minikurs om autisme - hjelptilhjelp.no · slik kan det være å ha autisme • mange med auasme /...
TRANSCRIPT
Minikurs om autisme Psykolog Ove Heradstveit PPT Øygarden, august 2014
Kva skal til for at du hoppar frå ti-‐meteren?
Korleis ville du reagere viss…
• Du akkurat no fekk vite at det er de=e du skal!
Slik kan det være å ha autisme
• Mange med auAsme / Asperger føler seg stressa store delar av Ada.
• Det følest som at ein stadig blir utsa= for uventa krav som ein ikkje opplever at ein kan mestre
• Det som er småAng for oss, kan for eit barn med auAsme opplevast ne=opp som at du bed han/henne om å hoppe frå 10-‐meteren.
• De=e kurset vil fokusere på korleis de betre kan forstå barn og unge med auAsme, kva som er deira uLordringar, og kva Altak som gjer at borna kan fungere betre og ha ei god utvikling!
Grunnleggjande forståing av autisme
AuAsme vert rekna som gjennomgripande utviklingsforstyrring kjenneteikna ved: • Forstyrra kommunikasjonsmønster
og sosialt samspel med andre • Begrensa og stereotype interesser
og åLerder • Forstyrringa er gjennomgripande • Forstyrringa er synleg ifrå barneåra,
og vert rekna som ei vedvarande forstyrring
Det er eit stort spekter av forstyrringar, dvs. ein kan vere høgt-‐ eller lågLungerande. Det er stor skilnad mellom kvar enkelt individ trass same diagnose
Kva er auAsme?
Kva er Asperger syndrom? Aspergers syndrom er ei forstyrring innanfor auAsmespekteret Personar med denne forstyrringa har dei auAsAske kjerneproblemene, men har eit normalt (og oSe høgt) evnenivå og språkleg evne
Kort om hovudvanskane ved autismespekterforstyrringar
Sosialt samspel
Språk og kommunikasjon
Interessefelt og åLerd
Hjernen virkar annleis • Hjernen Al ein med auAsme fungerer annleis enn det som er vanleg.
• Hjernen fungerer altså ikkje dårlegare – men på ein annan måte enn hos dei fleste.
• Det som er annleis er korleis hjernen tolkar den informasjonen som hjernen får
«Au*sme inneber at barnet har ei grunnleggjande forståingsvanske» «Eit like stort problem er forståingsvanskane som dei vaksne kan ha ovanfor barnet»
Forståingsvanskane er ikkje like store heile *da, men varierer med kor ”oppbrukt” barnet er. (De=e gjeld både for barnet og den vaksne som skal forhalde seg Al det…)
Forståingsvanskar
Den normalt utviklede hjernen:
Filtreringsmekanismen
• For å håndtere alt det hjernen blir utsa= for, har den utviklet enmekanisme for å filtrere ut og justere informasjonen for at det skal bli passelig.
• Det er en overlevelsesmekanisme.
• For normalt utviklede barn fungerer denne mekanismen.
Mye informasjon blir giB
Det uvesentlige blir filtrert bort
Og man siBer igjen med passelig mengde informasjon
Autismehjernen:
Filtreringsproblemer • E= av de sentrale kjennetegnene ved auAsmehjernen er at den strever med å sortere ut informasjon. • Eks. lyder høyres høyere ut; konsistensen på maten blir plagsom; lukt blir sterkere.
• Vansker med å forstå hva som er ment, pga klarer ikke å trekke ut det sentrale.
• NB: Alsvarende kan være Alfelle ved ADHD
• Eks: Et barn med auAsme blir spurt om å fortelle hvordan han hadde det i ferien (NB: ferien varte i tre mnd) à Ble rasende à Må jeg fortelle alt?
Mye informasjon blir giB
Det uvesentlige blir IKKE filtrert bort
Og man siBer igjen med ei alt for stor mengde informasjon
ingen filter
Den normalt utvikla hjernen:
Automatiserte funksjonar • Ein automaAsert funksjon eller ferdighet er
ein som ein ikkje treng å bruke kreSer på. Eks: bilkøyring.
• Normalt utvikla barn lærer sosiale dugleiker gjennom leik og naturleg samspel
• Dei tar e=er kvarandre, og lærer automaAsk mange sosiale dugleiker
• Eks. • Sei «hei» og «ha det» • Kva som er høflig / uhøflig
• Bruk av blikkontakt, bruk av stemmeleie
• Reglar i leik / vente på tur / veksle mellom kven som bestemmer
• Forstå ansiktsu=rykk, non-‐verbal kommunikasjon
• Vere oppta= av det ein «skal» vere oppta= av
Autismehjernen:
Automatiseringsproblemer • Ei= av dei sentrale kjenneAknene ved auAsmehjernen er at den strevar med å automaAsere sosial læring.
• ”Dei mysAske selvfølgeligheter”
• No passar det med…
• No passar det ikkje…
• Dugleikene me slit med å lære bort, dei me ikkje veit korleis me har lært.
• Barn med auAsme må bruke kreSer på å lære det andre barn får med seg heilt automaAsk.
Vanleg i leik ved auAsme: Lage gode systemer!
«Folk gir kvarandre beskjedar gjennom blikket, men eg skjønar ikkje kva dei seier»
Ung mann med auAsme (Wing, 1992)
«Eg må tenkje meg teoreAsk fram Al det som du lærer av deg sjølv heilt automaAsk.»
Ros Blackburn
Den normalt utvikla hjernen:
Har mykje å gå på
• Alle kan bli kogniAvt overbelasta, men for dei aller fleste er det mykje å gå på.
• Barnet med ein normalt utvikla hjerne, har mange kreSer Al å gjere både hyggelige og lure Ang
• Ein har m.a.o. eit normalt stort spelerom Al:
• å sAlle krav
• å utse=e barnet for Ang som aukar stressnivået
• å tåle usikkerhet / endring av ruAner, etc
Mykje å gå på
Autismehjernen:
Er «nesten» oppbrukt heile tida
• Alle har ei krukke med kreSer.
• Når ein har auAsme er mange av kreSene brukt opp på det. Då blir det mindre kreSer Al andre Ang.
• Når ein har auAsme kan ein kjenne seg stressa heile Ada, og det er allAd fare for at ein bryt saman – om ein får berre «li=» meir stress.
• RuAner, rekkefølger, oppskriSer er barnets iherdige forsøk på å halde stressnivået nede – på å unngå at «hjernen bryt saman av stress».
Lite å gå på
Teikn på overbelastning
• At ein ikkje klarar det ein vanlegvis klarar
• Begynner på oppgåver, men gir seg
• Klarar det vanlege berre med mykje meir hjelp
• Vegrar seg for oppgåver eller staden der oppgåver skal gjerast.
• Saboterer. • ApaA/energitap. • Auka akAvering. ”No er
det fullt.” Motorisk uro, angstberedskap.
• Vondt i hovudet / press i hovudet.
Oppbrukt • Når ein med auAsme er «oppbrukt», så er ein oppbrukt! • Då er det ikkje lurt å sAlle krav (om ikkje då ein ønsker å utløyse
aggresjon) • Det einaste som då fungerer er å roe ned, og å begynne på ny= e=erpå
Svært vik*g: • At vaksne rundt barnet kan lese kor Ad barnet er stressa, og kor det nærmar seg ein
meltdown. • At vaksne rundt barnet skjønar når kommunikasjonen har bru= saman, og lar barnet få høve
Al å ein «sensorisk fristad» innAl stressnivået i hjernen er bli= normalisert • At barnet får hjelp Al å førebygge meltdowns, gjennom å kunne signalisere at «no er det nok»
– jf. stoppteikn (kjem seinare)
Den normalt utvikla hjernen:
Forstår nyansene i språket • Barnet med ein normalt utvikla hjerne, kan forstå dei naturlige «unøyakAghetane» i språket, metaforar, å lese inn det usagte, etc
• Dømer: • Slå opp boka à betyr å bla opp i boka, ikkje
å bruke boka Al å slå • No har eg ordet à er ein metafor for at eg
er den som snakkar no, ikkje at eg har «ta=» ordet og at det dermed er noko du har mista for godt
• Tida flyg à betyr ikkje at Ada forsvinn, og at me dermed står Albake Adlause
• To sider? à er det nok med 1 ord på kvar side?
• Rekke opp handa à kor Ad? no? må eg det? kva skal det vere godt for? à betyr at elevar skal rekke den opp viss dei har noko å sei à betyr også at det dei skal sei må vere relevant i forhold Al temaet…
SLÅ opp boka på side 21. No har eg ordet. Tida flyg i frå oss. Skriv ei forteljing på to sider. Husk å rekke opp handa.
Autismehjernen: Konkret og bokstavleg forståing av språket • Barnet med auAsme strevar med å gje meining Al «unøyakAghetane» i
språket, metaforar, ironi, sarkasme, å lese inn det usagte, etc
”Absurdgalleriet”
”Absurdgalleriet”
”Absurdgalleriet”
Språk og kommunikasjon (forts.)
• Problemer med å starte og oppre=halde samtaler med andre – Al trass for Alstrekkeleg god taleevne
• Stereotyp og repeteAv bruk av språk – eller heilt særeigen bruk av språket
• Vanskar med å forstå kontekst – å «lese mellom linjene» – å ta eit hint – å legge merke Al og tolke ikkje-‐verbal kommunikasjon som kroppsspråk, ansiktsu=rykk, stemmeleie
• Blir le= forvirra når det blir snakka mykje
• Ein utprega konkret tankegang
«Misforstår. Blir misforstå=.»
Sosialt samspel • Svak evne Al å lese sosiale situasjonar
• Nedsa= evne Al å mentalisere: «å sjå seg sjølv utanfrå – og å sjå andre innanfrå»
• Klarar dårlegare enn andre å bruke ikkje-‐verbal kommunikasjon, som blikkveksling, ansiktsu=rykk, kroppsførsel, gester
• Avvikande utvikling av relasjonar Al jamnaldrande (i forhold Al kva som er forventa for alderen)
• OSe lite oppta= av å dele glede med andre
• Vil oSe vere for seg sjølv fordi det å vere med andre er for slitsomt
• Andre gongar: vil gjerne vere sosial, men veit ikkje korleis
«Avvikande sosial interesse og/eller sosial veremåte»
Interessefelt og åtferd
• Gjerne eit sterkt og smalt interessefelt
• OSe mindre interesse for å delta i akAviteter saman med andre enn det som er vanleg
• Kan delta sosialt, men på eigne premisser
• U=alt grad av «rigiditet» i tanke og åLerd: Firkanta og fastlåst måte å tenkje og oppføre seg på
• RuAner som ikkje kan brytast, sjølv om ruAnene er uprakAske
• Vegring mot alt som er ny= / ukjent
• Sinneutbrot / «meltdowns» er vanleg – når stressnivået blir for høgt
Å være Mleksibel i tanke og atferd
• Mange mennesker med auAsme likar ikkje bråe endringar, og blir le= forvirra, sinte eller redde når noko skjer på ein annan måte enn det dei hadde tenkt
• Mange med auAsme:
• Held seg Al faste vaner og ruAner, som ikkje kan brytast
• Har nokre få spesielle interesser som dei bruker mykje Ad på
• Synst det er vanskeleg å dra Al ukjente stader
• Presisjon og punktligheit er oSe veldig vikAg for dei, t.d. at noko startar / stoppar akkurat når det var planlagt
Overfølsomhet
• Hjernen Al den med auAsme fungerer li= annleis i forhold Al å reagere på sanseinntrykk
• Mange er overfølsomme for enkelte sanseinntrykk
• (ein kan også vere underfølsom for sanseinntrykk)
F.eks:
• Mange med Asperger reagerer veldig på lydar (jf. film)
• Han/ho kan vere veldig vár for enkelte luktar
• Han/ho kan reagere veldig på berøring (at nokon er borA henne, eller kjem for te= på)
h=p://www.hjelpAlhjelp.no/filmer/filmer-‐om-‐auAsme-‐og-‐aspergers-‐syndrom/video/sensorisk-‐overload-‐om-‐hvordan-‐det-‐kan-‐vaere-‐a-‐ha-‐auAsme
Stress
• Dei fleste med auAsme føler seg stressa oSare enn andre.
• Det skal mindre Al for at han / ho får et raserianfall enn for andre.
• Heldigvis kan personen roe seg ned og bli mindre stressa når han/ho:
• har god oversikt over det som skal skje
• er utkvilt
• får nok skjerming frå plagsomme sanseinntrykk (Ad Al å være for seg selv i fred og ro)
• får følge ruAnar / oppskriSer / ritualer som ein trivst med
Mange stresskilder
Asperger i klasserommet: Stresskildene alle lærere bør kjenne Al
Fordeler med (høgt-‐fungerande) autisme
• Kan holde fokus på samme tema over langt Ad (dersom de syns det er interessant)
• Er gode Al å oppdage og utny=e detaljer
• Er flinke Al å lære fakta om det de er interesserte i
• Er Al å stole på – når de har lovt noe, holder de det
• Er som regel veldig presise og nøyakAge
• Er gode arbeidstakere – dvs. de møter opp og gir 100% i jobber som de syns er interessante
• Er som regel veldig ærlige
• Kan tenke annerledes, og derfor oppdage og finne ut av Ang som andre ikke tenker på
Dømer frå det verkelege livet
Historien om et sviktende hjelpeapparat -‐ Det er likegyldig om han er astronaut eller auAst. Det var meldingen foreldrene Al auAsAske Andreas Rogne fikk fra skolen. I flere år har de forgjeves kjempet for at sønnen skal få den oppfølging han har krav på e=er loven. Familien forteller at de hele Aden har opplevd å være kasteball mellom skole, helsevesen og NAV. Det er jo re= og sle= slik at han er en bli= kasteball i systemet. De har egentlig ikke brydd seg om hva som er vikAg for ham, re= og sle=, forteller foreldrene.
E=er å ha mø= veggen kontaktet foreldrene AuAsmeforeningen. Som mange andre foreldre og pårørende som møter veggen, fikk de god hjelp og innsikt i hvilke remgheter sønnen og familien har krav på. Med re= oppfølging fra det offentlige og iherdig innsats fra familie, kan Andreas fungere rimelig godt. Men drømmen om jobb og et velfungerende virker uoppnåelig. Hadde Andreas få= bedre oppfølging, ville forutsetningene for å klare seg selv i større grad, vært langt bedre. h=p://www.tv2.no/a/3215760
h=p://henrikanilsen.blogg.no/asperger.html
Jakten på omsorgen
Gu=ene Brage (8) og Gard (5) har begge auAsme. Brage tygger og svelger alt. Kjenner ingen smerte. Men det er farlig siden han kan svelge Ang som absolu= ikke bør svelges. De to brødrene er helt avhengige av ruAner og at Ang skjer i rikAg rekkefølge. Hvis ikke, blir de urolige. Brage kan få feber med kramper eller epilepAsk anfall. Gard se=es helt ut om ruAnene brytes og kan bli utagerende, akkurat som Brage.
Siw Brauter så seg tvunget Al å fly=e med gu=ene sine fra Sørum kommune Al Bjerke bydel i Oslo for halvannet år siden. Familier med barn som hennes, må tenke nøye over hvilken kommune de slår seg ned i. Ressursene og evnen Al å sAlle opp er ujevnt fordelt. Da hun maste som verst, meldte Sørum kommune henne Al barnevernet. Flere ganger. Men det ble aldri noen sak. -‐ De så vel på meg som en kjeSekjerring og et problem, men jeg kjemper bare for gu=ene mine, sier hun. h=p://www.aSenposten.no/nyheter/iriks/Jakten-‐pa-‐omsorgen-‐7478713.html
«Det er noko galt med meg. Eg er ikkje som andre. Eg er
annleis. Eg må komme frå ein annan planet!»
h=ps://www.youtube.com/watch?v=JSDoPY9B0wQ
I 51 år var Susan Boyle «hjerneskadet» I 51 år var Susan Boyle «hjerneskadet». I forxor fikk hun den re=e diagnosen. -‐ I over 50 år strevde jeg med å forstå hva som var galt. Jeg følte jeg hadde få= feil diagnose. Da jeg som 51-‐åring fikk diagnosen Aspergers syndrom, følte jeg en stor le=else, skriver hun, og fortse=er: -‐ Jeg holdt det hemmelig i over e= år. Hvordan kunne jeg snakke om en diagnose jeg akkurat hadde begynt å forstå, og å lære om? E=er e= år følte jeg meg endelig klar Al å snakke om det, og la folk få lov Al å delta i en vikAg del av livet mi=.
«Men eg har det bra med å vere som eg er -‐ når eg kan forstå meg sjølv, og når andre forstår meg. Eg har områder kor eg er særlig god.»
Au*sme er utbredt i IT-‐miljøene Beskrivelsen av en person med Aspergers-‐syndrom minner om bildet vi har av den klassiske nerden fra før i Aden: Den ensporete sosiale enstøingen som kun er interessert i en Ang og overser alt annet. Mennesker med diagnosen har gjerne sterk interesse for spesifikke og smale områder, og kan bli manisk oppslukt og fokusert på én Ang. Forskning viser at disse egenskapene passer godt inn i IT-‐miljøer.
h=p://www.teknofil.no/arAkler/auAsme-‐er-‐utbredt-‐i-‐it-‐miljoene/115558
En ganske alminnelig guB Ingen kan se at Benjamin har en annen oppskriS på livet enn andre barn. Å=eåringen har Aspergers syndrom, og er ikke allAd som de andre. Denne Alstanden innebærer også at sosialt samspill oppleves vanskelig, at man har snevre, gjerne stereotype aLerdsmønstre, svekket empaA og atypisk språkbruk er også normale kjennetegn. – Det at han fikk diagnosen Aspergers syndrom betydde at vi kunne se=e navn på de merkverdige særtrekkene vi så, og at vi kunne forklare andre voksne hvorfor Benjamin oppførte seg slik han gjorde.
Dersom man Al stadighet overrasker en person med Aspergers, vil vedkommende oppleve en voldsom frustrasjon og usikkerhet. Forutsigbarhet er derimot nøkkelen Al en bedre Alværelse der mye kan virke forvirrende. Med faste ruAner blir livet le=ere å leve, og særlig gjelder de=e barn. For Benjamin har blant annet faste dusjedager, og faste lekse-‐ og spilleAder fungert utmerket. Da vet både han og foreldrene hva de skal forholde seg Al og unødige diskusjoner unngås. Når mønsteret brytes raser verden sammen. – På e= Adspunkt gikk det opp for meg at jeg er ekspert på mi= eget barn, og at det er vi som foreldre som kjenner ham best og vet hva han trenger. Vi snakker ikke om noen lidelse, sykdom eller Alstand her hjemme, vi snakker om oppskriSene våre, og på hvordan vi kan håndtere dem og utvikle dem best mulig. Vi har våre oppskriSer, og Benjamin har sin. En flo= oppskriS som er grunnlaget for den han skal bli som voksen. h=p://www.mamma.no/sm%C3%A5barntween/en-‐ganske-‐alminnelig-‐gu=
Tiltak ved autisme
• 1. Altak: Å forstå kva barnet strevar med
• 2. Altak: Å forstå kva barnet strevar med
• 3. Altak: Å forstå kva barnet strevar med
«Det går bra med meg så lenge læraren min veit kva eg treng.»
-‐ Barn med auAsme
«Å hindre overbelastning i hjernen *l barnet bør vere eit overordna prosjekt!»
«Forskjellsbehandling er heilt nødvendig.»
Påstand: «Om de ikkje er i stand *l å *lpasse
dei vaksne sine krav *l barnet, er de ikkje skikka *l å ha barn med au*sme på dykkar skule.»
Dømer: Kva barnet skal vere med på? Kva skal barnet få sleppe å vere med på? Må barnet gjere Ang på akkurat samme måten som andre? AllAd? Må barnet oppføre seg heilt likt som dei andre? Må barnet vere like sosial som dei andre? Skal barnet vere like sjølvstendig som andre barn? Skulen si uXordring er å gje ei individuell *lpassing av skuledagen i forhold *l barnets behov – ikkje i forhold *l dei vaksne siB behov for at barnet må vere som alle andre!
«Det spelar ingen rolle om han er auAst eller astronaut.»
-‐ lærar
Tilpassa opplæring
Oversikt / struktur / forutsigbarhet
Oversikt handlar om å vite:
• Eksakt kva som skal skje
• Kven dei skal vere saman med
• Kor dei skal vere
• Kva dei skal gjere sjølv, og korleis
• Kor lenge dei skal gjere det
• (Kvifor dei skal gjere det)
Oversikt / struktur / forutsigbarhet
Første konkrete Altak ein bør setje i verk er å gjere dagsplanen MYKJE MEIR tydeleg enn den er • Visualisere planen for dagen
• Eks. Memo Planner; Memo Day Planner / Rolltalk; Boardmaker; bildebok
• Vere absolu=e i bruken av planen; • dvs ikkje går ut ifrå at det er opplagt at
barnet veit kva som skal skje, eller at barnet blir ferdig med å vere avhengig av oversikten
• Planen må vere passeleg spesifikk i forhold Al barnets mestringsnivå på det enkelte punkt av planen • Ved låg meistring: STEG-‐FOR-‐STEG-‐
oppskriSer!
Plan over dagen i dag
Plan over denne veka
Detaljert plan over ak*vitet som barnet enno ikkje meistrar
VikAg å ta sAlling Al: -‐ Kva hjelp skal barnet ha
på kvart enkelt av desse trinnene? -‐ «Prompts» /
star=eikn / hint -‐ Håndledning
-‐ Korleis øve inn denne handlingskjeden? -‐ F.eks begynne med
kun det første, eller kun det siste; og utvide gradvis
-‐ Belønning / forsterkning?
Kva skal til for at du hoppar frå ti-‐meteren? • Førebuing på kva
som skal skje • Å få ta det i små
steg (begynne med 1-‐meteren?)
• Å vere trygg på at ein ikkje blir fråta= kontrollen undervegs
• Å ikkje bli pressa • Ein god grunn for å
gjere det (moAvasjon)
• Muligheten Al å trekke meg om det «for vanskeleg» (dagsform)
• ”Når barnet opplever ikkje-‐meistring, tenk då at barnet ikkje er trassig – men at kravet opplevest som uoverkommeleg der og då…”
• Då trengst det ein plan for korleis ein skal hjelpe barnet Al å kunne meistre situasjonen neste gong / seinare!”
«NB: Lag ein dagsplan som tar hensyn *l at dagsformen varierer!»
• Skriv ned teiknene på korleis barnet er når det er stressa!
• Ta hensyn når barnet er stressa! • Det skal ikkje vere same krav på slike dagar
som det på gode dagar!
Teiknøkonomi / belønningssystemer
• Konkrete belønningssystemer kan integrerast i dagsplanen.
• VikAg: • Konkret på ønska åLerd • Konkret på kor Ad og kva belønning som skal gis
• At belønninga er ein reell forsterkar
• Belønning framfor straff • Belønning = Barnet har få= noko Al; kan då gjenta de=e.
• Straff = Barnet har ikkje få= noko Al. Straff gir ikkje erfaring av meistring. Kan over Ad føre Al lært hjelpeløyse
«Uanse( kva eg gjer, så ny(ar det ikkje»
Skjerming frå plagsomme sanseinntrykk
• Ein bør Aleigne seg kunnskap om kva typar sanseinntrykk barnet synst er plagsomme og blir stressa av • Kva situasjonar er verst for de=e barnet?
• Kan me gjere situasjonen mindre stressande for barnet?
• Kan me gje barnet meir kontroll over situasjonen?
• Kan me velje vekk denne situasjonen, eller Alpasse den på ein annan måte?
Eks. Gå på fisketorget med auAst som er overfølsom for lukt. Er det lurt?
Ein variant av å bli overvelda av sanseinntrykk: Om fokusrelaterte utføringsvanskar (FRU)
Når det blir for mykje fokus på meg og det eg skal gjere!
Når det er behov for skjerming frå sanseinntrykk ved Fokusrelaterte utføringsvanskar (FRU)
Dømer: -‐ Når barnet uLører ei «sosialt korrekt» handling,
som det har lært seg Al og manna seg opp Al -‐ F.eks åpne dør for søstera à får skryt! à
raseriutbrudd! Det vart for mykje fokus…! Tiltak:
• Regulere ned fokuset / oppmerksomheten på barnet og barnets aXerd
• ”Skru volumet ned på fokuseringa!”
Tips: • Å vere god på å lese barnet • Å ikkje stresse opp seg sjølv eller barnet • Å ikkje ha blikkontakt når barnet ville bli=
stressa over de=e • Å snakke meir indirekte om det som
føregår • Å skiSe fokus Al noko heilt anna
Om fenomenet • Eit vanlig fenomen (liknar det som
skjer når ein prøver å hugse minibankkoden og ne7opp derfor ikkje klarar å hugse den), men er mykje vanlegare og sterkare hos barn med auAsme
• Fenomenet handlar om at ein får vanskar med å uLøre handlingar som ein eigentleg meistrar godt, når ein får (for mykje) fokus på det ein skal gjere
• OSe ser ein fasLryst åLerd, vegring, Ang stoppar plutselig opp, taushet, proteståLerd, raseri, etc
• Eit vikAg Altak er å forstå!
«Det blir for mykje fokus på meg her og no»
Nokon gongar er det lurt med rart!
• Barn med auAsme kan ha problemer med så mangt, og kan ha mange rare mestringsstrategiar
• Mestringsstrategiar som ser «rare» ut, kan vere ne=opp det som trengst!
• At det virkar sært er ikkje i seg sjølv god nok grunn Al å fråta barnet ein mestringsstrategi!
• Dømer: • Eks. ”Ada flyr frå meg”. Var ein auAst som tok de=e alvorlig opp, og han valgte då å ta med seg ei
mengde med klokker i sekken – for å sikre at Ada ikkje flaug ifrå han.
• Eks. barn som hadde lite erfaring med å ete ilag med andre. Må=e setje skilt på maten. F.eks: «De=e kan alle ete. Det er vanleg» stod det på skiltet som var festa på smørpakken.
• Eks. ein auAst som må=e ha med seg ein ekstra bil med elektriske apparater for å komme seg på hy=etur. De=e var einaste mulighet for å få han med seg på tur. Dermed fekk han også erfaring med å vere på tur – og det var i hans Alfelle mykje vikAgare enn at det ikkje skulle vere sært.
• Eks. barnet opplevde at det var for mykje bråk; pu=a brunost i øyrene. Var fornuSig nok for han – men burde sjølvsagt neste gong by=ast ut med øyreproppar / hørselsvern / høyretelefonar.
Stoppteikn • Personar med auAsme har konAnuerlig eit høgare stressnivå enn andre. Dei ligg såleis på grensa for kva dei meistre «heile Ada.» Det skal lite Al for at det blir «for mykje».
• SamAdig har personar med auAsme problemer med å kommunisere effekAvt omkring eigne behov. Dermed også vanskeleg å sei ifrå om det når det fakAsk er ”fullt” i toppen
• Over Ad kan de=e føre Al vegring for situasjonar kor barnet har opplevd å bli «overbelasta», men utan mulighet Al å gjere seg forstå=. I slike situasjonar kan det førekomme raseriutbrot eller angstanfall.
• Ein svært god reiskap her er å gje barnet eit stoppteikn.
• Føresetnader: • 100% (!!!) e=erlevelse frå dei vaksne
si side, når barnet viser stoppteiknet. • Elles har det ingen effekt.
• Føremål: • Førebyggje vanskelege situasjonar • Førebu på uventa hendingar / framAdige hendingar • Auke sosial forståing • Lære nye ruAner • Takle endringar i ruAner • Redusere problemaLerd når denne er eit problem • Redusere angst og usikkerhet når denne er eit problem
Sosiale historiar
«Eg må tenkje meg teoreAsk fram Al det som du lærer av deg sjølv heilt automaAsk.»
Ros Blackburn
«Sosiale historiar er ikkje ein oppdragelsesteknikk for dei vaksne, men eit hjelpemiddel for barnet for å forstå det som andre forstår av seg sjølv»
-‐ Bruk desse for å gje barnet informasjon om det som er innlysande for dei andre -‐ Ikkje forvent resultater på kort sikt, men fyll barnet opp med nymg informasjon gjennom utvalgte sosiale historiar
Guttar
• ProblemåLerd: Var ei jente med auAsme som allAd må=e lukte på gu=ar som lukta godt
• Tiltak: sosial historie som gav ein alternaAv og meir hensiktsmessig måte å tenkje og oppføre seg på.
”GuBar
• Nokon gu=ar luktar godt.
• Me kan sjå på gu=ar me ikkje kjenner.
• Me kan sei hei Al gu=ar me kjenner.
• Me kan gå forbi gu=ar som luktar godt.
• Det er noko alle jenter gjer. Det er vanlig.”
Tankar er ikkje farlige
• Tanker er ALDRI farlige.
• Det som skjer når ein blir redd for tankar – er at hjernen blir lurt.
• Men her tar hjernen feil.
• Det er fleire måtar å lure hjernen Albake på.
• Ein kan puste med magen, for då kjem det beskjed Al hjernen om at det ikkje er farlig.
• Ein kan stramme musklane, og så slappe av. Då kjem det beskjed Al hjernen om at det ikkje er farlig.
• Ein kan snakke med ein vaksen om kva tankar eg har.
• Dei kan hjelpe meg Al å huske på at tankar ikkje er farlige.
Kartlegging av problemåtferd og meistring
Spørsmål som er lurt å finne ut av:
• Kva kjenneteiknar situasjonar som barnet ikkje meistrar? • Eks. liten oversikt, mangel på plan, endring i ruAne, har ikkje få= med seg beskjed, støy, mange barn, nye vaksne, friminu=, spesielle typar leik, etc
• Kva kjenneteiknar situasjonar som barnet meistrar? • Eks. gode oversikter, planar, ruAner, beskjedar i forkant, lyd/lys/lukt-‐forhold, Adspunkt på dag, oppfølging frå vaksne (kven), belønningssystem, antall barn i situasjonen, etc.
• Enkelte situasjonar fører Al eit auka stressnivå.
• Når stressnivået aukar over eit bestemt nivå, er barnet ikkje open for kommunikasjon.
• Det oppstår ein «meltdown»
• Å dempe stressnivået er generelt vik*g, men spesielt når kommunikasjonen bryt saman hos barnet (dvs. under ein meltdown)!
Sjekkliste ved problematferd • Kvifor reagerte personen med uLordrande aLerd? Kva er handlingens funksjon?
• Er det medisinske årsaker? Er det smerter som ikkje er oppdaga? • Spesielt ved alvorlig sjølvskadande aLerd. Eks. barn som hadde
øyrebetenneslse
• Er det særlige hendingar i forAd eller framAd? • Er omgangstonen generelt bra eller dårlig? Er det konfliktar som barnet reagerer på?
• Er det passeleg variasjon i Albodet som barnet har? Dvs. variasjon i akAvitetar og oppgåver?
• Er personens særlige veremåte og personlighet ivareta=? • Kan personen Alpasse seg? Korleis er evnen Al affektregulering, dvs. trøbbel med å regulere eigne kjensler? • F.eks å regulere det å ”komme ned” når ein har bli= oppspilt. Kan vere behov
for å trene særskilt på de=e. • Eks. var ein gu= som alle var enige om at no er han rolig, likevel hadde han
160 i puls. Gu=en var livredd heile Ada! Då er ein i katastrofemodus / overlevelsesmodus heile Ada.
Sjekkliste ved problemåtferd (forts.) • Har barnet nok påvirkningsmuligheter? Har barnet gode nok måtar å
kommunisere sine behov på? • Har barnet ein reell mulighet Al å få påverke det som skjer med han/henne? • Det er mykje moralisme rundt desse barna, om at ein skjemmer dei bort viss ein
gir dei mulighet Al å ”forhandle”. Når ein har dårlig kommunikasjonsevne, vil gjerne problemaLerd vere det beste kortet barnet har (eks. klype nokon à så får ein sleppe ut av samlingsstunda à lærer at det var lurt å klype.
• Får personen informasjon på ein måte han/ho forstår og i Alstrekkelig Ad på forhånd?
• Har han / ho Alstrekkeleg oversikt over livet si=? • Eks. familiebesøk, morsomme akAvitetar. • Ein får angst når ein ikkje har struktur over livet si=. Barn med auAsme treng å
vere godt forberedt på det som skal skje. • Eks. 10-‐meteren
• Får personen passeleg med uLordringar? • Har personen ferdigheter og akAvitetar som gir oppleving av meistring? • Er det god dialog mellom menneskene i dei ulike miljøene personen befinn seg i? • Er akAvitetane personen får eller må delta i meiningsfulle?
Nyttig informasjon
• BUP har ansvaret for utgreiing av mogleg auAsme, og for å setje i gang naudsynt hjelp / behandling
• BUP kan innhente hjelp frå auAsmeteamet ved behov
• PPT kan vere med på å re=leie lærarar / personale, og på å vurdere behovet for spesialundervisning
• Au*smeteamet ved Haukeland har ein kurskalender. De kan melde dykk på kurs der!
• Au*smeforeningen kan vere ein nymg samarbeidspartner for foreldre. Der kan ein få faglege råd, juridisk hjelp, m.m.
