MINEKE SCHIPPERHollandalı yazar ve araştırmacı, daha çok kurgu dışı kadın edebiyatı çalış-malarıyla tanınır. Sahip olduğu küresel bakış açısı, yazarın sadece akademik değil akademi dışı çevrelerce de tanınmasını sağlamıştır. Araştırmaları için farklı dinlerden ve kültürlerden yüzlerce köylü kadınla görüşmeler yapmış-tır. Dünya genelinde sözlü gelenekler, atasözleri, mitler ve yaratılış mito-lojileri üzerine sürdürdüğü çalışma büyük ilgi görmüştür. Eserleri birçok dile tercüme edilmiş olan Schipper aynı zamanda bir edebiyatçıdır. Roman, deneme ve akademik kitapları dışında Hollanda’da ve uluslararası basında yayınlanmış sayısız yazısı bulunmaktadır. Yazarın yayınlanmış kitapları: Bloot of bedekt. Van niets om het lijf naar strak in het pak (2015); China’s Creation and Origin Myths. Cross-cultural Explorations in Oral and Written Traditions (2011); Trouw nooit een vrouw met grote voeten (2012); Overal Adam en Eva De eerste mensen in jodendom, christendom en islam (2012); In het begin was er niemand. Hoe het komt dat er mensen zijn (2010); Na ons de zondvloed. Mythische verhalen over het einde van de mensheid (2009); Belle femme, gros ennuis (2008); Vogel valt vogel vliegt (2007); Never Marry a Wo-man with Big Feet. Women in Proverbs from Around the World (2004, 2005 Eureka Ödülü: Kurgu dışı en iyi kitap); Imagining Insiders. Africa and the Question of Belonging (1999); En de boom blijft maar geven. Caribische en Latijns-Amerikaanse spreekwoorden en zegswijzen over vrouwen (1998); De zieleneters (1998); De rib uit zijn lijf. Joodse spreekwoorden en zegswijzen over vrouwen (1996); Een wenkbrauw als een wilgenblad. Aziatische spreek-woorden en zegswijzen over Vrouwen (1995); De boomstam en de krokodil. Kwesties van ras, cultuur en wetenschap (1995); Een vrouw is als de aarde. Afrikaanse spreekwoorden en zegswijzen over vrouwen (1994); Conrads rivi-er (1994); Een goede vrouw is zonder hoofd. Europese spreekwoorden en zegs-wijzen over vrouwen (1993); Source of All Evil. African Proverbs and Sayings on Women (1991); Beyond the Boundaries. African Literature and Literary Theory (1989); Afrikaanse letterkunde. Tradities, genres, auteurs en ontwikke-lingen in de literatuur van Afrika ten zuiden van de Sahara (1983); Realisme. De illusie van werkelijkheid in literatuur (1979); Toneel en maatschappij in Afrika (1977); Le Blanc et l’Occident au miroir du roman afri¬cain de langue française (1973). Türkçede Mineke Schipper: Erkek Acı Çeker Kadının Ruhu Duymaz: Dünya Dillerinden Atasözleriyle Kadınlar, Çev. Taciser Ulaş Belge, NTV Yayınları, İzmir, 2000.

İdeaAyrıntı Dizisi

Ayrıntı Yayınları

Ayrıntı: 876İdeaAyrıntı Dizisi: 25

Âdem ile Havva Her YerdeYahudilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet’te İlk İnsan

Mineke Schipper

Kitabın Orijinal AdıOveral Adam En Eva

De Eerste Mensen in Jodendom, Christendom En Islam

İngilizce’den ÇevirenArlet İncidüzen

Yayıma HazırlayanPınar Doğu

Son OkumaCeren Ataer

© 2012, Mineke Schipper

Türkçe yayım hakları Kalem Ajans aracılığıyla alınmıştır

Bu kitabın Türkçe yayım haklarıAyrıntı Yayınları’na aittir.

Kapak TasarımıGökçe Alper

DizgiEsin Tapan Yetiş

Baskı ve CiltKayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti.

Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) 612 31 85 - 576 00 66

Sertifika No.: 12156

Birinci Basım: İstanbul, Temmuz 2015Baskı Adedi: 2000

ISBN 978-975-539-977-5Sertifika No.: 10704

AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San ve Tic. A.Ş.

Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No: 3 Cağaloğlu – İstanbulTel.: (0212) 512 15 00 Faks: (0212) 512 15 11

www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr

Âdem ile HavvaHer Yerde

Yahudilik, Hıristiyanlık veİslamiyet’te İlk İnsan

Mineke Schipper

KURTULUŞ TEOLOJİSİEd.: Christopher Rowland

KİRLİLİK KAVRAMI VEALEVİLİĞİN ASİMİLASYONU

Mevlüt Özben

İSLAM’IN GELECEĞİWilfred S. Blunt

İSLAM’IN İKİNCİ MESAJIMahmut Muhammed Taha

TANRISIZ AHLAK?Walter Sinnott-Armstrong

DÜŞMANIN TARİHİGil Anidjar

İSLAM’DA 50 ÖNEMLİ İSİMRoy Jackson

ESRÂRNÂMEFerîdüddîn Attâr

İHVÂN-I SAFÂRİSÂLELERİ 1. Cilt

SÜRYANİLERMutay Öztemiz

KIZILBAŞLAR/ALEVİLERKrisztina Kehl-Bodrogi

İBNİ HALDUNTarih Biliminin Doğuşu

Yves Lacoste

İBNİ ARABÎ VE DERRİDATasavvuf ve Yapısöküm

Ian Almond

CENNETİN ELEŞTİRİSİRoland Boer

MÜSLÜMAN KÜLTÜRÜV. V. Barthold

İHVÂN-I SAFÂRİSÂLELERİ 2. Cilt

HIRİSTİYANLIKTAKİ ATEİZMExodus’un ve Krallığın Dini

Ernst Bloch

KOMÜNİSTLERDEN İSLAMCILARABir 20. Yüzyıl Tarihi: Endonezya

Adrian Vickers

İHVÂN-I SAFÂRİSÂLELERİ 3. Cilt

OXFORD İSLÂM SÖZLÜĞÜBaş Editör: John L. Esposito

İLÂHÎNÂMEFerîdüddîn Attâr

MÜSLÜMAN SİTELouis Gardet

İHVÂN-I SAFÂ RİSÂLELERİ4. Cilt

ROMANTİK ORTADOĞUMetinlerarası Bir Deneme

Hayri K. Yetik

İDEAAYRINTI DİZİSİ

Hoşgörülü bir dünyanın kurucularına...

“Atalarımızın söylediklerinin doğru olup olmadığından emin deği-lim. Eğer bize anlattıkları doğruysa, o halde benim söyleyeceklerim de doğrudur; eğer değilse, bununla ilgili herhangi bir şey yapamam.”

Saluan Panay, Âdem ile Havva hikâyelerinin Filipinli Anlatıcısı.

İçindekiler

— Önsöz ...........................................................................................13

1. HikâyelerGörüş ve Yorumlar ...........................................................................24Farklılıklar .........................................................................................27

2. ResimlerResim Yasağı .....................................................................................33Yahudi Sanatında Âdem ile Havva ..................................................34Hıristiyan Sanatında Âdem ile Havva ..............................................38İslam Sanatında Âdem ile Havva ......................................................47

3. Âdem’in YaratılışıTopraktan İnsan .................................................................................58Âdem’in Güzelliği ...........................................................................64“Kıymetli, Kolay İncinebilir Demektir.”...........................................66Şeytan Bir İnsan Yaratabilir mi? ......................................................68Âdem Nasıl Sakallı Oldu? ...............................................................69Sünnetli ve Sünnetsiz Âdem ............................................................72

4. CennetDünyevi ya da Uhrevi .......................................................................79Bulunduğu Yerler .............................................................................82Bitkiler ve Hayvanlar ........................................................................86Âdem Hayvanlara İsim Koyar .........................................................89Güzel Sanatlarda Cennet Hayalleri ..................................................91

5. Lilith’ten Havva’yaLilith ..................................................................................................133Diğer Kadınlar ..................................................................................136Havva’nın Yaratılışı ..........................................................................139Kaburga ya da Kuyruk ......................................................................144Cennet Bahçesi’nde Evlilik ve Seks .................................................149Havva’nın Güzelliği .........................................................................156

6. Şeytan ve YılanŞeytanın Tanrı’yla Çatışması ...........................................................162Sayılan ve Sövülen: Yılan .................................................................167Cinsel İstek Uyandıran Bir Canlı ......................................................170Şeytan Cennete Nasıl Girdi? ............................................................173Yılan, Şeytan, Havva ........................................................................176Şeytanın Resimleri ............................................................................178

7. Cennetten KovulmaGünah İşleme ve Cezalandırma ........................................................191Fiziksel Sonuçlar ...............................................................................195Hayvanların Cezalandırılması ...........................................................199Âdem’in Elbiseleri ............................................................................201Cennetin Kaybının Resmedilmesi .....................................................204

8. Dünya’da Hayatta KalmaCennetten Hatıra Eşyalar .................................................................217Nereye Ayak Bastılar? ......................................................................220Kefaret ...............................................................................................223Yiyecekler .........................................................................................226Seks, Yeni Bir Tecrübe .....................................................................229Şeytanla Antlaşma ............................................................................231Emek ve Alın Teri .............................................................................233

9. Çocuklar ve Âdem ile Havva’nın Sonuİlk Hamilelik .....................................................................................237Kabil ile Habil ...................................................................................239Ensest ................................................................................................242Kardeş Katili .....................................................................................244Havva’nın Çocukları ve Eşitsizlik Nasıl Meydana Geldi? ...............253Âdem ile Havva’nın Ölümü .............................................................256

10. Şeytani HavvaKötülüğün Kökeni .............................................................................269Sözlü Gelenek ...................................................................................271Teolojik Görüşler ..............................................................................275Şeytanla Antlaşmanın Resimleri .......................................................282Bulaşıcı Arzu Korkusu ......................................................................288

— Sonsöz ........................................................................................292Âdem ile Havva Yeni Baştan ...........................................................293Yorumlar ve Sonuçları .....................................................................298Şiddetlenen Coşkular .......................................................................300Fatima, Miryam ve Meryem’in Elleri ...............................................303Birbirini Hoşgörmek ........................................................................304

— Kaynakça ......................................................................................305— Linkler .........................................................................................314— Dizin .............................................................................................315

Önsöz

1. Yaratılış hikâyesi Ahdiatik’le başlar. B’resheet, Venedik Baskısı, 1524

15

Âdem eve geç geldiğinde Havva ne yaptı?Onun kaburgalarını saydı.

(İbranice)

“Kendim gideceğim” dedi Havva ve Cennet Bahçesi’ndenkovulduğunu göstermek için onu dirseğiyle itti.

(Rusça)

Cennete gidenler Âdem’e benzeyecekti.(Arapça)

Dünyada başka hiçbir hikâye insanoğlunun anne ve babası Âdem ile Havva kadar meşhur değildir. Onlar hakkında bilmece-ler, atasözleri, şarkılar, şiirler, romanlar, operalar ve filmler vardır. Reklamcılar Âdem ile Havva görsellerini tabela, fayans, bira bar-dakları, koltuk, çarşaf, şömine, gözleme ızgaraları ve ateş parava-nalarında müşterileri etkileyip ikna etmek için kullanırlar. Mozaik ve fresklerden rölyef ve heykellere, kaidelerden vitray, minyatür, resim ve gravürlere kadar güzel sanatlarla ilgili her alanda onla-ra rastlamak mümkündür. Adlarının verildiği sağlık merkezleri, sauna ve oteller, onları anlatan popüler şarkılar, pullar, formalar, tişörtler ve dövmelerden bahsetmeye gerek yok.

Âdem ile Havva’nın hikâyesi üç semavi din tarafından aktarı-larak Ortadoğu’da her yeri dolaştı. Savaştaki insanlar ya da kaçan-lar, göçmenler, denizciler, sömürgeciler ve misyonerler inançla-rını yüreklerinde taşıyarak hikâyenin devam etmesini sağladılar. Bu demek oluyor ki araştıranların, Âdem ile Havva hikâye ve re-simlerini bulmaları hiç zor değil.

Onlara 2010’da Kinsaşa’da rastladım. Hikâyenin tamamı Kon-go Nehri’nin kıyısında, uğuldayan hurma ağaçlarının arasında 1891’den beri saklı kalan küçük bir Protestan Şapeli’nin camları-na resmedilmişti. Kinsaşa’da (RESİM 2A ve 2B1) tesadüfen çağdaş 1. Metinde renkli görseller büyük harfle “RESİM”, siyah beyaz olanlar ise küçük harfle “resim” olarak ifade edilmiştir.

16

Mineke Schipper

sanatçı Moke’un da biri Havva’yı sarışın, Âdem’i zenci diğeriyse bunun tam tersi tasvir eden iki tablosu vardır. Her iki tabloda da göze çarpan bir yılan uçan küçük şeytanlarla kuşatılmıştı.

Amsterdam’da Meksika’nın Metepek şehrinden gelmiş, Aztek kökenli, kırmızı kilden yapılmış biri koyu saçlı Âdem ve diğeri altın saçlı Havva olan iki heykelciğe rastladım. Kırmızıydılar çün-kü Aztekler, Tanrılarının bedenlerinin çıplak kısımlarını kırmızı boyayla kaplamaya alışkındılar. Bu eski Aztek geleneği yirminci yüzyıl Hıristiyan resimlerinde devam etti, Âdem ile Havva’nın kırmızı olması ayrıca aşkı ve günaha girmeyi de temsil ediyor (RESİM 3).2

2A. Zenci Havva ve sarışın Âdem, yılanla birlikteler. Kahverengi şeytanlar aralarında dans ediyor.

2. Peintre Moke’un resimleri Hollanda’daki Berg en Dal Afrika müzesindedir. Kır-mızı kil heykelcikler (40-48 cm yüksekliğinde) Meksika’nın Metepek şehrindendir. 2010’da Kırmızı Sergi kapsamında Basel’deki Kültür Müzesi’nden Amsterdam’daki Tropen Müzesi’ne getirilmişlerdir.