, ortak mlkiyeti savunan, klelie ve lm cezasnakar kan, insann zgrlnesine alaka yarglamtr. k yerleri Bat Anadolu ve Balkanlar'da, Dalmaya ve Peloponez'de nce Papala bal Katortodoks Kiliseleri tarafndan ypratlan; slam dinine dnk izdm Brklce Mustafa ile arh Bedreddin ve Torlak Keml ile aslarak idam edilen "Tanrnn Dostlar", Osmanl fethinin tamamlanmasyla anayurdunu oluturan blgelerden silindi. retinin Lombardiya zerinden Bat Avrupa'ya yaylmas, eyh Bedreddin davasndan iki yzyl nce, on ikinci yzylda gerekleti.n Gney Fransa'daki kaderini anlatmadan nce; Oksitanya'daki Beziers Kalesi'nin fethinden sonra, hal ordusunun atlar altnda ezilen ve Avrupa'nn en nemli ortaa kalesi olanarcassonne Kalesi'nden arda kalan izdmne deinmek isteriz. Oksitanya'nn Ta Mcevheri: Carcassonne Kalesi Unutulmaz spanyol dilberi Carmen'in Fransz yazar Prosper Merimee, edebiyatn dnda bir b uraa daha imza atm: Eski antlar genel mfettilii. Bu greve atand 1833 ylndan barad Fransa'da yklp gitmekten kurtard antlarn okluu karsnda insan, yazar hayrer. Bugn Avrupa'nn en zgn ortaa kenti saylan Carcassonne Kalesi de onun kurtard ve onarar arasnda yer almakta. lk kez bir mzik leni dolaysyla yolumuz dt bu derebeyi kentine. Ak hava tiyatrosund ve Besse"i dinleyecektik. Fransa'nn Lafayette maazalar dndaki zenginliklerini grmeye istekli turistlerimize itenlikle neririz: Paris'in 774 km gneyine den bu ortaa kentini kefetmek, unutulmaz bir zaman dilimi yaatyor insana. D kabuu bir buuk kilometre uzunluua ifte surla evrili kaleye, tpk bin yl nceki gibi zincirlerle tutturulmu asma bir kprgeerek giriliyor. Surlarn ykseklii yer yer 25-30 metreyi bulmakta. Yzyllk kalaslarn stnden yryerek demir mhlarla bezeli kaln mee kaplardan geiyor, l dar yollardan kente trmanyoruz. Trmanyoruz, nk surlar, kentin kurulu olduu bir tepealnn ta gibi evrelemi. Birbirine yapk ortaa evleri, lokantalar, resim ve heykel atln dizildii yokular, bir yerde dzekarak akkavaklarn glgesinde iki sunan kahvelerin bul agoraya ve ak hava tiyatrosuna alyor. Tepenin en yksek yerinde ise, kullarn grltl canllndan biraz uzak, serin bir sessizlne bir hendek ve iner kalkar kpr ile girilen derebeyi atosu. Dekor ylesine gerek ki, Katharlar savunduu iin kendi atosunun zindanlarna atlan ve seii kadnn elinden iirilen zehirle ldrlen gen Vikont Trencavel'in siyah atnn stnde dn kvereceini sanyor insan. Oysa grkemli atodan sar krmz Oksitan flamasyla elik zrhlarn akrdatan Trencavel yolmas gereken blucin parasndan kalalar, nnden de tirtn yrtarcasna geren gsleri karmza. Ardnda da bacaklar kll, eli harital bir Viking! Ama buray yazn yerli yabanc turistlerin aknna urayan bir Hollywood dekoru sanmayn. Carcassonne kale kentinin tm evlerinde zgn Carcassonne'lular oturmakta. Zaten sokak tepen turistlerle pek ilgilendikleri de yok. Evler; darya dnk olmaktan ok, btn yozlamamiz havzasnda olduu gibi i avlulara ynelen bir al gsteriyor. Yerli halk; o canm asma eerek, evlerine dein arabalaryla girebiliyorlar. Turistler ise zorunlu olarak tabanvayla... Pireneler'in isim babas yar-tanr Herakles'in kutsal aac akkavak, bu dalarn eteklerinde pek bol. Orta Pireneler blgesindeki en minik kylerden kentlere dein her yerleim merkezinin akkavakl bir meydan var. Toplumsal bellee yer etmi bir efsanenin bilinalt anmsanmas gibi, Carcassonne'un da byle bir akkavak meydan var. Kaldrm kahvelerinde birbirinden ho tatlarda dondurmalar, yakc yaz gnlerinin kuru damaklarn serinletiyor. Gen mzisnler ise akkavak glgelerinde ve be kuru karlnda "masa ba" konserleri veriyorlar. Ama biz o gn, bir kse dondurmadan daha ucuz olduunu bildiimiz bir kap yemein, dolaysyla da gzden rak bir lokantann peindeydik. Ortasnda kocaman kuyusuyla, minik bir meydan kt karmza. Kuyunun banda bir grup kk izci, ilk bakta oymak beyi sandmz kaskeda ald Fransz Devrimi'nin marlarn dinliyordu. Konser bittikten sonra minik izciler dalaternacnn aslnda, mor salkmlarla glgeli, krmz beyaz damal rtleriyle masal gibi birkantasnn patronu olduu anlald. Avrupa'nn en byk derebeylik kentlerinden Carcassonne'u sakn bir ta ynndan ibaret san avlular birer saks orman, darya alan her pencereden krmz sardunyalar tayor, taer santimetre kare toprak parasna rengrenk boru iekleri, akamsefalar ekili. Akamn ser indii zaman gn boyu gnei imi yzyllk duvarlara, bir yasemin kokusu szlyor giremediardan. kk lokantann ald kuyulu meydan ise hi unutmayacam. Oymak beyinin mor salkml lokantasna girdik ya, keke girmez olaydk... Yemekler harika, fiyatlar uygun. Eti, sebzesi, salatas, arab ve dondurmasyla gnn mnsn yedik ve bizimzla bile ucuza gelen bir hesap deyeceiz. Sra geldi kahvelere; bir sigara yakalm diyorduk ki... Laterna-lokantac at azn, yumdu gzn. Bir t yamuru, bir tufandr gidiyorki masalardan da yanda bulmaz m? Elimdeki sigaray da yakm bulundum, cierlerim-deki duman flesem mi, flemesem mi? Yolu yok, boulacam. Adamlar ylesine kara mutu yumurtlaycsnki o sigaray iersem orackta dp leceim. Yahu brakn, lecek olan benim, diyecek olduke zehirlemeye hakkn yok, diyorlar. yi ama akhava, tepemizde mor salkmlar falan... Nuh diyorlar, peygamber nanay. Yiitlie macun ektirmeden o sigaray iip, o hesab da deyip kalktk sonunda; ama bir dahaki sefere kesin, krmz sardunyal lokantaya gideceim, mterileri kahveleriyle birlikte sigara tellendirirken gzmle grdm. Laternac-lokantac hava alr bundan byle. Adamn oymak beyi grntsnden kukulanmalydk zaten. Kilise Egemenliine Kar Ayaklanan Oksitanya'nn Bamszlk Sava Floransa'dan Oxford'a hemen hemen btn Bat Avrupa'da yaylan Kathar retisinin Oksitanya'da kk salsna baklrsa; sefaleti yatrm olarak kullanan dier dinlerin tersine, bu retiraftarlarn olgun ve ekonomik olarak gl toplumlarda bulduu grlebilir. Ama Oksitanya'dakKathar patlamasnn dzenli, ilevsel ve daha iyi artlar hedefiyle olutuu dnlemez. Kathzengin blgelerde, gelirin eit lde paylalmas, toplumun refah iin kullanlmas gerektiel zenginliin iyi olmad kuramyla ortaya kar. Bu din, varolan dzenin kurucusu Katolik Kisesinin kurallarna kar tepki olarak gelimitir. nananlarna ok basit bir yaam, ortak paylalan bir iin rn ve bir dizi fedakrlk karektel zenginlik sunan Kathar dini Hristiyanlkla uyumaz. Refah ve tketim dzeninin yksek olduu blgelerde yeermi ve varolan kurumlarn pastasndan payn almakta olan senyrler arataraftar bulmutur. Bu veri elikilidir ve bir aklama gerektirir. Bu derebeyi senyrleri, kendilerinden vergi toplayan Katolik Kilisesine kar kyor ve Paris'teki merkezi ynetimin, baka bir deyile byk bir ahlaki bozuklukla kiliseyi destekleyen kraln egemenliine byk bir fke besliyorlard. Bu durumda Roma iktidarna, dolaysylaolik Kilisesiyle kraln iktidarna kar olan Katharlar desteklemek anlamlyd. Kathar dinini benimsemeden nce, rnein Carcassonne'un gen senyr Vikont Trenceval gibi ruhunu ve derebeylik gcn Kathar vakasna adayan Oksitanya soylularnn silahl bakaldrsnn asl amaclmak ve kuzeydeki krala ne de gneydeki papaya boyun emek. Dahas, refah durumlar sayesinde bu senyrler, ruhani ve entelektel adan gelimiler ve bkn dogmalara kar yeni bir dinin yeermekte olduunu duymulard. Bu senyrlerin ou, manenr dinini kabul etmilerdi ve glerini inanlarndan alarak kllarn savurmulard. Oksitanya, Roma ve Paris'teki dzene kar bir eit bakaldr biimine giren, krk yl srebir dini farklln tesinde gelien bu direnii daha iyi betimlemek iin tarihi ve toplumsaloullara bir gz atalm... 1100'l yllarda ne ispanya ne de talya birlemilerdi ve Fransa, bugnk durumundan ok uzaayd. Kuzeyde Paris adn tayan ve amurlu sokaklarnda domuzlarn koturduu kentte bir kranuyordu; ama bu kraln senyrlerle ilikisi zayft. Ana g Roma'daki Papayd. Senyrler, tpgibi, aforoz edilme korkusundan Katolik Kilisesinin elik gibi sert kurallarn uygulayan dini liderlere balyd. Oysa Papann durumu hi de parlak deildi. Douda olduu gibi Batda Hristiyanlk, slamiyetin karsnda gerilemi, hatta baz yerlerde silinmiti bile. Ancaka bakalarna sert kurallar getiren Kilise, iten ie rmekteydi. Kiliselerde papazlar, fakirlere sa'nn iyilii ve yumuaklndan sz ederken, karnlarn doyuruyor ve sa'nn kan de kadehlerden iiyorlard. ncil, zenginleri kat bir biimde yarglar. Oysa sa,7 zengin bir adama bir yerde yle sylemitir: "Tek bir eyin eksik: Git, sahip olduun her eyi sat ve fakirlere ver; ite o zaman gkyznde bir yere sahip olursun. Sonra da gel, beni izle." Bir baka yerde de: "Evet, sizin iin tekrarlyorum; bir devenin ine deliinden gemesi, bir zenginin gkyzndeir yer edinmesinden daha kolaydr." sa'nn dikenli tal heykeli, zmrtlerin ve elmaslarn ytnda ykselemez. Kilise, o dnemde halkn srtna yapm bir slk gibiydi. Din adamlar, kyklmamas iin insann korkuya kar kulland tek silaha, yani tebessmle sevmelerine; baile kk cokularn kapsna u be harfli damgay vurmulard: GNAH. Umberto Eco, Gln Adj vermitir... Roma Kilisesi, yalnzca Katoliklii ve Yunan Ortodoksluunu kabul ediyordu. Protestanlk, drt yzyl sonra ortaya kacakt. Ana kilise Katolik'ti. Roma Ortodokslar istemeye isteye Hristiyan olarak kabul ediyordu. Zaten 1453'te Konstantinopolis'in soylular, kendilerine istavroz karma biimini kabul ettirmeye alan Katolik Kilisesine kar u yantiler miydi? "Papann selamna boyun emektense, Sultann kavuuna ho geldin deriz!" Oksitanya on ikinci yzylda zengin, incelikli, bayndr, kendi dilini konuan bir lkeydi. Kuzey Fransa ta devrindeyken, Oksitanya ipek devrindeydi. Kuzeyli baronlar kral karsnda memek iin kaln krkler giyiyorlard ve en byk zevkleri vahi lklar atarak, sonra da hayvan atete evirip yemekti. Oysa Oksitanya atolarnda insanlar mzik yapmak, iir okumak, imek ve elenmek iin bir araya gelirlerdi. Toplantlarn bir ad vard: Ak Dlar. Soylu hanmlarn dzenledii ve bakanlk ettii bu gecelerde senyrlerin gzel sanatlaran zaman hanmlara duyulan aka karyordu. Geni ve ak gre sahip olan gney halk ve sean her eyi seviyordu. Ozanlar, gece boyunca son yazdklar iirlerini okuyor, arklarn sylyor ve mziklerini edebi ve erotik konumalarn srdrrken deerli talarla ssl kupalarn elden ele dolatrenyrlerin, Papann srekli olarak yeni blgeler kazanma amacyla hal seferlerine gnderdiieyli baronlarn durumlarna niin zenmedikleri yeterince ak deil mi? Ne ii vard gneyli rin at srtnda, toz toprak iinde, Arabistan llerinde? Oksitanya'daki senyrlklerden bir tanesi o dnemde byk nem kazanmt: Toulouse Kontluu.use Avrupa'nn byk kentlerinden biriydi. O dnemde "Provanaux" diye adlandrlan Oksitanyalar her trl akma akt. Mslman lkeleriyle ilikileri vard. Mont-pellier'deki faklte Hve Yahudiler tarafndan kurulmutu ve tp hocalar olarak Arap doktorlar davet ediliyordu. Fransa'da devrim yaratan yazl Roma hukuku, kuzeyde etkin olan tresel Alman hukukundan daha ar basyordu. Ant ilkesi giderek siliniyor, bunun yerini yazl anlamalar alyordu. Katharlar, inananlarna szl ant ilkesini yasaklayarak, bu yeni ynelimi etkin klmlardDerebeylik hl vard, ama klelik gerilemeye balamt. Burjuva ve tccarlardan oluan bir skteydi. Toulouse Kontu IV. Raymond'un varl, etkisi ve refah ksa bir zamanda Paris kral Philippe Auguste' titretecek boyutlara ulamt. Akas Toulouse Kontu kendisini, Barseieren ve bugn spanya'da olan Aragon Kral-l'nn bakenti Saragossa'ya daha yakn hissediy. Seul Olimpiyatlarndan sonra, 1988'de Paris'le Barselona birbirlerine byk rakip olmulard. Bir sonraki Olimpiyatlar Barselona'ya kaldnda, bu konuda fikirleri istenen Toulouse'lular acaba bu duruma zlmler miydi? Gerekten, Paris'in kaybetmi olmasna zlmedik. Barcelona daha yakn... ve bizden saylr ne de olsa! dediler. Kolektif bellei silmeye sekiz yzyl bile yetmemitir. Ama 1200 ylna doru zengin Oksitanya'nn yaam cokusunu bozacak olan sadece Paris Kral deldi. Toulouse Kontu, Carcassonne'lu, Beziers'li, Narbonne'lu ve Montpellier'li senyrler Roma Kilisesi konusunda tedirgindi. Her hasat sonunda kilise, memurlarn gnderiyor ve iftilerinin hasat rnlerinin neredeyse te birini, hatta yarsn toplatyor; "Hlk adna" senyrlerin altnlarn alyor; istedii dorultuda kanun belirliyordu. Zevk yasak,asak, u gnah, bu gnah... Zevk alnmayacaksa bu kadar zenginlik neye yarar? stne stlk hile, slam'a kar yrtlen hal seferlerinin suyu kmaya balamt. oluu ocuu, stelikmek kolay myd? Papann tuzu kuruydu. Akan kan, papazlarn deildi. Ok lkesinin senyrleri ve halk byle zor durumdayken, Bogomil dini Trkiye'den yola kp a zerinden iyice kk salaca Oksitanya'ya doru ilerlemeye balamt. atolarn glgesinde,da yeni bir insan tr oluuyordu. Onlar, ikiyzl, kat ve fanatik Katolik Kilisesinin Oksitanya'nn yaam cokusuna saldrd bir dnyaya, bar gvercinleri gibi baka bir gezegenden. Ksa zamanda saylar artm, rgtlenerek yeni ve gereki bir kurum oluturmulard. Katharaata ncelik vermiler ve bylelikle doa, hayvanclk ve dokumaclkta gelimilerdi. Onlara aclar" ad da veriliyordu. Kathar toplumu genellikle iiler ve zanaatkarlardan oluuyordu. Tccarlar ya da soylular bu yeni inanca geerken, o zamana kadar yaptklar ileri emeki topluluun kurallarna uymuyorsa, her eyi brakp aln teriyle ekmeklerini kazanacak iler edinmek zorundayd. lmeden nce de kazanlarn Katharlarn ortak kasasna brakyorlard. Aslr dininin insanlarn yaam tarzlarn deitirmek gibi bir amac yoktu. lm cezasndan hele hemek gerek, nk onlar cezaya ve her trl hukuki yargya karydlar. Kitaplarnda u yazl. Siz de bir gn yarglanabilirsiniz." Toplulua katlan herkes, bilinli olarak ortak deerleri kabul ediyordu. Gerektii zaman ve yerde Katharlarla Kathar olmayanlar, silah kullanmayan ve ilk kez kadnlarla erkekleri eit gren din adamlarn, yani Kusursuzlar savunmak iin kllarna sarlyor ve kanlarn feda ederek savayorlard. Bu savalara Kathordu. Neydi bu retinin etkileyici sihri? Peki ya bu dinin kitab? Benim Dinim Daha Beyaz Ykar Haa Tapmayan Hristiyanlar Katharlarn kitab, incil'in yeni bir yorumudur. Ortaada (baz lkelerde imdi bile), "laik" bir toplum kavram hayal bile edilemezdi. Ve bat dnyasnda yaamn bir temeli saylan, tekinin dinine sayg, "hogr" kavram o dnak Oksitanya ve Arap spanyas'nn dnda hibir yerde yoktu. Hristiyan lkelerde herkes hknine aitti: "cujus regio, ejus religio".8 Daha sonra, Osmanl mparatorluu'nda Trkler, Hristiyanlarla Yahudileri zgr brakmlarderkese bir etiket gerekliydi, herkesin bir dini olmalyd (ok dindar olmamalar nemli deildi, ama ateist ya da dinsiz olmalar dnlemez ve kabul edilemezdi) ve herkes haddini bilmeliydi. ounlukla giyim tarzlaryla, hatta baz yerlerde evlerinin renkleriyle ayrt ediliyorlard. Osmanllar, slam'n dnda yalnzca Ortodoks ve Ermeni patrikleriyle Hahambafndan ynetilen dinleri kabul ediyorlard (Katolik Ermeniler on dokuzuncu yzylda bundan haberdar olmulardr). Bir baka deyile "laiklik" ya da "hogr" kavramlar yeni ve daha ok Fransa kkenli kavramrdr. 1598'de VI. Henri tarafndan yazlan ve 1685'te XIV. Louis tarafndan tekrarlanan hogr ferman, daha dorusu "Nantes Ferman" yanl anlalmtr. Bu ferman, aslnda yalnz ynelikti; ne Yahudilerle ne de baka inanlarla ilgiliydi. Byk yazar ve koyu Katolik olan Paul Claudel yle demitir: "Hogr m? Bunun iin genelevler vardr... !"c Yakn zamanda, eski Yugoslavya'da bu "cujus regio, ejus religio" byk bir iddetle uygulanmtr. Konumuzun getii dnemlerde laiklik ve hogr var olmadndan, kurulu dzene muhalif olan umlar tmcelerine, eer Hristiyan bir lkedeyse "Asl Hristiyan biziz..." ya da Mslman biredeyse "Asl Mslman biziz..." ifadesiyle balamak zorundaydlar. Bunu bir kurnazlk olarak deil, gnlden inanarak sylyorlard. Ve eer muhalif olduklar konuyu dile getirip tmcele "asl... biziz," diye bitirdiklerinde, en azndan bir sreliine kellelerini kurtarm oluyorlard. Bir sreliine diyoruz, nk tarih boyunca oturmu dzenlerin, yaklaan bir deiimiisi olan kiileri ya da gruplar er ya da ge yok ettiini biliyoruz. Aynen erken ten horozun yksnde olduu gibi, gne bir gnlne gerekten zamanndan nce domu olsa bile. Yusuf ahin'in "Kader" (al Masir) adl filmi, bu konuyla balantl olarak, biraz fantezi olsa da geree yakn bir biimde, Ispanyol-Arap filozof bni Rd'n (Averroes) Oksitanya'da Hristiyan, spanya'daki Mslman otoritelerle yaad zorluklan ilemitir. ktidarlarn korumak isteyen, pheci din ynetimleri, Kathar retisini sapkn ya da Hrista kar olarak grmlerdir. 869'da Konstantinopolis'teki dini meclis srasnda Kilise, dzenlolarak gelenee kar da olsa sadece bedeni ve ruhu kabul etmek iin bireysel akl reddettiinde asl retinin kusursuz kalmas gerekiyordu (Aziz Paul'un Selaniklilere birinci mesaj, 5, 23: "Yalnzca barn tanrs sizi kutsasn, et bedeninizin, ruhunuzun ve aklnzn taimiz sa'nn geliine kadar yargszca saklansn. .." ya da Romallara ynelttii mesaj, 12, 2argnznyenilenmesi sizi deitirsin ve size Tanrnn istediini ve onun gznde iyi, doru z olan gstersin"). Ruhsal Hristiyanlk, "yeni adamn" tohumu olan bireysel ruhun varln,anolunun "ruh olarak yeniden doabilmesi" iin kabul etmek zorundayd, insanlar bedenleriyle, Kilise de insanlarn ruhuyla ilgileniyordu. Roma Kilisesinin kat retisi sayesinde baskn olan bu ortaa balamnda Katharizmin yeniliklerinden biri, bu ruhsal zgrln belirlemekti. Katolik kurallarn karsnda ruh alannda yaanan her trl kiisel serven, kni inancn koruyucusu ve Hristiyanln sahibi olarak gren dini ynetim tarafndan bir sapke serkelik olarak grlyordu. Bu, elbette znel bir yaklamd ve tarih iinde Hristiyanlarn aksini ispat etmeye ve sa'nn retisinin eitli ynlere doru geliip farkl yorumlara agstermeye almtr. brahim'den doan ana din; Yahudilik, Hristiyanlk ve slam, ret kendi stne almakta zorlanmtr. Kilise ancak II. Vatikan Meclisi srasnda (1962-1965), tekelci tutumundan vazgemi ve baka "gereklikler" in varln ve bunlarn "aydnlatc" glerini kabul etmitir (Nostra .11 Katharizm derin etkiler yaratmtr, nk Katharlar en kk kylere ve kasabalara giderek i halka yaymlardr. Ruhu tayan kiinin insanlarn arasnda grnmesi, ruhun varln isparln verimliliinden sz etmesi gerekiyordu: Dnyay tanmayan bilge, dnya tarafndan tannharlar herkesten uzak manastrlarda yaasalard, asla hal ordusunun saldrsna uramazlard Bir inanta; dardan bakldnda insan, retiden daha nemliyse, insan varl olmaksznmaz. Zaten Katolik, Dominikan daha sonra da Fransiskan rahipler, Katharlarn etkisine kar ancak manastrlarndan karak ve halka gidip kendi retilerini tekrar yayarak din amlarnn imajn kurtarabilmilerdir. slam dinine uygun bir tanrnn peygamberi olduunu dnen eyh Bedreddin gibi, Katharlar da tmcelerine u szlerle balyorlard: "Asl Hristiyanlar biziz..." Ama ayn zamanda Hristitemelini oluturan asl kurallar reddediyorlard: Katharlarn mesaj basitti. Katharlar sa'nn tanrsalln reddediyor, ama Hristiyanlk'nkabul ediyorlard: sa Tanrnn habercisiydi ve insanlara ak ve kardelik mesajn vermek iiaya gelmiti. slam ve eyh Bedreddin de ayn inanc paylayorlard. Onlara gre sa, Tanrn ve gerekten dirilmemiti. Onlar sa'y dier peygamberlere eit bir peygamber olarak gryorrd. Katharlar haa, resim ve heykellere taplmasn reddediyor ve ha simgesini kesinlikle kabul etmiyorlard. Katoliklere u soruyu soruyorlard: "Senin baban assalar, sen onun asld ipe tapar msn?" Mslmanlar da her trl putperestlii reddediyordu. Katharlara gre hibir zaman mucizeler olmamt; hatta sa'nn bile mucize gerekletirdii . (sa'nn mucizeler gerekletirdii konusunda, eyh Bedreddin'le ayrlyorlar.) eyh Bedreddin'le Katharlar, ne tek tanrl btn dinlerin kabul ettii kyamet ve son yarg tayan hesaplama gnne, ne cennet ve cehennemin dl ve cezasna, ne de sa dahil herhangi insann dirileceine inanyorlard. Halbuki Kur'an yle der: "Ama kullar arasnda inananlar ve inantan uzaklaanlar vardr. Ama uzaklaanlara cehennem alevleri yeter. Bizim iaretlerimize inanmayanlar biz aslnda cehennemde yakarz. Derileri yandnda onlara her seferinde yeni bir deri veririz ki aclar unutmasnlar. Aslnda Allah byktr ve bilgedir." (Nisa Suresi, 58-59) Kur'an ayn eyi farkl biimlerde de belirtiyor (sure 23, Mminlerin suresi, 103 ve 106: "Ve borular aldnda..." vb). Bu konuda eyh Bedreddin ne diyor, bir bakalm: "Bedenin devamll yoktur, lmden sonra bedenin baz blmlerinin canlanmas olanakszdr. bekleyen cahiller daha ok beklerler!" Cennet, cehennem ve dirilme kavramlarn reddeden Bedreddin ve Katharlarm dnceleri aslnda, var olduklar dneme gre bir eit devrimdi. Katharlarn retisine gre, bedenin dndatta lmden sonra devam eden bir ruh vardr. Bu inan Manikeizme uygundur: Yaam boyunca yi'ye ulaan ruh, sonsuz g olarak tanmlanan Tanr'ya gelir; halbuki Kt'nn etkisiyle zgrleve dnyann prensi ya da karanlk tanr olarak tanmlanan ruh, herhangi bir hayvann bedeninde varln srdrr. Eer bu dinin Kusursuzlarna et yememe art kouluyorsa, bunun zel bid (Orhon Yaztlar'nda belirtildii gibi, eski Trklere de et yemeleri yasaklanmt): Bir run ikinci yaam srecinde byk bir kopua sebep olabilecek yrtc bir etki yaratmamak ve katidurumuna dmemek gerekiyordu. Bir eit yeniden doua benzeyen inanlar yznden bir tavuueyen bu din adamlarndan yzlercesi, engizisyon atelerinde yaklmtr. Katharlar, Hristiyanlk'n temeli olan vaftizi de reddediyorlard. Onlarn retisine gre b din, anneden ya da babadan ocua kalan bir miras deil, bireyin zgrce inand iin setiant. Bu yzden, ocuklar asla Kathar olarak grlemezdi; ancak ergenlik ana ulatklarnd kendileri seerlerse Kathar toplumuna dahil olabiliyorlard. 21. Yzylda Ulalamayan Bir nan zgrl ve ntihar Hakk Bat dnyasnn hi olmazsa resmi belgeler stnde yirmi birinci yzylda gerekletirebildiyasnn ise henz dnmek aamasna bile girmedii "vicdan zgrl" deil de nedir? Bir an iin "dnmze" dnelim ve 1980 ylnda stanbul Emniyet Mdrl 4. ubeye ikmet izan bir yabanc uyruklunun bandan geenleri anlatalm: Dinin yok mu senin? Hayr, yok. Olur mu canm dinsiz insan? caplarn yapmasan da bir dinin vardr? Hayr, yok. Dinsiz yazn. Senin gibi temiz yzl birine dinsiz yazar mym ben karde? Syle bakaym senin anan babangi dindendi? Onlar da dinsizdi efendim. yi niyetli polisin akl iyice karr: Peki beyim, senin lkende en ok hangi dinden adam var? Katolikler ounluktadr, herhalde. Polis memuru izgiyi silip kda, "Katolik" yazar. eriatla ynetilmeyen slam lkelerinde, insanlarn kimliklerinde din yazlmyor artk. Trkieki nfus czdanlarndaki "din" hanesi ise hl baki! Yzyllar boyunca Osmanl mparatorluu'r paras olan Lbnan'da zerinde din yazmayan ilk manyetik kimlikler 1997 ylnda verilmeye balanmtr. Kimliklerde din yazmas, Lbnan'daki i sava srasnda binlerce kiinin lmn ynetilmeyen hibir lkede, kimlik kartlarna din yazlmyor artk. Katharlar ise kiinin ocukken hibir dinden saylmayaca kural ve inan (ya da inanszlkinci yzylda uygulamaya koymutu. Gnah karma dahil olmak zere papazlarn btn grevlerinn trelerini iptal eden Katharlar, Hristiyanlk tabularna son darbeyi indirerek intihar da gnah olmaktan kard. Engizisyon mahkemeleri binlerce Kathar meydanlarda kurulan odun beklerinin stnde yakarken... Kaleler bitip de o gzelim dalara ktklarnda... Herakles'in, yavuklusu Piren ile saklamba oynad maaralarda... Kendilerini ala mahkm ederek, lm orucuyla intihar etti yzlercesi. Zerdt retisinden beri varolan, yi ve Kt birlikteliine dayal ifte dnya grn savi ile Hristiyanln bir sentezi diye tanmladmz Kathar mezhebinin "ne olmadna" bakarayanlarn grmek olas. Ama "ne olduuna" bakarak ayn eyi sylemek zor. Bir kere bunca hogevgiye ynelik bir reti, birbirini yiyen bizlerin ada olamaz!... aka bir yana, tm maddeci yanlarna karn, Kathar dini elbette gnmzn mantk erevesinegstermiyordu. Yorulduu tarih diliminin toplumsal ve bilimsel koullar kukusuz bunu gerektirmekteydi. Gelitii dnemin abuk sabuk tabularna kar gelitirdii seenek, olumlu yaklaan sra, yoluna ba koyanlardan belki de gereksiz lde bir zveri isteyen, tutkulu ve zor bir dindi. rnein, din grevlisi yani "Kusursuz" olmayan Kathar et yiyebiliyor, evlenip ocuk yapabiliyor, savaabiliyordu. Ama temelinde btn bunlar "henz Yabanc tanrnn etkisinde" oldun yapabilmekteydi. Ak gnah sayan nikh kutsayan Katolik Kilisesinin tersine; Kathar Kilisesi evlilii ho grmekle birlikte din asndan kutsamay reddediyor, bunu yapan Katolik papazlar da "pezevenklikle" suluyordu. Yani sokaktaki Kathar, Yabanc tanrnn etkisiyle aile kurup k olabiliyor, ama evlilii din asndan geerli saylmyordu. Dolaysyla kar i aldatma olay da ikinci bir gnah deil, zaten sevap olmayan bir dnyann parasyd. Artk nlayn iyi mi, kt m olduu yorumunu size brakyorum! Zengin, Yoksul, Efendi ve Klesi Olmayan Bir Toplum, Hem de Ortaada! Kendi halinde bir Kathar'dan beklenen ykmllkler hem ok az ve kolay, hem de ok zordu. Mezhebe katlma treni yoktu. Ne belli saat ve gnlerde ayin vard, ne de belli formllerin uyguland dualar. Ha ve gnah karmay reddettiklerini daha nce sylemitik. retinin eni, lme hazrlamay hedef alan Son Teselli duasyd. Oksitanca "Consolament" ad verilen, bir eit "gle gle git, gzn arkada kalmasn" uurlamas. Bir Kusursuz'un lmekte olan insanyle tutarak okuduu bu dua, Kathar dininin temel tan oluturuyordu. Ve bir inanc bilinle yaamak ylesine nemliydi ki Katharlar iin, Teselli, ancak akl banda lenlere okunabiliyo komada ya da ar hasta olanlara verilemiyordu. Teselli'yi alan kii lmez de yaarsa eer, artk gnlerini Kusursuzlarn arasnda, din adam olarak geirmek zorundayd. Engizisyona karek lmek zorunda kalnca, Kathar valyeleri son ve tek dualarn sava alanna giderken dinleye balad. Ama lmez de sa kalrlarsa yaamlarn din adam olarak bitirmemek iin Tesel-li'ayc esi dokunma eylemini gerekletirmi-yor; arpma srasnda ar yaralanrlarsa, Kusur yetiip kendilerini kucaklamasn istiyorlard. Ne kadar ocuka ve ne kadar ho deil mi? yice dnlecek olursa "amzdaki uygulamal" da mantksz deil stelik. svire Bankas Sosunda Bir Kolhoz Ekonomisi Bu tek kutsamann dnda sade Kathar, yaamn istedii gibi dzenlemekte zgrdr, yanl i kendisinden ok etkisinde bulunduu Yabanc Tanr sorumludur davranlarndan ve din grevlisKusursuz, sade Kathar' doru yola sokmak, ruhunu kurtarmakla ykmldr. Kadn-erkek, kendilerine "yi insanlar" ya da "Kusursuz" adlar verilen Kathar din grevlilerinin, elini eteini dnya ilerinden ekip mutasavvf dncelere dalan ya da gaipten har almaya yatan ermilerle ilgisi yoktu. Tam tersine; Kathar Kilisesi, toplumun yaantsn ynlendiren ekonomik dzenin, "Komn" biimi bir ynetimin kurucusu ve koruyucusuydu. Khar Kilisesi, bir anlamda devletti. Ortak kasadan finanse ettii ilikler yoluyla toplumsal ve ekonomik yaantya btn arlyla katlyor, isize i, aa a veriyordu. Katharumdu, ama Roma Kilisesinin bieminde deil. Roma Kilisesinin tam tersine, Kathar Kilisesi feodal ynetime katlmyordu. Para getirecek han, hamam, tarla iletmeleri, gayri menkul speklasyonlar yoktu. Emeki kesim zerinde hibir hak ya da iktidar amac gtmyordu.ergi toplamyor ve serileri altrmyordu. Kathar mezhebinde zengin, yoksul, efendi ve kle yoktu. Zaten ksa srede bunca yanda bulmasnn srr da burada yatyordu. Kusursuz Katharlarm srdkleri basit yaantya ve dnya nimetlerine ynelik olmayan tutumlarna karn, kiliselerinin ortak kasas dolup tayordu. likler yoluyla, isteyen Katharn vein adamlarnn el emeklerinin karl, para olarak bu ortak kasaya giriyor, ayrca lmeden n Teselli'yi alan hemen tm inananlar, servetlerini buraya balyorlard. Ortak para, kilisenin ynetimindeydi ama kesinlikle halk iin kullanlmaktayd. Katharlarn ortak kasas, gnmzn solcu(!) bir svire bankasn akla getirmekte: Birikmi lar kilise tarafndan komn iliklerinin gelitirilmesinde kullanlyor, Lombardiya'dan kamak zorunda kalan Kathar gmenlerine yardm olarak gnderiliyordu; Katharlara arka kabilecek yksek grevli Katolikleri satn almaktan, engizisyon zaman bir yerden bir yere gizlice gitmek zorunda kalan din adamlarna elik edecek silahl korumalara maa demeye varna dek her ie yaryordu. Biriken paray altrmak iin yanda senyrlere dk faizle bor verildii bile oluyordu! leride anlatacamz kartal yuvas, grkemli Montsegur atosundan karlan ve hl bulunamaKathar hazinesi, ite bu bankann varlyd. Oksitanya'daki Ortaa kasabalarnda, bugn bilezineyi bulmak dyle yaayan insanlar, aznn suyu akan defineciler var. nderi Olmayan Bir rgt ve Bar pc Kathar Kilisesi "herkes eittir" derken, gerekten herkes eitti. Muhbir adlarndan en adi iftiralara dein btn ayrntlarn yazld Engizisyon tutanaklarnda, eyh Bedreddin giks gibi hibir ad, nder ya da yol gsterici olarak ne kmyor Kathar toplumunda. Tm Kusurarn kimlii biliniyor, ama hibiri dierinden nemli deil. Katharizm, tarihte yerleik dzene kar kan tek "ndersiz" toplum eylemi belki de. Ama bu baszlk, hiyerari yok anlamna gelmiyor. Topluluk iki eden oluuyordu: Din grevlileri venanlar. nananlar, yaamlarn kendilerine ve iyilie adayan din grevlilerine sayg gstermek ykmlyd. Bu saygnn da biimi vard: Bir Kusursuz'a rastlaynca kez diz bkerek selalka ak sohbetler biiminde gerekleen kilise toplantlarna katlmak. Toplantlarda din adr, Katharlara ikili (yilik-Ktlk) dnya grn ve nasl iyi olunabileceini anlatyor, ansna ekmek paylatryor, toplant bittiinde de her Kathar' "Bar pc"yle uurluyor Bugn Languedoc blgesinde insanlarn Kuzey Fransa'dan farkl olarak kez pmesi, ite bur geleneinden kalmadr. Kusursuzlarn kendilerine reva grdkleri yaam biimine baknca; bu mezhep yaasayd, din adsaysnn giderek azalacan ve zaman iinde dini yannn yok olacan dnyor insan. Basit Kathar'a her trl hakk tanyan din adam kadn ve erkekler evlenmiyordu. Siyah ya da lacivert giyiniyorlard; Oksitanca diline "lacilerini ekmek" anlamna gelen bir de deyim brakmlard. Yalan ve yemin yasakt. Azlarndan kan sz, hangi tehdit karsnda olar, tek, doru ve yemini kesinlikle gerektirmeyen bir inanla sylenmeliydi. ldrme eylemine kar olular, "yarglama, sen de yarglanmazsn" kuralyla birleince, tarihin ilk idde mhr bastlar. Et, ya, yumurta, st, tereya ve peynir yemiyorlar, zaten yln drtte birini orula geiriard. retileri asndan en byk gnah, alaklk ve korkaklkt. Cesareti ise en byk erdem kabe lm korkusunun mutlaka stesinden gelinmesi gerektiine inanyorlard. Kathar halkna btnlar anlatrken alamak istedikleri en byk cesaret ise, ateten korkmamakt. Yerleik dzenin koruyucular harekete geince balarna gelecekleri az ok kestirdiklerinden, aralarna katlmak isteyen her kii, gnn birinde "ateten gmlei" giyeceinin bilinciyle l ediyordu Kathar mezhebini. Kusursuzlar, toplu olarak "ev" ad verilen yurtlarda kalyorlard. Kadn erkek, ayr ayr elbette. Yeryz Prensi'ni (eytan) kkrtmann ne gerei vard? Snrsz zveri ve irade gckarn din adam olmak isteyen Kathar, bu evlerden birinde yllk bir hazrlk dneminden gbir yandan iliklerde alrken, bir yandan dinsel renimini tamamlyordu. yln sonunda ni Kusursuzluun gerektirdii gte grmezse, olaan yaantsna dnyor; din adam kalmakta ksit Katharlarn lrken bavurduu nl Teselli'yi diriyken alarak, yaamn Kusursuz olarak s stanbul'dan Gelen Bogomil Bakan Balangta gizli gizli rgtlenen Kathar mezhebi, 1167 ylnda Konstantinopolis'ten gelen Nicetas adl Bogomil Metropolit'in ynettii ve Toulouse yaknlarndaki "Saint Felix de Caraman" kasabasnda toplanan Din Kurultay ile birlikte dosta dmana kar aa vuruldu. Motrop Nicetas, Fransa'da alt Kathar Piskoposluu, talya'nn Brescia blgesindeki Desenzano kentinde de bir Patarin Piskoposluu kurmutu. Oksitan senyrleri, Kathar Kusursuzlar ile Katolik papazlarn tarttklar akoturumlar deyi alkanlk haline getirdi. Bu tartmalardan hep Kathar retisi galip kyor, yeni mezhetan topraklarnda gibi byyordu. "Sapknlk" ilerledike kiliseler papazsz kalyor, ailearn vaftiz ettirmiyorlard. Katharlar bazen terk edilen Katolik kiliselerine yerleiyordu, inancndan dnmeyen tek tk Katolik din adam ise, toplumun tepkisinden korkarak dinsel etkinliklerinden vazgeiyorlard. 1198'de, otuz sekiz yanda Papa olan III. Innocent, hem ikna, hem de gce bavurarak yeni mezheple ba etmeyi denedi. Daha sonra Aziz ilan edilen Dominique de Guzman -1170'lerde bugnk ispanya'nn Burgos blgesindeki Caleruega'da domu, 1221'de talya'nn Boloya kentinde lmtr- Katharlara sapknlklarn kabul ettirmek ve onlar doru yola dndrmekirilmiti. Aziz Dominique, incil'in savunduu yoksulluk ve alakgnlllk ruhuyla Katharlarnaygsn kazanm, ama ge kalmt. Ayn dnemde talya'da zengin bir ailenin ocuu olup yine sonradan aziz ilan edilen Franois d'Assise (d.H82-.l226) da yoksul bir rahip yaam srerek Katolik Kilisesi'nde aknlk vhatta skandal yaratmtr. Son olarak 1204 ylnda Aragon Kral'nn giriimiyle toplanan Kathar-Katolik Uzlama Kurulu'nda, Papalk temsilcisinin savurduu tehditler sonucu, Katharlar iin "ateten gmlek" giymenin kanlmaz olduu anlalmt. Oksitanya beyleri hal ordularn karlamaya hazrlankendilerinden olan bir kont kzndan, efsanevi Montsegur kalesini onartmasn istediler. Gerektiinde son are, o ahin yuvasna snacaklard. Bundan sonra olaylar atmaya doru hzla geliti. 1207 ylnda Katharlara kar sert nlem almay reddeden Toulouse Kontu, aforoz edildi. Bir yl sonra Toulouse kontuna bal bir subay, Montpellier kaplarnda Vatikan'n bir orta elisini, Pierre de Castelnau'yu ldrd. Papa III. Innocent'in ars zerine, Fransa Krall'na bal Kuzeyli senyrlerden kurulu busu Oksitanya'ya inerek Beziers Kalesini aldktan sonra Carcassonne'a doru ilerlemeye balad. "Bu Topraklarda Dlanan ve Horlanan Tm Lanetlilere Bir Kent, Bir Barnak, Ekmeimi, Suyumu ve Klcm Sunuyorum, Varsn Gelsinler!" Tarihe geen nl arsyla Carcassonne Kalesi'ni savunmaya hazrlanan Vikont Trencavel, 24 yanda, gz pek ve yakkl bir Oksitan valyesndisi Kathar olmamasna ramen, onlar halkndan ayrmay ve hallara teslim etmeyi reddetti. 15 gn sren bir kuatma sonunda Beziers Kasab Arnaud Amaury, bar grmeleri yapacaz, dden kartt gen Vikontu tutsak alnca, basz kalan kent halk bir gece yars gizlice Car terk ederek civar derebeyliklere snd. Trencavel'i kendi atosunun zindanlarna atan Bapapaz Amaury, derebeyliini de Beziers katliamnda sivrilen Simon de Montfort adl topraksz bir senyre verdi. Birok soylunun "pis i" diye istemedikleri hal ordular komutasn gemeden bu sefere mal mlk edinmek iin katlan, dolaysyla da canla bala arpan bu yolsyr ald zaten. Trencavel ise, tutsaklnn nc aynda, sevdii Arap dilberinin eline verilerek kendisinelen zehirli arab ierek ld. Efsaneye gre Oksitan Ak Divanlar'nda "La Loba" (Dii Kurt) anlan bir senyr kars, delicesine tutulup yz bulamad Trencavel'in hile ile esir dmesmli bir rol oynad gibi, onun kendisine yeledii Arap kznn eliyle can vermesini de planlk ho. Ama doruluk derecesi bilinmiyor. nl engizisyon yargc Bernard de Caux tarafndan sorgulanan Kathar senyrlerinden Jourdain ve Aribert'in ikence tutanaklarndan bir blm. Toulouse Belediye Kitaplg'nn belgeleri arasnda bulunan tutanaktan, ikencenin 13 mays'tan 8 Temmuz 1245 tarihine kadar srd anla. Hitler'in Yahudilere Taktrd Sar Yldzn Aa Babas Normandiya asll yeni Carcassonne senyr Monfort; Oksitanya'y kana bulayan Fransz ordularn dokuz yl boyunca ynetir. 1210 ylnn Haziran aynda, yedi aylk bir kuatmadan sonra rve Kalesi'nde yz krk Kusursuz'u canl canl atee atarlar, 1211 ylnda Lavaur'u aldktan sra tam drt yz Kathar din adam alevlerde can verir. Ama yank insan eti dumanlarn Oksitanya gklerine savuran bu ate, engizisyon yangnlar deldir henz. Olaan din ve dnce ayrlklarnda bavurulan yntemlerdir: Elebalar kurallarak atr atr yaklr, gslerine kzgn demirle ha iareti dalanan akl elinmi; sade Kabrakldklarnda tapmay reddettikleri ayn Katolik han giysilerine izerek dolamak zorun Grld gibi, anlattmz tarih diliminden yedi yzyl sonra dnyay kasp kavuran Hitler,kalarna sar yldz takmaya zorladnda ve daha sonra frnlarda yaktnda yeni bir vahet yalnzca bilimin salad yeni teknik olanaklarla uygulamay "adalatrmt", o kadar.12 1233 ylndan teye engizisyon mahkemelerinde tek kiinin tanklyla kemikleri krlmaya malen Katharlar, gn geldi gslerine dalanan kzgn demirizlediler ve engizisyon mahkemesinaptrd ikencelerden gemektense, birer Kusursuz gibi isteyerek atee attlar kendilerini. Ama daha o gnler gelmemiti, umut vard henz yrek arpntlarnda. Kaleden kaleye geen Simon de Monfort, Oksitanya'y ucundan ucundan kemirse de, srtn dner dnmez yeniden bamszln kazanan, igalcilere bakaldran beylikler az deildi. Tam yirmi alt yl boyunca, Toulouse Kontluu ve gneyden Oksitanya'nn yardmna gelen Katalonya Aragon Krall, Simon de Monfort komutasndaki Fransz ordularna kar direndi. Kalelerlnd, kaleler verildi. ki kez el deitirdikten sonra yine Oksitan sahibinde kalan "Pembe Kent"in Hallar tarafndan son kuatlmas srasnda, Simon de Monfort, Oksitan kadnlarnar bir mancnk tayla ldrld. Kolayca anlalabilecei gibi bu sava, artk Oksitanya ileseydi, Katharlar ise bahane. 1226 ylnda Papala gelen III. Honorius ile Fransa tahtna kan VIII. Louis, gneye kar Kraliyet ordularndan kurulu yeni bir hal seferi balatt. Dzenli kuzey ordular, bastklaer kar topra ate ve kana bulayarak yeni Toulouse kontu VII. Raimond'u kaytsz koulsuz de getirdi, tm Languedoc blgesini bir daha kopmamacasna Fransa Krall'na baladlar. Bu ara, blgede hakkndan gelinemeyen, hatta giderek glenen Kathar mezhebini yok etmek iin yepyeni bir silah icat ettiler: Tarihte ilk kez Guillaume Arnaud'un bakanlk ettii engizisyon ark, dnmeye balad. Engizisyon mahkemelerinin zellii, ne sivil ne de dinsel yarg organlarna hesap vermek zorunda kalmadan, Roma mparatorluu'ndan beri yerlemi btn yarg kurallarndan bamsz i. Bir eit "olaanst hal" mahkemesi, yasa st bir kurum. kence ve tanklk yntemleriylg, kraln bile denetimi dna tap, zamanla onun bile ekinir hale gelecei bir karabasan. Oksitanya'da her kyde, her kentte bir engizisyon mahkemesi kuruldu, ikence altnda tanklk edenlerin sulamalarn ikence altnda itiraf eden susuzlar, meydanlarda kurulan od beklerinin stnde "ttslenerek" temizlie kavuturuldu. Engizisyonun temelini oluturan inca gre, kii susuz ise ate onu yakamazd.13 Tututurulan odunlardan kimse canl kmadnaek hepsi suluydu. Byle byle, o alevlerde Katharlarn yannda tavuk hrszlar da yand, komn karsyla fingirdeyip "Kathar" diye ihbar edilen ky apknlar da. Oksitanya'nn drt bir yannda insanlar komularyla yrenlik edemez, ocuuna gvenemez, karalaamaz oldu. Pirene Dalar'nn yeiline karanlk bir yamur bulutu gibi kt hzn. Katharlarn Kalelerehdeh, bonuna kadar direnen, en nls: MONTSEGUR Montsegur'un zirveye yakn bir yerden grn. Engizisyona Kar Da Gerillas Montsegur Kahramanlar Cellatlar inatyd ya, Katharlarn direnci de daha az deildi. Oksitan halknn arasnda sesz di gcrtlarnn fon oluturduu bir tabloda, yreklerdeki isyan giderek gleniyordu. 12344 yllar arasnda, engizisyon basksnn en alp ban gittii dnemde, orada, Pirene-ler'i tnemi ahin gz gibi bir ato parlamaktayd karanln iinden: MONTSEGUR (Eminda). Pireneler'in doruklarnda bugn ak pazar ve k sporlar merkezi olarak para kran zerk bienslik var: Andorra. Hafta sonlar ya da tatillerde Andorra'ya akn eden Japon fotoraf makinesi ve ucuz iki merakls orta sklet Fransz turistlerinin, Toulouse'u Andorra'ya balayan ana yolun on kilometre ana den Eminda' {Montsegur) kefetmeleri iin televizacl gerekti. Bundan birka yl nce, Oksitanya'nn ackl yksn ve Montsegur'un dn galip kuzey ordularnn metro yolcusu torunlar; sra peynirlerini yemee geldiinde, aptal kutusundaki Katharlar da lm orucuna balamlard. On iki blmlk bir dizi filmle bir yudum arap, bir dilim rozbif arasnda yutulan Kathar valyeleri'nin ackl yks, yzyllarn mahmurluundan turist tellallarnn drdryla syontsegur iin iyi mi oldu, kt m, belli deil. Kesin olan, televizyondakidiziden sonra her hafta sonu yzlerce araba dolusu insann alveri merkezlerine gider gibi bu 1207 metrelik sarp kayalarn tepesine kurulu ahin yuvasna hcum ettiidir. Ben gneli bir ekim gn trmandm Montsegur'un dik yamacn. Yirminci yzyl bile sivri topanm turistlere uygun bir patika deyememiti bu "Po" adn tayan, kocaman bir ktlama ekdran granit ktlesine. Sekiz kiilik bir merakl topluluuyduk. Aramzda yetmi belik anneanmiz de vard. Ama anneanne; ktlama ekerin tepesindeki kaleye doru bir baknca havlu att, onu arabada braktk ve biz szm ona genler doruk deparn balattk. Trman ka dakika s. Ama bizi 1207. metreye yaklatran her admda bu Katharlarn biraz da katr olduuna inancm pekiti. Montsegur'den yllarca nce ktm Nemrut Danda, o kaya heykelleri oraya nasl gimi ekmiti, zamann olanaklaryla bu ii baaranlara hayranlk duymutum. Ama Nemrut Da dek olmasna ramen eim ve sarplk asndan Montsegur'un kurulduu Po'a oranla lokum kvamntelik iinde binlerce insann yaad dev bir ato iin gerekli tonlarca kesme tan nasl budn dnnce, insan baz eyleri iyice kavrayamaz oluyor. naat zorluunun en iyi kant, lkede bu atonun hl onarlmam olmas. Deli Tramontan rzgrlarnn erozyonuna ak grkemdik ayakta. Ama terk edilmi, yklm kesitleriyle yoksul den soylu bir senyr havas var rnda. Sarp Po'un tepesine tnemi tatan bir Don Kiot sanki Montsegur. Katharlarn yks dz Don Kiot'luk deil miydi zaten? Sekizinci yzylda Montsegur, bir kont kznn eyizini oluturan eski, ok eski zamanlardan lma birka ykk duvardan ibaretti. 1200'l yllarda ilk hallarn Oksitanya'y ykp yakmayaa Katharlara bir snak vermeyi amalayan bu soylu kadn, kendisinin de katld yeni mezhebenper ve amelelerine kaleyi onarma grevini verdi. Onarm almalarnn yan sra, kalenin ssn da Pierre Roger des Mirepoix adl bir senyr stlendi. Eski ykntlarn stnde ksa zami bir ta sava gemisi ykseldi sanki. Kr, kunt, plak duvarlar, dik burlaryla gkyzne gibi uzanan yeni Montsegur'un yuvarlak kuleleri yoktu. Her kesi dik alardan oluuyordu. Kalenin garip mimarisini inceleyen gnmz mimarlar, Katharlarn "altn say" diye adlandr orantdan haberli olduklarn ve Montsegur'un bir gne tapma zelliklerini tadn ne e ortaa derebeyliklerinde grlen ve soylularn oturduu bir ato kurulmamt. Yalnz kuzeya dayal ve surlardan alt metre daha yksek drtgen bir kulesi vard kapal yaama alan olar. Bu kuledeki yer kapasitesi, engizisyon dnemiyle birlikte akn akn kaleye snan Kathar topluluklar karsnda ksa zamanda yetersiz kald ve snmaclar, dpedz avluya kurulan dearda yaadlar yllarca. Montsegur, Katoliklerin diliyle "eytan'n Tapna" olarak Kathar meebinin bakenti grevini ite byle stlendi. Carcabbonne kentinin nl kalesinin "Aude" kapsndan bir grn Comta atosunun (Carcassonne) Vizigot kapsndann bir grn Kathar valyeleri'nin Komando Timleri Engizisyonun Boynunu Vuruyor 1242 ylnn Mays aynda Guillaume Arnaud bakanlndaki engizisyon yarglarnn, Toulouse temizlik hareketi balatmak zere "Pembe Kent"in az ilerisindeki bir kasabaya yerletikleri haberi blgeyi yeni bir korkuya bodu. Olay ksa zamanda Montsegur'de slenen Kathar valyeleri'nin kulana geldi. Garnizon komutan Pierre Roger, yoldalarn toplayarak ararndan setii altm kiilik bir atl birliin banda rzgr gibi dald gecenin karanlna kald kasabaya sabaha kar vardlar. nfaz grevini stlenen on iki kiinin eline plak oa verildi. Tm kasaba halk uyanm, Kathar valyeleri ile birlikteydi. Yarg olmayan yargpesine inen halkn yargsyd bu. Guillaume Arnaud ve alt mezinin uyuduklar odalarn kaplalarla paraland, ilahiler sylemeye balayan engizisyon yarglarnn kellelerini yardma azler de kurtaramad. Fransz ordularnn misillemesi gecikmedi. 1243 ylnn baharnda Hugues des Arcis komutasndi kraliyet gleri Montsegur'n yamalarnda mevzilendi. Kartal yuvas atoda hepi topu iki yyeminli Kathar, yz valye ve gerisi oluk ocuk olmak zere be yz insan vard. Kuatma gn bin kiiden oluuyordu. Ama ylesine sarp, ylesine alnmazd ki Montsegur Kalesi, halkomHugues des Arcis baarya ulaabilmek iin askerlerinin saldr gcnden ok, kuatlanlar bee susuzlua gvenmekteydi. Saldrganlarn saysal stnlne ramen geceleri yalnz kendi bildikleri dehlizlerden, gizlkalardan ovadaki yerleim merkezleriyle balantsn srdren Montsegur halk, nemli lde dk ve su yedei sayesinde kar tarafa tek bir bur vermeden sonbahar geirdi. K bastrdnbin kuatmacnn durumu, kaledeki be yz kiiden daha umutsuz grnyordu. Montsegur'dekilerlberaberlii iindeki civar kyler nerede yalnz bana bir askere rastlasalar ldryor, kuatusuna yiyecek salamakta ellerinden gelen zorluu karyor, ucundan ucundan kemiriyorlard Franszlar. Oysa ayn kyller, gizli oyuklardan, sarp kayalardan, sadece kendi bildikleri geitlerden sekerek su ve ekmek ulatrmaktayd Montsegur mahsurlarna. Kraliyet ordusunda ba gsteren salgn barsak enfeksiyonlarnda ise, yine kyllerin verdii bozuk yiyecekle zehirli araplarn byk pay vard. Ksacas hal ordusu yorgun, a ve hastayd. Aralk aynda hepsi deneyimli dac olan bir dzine aylak Bask savasnn, kuatma komutans Arcis tarafndan kiralanmas, olayn akn birdenbire deitirdi. O dnemde uygarlktan heni almam, inansz ve yasasz bu kiralk Bask savalar, keilere ta kartan bir beceriynadna seksen metre kala trmanmay ve tutunmay baard. Zamann sava aralar mancnklar, n kaleyi glle yamuruna tutmaya balad. Kn ya da uzun dnemde, Montsegur dmeye mahkmdupelerine yaan talara, kara, soua ve kesilen yardmlara ramen ubat sonuna dek dayand kalhalk. Kathar valyeleri ve kale garnizonunun bir avu askeri canlarn dilerine takarak savunuyorlard hl atoyu. Durumun umutsuzluunu ok iyi bilen iki yz ksur Kathar, Kale Komutaierre Roger de Mirepoix'ya kranlarn belirttiler ve kendileri yznden daha fazla ac ekilsine gerek kalmadn, lme hazr olduklarn, teslim olmasn istediler. ubat ayn Marta balayan gece Montsegur'de teslim karar alnd. 1 Mart'ta kuatmaclara karar bildirildi. 2 Mart aramba gn, Montsegur komutan Pierre Roger ile hal valyesi Hugues des Arcis, teslim koullarn grmek zere bir araya geldiler.arnn hi de i ac bir durumda olmad, Montsegur yeniklerinin her eye ramen kabul etti koullarndan belli oluyordu. Anlamaya gre, Montsegur savunmaclar on be gnlk bir atekyararlanacaklar ve bu sreyi kalede geirdikten sonra atoyu Fransz Kral adna hal komutanteslim edeceklerdi. Kuatlanlar stne peinen verilmi tm hkm ve cezalar iptal ediliyor, a Avignonet kasabasnda engizisyon yarglarn ldren birlik bile affa uruyordu. Mezhep soru olmayan askerler, usulen engizisyon mahkemesince denetlendikten sonra zgrce yurtlarna dnebilirlerdi. Bunlarn dnda kalede bulunan dier kiiler, engizisyon yarglar nnde Kathar mezhebindern akladklar takdirde zgrlklerine kavuacak, mezheplerinden dnmedikleri takdirde ateard. Den bir kale iin, bundan daha iyi teslim koullar dnlemezdi dorusu... Ama dost s koullarn Kat-harlar ilgilendiren blmnden, hibir Kathar'in inancn yadsyarak yararlakalkmayacan bilmekteydi. Engizisyon uaklar, odun beklerini kurmaya balamt. Montsegur, on be gnlk atekes sresince, istiridye kabuu gibi kendi stne kapand. Yedi onra yzlerce tarihi, bu on be gnlk atekesin anlam stne kafa yordular. Komutan Pierre r, niin bu on be gnlk atekesi istemiti? Bir yerden yardm umuyor, kaleyi kurtarabileceini mi dnyordu hl? Katharlar ne yaptlar bu sre boyunca? Niin bua gerek duyuyorlard? Tarih, bu sorularn kesin yantlarn veremiyor. Tm bildiimiz, Katharlarn kendilerini bu se ierisinde ruhsal ynden lme hazrladklar, varlklarn dokuz aydr onlar korumak iin vaan asker ve sivil Oksitanlara braktklar, kendilerini bekleyen engizisyon ateini bile bile kale halkndan on be askerin daha Kathar mezhebini kabul ettiidir. lme gidecekleri kesinletii iin yeni ve eski yeleriyle atodaki tm Katharlar, bu iki hafta iinde Son Teselli'yi alarak Kusursuz olarak yanmaya hazrlanmlard. Yaasn lm Diyebilmek in Hnkr istedi ki: bu mahhas kfr yere sermeden nce, son sz ipe vermeden nce, biraz da eriat eylesin