mkwdvj] - esahity.comesahity.com/uploads/5/0/1/2/501218/mi_kay_khau_nandini.pdf · mn~cks/kd...

51
MkWDVj] eh dk; [kkÅ\ MkW- ua fnuh /kkjxGdj

Upload: hacong

Post on 03-Mar-2019

213 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

MkWDVj]

eh dk; [kkÅ\

MkW- uafnuh /kkjxGdj

MkWDVj] eh

dk;

[kkÅ\

MkW- uafnuh /kkjxGdj

ysf[kdsps euksxr

vk;qosZnkps Kku rGkxkGki;Zar iksgksp.;klkBh o

tuekulkr ;k vizfre 'kkL=kph tkx`fr ;s.;klkBh

iqLrd gs ek/;e dsOgkgh b"Vp Bjsy o vkjksX;kpk gk

okjlk izfrO;fDr lksifoyk tkbZy ;k Hkkousus Hkk:u

lksI;k Hkk"ksr vk;qosZn ekaM.;kpk ladYip t.kq ysf[kdsus

bZ lkfgR; izfr’BkutoG lksMyk-

vkgkjkl vk;qosZnkus ,d izdkjph fpfdRlkp

Bjfoyh vkgs- rh jkstp Lor%oj dj.kkjk vusd o"ksZ

fujksxh jkgw 'kdrks ;kpk vuqHko vlY;kus ifgY;k

mn~cks/kd iqLrdkps uko lk/ks lksis ^MkWDVj] eh dk;

[kkm\* vls Bso.;kps Bjys-

loZlkekU;kauk dGsy v'kk lksI;k Hkk"ksr fyfgysys

ijarq dks.krhgh v'kkL=h; Eg.kts xzaFkkr ulysyh ekfgrh

;s.kkj ukgh ;kph dkGth ?ksr lknj dsysys lnj iqLrd

loZ KkusPNq o pk.kk{k okpdkaP;k pj.kh ysf[kdk o bZ

lkfgR; izfr’Bku feGwu viZ.k djr vkgsr-

dsoG gsp iqLrd uOgs rj ;kiq<sgh lokZauk

mi;ksxh iM.kkÚ;k fo"k;kaoj v'khp ekfgrhiw.kZ lksI;k

Hkk"ksrhy vusd NksVh NksVh iqLrds vki.kklkBh

fyfg.;kpk ekul vkgs- vkiyh dkgh fo'ks"k ekx.kh

vlY;kl vki.k laidZ djkok- vkiyk ;ksX; rks vknj

jk[kyk tkbZy ;kph [kk=h ckGxk-

vkiyh ;kojph izfrfdz;k iq<hy iR;koj t:j

dGokoh-

MkW- uafnuh /kkjxGdj

lh@2 vuqie dkWEIysDl]

doZs jksM] dksFk:M]

iq.ks 411038

eks% $919579031212

$919921216600

Mail: [email protected]

vuqdzef.kdk

fo"k; i`"B dzekad

1- MkWDVj] eh dk; [kkÅ\

2- fu;kstukph lq#okr d'kh djkoh

3- vkgkjh; inkFkZ o LokLF;

4- fdrh izek.kkr tsokos

5- vkgkjkfo"k;hps eq[; fu;e

6- ÑrkUu Eg.kts Lo;aikd djrkauk

7- izÑrhizek.ks vkgkj Eg.kts dk;

8- izÑfr d'kh tk.kkoh

9- okrizÑrhpk vkgkj

10- fiRrizÑrhpk vkgkj

11- dQizÑrhpk vkgkj

12- +_rqizek.ks vkgkjkr cny

13- vkgkj gsp vkS"k/k

14- dkgh egRokps

1- MkWDVj] eh dk; [kkÅ\

rC;sr cjh ulY;koj :X.k MkWDVjdMs tkrks-

'kkjhfjd rØkjh] nq[k.;kps Lo:i o R;kojhy

mik;;kstuk ;k ppsZcjkscjp u pqdrk ,d izÜu

MkWDVjkauk fopkjyk tkrks-

*MkWDVj] [kk.;kfi.;kps dk;\*

gk izÜu egRokpk vlkp Eg.kkok ykxsy dkj.k

[kjks[kjhp dks.kR;kgh 'kkjhfjd =klkph rhu izeq[k dkj.ks

gok] ik.kh o vUu ghp vkgsr-

;kaiSdh l| ifjfLFkrhr rjh gosps fu;eu

vkiY;k gkrh ukgh- lkrR;kus dks.khgh ,vj df.M'kuj

oki: 'kd.kkj ukgh- okijyk rjh rks lka/;kuk o gkMkauk

=klnk;dp vkgs-

R;keqGs vkiY;k gkrkr T;kps fu;eu vlw 'kdrs

v'kk ckch Eg.kts vUu o ik.kh- iSdh ik.kh xkGwu

mdGwu okijrk ;srs- vls fu;eu dsY;koj okijysys

ik.kh cÚ;kp izek.kkr LokLF;kyk iks"kd vlrs-

vUu gh frljh ckcgh LokLF;klkBh frrdhp

egRokph-

uqlrs vktkjh vlrkauk uOgs rj ,johnsf[ky

vki.k dk; [kkos gs tj letwu ?ksrys rj rC;srhP;k

fuE;k rØkjh ykac jkgw 'kdrkr- vkiY;k [kk.;kfi.;koj

vki.k Bsoysyk rkck vkiY;kyk vusd o"ksZ fujksxh

Bso.;kps dke djrks-

vkgkjkfo"k;h vusd xks"Vh fofo/k oS|dh;

'kk[kkae/;s xzaFkkae/;s o vH;kldzekrhy iqLrdkr

okpko;kl feGrkr- vkrk'kk rj usVoj ikfgts rh

ekfgrh o bZ&iqLrds miyC/k vkgsr-

rjhgh vktkjh O;Drhyk MkWDVjdMwu vis{kk

vlrsp dh MkWDVjuh oS;fDrdfjR;k #X.kkpk vktkj

ikgwu R;kP;k 'kkjhfjd =klkyk vuql:u iF;ik.kh

lkaxkos-

gsgh jkLrp vkgs- O;DrhijRos R;kpk jksx] R;kyk

gks.kkjs =kl ;kr Qjd gk iM.kkjp- cjs ulrkauk rj

;kpk fopkj oS|kus djkokp ijarq cjs okVk;yk

ykxY;koj o iw.kZ cjs okVY;kojnsf[ky jkstpk vkgkj

[kjs rj oS|kus O;Drhyk letkowu |kok-

ÁR;{kkr vkgkj gh ckcp O;fDrlkis{k gks;-

ljldV lokZauk ,dkp izdkjpk vkgkj ns.ks xSjp-

izR;sdkph izÑfr osxGh] 'kjhjkph xjt osxGh]

vUukph xjt osxGh] rs ipu dj.;kph rkdn osxGh-

lkgthdp izR;sdkpk vkgkj osxGk vlkok- brdsp uOgs

rj ,dkp O;Drhpk izR;sd fno'kh veqd brdkp vkgkj

vlkok gsgh jkLr uOgs- dkj.k rjktw ?ksowu dkgh ekstwu

ekiwu tso.k dsys tkr ukgh- mnk- d/kh e/kh nqikjps

tso.k tM >kkY;kl jk=h rkd Hkkr gh iqjrks-

ex dls letkos dh Lor%pk vkgkj dlk

vlkok &

vk;qosZn'kkL=kr ;kps mRre ekxZn'kZu okpko;kl

feGrs-

vk;ZHkwehoj vorjysY;k ;k 'kkL=kpk bFkY;kp

ekrhr mxfoysY;k vUukoj ok<ysY;k ek.klkyk mi;ksx

gks.kkj ukgh vls v'kD;- myV ;ksX; jhrhus dsysys

tso.k ghp Lor%oj dsysyh fpfdRlk gks; vls

vk;qosZn'kkL=kps Eg.k.ks vkgs-

vk;qosZn'kkL=krhy fu;ekaps ikyu dj.kss Eg.ktsp

Lor%pk vkgkj lqfuf'pr dj.ks gks;- ;sFks vokZphu

vkgkj'kkL=] fulxkZsipkjkoj vk/kkjhr vkgkj ok ;qukuh]

gksfevksiWFkh ;k oS|dh; 'kkL=kr lwfpr dsysys cny

;kapk fopkj u djrk vk;qosZnkyk e/; ekuwu dsoG

vk;qosZnkps fopkj i.k vxnh lksI;k Hkk"ksr y{kkr ?ksrys

tk.kkj vkgsr-

2- fu;kstukph lq#okr d'kh djkoh

,d ^vkjksX;&nSuafnuh* ukokph Mk;jh djkoh-

loZizFke l/;kpk vkgkj R;krhy ,dk dkxnkoj

fygwu dk<kok

;kr [kk.;kfi.;kP;k xks"Vhaph uqlrh ;knh u nsrk

dk; dk; fdrh oktrk o fdrh izek.kkr [kkYys xsys

vFkok I;k;ys xsys ;kps lfoLrj o.kZu vlkos-

mnk- ldkGh 7 oktrk 1 di pgk] ldkGh 9

oktrk 1 di pgk] 1 c'kh miek vkf.k 1 Xykl

ik.kh b-

fnolkHkjkr ,dw.k fdrh 'kkjhfjd dkes dsyh tkrkr

o fdrh osG] dk; Lo:ikph dsyh tkrkr bR;kfn

loZ fViwu Bsokos- mnk- jkst veqd oktrk veqd

fdyksehVlZ pky.ks] veqd brds eksBs ?kj >kkMwu

dk<.ks b-

ygkui.kkiklwu lnhZ&[kksdY;klkj[ks vktkj lk/kkj.k

dsOgk] dks.kR;k dkj.kkus ok dks.kR;k okrkoj.kkr

gksrkr ;kps fVi.k d:u Bsokos-

mnk- mUgkGk lair vkyk o gosr xkjok vkyk dh

?k'kkps fodkj =kl nsrkr- /kwG ok /kwj fcydwy lgu

gksr ukgh] b-

ftrdh vkBosy frrdh Lor%fo"k;hph oS|dh;

ekfgrhnsf[ky Mk;jhr fygwu Bsokoh-

mnk- veqd o"kkZapk vlrkauk dkaft.;k >kkY;k gksR;k]

vFkok veqd o"kkZapk vlrkauk fo"keToj >kkyk gksrk

b-

dk; vf/kd [kkYY;kus =kl gksrks rsgh uhV y{kkr

Bsowu fViwu Bsokos-

mnk- fr[kV tkLr [kkYys gksrs rsOgk tGtG >kkyh

gksrh] fdaok Jh[kaM FkksMs tkLr >kys gksrs rsOgk

djiV <sdjk ;sr gksR;k b-

dks.krs inkFkZ eukiklwu vkoMrkr gsgh fygkos-

jkstpk >ksispk Øe] >ksisps Lo:i] iMY;k iMY;k

yxsp >ksi ykxrs vFkok dls] LoIus iMrkr dk &

vlY;kl dsOgk] d'kh] dks.krh LoIus iMrkr gsgh

R;k Mk;jhr fygkos-

ojhy loZ xks"Vhapk jkstpk vkgkj dlk vlkok

;kP;k'kh] rqeph ÁÑfr d'kh vkgs ;kP;k'kh]_+rq]

vktkj ;kizek.ks vkgkjkr cny dls djko;kps

;kP;k'kh laca/k vkgs-

cnyh gks.ks] xkokyk tk.ks oxSjs dkj.kkauh d/khgh

uohu MkWDVjph xjt iMyh] rj MkWDVjdMs tkrkauk

gh Mk;jh cjkscj ?ksowu tkos-

3- vkgkjh; inkFkZ o LokLF;

vk;qosZn'kkL=kuqlkj vkgkjh; inkFkZ dks.krs gs

izFke tk.kwu ?ksrys ikfgts- vk;qosZn'kkL=kus vkgkjkps

oxhZdj.k djrkauk fofo/k inkFkkZaps vls ckjk oxZ ekuys

vkgsr- mnk- /kkU;oxZ] nqX/koxZ] tyoxZ] b- gs >kys

pjdlafgrsef/ky oxZ- brj xzaFkkr FkksMhQkj fofo/krk

vk<Gwu ;srs-

vkgkjkP;k oxhZdj.kkr tyoxZ (fofo/k xq.kkaps

izdkjps ik.kh] nqX/koxZ (fofo/k lLru izk.;kaps nw/k]

e|oxZ (fofo/k /kkU;kaph] QGkaph lqjk o e| vls ikrG

inkFkZ rj vkgsrp f'kok; /kkU;oxZ( xgw rkanwGkfn /kkU;s]

f'kachoxZ ok 'ksaxk vlysY;k ouLirh] 'kkdoxZ ok fofo/k

izdkjP;k HkkT;k b- vusd oxkZapk lekos'k vkgs-

;k lokZaph lfoLrj ekfgrh ;sFks ns.ks rj

v'kD;p vkgs ijarq vkgkjh; inkFkkZaph vkgkjewY;s

fVdfo.;klkBh dkgh egRokP;k lwpuk ek= ;sFks nsr

vkgs- ;k loZlkekU;kalkBh vlysY;k lwpuk izfrO;Drh

ykxw vlY;kus R;k lokZauhp ikG.ks LokLF;dkjd vkgsr-

izÑrhuqlkj osxosxGs vkgkj iq<s osxG;k ikBkr fnysysp

vkgsr- ;k lwpuk iq<hyizek.ks &

loZlkekU; lwpuk

lqdysY;k ikysHkkT;k tso.kkr oki: u;sr] R;k

pohus dMoV gks.;kph 'kD;rk vlrs o R;k okr

ok<forkr-

nw/k ftrds osGk rkiokos frrds rs ipko;kl tM

gksr tkrs- 'kD;rks fujls ok rkts ,dnkp rkifoysys

nw/k I;kos-

ojhy nksUgh fo/kkus vktP;k v/kqfud oS|dh;

'kkL=kyk /k:up vkgsr- nw/k tkLrh u rkifo.;kP;k

tkfgjkrhgh l/;k nk[kfoY;k tkrkr

ftrds vYi'kkd vFkkZrp deh HkkT;k] ikysHkkT;k

[kkÅu jgkos frrds vkjksX;kyk pkaxys- gs pjd

fo/kku vktP;k v/kqfud oS|dh; 'kkL=kP;k fo#/n

vlY;kps Hkklrs- ijarq l/;k vk<Gkr ;s.kkjh [krs]

jklk;fuds b-pk okij ikgrk o vkjksX;koj R;kapk

gks.kkjk ifj.kke ikgrk gs ;ksX;p okVrs- v'kk nwf"kr

HkkT;k o jklk;fudkauh fidfoysyh QGs [kk.;kis{kk

u [kk.ksp dsOgkgh b"Vp- iw.kZi.ks uSlfxZd Hkkthikyk

o QGs vkrk 'kgjkr rj nqfeZGp >kkyh vkgsr-

jk=h ngh eqGhp [kkÅ u;s- fnolkgh uqlrsp ngh

d/khp [kkÅ u;s- R;kcjkscj lk[kj] eqxkps d<.k ok

ehB vls dkghrjh felGwup dk;e ngh [kkos-

rkd gs ve`rkizek.ks ekukos- vxnh VksdkP;k

vipuke/;sgh uhV ?kqlGwu ikrG dsysys rkd

ve`rkizek.ks xq.k nsrs-

nw/k o ekls d/khgh ,d= ok ,dkekxksekx ,d vls

[kkÅ u;s- ;kus Ropkjksx] dq"B v'kk izdkjps xaHkhj

jksx gks.;kph 'kD;rk vlrs-

e/kqj jl;qDr Eg.kts xksM inkFkZ vkacV inkFkkZacjkscj

felGwu [kkÅ u;s- [kjs rj HksG ok lq/kkjl] ftych

gs o rRle vusd lokZaps ykMds inkFkZ ;kp feJ.kkus

curkr- i.k rs vkjksX;klkBh ;ksX; uOgs-

vk;qosZn'kkL= fo#/n jl v'kk izdkjs ,d=

[kk.;kP;k fo#/n erkps vkgs-

nw/k o QGs d/khgh ,d= [kkÅ u;sr- rlsgh

vktdky ÝwV lWyM ukokpk inkFkZ lokZaP;k

vkoMhpk >kkyk vkgs- f'kØ.k ukokpk inkFkZgh [kwi

iwohZiklwu vxnh vkoMhus [kkYyk tkrks- ;kr nq/kkr

lk[kj ?kkywu dsGh dqLd:u [kkrkr- i.k gs loZ

ipfo.;klkBh tks O;k;ke o 'kkfjjhd esgur tqU;k

dkGh ?ksryh tkr gksrh frrdh vkrk [kjks[kjhp

?ksryh tkr ukgh- R;keqGs ojhy nksUgh izdkjkr

ikpu'kDrhpk vankt ?ks.ks [kwip vko';d Bjrs-

tsoY;koj 'krikÅyh djkoh- Eg.ktsp lkodk'k

pkykos- yxsp >kksiw u;s- 'kaHkj ikoys pky.;kl

tso<k osG ykxrks rso<k rjh funku >ksi.;kiwohZ

pky.;kr ok rRle pyuoyu dj.;kr ?kkyokok-

QGs] rkd ;kalkj[;k xks"Vh d/khgh foLrokoj

rkiowu [kkÅ u;sr- xqtjkFkh lektkdMwu d<h

ukokpk pfo"V inkFkZ Hkkjrh; tso.kkr vUrHkwZr >kyk

vkgs- ;kr rkd mdGys tkrs- vktP;k v/kqfud

oS|dh; 'kkL=erkuqlkj lq/nk rkdkr vfr'k;

egRokps vls yWDVks cWflyk; ukokps ekuoh

vkrM;kyk t:jhps ?kVd vlrkr- rs m".krsus

vdk;Z{ke curkr- Eg.kwu rkd ngh d/kh mdGr

ukghr-

rlsp QGkrhy thoulRo vdk;Z{ke gksr vlY;kus

QGs ok Qyjl d/kh mdGr ukghr-

4- fdrh izek.kkr tsokos

iw.kZ iksV Hkjsy brds rj dks.khgh d/khgh tsow u;s-

vk;qosZn'kkL=kizek.ks tsOk<s tso.k iw.kZ iksV Hkj.;kl

iqjrs R;kP;k ,d r`rh;ka'k Hkkx nzo vUukus Eg.kts

ikrG inkFkkZauh Hkjkos- mnk- lwi] tyftÚ;klkj[ks

ikpd nzO;] vkeVh] rkd b-

,d r`rh;ka'k Hkkx ?ku vUukus Hkjkok- mnk- iksGh]

Hkkth] Hkkr] b-

o ,d r`rh;ka'k Hkkx fjdkek lksMkok- ;kr ok;wps

pyu Eg.kts gkypky gks.ks visf{kr vkgs- ok;wyk

brdk oko u fnY;kl iksV nq[k.;kph 'kD;rk

ukdkjrk ;sr ukgh-

tso.k izek.kkr ?;kos- vki.k ?ksrysys tso.k gs uDdh

;ksX; izek.kkr vkgs vFkok dls] gs let.;klkBh

vk;qosZnkus dkgh y{k.ks fnyh vkgsr- o gh y{k.ks

oSf'k"V;kus izek.kkckgsj tso.k >kY;kojp lq: gksrkr

rh v'kh &

o iksVkr vFkok vksVhiksVkr ok vU; dksBsgh rMl

ykx.ks ok nq[k.ks

o Nkrhoj nMi.k vkY;klkj[ks okV.ks

o tso.kkuarj ikB nq[kk;yk lq#okr gks.ks

o iksV tM gks.ks

o bafnz;s vizlUu jkg.ks

o rgku Hkwd b-ps 'keu ok lek/kku u gks.ks

o cl.ks] mB.ks] pky.ks] 'okl ?ks.ks b- loZ fØ;k

lq[kkus] lgtrsus o lqyHkrsus djrk u ;s.ks

o ldkG&la/;kdkGh gks.kkjs eyew=kps gks.kkjs

LokHkkfod foltZu gs dks.kR;kgh d"Vkfouk o

iz;Rukfouk u gks.ks

vUu inkFkkZaps ?kVd] rs tso.kkr okij.;kph i/nrh]

Lo;aikdkr dks.kR;k inkFkkZaps ,d= okij.ks vkjksX;kl

gkuhdkjd ;k ekfgrhcjkscjp dks.krk inkFkZ fdrh

izek.kkr okijkok] r;kj inkFkkZrhy ,dk|k inkFkkZps

eksteki fdrh vlkos gsgh egRokps- mnk- ,d isyk

fyacw ljcrkl fpeVhHkj ehB iqjsls vlrs- pepkHkj

ehB tkLrp gksrs-

gssss ssss >kys Lo;aikdkrhy ,dk inkFkkZrhy vusd

ckchaiSdh ,dk ckchps izek.k- ijarq r;kj inkFkZgh

fcuekstekikpk [kk.ks ;ksX; uOgs-

mnk- letk tso.kklkBh Hkkr Hkkth iksGh vkeVh

vlk Lo;aikd r;kj vkgs- ;kr ,d ?kklHkj Hkkr o

nksu okV;k vkeVh vFkok prdksj iksGh o okVhHkj

Hkkth vls [kk.ks Qkjls fgrdkjd uOgs-

vkiY;k i/nrhP;k tso.kkr dks.krk inkFkZ fdrh

izek.kkr [kkok gsgh vkiY;k ok<.;kP;k i/nrhr

varHkwZr vlrs-

pV.kh ,d pepk ok<yh tkrs rj vkeVh okVhHkj

ok<yh tkrs- Hkkrkph ewn ok<yh tkrs rj iksGh ,d

ok vxnh ygku vlY;kl nksu ok<Y;k tkrkr-

ex Hkqdsizek.ks deh vf/kd Hkkr ok iksGh [kkYyh

tkrs- R;kekukus vkeVh ok Hkkth ;kaps izek.k deh o

iksVHkjhps ulrs-

;ko:u dks.krk inkFkZ fdrh [kkok ;kpk vankt

?ksryk tkrks- dks.krkgh ,dp inkFkZ ladsrkis{kk

vf/kd izek.kkr [kkYyk xsyk rj R;kpk dkgh

izek.kkr =kl gks.ks rj LokHkkfodp vkgs-

5- ÑrkUu Eg.ktsp Lo;aikd djrkauk

T;k HkkaM;kr vUUk f'ktfo.ks vkgs R;k HkkaM;kafo"k;h

dkGth ?ks.ks izFke vko';d vkgs- 'kD;rks LVsuysl

LVhy ok cksjksfly ok m".krk lgu d: 'kd.kkjh

dkp v'kh HkkaMh vUu f'ktfo.;kl okijkoh- ;kapk

vUukoj ifj.kke gks.;kph Qkj'kh Hkhrh ulrs-

HkkaM;kaP;k /kkrwpk nsf[ky ifj.kke ekuoh 'kjhjkoj

gksr vlrks- mnk- vWY;qfefu;eph HkkaMh & ;k /kkrwps

d.k Lo;aikdkr felGys rj ok< gks.;kP;k o;kr

esanwoj R;kps ifj.kke gks.;kph 'kD;rk vlrs gs vkrk

iz;ksxkus fl/n >kkys vkgs-

;kplkBh iwohZ pkanh o lksus ;k /kkrwaP;k HkkaM;kapk

mi;ksx jkt?kjk.;kr jktklkBh vUu f'ktfo.ks ;k

lkBh o jktkP;k tso.kklkBh Eg.ktsp R;kP;k

rkVokVhlkBh dsyk tkr gksrk- ;kps dkj.k vUukrhy

dks.krhgh v'kq/nrk lgt ;k /kkrwaeqGs letw 'kdr

gksrh- R;keqGs yk[kkaP;k iksf'ka|kpk tho okpr gksrk-

vktP;k egkxkbZP;k dkGkr rj v'kk HkkaM;kapk okij

Jhearkaukgh u te.;klkj[kk- ex e/;e oxZ o

xjhckaph rj ckrp lksMk-

th HkkaMh oki: R;kaph LoPNrk egRokph-

ts vUu vki.k f'ktfo.kkj vkgksr R;kfo"k;h nsf[ky

dkgh izkFkfed ekfgrh vl.ks [kwip vko';d vlrs-

vUu/kkU;kps ?kVd vki.kkl ekfgrh vlY;kl

O;DrhP;k 'kjhjkP;k izfrfdz;suqlkj vki.kkl Lo;aikd

djrkauk dk; okijkos ;kpk vankt ;srks-

mnk- ewxMkG o mMhnMkG ;kaps ?kVd vokZphu

'kkL=kizek.ks tjh lkj[ksp vlys rjh vk;qosZnkizek.ks

mMhn gs ip.;klkBh eqxkis{kk tM vlrkr o

eydkjd Eg.kts ey ok<fo.kkjs vlrkr-

R;keqGs dksBk usgeh lkQ gks.kkÚ;k O;Drhyk

mMhnkis{kk ewx okij.ks b"V B: 'kdrs-

vUu/kkU;kaps tls ?kVd vki.kkl Bkowd vl.ks

vko';d vkgs rlsp dks.kR;k vUuinkFkkZapk mi;ksx

d'kk i/nrhus djko;kl ikfgts rsgh ekfgrh gos

mnk- uktwd izÑrhP;k O;Drhyk ngh uqlrsp

[kkYY;kl lnhZ lkj[ks fodkj gksÅ 'kdrkr- gsp ngh

?kqlGwu R;kr ik.kh Vkdwu rkd dsY;kl mRre

ikpu Eg.kwu dke djrs- lnhZ [kksdyk nwj Bsors-

ek= ?klk [ko[kosy brds rs vkacVgh ulkos- uis{kk

ulysyh lnhZ Ogk;ph 'kD;rk fuekZ.k gksÅ 'kdrs-

dks.kR;k i/nrhus vUu tso.kkr okijkos gs

ikfgY;kuarj dks.kR;k nksu xks"Vh ,d= okijkO;k gs

ikg.ks xjtsps vkgs- ,dknh xks"V rC;srhyk [kjp

pkaxyh vlrs- mnk rwi- ?kjh d<foysys Eg.ktsp

yks.kd<s rwi gs vfr'k; vkjksX;dkjd- rlsp e/k gh

gh ,d vkjksX;nk;d ckc- ijarq rwi o e/k ;k nksu

osxosxG;k vkjksX;nk;d inkFkkZauk tj leku

izek.kkr ,d= dsys rj ek= rsp vkjksX;nk;h inkFkZ

fo"kklkj[ks curkr o vusd jksxkaps dkj.kgh curkr-

●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●

vkgkjkfo’k;hps lqfopkj

vkgkj vkS"k/kk lkj[kk ?ksryk rj vkS"k/k vkgkjklkj[ks

d/khp ?;kos ykxr ukgh-

ldkGh egkjktklkj[kk uk'rk djk] nqikjh

jktklkj[ks tsok] la/;kdkGh fHkdkÚ;klkj[ks tsok o

vkjksX; jk[kk-

iqUgk uk'rk d: 'kdky brds iksV fjdkes Bsowu

tsok-

ykxsy frrdsp vUUk f”ktok- mjysys ok f”kGs vUu

dpÚ;kP;k MC;kr Vkdys dk; ok [kkÅu Vkdys

dk; & R;kps Lo:Ik nksUgh fBdk.kh lkj[ksp curs-

vUukpk d.k vkf.k d.k o osGkpk {k.k vkf.k {k.k

okpok

6- vkgkj lsoukfo"k;hps eq[; fu;e

vUu usgeh rkts rkts o xje xje tsokos- vls vUu

:ijaxkus Lokfn"V rj vlrsp f'kok; yodj o

pkaxys iprs- rlsp vUukP;k m".k xq.kkus okrgh

lj.;kl enr gksrs- vUu iksVkr xsY;koj

diQnks"kkps uSlfxZdfjR;k izek.k ok<rs- m".k

vUulsoukus dkgh va'kh ;k ok<.kkÚ;k dQkojgh

fu;a=.k Bso.;kl enr gksrs- Qkjp FkaM ok Qkjp

xje vUu ek= d/khp [kkÅ u;s-

vxnh dksjMs vUu ok rsykrqikus uqlrs ek[kysysgh

vUu [kkÅ u;s- vxnh dksjMs Eg.ktsp :{k vUu

[kko;kl rj =kl gksrksp i.k ipko;kl nsf[ky =kl

gksrks- fLuX/k vUu #pdj rj vlrsp f'kok;

ikpdjlkae/;sgh ok< djrs- R;keqGs vUu yodj o

pkaxys iprs- rlsp vUukP;k fLuX/k xq.kkus okrgh

lj.;kl enr gksrs- 'kjhjkps cy ok<rs o iks"k.kgh

mRrefjR;k gksrs- bafnz;s izlUu jkgrkr-

vUukps izek.k Hkwd o ipu'kDrh ;kaP;k vuqekukus

;ksX; rso<s tj Bsoys rj f=nks"kkauk dksBsgh u

fc?kMfork rhugh nks"kkaps ;ksX; vls iks"k.k dj.;kr

rs l{ke Bjrs- tsOgk dks.krkgh =kl u gksrk

vUuipu vxnh lqyHkrsus gksrs] eyew=foltZu

lq[kkus gksrs] ikpulaLFkk dksBsgh u fc?kMrk vkjksX;

jk[k.;kl enr djrs rsOgk vksG[kkos dh vki.k

?ksrysys vUukps izek.k ;ksX; vlys ikfgts-

vtwu ,d vR;ar egRokpk fu;e Eg.kts Hkwd

ykxY;kf'kok; tsow u;s- Hkwd ykx.ks gs vk/khps tso.k

ipys vkgs vls let.;kps lk/ku vkgs-

vk/kh [kkYysys vUu uhV ipY;k[ksjht tsow u;s- gk

fu;e tj ikGyk ukgh rj v/kZoV ipysys vUu

vtqu iksVkr vlrkaukp uos vUu iksVkr iMY;kus

vUuikpd jlkauk] vkrM;kauk rk.k ;srks o

ipulaLFkk fc?kMrs-

nksu ijLijfo#/n v'kk izdkjps vUu ,dkp osGh ok

,dkekxwu ,d vls [kkÅ u;s- mnk- xjekxje

iqjhcjkscj Ýhte/khy FkaMxkj v'kh cklqanh ok Jh[kaM

[kkÅ u;s- fdaok xje pgk I;k;Y;koj yxsp xkj

ljcr fiÅ u;s- v'kkus jksxkauk vkea=.k feGrs-

vfiz; v'kk ok Hkh"k.k okVw 'kd.kkÚ;k tkxh clwu

tsow u;s- mnk- Le'kku] 'kkSpx`g b- rlsp vkiY;k

vkoMR;k fBdk.kh vkiY;kyk ;ksX; okVsy] #psy

v'kkp HkkaM;kapk & rkVokV;kapk mi;ksx tso.;kP;k

osGh djkok- ;kus tsorkauk ekufld lek/kku jkgrs-

[kwi HkjHkj vls ok cdkcd tsow u;s- v'kkus Bldk

ykx.;kpk laHko fuekZ.k gksrks o vUukpk frVdkjk

okV.;kph 'kD;rk nsf[ky fuekZ.k gksrs-

vfr lkodk'k jsaxkGrnsf[ky tsow u;s- vls dsY;kl

tso.k rj xkj gksrsp] ipu eankors] Hkwd uhV Hkkxr

ukgh o tso.kkps lek/kkugh gksr ukgh-

tsorkauk gl.ks] cksy.ks v'kk fØ;k 'kD;rks VkGkO;kr-

gYyh rj Vh-Ogh pkyw vlrkauk R;kP;k leksj

tso.;kphp i)r ?kjk?kjkr fnlwu ;srs- ;keqGs f=nks"k

fc?kMrkr o jksxfufeZrhl enr gksrs-

;klkBh tso.kklkj[kh vR;ar egRokph xks"V iw.kZi.ks

y{k nsowu Lor%lkBh dk; ;ksX; dk; v;ksX; ;kpk

fopkj d:u izlUu eukus djkoh-

7- izÑrhizek.ks vkgkj Eg.kts dk;

;ksX; vUu [kk.;klkBh izFke Lor%ph izÑfr

tk.k.ks vko';d vkgs- izÑfr Eg.kts nsgkps /keZ- izfr

nsgkps /keZ osxGs- Hkwd osxGh- >ksi osxGh- ipu osxGs-

eyew=foltZukP;k osGk o lo;h osxG;k-

Lor%P;k 'kjhjkph jpuk o fØ;k tk.kwu vkgkj

lqfuf'pr dj.ks Eg.ktsp izÑrhizek.ks vkgkj ?ks.ks-

dks.kh iVdu tkM gksrks] dks.kh >Vdu ckjhd

gksrks rj dks.kkP;k 'kjhjkr fdrhgh iz;Ru dsyk rjh

Qjdp gksr ukgh- ;k loZ ckchao:u rj izÑrhpk vankTk

?ksrk ;srks-

+_rwizek.ks osxosxG;k izÑrhP;k O;Drhyk

osxosxGk =kl gksr vlrks- osGhp gk =kl deh dj.ks

lgt 'kD; vlrs- R;klkBh vkgkjkr o okx.;kr FkksMk

cny djkok ykxrks-

vk;qosZnkr ;k xks"Vh vxnh 'kkL=ksDr i/nrhus

fnY;k vkgsr-

R;kaph ekfgrh ;k iq<hy ikBkr fnysyh vkgs-

vFkkZr dsoG iqLrdkojp voyacwu u jkgrk oS|kphgh

enr ?ks.ks dsOgkgh b"Vp- ijarq izkFkfed vksG[k vlkoh

Eg.kwu gk [kVkVksi-

8- izÑfr d'kh tk.kkoh

dQ izÑfr

tjk LFkwyRokdMs >qd.kkjh] xqVxqVhr okV.kkjh]

HkDde cka/;kph] rqdrqdhr Ropk vl.kkjh] xksjlV ok

xgw jax vlysyh] dkGsHkksj MksGs o MksG;kps 'osreaMy

ika<js'kqHkz ok fuGlj vl.kkjh] 'kkUr LoHkkokph] fLFkj

gkypkyh dj.kkjh] dkgh'kh vkG'kh Hkkl.kkjh] Li"V o

e/kqj cksy.kkjh v'kh O;Drh fnlyh dh loZlk/kkj.ki.ks rh

dQizÑrhph vlkoh vlk vankt dj.;kl gjdr ukgh-

v'kk O;Drhps dsl nkV] eÅ o tkLrh d:u

dkG;kHkksj jaxkps ok fdafpr rifdjh >kkd vlysys

dkGs vls vlrkr- nkr ika<js 'kqHkz pdpdhr vlrkr-

u[ksnsf[ky eÅ o fLuX/k vlrkr- gkrkojhy f'kjk lgt

fnl.;klkj[;k ulrkr-

[kk.;kps izek.k tj ikGys o vfXu Eg.ktsp

ikpu'kDrhyk laHkkGys rj gh O;Drh r'kh lgtklgth

vktkjh iMr ukgh ijarq [kk.;kr ;Fkk rFkk >kkys rj

ek= ;kaP;k rC;srhps [kjs ulrs- nqljs Eg.kts FkaMhpk

lh>u laiwu mUgkGk lq: >kyk dh i.k ;kaph ckjhd

lkjhd rØkj lq: gksrs-

Ekukus gh O;Drh loZlk/kkj.ki.ks 'kkar] LoPN

fopkjkaph v'kh] o dks.krhgh izfrfØ;k rkcMrksc u

ns.kkjh vlrs- dks.kR;kgh ckchpk lkaxksikax fopkj djQu

ex R;kojhy er ns.kkjh v'kh gh O;Drh vlrs-

Ekkstdsp ijarq iks"kdewY;s vl.kkjs inkFkZ [kk.ks gh

O;Drh ilar djrs- FkksMs [kkÅugh cyoku jkg.ks gs fgps

oSf'k"V; gks;- ipukph xfr tjk lkodk'k vlY;kus

v'kh y{k.ks ;k izÑrhP;k O;Drhr vuqHkoko;kl feGrkr-

Hkwd ykxyh rjh gh O;Drh cjkp dkGi;Zar Hkwd

lgu d: 'kdrs- iksVHkj tso.k dsY;kl v'kk O;Drhyk

iqUgk Hkwd ykx.;kl cjkp dkG e/;s yksVrks- ik.kh

fi.;kps izek.kgh e/;ep vlrs-

;k O;Drhyk Hkjiwj o pkaxyh xk< >kksi ykxrs-

gh O;Drh /kekZpj.k dj.kkjh vlwu nsokoj fo'okl

Bso.kkjh vlrs- cq/nhus gh dq'kkxz vlwu vkBo.khaph iDdh

vlrs- f'k{k.kkph] iqLrdkaph vkoM vlrs- gkrh ?ksrysyk

dks.krkgh vH;klØe ok dks.krsgh dke rh v/kZoV lksMr

ukgh- fpdkVhus dke iw.kZ dj.ks gk ;k O;Drhpk LoHkkop

vlrks-

v'kk O;Drhyk lkekU;r% xksM inkFkZ eukiklwu

vkoMrkr- ek= tksoj rs izek.kkr [kkYys tkrkr rksoj

frps vkjksX; Bhd jkgrs- FkksMsgh izek.kkis{kk tkLr [kkYys

rj v'kk O;Drhyk vipu] Mksdsnq[kh] lnhZ ok tMi.kk

v'kk fodkjkauk rksaM ns.;kph ikGh ;srs- ipukl tM ok

xksM inkFkZ v'kk O;Drhus tiwu [kk.;kpkp lYyk

oS|kyk ns.;kph osG tkLr ;srs-

fiRr izÑfr

e/;e cka/;kph] xkSj o.kkZph] fiaX;k] dkgh'kk

fojG dslkaph] rifdjh MksG;kaph] eÅ Ropk] vax] dsl

b- vlysyh nkrkauk fioGV NVk vlysyh] rh{.k

izfrfØ;k ns.kkjh v'kh LekVZ] gq"kkj okV.kkjh lqanj

fnl.kkjh O;Drh fnlyh dh rh fiRr izÑrhph vlY;kpk

vankt djko;kl gjdr ukgh-

fgyk d"V izek.kkrp >ksirkr-

fgyk Hkjiwj ?kke ;srks o vaxkyk o ?kkekyk

fof'k"V izdkjpk mxz oklgh ;srks-

dnkfpr ;kp dkj.kkus vlkos] ;k O;Drhyk

QqykaP;k lqxa/kh ekGk ?kky.ks] lqxa/kh oklkph vRrjs

yko.ks] mV.kh yko.ks b- xks"Vhaph vkoM vlrs-

ek= fuiq.krk] dq'kyrk o ,dk|k fo"k;krhy

xgZrk fgyk >sirs- gq"kkjh] cqf/nerk] vH;kl ;kr gh

dk;e brjkais{kk MksG;kr Hkj.kkjh Bjrs-

v'kk O;Drhl Åu lgu gksr ukgh- Hkwd rgku

fcydwy fuHkr ukgh- tso.kkl ok ik.kh fi.;kl tjkgh

m'khj >kkyk rjh gh dklkohl gksrs- gh O;Drh r'kh

uktwdp- Hkjiwj vUu o Hkjiwj ik.;kph xjt o lo;

vlrs vkf.k ,d ok nksuis{kk vf/kd osGk 'kkSpkyk tk.ks

nsf[ky fryk xjtsps vlrs-

'kjn _+rq Eg.ktsp ikolkG;kuarjpk fgokGk

;s.;kvk/khph xjeh v'kk O;Drhyk lkslr ukgh- ;k

njE;ku rlkgh fiRrkpk okrkoj.kkr dksi vlrks- R;keqGs

vUu/kkU; ik.kh lxG;kp ckchr fiRrkps vf/kD;

vlY;kus fiRr izÑrhph O;Drh ;k lh>ue/;s

loZlk/kkj.ki.ks vktkjh iMrs-

okrizÑfr

fdjdksG cka/;kph] lkekU; psgÚ;kph] /kwlj

MksG;kaph] dqjG;k dslkaph] v'kDr Hkkl.kkjh] lkoG;k

ok ljG dkG;k jaxkph] cMcMh] :{k Ropsph] v'kh

O;Drh vk<GY;kl rh okrizÑrhph vlkoh vlk vankt

dj.;kl gjdr ulkoh-

frP;k vLoLFkrsrp okrizÑrhpk vkHkkl gksrks-

fgph u[ks] dsl] nkr] vax] Ropk] loZ fBdk.kh

,d izdkjph :{krk fnlrs- eÅi.kk ulrks-

j[kj[khri.kkcjkscj [kMcMhri.kkgh vk<Grks-

ckg; 'kjhjizek.ksp vkrwugh :{krk vlY;kus ;k

O;Drhl c/ndks"Brk] vkoktkr okjaokj ;s.kkjk

[kj[kjhri.kk] vksB QqV.ks] gkrik;kyk Hksxk iM.ks ;k o

v'kk vusd NksV;k eksB;k rdzkjhauk rksaM |kos ykxrs-

;k izdkjph O;Drh d/khgh fLFkj jkgw 'kdr ukgh-

lrr gkrik; gyfo.ks ok Hkqo;k mMfo.ks ok psgÚ;kP;k

fofp= gkypkyh dj.ks vlyh vfLFkjrk fgP;kr

lkrR;kus fnlrs-

gh O;Drh dks.kR;kp xks"Vhr fLFkj ulrs- vxnh

[kk.ks fi.ks lq/nk d/kh [kwi] d/kh vxnh jMr [kMr]

d/kh udkslsp vls vlrs- rlsp O;k;kekps] rlsp dkekps]

rlsp >ksisps] vxnh rlsp eyew=osxkps i.k-

;k O;DRkhph uhfreRrkgh frrdhp vlrs- osGsyk

mpysfxjh] osGsyk [kksVs cksy.ks ;kaps ghl dkghp okVr

ukgh- Le`rhgh dehp vlrs- cqf/neRrknsf[ky lkekU;p

vlrs-

leizÑfr

vfr'k; izek.k'khj cka/;kph] dk;e fujksxh]

dks.kR;kgh ifjfLFkrh'kh lkeuk dj.;kph rkdn] mRre

ikpu'kDrh] vlysyh vusd o"kkZr vktkjh u iMysyh

O;Drh tj vk<Gyh rj leizÑrhpk vankt dj.ks ;ksX;

Bjsy-

vktP;k dfy;qxkr [kjks[kjhp ;k izÑrhph

O;Drh fojGkp ekukoh ykxsy-

ÁÑfr d'kh vksG[kkoh ;klkBh lksih

iz'uekfydk

okrizÑrhlkBh

1- eh Ñ'k nsg;"Vhpk vkgs o ek>s otu lgt

ok<r ukgh

2- ekÂ;k loZ gkypkyh] cksy.ks o [kk.ks b- xks"Vh

tyn vlrkr

3- eh uohu xks"Vh iVdu f'kdrks o yodj

foljrks

4- eh cjspnk vLoLFk vlrks o ek>s eukscy

d/khgh fLFkj ulrs] brdsp uOgs rj mRlkggh

dehtkLr gksrks

5- eh d/khp 'kkar >ksir ukgh- dqBsgh [kqV~V >kkys

dh ek>h >ksieksM >kyhp letk

6- eh [kk.;kckcr fdrhgh dkGth ?ksryh o

[kk.;kps fu;e fdrhgh ikGys rjh eyk iksVkr

xqMxqM gks.ks] c/ndks"B b-pk =kl gksrks

7- ek>s gkrik; lgt QqVrkr o nkr] vksB] Ropk]

dsl] MksGs b- :{k vlrkr ok eyk Øhe ykokos

ykxrs

8- eyk xkj gok] [kk.ks] ik.kh b-pk =kl gksrks o eh

yodj vktkjh iMrks

9- ckjD;k xks"Vhauh jkx ;s.ks] mRrsthr gks.ks] yxsp

'kkargh gks.ks] ojojph eS=h b-xks"Vh ekÂ;k ckcrhr cjkscj vkgsr-

10- uhrheRrsis{kk eyk ekÂ;k eksgkyk] Hkkousyk] egRo

ns.ks vkoMrs- /keZ HkjY;k iksVkykp djrk ;srks

fiRrizÑrhlkBh

1- eh e/;e nsg;"Vhpk vkgs o ek>s otu lgt

ok<r ukgh o lgt deh gksr ukgh

2- ekÂ;k loZ gkypkyh] cksy.ks o [kk.ks b- xks"Vh

e/;e xrhus gksr vlrkr

3- eh uohu xks"Vh f'kdwu R;kr uSiq.; feGforkss

4- eh Dofpr vLoLFk vlrks o ek>s eukscy lglk

vfLFkj gksr ukgh] brdsp uOgs rj eh mRlkgh

vlrks

5- eh [kk.;kckcr d/khgh dkGth ?ksryh ukgh o

[kk.;kps fu;e d/khgh ikGys ukghr rjh eyk

dlykgh =kl gksr ukgh o eyk Hkjiwj rgku o

Hkwd ykxrs

6- ekÂ;k vaxkyk ?kkegh Hkjiwj ;srks] R;kps Mkx

diM;koj iMrkr o oklgh ;srks

7- ek>s gkrik; Dofpr QqVrkr o nkr] vksB]

Ropk] dsl] MksGs b- e`nq vlrkr

8- eyk xkj gok] [kk.ks] ik.kh b-ph vkoM vkgs

myV xje gok] [kk.ksfi.ks ;kauh eh yodj

vktkjh iMrks

9- ckjD;k xks"Vhauh jkx ;s.ks] mRrsthr gks.ks] b-

xks"Vh ekÂ;k ckcrhr gksÅ 'kdrkr ek=

vU;k;kyk eh lMsrksM mRrj nsrks-

10- uhrheRrsis{kk eyk ekÂ;k eksgkyk] Hkkousyk] egRo

ns.ks vkoMr ukgh- eh rRofu"B vkgs

dQizÑrhlkBh

1- eh etcwr nsg;"Vhpk vkgs o ek>s otu lgt

deh gksr ukgh ek= pkaxY;k ikSf"Vd [kk.;kus

ek>k nsg lq/kkjrks

2- ekÂ;k loZ gkypkyh] cksy.ks o [kk.ks b- xks"Vh

'kkar] lkodk'k o lqfuf'pr vlrkr

3- eh uohu xks"Vh tjk lkodk'k f'kdrks ek=

,dnk f”kdY;koj R;k dk;e y{kkr Bsorks

4- eh Dofpr vLoLFk vlrks o ek>ks eukscy

d/khgh [kpr ulrs] brdsp uOgs rj mRlkggh

dk;e rso<kp vlrkss

5- eh dk;e 'kkar o xk< >ksirks- ek>h >ksieksM

lgtfjR;k gksr ukgh- eyk >ksigh Hkjiwj ykxrs

6- eh [kk.;kckcr dkGth ?ksryh o [kk.;kps fu;e

ikGys rj eyk lglk ipukpk =kl gksr ukgh

7- ek>s gkrik; lglk QqVr ukghr o nkr] vksB]

Ropk] dsl] MksGs b- fLuX/k vlrkr ok eyk

lkekU;r% Øhe ykokos ykxr ukgh

8- eyk xkj gok] [kk.ks] ik.kh b-pk =kl gksr ukgh-

ek= FakMhuarjP;k mUgkG;kr eh lgt vktkjh

iMrks

9- eyk vpkud jkx ;s.ks] mRrsthr gks.ks] yxsp

'kkargh gks.k b xks"Vh lk/kkj.ki.ks ter ukghr-

eh loZ ckch fopkjiwoZd djrks

10- uhrheRrk eyk loZJs"B okVrs- eyk eksgkyk]

Hkkousyk] egRo ns.ks ter ukgh-

Vhi &

izR;sd eq|kP;k gksdkjkFkhZ mRrjkyk ,d

xq.k ekukok-

;kizek.ks loZ eq|kaph izkekf.kd mRrjs

|kohr-

T;k izÑrhP;k eq|kauk tkLrhr tkLr

gksdkjkFkhZ mRrjs ;srhy rh Lor%ph

izÑfr letkoh-

9- okrizÑrhpk vkgkj

okrizÑrh O;Drhph ikpu'kDrh lrr leku jkgw

'kdr ukgh- d/kh gh O;Drh vUukl mRre ipfors rj

d/kh gyds vUu nsf[ky ipforkauk Fkdrs- brdsp uOgs

rj v'kk O;DrhP;k 'kjhjkr ik.;kpk lkBknsf[ky

okrkP;k :{krsus toGtoG ulY;krp tek vlrks-

;k dkj.kkus lnj O;Drhus dk;ep gydk vkgkj

ijarq fLuX/k] nzo Eg.kts ikrG vlk ?;kok o gk vkgkj

nsf[ky iw.kZi.ks ipY;k uarjp nqljk vkgkj ?;kok gs

mRre- vipu gksÅu vktkjh iM.;kis{kk gh jhr v'kk

izÑrhP;k ckcrhr vf/kd ykHknk;d B: 'kdrs-

;k O;Drhl lwi] xksM ljcrs] [khjh] ik;l] ;k

i/nrhpk nzo Eg.kts ikrG vkgkj] eÅ Hkkrklkj[kk

fdaok f[kpMh ok oj.k&Hkkr&rwi] xje Qqyds] rkth

Hkkth ;k lkj[kk ?ku vkgkj] xje nw/k vls vUu ekuors-

;k O;Drhus dMdMwu Hkwd ykxY;koj pkaxyh

iks"k.kewY;s vlysys vUu t:j [kkos- ;kus R;kaps cy

vkjksX; ok<fo.;kl enr gksrs-

FkaMxkj gok ok vUuinkFkZ fdaok ik.kh ;kaeqGs

v'kk O;Drhauk okrizdksi gks.;kph 'kD;rk fuekZ.k gksrs-

;k xks"Vh ;k izÑrhP;k O;Drhus dk;ep VkG.ks [kjs

Eg.kts b"V-

;k O;Drhl elkyk ?kkrysys inkFkZ vkoM.;kph

'kD;rk vf/kd- i.k vlkgh vkgkj vf/kd ?ks.ks ;kauk

ekuor ukgh- ;kauh Lor%ph ikpu'kDrh o Hkwd ;kapk

vankt ?ksowu Lor%ps tso.k Bjfo.ks Js;Ldj Bjrs-

10- fiRrizÑrhpk vkgkj

fiRrizÑrhP;k O;Drhpk ikpukpk osx foy{k.k

rkdnoku Eg.ktsp osxoku vlY;kus ;k O;Drhus

vkgkjkps fdrhgh fu;e eksMys rjh rh vktkjh rj iMr

ukghp f'kok; gh O;Drh fdrhgh tsoyh rjh FkksM;k

dkGkus ghl uDdh Hkwd ykxrs- ,dnk Hkwd ykxyh dh

;k O;Drhl tso.k feGkysp ikfgts- ukgh rj ;k O;Drhps

dkgh [kjs ukgh-

Eg.kwu ;k O;Drhus Hkjiwj izek.kkr tsokos- brD;k

osxkus ikpu >kkysY;k vUukps iks"k.kewY; LokHkkfod deh

jkgrs- Eg.kwu ;k O;Drhus Hkwd ykxyh dh Rojhr tsokos

brdsp uOgs rj xksM] tM vUu Hkjiwj izek.kkr ?;kos-

nq/kkrqikps inkFkZ [kkosr- Jh[kaM] cklqanh] is<s b tso.kkr

ok uk'R;kl vlys rjh ;kaP;klkBh dkghp izR;ok;

ukgh- ekalkgkj ipfo.;kph ;kaP;k ikpu'kDrhr rkdn

vlY;kus R;kauk rksgh oT;Z ukgh- ;kauh Hkwd lgu u

dj.ksp b"V- u is{kk pDdj ;s.ks jDrnkc ok<.ks ;kalk[ks

=kl R;kauk lgu djkos ykxrkr- myV;k ok tGtG

;kalkj[;k y{k.kkaeqGsgh ;kauk cstkj Ogkos ykxrs-

;kauh loZ Ádkjph xj vlysyh QGs Hkjiwj

[kkohr mnk- vkacs] fpDdw] iibZ] nzk{ks b- ;kauk ?kke Hkjiwj

izek.kkr ;srks- 'kjhjkr ik.;kpk lkBk ;kaP;k fiRrkP;k

rh{.krsus dehp vlY;kus R;kauk vUukizek.ksp ik.;kphgh

xjt vlrs- Eg.kwu R;kauh is;ikugh v/kse/ks djkosp

f'kok; ik.khgh rgku ykxsy rlrls I;kos- ;kauh e| ?ks.ks

'kD;rksoj VkGkos dkj.k rh{.kRo gk e|kpk fo'ks"k xq.k

vlrks ok vxnh vYi izek.kkr [kwi ik.kh ?kkywup izk'ku

djkos ts.ksd:u e|kph rh{.krk deh gksrs-

11- dQizÑrhpk vkgkj

dQ izÑrhP;k O;Drhr LoHkkor%p 'kjhjkr Hkjiwj

ik.kh vlY;kus vkf.k dke dj.;kph izo`fRr o rkdn

vlY;kus v'kk O;Drhl lk/ks i.k iks"k.kewY;s vlysys

tso.k ekuors- rh{.krk deh vlY;kus xje elkys] lqds

inkFkZ] fr[kV tso.k] lqD;k pV.;k b pkyrkr-

myV xksM vkoMr vlys rjh tjkgh tkLr

[kkYys rj ekuor ukgh- ;kaph ikpu'kDrh deh ulrs

ijarq ean Eg.kts lkodk'k vlrs- ;kpk vFkZ ;k O;Drhus

,dk tso.kkuarj vUu ipys dhp nqljs tso.k ?;kos

uis{kk rkd] QGkaps jl] vls vYi izek.kkr ?;kos ok

mikl djkosr- r'kh ;kaP;kr fdrhgh Hkwd o rgku lgu

dj.;kph rkdn vlrs-

dkgh O;Drhaph ikpu'kDrh rj brdh lkodk'k

vlrs dh [kjks[kjhp R;kauk pksohl rklkr ,d iw.kZ

iksVHkj tso.k feGkys rjh iqjrs-

iqjslk osG ipukyk feGkyk rj ;kaps ipu

mRre vlrs- R;keqGs ;k O;Drhauk Lor%pk vankt ?ksowu

izek.k'khj tso.k djrk ;srs o rsOg<;k vUukusgh ;k

O;Drhauk Hkjiwj iks"k.k feGrs- loZlkekU;i.ks v'kh O;Drh

pksohl rklkrhy izek.k dk<ys rj brj izÑrhP;k

O;Drh'kh rqyuk dsY;kl deh [kkrs o rjhgh ckdhP;k

O;Drhais{kk cyoku vlrs-

;k O;Drhl Hkjiwj [kk.;klkBh la=h] ekslach v'kh

jlkG QGs o lhfer [kk.;klkBh iibZ fpDdw v'kh QGs

ekuorkr-

12- _rqizek.ks vkgkjkr cny

lh>u Eg.ktsp _+r q & lw;kZP;k o i`FohP;k

,desdkaHkksorh fQj.;kP;k i/nrheqGs i`Fohoj lw;Zfdj.k

Bjkfod dkykr vxnh rh{.k vls iMrkr rj Bjkfod

dkykr lkSE; iMrkr- ;k dkj.kkeqGs d/kh i`Fohoj xkjok

;srks rj d/kh mdMrs- i`Fohojhy fofo/k HkkSxksfyd

Hkkxkr fofo/k _r q ;kp dkj.kkeqGs fnlrkr-

vkiY;k ;sFks rhu rhu vls lgk _rq ,dkekxwu

,d ;srkr- rs ,d=hri.ks iw.kZ o’kkZr ekuokyk cyoku

dky o v'kDri.kkpk dky vls nksUgh i/nrhps dky

cgky djrkr- gs ek.klkoj voyacwu vkgs dh ;k

ekfgrhpk mi;ksx dlk Lor%P;k vkjksX;klkBh d:u

?;kok- vk;qosZners izfrO;Drhus Lor%ph izÑfr letwu

?;koh o R;kuqlkj izR;sd dkykpk vkgkj Bjokok-

mUgkGk] ikolkGk o fgokGk gs ;sFkhy izeq[k lh>u

Eg.ktsp fof”k’V gokekukps dky gksr- nksu nksu _rq

feGwu ,d,d lh>u curks- R;keqGs ;k rhu dkGkr

ikGkO;k ykx.kkÚ;k vkgkjkfo’k;d fu;ekaps o.kZu ;sFks

dsys vkgs-

fo"kqoo`RrkP;k dks.kR;k fn'ksl lw;Z vkgs R;kizek.ks

_rqfufeZrh vkiksvki gksrs-

lw;Z nf{k.ksdMs vlrkauk vknkudky vlrks o ;k

dkykr o"kkZ] 'kjn] gsear gs _rq vlrkr-

lw;Z mRrjsdMs vlrkauk folxZdky vlrks o ;k

dkykr f'kf'kj] olar] xzh"e gs _rq vlrkr-

cy defo.;kpk dky Eg.kts vknkudky

:{krspk] v'kDri.kkpk dky Eg.kts folxZdky

xzh"e _r q

mUgkGk Eg.kts v'kDri.kkpk+ _+ r q - ;k dkGkr

lw;kZP;k rhoz fdj.kkaeqGs 'kjhjkrhy ik.;kps izek.k deh

gksrs- rs jk[k.ks vR;ar xjtsps vlrs- ukgh rj

fMgk;Mªs'kuph y{k.ks fnlw ykxrkr- ;klkBh ;k

+_r we/;s ?ku inkFkkZa ,Soth nzo inkFkkZaps izek.k ok<fo.ks

;ksX; Bjrs- Hkjiwj ljcrs I;kohr] iUgs I;kos] ckxsr ok

lkoyhP;k fBdk.kh nqikj dk<koh Eg.kts lw;kZP;k

xjehpk =kl deh gksrks- ;klkBh dkjath] /kc/kcs] rGh ok

unhlkj[ks ik.kh vlysY;k fBdk.kh Hkj xjehpk osG

dk<kok- fdrhgh eksg iMyk rjh Ýhtps xkj ik.kh

VkGkos- Xkkj ik.khgh ekBkrys I;kos-

vUu gs e/kqj jlkps Eg.kts xksM] nzo Eg.kts

ikrG vlkos- xkj [kk;yk T;kauk vkoMrs] R;kauh ;k

_rwr FkaMxkj [kk.;kph FkksMhQkj gkSl Hkkxowu ?;koh-

okÚ;k[kkyh xkj >kysys elkY;kps nw/k Eg.kk] rwi

?kkrysyh ikrG yki'kh Eg.kk] [kkscjs ?kkrysyh 'kso;kaph

[khj Eg.kk vls inkFkZ mRre-

mUgkG;kr iUgs] QGkapk jl] mUgkG;kr ;s.kkjh

QGs ;kapk Hkjiwj mi;ksx djkok-

dSÚ;k] uarjP;k fnolkr vkacs cktkjkr ;srkr-

vkacs vkoMr vlY;kl brj tso.k deh djkos o vkejl

ok vkacs vf/kd [kkosr Eg.kts iksV fc?kM.;kpk laHko

deh jkgrks-

ikysHkkT;k HkkT;k ekalkgkj ;kaoj gkr ek: u;s-

jk=h m'khjk tsow u;s- pkan.;kuh HkjysY;k vkHkkGk[kkyh

xPphr ok vax.kkr >kksikos- pkan.;kr xkj dsysys nw/k

I;kos-

o"kkZ

ikolkG;kr okrkoj.kkr fiRrkps izek.k ok<ysys

vlrs- R;kpk ifj.kke Eg.kwu 'kjhjkrgh fiRr ok<rs- rs

ikpd xq.kkus u ok<rk vEy xq.kkus ok<rs- ;k fnolkr

gk vankt ?ksowup vkgkj Bsokok ykxrks- gyds o FkksMs

vUu [kkos- ikpu'kDrh brdh dk;Z{ke ulrs dh dkghgh

o fdrhgh ipow 'kdsy- Eg.kwu tiwu o deh izek.kkrp

[kkYysys mRre- ifgys ipys dhp uarjps vUu [kkos-

ikrG Hkkr] yky lkGhpk Hkkr] tqU;k xOgkph

ikrG [khj] ekaljl ok lwi] mdMysY;k HkkT;kaps lwi b

pk tso.kkr lekos'k vlkok- mdGwu xkj dsysys ik.kh

I;kos-

iq<s o"kZHkj =kl gksÅ u;s Eg.kwu izR;sd O;Drhus

ikolkG;kP;k fnolkr vxnh FkksM;k izek.kkr dk gksbZuk

e/k [kkok- ;kus ikolkG;kP;k neV goseqGs gks.kkjk =kl

gksr ukgh-

ikolkG;kr vUu/kkU;kps futZarqdhdj.k dj.ks

vftckr lksis ulrs- ;kdfjrk v/kqfud n`"Vhdks.kkpk

fopkj dsyk rjhnsf[ky ;k loZ lwpuk eksykP;k Bjrkr-

mdGwu ?ksrY;koj ik.;kps toG toG 'kqf/ndj.k gksrsp

o lwiP;k Lo:ikrhy ekal dk; ok HkkT;k dk; vk/khp

pkaxY;k f'ktwu fu?kkY;kus iprkrgh o R;kekukus

tarqfojfgr gksrkr-

;k _+rwr fiRr nks"kkpk p; gks.;kl Eg.ktsp

fiRrnks"k lkB.;kl lq:okr gksrss o okrkpk izdksi gksrks-

;klkBh vkgkj vlk vlkok dh fiRrkps 'keu rj Ogkosp

f'kok; okrkojgh fu;a=.k jgkos rjp ;k fnolkrhy o

iq<hy _+rwrhy vktkji.k VkGrk ;srs-

'kjn

;k _rwr vUu gs e/kqj jlkps Eg.kts xksM] y?kq

Eg.kts gyds] m".krk u ok<fo.kkjs o fdafpr dMoV

vls [kkos- dkjys xwG ?kkywu ok esFkhph ikrG Hkkth

yky lkGhP;k Hkkrkcjkscj [kkoh-

;k _rwe/;s jDreks{k.k mRre- Eg.kwu

jDrnkuklkBh gk dkG ;ksX;- ipulaLFkk lq/kkjkoh

;klkBh iapfrDr?k̀rklkj[ks dMw o ikpdjl ok<fo.kkjs

rwi fnolkrwu nksu osGk funku iko iko pepk rjh

?;kos-

;k fnolkr fiRrizdksi gksr vlY;kus v'kk

[kk.;kfi.;kus fiRrkoj fu;a=.k gksrs o fiRrkps fodkj ts

;k dkGkr lgt gksrkr rs VkG.;kl enr gksrs-

{kkj;qDr inkFkZ] ekalkgkj] ngh] fnolk >kksi.ks]

ok`;kr tk.ks b xks"Vh ;k gosyk VkGysY;k pkaxY;k-

gsear

;k _rwr gosr xkjok ;s.;kl lq:okr gksrs-

lw;kZP;k fdj.kkaph rhozrk deh gksrs o vkYgknnk;h v'kh

FkaMh iM.;kl lq:okr gksrs- ;k _rwe/;s fiRrkps 'keu

gksrs ek= dQnks"kkpk p; gks.;kl Eg.ktsp dQnks"k

lkB.;kl lq:okr gksrs- ;keqGs T;kauk dQkpk =kl gksrks

R;kauh ;k dkGkr dQ lkBw u nsrk rkdn ok<fo.ks

vko';d Bjrs- gh ;k fnolkrhy rkjsojph dljr

Eg.kk;yk gjdr ukgh- 'kjnkrhy vkysyh v'kDrrk

?kkyfo.;klkBh dlnkj vUu rj [kk;ps o ikpu lq/kkjr

vlY;kpk Qk;nk i.k ?;k;pk rsgh dQ ok<w u nsrk-

;klkBh O;k;kekpk vk/kkj ?ks.ks ;ksX; Bjrs-

,dhdMs ikS"Vhd [kk.;kpk vkLokn ?;ko;kpk o

,dhdMs O;k;ke d:u ;k [kk.;krwu dQ ok<w |k;pk

ukgh gk rksy lk/kkok ykxrks-

13- vkgkj gsp vkS"k/k

'kjhjkPkh lkaizr fLFkrh vUukojp voyacwu vlrs-

mRrsftr O;Drhyk vk'oLr dj.;klkBh ik.kh |kos

ekal [kkÅu 'kjhjkph iq"Vh gksrs

dkscMhP;k ekalkus rkdn ok<rs

vEy Eg.kts vkacV xks"Vhauh ân;kyk cy feGrs

okrdiQkP;k 'keuklkBh rsy mRre

okrfiRrkP;k 'keuklkBh rwi mRre

dQfiRrkP;k 'keuklkBh e/k mRre

ljcrklkj[;k is;kauh rjrjhr okVrs

dQklkBh oeu mRre

fiRrklkBh fojspu mRre

okrklkBh cfLr (,usek mRre

>ksi ;s.;klkBh Eg'khps nw/k mRre

D`ehalkBh foMax mRre

Rkk#.; jk[k.;klkBh vkeydh ok vkoGk mRre

vfHk";anklkBh ok lzo.k Fkkacfo.;klkBh v/keqjs ngh

Eg.ktsp v/kZoV ykxysys ngh mRre

jDrfiRrklkBh o ikrG tqykckalkBh vuar mRre

rsykpk x.Mw"k ok xqG.kh nkrklkBh mRre

T;s"Be/k n`"VhlkBh] dslkalkBh] t[ke Hk:u

;s.;klkBh o foo.kZrk tk.;klkBh mRre

nw/krwi jkst fof'k"V i/nrhus ?ks.ks vkjksX;klkBh

mRre

vEyosrl ukokps nzO; eyHksn dj.;klkBh] okr

lj.;klkBh o ikpu ok<fo.;klkBh mRre

dqVt ukokP;k ouLirhps lky fpdV ok jDrh

vko iMrs R;koj mRre

iq"djkps ewG mpdh] nek] [kksdyk b-oj mRre

[knhj dq"B Ropkjksxkoj mRre

ewGO;k/k] xqnHkkxh lwt ;s.ks ;kaoj fp=dewG

mRre- gs ikpu'kDrh o Hkwd nsf[ky ok<fors

deGklkj[kh Qqys jDrfiRr] c/ndks"Brslkj[;k

rdzkjhaoj mRre

okrkoj jkLuk mRre

vkjke'khj fojspuklkBh f=o`r mRre

ew= Hkjiwj fuekZ.k Ogkos ;k lkBh mlkpk jl

mRre

vfr c/ndks"BrslkBh Luqgh{khj ok /kks«;kPkk phd

mRre

fo"k?u Eg.kwu f'kjh"k mRre

;o eyo`/nhlkBh mRre

vfr yo.k ok EkhB ok rRle inkFkkZauh ikS#"kguu

gksrs Eg.kwu rs VkG.ks mRre

fcYo Eg.kts csyQG gs dQokr deh djrs]

c/ndks"B deh djrs o Hkwd ok<fors ;k lkBh

mRre

xks{kwj ew=fodkjkaoj mRre

lkrwps ihB o rwi leizek.kkr ,d= dsY;kl

ikS#"klkBh mRre

oj mYys[k dsysyh nzO;s osGsyk vkgkjkrgh

okij.;klkj[kh vkgsr rh t:j okijkoh-

14- dkgh egRokps

HkkT;kauk ok MkGhyk iQksM.khs nsrkauk eksgjh ?kkyrks

rls fpeVhHkj esF;kaps dPps nk.ks ?kkykosr- e/kqesgh

#X.kkyk Qk;nk rj gksrksp i.k fujksxh ek.klkykgh

mi;ksxh iMrs- ;kpk Lokngh inkFkkZyk pkaxyk ;srks

dM/kkU;s] MkGh pkaxY;k eÅ f'ktokO;kr Eg.kts

ipukl lksI;k tkrkr- T;kauk lkslrks R;kauh mlGh

xje elkY;kP;k dsY;k rj ikpukoj rk.k ;sr ukgh

QGHkkT;k dkirkauk eksB;k QksMh dkiY;kl mRre

?kjh d<foysys rwip 'kD;rks okijkos- rls ter

ulY;kl ljG fQYVj ok rs LoPN ulY;kl

fjQkbUM rsy okijkos- ouLirht rwi gs tso.kkl

fdrhgh Lokn o po vk.kr vlys rjh VkGkos

inkFkZ ,d rj rsykr rjh djkok ok rqikr rjh

djkok- nksUgh 'kD;rks ,d= d: u;s

ng;kP;k inkFkkZaoj mnk- dksf'kachj] nghHkkrkph cqRrh]

b- ?kjP;k rqikphp ftÚ;kph ok vkoMhizek.ks eksgjhph

vFkok vkoMr vlY;kl yl.khph QksM.kh |koh

ehB o rsy vxnh gyD;k gkrkus jkstP;k

Lo;aikdkr okijkos- feBkps fdafpr tkLr izek.k

inkFkkZyk fuf'prp vf/kd #fp vk.krs- rsygh Hkjiwj

?kkrY;kus po ok<rs- ijarq ;k nksugh ckcr FkksMs

izek.k'khj jkg.ks vkjksX;kl mRre

dksfFkachj mRre nkguk'kd vkgs- ek= frpk vkS"k/kh

mi;ksx d:u ?ks.;klkBh rh ckjhd fp: u;s- inkFkZ

iw.kZ f'ktY;koj o:u gkrkus [kqMwu HkqjHkqjkoh-

;kpcjkscj dPps vksys [kkscjs [kowu ?kkrY;kl Lokn

o iks"k.kewY;s ok<rkr

nw/k d/khgh iw.kZ oj ;sbZi;Zar mdGw u;s

okjaokj mdGysys nw/k ipukl tM gksr tkrs

dks.kR;kgh inkFkkZr dkghgh vkacV jlkpk okij

dsY;kl mnk- VkseWVks ok fpap ok vkepwj ok rRle

dkgh okijY;kl v'kk inkFkkZr nw/k ?kkyw u;s-

HkkT;k&vkeVh&mIihV&iksgs b- inkFkkZr fdrhgh po

;sr vlyh rjh lk[kj ?kky.ks VkGkos- jkst tj ,d

pepk lk[kj tkLr iksVkr xsyh rj ,dk o"kkZr ikp

fdyks otuok< rj gksrsp f'kok; e/kqesgh #X.kkph

jDrkryh lk[kjgh ok<rs

dks.kR;kgh inkFkkZr fyacw fiG.ks vko”;d vlY;kl

rs ok<rkauk cjkscj rjh |kos ok ok<.;kvk/kh o:u

fiGkos

iapke`r djrkauk rwi o e/k leizek.kkr ?kkyw u;s

eksB;k ek.klkauk ik.kh mdGwu ?;ko;kps vlY;kl

R;kr u okijysys lksus ok lksU;kps oGs Vkdwu

mdGY;kl rs 'kjhjLokLF; o vkrhy 'kkjhjHkkokaph

LoPNrk ;kalkBh mi;ksxh iMrs- ygku eqykalkBh

ek= otu ikgwup gs ik.kh okijkos- ;k ik.;kus otu

deh gks.;kph “kD;rk vlrs-

vkY;kps ckjhd rqdMs fyackP;k jlkr ?kkywu fdafpr

dkGs ehB Vkdwu Bsokos- tso.kkP;k vk/kh nksu rhu

rqdMs [kkosr- ;kus ikpu lq/kkjrs-

tso.kkP;k lq#okrhyk xksM [kkos o tso.k laiY;koj

ok lairkauk d"kk; jl mnk- rkd ?;kos ok rkacwy

Hk{k.k Eg.ktsp iku [kkos

/kx/kxhr vkxhoj >Vdu f”ktfoysyk vkgkj

pkaxyk- eUn vfXuoj f”ktfoysyk Lo;aikd jDrkrhy

lk[kj ok<forks

fiBkiklwu rs u Hkktrk rlsp cuysys inkFkZgh

jDrkrhy lk[kj ok<forkr mnk- ?kkou] d.kdsps ]

eqdVs] gYyh ekseks ukokps izdkj djrkr rs]

MkG<ksdGh Eg.kts d.kdsP;k ykVysY;k dPP;k

iksGhps rqdMs HkkT;k ?kkrysY;k MkGhr mdMwu ?ksrkr

rks [kk|Ádkj b-

ysf[kdspk ifjp;

xqtjkr LVsVP;k oylkMP;k vkj-,e-

Mh- dWUlj gkWfLiVyP;k ,Dl&Mhu

vk;qosZn”kkL= o R;krhy ewY;kapk

xk<k vH;kl

iks’k.kewY;kapk lkdY;kus vH;kl

d:u vusd jksxkaoj dsoG

vkgkjkrhy ekxZn”kZukus ekr

iLrhl o’kkZapk vuqHko