Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2www.medycyna-metaboliczna.pl

26

WPROWADZENIE

Od wielu lat obserwuje si wzajemne zalenoci za-burze metabolicznych i ich skutkw, ze szczeglnym wystpowaniem chorb nowotworowych. Zwizek no-wotworw z cukrzyc zauwaono ju w XIX stuleciu. (1)

Przez wiele lat relacje raka i cukrzycy pozostawa-y trudne do zdefiniowania. Dopiero wprowadzenie

nowoczesnych, prospektywnych, ujednoliconych i wie-loorodkowych bada epidemiologicznych pozwolio na bardziej skuteczne rozpoznawanie chorb nowotworo-wych wrd chorych na cukrzyc gwnie typu 2 i uzyski-wanie bardziej obiektywnych ocen. Zaleno otyoci, cukrzycy i nowotworu omwiono szerzej w monografii p.t.: Otyo, cukrzyca a nowotwory. (2)

TOMASZ CZELEKO1,2, ANDRZEJ LIWCZYSKI1,2, WALDEMAR KARNAFEL3

OCENA WYSTPOWANIA NOWOTWORW ZOLIWYCH W POPULACJI CHORYCH NA

CUKRZYC W POLSCE DOKONANA NA PODSTAWIE BAZY DANYCH NARODOWEGO FUNDUSZU ZDROWIA

ROK 2010

ASSESSMENT OF THE INCIDENCE OF DIFFERENT TYPES MALIGNANT TUMORS BASED ON THE POLISH NATIONAL FUND DATA FOR 2010

1. Oddzia Zdrowia Publicznego, Wydzia Nauki o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w odzi, 2. Narodowy Fundusz Zdrowia,

3. Katedra i Klinika Gastroenterologii i Chorb Przemiany Materii, Warszawski Uniwersytet Medyczny

STRESZCZENIE. Streszczenie. Wiele bada wskazuje, e cukrzyca zmienia ryzyko zachorowania na nowotwory zoliwe. Autorzy na podstawie danych pochodzcych z caej Polski zawartych w rejestrach Narodowego Funduszu Zdrowia przeprowadzili analiz zachorowalnoci na nowotwr zoliwy wrd chorych na cukrzyc i bez cukrzycy od 01.01.2010 do 31.12.2010 roku. Stwierdzono 19 027 nowych nowotworw zoliwych u chorych na cukrzyc i 107 165 u osb bez cukrzycy.U chorych na cukrzyc obserwowano zwikszone zachorowanie na raka wtroby, trzustki, skry, nerek, gruczou krokowego i trzonu macicy.U chorych na cukrzyc obserwowano zmniejszenie zachorowania na raka puc, tarczycy, krtani, piersi, szyjki macicy i jdra.

Sowa kluczowe cukrzyca, zachorowalno na nowotwory zoliwe.

SUMMARY. Several studies have suggested that diabetes mellitus may alter the risk of the incidence of the variety of cancers. For assessing this problem an electronic search was performed using Polish National Health Fund database from 01.01.2010 until 31.12.2010 in 2 popu-lations - with diabetes and without diabetes mellitus and who had new cancers.The new cancers in diabetic cohort was 19 027 and in the population without diabetes mellitus 107 165 patients.Diabetes mellitus increases the incidence from liver, pancreas, skin, kidney, prostate and endometrial cancers. Diabetes mellitus lowers the incidence from lung, thyroid, larynx, breast, cervix and testis cancers.

Key words diabetes mellitus, incidence of cancers.

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2www.medycyna-metaboliczna.pl

27

Jedn z najbardziej aktualnych metaanaliz tego prob-lemu przeprowadzili Shikata i wsp. - podali, e ryzyko raka wtroby, trzustki i trzonu macicy u osb z cukrzyc jest dwukrotnie wysze w porwnaniu z populacj ogl-n, za ryzyko wystpienia raka jelita grubego, piersi i p-cherza moczowego jest 1,2-1,5 razy wysze. Nie znaleli korelacji w przypadku raka puc/oskrzeli, obserwowali zmniejszone ryzyko raka gruczou krokowego. (3)

W niniejszej pracy podjto prb porwnania wska-nika zapadalnoci na wybrane nowotwory zoliwe cho-rych na cukrzyc ze wskanikiem zapadalnoci na nowo-twory zoliwe populacji oglnej bez cukrzycy wg bazy danych Narodowego Funduszu Zdrowia w roku 2010.

MATERIA I METODY

wiadczenia zdrowotne w Polsce s finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) na podstawie ustawy (4) oraz rozporzdze Ministra Zdrowia z nich wynikajcych (5,6).

Wykonywanie wiadcze z rozpoznaniem nowotwo-rw zoliwych z zakresu grup C, albo nowotworw nie-zoliwych od D00 do D50 oraz Z51.1 i Z51.2, odbywa si w ramach lecznictwa zamknitego czyli tzw. umowy szpitalnej. Organizacj, finansowanie i rozliczenie wiad-cze okrelaj zarzdzenia prezesa NFZ (7,8).

Wraz z wprowadzeniem w roku 2008 systemu rozli-cze jednorodnych grup pacjentw (JGP) finansowanie terapii jest realizowane w systemie specjalnych grup.

W celu przeprowadzenia analizy takich danych spra-wozdawczych, bdcych w bazie NFZ, wykonano odpo-wiednie zapytanie do Structured Query Language SQL w bazach danych.

Za niepowtarzalny identyfikator pacjenta zosta uzna-ny numer PESEL. (9)

Korelacj numeru PESEL pacjentw z cukrzyc ze wiadczeniem nastpujcym po rozpoznaniu nowo-tworu nastpio w kilku etapach, co oceniono w sposb nastpujcy. W okresie od 1 maja 2008 roku do 30 kwietnia 2009

roku znaleziono w zasobach Narodowego Fundu-szu Zdrowia sprawozdania ze wiadcze zwizanych z cukrzyc, jako rozpoznanie gwne cukrzyca z roz-szerzeniem: E10.X cukrzyca insulinozalena, E11.X cukrzyca insulinoniezalena, E12.X cukrzyca zwi-zana z niedoywieniem, E13.X inne nieokrelone po-stacie cukrzycy, E14.X cukrzyca nieokrelona albo w tym samym czasie pacjent zrealizowa recept na jakikolwiek lek z grupy: A10A.X (insuliny), A10B.X (leki przeciwcukrzycowe doustne) i specjalistycz-ne testy diagnostyczne. Byo ich (nr PESEL) cznie 2 146 728

W okresie od 2004 do 30 kwietnia 2008 roku znale-ziono sprawozdania wykonanych wiadcze, z powodu

rozpoznania nowotworw zoliwych z grupy C i no-wotworw niezoliwych z grupy D00 do D50, Z51.1 lub Z51.2 w sumie byo ich 305 411 (nr PESEL).

Osoby z rozpoznaniami nowotworw przed 30 kwiet-nia 2008 roku nie byy analizowane w dalszej czci pracy

Dla pozostaych pacjentw to znaczy 1 840 973 osb sprawdzono sprawozdania wiadcze z powodu rozpo-znania nowotworu zoliwego C00-C97 w okresie od od 01052008 roku do 30042014 roku

Z tej kohorty chorych na cukrzyc wybrano osoby, u ktrych sprawozdano wykonanie wiadczenia z po-wodu nowotworw zoliwych w okresie od 01.01.2010 do 31.12.2010 roku. Dat pierwszego sprawozdania w/w wiadcze oznaczono arbitralnie w roku wystpienia nowotworu u osoby okrelonej wg PESEL. Rwnolegle w analogiczny sposb uzyskano z bazy danych NFZ nu-mery PESEL osb, u ktrych w okresie od 01.01.2010 do 31.12.2010 roku sprawozdano wiadczenia z powodu rozpoznania nowotworu zoliwego - u osb w populacji oglnej C00-C97.

Dane opracowano przy wykorzystaniu narzdzi SAS, Statistica oraz zapyta SQL.

WYNIKI BADA

1 Dane statystyczne dotyczce zapadalnoci oglnej W okresie od 1 stycznia 2010 roku do 31 grudnia 2010

roku wrd analizowanej kohorty chorych na cukrzyc tzn. 1 740 967 chorych, w tym 754 552 pci mskiej i 986 415 pci eskiej, sprawozdano wystpienie 19 023 nowych nowotworw zoliwych, w tym 9 276 u pci mskiej i 9 747 u pci eskiej.

Natomiast w populacji oglnej razem z chorymi na cukrzyc nowe zachorowania na nowotwory zoliwe w okresie od 1 stycznia 2010 roku do 31 grudnia 2010 roku stwierdzono u 126 188 osb, w tym 63 332 u pci mskiej i 62 853 u pci eskiej.

Po wyizolowaniu nowych zachorowa na nowotwory zoliwe u osb chorych na cukrzyc z populacji ogl-nej bez cukrzycy stwierdzono nowe nowotwory zoli-we cznie u 107 165 osb, w tym 54 056 u pci mskiej i 53 109 u pci eskiej.

Populacja oglna Polski w 2010 roku wg GUS wyno-sia 38 186 860 osb, w tym 18 438 852 pci mskiej i 19 748 008 pci eskiej.

Populacja chorych na cukrzyc wg bazy danych NFZ w 2010 roku liczya 2 368 798 osb (osoby byy spra-wozdane jako E10-E14 lub jako kupujcy leki lub paski testowe). W tej populacji byo 1 009 389 osb pci m-skiej i 1 359 409 pci eskiej.

Populacja oglna bez cukrzycy liczya 35 818 062 osb w tym 17 429 463 osb pci mskiej i 18 388 599 pci eskiej.

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2www.medycyna-metaboliczna.pl

28

redni odsetek nowych zachorowa na nowotwory zo-liwe wrd pci mskiej w kohorcie obserwowanych chorych na cukrzyc stanowi 17,16% wszystkich no-wych zachorowa w 2010 roku pci mskiej. redni odsetek nowych zachorowa na nowotwory zoliwe wrd pci eskiej u chorych na cukrzyc stanowi 18,35% wszystkich zachorowa w 2010 roku pci e-skiej w Polsce

W tabeli 1 zestawiono odsetki nowych zachorowa na nowotwory zoliwe u chorych na cukrzyc w 2010 roku wrd wszystkich zachorowa na nowe nowotwo-ry zoliwe wg bazy danych NFZ w Polsce.

Najwysze odsetki nowych zachorowa (zapadalno) w subpopulacji pci mskiej chorych na cukrzyc - wrd wszystkich zachorowa w 2010 roku - zaobserwowano w nastpujcych nowotworach: pcherzyka ciowego 36,57%, wtroby 26,48%, skry 23,34%, trzustki 20,90% i gruczou krokowego 18,40%.

Odpowiednio najwyszy odsetek nowych zachorowa (zapadalnoci) w subpopulacji pci eskiej chorych na cukrzyc - wrd wszystkich zachorowa w 2010 roku - zaobserwowano w nastpujcych nowotworach: wtroby 33,47%, skry 25,80%, trzustki 23,21%, pcherzyka -ciowego 22,32%, trzonu macicy 21,32% i nerki 20,09%.

2 Wpyw pci na zapadalnoW tabeli 2 przedstawiono zapadalno w procentach

na niektre nowotwory zoliwe wrd grupy chorych na cukrzyc i w populacji oglnej bez cukrzycy w Pol-sce w 2010 roku wg. bazy danych Narodowego Funduszu Zdrowia.

W kohorcie chorych na cukrzyc u osb pci mskiej wysz zapadalno w porwnaniu do populacji bez cuk-rzycy stwierdzono w nowotworach zoliwych nastpu-jcych narzdw: wtroby 1,79% vs 0,85%, pcherzyka ciowego 0,53% vs 0,16%, trzustki 3,46% vs 2,25%, skry 7,56% vs 4,26%, gruczou krokowego 16,70% vs 12,71%, biaaczki limfatycznej 2,01% vs 1,31%.

W grupie chorych na cukrzyc u osb pci eskiej wysz zapadalno w porwnaniu do populacji oglnej bez cukrzycy stwierdzono w nowotworach zoliwych na-stpujcych narzdw: wtroby 1,69% vs 0,62%, skry 8,85% vs 4,67%, trzustki 3,36% vs 2,04%, trzonu macicy 9,18% vs 6,22%, biaaczki limfatycznej 1,71% vs 0,77%, szpiczaka 1,45% vs 1,04% i nerki 4,27% vs 3,10%.

W kohorcie chorych na cukrzyc u pci mskiej nisz zapadalno w porwnaniu do populacji oglnej bez cuk-rzycy stwierdzono w nowotworach zoliwych nastpuj-cych narzdw: krtani 1,16% vs 3,57%, puca 12,67% vs

Nowotwr zoliwy Pe mska (%) Pe eska (%)Przeyk C15 11,97 15,14odek C16 12,32 18,54Jelito grube od C18 do C21 17,50 10,02Odbyt C18-C21 12,78 15,23Wtroba C22 26,48 33,47Pcherzyk ciowy C23 36,57 22,32Trzustka C25 20,90 23,2Krta C32 5,29 14,02Puca C34 8,98 11,81Czerniak skry C43 5,92 7,14Skra C44 23,34 25,80Piersi u kobiet C50 8,88Szyjka macicy C53 10,75Trzon macicy C54 21,32Jajnik C56 7,24Gruczo krokowy C61 18,40Jdro C62 5,39Nerka C64 17,32 20,09Pcherz moczowy C67 15,54 15,98Mzg C71 13,91 19,33Tarczyca C73 9,83 6,94Szpiczak C90 14,03 20,29Biaaczka limfatyczna C91 19,87 28,99Biaaczka szpikowa C92 9,73 12,97

Tab. 1. Odsetek nowych zachorowa na nowotwory zoliwe w 2010 roku w populacji chorych na cukrzyc wrd wszystkich nowych zachorowa wg bazy danych NFZ.

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2www.medycyna-metaboliczna.pl

29

Nowotwr zoliwyPe mska (%) Pe eska (%)

Populacja oglna

Populacjaz cukrzyc

Populacja oglna

Populacjaz cukrzyc

Przeyk C15 1,47 1,16 0,40 0,39odek C16 4,87 3,84 2,44 3,03Jelito grube od C18 do C21 17,50 17,50 10,02 17,50Odbyt C18-C21 13,40 11,44 10,77 10,55Wtroba C22 0,85 1,79 0,62 1,69Pcherzyk ciowy C23 0,16 0,53 1,05 1,64Trzustka C25 2,25 3,46 2,04 3,36Krta C32 3,57 1,16 0,44 0,38Puca C34 22,03 12,67 8,89 6,45Czerniak skry C43 1,74 0,64 2,03 0,85Skra C44 4,26 7,56 4,67 8,85Piersi u kobiet C50 26,68 14,16Szyjka macicy C53 5,02 3,29Trzon macicy C54 6,22 9,18Jajnik C56 5,74 2,44Gruczo krokowy C61 12,71 16,70Jdro C62 1,88 0,63Nerka C64 4,27 5,22 3,10 4,25Pcherz moczowy C67 8,82 9,45 2,66 2,76Mzg C71 2,18 2,05 1,92 2,50Tarczyca C73 0,58 0,35 3,05 1,24Szpiczak C90 0,87 0,83 1,04 1,45Tarczyca C73 0,58 0,35 3,05 1,24Szpiczak C90 0,87 0,83 1,04 1,45

Tab. 2. Zapadalno na wybrane nowotwory zoliwe w subpopulacji chorych na cukrzyc i w populacji oglnej bez cukrzycy w 2010 roku wg bazy danych NFZ.

22,03%, czerniaka skry 0,64% vs 1,74%, jdra 0,63% vs 1,88%, tarczycy 0,35% vs 0,58%.

W grupie chorych na cukrzyc u osb pci eskiej ni-sz zapadalno w porwnaniu do populacji oglnej bez cukrzycy stwierdzono w nowotworach zoliwych nastpu-jcych narzdw: puca 6,45% vs 8,84%, czerniaka skry 0,85% vs 2,03%, piersi 14,16% vs 26,68%, szyjki macicy 3,29% vs 5,02%, jajnika 2,44% vs 5,74%, tarczycy 1,24% vs 3,05%, biaaczki limfatycznej 0,64% vs 0,97%.

W tabeli 3 przedstawiono stosunek czstoci wystpo-wania poszczeglnych nowotworw zoliwych w subpo-pulacji pci mskiej do czstoci ich wystpowania w subpopulacji pci eskiej - w badanych populacjach chorych na cukrzyc i bez cukrzycy.

U osb pci mskiej bez cukrzycy w porwnaniu do osb pci eskiej czciej obserwowano nowotwory zo-liwe w nastpujcych narzdach: przeyk, odek, jelito grube i odbyt, wtroba, krta, puca, pcherz moczowy, biaaczka limfatyczna. Natomiast u osb pci eskiej bez cukrzycy czciej ni u pci mskiej obserwowano nowo-twory zoliwe w nastpujcych narzdach: pcherzyk ciowy, tarczyca, czerniak skry i szpiczak.

U osb pci mskiej z cukrzyc w porwnaniu do osb pci eskiej obserwowano nowotwory zoliwe czciej w nastpujcych narzdach: przeyk, odek, krta puca i pcherz moczowy. Natomiast u osb pci eskiej z cuk-rzyc w porwnaniu do osb pci mskiej obserwowano nowotwory zoliwe czciej w nastpujcych narzdach: pcherzyk ciowy, tarczyca, mzg, szpiczak, skry.

Porwnanie stosunku czstoci wystpowania po-szczeglnych nowotworw zoliwych u pci mskiej do czstoci wystpowania ich u pci eskiej w populacji bez cukrzycy do stosunku w populacji z cukrzyc wska-zuje na redukcj tego stosunku w nowotworach nastpu-jcych narzdw: odek, jelito grube i odbyt, wtroba, krta, puca, mzg, szpiczak, biaaczka limfatyczna.

Odpowiednio wzrost tego stosunku zaobserwowano w nowotworach nastpujcych narzdw: pcherzyk -ciowy, czerniak skry, tarczyca.

W tabeli 4 przedstawiono wskanik zapadalnoci na 100 000 osb z cukrzyc oraz w populacji oglnej - bez cukrzycy na wybrane nowotwory zoliwe w Polsce w 2010 roku wg. bazy danych Narodowego Funduszu Zdrowia.

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2www.medycyna-metaboliczna.pl

30

Nowotwr zoliwy narzdChorzy bez cukrzycy Chorzy na cukrzyc

pe mska/pe eska pe mska/pe eskaPrzeyk 3,67 3,41odek 1,99 1,27Jelito grube i odbyt 1,24 1,08Wtroba 1,37 1,06Pcherzyk ciowy 0,15 0,32Trzustka 1,10 1,02Krta 8,11 3,05Puca 2,48 1,96Czerniak skry 0,86 1,18Skra 0,91 0,85Nerka 1,38 1,23Pcherz moczowy 3,32 3,45Mzg 1,14 0,82Tarczyca 0,19 0,28Szpiczak 0,84 0,57Biaaczka limfatyczna 1,70 1,17Biaaczka szpikowa 1,04 0,94

Tab. 3. Stosunek czstoci wystpowania poszczeglnych nowotworw zoliwych w grupach pci mskiej do czstoci ich wystpowania w grupach pci eskiej w badanych populacjach chorych bez cukrzycy i z cukrzyc w 2010 roku.

Nowotwr zoliwyPe mska (%) Pe eska (%)

Populacja oglna

Populacjaz cukrzyc

Populacja oglna

Populacjaz cukrzyc

Przeyk C15 4,57 14,31 1,16 3,85odek C16 15,11 47,22 7,05 29,92Jelito grube od C18 do C21 17,50 17,50 10,02 17,50Odbyt C18-C21 41,55 140,72 31,11 104,22Wtroba C22 2,64 22,02 1,78 16,73Pcherzyk ciowy C23 0,49 6,49 3,03 16,23Trzustka C25 6,97 42,54 5,90 33,25Krta C32 11,08 14,32 1,27 3,85Puca C34 68,32 155,83 25,54 63,79Czerniak skry C43 5,38 7,82 5,87 8,41Skra C44 13,21 92,97 13,50 87,53Piersi u kobiet C50 77,04 139,90Szyjka macicy C53 14,50 32,54Trzon macicy C54 17,96 90,73Jajnik C56 16,58 24,13Gruczo krokowy C61 39,41 205,30Jdro C62 5,83 7,69Nerka C64 13,25 64,15 8,96 41,97Pcherz moczowy C67 27,36 116,3 7,69 27,28Mzg C71 6,75 25,10 5,54 24,75Tarczyca C73 1,79 4,51 8,83 12,27Szpiczak C90 2,71 10,21 3,01 12,29Biaaczka limfatyczna C91 4,30 24,61 2,22 16,94Biaaczka szpikowa C92 2,93 7,29 2,60 6,29

Tab. 4. Wspczynnik zapadalnoci na 100 000 osb odpowiednich populacji na wybrane nowotwory zoliwe wrd chorych na cukrzyc i w populacji oglnej bez cukrzycy w 2010 roku w Polsce wg bazy danych NFZ.

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2www.medycyna-metaboliczna.pl

31

Chorzy bez cukrzycy Chorzy na cukrzyc1. Puco 22,03% 1. Gruczo krokowy 16,70%2. Jelito grube i odbyt 13,40% 2. Puco 12,67%3. Gruczo krokowy 12,71% 3. Jelito grube i odbyt 11,44%4. Pcherz moczowy 8,82% 4. Pcherz moczowy 9,45%5. odek 4,87% 5. Skra 7,56%6. Nerka 4,27% 6. Nerka 5,22%7. Skra 4,26% 7. odek 3,87%8. Krta 3,57% 8. Trzustka 3,46%9. Trzustka 2,25% 9. Mzg 2,05%10. Mzg 2,18% 10. Wtroba 1,79%

Chorzy bez cukrzycy Chorzy na cukrzyc1. Piersi 26,68% 1. Piersi 14,16%2. Jelito grube i odbyt 10,77% 2. Jelito grube i odbyt 10,55%3. Puco 8,84% 3. Trzon macicy 9,18%4. Trzon macicy 6,22% 4. Skra 8,85%5. Jajnik 5,74% 5. Puco 6,45%6. Szyjka macicy 5,02% 6. Nerka 4,25%7. Skra 4,67% 7. Trzustka 3,36%8. Nerka 3,10% 8. Szyjka macicy 3,29%9. Tarczyca 3,05% 9. odek 3,02%10. Pcherz moczowy 2,66% 10. Mzg 2,50%

Tab. 5. Porwnanie zapadalnoci na wybrane (najczciej wystpujce) nowotwory zoliwe w grupach pci mskiej chorych na cukrzyc i bez cukrzycy w Polsce w 2010 roku wg bazy danych NFZ.

Tab. 6. Porwnanie zapadalnoci na wybrane (najczciej wystpujce) nowotwory zoliwe w grupach pci eskiej chorych na cukrzyc i bez cukrzycy w Polsce w 2010 roku wg bazy danych NFZ.

Ocena czstoci zachorowania na nowotwory zoli-we mierzonej wysokoci wartoci wspczynnika za-padalnoci na 100 000 osb populacji w odniesieniu do poszczeglnych lokalizacji nowotworw daje wan in-formacj. Wg naszych wylicze (wg bazy danych NFZ) warto wspczynnika zapadalnoci na 100 000 osb bez cukrzycy wynosia w 2010 roku u mczyzn 310 a u ko-biet 288, natomiast warto tego wskanika na 100 000 osb z cukrzyc wynosia w 2010 roku u mczyzn 1 230 a u kobiet 988

Osoby z nowotworami zoliwymi pci mskiej z cuk-rzyc ze wskanikiem powyej 10/100 000 stanowiy 79,3% wszystkich zachorowa, a osoby bez cukrzycy sta-nowili odpowiednio 73,9% wszystkich zachorowa.

W grupie osb z cukrzyc takie szczeglne wskani-ki obserwowano w 14 grupach nowotworw a w grupie osb bez cukrzycy w 8 grupach nowotworw.

W subpopulacji osb pci eskiej ze wskanikiem powyej 10/100 000 osoby z cukrzyc stanowiy 78,4% a osoby bez cukrzycy 68,1% wszystkich zachorowa w odpowiedniej grupie badanych. W populacji osb z cukrzyc takie wskaniki obserwowano w 17 grupach nowotworw zoliwych a w grupie osb bez cukrzycy w 7 grupach nowotworw zoliwych.

W tabeli 5 zestawiono zachorowalno na wybrane, najczciej wystpujce nowotwory zoliwe u osb pci mskiej bez cukrzycy i z cukrzyc.

Najczstsze zachorowania na nowotwory zoliwe u osb bez cukrzycy wg kolejnoci ich wystpowania stwierdzono w nastpujcych nowotworach: 1/puco; 2/jelito grube i odbyt; 3/gruczo krokowy; 4/pcherz mo-czowy; 5/odek.

Natomiast u osb chorych na cukrzyc odpowiednio: 1/gruczo krokowy; 2/puco; 3/jelito grube i odbyt; 4/p-cherz moczowy; 5/skra.

W tabeli 6 zestawiono zapadalno na wybrane, naj-czciej wystpujce, nowotwory zoliwe u osb pci eskiej bez cukrzycy i z cukrzyc.

Najczstsze zachorowania na nowotwory zoliwe u osb bez cukrzycy wg kolejnoci ich wystpowania stwierdzono w nastpujcych nowotworach: 1/piersi; 2/jelito grube i odbyt; 3/puco; 4/trzon macicy; 5/jajnik.

Natomiast u osb chorych na cukrzyc odpowiednio: 1/piersi; 2/jelito grube i odbyt; 3/trzon macicy; 4/skra; 5/puco.

W tabeli 7 przedstawiono wskaniki zapadalnoci na najczciej wystpujce nowotwory zoliwe u pci mskiej na 100 000 chorych na cukrzyc i odpowiednio

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2www.medycyna-metaboliczna.pl

32

na 100 000 osb z populacji oglnej bez cukrzycy w Pol-sce w 2010 roku wg bazy danych NFZ.

Wg Zatoskiego i wsp. nowotwory zoliwe wystpu-jce w liczbie powyej 25 na 100 000 mieszkacw okre-lone s jako czste, natomiast pomidzy 10 a 25 okrelo-ne s jako do czste. (10)

U osb pci mskiej bez cukrzycy do czsto wystpu-jcych nowotworw zoliwych nale nowotwory: puca, jelita grubego i odbytu, gruczou krokowego, pcherza moczowego.

Natomiast do do czsto wystpujcych nowotworw naley zaliczy nowotwory zoliwe: odka, nerki, sk-ry i krtani

U osb pci mskiej z cukrzyc do czsto wystpu-jcych nowotworw zoliwych nale nowotwory: gru-czou krokowego, puca, jelita grubego i odbytu, pcherza moczowego, skry, nerki, odka, trzustki i mzgu. Nato-miast do do czsto wystpujcych nowotworw zoli-wych naley zaliczy nowotwory: biaaczka limfatyczna,

przeyku, wtroby, pcherzyka ciowego, krtani, czer-niaka skry i szpiczaka mnogiego.

W tabeli 8 zestawiono wskaniki zapadalnoci na najczciej wystpujce nowotwory zoliwe u pci e-skiej na 100 000 chorych na cukrzyc i odpowiednio na 100 000 osb z populacji oglnej bez cukrzycy w Polsce w 2010 roku wg bazy danych NFZ.

U osb pci eskiej bez cukrzycy do czsto wystpu-jcych nowotworw zoliwych nale nowotwory: piersi, jelita grubego i odbytu, puca. Natomiast do do czsto wystpujcych nowotworw naley zaliczy nowotwory zoliwe: trzonu macicy, jajnika, szyjki macicy.

U osb pci eskiej z cukrzyc do czsto wystpu-jcych nowotworw zoliwych nale nowotwory: jeli-ta grubego i odbytu, trzonu macicy, skry, puca, nerki, trzonu i szyjki macicy, odka i pcherza moczowego. Natomiast do czsto u osb z cukrzyc wystpuj u pci eskiej nastpujce nowotwory: mzgu, wtroby, pche-rzyka ciowego, tarczycy i szpiczak mnogi.

Chorzy bez cukrzycy Chorzy na cukrzyc1. Puco 68,32 1. Gruczo krokowy 205,30

2. Jelito grube i odbytnica 41,58 2. Puco 155,83

3. Gruczo krokowy 39,58 3. Jelito grube i odbyt 140,72

4. Pcherz moczowy 27,36 4. Pcherz moczowy 116,30

5. odek 15,11 5. Skra 92,97

6. Nerka 13,25 6. Nerka 64,15

7. Skra 13,21 7. odek 47,22

8. Krta 11,08 8. Trzustka 42,54

9. Trzustka 6,97 9. Mzg 25,10

10. Mzg 6,75 10. Biaaczka limfatyczna 24,61

Chorzy bez cukrzycy Chorzy na cukrzyc1. Piersi 77,04 1. Piersi 139,90

2. Jelito grube i odbyt 31,11 2. Jelito grube i odbyt 104,22

3. Puco 25,54 3. Trzon macicy 90,73

4. Trzon macicy 17,96 4. Skra 87,53

5. Jajnik 16,58 5. Puco 63,79

6. Szyjka macicy 14,50 6. Nerka 41,97

7. Tarczyca 8,83 7. Trzustka 33,25

8. Pcherz moczowy 7,69 8. Szyjka macicy 32,54

9. Trzustka 5,90 9. odek 29,92

10. odek 7,05 10. Pcherz moczowy 27,28

Tab. 7. Porwnanie wskanika zapadalnoci na wybrane (najczciej wystpujce) nowotwory zoliwe w grupach pci mskiej na 100 000 chorych na cukrzyc i na 100 000 osb z populacji oglnej bez cukrzycy w Polsce w 2010 roku - wg bazy danych NFZ.

Tab. 8. Porwnanie wskanika zapadalnoci na wybrane (najczciej wystpujce) nowotwory zoliwe w grupach pci eskiej na 100 000 chorych na cukrzyc i na 100 000 osb z populacji oglnej bez cukrzycy w Polsce w 2010 roku wg bazy danych NFZ.

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2www.medycyna-metaboliczna.pl

33

DYSKUSJA WYNIKW

Wiele bada epidemiologicznych wskazuje, e cuk-rzyca typu 2 zwiksza ryzyko wystpowania niektrych nowotworw zoliwych jak: rak wtroby, trzustki, trzonu macicy, jelita grubego i odbytu, piersi i pcherza moczo-wego, ale rwnie zmniejsza ryzyko wystpienia raka gruczou krokowego (11).

Przeprowadzone badania i metaanalizy szczegowo dokumentuj, e cukrzycy typu 2 towarzyszy wzrost ry-zyka raka piersi u kobiet (12), jelita grubego (13), trzonu macicy (14), trzustki (15), wtroby (16), choniaka (17) i pcherza moczowego (18).

W przedstawionych badaniach, ktre s prb oce-ny wystpowania raka u chorych na cukrzyc w Polsce zachorowalno u pci mskiej na raka wtroby osb z cukrzyc bya 2-krotnie wysza, na raka pcherzyka ciowego 3,3 razy wysza, na raka trzustki - 1,5 razy wysza, na raka skry - 1,7 razy wysza, raka gruczou krokowego - 1,3 razy wysza, biaaczki limfatycznej 1,5 razy wysza w porwnaniu do zachorowalnoci osb bez cukrzycy.

Zapadalno w populacji pci eskiej z cukrzyc bya na: raka wtroby 2,7 razy wysza, raka skry 1,9 razy wysza, raka trzustki 1,6 razy wysza, raka trzonu ma-cicy 1,5 razy wysza, biaaczki limfatycznej 2,2 razy wysza, szpiczaka mnogiego 1,4 razy wysza, raka ner-ki 1,4 razy wysza w porwnaniu do zachorowalnoci na te nowotwory w grupie osb bez cukrzycy.

Jednake u pci mskiej w grupie chorych na cukrzyc zaobserwowano zapadalno nisz na niektre nowo-twory zoliwe w porwnaniu do zapadalnoci na te no-wotwory u osb bez cukrzycy. I tak zapadalno na raka krtani bya 3-krotnie nisza, raka puc odpowiednio 1,7 razy nisza, czerniaka skry 2,7 razy nisza, raka jdra niemal trzykrotnie nisza, raka tarczycy 1,6 razy nisza.

W grupie chorych na cukrzyc u pci eskiej zapadal-no na raka puc bya 1,4 razy nisza, na czerniaka skry 2,4 razy nisza, na raka piersi 1,8 razy nisza, raka szyjki macicy 1,5 razy nisza, raka jajnika 2,3 razy nisza, raka tarczycy 2,5 razy nisza, biaaczki szpiko-wej 1,4 razy nisza w porwnaniu do zapadalnoci na te nowotwory u osb bez cukrzycy.

W badaniach naukowych stwierdzono, e u chorych na cukrzyc nie obserwowano mniejszej zapadalnoci na raka gruczou krokowego u chorych na cukrzyc w po-rwnaniu do zapadalnoci w populacji bez cukrzycy.

Kasper i wsp. przeprowadzili metaanaliz e cukrzy-ca powoduje zmniejszenie wystpowania raka gruczou krokowego. (19)

Podobne wyniki uzyskali Zhang i wsp. (20) i Bonovas i wsp. (21). Natomiast Long XJ i wsp. (22) w swojej me-taanalizie stwierdzili, e u chorych na cukrzyc wystpu-je wysze ryzyko wystpienia raka gruczou krokowego.

Podobne wyniki uzyskali Stattin i wsp. (23). Barrett--Connor i wsp. zaobserwowali, e u mczyzn z cukrzyc w starszym wieku obserwuje si obnienie stenia testo-steronu endogennego (24). czyli ten fakt z podwysze-niem ryzyka raka gruczou krokowego.

U chorych na cukrzyc typu 2 wrd czynnikw, ktre mog zwikszy odczyny mitogenetyczne bdce wst-pem do onkogenezy naley take wymieni: insulinoo-porno i hiperinsulinemi oraz hiperglikemi i markery zapalenia.

Wsplne czynniki ryzyka dla cukrzycy typu 2 i dla rozwoju nowotworu to: starzenie si, pe mska, otyo, brak aktywnoci fizycznej, niewaciwe ywienie, nad-miar spoywania alkoholu i palenia papierosw. (25)

W naszych badaniach wystpoway nastpujce ogra-niczenia, ktre utrudniay niektre oceny np. nie udao si ustali obiektywnie typu cukrzycy, czasu jej trwania, spo-sobu leczenia, wyrwnania metabolicznego, obecnoci nadwagi i otyoci.

Rozpoznanie cukrzycy ustalano na podstawie sprawo-zdanych wiadcze i zrealizowanych recept na leki prze-ciwcukrzycowe i paski do glukometrw.

Rozpoznanie nowotworu przyjmowano na podsta-wie sprawozdanych wiadcze do Narodowego Funduszu Zdrowia. Nie objto wic analiz osb z nowotworami, kt-rzy nie byli wykazani w takich sprawozdaniach. Nie objto take analiz chorych na cukrzyc, ktrzy nie byli wyka-zani, jako leczeni lub nie zrealizowali recept na leki prze-ciwcukrzycowe i paski do glukometrw. Nie byli analizo-wani rwnie nowi chorzy na cukrzyc, ktrzy zachorowali w okresie od 1 maja 2009 roku do 31 stycznia 2010 roku.

WNIOSKI

1 Wrd analizowanych w 2010 roku chorych na cuk-rzyc wystpuje wysza zapadalno u obu pci na raka wtroby, trzustki, skry i na biaaczk limfatyczn, tyl-ko u pci mskiej na raka gruczou krokowego, tylko u pci eskiej na raka trzonu macicy, nerki i szpiczaka mnogiego w porwnaniu do zapadalnoci u osb bez cukrzycy.

2 Wrd analizowanych w 2010 roku chorych na cuk-rzyc wystpuje nisza zapadalno u obu pci na raka puc, tarczycy, czerniaka skry, tylko u pci mskiej - na raka jdra i krtani, tylko u pci eskiej - na raka szyjki macicy, piersi i biaaczk szpikow w porwna-niu do zachorowalnoci osb bez cukrzycy.

PIMIENNICTWO

1 Gilbert A, Weil L. Le cancer chez les diabetiqnes. Compt Reud Soc Biol 1898,5,1121-24

2 Karnafel W. Otyo, cukrzyca a nowotwory. Warsza-wa 2010 Casus BTL.

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2www.medycyna-metaboliczna.pl

34

3 Shikata K1, Ninomiya T, Kiyohara Y. Diabetes mel-litus and cancer risk: review of the epidemiological evidence. Cancer Sci. 2013 Jan;104(1):9-14.

4 Ustawa z dnia 27.08.2004 roku o wiadczeniach opie-ki zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicz-nych. (Dz.U. 2008 nr 164 poz. 1027. z pn. zm.)

5 Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 stycznia 2010 r. zmieniajce rozporzdzenie w sprawie wiad-cze gwarantowanych z zakresu programw zdrowot-nych (Dz.U. 2010 nr 05 poz. 29. z pn. zm.)

6 Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 02 marca 2010 r. zmieniajce rozporzdzenie w sprawie wiad-cze gwarantowanych z zakresu leczenia szpitalnego (Dz.U. 2010 nr 30 poz. 157. z pn. zm.)

7 Zarzdzenie Nr 101/2007/DGL Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 5 listopada 2007 r. zmienia-jce zarzdzenie w sprawie przyjcia Szczegowych materiaw informacyjnych o przedmiocie postpo-wania w sprawie zawarcia umw o udzielanie wiad-cze opieki zdrowotnej oraz o realizacji i finansowa-niu umw o udzielanie wiadcze opieki zdrowotnej w rodzaju: leczenie szpitalne

8 Zarzdzenie Nr 36/2008/DGL Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 19 czerwca 2008 r. w spra-wie okrelenia warunkw zawierania i realizacji umw w rodzaju leczenie szpitalne w zakresie terapeutyczne programy zdrowotne

9 http://www.msw.gov.pl/portal/pl/381/32/PESEL.html10 Zatorski WA, Maczuk M. Co zagraa zdrowiu Polek

i Polakw? Czy zagroenie nowotworowe w Polsce ronie? W: Wybrane problemy w onkologii. Pod re. E.Towpika, warszawa 2015, DOMENA, 18-23.

11 Giovannucci E1, Harlan DM, Archer MC, i wsp. Dia-betes and cancer: a consensus report Diabetes Care 2010 Jul;33(7):1674-85.

12 Larsson SC1, Mantzoros CS, Wolk A. Diabetes mel-litus and risk of breast cancer: a meta-analysis Int J Cancer. 2007 Aug 15;121(4):856-62.

13 Larsson SC1, Orsini N, Wolk A Diabetes mellitus and risk of colorectal cancer: a meta-analysis J Natl Can-cer Inst. 2005 Nov 16;97(22):1679-87.

14 Friberg E1, Orsini N, Mantzoros CS, Wolk A. Diabe-tes mellitus and risk of endometrial cancer: a meta--analysis. Diabetologia. 2007 Jul;50(7):1365-74.

15 Huxley R1, Ansary-Moghaddam A, Berrington de Gonzlez A i wsp:. Type-II diabetes and pancreatic cancer: a meta-analysis of 36 studies Br J Cancer 2005 Jun 6;92(11):2076-83.

16 El-Serag HB1, Hampel H, Javadi F. The association between diabetes and hepatocellular carcinoma: a sy-stematic review of epidemiologic evidence. Clin Ga-stroenterol Hepatol. 2006 Mar;4(3):369-80.

17 Mitri J1, Castillo J, Pittas AG. Diabetes and risk of Non--Hodgkins lymphoma: a meta-analysis of observatio-nal studies. Diabetes Care. 2008 Dec;31(12):2391-7. doi: 10.2337/dc08-1034.

18 Larsson SC1, Orsini N, Brismar K, Wolk A Diabetes mellitus and risk of bladder cancer: a meta-analysis Diabetologia. 2006 Dec;49(12):2819-23.

19 Kasper JS1, Giovannucci E. A meta-analysis of dia-betes mellitus and the risk of prostate cancer Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2006 Nov;15(11):2056-62

20 Zhang F1, Yang Y, Skrip L, i wsp. Diabetes mellitus and risk of prostate cancer: an updated meta-analysis based on 12 case-control and 25 cohort studies Acta Diabetol 2012 Dec;49 Suppl 1:S235-46

21 Bonovas S1, Filioussi K, Tsantes A. Diabetes mellitus and risk of prostate cancer: a meta-analysis Diabeto-logia. 2004 Jun;47(6):1071-8. Epub 2004 May 26.

22 Long XJ1, Lin S, Sun YN, Zheng ZF. Diabetes mellitus and prostate cancer risk in Asian countries: a meta-ana-lysis. Asian Pac J Cancer Prev. 2012;13(8):4097-100.

23 Stattin P1, Rinaldi S, Biessy C, i wsp High levels of circulating insulin-like growth factor-I increase pro-state cancer risk: a prospective study in a population--based nonscreened cohort J Clin Oncol 2004 Aug 1;22(15):3104-12.

24 Barrett-Connor E1, Khaw KT, Yen SS. Endogenous sex hormone levels in older adult men with diabetes mellitus. Am J Epidemiol. 1990 Nov;132(5):895-901.

25 Kasuga M, Veki K, Tajima N i wsp. Raport of the IDS/JCA Joint Committee on Diabetes and Cancer Diabe-tol Int 2013,4,81-96

Adres do korespondencji:Prof dr hab n med Waldemar KarnafelKatedra i Klinika Gastroenterologii i Chorb Przemiany Materii WUM

02-097 Warszawa, ul. Banacha 1A

e-mail: klingast@amwawedupltel. (22) 599 28 38