ÇELİKEL / ERDEM

MİLLETLERARASIÖZEL

HUKUK

• Genel Kurallar

• Milletlerarası Özel Hukuk

• Milletlerarası Usul Hukuku

Yenilenmiş 14. Bası

Prof. Dr. Aysel ÇelikelProf. Dr. B. Bahadır Erdem

Yayın No : 3393Hukuk Dizisi : 1644

1. Bası: 1984 / İSTANBUL2. Bası: 1987 / İSTANBUL3. Bası: 1992 / İSTANBUL4. Bası: 1995 / İSTANBUL5. Bası: 1997 / İSTANBUL6. Bası: Şubat - 2000 / İSTANBUL7. Bası: Mayıs - 2004 / İSTANBUL8. Bası: Kasım - 2007 / İSTANBUL9. Bası: Şubat - 2009 / İSTANBUL

10. Bası: Ocak - 2010 / İSTANBUL11. Bası: Ocak - 2012 / İSTANBUL12. Bası: Kasım - 2012 / İSTANBUL13. Bası: Şubat 2014 / İSTANBUL14. Bası: Mart 2016 / İSTANBUL

ISBN 978 - 605 - 333 - 570 - 2

Cop yright© Bu ki ta bın bu ba sı sı için Tür ki ye’de ki ya yın hak la rı BE TA Ba sım Ya yım Da ğı tım A.Ş.’ye

ait tir. Her hak kı sak lı dır. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra fı kıs men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya baş ka her han gi bir şe kil de ço ğal tı la maz, da ğı tı la maz. Nor mal öl çü yü aşan ik ti bas lar ya pı la maz. Nor mal ve ka nu nî ik ti bas lar da kay nak gös te ril me si zo run lu dur.

Dizgi : B e t a B a s ı m A . Ş . Baskı -Cilt : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / İSTANBUL Tel: (0212) 412 17 77 (Sertifika No. 12027)Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık

Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136)Narlıbahçe Sok. No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05 - 511 36 50 www.betayayincilik.com

Dayanışmanın ve paylaşmanınen güzel örneğini veren eşimMurtaza Ali Çelikel’e

Akademik yaşamım süresi içinde bir bilim insanı titizliği ile, severek hazırlamış olduğum kitabımın, emekli olduktan sonra da yaşamasını sağlayan, Yeni Yasanın hükümleri ile zenginleştiren, anabilim dalımızın sağlam hukuk mantığı ile dikkati çeken genç akademisyeni Doç. Dr. B. Bahadır Erdem’e teşekkürü borç biliyorum.

Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL

VII

TEŞEKKÜR

İ.Ü. Hukuk Fakültesi Devletler Özel Hukuku Anabilim Dalına 1988 yılında 21 yaşında genç bir asistan olarak girdiğim zaman Prof. Dr. Aysel Çelikel, çift seksi-yonun çok güzel ve canlı bir şekilde ders anlatan ve öğrenciler tarafından çok sevilen hocasıydı. Hocamın öğrenciler tarafından bu kadar sevilmesinin bir önemli nedeni de derslerinde öğrenciye kendi dünya görüşlerini aktarması, örnekler vermesi ve bu görüşleri ve hayata bakış açısı ile öğrencileri için örnek teşkil edip, ışık olmasıydı. Nitekim Profesör Dr. Çelikel’i en öz şekilde tanıtmak isteseniz belki de söyleyeceğiniz ilk özelliği hayattaki duruşunu ve bakış açısını hiç çekinmeksizin ve hiç sarsılmak-sızın cesurca paylaşması ve gençlere örnek olmasıdır diyebilirsiniz.

Profesör Dr. Çelikel, bir asistan için akademik kariyerin belki de ilk en zor sınavı olan pratik çalışmayı bana yaptıran hocamdır. Asistanlığımın ikinci yılında, bütün bir ikinci ders yılında yanımda durarak benim pratik çalışma yapmamı bir kere dahi müdahale etmeksizin izlemiş ve beni hocalığa alıştırmıştır. Hoca olarak yetişmenin diğer bir önemli eğitimi olan sınav kâğıtlarının okunması konusunda da bana ilk güvenen ve sınav kâğıdı okuma görevini bana ilk veren yine hocam Prof. Dr. Çelikel olmuştur. Hocamız, insan yetiştirme konusundaki bu öncülüğünü, sevgili kürsü arkadaşım Prof. Dr. Günseli Öztekin Gelgel’e ve diğer bütün gençlere de yapmıştır.

Genç bir asistan olarak Hocam Prof. Dr. Çelikel’i izlerken en fazla etkilen-diğimiz yanlarından bir tanesi de hocamızın Türkiye’deki kadın hareketinin başı-nı çeken öncü akademisyenlerden birisi olmasıydı. Hocamızın Hukukçu Kadınlar Derneği Başkanı olarak, Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği ve Öğretim Üyeleri Derneği’nin kurucusu olarak ve diğer dernek ve sivil toplum kuruluşlarındaki öncü rolü ile kamuoyunu aydınlatması, insan hakları, kadın hakları konusundaki çalış-maları, yeni Medeni Kanun’un kabul edilmesi için yaptığı çalışmalar bizler için her zaman gurur vesilesi olmuştur.

Profesör Dr. Çelikel’in en önemli özelliklerinden bir tanesi de üstün ve unutul-maz idarecilik kariyeridir. Hocamızın İ.Ü. Hukuk Fakültesi Dekanı olarak görev yaptığı dönem, Fakültemizin onurunu ve bütünlüğünü korumak için verdiği savaş ve yine yapılan baskıları kabul etmeyerek Hukuk Fakültesi Dekanlığı’ndan istifası bütün Fakülte ve özellikle genç akademisyenler için unutulmaz bir örnek ve ders olmuştur. Profesör Dr. Çelikel, hiçbir makamdan güç almayan ve kendi karakteriyle bulunduğu makamlara güç katan kişiliği ile hiçbir zaman makam peşinde olma-mış, ancak makamlar Hocamızın peşini hiç bırakmamıştır. Nitekim Profesör Dr.

VIII

TEŞEKKÜR

Çelikel, emin, güvenilir ve partiler üstü kişiliği ile iki milletvekilliği seçim dönemi arasında T.C. Adalet Bakanı olarak atanmış ve hocamızın yaptığı bu görev bizlere yeni bir örnek ve gurur vesilesi olmuştur.

Hocamız, İstanbul Ticaret Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı olduğu dö-nemde de bu genç ve yeni Fakülteye, Hukuk Fakültesi kimliği kazandırmış, Fa-kültenin özellikle genç akademisyenleri için unutulmaz bir ümit ve ışık olmuştur. Hocamız, bu görevinde de, her yaptığı bilimsel etkinlikte beni ve yetiştirdiği diğer bütün akademisyenleri teşvik etmiş, bilim camiası ile uygulamacıların kaynaşması-na vesile olmuştur.

Hocamızın en önemli ve en fazla örnek alınması gereken özelliklerinden bir tanesi de insan yetiştirmesi ve yetiştirdiği insanların bilgisinden, o kişiler ve yapılan işin niteliği bakımından en iyi ve en verimli şekilde yararlanmayı bilmesidir. Ho-camız, belki de karakterindeki bu örnek yanı ile her zaman dinamik, her zaman genç, her zaman bütün yeniliklerin içinde ve karşılaşılan her sorunun çözümünde de, her zaman öncü olarak yer almaktadır. Profesör Dr. Çelikel, hem görev yaptığı kurumların hem de yetiştirdiği bütün akademisyenlerin kendisine iletilen ve hatta iletilmese dahi haberi olan her sorununu hiç gocunmaksızın ve hiç üşenmeksizin görev edinir ve sorunun aşılması için çabalar.

Hocam Prof. Dr. Çelikel’in, yıllarca verdiği emeklerin ürünü olan Milletlera-rası Özel Hukuk kitabının yeni basılarını birlikte çıkarma teklifini ilk duyduğum andaki mutluluğu tarif etmem ne derece imkânsız ise bu zor görevin verdiği sorum-luluk duygusu da bir o kadar ağırdır. Öğretim üyesi olarak yetişmemdeki emeklerini ödememin mümkün olmadığı sevgili Hocama borcumu, bana emanet ettiği kitabı-nı her zaman doğru ve düzgün bir şekilde yaşatarak bir nebze olsun ödeyebilmeyi umuyorum. Böylece Hocamın en önemli özelliği olan genç hukukçuları yetiştirme görevi, Milletlerarası Özel Hukuk kitabının devamı ile sağlanmış olacaktır.

Hocam ile birlikte kitap çıkarmanın en zevkli tarafı ise hiç şüphesiz, Milletle-rarası Özel Hukuk kitabını birlikte çıkardığımız 8. basıda olduğu gibi, 9. basıda da yaptığımız çalışmalar esnasındaki tadına doyulmaz sohbetler ve fikir alışverişle-ridir. Hocamın engin tecrübelerinden ve hukuki bakış açısından yararlanma fırsatı veren ve haftalarca süren bu sıkı çalışmalarımızı bir sonraki basıyı çıkarana kadar çok özleyeceğimi itiraf etmem gerekiyor. O nedenle kitabımızın yeni basısının bütün öğrencilere ve uygulamacılara faydalı olacağı ve bir an önce tükenerek bana, Ho-camla yeni basıya birlikte hazırlık yapmanın eşsiz zevkini tattıracağı umuduyla, sevgili Hocama bana olan inancından ve değerli emanetinden dolayı en içten teşek-kürlerimi ve saygılarımı sunuyorum.

Doç. Dr. B.Bahadır Erdem

IX

ONDÖRDÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ

Kitabımızın son basısının üzerinden geçen süreçte, belki de en hızlı gelişen ve en fazla yaşayan hukuk dallarından biri olan Milletlerarası Özel Hukuk, gerek doktrin gerek içtihat bakımından gelişmiş ve ilerlemiştir.

Kitabın bu basısında Milletlerarası Özel Hukukta yazılan yeni eserler incelenmiş ve kitabımız gelişen doktrin ile zenginleştirilmiştir. Doktrinin yanı sıra son basıdan beri geçen süreçte verilen bütün önemli Yargıtay kararları da kitaba titizlikle işlenmiş bulunmaktadır.

Kitabımızın 14. basısında kitaba yeni bölümler eklenmiştir. Kitabın çeşitli yerlerinde yazan bazı bilgiler ise yeni başlıklar altında birleştirilmiştir.

Bu hukuki ve akademik yeniliklerin yanında bir diğer yenilik de kitabın özenle hazırlanan yeni kapağıdır. “Şekil esasın yarısıdır” prensibini esas alarak kitabımızın yeni basısını ve bundan sonraki basılarını ciltli olarak çıkartmaya karar verdik. Bu kararımızda özellikle lisans öğrencilerimize layık oldukları kalitede ve şıklıkta bir hukuk kitabı sunma arzumuz ağır basmaktadır.

Kitabımızın 14. basısı gerçekten uzun ve yoğun bir çalışma sonucunda yayına hazır hale gelmiş bulunmaktadır. Kitabın yeni basısına çok büyük emek veren Doç. Dr. Faruk Kerem Giray ve Yard. Doç. Dr. Ayşe Elif Ulusu Karataş’a gönülden teşekkür borçluyuz. Her iki akademisyenin de hukuki bilgileri yanında sahip oldukları üstün karakter özellikleri emek isteyen bu yorucu çalışmayı çok daha kolay ve zevkli hale getirdi.

Kitabın yeni basıya hazırlamasında İ.Ü. Hukuk Fakültesi Milletlerarası Özel Hukuk Anabilim Dalı Araştırma Görevlileri, Dr. H. Zeynep Nalçacıoğlu Erden, Dr. A. Yasemin Aydoğmuş ve Rümeysa Partalcı ve Melis Avşar’a teşekkür ederiz.

Kitabımızın yeni basısını yayına hazırlayan BETA Basım Yayın A.Ş.’ye, değerli yöneticisi Sayın Seyhan Satar’a ve kitabımızın bu basısını da büyük bir titizlikle yayına hazırlayan Sayın Gülgonca Çarpık’a içtenlikle teşekkür ederiz.

Mart 2016

Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL Prof. Dr. B. Bahadır ERDEM

XI

ONBİRİNCİ BASIYA ÖNSÖZ

Kitabımızın dokuzuncu basısında, 12 Aralık 2007 tarihinde yürürlüğe giren 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’un yeni hükümlerine göre kitabı yenilemiş, onuncu basıda ise 5718 s. MÖHUK’un uygulanması ile oluşan yeni yargı kararlarını kitaba işlemiştik. Onuncu basıdan bugüne kadar geçen sürede ise bütün hukukçular bakımından çok büyük önem taşıyan Türk hukukundaki üç temel kanun değişmiştir.

11.01.2011 t. - 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu, 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe girecek ve seksen beş yıldır yürürlükte bulunan 1926 t. - 818 s. Türk Borçlar Kanunu, yürürlükten kalkacaktır. 13.01.2011 t.- 6102 s. Türk Ticaret Kanunu da yine 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe girerek, elli beş yıldır Türk hukukunda yürürlükte bulunan 29.06.1956 t. - 6762 s. Türk Ticaret Kanunu’nu yürürlükten kaldıracaktır. 18.06.1927 t.- 1086 s.’lı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu ise yürürlükten kalmış ve yerine 01.10.2011 tarihi itibariyle 12.01.2011 t. - 6100 s. Hukuk Muhakemeleri Kanunu geçmiştir.

Türk özel hukukunun temeli olan bu üç Kanun’un değişmesi, “Milletlerarası Özel Hukuk” kitabımızda bir kez daha, özellikle Milletlerarası Usul Hukuku kısmı başta olmak üzere hemen her bölümünde önemli değişiklikler yapılmasına yol açmıştır. Kitabın son basımından bugüne kadar geçen süreçte Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukukunda meydana gelen gelişmeler de yine kitabın yeni basısına işlenmiş bulunmaktadır.

Değişen her üç Kanunun yeni hükümlerini büyük bir özveri, titizlik ve dikkatle kitaba işleyerek yeni basının hazırlanmasında işimizi önemli ölçüde kolaylaştıran İ.Ü.Hukuk Fakültesi Milletlerarası Özel Hukuk Anabilim dalı öğretim üyesi Yar.Doç.Dr. Emre Esen’e, kitabın “Milletlerarası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler Hakkında Birleşmiş Milletler Antlaşması” kısmındaki yardımlarından dolayı Araş.Gör. Elif Ulusu’ya ve kitabın basıya hazırlanmasındaki yardımlarından dolayı Araş.Görevlileri Zeynep Nalçacıoğlu Erden’e, Cemre Tüysüz’e ve İlyas Arslan’a teşekkür ederiz. Her basıda olduğu gibi Kitabımızın 11. Basısını da kısa sürede büyük bir titizlikle hazırlayan Sayın Gülgonca Çarpık’a ve yayınlayan BETA Basım A.Ş. ile değerli yöneticisi Sayın Seyhan Satar’a da ayrıca teşekkür ederiz.

Aralık 2011

Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL Prof. Dr. B. Bahadır ERDEM

XII

SEKİZİNCİ BASIYA ÖNSÖZ

Küreselleşme olgusunun iletişim teknolojisindeki olağanüstü gelişme ile birleşmesi, bütün dünyayı etkileyen yeni düşüncelerin, kavramların, yeni ilişkilerin ve davranışların doğumuna neden olmuştur. Ülke sınırlarının eski önemini yitirdiği bu yeni düzende, uluslararası ilişkilerin hızla gelişmesi, ekonomilerin dışa daha çok açılması, uluslararası ticaretin öneminin gittikçe artması olgusunu gündeme getirmiştir.

Bu gelişmeler ışığında Milletlerarası Özel Hukuk’un konusuna giren olaylar ve uyuşmazlıkların çözümüne ilişkin kuralların önemi her gün artmaktadır. Bu konuda bilimsel eserlerin yayınlanması, Türk hukukuna ve ticaret hayatına önemli katkılar sağlayacaktır.

Kitabımızın 2007 yılında gerçekleştirdiğimiz 8.baskısını İ.Ü. Hukuk Fakültesi Devletler Özel Hukuku anabilim dalının değerli öğretim üyesi Doç.Dr. B.Bahadır Erdem’le beraber hazırladık. Bu baskıda 1982’den beri yürürlükte olan 2675 sayılı Yasanın yerini alacak olan ve TBMM Komisyonlarından geçerek yasalaşmayı bekleyen Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkındaki Kanun Tasarısının hükümlerine de, her konuya ilişkin ayrı başlıklar halinde yer verdik.

Yaklaşık 25 yıldan beri yürürlükte olan 2675 sayılı Yasayı, gelişen ihtiyaçlar ve AB hukukunun kuralları ile uyum içinde yeniden düzenleyen Tasarı, Türk Devletler Özel Hukuku için bir yenilik teşkil etmektedir. Kanunlaşması beklenen yeni Yasanın, Türkiye’nin gelişen uluslararası ilişkilerinin ve uluslararası ticaretinin ihtiyaçlarına cevap vereceği umudunu taşıyoruz.

Kitabımızın özellikle akitler, milletlerarası yetki, tebligat ile ilgili konuları ve yasalaşmayı bekleyen Tasarı hükümleri Doç.Dr.Bahadır Erdem tarafından kaleme alınmış, konular birlikte tartışılarak kitaba geçirilmiştir. Kanunlaşma aşamasında olan Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun Tasarısı ile ilgili açıklamaları içeren kitabın yeni basısının hukukçularımız ve öğrencilerimize yararlı olacağı inancını taşımaktayım.

Gösterdikleri özen ve dikkat ile kitabın kısa sürede baskıya hazırlanmasında emeği geçen Hukuk Fakültemiz Devletler Özel Hukuku Anabilim Dalındaki araştırma görevlileri Kerem Giray, Emre Esen, Mine Tan Dehmen ve Elif Ulusu’ya teşekkür ederim. Sekizinci baskıyı gerçekleştiren BETA Basım Yayın AŞ.’ye ve değerli yöneticisi sayın Seyhan Satar’a, dizgiyi kısa sürede dikkatle gerçekleştiren sayın Gülgonca Çarpık’a içtenlikle teşekkür ederim.

Ekim 2007 Prof.Dr. Aysel ÇELİKEL

XIII

BİRİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ

Milletlerarası özel hukukun Türkiye’de eski ve köklü bir geçmişi yoktur. Ekonomik, sosyal, kültürel konuların uluslararası alanda geniş ölçüde önem kazanması, bu hukuk dalının gelişmesini de aynı ölçüde etkilemiştir. Bugün ekonomik ve kültürel alanda bütün dünya milletleri ile ilişki içinde olan Türkiye, milletlerarası özel hukukun konusuna giren birçok mesele ile karşı karşıya bulunmaktadır. Bu gerçek 20.5.1982 tarihinde Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkındaki Kanun’un kabulü sonucunu doğurmuştur. Milletlerarası özel hukuk alanında önemli bir boşluğu doldurmuş olan Kanun, yaklaşık iki yıldır yürürlüktedir. Kanunun yorumu, boşluklarının doldurulması, eleştirisi hakkında uygulama ve doktrinin henüz yerleşmemiş olduğu açıktır. Ancak Kanun’un kabulünün, uluslararası alanda Türk hukukuna olan güvenin artmasında önemli rolü olmuştur.

Milletlerarası özel hukukun konusuna giren ilişkilerin çözüme ulaştırılmasında, Kanunda yer alan bağlama kurallarının yanında, bu hukukun genel ve teorik esaslarının da önemli bir yeri vardır. Esasen kanunlar ihtilafı kurallarının özellikleri, bu kuralların konulmasındaki amaçlar tespit edilmeden bu hukukun geliştirilmesi, yorumu, boşluklarının amaca uygun şekilde doldurulması mümkün değildir. Ayrıca yabancı unsurlu ilişkilerin çözümü için milletlerarası özel hukuk kurallarının bulunması yeterli değildir. Bu kuralların uygulanabilmesi için vasıflandırma, kanuna karşı hile, atıf, önmesele, kamu düzeni gibi her hukuki olayda uygulama alanı bulabilen genel prensiplerin bilinmesinde zaruret vardır. Bu nedenle bu kitabı milletlerarası özel hukukun genel kurallarına ayırdık. Bu temel esaslar bağlama kurallarının uygulanmasında hukukçularımıza ışık tutacaktır.

Hukuk Fakültesi öğrencilerine okutulmak üzere hazırlanmış olan Kitabın hukukçularımıza yardımcı olacağını umuyoruz. Kitabın kavram indeksini hazırlayan Araştırma Görevlisi Şefika Akın’a, kitabın basımında emeği geçenlere, Fakülteler Matbaası mensuplarına burada bir daha teşekkürü borç bilirim.

14 Aralık 1984, Levent Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL

XV

İÇİNDEKİLER

B i r i n c i K ı s ı m

MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKU

G e n e l K u r a l l a r

B i r i n c i B ö l ü m

MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKUN KONUSU, ÖZELLİKLERİ, KAPSAMI, ÇEŞİTLERİ,

AMAÇLARI, KAYNAKLARI VE TARİHİ GELİŞİMİ

§1. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKUN KONUSU .......................................................... 5 I. Giriş ............................................................................................................................. 5 II. Kavram ............................................................................................................................. 7 III. Milletlerarası Özel Hukukun Varoluş Nedenleri .............................................................. 11

§2. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK KURALLARININ ÖZELLİKLERİ ...................... 13 I. Milletlerarası Özel Hukuk Sistemi İç Hukuk Sistemi ...................................................... 13 II. Milletlerarası Özel Hukuk - İç Hukuk - Milletlerarası Hukuk ......................................... 14 III. Gösterici Nitelikte Milletlerarası Özel Hukuk Kuralları ................................................... 15 IV. Gösterici Nitelikte Olmayan Milletlerarası Özel Hukuk Kuralları.................................... 16

§3. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKUN KAPSAMI ....................................................... 19 I. Genel Olarak ................................................................................................................... 19 II. Milletlerarası Özel Hukuk ve Milletlerarası Usul Hukuku ............................................... 21 III. Kanunlar İhtilafı - Vatandaşlık Hukuku ...........................................................................22 IV. Kanunlar İhtilafı - Yabancılar Hukuku ............................................................................ 23

§4. KANUNLAR İHTİLAFININ ÇEŞİTLERİ ....................................................................... 25 I. Bölgelerarası Kanunlar İhtilafı ......................................................................................... 25 II. Şahıslararası Özel Hukuk ................................................................................................. 28 III. Zamanlararası Hukuk İhtilafları ...................................................................................... 29 IV. Statü Değişikliğinden Doğan İhtilaflar (Conflit Mobile) .................................................. 31

İÇİNDEKİLER

XVI

§5. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK KURALLARININ AMAÇLARI ............................ 33 I. Adaletin Sağlanması......................................................................................................... 34 II. İşlem Güvenliğinin Sağlanması ........................................................................................ 35 III. Sonucun Önceden Bilinmesi ........................................................................................... 36 IV. Toplumun Temel Yapısı ve Temel Menfaatlerinin Korunması .......................................... 37 V. Milletlerarası Karar Ahenginin Sağlanması ...................................................................... 37 VI. Hakkın Aranmasında Basitlik .......................................................................................... 39

§6. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKUN KAYNAKLARI ................................................ 40 I. Kanunlar ......................................................................................................................... 40 II. Milletlerarası Sözleşmeler................................................................................................. 42 III. Örf ve Adet Hukuku ....................................................................................................... 45 IV. Mahkeme Kararları ve Doktrin ........................................................................................ 46

§7. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK KURALLARININ OLUŞUMU ............................. 47 I. Statü Teorileri .................................................................................................................. 48 II. İlk Kodifikasyon Hareketleri ............................................................................................ 50 III. 19. Yüzyıldaki Doktrinler ................................................................................................ 51 IV. Modern Kodifikasyonlar .................................................................................................. 55 V. Milletlerarası Özel Hukukta Yeni Doktrinler ................................................................... 55

İ k i n c i B ö l ü m

MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKUN GENEL KURALLARI

§8. KANUNLAR İHTİLAFI KURALLARININ YAPISI ........................................................ 61 I. Bağlama Konusu Ve Bağlama Noktasının Tayini .............................................................. 61 II. Genel Olarak Bağlama Noktaları ..................................................................................... 62

A- Hukuki İlişkinin Niteliği Esas Alınarak Tayin Edilen Bağlama Noktaları ....................................................................................... 62 B- Bağlama Noktalarının Objektif Ve Sübjektif Esasa Göre Tayini ................... 65 C- Bağlama Noktasının Vatandaşlık Esasına Göre Tayini .................................. 67

§9. KANUNLAR İHTİLAFI KURALLARININ NİTELİKLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI ................................................................................................... 70 I. Tek Taraflı - Çok Taraflı Kanunlar İhtilafı Kuralları ......................................................... 70 II. Lex Fori’nin Özel Nitelikli Kanunlar İhtilafı Kuralı Olarak Uygulanması ........................ 71 III. Lex Fori’nin Kademeli Olarak Tayin Edilen Kanunlar İhtilafı Kuralı Olarak Uygulanması ........................................................................................................ 72

§10. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA VASIF İHTİLAFI ............................................. 74

I. Hukuki Mahiyeti ............................................................................................................. 74

A- Bağlama Noktasında Vasıf İhtilafı ............................................................................... 75 B- Bağlama Konusunda Vasıf İhtilafı ................................................................. 77

İÇİNDEKİLER

XVII

C- Klasik Vasıf İhtilafı Örnekleri ...................................................................... 78 D- Vasıflandırma Konusu ................................................................................. 79

II. Vasıf İhtilafının Çözümünde Yetkili Hukuk ..................................................................... 79

A- Bağlama Konusunun Vasıflandırılması ......................................................... 79

1. Mahkemenin İç Maddi Hukuk Düzenine Göre Vasıflandırma (Lex Fori’ye Göre Vasıflandırma) ........................................................... 79 2. Vasıflandırmanın Olayın Esasına Uygulanacak Hukuka Göre Yapılması ... (Lex Causae’ya Göre Vasıflandırma) ....................................................... 81 3. Vasıflandırmanın Mukayeseli Hukukun Esasları ve Hukuk İlmi Yoluyla Yapılması ........................................................................... 82 4. Vasıflandırmanın Birinci Derece Ve İkinci Derece Vasıflandırma Olarak Ele Alınması ............................................................................... 83 5. Türk Hukukunda Vasıflandırma ............................................................ 84

B- Bağlama Noktasının Vasıflandırılması .......................................................... 88

§11. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA KANUNA KARŞI HİLE ................................... 90 I. Kavram ........................................................................................................................... 90 II. Klasik Kanuna Karşı Hile Örnekleri ................................................................................ 94 III. Kanuna Karşı Hilenin Sonuçları ...................................................................................... 96 IV. Kanuna Karşı Hilenin Çeşitli Hukuklarda Uygulanışı ..................................................... 99 V. Türk Hukukunda Kanuna Karşı Hile ............................................................................ 101

§12. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA ATIF TEORİSİ ............................................... 105 I. Kavram ve Örnekler ................................................................................................... 105 II. Atıf Teorisinin Gelişimi .............................................................................................. 108 III. Atıf Çeşitleri ............................................................................................................... 112

A- Hakimin Hukukuna Geri Gönderme (İade Atıf ).................................... 112 B- Üçüncü Bir Devletin Hukukuna Gönderme (Devam Eden Atıf ) ................................................................................ 112 C- Tam Atıf veya İkili Atıf ............................................................................ 113 D- Farazi Atıf ve Gizli Atıf ........................................................................... 113

IV. Atıf Teorisine Yapılan Eleştiriler .................................................................................. 114 V. Bazı Hukuki İlişkilerde Atfın Uygulanma Durumu .................................................... 119 VI. Mukayeseli Milletlerarası Özel Hukuk Düzenlemelerinde Atıf ................................... 120 VII. Türk Hukukunda Atıf ................................................................................................ 121 A- 22.5.1982 Tarihli ve 2675 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’da Atıf ................................................. 121 B- 27.11.2007 Tarihli Ve 5718 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’da Atıf ................................................. 123 C- Türk Ticaret Kanunu’nda Atıf ................................................................ 126 VIII. Kanaatimiz ................................................................................................................. 127

İÇİNDEKİLER

XVIII

§13. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA ÖNMESELE ................................................... 129 I. Kavram ve Örnekler ...................................................................................................... 129 II. Önmeselenin Çözümünde Uygulanacak Hukuk ............................................................ 131 A- Önmeselenin Hakimin Kanunlar İhtilafı Sistemine (Lex Fori’ye) Göre Çözümü ....................................................................... 131 B- Önmeselenin Esas Meselede Yetkili Olan Hukukun Kanunlar İhtilafı Sistemine (Lex Causae’ya) Göre Çözümü ....................................... 132 C- Sonuçları .................................................................................................... 133 D- Çözüm ...................................................................................................... 136

§14. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA KAMU DÜZENİ ............................................ 138 I. Kavram ......................................................................................................................... 138 II. Hukuki Mahiyeti ........................................................................................................... 140 III. Kamu Düzeni İstisnası - Tek Yönlü Kurallar ................................................................. 144 IV. Türk Hukukunda Kamu Düzeninin Uygulanması ......................................................... 145 V. Kamu Düzeninin Özellikleri ......................................................................................... 146 VI. Kamu Düzeninin Kapsamı ............................................................................................ 150

§15. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA DOĞRUDAN UYGULANAN KURALLAR .....................................................................................................................153 I. Kavram ......................................................................................................................... 153 II. Doğrudan Uygulanan Kurallar İle Kamu Düzeni Uygulaması Farkı .............................. 158

§16. MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA KAZANILMIŞ HAKLAR – ZAMAN BAKIMINDAN UYGULAMA – STATÜ DEĞİŞİKLİĞİ (CONFLIT MOBILE) ................................................................................................... 160 I. Kanunların Zaman İtibariyle Uygulanmasından Doğan Sorunlar .................................. 160 II. Statü Değişikliğinden Doğan Sorunlar .......................................................................... 164

§17. YABANCI HUKUKUN UYGULANMASI ..................................................................... 168 I. Kavram ......................................................................................................................... 168 II. Türk Hukukunda Yabancı Hukukun Uygulanması ........................................................ 169 III. Yabancı Hukukun Yanlış Uygulanmasının Sonuçları ..................................................... 174 IV. Yabancı Hukukun Uygulanmasında Ortaya Çıkabilecek Hukuki Sorunlar .................... 175

İ k i n c i K ı s ı m

MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK KURALLARI(Kanunlar İhtilafı)

(Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun)

Ş e r h ( m . 8 - 3 9 )

B i r i n c i B ö l ü m

HUKUKİ İLİŞKİNİN UNSURLARI VE MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA TABİ OLDUKLARI REJİM

§18. HUKUKİ İLİŞKİNİN UNSURLARI VE MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA TABİ OLDUKLARI REJİM ....................................................................... 183

İÇİNDEKİLER

XIX

§19. HUKUKİ İŞLEMLERDE EHLİYET ............................................................................. 184 I. Ehliyete İlişkin Bağlama Noktaları ................................................................................ 184 A- Milli Hukukun Tercihindeki Özellikler ...................................................... 184 B- Yerleşim Yeri (İkametgah) Hukukunun Özellikleri ..................................... 185 C- Mutad Mesken Hukukunun Özellikleri ..................................................... 185 II. Türk Hukukunda Ehliyete İlişkin Bağlama Kuralı ......................................................... 186

§20. HUKUKİ İŞLEMLERDE ŞEKİL ................................................................................... 187 I. Genel Olarak ................................................................................................................. 187 II. Türk Milletlerarası Özel Hukukunda Şekil .................................................................... 188 A- Genel Şekil Kuralı ...................................................................................... 188 B- Özel Şekil Kuralları .................................................................................... 191

§21. HUKUKİ İŞLEMLERİN HÜKÜMLERİ ........................................................................ 193

İ k i n c i B ö l ü m

MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK KURALLARI ŞERHİ

( M Ö H U K m . 8 - 3 9 )

§22. MÖHUK MADDE 8 — ZAMANAŞIMI ....................................................................... 197

§23. MÖHUK MADDE 9 — EHLİYET ............................................................................... 202 I. Gerçek Kişilerin Ehliyeti ................................................................................................ 202 A- Medeni Haklardan Yararlanma Ehliyeti (Hak Ehliyeti) ............................... 202 B- Medeni Hakları Kullanma Ehliyeti ( Fiil Ehliyeti ) ..................................... 204 1. Genel Kural ......................................................................................... 204 a) Reşit Olma ...................................................................................... 205 b) Statü Değişikliği ve Reşit Olma ....................................................... 205 c) Ayırt Etme Gücü (Temyiz Kudreti) .................................................. 206 d) Gerçek Kişilerin Ad ve Soyadı ......................................................... 206 e) Tüzel Kişilerin Ad ve Soyadı ............................................................. 209 f ) Cinsiyet Değişikliği .......................................................................... 209 g) Özel Ehliyet Kuralları ...................................................................... 209 2. İstisna Kuralı ....................................................................................... 209 II. Tüzel Kişilerin Ehliyeti .................................................................................................. 211

§24. MÖHUK MADDE 10 — VESAYET, KISITLILIK VE KAYYIMLIK ............................. 213 I. Genel Kural ................................................................................................................... 213 II. İstisna Kuralı ................................................................................................................. 215 III. Milletlerarası Sözleşmeler............................................................................................... 217

§25. MÖHUK MADDE 11 — GAİPLİK VEYA ÖLMÜŞ SAYILMA ..................................... 218 I. Genel Olarak ................................................................................................................. 218 II. Yetkili Hukuk ............................................................................................................... 219 III. Milletlerarası Sözleşmeler............................................................................................... 220

İÇİNDEKİLER

XX

§26. MÖHUK MADDE 12 — NİŞANLILIK ......................................................................... 221 I. Genel Olarak ................................................................................................................. 221 II. Nişanlılıkta Ehliyete ve Hükümlerine Uygulanacak Hukuk ........................................... 221

§27. MÖHUK MADDE 13 — EVLİLİK VE GENEL HÜKÜMLERİ .................................... 223 I. Evlenmenin Geçerlik Şartları ......................................................................................... 223 A- Genel Olarak .............................................................................................. 223 B- Evlenmenin Maddi Şartları ......................................................................... 225 1. Evlenme Ehliyeti .................................................................................. 226 2. Evlenme Engelleri ................................................................................ 228 a) Yakın Hısımlık ................................................................................. 228 b) Önceki Evlilik ................................................................................. 229 c) Akıl Hastalığı ................................................................................... 230 d) Bekleme Süreleri .............................................................................. 230 e) Evlenmeye Engel Bulaşıcı Hastalıklar ............................................... 231 f ) Tarafların Aynı Cinsiyete Sahip Olmaları ......................................... 231 3. Yetkili Hukukun Uygulanma Anı ........................................................ 231 4. Geçerli Olmayan Evlenmenin Sonuçları .............................................. 232 C- Evlenmenin Şekline İlişkin Şartlar ............................................................. 233 1. Locus Regit Actum Kuralına Uygun Evlenmeler .................................. 234 a) Türkiye’de Yapılan Evlenmeler .......................................................... 234 b) Yabancı Ülkede Yapılan Evlenmeler ................................................. 235 2. Konsolosluk Evlenmeleri ..................................................................... 236 a) Türkiye’de Yapılan Konsolosluk Evlenmeleri .................................... 236 b) Yabancı Ülkede Yapılan Konsolosluk Evlenmeleri ............................ 238 II. Evliliğin Genel Hükümleri ............................................................................................ 239

§28. MÖHUK MADDE 14 — BOŞANMA VE AYRILIK ....................................................... 243 I. Genel Olarak ................................................................................................................. 243 II. Yetkili Hukuk ................................................................................................................ 245

§29. MÖHUK MADDE 15 — EVLİLİK MALLARI .............................................................. 251 I. Genel Olarak ................................................................................................................. 251 II. Eşlerin Hukuk Seçimi İmkanı........................................................................................ 252 III. Eşlerin Hukuk Seçimi Yapmamaları Halinde Mal Rejimine Uygulanacak Hukuk .......... 253

§30. MÖHUK MADDE 16-17 — SOYBAĞINA UYGULANACAK HUKUK VE HÜKÜMLERİ ............................................................................................................... 257 I. Genel Olarak ................................................................................................................. 257 II. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK’ta Soybağına Uygulanacak Hukuk ............... 258 III. 5718 Sayılı MÖHUK’ta Soybağına Uygulanacak Hukuk .............................................. 261 IV. Milletlerarası Sözleşmeler............................................................................................... 266 A- Çocuk Haklarına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesi ............................... 266 B- Evlenme İle Nesep Düzeltilmesi Hakkındaki Sözleşme .............................. 266

İÇİNDEKİLER

XXI

C- Evlilik Dışı Çocukların Tanınmalarını Kabule Yetkili Makamların Yetkilerinin Genişletilmesine Dair Sözleşme ............................................. 266 D- Evlilik Dışında Doğan Çocukların Tanınmasına Dair Sözleşme ................ 267 E- Küçüklerin Korunması Konusunda Makamların Yetkisine ve Uygulanacak Kanuna Dair Sözleşme ......................................................... 268 F- Çocukların Velayetine İlişkin Kararların Tanınması ve Tenfizi İle Çocukların Velayetinin Yeniden Tesisine Dair Avrupa Sözleşmesi............... 270 G- Uluslararası Çocuk Kaçırmanın Hukuki Veçhelerine İlişkin 1980 Tarihli La Haye Sözleşmesi .............................................................. 270 H- Çocuklarla Kişisel İlişki Kurulmasına Dair Avrupa Sözleşmesi ................... 282

§31. MÖHUK MADDE 18 — EVLAT EDİNME ................................................................... 285 I. Genel Olarak ................................................................................................................. 285 II. Yetkili Hukuk ................................................................................................................ 287 A- Maddi Şartlar ............................................................................................. 287 B- Şekle İlişkin Şartlar ..................................................................................... 288 C- Evlat Edinmede Diğer Eşin Rızası .............................................................. 289 D- Evlat Edinmenin Hükümleri ..................................................................... 289

§32. MÖHUK MADDE 19 — NAFAKA ................................................................................ 291 I. Genel Olarak ................................................................................................................. 291 II. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK’ta Nafakaya Uygulanacak Hukuk ................ 293 III. Milletlerarası Sözleşmeler ............................................................................................... 294 A- Çocuklara Karşı Nafaka Mükellefiyetine Uygulanacak Kanuna Dair 1956 Tarihli La Haye Sözleşmesi ....................................................... 294 B- Çocuklara Karşı Nafaka Yükümlülüğü Konusundaki Kararların Tanınması ve Tenfizine Dair 1958 Tarihli La Haye Sözleşmesi ................... 295 C- Nafaka Yükümlülüğüne Uygulanacak Kanuna Dair 1973 Tarihli La Haye Sözleşmesi ............................................................... 295 D- Nafaka Yükümlülüğü Konusundaki Kararların Tanınmasına ve Tenfizine Dair 1973 Tarihli La Haye Sözleşmesi ........................................ 298 E- Nafaka Alacaklarının Yabancı Ülkelerden Tahsili Hakkında 1956 Tarihli New York Sözleşmesi ............................................................. 298 IV. 5718 Sayılı MÖHUK’ta Nafaka Taleplerine Uygulanacak Hukuk ................................. 302

§33. MÖHUK MADDE 20 — MİRAS ................................................................................... 305 I. Genel Olarak ................................................................................................................. 305 II. Yetkili Hukuk ................................................................................................................ 307 A- Mirasın Açılması ........................................................................................ 310 B- Mirasın İktisabı .......................................................................................... 311 C- Mirasın Taksimi ......................................................................................... 311 III. Mirasçısız Tereke ........................................................................................................... 312 IV. Ölüme Bağlı Tasarruflar ................................................................................................. 313 A- Ölüme Bağlı Tasarruflarda Ehliyet .............................................................. 313

İÇİNDEKİLER

XXII

B- Ölüme Bağlı Tasarruflarda Şekil ................................................................ 313 C- Ölüme Bağlı Tasarrufların Hükümleri ........................................................ 316

§34. MÖHUK MADDE 21 — AYNİ HAKLAR ..................................................................... 317 I. Genel Olarak ................................................................................................................. 317 II. Taşınır Mallar Üzerindeki Ayni Haklarla İlgili Sorunlar ................................................. 319 A- Yetkili Hukuk ............................................................................................. 319 B- Taşınmakta Olan Mallar (Res İn Transitu) .................................................. 322 C- Lex Rei Sitae Kuralının Uygulanmadığı Haller ........................................... 323 III. Taşınmaz Mallar Üzerindeki Ayni Haklarla İlgili Sorunlar .............................................. 324

§35. MÖHUK MADDE 22 — TAŞIMA ARAÇLARI ............................................................. 326 I – Yetkili Hukuk ................................................................................................................. 326

§36. MÖHUK MADDE 23 — FİKRİ MÜLKİYETE İLİŞKİN HAKLARA UYGULANACAK HUKUK ........................................................................................... 329 I. Genel Olarak ................................................................................................................. 329 II. Yetkili Hukuk ................................................................................................................ 335

§37. MÖHUK MADDE 24 — SÖZLEŞMEDEN DOĞAN BORÇ İLİŞKİLERİNE UYGULANACAK HUKUK ................................................................. 337 I. Genel Olarak .............................................................................................................. 337 II. İrade Özgürlüğü (Akitlerde Hukuk Seçimi İlkesi-Sübjektif Bağlama Kuralı) ............ 341 III. Tarafların Hukuk Seçimi Yapmamaları Halinde Yetkili Hukuk (Akitlerde Objektif Bağlama Kuralı) ........................................................................... 345 IV. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK’ta Akdi Borç İlişkilerine Uygulanacak Hukuk ................................................................................................... 349 V. 5718 Sayılı MÖHUK’ta Akdi Borç İlişkilerine Uygulanacak Hukuk ........................... 356 VI. Bazı Özel Akit Tipleri ................................................................................................. 361 A- Gayrimenkulün Devrine İlişkin Sözleşmeler ............................................. 361 B- İnşaat Sözleşmeleri ................................................................................... 361 VII. Akit Statüsünün Uygulanmadığı Haller ...................................................................... 362 VIII. Milletlerarası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler Hakkında Birleşmiş Milletler Antlaşması .................................................................................................... 364 A- Antlaşmanın Milletlerarası Uygulama Alanı (CISG m. 1) ........................ 365 B- Antlaşmanın Konu İtibariyle Uygulama Alanı (CISG m. 2-5) .................. 367 C- Antlaşmanın Zaman Bakımından Uygulama Alanı (CISG m. 100) ......... 367

§38. MÖHUK MADDE 25 — TAŞINMAZLARA İLİŞKİN SÖZLEŞMELER ....................... 374

§39. MÖHUK MADDE 26 — TÜKETİCİ SÖZLEŞMELERİ ............................................... 376 I. Genel Olarak ................................................................................................................ 376 II. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK’ta Tüketici Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk ...................................................................................................... 379 III. 5718 Sayılı MÖHUK’ta Tüketici Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk .......................... 379

İÇİNDEKİLER

XXIII

§40. MÖHUK MADDE 27 — İŞ SÖZLEŞMELERİ .............................................................. 382 I. Genel Olarak ................................................................................................................ 382 II. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK’ta İş Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk .... 385 III. 5718 Sayılı Möhuk’ta İş Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk ........................................ 389

§41. MÖHUK MADDE 28 — FİKRİ MÜLKİYET HAKLARINA İLİŞKİN SÖZLEŞMELER ........................................................................................................... 395 I. Genel Olarak ................................................................................................................ 395 II. Yürürlükten Kalkan 2675 Sayılı MÖHUK’ta Fikri Mülkiyet Haklarına İlişkin Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk ................................................................... 399 III. 5718 Sayılı Möhuk’ta Fikri Mülkiyet Haklarına İlişkin Sözleşmelere Uygulanacak Hukuk ...................................................................................................... 403

§42. MÖHUK MADDE 29 — EŞYANIN TAŞINMASINA İLİŞKİN SÖZLEŞMELER ......... 405

§43. MÖHUK MADDE 30 — TEMSİL YETKİSİ ................................................................ 409

§44. MÖHUK MADDE 31 — SÖZLEŞMEDEN DOĞAN BORÇ İLİŞKİLERİNDE 3. DEVLETİN DOĞRUDAN UYGULANAN KURALLARI ......................................... 411

§45. MÖHUK MADDE 32 — SÖZLEŞMEDEN DOĞAN İLİŞKİNİN VARLIĞI VE MADDİ GEÇERLİLİĞİ ................................................................................................ 414

§46. MÖHUK MADDE 33 — İFANIN GERÇEKLEŞTİRİLME BİÇİMİ VE TEDBİRLER ................................................................................................................. 415

§47. MÖHUK MADDE 34 — HAKSIZ FİİLLER ................................................................ 416 I. Genel Olarak ................................................................................................................. 416 II. Yetkili Hukuk ................................................................................................................ 418

§48. MÖHUK MADDE 35 — KİŞİLİK HAKLARININ İHLALİNDE SORUMLULUK ..... 424 I. Genel Olarak ................................................................................................................ 424 II. Yetkili Hukuk ................................................................................................................ 427

§49. MÖHUK MADDE 36 — İMALATÇININ SÖZLEŞME DIŞI SORUMLULUĞU ......... 430 I. Genel Olarak ................................................................................................................ 430 II. Yetkili Hukuk ................................................................................................................ 432

§50. MÖHUK MADDE 37 — HAKSIZ REKABET ............................................................. 434 I. Genel Olarak ................................................................................................................ 434 II. Yetkili Hukuk ................................................................................................................ 435

§51. MÖHUK MADDE 38 — REKABETİN ENGELLENMESİ .......................................... 437

§52. MÖHUK MADDE 39 — SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME - VEKALETSİZ İŞ GÖRME .... 440 I. Sebepsiz Zenginleşmeye Uygulanacak Hukuk ................................................................ 440 II. Vekaletsiz İş Görmeye Uygulanacak Hukuk ................................................................... 442

İÇİNDEKİLER

XXIV

Ü ç ü n c ü K ı s ı m

MİLLETLERARASI USUL HUKUK(Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun)

Ş e r h ( m . 4 0 - 6 3 )

B i r i n c i B ö l ü m

YABANCI UNSURLU DAVALARDA YARGILAMA HUKUKU

§53. YABANCI UNSURLU DAVALARDA YARGILAMA HUKUKUNA GİRİŞ ................... 449

§54. YARGILAMA USULÜNDE LEX FORİ HAKİMİYETİ ................................................. 453

§55. MİLLETLERARASI USUL HUKUKUNDA VASIFLANDIRMA .................................. 456

§56. YARGILAMA FAALİYETİNE İLİŞKİN BAZI KONULARIN NİTELİKLERİ .............. 458 I. Dava Şartları.................................................................................................................. 458 II. Taraf Ehliyeti ve Dava Ehliyeti....................................................................................... 461 A- Türk Hukukuna Göre Taraf Ehliyeti Ve Dava Ehliyeti ................................ 461 B- Milletlerarası Usul Hukukunda Taraf Ehliyeti-Dava Ehliyeti- Davayı Takip Yetkisi .................................................................................. 463 III. Taraf Sıfatı ..................................................................................................................... 466 IV. İspat, İspat Yükü ve Deliller ........................................................................................... 468 A- İspat Yükü ................................................................................................. 468 1. Genel Olarak ......................................................................................... 468 2. Milletlerarası Usul Hukukunda İspat Yükü ............................................ 469 B- Milletlerarası Usul Hukukunda Delillerin Çeşitleri ve İspat Gücü.............. 470 1. Senet ................................................................................................... 471 a) Yabancı Resmi Belgelerin Tasdiki Mecburiyetinin Kaldırılması Hakkında La Haye Sözleşmesi ......................................................... 473 b) Bazı İşlem ve Belgelerin Tasdikten Muaf Tutulmasına Dair Sözleşme ................................................................................ 476 c) Diplomasi ve Konsolosluk Memurlarınca Düzenlenen Belgelerde Onay İşleminin Kaldırılmasına Dair Avrupa Sözleşmesi .. 476 2. Yemin .................................................................................................... 477 3. Tanık ..................................................................................................... 477 4. Bilirkişi .................................................................................................. 478 5. Delil Sözleşmesi ..................................................................................... 480 V. Milletlerarası Usul Hukukunda Zamanaşımı ................................................................. 480 VI. İlk İtirazlar..................................................................................................................... 481 VII. Geçici (İhtiyati) Tedbirler .............................................................................................. 481

§57. MİLLETLERARASI HUKUKİ YARDIM ....................................................................... 488 I. Genel Olarak ................................................................................................................. 488

İÇİNDEKİLER

XXV

II. Milletlerarası İstinabe .................................................................................................... 492 III. Milletlerarası Tebligat .................................................................................................... 496 A- Tebligat Kanunu ve Tebligat Yönetmeliği .................................................... 498 1. Türkiye’den Yabancı Ülkeye Tebligat ...................................................... 498 2. Yabancı Ülkeden Türkiye’deki Kişilere Tebligat ...................................... 500 B- Uluslararası Sözleşmelere Göre Yurt Dışına Tebligat ................................... 501 1. İki Taraflı Adli Yardım Sözleşmesi Hükümlerine Göre Yurt Dışına Tebligat .................................................................................... 501 2. Çok Taraflı Tebligat Sözleşmesi Hükümlerine Göre Yurt Dışına Tebligat..................................................................................... 502 a) 1954 Tarihli Hukuk Usulüne Dair La Haye Sözleşmesi Hükümlerine Göre Yurt Dışına Tebligat .......................................... 502 b) 1965 Tarihli Hukuki veya Ticari Konularda Adli ve Gayri Adli Belgelerin Yabancı Memleketlerde Tebliğine İlişkin La Haye Sözleşmesi Hükümleri’ne Göre Yurt Dışına Tebligat ........................ 503 c) 1965 Tarihli Sözleşme’nin 10/A Maddesine Göre Doğrudan Posta Yolu İle Tebligat ...................................................................... 505 3. Devletler Arasında Birden Çok Sözleşme Olması Halinde Yurt Dışına Tebligat ............................................................................ 508 C- Usulsüz Tebligat ......................................................................................... 510 D- Yurt İçinde Adresi Bulunmayan Davalıların Cevap Dilekçelerinde Yurt İçinde Tebligat Adresi Gösterme Zorunluluğu .................................... 511

İ k i n c i B ö l ü m

MİLLETLERARASI USUL HUKUKU KURALLARI ŞERHİ

( M Ö H U K m . 4 0 - 6 3 )

§58. MÖHUK MADDE 40 — MİLLETLERARASI YETKİ ................................................... 515 I. Genel Bilgiler ................................................................................................................ 515 II. Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi ................................................................... 516 A- Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisinin Kamu Düzeni Gereği Tesisi ................................................................................. 518 B- Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisinin Hukuki veya Fiili İmkansızlık Gereği Tesisi .................................................................... 518 III. Yer İtibariyle Yetki Kuralları ........................................................................................... 519 A- Genel Yetki Kuralı ..................................................................................... 520 B- Özel Yetki Kuralları ................................................................................... 525 1. Türkiye’de Yerleşim Yeri Bulunmayanlar Aleyhine Açılacak Mal ve Alacak Davalarında İhtilaf Konusu Malvarlığının Bulunduğu Yer Mahkemesinin Yetkisi .................................................. 526 2. Sözleşmenin İfa Yeri Mahkemesi .......................................................... 528 3. Haksız Fiilden Doğan Davalarda Yetki ................................................. 530 4. Karşı Davada Yetki ............................................................................... 531

İÇİNDEKİLER

XXVI

5. Şubeler ve Tüzel Kişilerle İlgili Davalarda Mahkemenin Yetkisi ............ 531 6. İhtiyati Tedbir Ve İhtiyati Haciz Taleplerinde Yetki .............................. 532 a) İhtiyati Tedbir Taleplerinde Yetki ..................................................... 534 b) İhtiyati Haciz Taleplerinde Yetki ...................................................... 539 7. İç Hukuktaki Diğer Bazı Kanunlardaki Özel Yetki Kuralları ................ 542 a) 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu’nda Düzenlenen Mahkemelerin Yetkisine İlişkin Kurallar .......................................... 542 aa) Kişilik Haklarının İhlaline İlişkin Davalarda Yetkili Mahkeme ... 543 bb) Gaiplik Kararında Yetkili Mahkeme .......................................... 543 cc) Boşanma ve Ayrılık Davalarında - Boşanmadan Sonra Açılacak Nafaka Davalarında – Evlilik Birliğinin Korunmasına Yönelik Tedbirleri Alma Konusunda Yetkili Mahkeme .............. 543 dd) Mal Rejimi Davalarında Yetkili Mahkeme ................................. 545 ee) Soybağına İlişkin Davalarda Mahkemenin Yetkisi ...................... 546 ff) Evlat Edinme İşlemlerinde Yetkili Mahkeme ............................. 546 gg) Üst ve Alt Soy İle Kardeşlere Karşı Nafaka Yükümlülüğünden Doğan Davalarda Yetkili Mahkeme ........................................... 547 hh) Vesayet İşlerinde Yetkili Mahkeme ............................................. 548 ıı) Miras Davalarında Yetkili Mahkeme ............................................ 548 b) İcra İflas Kanunu’nda Mahkemelerin Yetkisine İlişkin Hükümler ... 549 c) Fikri Haklarda Mahkemelerin Yetkisi ............................................... 549 d) İş Mahkemelerinde Açılacak Davalarda Mahkemelerin Yetkisi ........ 553 C- Kesin Yetki Kuralları .................................................................................. 554 D- Milletlerarası Yetkisizlik İtirazı ................................................................... 560

§59. MÖHUK MADDE 41 — TÜRKLERİN KİŞİ HALLERİNE İLİŞKİN DAVALAR ........ 563 I. Maddenin Tarihçesi ....................................................................................................... 564 II. Maddenin Uygulanma Şartları ...................................................................................... 567

§60. MÖHUK MADDE 42 — YABANCILARIN KİŞİ HALLERİNE İLİŞKİN BAZI DAVALAR ............................................................................................................ 571 I. Maddenin Kabul Nedeni ............................................................................................... 571 II. Maddenin Uygulanma Şartları ...................................................................................... 572

§61. MÖHUK MADDE 43 — MİRAS DAVALARI .............................................................. 573

§62. MÖHUK MADDE 44 — İŞ SÖZLEŞMESİ VE İŞ İLİŞKİSİ DAVALARI ...................... 577

§63. MÖHUK MADDE 45 — TÜKETİCİ SÖZLEŞMESİNE İLİŞKİN DAVALAR ............. 580

§64. MÖHUK MADDE 46 — SİGORTA SÖZLEŞMESİNE İLİŞKİN DAVALAR ............... 582

§65. MÖHUK MADDE 47 — YETKİ ANLAŞMASI - YABANCI DERDESTLİK - BEKLETİCİ MESELE ................................................................................................... 584 I. Yetki Sözleşmesi İle Yabancı Mahkemelerin Yetkili Kılınması ......................................... 585 A- Yetki Sözleşmesinin Şartları ....................................................................... 586

İÇİNDEKİLER

XXVII

1. Uyuşmazlığın Yabancılık Unsuru Taşıması .......................................... 586 2. Türk Mahkemelerinin Yetkisinin Münhasır Yetki Esasına Göre Düzenlenmemiş Olması ............................................................. 587 3. Uyuşmazlığın Borç İlişkisinden Doğmuş Olması ................................ 588 4. Yetki Sözleşmesinde Yetkilendirilen Mahkemenin Belirli Olması ......... 588 5. Yetki Sözleşmesinin Şekli Ve İspatı ...................................................... 591 B- Yabancı Mahkemeye Yetki Veren Sözleşmenin Doğurduğu Hukuki Sonuçlar ....................................................................................... 592 II. Yetki Sözleşmesi İle Bir Türk Mahkemesinin Yetkili Kılınması ....................................... 602 III. Yabancı Derdestlik ......................................................................................................... 605 IV. Bekletici Sorun .............................................................................................................. 610

§66. MÖHUK MADDE 48 — TEMİNAT ............................................................................ 614 I. Türkiye’de Mutad Meskeni Bulunmayan Türk Vatandaşlarının Teminat Gösterme Yükümlülüğü ................................................................................................. 614 A- Genel Kural ................................................................................................ 614 B- Teminat Göstermekten Muafiyet ................................................................ 617 C- Teminat Olarak Gösterilecek Kıymetler ..................................................... 618 D- Teminatın Gösterilmemesinin Sonuçları ................................................... 618 II. Yabancıların Teminat Gösterme Yükümlülüğü ............................................................... 619 A- Genel Kural ............................................................................................... 619 B- Teminat Göstermenin İstisnası .................................................................. 624 C- Teminata İlişkin Milletlerarası Sözleşmeler ................................................ 626 1. Hukuk Usulüne Dair Sözleşme (m. 17-19) ........................................................626 2. Nafaka Alacaklarının Yabancı Memleketlerde Tahsili İle İlgili Sözleşme (m. 9) ........................................................................... 626 3. Nafaka Alacakları Konusundaki Kararların Tanınmasına ve Tenfizine İlişkin Sözleşme (m. 15-16) .................................................. 627 4. Çocuklara Karşı Nafaka Yükümlülüğü Konusundaki Kararların Tanınması ve Tenfizine İlişkin Sözleşme (m. 9) ................................... 627 5. Avrupa İkamet Sözleşmesi (m. 9) ......................................................... 627 6. Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşme (m. 16) ...................... 627 7. Demiryolu İle Yolcu ve Bagaj Taşınmasına İlişkin 1961 Tarihli Anlaşma’ya (CİV) Ek Anlaşma (m. 20/2) ................................. 628 8. Kara Yolu İle Eşya Taşıma Sözleşmesi (CMR) (m. 31/5) ...................... 628 9. Çocukların Velayetine İlişkin Kararların Tanınması ve Tenfizi İle Çocukların Velayetinin Yeniden Tesisine İlişkin Avrupa Sözleşmesi (m. 5/3) ................................................................. 628 10. Uluslararası Çocuk Kaçırmanın Hukuki Veçhelerine Dair La Haye Sözleşmesi (m. 22) ................................................................. 628

§67. MÖHUK MADDE 49 — YABANCI DEVLETİN YARGI BAĞIŞIKLIĞI - İCRA BAĞIŞIKLIĞI...................................................................................................... 629 I. Devletin Yargı Bağışıklığı ............................................................................................... 631

İÇİNDEKİLER

XXVIII

A- Genel Olarak ............................................................................................. 631 1. Mutlak Bağışıklık ................................................................................. 632 2. Sınırlı Bağışıklık .................................................................................. 632 3. Yargı Bağışıklığının Bazı İstisnalarla Kaldırılması ................................. 633 B- Devletin Yargı Bağışıklığının İstisnaları ...................................................... 633 1. Milletlerarası Sözleşme Hükümleri Uyarınca İstisnalar ......................... 633 2. Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun (MÖHUK) Hükümleri Uyarınca İstisnalar .......................................... 634 C- Özel Hukuka İlişkin Uyuşmazlıklarda Yabancı Devletin Diplomatik Temsilcisine Tebligat .................................................................................. 637 II. Devlet Temsilcilerinin Yargı Bağışıklığı .......................................................................... 643 III. Konsolosların Yargı Bağışıklığı ....................................................................................... 645 IV. Yabancı Devletin İcra Bağışıklığı .................................................................................... 646

§68. YABANCI MAHKEME KARARLARININ TANINMASI VE TENFİZİ .......................... 649 I. Genel Bilgiler ................................................................................................................ 649 II. Mahkeme Kararlarının Çeşitleri ve Sonuçları ................................................................. 650 III. İhtilaflı ve İhtilafsız Kaza ............................................................................................... 653

§69. MÖHUK MADDE 50 — TENFİZ KARARI .................................................................. 654 I. Hukuk Davalarına Ait Bir Yargı Kararı Olması .............................................................. 654 II. Kesinleşme .................................................................................................................... 656 III. Tenfiz Kararı (Exequatur) .............................................................................................. 658

§70. MÖHUK MADDE 51 — GÖREV VE YETKİ - HARÇLAR ........................................... 661 I. Hükmün Açıklaması ...................................................................................................... 661 II. Harçlar ......................................................................................................................... 663

§71. MÖHUK MADDE 52 — TENFİZ İSTEMİ .................................................................. 665 I. Hükmün Açıklaması ......................................................................................................... 665

§72. MÖHUK MADDE 53 — DİLEKÇEYE EKLENECEK BELGELER ............................. 668 I. Hükmün Açıklaması ......................................................................................................... 668

§73. MÖHUK MADDE 54 — TENFİZ ŞARTLARI ............................................................. 671 I. Karşılıklılık .................................................................................................................... 672 II. Kararın Türk Mahkemelerinin Münhasır Yetkisine Girmeyen Bir Konuda Verilmiş Olması ve Aşkın Yetkili Mahkemeden Verilmemiş Olması ............................... 681 A- Kararın Türk Mahkemelerinin Münhasır Yetkisine Girmeyen Bir Konuda Verilmiş Olması ...................................................................... 682 B- Kararın Aşkın Yetkili Mahkemeden Verilmemiş Olması......................................688 III. Kararın Türk Kamu Düzenine Aykırı Olmaması ........................................................... 690 IV. Savunma Haklarına Uyulmuş Olması ............................................................................ 705

§74. MÖHUK MADDE 55 — TEBLİĞ VE İTİRAZ .............................................................. 712 I. Hükmün Açıklaması ...................................................................................................... 712

İÇİNDEKİLER

XXIX

§75. MÖHUK MADDE 56 — KARAR .................................................................................. 715 I. Hükmün Açıklaması ...................................................................................................... 715

§76. MÖHUK MADDE 57 — YERİNE GETİRME VE TEMYİZ YOLU ............................... 718 I. Hükmün Açıklaması ...................................................................................................... 718

§77. MÖHUK MADDE 58 — TANIMA ................................................................................ 721 I. Tanıma ve Şartları .......................................................................................................... 721 II. Tanımanın Uygulanma Biçimi ...................................................................................... 724 A- Yabancı Kararın Türk Mahkemesinde Kesin Delil veya Kesin Hüküm Olarak İleri Sürülmesi .................................................................. 724 B- Yabancı Karara Dayanarak Türkiye’de Bir Hukuki İşlem Yapmak Amacıyla Tanıma Davası Açılması ................................................ 726 III. Tanıma Davasında Usul ................................................................................................. 726 IV. İhtilafsız Kaza Kararlarının Tanınması ........................................................................... 728

§78. MÖHUK MADDE 59 — TANIMANIN KESİN HÜKÜM VE KESİN DELİL ETKİSİ .............................................................................................................. 730

§79. MİLLETLERARASI TAHKİM VE YABANCI HAKEM KARARLARININ TANINMASI VE TENFİZİ ............................................................................................ 734 I. Genel Olarak ................................................................................................................. 734 II. Yabancı Hakem Kararları ............................................................................................... 742 III. Milletlerarası Hakem Kararı .......................................................................................... 745 IV. Milletlerarası Tahkim Ve Türk Hukuku ......................................................................... 748 V. Milletlerarası Tahkimde Hakemlerin Kendi Yetkileri Hakkında Karar Verme ( Kompetenz–Kompetenz ) Kuralı ................................................................................. 755

§80. MÖHUK MADDE 60 — YABANCI HAKEM KARARLARININ TENFİZİ .................. 757 I. Hükmün Açıklaması ...................................................................................................... 757

§81. MÖHUK MADDE 61 — DİLEKÇE VE İNCELEME USULÜ....................................... 759 I. Tenfiz Dilekçesine Eklenecek Belgeler ve İnceleme Usulü .............................................. 759

§82. MÖHUK MADDE 62 — RED SEBEPLERİ .................................................................. 761 I. Yabancı Hakem Kararlarının Tenfiz Şartları ................................................................... 762 II. New York Sözleşmesine Göre Yabancı Hakem Kararlarının Tanıması ve Tenfizi ............. 766

§83. MÖHUK MADDE 63 — YABANCI HAKEM KARARLARININ TANINMASI ............ 768

§84. YATIRIM TAHKİMİ HAKKINDA ICSID KONVANSİYONU ...................................... 769

MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK VE USUL HUKUKU HAKKINDA KANUN ............... 773

MİLLETLERARASI TAHKİM KANUNU .............................................................................. 787

İÇİNDEKİLER

XXX

YABANCI HAKEM KARARLARININ TANINMASI VE İCRASI HAKKINDA 10 HAZİRAN 1958 TARİHİNDE NEW YORK’TA YAPILAN SÖZLEŞMENİN ONAYLANMASI HAKKINDA KARAR ................................................................................. 802

YARARLANILAN KİTAP VE MAKALELER .......................................................................... 809

YARGITAY KARARLARI ....................................................................................................... 827

DİZİN .................................................................................................................................... 839

XXXI

KISALTMALAR

AB : Avrupa BirliğiABD : Ankara Baro DergisiAET : Avrupa Ekonomik TopluluğuAJCL : American Journal of Comparative LawArt : Article, ArtikelATRG : Avrupa Topluluğu Resmi GazetesiAufl : AuflageAÜHFD : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi DergisiBATİDER : Banka ve Ticaret Hukuku DergisiBGB : Bürgerliches GesetzbuchBGH : BundesgerichtshofBGHZ : Entscheidungen des Bundesgerichtshofes in ZivilsachenBK : Borçlar KanunuBkz (bkz) : BakınızBM : Birleşmiş MilletlerBYIL : British Yearbook of International LawC. : CiltCISG : United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Go-

odsClunet : Journal du Droit InternationalCoğ.İş.KHK : Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde KararnameCol. LR. : Columbia Law ReviewCUMK : Ceza Usulu Muhakemeleri KanunuÇev : Çevirendn : dip notuDÖH : Devletler Özel HukukuE : Esased : editionEGBGB : Einführungsgesetz zum Bürgerlichen GesetzbuchEHVHK : Türkiye’de Bulunan Ecnebilerin Hak ve Vazifeleri Hakkında 1930 tarihli

Muvakkat KanunEnd.T.KHK : Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Karar-

name

XXXII

KISALTMALAR

ESŞHK. : Yabancı Anonim ve Sermayesi Paylara Bölünmüş Şirketlerle Yabancı Sigor-ta Şirketleri Hakkında Muvakkat Kanun

Fam. RZ : Zeitschrift für das gesamte FamilienrechtFSHK : Fikir ve Sanat Eserleri Hakkında KanunGÜHFD : Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi DergisiHar.LR : Harvard Law ReviewHD : Hukuk DairesiHGK : Hukuk Genel KuruluHMK : Hukuk Muhakemeleri KanunuHUMK : Hukuk Usulü Muhakemeleri KanunuICLQ : International and Comparative Law QuarterlyICSID : International Court of Settlement of Investment DisputesIPRG : Internationale Privatrecht GesetzİBD : İstanbul Barosu DergisiİBGK : İçtihadı Birleştirme Genel KuruluİHİD : İdare Hukuku ve İlimleri DergisiİİK : İcra İflas KanunuİKİD : İlmi ve Kazai İçtihatlar DergisiİKÜHFD : İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi DergisiİÜHFM : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi MecmuasıIPR : Internationales PrivatrechtIPRax : Praxis des Internationales Privat und VerfahrensrechtsK : KararKan : KanunKHK : Kanun Hükmünde KararnameLR : Law Reviewm : maddeMar.KHK : Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde KararnameMHB : Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk BülteniMK : Medeni KanunMÖH : Milletlerarası Özel HukukMÖHUK : Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında KanunMTK : Milletlerarası Tahkim KanunuMTO : Milletlerarası Ticaret OdasıNo. : NumaraNJW : Neue Juristische WochenschriftOLG : OberlandesgerichtPat.KHK : Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde KararnamePICC : Principles of International Commercial ContractsPIL : Private International LawRabelsZ : Zeitschrift für ausländisches und internationales Privatrecht Rec. des Cours : Recueil des cours de l’Acedamié de droit International de la Haye Rev.Crit. (RCDIP) : Revue Critique de Droit International PrivéRG : Resmi GazeteRKD : Resmi Kararlar DergisiS. : SayıSec : section

XXXIII

KISALTMALAR

TRIPS : Ticarette Bağlantılı Fikri Mülkiyet Sözleşmesi (The Agreement on Tra-de-Related Aspects of Property Rights)

TMK (MK) : Türk Medeni Kanunu TPKK : Türk Parasının Kıymetini Koruma KanunuTTK : Türk Ticaret KanunuUHK : Umumi Hıfzıssıhha KanunuULFC : Convention relating to a Uniform Law on the Formation of Contracts for

the International Sale of GoodsULIS : Convention relating to a Uniform Law on the International Sale of GoodsUMK : Uyuşmazlık Mahkemesi KararıUNCITRAL : United Nations Commission on International Trade LawUNIDROIT : International Institute For the Unification of Private LawUNTS : United Nations Treaty SeriesUTTDER : Uluslararası Ticaret ve Tahkim Hukuku DergisiWIPO : Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (World Intellectual Property Organization)vb. : ve benzerivd. : ve devamıvol : volumeYale LJ. : Yale Law JournalY : YargıtayYASA Der : Yasa ve Hukuk DergisiYD : Yargıtay DergisiYKD : Yargıtay Kararları Dergisi