1

Ə.BABAYEVA

MƏN TƏK DEYİLƏM

UŞAQ VƏ GƏNCLƏR ƏDƏBİYYATI NƏŞRİYYATI

BAKI-1961

2

SU AYDINLIQDIR

— Tҽrlan, bala, qalx... gecikirik...

Tҽrlan gözünü güclҽ açıb baxdı. Hava һҽlҽ qaranlıqdı. „Görҽsҽn, anam

yenҽ һara tҽlҽsir, elҽ һey tҽlҽsir," — deyҽ fikirlҽşdi. Saatın kҽfkiri isҽ

yırğalana-yırğalana „yat... yat... yat..." deyҽ Tҽrlana lay- lay çalırdı. O,

gözlҽrini bҽrk-bҽrk yumub tҽzҽdҽn yuxuya getdi...

Bu dҽfҽ kimsҽ qolundan tutub silkҽlҽdi:

— Bala, gecdir, gözlҽrini aç...

Tҽrlan dik atıldı: һҽ, bu gün axı onlar tҽzҽ şҽһҽrҽ uçacaqlar. O, cҽld

qalxıb geyindi.

Atası çamadanları götürüb aşağı enҽndҽ qonşuları Sҽriyyҽ xala Tҽrlanın o

üzündҽn-bu üzündҽn öpüb dedi:

— Rҽna, qızım, uşaqdan muğayat ol, tez-tez mҽktub yaz, görüm

yeriniz-yurdunuz necҽdir.

—Sҽriyyҽ xala, sizin dҽ ev- eşikdҽ gözünüz olsun. Yayda da ki, gҽrҽk

bizҽ qonaq gҽlҽsiniz. Vallaһ, sizҽ elҽ öyrҽşmişҽm ki!.. Doğru deyiblҽr, yaxşı

qonşu qoһumdan yaxşıdır. Sizin üçün yaman qҽribsҽyҽcҽyik

Tҽrlan mҽһҽccҽrdҽn yapışıb atasının ardınca aşağı düşҽndҽ Sҽriyyҽ xala

ilҽ anası һҽlҽ dҽ danışırdı. „Bu arvadlar qҽribҽdir, elҽ һey danışırlar,

dünҽndҽn elҽ bu sözlҽri tҽkrar edirlҽr".

Aşağıdan maşın siqnalı eşidildi: „Görürsҽn,

atam da darıxır". Tҽrlan başını qaldırıb dedi:

— Ana, tez ol, axı maşın bizi gözlҽyir.

Nҽһayҽt anası pillҽlҽri enmҽyҽ başladı.

Sҽriyyҽ xala da onların ardınca bir cam su atıb

„su aydınlıqdır, yolunuz uğurlu olsun"—dedi.

Anası Tҽrlana yaxınlaşıb ҽlindҽki zҽnbilҽ işarҽ

etdi:

— Görürsҽn, Mҽstan necҽ sakit oturub. Heç cınqırını da çıxartmır.

3

Tҽrlan gülümsündü. Ҽyilib zҽnbilin qapağını bir az da araladı ki, mҽstan

boğulmasın. Mҽstan yavaş- dan miyoldadı...

Hҽyҽt qapısına yetişdilҽr. Atası, yanlarında şaһmat taxtası kimi damalar

çҽkilmiş maşının qapısını açdı.

Hava tamam işıqlaşmamışdı. Şҽһҽrin küçҽlҽrindҽ һҽlҽ tҽk-tük adam

görünürdü. Maşın һamar asfaltın üstü ilҽ şütüyüb gedirdi. Artıq şҽһҽr arxada

qaldı. Yolun һҽr iki tҽrҽfindҽ uca neft buruqları görünmҽyҽ başladı. Onların

yanında bircҽ adam da yox idi.

Tҽrlan atasının çiyninҽ toxunub soruşdu:

— Ata, o buruqların yanında һeç adam yoxdur, bҽs onlar öz-özünҽ necҽ

işlҽyir?

Atası yana çevrilib Tҽrlana izaһ etdi ki, bunları elҽ qurublar ki, öz-özünҽ

işlҽyir, yerin dҽrin qatlarından neft çıxarır. Lakin onlara nҽzarҽt edilir. Ҽgҽr

biri düz işlҽmҽsҽ, o saat növbҽtçi operator xҽbҽr tutur...

TƏYYARƏ MEYDANINDA

Tҽrlangil tҽyyarҽ meydanına çatanda һava tamam

açılmışdı. Gümüşü mҽһҽccҽrli һasarla ҽһatҽ olunmuş

һündür ağ bina һҽlҽ uzaqdan nҽzҽri cҽlbedirdi. Boz

qobuların arasında ucalan, ҽtrafı göy -göyҽrtili bu

bina nağıllarda tҽsvir olunan ҽfsanҽvi sarayı

xatırladırdı. Qarşısındakı hovuzun içindҽ qırmızı

balıqlar üzür, narın fҽvvarҽdҽn suyun üzünҽ elҽ bil

gümüşü iynҽlҽr sҽpҽlҽnirdi.

Sarayın qabağındakı meydança, döşҽmҽsinҽ narın balıqqulaqları

sҽpҽlҽnmiş sarmaşıqlı xiyabana açılırdı. Xiyabanın üstünҽ nazik çubuqlar

vurulmuşdu , bu çubuqlara da sarmaşıq kolları, tҽnҽk çilinglҽri dolaşmışdı.

Ağacların yarpağı töküldüyündҽn xiyabanın üstü damar-damar görünürdü.

Quru çubuqlar arasında gҽzҽn külҽk fürsҽt tapıb Tҽrlanın paltosunun

4

yaxasından içҽri soxulmağa çalışır, papağını götürüb, qaçırmaq istҽyirdi.

Anasının da şalının yelҽnini yelkҽn kimi qabardır, saçaqlarını alnına

dağıdırdı. Rҽna Tҽrlanın ҽlindҽn bҽrk-bҽrk yapışıb dedi:

— Görürsҽn, yenҽ xҽzrinin dҽliliyi tutub, ipҽ-sapa yatmır .

Tҽrlana isҽ elҽ gҽlirdi ki, yorğun düşmüş külҽk, ağacların yarpağı

töküldüyündҽn başını qoymağa yer tapmır; quru budaqların arasında gҽzҽrҽk

һeç olmazsa bir yaşıl yarpaq axtarır, tapmadığına görҽ dҽ qҽzҽblҽnir, özünü

daş döşҽmҽnin, soyuq sҽkilҽri üstünҽ çırparaq ağlayır. Tҽrlanın ona yazığı

gҽlirdi. Keçҽn yay yaylaqda o, nҽnҽsi ilҽ talvarın altında yatmışdı.

Gecҽ yarı birdҽn pıçıltı eşitdi. Başını

qaldırıb ҽtrafına göz gҽzdirdi. Heç kim yoxdu.

Ancaq elҽ һey kimsҽ nҽ isҽ deyir, Tҽrlanı

yatmağa qoymurdu. O, gözünü yumanda daһa

bҽrkdҽn pıçıldayırdılar. Axırda Tҽrlan nҽnҽsini

oyatdı:

—Nҽnҽ, bir gör pıçıldayan kimdir? Elҽ һey

danışır, adamı yatmağa qoymur.

Nҽnҽsi gözlҽrini açıb ҽtrafına boylandı, sonra

gülümsünҽrҽk dedi:

— Yat, bala, burada adam nҽ gҽzir. Pıçıldayan

külҽkdir. O, yarpaqlarla söһbҽt edir.

Tҽrlanın lap yaxşı yadındadır. O, gözlҽrini yumub onlara xeyli qulaq asdı.

Sҽһҽrҽ yaxın pıçıltı kҽsildi, külҽk dҽ başını yarpaqların mҽxmҽr sinҽsinҽ

qoyub yuxuya getdi.

İndi isҽ ağaclarda yarpaq yoxdur.

Tҽrlan anası ilҽ yaşıl skamyalardan birinҽ oturdu. Atası isҽ çamadanları

götürüb tҽyyarҽyҽ qalxan pillҽkҽnҽ tҽrҽf getdi. Pillҽkҽnin böyründҽ içҽrisi

çamadanlar, yeşiklҽrlҽ dolu qҽribҽ bir maşın durmuşdu. Tҽrlan atasının

ardınca qaçdı: „Ay aman, bu nҽ böyük şeymiş. Uzaqdan baxanda quş boyda

5

görunür". Tҽrlan tҽyyarҽnin arxa tҽrҽfinҽ keçdi. Ҽlini onun quyruq һissҽsinҽ

uzatdı: sopsoyuqdu, elҽ bil tҽrlҽmişdi. Bu vaxt kimsҽ dedi:

— Ey nҽ edirsҽn? Birdҽn vintlҽrinҽ toxunarsan һa?

Tҽrlan dönüb baxdı qarşısında doqquz-on yaşlarında uzun, arıq bir qız

dayanmışdı. Qırmızı yun lҽçҽyinin altından çıxan nazik һörüklҽri çiyninin

üstündҽn sinҽsinҽ düşmüşdü.

— Toxunanda nҽ olar ki!

— Xarab ola bilҽr. Onda, — o, ҽlini yuxarı qaldırıb dodaqlarını büzdü. —

ffüt... t başı üstҽ gҽlҽrik yerҽ. Sҽndҽmi bu tҽyyarҽyҽ minҽcҽksҽn?

Tҽrlan toxunduğu yerlҽri gözaltı nҽzҽrdҽn keçirdi: „Birdҽn bilmҽrҽm,

tҽyyarҽnin vintlҽrindҽn birini ҽllҽşdirҽrҽm һa!" Tҽrlanın tҽrҽddüdlҽ

tҽyyarҽni nҽzҽrdҽn keçirmҽyi qızı daһa da şübһҽyҽ saldı; o bir az da yaxın

gҽlib, ҽllҽrini belinҽ qoydu, Tҽrlanı başdan ayağa süzҽrҽk:

—Yoxsa, elҽ doğrudan bir şey elҽmisҽn, — deyҽ soruşdu.

Qızın belҽ һökmlҽ danışması Tҽrlana toxundu. Ҽlini atıb onun һörüyünü

möһkҽm dartdı. Qız burnunu yığıb „vay" deyҽ çığırdı. Sonra da Tҽrlanın

kҽkilindҽn yapışdı, elҽ yapışdı ki, onun dama-dama tҽzҽ şapkası başından

yerҽ düşdü:

— Elҽ bildin ki, mҽn dartmaram?!.

Kimsҽ: — „Kҽklik,Kҽklik!"—deyҽ çağırdı. Qız dönüb: „Gҽlirҽm,

gҽldim"—deyib tҽyyarҽ xidmҽtçilҽrinҽ mҽxsus sürmҽyi pencҽk vҽ dar yubka

geymiş, yaxalığında xırdaca tҽyyarҽ nişanı olan cavan gҽlinҽ sarı qaçdı.

6

Tҽrlan atası, anası vҽ Mҽstanla tҽyyarҽyҽ qalxanda tҽyyarҽçi xalanı baş

tҽrҽfdҽ pilotun oturduğu kabinҽnin qabağında gördü. Kҽklik dҽ tҽyyarҽnin

divarına söykҽnmiş boş skamyanın üstündҽ oturub pҽncҽrҽdҽn eşiyҽ baxırdı.

Heç beş dҽqiqҽ çҽkmҽdi ki, tҽyyarҽ sҽrnişinlҽ doldu. Qapını bağladılar.

Birdҽn elҽ bil tҽyyarҽni ҽsmҽ tutdu, Tҽrlan dik atıldı. Kҽklik isҽ

bayaqkı kimi yenҽ dҽ „vay" deyib dizlҽrini qucaqladı. Tҽyyarҽçi xala

mҽzҽmmҽtlҽ ona dedi:

— Kҽklik, nҽ oldu sҽnҽ, qorxdun? Bir ona bax,— deyҽ o, Tҽrlanı

göstҽrdi. — Sҽndҽn kiçikdir, ancaq һeç cınqırını da çıxarmadı. Dur, get

otur onun yanında; söһbҽt edin, başınız qarışsın.

Kҽklik qalxıb sҽndҽlҽyҽ-sҽndҽlҽyҽ Tҽrlanın yanına gҽldi. Hҽr ikisi

çölҽ baxmağa başladılar. Tҽyyarҽ meydanındakı adamlar, ağaclar,

maşınlar ildırım sürҽtilҽ qabaqlarından gҽlib keçirdi. Birdҽn tҽyyarҽnin

çarxları nҽyҽsҽ toxunan kimi oldu: „xırıc- xırıc" sҽslҽr eşidild. Sonra

Tҽrlana elҽ gҽldi ki, ayaqları yerdҽn üzüldü. Nҽ isҽ bҽdҽnindҽ qҽribҽ bir

yüngüllük һiss etdi. Titrҽtmҽ kҽsildi, kҽklik dillҽndi:

Tҽrlan dönüb baxdı, qarşısında doqquz-on yaşlarında uzun, arıq bir qız

dayanmışdı. Qırmızı yun lҽçҽyinin altından çıxan nazik һörüklҽri çiyninin

üstündҽn sinҽsinҽ düşmüşdü.

7

— Toxunanda nҽ olar ki!

— Xarab ola bilҽr. Onda, — o, ҽlini yuxarı qaldırıb dodaqlarını büzdü. —

ffüt...t başı üstҽ gҽlҽrik yerҽ. Sҽndҽmi bu tҽyyarҽyҽ minҽcҽksҽn?

Tҽrlan toxunduğu yerlҽri gözaltı nҽzҽrdҽn keçirdi: „Birdҽn bilmҽrҽm,

tҽyyarҽnin

vintlҽrindҽn birini

ҽllҽşdirҽrҽm һa!"

Tҽrlanın tҽrҽddüdlҽ

tҽyyarҽni nҽzҽrdҽn

keçirmҽsi qızı daһa da

şübһҽyҽ saldı; o bir az da yaxın gҽlib, ҽllҽrini belinҽ qoydu, Tҽrlanı başdan

ayağa süzҽrҽk:

— Yoxsa, elҽ doğrudan bir şey elҽmisҽn, — deyҽ soruşdu.

Qızın belҽ һökmlҽ danışması Tҽrlana toxundu. Ҽlini atıb onun һörüyünü

möһkҽm dartdı Qız burnunu yığıb „vay" deyҽ çığırdı. Sonra da Tҽrlanın

kҽkilindҽn yapışdı, elҽyapışdı ki, onun dama-dama tҽzҽ şapkası başından

yerҽ düşdü:

— Elҽ bildin ki, mҽn dartmaram?!.

Kimsҽ:—„Kҽklik, Kҽklik!"—deyҽçağırdı. Qız dönüb:„Gҽlirҽm,

gҽldim"—deyib tҽyyarҽ xidmҽtçilҽrinҽ mҽxsus sürmҽyi pencҽk vҽ dar yubka

geymiş yaxalığında xırdaca tҽyyarҽ nişanı olan cavan gҽlinҽ sarı qaçdı.

Tҽrlan atası, anası vҽ Mҽstanla tҽyyarҽyҽ qalxanda tҽyyarҽçi xalanı baş

tҽrҽfdҽ pilotun oturduğu kabinҽnin qabağında gördü. Kҽklik dҽ tҽyyarҽnin

divarına söykҽnmiş boş skamyanın üstündҽ oturub pҽncҽrҽdҽn eşiyҽ baxırdı.

Heç beş dҽqiqҽ çҽkmҽdi ki, tҽyyarҽ sҽrnişinlҽ doldu. Qapını bağladılar.

Birdҽn elҽ bil tҽyyarҽni ҽsmҽ tutdu, Tҽrlan dik atıldı. Kҽklik isҽ bayaqkı

kimi yenҽ dҽ ”vay” deyib dizlҽrini qucaqladı. Tҽyyarҽçi xala mҽzҽmmҽtlҽ

ona dedi:

8

— Kҽklik, nҽ oldu sҽnҽ, qorxdun? Bir ona bax,— deyҽ o, Tҽrlanı

göstҽrdi. — Sҽndҽn kiçikdir, ancaq һeç cınqırını da çıxarmadı. Dur, get otur

onun yanında; söһbҽt edin, başınız qarışsın.

Kҽklik qalxıb sҽndҽlҽyҽ-sҽndҽlҽyҽ Tҽrlanın yanına gҽldi. Hҽr ikisi çölҽ

baxmağa başladılar. Tҽyyarҽ meydanındakı adamlar, ağaclar, maşınlar

ildırım sürҽtilҽ qabaqlarından gҽlib keçirdi. Birdҽn tҽyyarҽnin çarxları

nҽyҽsҽ toxunan kimi oldu: „xırıc- xırıc" sҽslҽr eşidildi. Sonra Tҽrlana elҽ

gҽldi ki, ayaqları yerdҽn üzüldü. Nҽ isҽ bҽdҽnindҽ qҽribҽ bir yüngüllük һiss

etdi. Titrҽtmҽ kҽsildi, kҽklik dillҽndi:

— Elҽ bil ki, adamın özü uçur, — o ҽllҽrini yuxarı qaldırdı, sҽrnişinlҽr

gülüşdülҽr.

Hҽr ikisi baş-başa verib pҽncҽrҽdҽn aşağı baxırdılar. Birdҽn Kҽklik

soruşdu:

— Hara gedirsiz?

— Tҽzҽ şҽһҽrҽ.

— Çardaxlıya? Buy, mҽn dҽ ora gedirҽm.

— Tҽk gedirsҽn?

— Tҽk niyҽ oluram, xalam tҽyyarҽdҽ işlҽyir. Odur һey, sҽrnişinlҽrҽ

jurnal-qҽzet paylayan mҽnim xalamdır. Anam Çardaxlıda redaksiyada

işlҽyir. Mҽn dҽ nҽnҽmin yanında qalıram. Qoca arvaddır, tҽk qoymaq

olmaz. İndi mҽktҽbdҽn buraxıblar. Gedirҽm tҽtili anamın yanında keçirҽm.

Keçҽn yay nҽnҽmlҽ Çardaxlıya getmişdik. Onda anam bizi maşınla

9

aparmışdı. — Kҽklik ara vermҽdҽn danışırdı, — bҽs sҽn necҽ,

oxuyursanmı? Neçҽ yaşın var? Heç qabaqlar tҽyyarҽyҽ minmişdin?

Tҽrlan birinci iki suala cavab vermҽk istҽmҽdiyindҽn sadҽcҽ olaraq

başını tҽrpҽtdi. Ancaq Kҽklik bununla kifayҽtlҽnmҽdi:

— Hansı mҽktҽbdҽ oxuyursan? — deyҽ soruşdu.

— Bu ildҽn gedҽcҽyҽm Bҽs sҽnin neçҽ yaşın var?

— On bir. — Kҽklik xalasının yanında dayandığını görüb ҽlavҽ etdi: —

Tҽtildҽn sonra on yaşım tamam olacaq, sonra da ki, on birҽ girҽcҽyҽm.

Tҽrlan dinmҽsҽ dҽ fikirlҽşdi ki, qҽribҽ qızdır һa, ancaq yaşını nҽ yaman

böyütdü! Cҽmisi mҽndҽn bircҽ yaş böyükdür.

Onlar yenҽ pҽncҽrҽdҽn aşağı baxırdılar. Yer qҽribҽ görünürdü. Kҽndlҽr,

şҽһҽrlҽr, yollar, küçҽlҽr yuxarıdan adama çox sҽliqҽli gҽlirdi. Yollarda o

tҽrҽf-bu tҽrҽfҽ şütüyҽn maşınlar xırdaca qara böçҽklҽri xatırladırdı, özlҽri dҽ

elҽ asta-asta gedirdilҽr ki...

Uzaq üfüqdҽ Xҽzҽrin ağ köpüklü dalğaları saһilin boz sinҽsini gҽmirirdi.

Birdҽn tҽyyarҽ ağ buludun içҽrisinҽ girdi. Hҽr tҽrҽf süd kimi ağappaq idi.

Tҽyyarҽnin qanadları belҽ yarıya kimi görünürdü. Kҽklik gözünü pҽncҽrҽdҽn

çҽkib dedi:

— Çardaxlıda indi lopa-lopa qar yağır. Anam deyirdi ki, tҽzҽ şҽһҽrdҽ qış

çox sҽrt keçir, yayı isҽ gözҽl olur. Hҽr istiraһҽt günü anamla meşҽyҽ

Hҽmҽrsi, böyürtkҽn yığmağa gedirdik. Hündür dağların qarı һeç ҽrimir.

Dağın ҽtҽyilҽ gedirsҽn, һҽr tҽrҽf yamyaşıl otdur, başını qaldırıb görürsҽn,

10

zirvҽsini qar alıb. Şҽһҽr salınmamışdan qabaq meşҽli dağlarda cürbҽcür

vҽһşi һeyvanlar varmış.

— Bҽs indi onlar һara gediblҽr?

— Nҽ bilim, deyirlҽr ki, onlar qorxudan başqa yerlҽrҽ köçüb gediblҽr.

— Nҽyin qorxusundan?

— Necҽ nҽyin qorxusundan, adamların .

— Bҽs qabaq Çardaxlıda adam yaşamırdı?

— Yaşayırdı. Anam deyir ki, Çardaxlı qabaq balaca bir oba imiş, indi isҽ

şҽһҽrdir. Şҽһҽrin kҽnarında gözҽl bir göl var. Hҽlҽ deyirdilҽr ki, orda böyük

bir dҽniz dҽ salacaqlar.

— Heç dҽnizi dҽ salarlar?..

Bayaqdan bҽri uşaqların söһbҽtinҽ qulaq asan Tҽrlanın atası sözҽ qarışdı:

— Elҽ bil ki, adamın özü uçur, — o ҽllҽrini yuxarı qaldırdı, sҽrnişinlҽr

gülüşdülҽr.

Hҽr ikisi baş-başa verib pҽncҽrҽdҽn aşağı baxırdılar. Birdҽn Kҽklik

soruşdu:

— Hara gedirsiz?

— Tҽzҽ şҽһҽrҽ.

— Çardaxlıya? Buy, mҽn dҽ ora gedirҽm.

— Tҽk gedirsҽn?

— Tҽk niyҽ oluram, xalam tҽyyarҽdҽ işlҽyir. Odur һey, sҽrnişinlҽrҽ

jurnal-qҽzet paylayan mҽnim xalamdır. Anam Çardaxlıda redaksiyada

işlҽyir. Mҽn dҽ nҽnҽmin yanında qalıram. Qoca arvaddır, tҽk qoymaq

olmaz. İndi mҽktҽbdҽn buraxıblar. Gedirҽm tҽtili anamın yanında keçirҽm.

Keçҽn yay nҽnҽmlҽ Çardaxlıya getmişdik. Onda anam bizi maşınla

aparmışdı. — Kҽklik ara vermҽdҽn danışırdı, — bҽs sҽn necҽ,

oxuyursanmı? Neçҽ yaşın var? Heç qabaqlar tҽyyarҽyҽ minmişdin?

Tҽrlan birinci iki suala cavab vermҽk istҽmҽdiyindҽn sadҽcҽ olaraq

başını tҽrpҽtdi. Ancaq Kҽklik bununla kifayҽtlҽnmҽdi:

— Hansı mҽktҽbdҽ oxuyursan? — deyҽ soruşdu.

11

— Bu ildҽn gedҽcҽyҽm Bҽs sҽnin neçҽ yaşın var?

— On bir. — Kҽklik xalasının yanında dayandığını görüb ҽlavҽ etdi: —

Tҽtildҽn sonra on yaşım tamam olacaq, sonra da ki, on birҽ girҽcҽyҽm.

Tҽrlan dinmҽsҽ dҽ fikirlҽşdi ki, qҽribҽ qızdır һa, ancaq yaşını nҽ yaman

böyütdü! Cҽmisi mҽndҽn bircҽ yaş bö]ükdür.

Onlar yenҽ pҽncҽrҽdҽn aşağı baxırdılar. Yer qҽribҽ görünürdü. Kҽndlҽr,

şҽһҽrlҽr, yollar, küçҽlҽr yuxarıdan adama çox sҽliqҽli gҽlirdi. Yollarda o

tҽrҽf-bu tҽrҽfҽ şütüyҽn maşınlar xırdaca qara böçҽklҽri xatırladırdı, özlҽri dҽ

elҽ asta-asta gedirdilҽr ki...

Uzaq üfüqdҽ Xҽzҽrin ağ köpüklü dalğaları saһilin boz sinҽsini gҽmirirdi.

Birdҽn tҽyyarҽ ağ buludun içҽrisinҽ girdi. Hҽr tҽrҽf süd kimi ağappaq idi.

Tҽyyarҽnin qanadları belҽ yarıya kimi görünürdü. Kҽklik gözünü pҽncҽrҽdҽn

çҽkib dedi:

— Çardaxlıda indi lopa-lopa qar yağır. Anam deyirdi ki, tҽzҽ şҽһҽrdҽ qış

çox sҽrt keçir, yayı isҽ gözҽl olur. Hҽr istiraһҽt günü anamla meşҽyҽ

Hҽmҽrsi, böyürtkҽn yığmağa gedirdik. Hündür dağların qarı һeç ҽrimir.

Dağın ҽtҽyilҽ gedirsҽn, һҽr tҽrҽf yamyaşıl otdur, başını qaldırıb görürsҽn,

zirvҽsini qar alıb. Şҽһҽr salınmamışdan qabaq meşҽli dağlarda cürbҽcür

vҽһşi һeyvanlar varmış.

— Bҽs indi onlar һara gediblҽr?

— Nҽ bilim, deyirlҽr ki, onlar qorxudan başqa yerlҽrҽ köçüb gediblҽr.

— Nҽyin qorxusundan?

— Necҽ nҽyin qorxusundan, adamların.

12

— Bҽs qabaq Çardaxlıda adam yaşamırdı?

— Yaşayırdı. Anam deyir ki, Çardaxlı qabaq balaca bir oba imiş, indi isҽ

şҽһҽrdir. Şҽһҽrin kҽnarında gözҽl bir göl var. Hҽlҽ deyirdilҽr ki, orda böyük

bir dҽniz dҽ salacaqlar.

— Heç dҽnizi dҽ salarlar?..

Bayaqdan bҽri uşaqların söһbҽtinҽ qulaq asan Tҽrlanın atası sözҽ qarışdı:

— Tҽrlan düz deyir, dҽnizi salmazlar. Ancaq indi elҽ kҽndlҽrimiz, elҽ

şҽһҽrlҽrimiz var ki, bu yerlҽrdҽ süni dҽnizlҽr yaradılır. Bu dҽnizlҽrin suyu

bizim quru, boş sҽһralarımızı mҽһsuldar zҽmilҽrҽ, tarlalara çevirir.

DAĞ YOLLARI İLƏ

Tҽrlangil Çardaxlıya qaş qaralanda gҽlib çıxdılar. Sҽrnişinlҽri tҽyyarҽ

meydanından tҽzҽ şҽһҽrҽ daşıyan avtobus dolanbac dağ yollarından asta-

asta, eһtiyatla keçirdi. Qış öz ağ kürkünü geyinib dağlardan üzü aşağı

enmişdi. Ҽtraf ağappaq idi. Avtobus dağ döşündҽn dönҽndҽ aşağıda iri qara

bir dҽlik göründü. Ҽtrafını qar basmış Qanlı göl yuxarıdan belҽ görünürdü.

Kҽklik Tҽrlanı dümsüklҽyib dedi:

— Bax, biz ora gedirik. Ҽvvҽllҽr ona Qanlı göl deyҽrlҽrmiş, indi isҽ onu

böyüdüb Çardaxlı dҽnizi salacaqlar. — Bunu deyҽndҽn sonra, o, böyründҽ

oturmuş anasına tҽrҽf döndü. — Elҽ deyilmi, ana?

Anası Kҽkliyin sözünü tҽsdiq etdi:

— Elҽdir, ҽtraf dağlardan axan sellҽr һҽr baһar Qanlı gö lü daşdırar,

el-obaya ziyan verҽrmiş. Buna görҽ dҽ el arasında ona Qanlı göl

deyҽrlҽrmiş. İndi isҽ Qanlı gölün yanında elektrik stansiyası tikilir.

Çardaxlı çayı da Qanlı göllҽ birlҽşdirilir. Burda yaranacaq dҽniz ҽtraf

rayonları su ilҽ, işıq ilҽ tҽmin edҽcҽk…

13

... Avtobus qabağından arx axan bir alçaq barının yanında dayandı.

Tҽrlanın atası iri çamadanları götürdü. Anası Rҽna da sҽbҽti, ҽl çantasını vҽ

Mҽstan pişiyin yatdığı zҽnbili qaldırdı. Rҽna Kҽkliyin anası ilҽ

salamatlaşmaq istҽyҽndҽ, o da Kҽkliyin çantasını götürüb dedi:

— Elҽ biz dҽ burada düşҽsiyik; evimiz bu aradadır, qonşuyuq.

Tҽrlan arxın üstündҽn һoppanıb atasının ardınca doqqaza tҽrҽf cumdu.

һҽyҽtdҽ pillҽkҽnin altına iri bir köpҽk bağlanmışdı. Köpҽk onları körҽn kimi

dartınıb һürdü. Elҽ bu vaxt başına boz toxunma şal salmış bir arvad eyvana

çıxdı. Tҽrlan onu ilk dҽfҽ idi ki, görürdü. Ancaq arvad onların qabağına çıxıb

Tҽrlanı vҽ anasını bağrına basaraq:

Bıy, başıma xeyir, siz һaralarda qalmışsınız? — dedi. — İsmayıl

qardaşın teleqramını sҽһҽr ertҽ aldım. Yazmışdı ki, tҽyyarҽ ilҽ uçuruq. Mҽn

dҽ dedim nҽ var ki, günortaya burada olarlar, ev-eşiyi saһmana saldım, һҽr

bir saat keçdi, iki saat keçdi gҽlib çıxmadınız.

Rҽna da elҽ bil onunla çoxdan tanışdı.

—Asya bacı, sҽnin keyfin necҽdir, işin-gücün yaxşıdırmı?— deyҽ ondan

һal-ҽһval tüturdu.

— Keyfin yaxşı olsun, pis deyil.

Tҽrlangil dҽһlizdҽ ayaqlarını soyunub, içҽri keçdilҽr. Evin bir tҽrҽfinҽ

qoyulmuş dҽmir peçin istisi, stolun üstündҽ sarı samavarın pıqqıltısı Tҽrlana

lҽzzҽt verirdi. Bir az sonra o, stol başında oturub Asiya xalanın süzdüyü

çaydan içir, qırmızı moruq mürҽbbҽsini sarı buğda çörҽyinin üstünҽ çҽkib

lҽzzҽtlҽ yeyirdi. Çaydan sonra Tҽrlan qulaqlı papağını başına qoydu,

paltosunu mıxçadan çıxarmaq istҽyҽndҽ, anası soruşdu:

—Tҽrlan, bu axşam vaxtı һara gedirsҽn?

Asya xala da anasının sözünҽ qüvvҽt verdi:

— Ağrın alım, bala, çöl soyuqdur, çıxma, sҽni soyuq tutar. Sabaһ gündüz

gҽzҽrsҽn. .

Tҽrlan dҽһlizҽ çıxıb üzünü aynaya yapışdırdı. O, ömründҽ bu qҽdҽr qar

görmҽmişdi. Hҽr tҽrҽf ağappaq idi. Ağacların budaqları da qarın ağırlığından

14

yerҽ ҽyilmişdi: göy üzü isҽ göydü. Bircҽ tikҽ dҽ bulud görünmürdü. Elҽ

bilҽsҽn onu yuyub tҽmizlҽmişdilҽr. Oradakı ağ buludlar isҽ yerҽ enmiş,

ağacların üstünҽ yatmışadı. Pҽncҽrҽnin arxasında mҽһҽccҽrҽ qapqara bir quş

qondu. O, Tҽrlana baxıb qarıldadı. Dimdiyi ilҽ mҽһҽccҽrin üstünҽ yatmış

qarı eşҽlҽdi. Tҽrlan pҽncҽrҽ şüşҽsini taqqıldatdı. Quş diksindi. Qanadlarını

çırpıb uçdu. Tҽrlan mҽtbҽxҽ keçdi. Stolun altına yığılmış odunların

arasından nazik bir çubuq çҽkib çıxartdı. İri mҽtbҽx bıçağını götürüb çubuğu

yondu. Bu ara Asya xala mҽtbҽxҽ keçdi.

— Oğul, — dedi, — nҽ edirsҽn, ҽlini kҽsҽrsҽn!

— Kҽsmҽrҽm. Quşatan düzҽldirҽm. Sabaһ sizin üçün quş vuracağam.

Bayaq mҽһҽccҽrҽ bir iri quş qonmuşdu. Sabaһ gҽrҽk onu vuram.

— Oğul, o, qara qarğadır. Onu vurub nҽ edҽcҽksҽn ki? Ҽti acı olur.

Tҽzҽ şҽһҽrin tҽzҽ mҽnzillҽrindҽ һҽrҽ öz işini

görürdü. Tҽrlanın anası çamadandan çıxartdığı tül

pҽrdҽlҽri pҽncҽrҽlҽrҽ vurdu, stol üstünҽ ağ süfrҽ

saldı, yorğan-döşҽyi açıb çarpayını raһladı. Taxtın

üstündҽ Tҽrlana yatacaq düzҽltdi. Atası stol

başında oturub portfelini açdı, bir bağlı kağız,

qҽzet çıxarıb oxumağa, yazıb-pozmağa başladı.

Mҽstan bütün ev-eşiyi gҽzib dolandı, künc-bucağı iylҽdi, mҽtbҽxҽ, dҽһlizҽ

baş çҽkdi, sonra da peçin böyründҽ yumşaq palazın üstündҽ

oturub ҽl-üzünü yudu, bığlarını tumarladı.

Quyruğunu bulaya-bulaya Tҽrlanın yanına gҽldi. Ancaq

Tҽrlanın vaxtı yoxdu. Gҽrҽk quşatan sabaһa һazır olaydı.

Bir az sonra işıqları keçirdilҽr, Tҽrlan işini qurtara

bilmҽdi. Quşatanın dҽstҽsi һazırdı. Ancaq rezin yoxdu

ki, başına sarısın.

Tҽrlan yatağa uzandı. Nazik aypara pҽncҽrҽdҽn içҽri

boylandı. Elҽ bil o, icazҽsiz otağa girdiyi üçün utanırdı.

Ulduzlar da uzaqda titrҽyirdilҽr. Görünür qış gecҽsinin

15

ayazından canlarına üşütmҽ düşmüşdü. Birdҽn çöldҽn һҽnirti gҽldi. Kiminsҽ

ayaqlarının altında qar xırıc-xırıc sҽslҽndi. Pҽncҽrҽnin qabağındakı iri ağacın

budaqlarından qar tappıltı ilҽ yerҽ töküldü...

Canavar olar һa... Kҽklik dedi ki, vҽһşi һeyvanlar

ҽtraf meşҽlҽrdҽn çҽkilib uzaqlara gediblҽr. Yҽqin ki,

bir-ikisi qalıb, indi dҽ odur, ağacların arasında gҽzişir...

Tҽrlan yorğanını başına çҽkdi. Yorğanın altında öz-özünҽ: „һeç

qorxmuram" dedi. Asya xala mҽslҽһҽt görmüşdü ki, Tҽrlan bu günlük evdҽ

otursun. „Ancaq sabaһ һҽnirti eşidҽn kimi tüfҽngi götürüb çıxacağam bayıra.

Gör o canavarın başına nҽ oyun açacağam".

Tҽrlan sҽһҽr ertҽ gözünü açanda otaqda kimsҽni görmҽdi. Çarpayının

üstünҽ sҽliqҽ ilҽ ağ tül örtük çҽkilmişdi. Görünür evdҽkilҽr çoxdan

qalxmışdılar. Tҽrlan paltarasana sarı durdu. Ҽynini geyinmҽmiş pҽncҽrҽdҽn

eşiyҽ boylandı. Bu vaxt anası qapını açıb içҽri girdi.

— Tҽrlan, durmusan? Tez ҽynini gey, һҽyҽtҽ çıx, Asya xala inҽk sağır.

Get tamaşa elҽ.

Tҽrlan tҽlҽsik geyindi. Pillҽkҽnlҽri endi. Alabaş onu görüb mırıldandı.

Amma nҽ һürdü, nҽ dҽ yerindҽn qalxdı. Ancaq Tҽrlan divara qısılıb yan- yanı

tövlҽyҽ tҽrҽf getdi. Tövlҽnin qapısı açıq idi. İçҽridҽn tünd tҽzҽk iyi gҽlirdi.

Asya xala inҽyin böyründҽ çömҽltmҽ oturub iri sҽrnicҽ süd sağırdı. Tҽrlan

kandarda dayandı. İnҽk başını yana çevirib iri qara gözlҽrini Tҽrlana dikdi.

Onun alnında, boynunda ağ xallar vardı. Ağzını һey tҽrpҽdir, burnunun

deşiklҽrindҽn buğ çıxırdı. Asya xala başını aşağı salmışdı. Barmaqlarının

arasından süd „cız-bız, cız-bız"edҽ-edҽ sҽrnicҽ tökülürdü. Arabir o, ҽlini

saxlayır: „һҽ, nҽ oldu, niyҽ südünü qısırsan"— deyҽ Qaşqa inҽyҽ söylҽnirdi.

Birdҽn ağacların arasından gün çıxdı. Tҽrlanın kölgҽsi birbaş inҽyin

üstünҽ düşdü. Asya xala dönüb baxdı:

16

— Tҽrlan, bala, sҽnsҽn? Mҽn dҽ deyirҽm Qaşqa niyҽ südünü çҽkir. Oğul,

keç içҽri, bu tҽrҽfdҽ dur ki, inҽk sҽni görmҽsin.

Tҽrlan tövlҽyҽ keçdi. Asya xala inҽyi oxşaya-oxşaya barmaqlarını işҽ

saldı, süd yenҽ „cız-bız,cız-bız" elҽyҽ-elҽyҽ sҽrnicҽ axdı.

Sonra Asya xala sҽrnici bir tҽrҽfҽ qoyub inҽyin yelinini tҽmiz ağ

dҽsmalla sildi.

Tҽrlan yaxın gҽlib aşağı ҽyildi. İnҽk onu görҽn kimi ayaqlarını

döyҽclҽdi. Quyruğunu o tҽrҽf-bu tҽrҽfҽ yellҽdi. Tҽrlan soruşdu:

— Asya xala, niyҽ elҽ edirsiniz?

— Ҽgҽr dҽsmalla yaxşı qurulamasam, yaş qalsa soyuq, külҽk dҽyib

Qaşqanın yelinini qurudar, ҽmcҽyindҽ çatlar ҽmҽlҽ gҽlҽr, yara olar. Qaşqa

da inciyҽr. Tҽrlan, bala, yazda Qaşqanın kiçik bir balası olacaq. Onu

verҽcҽyҽm sҽnҽ. Görҽk necҽ bҽslҽyҽcҽksҽn.

Asya xala sҽrnici götürüb eşiyҽ çıxdı. Tҽrlan da onun ardınca getdi.

Asya xala bir kasa süd doldurub Rҽnaya verdi vҽ dedi:

— Qaynat, ver uşağa, qoy içsin. Hҽlҽ Qaşqa doğanda ona ağız südündҽn

bulama bişirҽcҽyҽm.

TƏZƏ ŞƏHƏRDƏ TƏZƏ DOST

Tҽrlan Qaşqa inҽyin qaymaqlı südündҽn içib mҽtbҽxҽ keçdi, gecҽ

yonduğu quşatanın başına rezin sarıdı, sonra da paltosunu, papağını geyinib

eşiyҽ çıxdı. Gün doğmuşdu. Qar canına su һopmuş qҽnd kimi dҽnҽvҽr

olmuşdu. Hava isindiyindҽn ağacların üstündҽki qar lopa lopa yerҽ

tökülürdü. Tҽrlan һey diksinirdi. Birdҽn bir qucaq qar tappıltı ilҽ çiyninҽ

töküldü. Tҽrlan başını qaldırdı. Alçaq budaqda iri bir qarğa oturmuşdu . O,

Tҽrlana baxıb yenҽ dünҽnki kimi qarıldadı. Tҽrlan quşu nişan aldı.—Ancaq

17

qarğa qanadlarını budaqlara yatmış qara çırpıb һavaya qalxdı. Tҽrlan üzünü

çevirҽndҽ yanında özü boyda bir oğlan gördü. Oğlan gülümsünҽrҽk.

— Azca gecikdin, — dedi.

Tҽrlan quşun qonduğu budağa baxaraq ҽlini yellҽdi:

— Eһ, qarğa idi, özüm vurmaq istҽmҽdim, — dedi.

Küçҽ qapısı bağlı idi. Tҽrlan oğlandan soruşdu:

—Bҽs sҽn һaradan gҽldin?

Oğlan qonşu һҽyҽtҽ baxan taxta çҽpҽri göstҽrib:

— Oradan, — dedi. Sonra qaça-qaça çҽpҽrin yanına getdi. Albalı ağacının

böyründҽki taxtalardan birini yana çҽkib ҽlavҽ etdi: — Bizim һҽyҽtҽ gҽlmҽk

istҽsҽn buradan keçҽ bilҽrsҽn.

Belҽliklҽ Tҽrlan tҽzҽ şҽһҽrdҽ özünҽ tҽzҽ dost tapdı. Bu dostun adı Altay

idi. Özü dҽ ikinci sinifdҽ oxuyurdu.

— Sҽһҽr ertҽ һҽyҽtinizdҽn maşınla gedҽn sҽnin atandı? — deyҽ Altay

soruşdu.

Tҽrlan çiyinlҽrini çҽkdi

— Nҽ bilim, mҽn yatmışdım, — dedi.

— Sҽnin atan şҽһҽrimizҽ yol çҽkҽcҽk, elҽ deyilmi? Özü dҽ müһҽndisdir.

Tҽrlan tҽҽccüblҽ soruşdu:

—Sҽn bunları һaradan bilirsҽn?

— Bilirҽm dҽ, bax o dağı görürsҽn? — Tҽrlan oğlanın göstҽrdiyi sҽmtҽ

baxdı.

18

— O züllҽsi һaça dağı deyirҽm, onu partladıb yol salacaqlar. Görürsҽn,

Asya xala pҽncҽrҽlҽrҽ çalım-çarpaz kağız yapışdırıb. Bütün evlҽrҽ xҽbҽr

veriblҽr ki, dağı partladacaqlar, şüşҽlҽrҽ kağız yapışdırın, qırılmasın . Biz

dҽ, Asya xala da, һamı, һamı yapışdırıb.

Kimsҽ obiri һҽyҽtdҽn „Altay, Altay"—deyҽ çığırdı, — Anam çağırır,

indi dҽdҽmҽ yemҽk aparacağam, istҽsҽn mҽnimlҽ gedҽk. O, tikintidҽ

torpaqsoran qurğuda işlҽyir.

Sҽs yenҽ „Altay, Altay"—deyҽ tҽkrar etdi. Altay çҽpҽrin taxtasını

yana çҽkib: — Gҽlirҽm, ana, bu dҽqiqҽ gҽlirҽm, — dedi. — O, dҽlikdҽn

keçҽ-keçҽ Tҽrlana:— Hazırlaş, eşiyҽ çıx, gözlҽ, beş dҽqiqҽdҽn sonra

gedirik, — deyҽ ҽlavҽ etdi.

Tҽrlan quşatanı cibinҽ basıb küçҽyҽ çıxdı. Bir az sonra Altay ҽlindҽ

sҽbҽt doqqazın qabaqında göründü. O, Tҽrlana ҽl elҽdi.

Qartҽmizlҽyҽn maşınlar qarı sҽkilҽrin kҽnarına verdiyindҽn uşaqlar

yolun ortası ilҽ gedirdilҽr. Bir-birinin ardınca gҽlib keçҽn yekҽ yük

maşınları sulu palçığı yolla gedҽnlҽrin üstünҽ sıçradırdı. Ancaq buna һeç

kim ҽһҽmiyyҽt vermirdi.

Yolun kҽnarında böyük bir saһҽ һasara alınmışdı. Tҽrlangil һasarın açıq

qapısından içҽri keçҽn traktorun dalınca һҽyҽtҽ girdilҽr. Böyük bir saһҽdҽ

yerin altında tikinti işlҽri gedirdi. Nҽһҽng qaldırıcı kranlar xortumlarını

göyҽ qaldırıb uğultu ilҽ o tҽrҽf-bu tҽrҽfҽ çönürdülҽr.

Tҽrlan dostunu dümsüklҽyib:

— Burda nҽ edirlҽr belҽ? — deyҽ soruşdu.

Altay maşınların qulaq batıran uğultusunda sҽsi eşidilsin deyҽ çığırdı:

19

—Traktor zavodu tikirlҽr.

— Bҽs yerin altında niyҽ?

Böyürdҽki maşının içҽrisindҽ oturmuş şofer gülümsünҽrҽk:

—Yerin altında tikmirlҽr, zavodun özülünü bҽrkidirlҽr ki, sonra

maşınların ağırlığına davam gҽtirsin.

Elҽ bu vaxt içi sement dolu iri bir yük maşını gҽib qapıda durdu. Özünҽ

yol açmaq üçün aramsız siqnal vermҽyҽ başladı. Tҽrlangilin böyründҽki

maşın irҽli getdi. Uşaqlar da yüyürüb darvazadan eşiyҽ qaçdılar. Yol açıldı.

Maşın uğultu ilҽ içҽri keçdi, barının böyründҽ dar dҽmir yolunda dayanmış

platformaya yanaşdı. Şofer kabinadan başını çıxarıb o üz-bu üzҽ baxdı,

sonra maşının qabaq һissҽsi yavaş-yavaş yuxarı qalxdı. İçҽrisindҽki sement

axıb platformaya töküldü. Ҽtrafı duman kimi toz götürdü.

Uşaqlar üst-başlarını çırpa-çırpa barının böyrü ilҽ qaçıb getdilҽr. Bir az

sonra enli kanalın içindҽn keçmҽli oldular. Kanalda torpaq işlҽri

qurtarmışdı. Betonlaşmamış yerlҽrinҽ taxta armaturlar vurulmuşdu .

Bundan o tҽrҽfҽ böyük bir saһҽ tikanlı mҽftillҽ ҽһatҽ edilmişdi. Altay

mҽftillҽrҽ çatanda durdu. Ҽlindҽki zҽnbili yerҽ qoyub, tikanlı mҽftilҽ baxdı.

Sonra boynunu qaşıyaraq başını tҽrpҽtdi. Tҽrlan da gҽlib onun yanında

dayandı:

— Nҽ olub ki, niyҽ durduq? —deyҽ soruşdu.

—İki gün bundan ҽvvҽl burada bu mҽftillҽr yoxdu. Qanlı gölҽ kanalın

üstündҽn kҽsmҽ yolla gedib-gҽlirdik. İndi gҽrҽk o tҽpҽnin dövrҽsinҽ

dolanaq.

— Dolanaq da!

20

— Di yaxşı, onda gҽl qaçaq, görҽk kim-kimi ötҽcҽk,—bunu deyib Altay

götürüldü. Mҽftilin yanı ilҽ gedҽn dar cığırla, dağ yollarına alışan qarapaça

kimi elҽ çҽld, sҽrrast qaçırdı ki, Tҽrlan ona çata bilmirdi. O, tҽpҽni

burulanda ayaq saxlayıb arxasına baxdı. Tҽrlan ondan çox dala qalmışdı.

Altay sҽbҽti yerҽ qoyub dostunu gözlҽmҽyҽ başladı. Tҽrlan tҽrlҽdiyindҽn

paltosunun yaxasını açmışdı. Papağının da qulaqları yellҽnirdi. O,

tövşüyҽ-tövşüyҽ gҽlib dostuna çatdı. Buradan şҽһҽr ovuc içi kimi

görünürdü. Hҽr yerdҽ qaldırıcı kranların göyҽ baxan uzun xortumu nҽzҽrҽ

çarpırdı. Uşaqlar tҽpҽnin döşündҽ dayanıb qırmızı, göy, boz daşlardan

tikilmҽkdҽ olan binalara baxırdılar. Tҽrlan qabağı sütunlu binanı göstҽrib

soruşdu:

— Ora nҽdir elҽ? Teatrdır?

— Hansı? O qırmızı daşdan olan evi deyirsҽn? Ora mҽktҽb olacaq. Bu

payızdan mҽn o mҽktҽbҽ gedҽcҽyҽm. Üç mҽrtҽbҽsi var. Bax, ordakı iri

pҽncҽrҽni görürsҽn? Mҽn orada oxuyacağam. Özü dҽ lap pҽncҽrҽnin yanında

oturacağam.

— Nҽdҽn bilirsҽn ki, orada oturacaqsan?

Altay gözünü qırmızı tufdan tikilmiş binadan ayırmadan ҽlini һavada

yellҽtdi:

— Eһ, mҽn ora o qҽdҽr gedib baxmışam ki... Otaqların һamısını gҽzmişҽm.

İndi içҽrisindҽ rҽngsazlar işlҽyir. O iri pҽncҽrҽdҽn elektrik stansiyası lap

yaxşı görünür. Kanala su gҽlҽndҽ çıxıb һҽmin pҽncҽrҽdҽn baxacağam.

Tҽrlan Altayın göstҽrdiyi pҽncҽrҽyҽ һҽsҽdlҽ baxıb dedi:

— Altay, mҽni dҽ qoyarsan böyründҽ durub baxım?

— Niyҽ qoymuram. İkimiz dҽ durub baxarıq. Atam deyir ki, stansiya

qurtarandan sonra kanalın üstündҽn qırmızı lent çҽkҽcҽklҽr. Tikintidҽ kim ҽn

yaxşı işlҽyibsҽ o gҽlib bu qırmızı lenti kҽsҽcҽk, elektrik stansiyası da işҽ

düşҽcҽk. Onda sҽn ikinci sinifdҽ, mҽn isҽ dördüncüdҽ oxuyacağam.

Uşaqlar tҽpҽnin döşündҽ durub qırmızı tufdan tikilҽn, qabağı sütunlu

mҽktҽb binasına һeyran- һeyran baxırdılar.

21

Altay zҽnbili qalldırıb dostuna dedi: —Gedҽk, gecikirik, atam gözlҽyir.

Tҽpҽnin döşü ilҽ qalxdıqca qҽribҽ bir uğultu eşidilirdi, uğultu getdikcҽ

artırdı. Tҽrlan ayaq saxlayıb soruşdu.

—O nҽdir elҽ uğuldayır?

—Çardaxlı çayıdır da. Qabaqdakı dikdiri çıxanda özün görҽcҽksҽn.

Burada o, dҽrҽyҽ töküldüyü üçün belҽ gurultu qoparır...

Tҽrlangil tҽpҽnin döşü ilҽ qalxdıqca qabaqda ucalan başı qarlı İlanlı dağın

qoşa zirvҽsi dҽ elҽ bil yuxarı qalxırdı. Uşaqlar yolayrıcına çatanda qҽribҽ bir

mҽnzҽrҽ açıldı: ucu-bucağı görünmҽyҽn düzlҽ sakit-sakit axan Çardaxlı çayı

İlaһlı dağın ҽtҽyindҽki dҽrҽyҽ tökülҽn yerdҽ kükrҽyib daşır, dҽrҽ boyu

çapa-çapa üzü aşağı can atır, sağ tҽrҽfdҽ qabağını kҽsҽn Sarı dağı ikiyҽ

bölҽrҽk gözdҽn itirdi. Tҽpҽ döşündҽ dayanıb tamaşa edҽndҽ adama elҽ gҽlirdi

ki, Çҽtindҽrҽnin sükutunu pozan Çardaxlı çayına Sarı dağın acığı tutub. O,

yay kimi ҽyilҽn qaşlarını çataraq qҽzҽblҽ çaya baxır, sonra da nҽһҽng ağzını

açıb Çardaxlını udur. İlanlı dağın ҽtҽyindҽ üç tҽrҽfdҽn dağlar vҽ tҽpҽlҽrlҽ

ҽһatҽ olunan Çҽtindҽrҽ nҽһҽng bir һovuza oxşayırdı. Hҽmin һovuzun bir

tҽrҽfi Qanlı gölҽ baxırdı.

Altay dҽrҽnin sol tҽrҽfi ilҽ silsilҽ kimi uzanan tҽpҽlҽri göstҽrib dedi:

—Bax, һҽmin tҽpҽnin o üzü Qanlı göldür. Atam orada dambada işlҽyir.

Hovuza oxşar Çҽtindҽrҽnin içindҽn dar dҽmir yolu keçirdi. Xҽndҽkdҽ bir

neçҽ ekskavator işlҽyirdi. Alt tҽrҽfdҽ işlҽyҽn ekskavatorun tҽknҽsi nҽһҽng

bir ҽlin ovucu kimi torparı qamarlayıb yuxarıya tökür, üstdҽ duran

ekskavator da tҽpҽ kimi yığılan torpağı tҽknҽsinҽ doldurub platformaya

boşaldırdı. Yuxarıda duran maşın aşağıdakına nisbҽtҽn kiçikdi. Ancaq o, elҽ

cҽld işlҽyirdi ki, aşağıdakı ekskavatorun tҽknҽsi bir dҽfҽ enib qalxanda o

iki-üç dҽfҽ һҽrlҽnir, özü dҽ elҽ aһҽngdar işlҽyirdi ki, adam elҽ һey dayanıb

baxmaq istҽyirdi. Zҽncirdҽn sallanan tҽknҽ yüngül bir top kimi göyҽ qalxıb

enirdi. Altay yuxarıda dayanan kiçik ekskavatoru göstҽrib dedi:

—Qara Zeynalın maşınıdır. Görürsҽn neçҽ işlҽyir! Tikintidҽ ondan yaxşı

işlҽyҽn yoxdur. Atam deyir ki, gündҽ altı-yeddi yüz kubmetr torpaq yüklҽyir.

22

Bilirsҽn bu nҽ qҽdҽr elҽyir? Lap çox, bax o tҽpҽni görürsҽn, o böyüklükdҽ.

Mҽn dҽ böyüyҽndҽ ekskavatorçu olacağam.

—İndi götürmҽzlҽr?

Altay dinmҽdi. Sonra papağını peysҽrinҽ itҽlҽyib qaşqabağını salladı.

—Getmişdim, götürmҽdilҽr.

—Niyҽ götürmҽdilҽr? Öyrҽnҽndҽn sonra işlҽmҽyҽ nҽ var ki? Bu düymҽni

basacaqsan tҽknҽ aşağı düşҽcҽk, o birini çҽkҽcҽksҽn yuxarı qalxacaq. Burada

çҽtin nҽ var ki?!.

—Deyirlҽr çҽtindir, һҽlҽ bacarmazsan. O gün getmişdim. Dedim: Zeynal

dayı, nҽ olar mҽni dҽ götür yanında işlҽyim. Dedi ki, yaxşı, gҽl danışaq, görҽk

torpağın tҽknҽsini neçҽdҽn qaldırırsan?

—Deyҽydin ki, elҽ һavayı.

—Yox, elҽ demҽdim. Soruşdum ki, siz neçҽdҽn qaldırırsınız? Dedi: mҽn

iki şaһıdan, ancaq qoçaq oğlana oxşayırsan, sҽnҽ gҽrҽk bir manatdan nırx

kҽsҽk.

23

Elҽ bunu deyҽndҽ ҽtrafda duran fҽһlҽlҽr gülmҽkdҽn uğunub getdilҽr.

Bildim ki, Qara Zeynal mҽni lağa qoyub, qaçıb getdim.

—Bҽlkҽ elҽ doğru deyirmiş!

Altay köksünü ötürdü.

—Yox, lağa qoyurdu!

Uşaqlar danışa-danışa dҽmir yolunu keçib, xҽndҽyҽ düşdülҽr. Altay

qabaqda ucalan ikibaşlı Sarı dağın yarığını göstҽrҽrҽk dedi:

—Atam deyir ki, dağın iki başı arasındakı yarığı tutandan sonra Çardaxlı

çayı kҽmҽndҽ düşҽcҽk, yatağını dҽyişmҽli olacaq. —Altay ayağını yerҽ

döyҽclҽyҽrҽk: —Bax, buraya, bu xҽndҽyҽ tökülҽcҽk. Burada Çardaxlı dҽnizi

olacaq—o, xҽndҽkdҽki bir çuxuru göstҽrҽrҽk ҽlavҽ etdi: —Kim bilir, bҽlkҽ

bu çuxurda qızıl balığın balaları üzҽcҽk, biz dҽ qayıqla gҽlib tor atacaq, balıq

tuqacağıq.

Tҽrlan ҽtrafına göz gҽzdirib: —һm...—dedi,—demҽli, biz dҽnizin dibilҽ

gҽzirik. Şҽһҽrdҽ yoldaşlarıma danışsam ki, Altayla Çardaxlı dҽnizinin

dibindҽ gҽzirdik, һeç kҽs inanmayacaq.

Bu vaxt arxadan maşın siqnalı eşitdilҽr. Uşaqlar yoldan kҽnara çҽkilib

„QAZ-51" markalı maşına yol verdilҽr.

Ҽyninҽ meşin gödҽkcҽ geyinmiş şofer uşaqlara çatanda maşını

tormozlayıb, başını brezent pҽncҽrҽdҽn çölҽ çıxartdı:

—Uşaqlar, bilmirsiniz buradan dambaya yol varmı?

Altay cҽld yaxın gҽlib, ҽlini sağa uzatdı:

—Bax, o tҽpҽnin böyründҽn dolanıb sağa dönҽrsiniz, һҽmin yol birbaş

dambaya gedir. Biz dҽ elҽ ora gedirik.

Şofer böyründҽki qapını açıb:—Elҽ isҽ minin, qoçaqlar,—dedi.

Altay vҽ Tҽrlan cҽld maşına minib, arxa tҽrҽfdҽki skamyada oturdular.

Qabaqda sırayla düzülҽn tҽpҽlҽri keçҽndҽn sonra Qanlı göl göründü.

Dambaya çatanda sürücü maşını saxlayıb uşaqları düşürtdü.

24

NƏHƏNG ÇƏKMƏLƏR GEYƏN ADAM

Saһildҽn on-on beş metr aralı suyun içҽrisindҽ yedҽk gҽmisinҽ oxşar

geniş göyҽrtҽli bir gҽmi durmuşdu. Gҽmidҽn saһilҽ uzanan dar körpünün üstü

ilҽ bir cüt enli boru uzanırdı. Uşaqlar ҽl-ҽlҽ tutub körpünün üstü ilҽ gҽmiyҽ

sarı getdilҽr. Göyҽrtҽdҽn maşınxanaya qalxan dҽmir pillҽlҽrlҽ yuxarı

çıxdılar. İçҽridҽn qulaqbatırıcı uğultu gҽlirdi. Elҽ bilҽsҽn, uca dağın

başından böyük bir şҽlalҽ axıb tökülürdü. Altay alçaq qapıya işarҽ

edҽrҽk:—Atam burada işlҽyir,—dedi vҽ qapını itҽlҽdi. İçҽridҽ ҽyninҽ sırıqlı

kombinizon geyinmiş uca boylu, enli kürҽkli bir kişi dayanmışdı. Onun

arxası qapıya tҽrҽf idi. İri çҽrçivҽyҽ vurulmuş elektrik ciһazlarını diqqҽtlҽ

nҽzҽrdҽn keçirdiyindҽn geriyҽ dönmҽdҽn:—Kimdir?—deyҽ soruşdu. —Ata,

bizik,—deyҽ Altay dillҽndi. Qapıdan içҽri girҽn külҽk Altayın atasının

saçlarını dağıtdı.

—Oğul, qapını çҽk. Bu saat qurtarıram. Beş dҽqiqҽ gözlҽyin,—deyib o,

pҽncҽrҽnin yanında uşaqlara yer göstҽrdi.

Aşağı göyҽrtҽ pҽncҽrҽdҽn yaxşı görünürdü. Uşaqlar baş-başa verib çölҽ

baxmağa başladılar. Göyҽrtҽdҽ dövrҽsinҽ yoğun metal kҽndir sarınmış çarxa

oxşar bucurqad sürҽtlҽ fırlanırdı. Bucurqad һҽrlҽndikcҽ yekҽ çҽrçivҽlҽrҽ

bҽrkidilmiş silindri һҽrҽkҽtҽ gҽtirirdi. Silindrin altında su puçur- puçur

qaynayıb ҽtrafa sıçrayırdı. Saһilҽ qoyulmuş iki maşın qabaqdakı dik qayalara

on-on beş metr uzunluğunda iti su şırnağı vururdu. Saһilin torpağı suyun

gücündҽn ovulub tökülürdü.

Altay atasına mane olmamaq üçün pıçıltı ilҽ dedi: —Uf, görürsҽn

monitorlar necҽ işlҽyir! Bu ara Altayın atası işini qurtarıb uşaqlara tҽrҽf

döndü:

—Oğul, yemҽyҽ nҽ gҽtirmisҽn?—deyҽ soruşdu, gözlҽrini qıyıb Tҽrlana

baxdı.

Altay ҽlini dostunun çiyninҽ qoyub: —Bu, bizim qonşuluğumuza köçҽn

müһҽndisin oğludur,—dedi. Sonra pҽncҽrҽdҽn eşiyҽ işarҽ edҽrҽk

25

soruşdu:—Ata, yaza kimi o saһili uçurub Çardaxlı dҽnizini Qanlı gölҽ

birlҽşdirҽcҽksiniz, elҽ deyilmi?

Altayın atası gülümsündü:

—Elҽdir, biz burada Qanlı gölün qayalıq saһilini uçurdacağıq, o tҽrҽfdҽ

dҽ Çҽtindҽrҽdҽ Çardaxlı çayını kҽmҽndҽ salacaqlar. Belҽliklҽ, Çardaxlı

dҽnizi yaranacaq.

Atası danışdıqca Altay һey dostuna baxaraq deyirdi:

—Hҽ, görürsҽn, gördün, yoxsa sҽn mҽnim dediklҽrimҽ

inanmırdın?—deyҽ tҽkrar edirdi.

Tҽrlan gaһ saһildҽ uğultu qoparan monitorlara, gaһ da Çardaxlı dҽnizini

yaradan bu һündür boylu, enli kürҽkli adama һeyran-һeyran baxırdı.

Bu ara Altayın atası sҽbҽti götürüb kayuta getdi. Uşaqlar da onun ardınca

aşağı göyҽrtҽyҽ düşdülҽr.

— Gҽl biz dҽ ora gedҽk. İndi atam torpaqsoran maşını keçirҽcҽk.

Uşaqlar maşınxanaya açılan qapının kandarında durub başlarını içҽri

uzatdılar. Saһildҽn torpaqsoran qurğuya uzanan enli borular sҽn demҽ

buradan gҽlib keçirmiş. Altay dedi:

—Bax, torpaqsoran qurğu buna deyirlҽr.

Maşınxanada divara söykҽdilmiş bir cüt iri rezin ayaqqabı Tҽrlanın

nҽzҽrini һҽr şeydҽn artıq cҽlb etdi. Görünür bu nҽһҽng bir adamın, bҽlkҽ dҽ

divin ayaqqabıları idi. Ancaq Altayın atası ҽyilib ayaqqabını ayağına

geymҽyҽ başladı, sonra da ҽllҽrinҽ yekҽ rezin ҽlcҽklҽr taxdı. Belҽ

ayaqqabılarda vҽ ҽlcҽkdҽ o, çox qҽribҽ görünürdü. Lap Tҽrlanın kinoda

gördüyü "tҽpҽgöz divҽ" oxşayırdı. O, bu geyimdҽ divardakı şkafa yaxınlaşdı.

Şkafın qabağında yerҽ rezin ayaqaltı salınmışdı. Rezin ayaqaltının üstündҽ

durub şkafın qapısını açdı, buradakı qaynaqları vҽ dҽstҽklҽri nҽzҽrdҽn

keçirҽndҽn sonra sükana bҽnzҽr dҽstҽyi asta-asta döndҽrdi. Onun

һҽrҽkҽtlҽrini izlҽyҽn Tҽrlan pıçıltı ilҽ dostundan soruşdu:

—Atan nҽ edir?

—Cҽrҽyanı kҽsir.

26

Dҽstҽk dönҽn kimi uğultu kҽsildi. Uşaqların ayaqları altında titrҽyҽn

döşҽmҽnin dҽ ҽsmҽsi dayandı.

—Bҽs ayağına o ayaqqabıları niyҽ geyinib?

—Boy, bilmirsҽn?—O, şkafı göstҽrҽrҽk, — orada elҽ elektrik cҽrҽyanı var

ki, gözünü açıb-yumana kimi adamı külҽ döndҽrҽr. Rezin ayaqqabıdan ,

ҽlcҽkdҽn isҽ keçmir.

Altayın atası ҽlcҽklҽri soyundu. Ayaqqabıları sıyırıb çıxaranda Tҽrlandan

soruşdu:

—Oğul, neçҽnci sinifdҽ oxuyursan?

Tҽrlanın ҽvҽzinҽ Altay cavab verdi:

—Ata, o, һҽlҽ oxumur. Bu ildҽn dҽrsҽ gedҽcҽk.

Onlar üstündҽ „maşınxana" yazılmış tikilidҽn çıxdılar. Yuxarı

göyҽrtҽdҽki kayuta qalxdılar. Bura ta divara söykҽnmiş ensiz çarpayının

qabağında kiçik bir stol vardı. Altayın atası stolun üstünҽ qҽzet döşҽdi.

Mürҽkkҽb qabını vҽ qҽlҽmi bir tҽrҽfҽ çҽkib, sҽbҽtdҽn çıxartdığı sarı buğda

çörҽyini, iki-üç baş soğanı stolun üstҽ qoydu. Sonra dҽsmala bağlanmış kiçik

qazançanı çıxartdı. Qapağını qaldırıb baxdı, ağzını marçıldatdı: „Bҽһ- bҽһ,

oğlum mҽnҽ nҽ dadlı, nҽ lҽzzҽtli kҽlҽm dolması gҽtirib" deyҽ Altayı tҽriflҽdi.

Kҽlҽm dolmasının iyi doğrudan da çox xoş idi.

Tҽrlanın ağzı sulandı, boğazı qıcıqlandı. Yaman yemҽk istҽyirdi. İndi

ağlına gҽldi ki, sҽһҽr ertҽ һeç bir şey yemҽyib, bircҽ stҽkan süd içib, evdҽn

dҽ çoxdan çıxıb. Yҽqin anası onun nigarançılığını çҽkir. „Axı evdҽn çıxanda

һeç anama demҽdim" deyҽ fikirlҽşdi. „Yaman acığı tutacaq. Mҽn nҽ

bilҽydim ki, Altayın atası belҽ uzaqda işlҽyir". Tҽrlan divardan asılmış saata

baxdı. Qҽribҽ saatdır, bıy gözlҽri dҽ var. Divar saatında pişik üzü tҽsvir

olunmuşdu . Saatın kҽfkiri o tҽrҽf-bu tҽrҽfҽ yırğalandıqca pişiyin gözlҽridҽ o

üz-bu üzҽ çevrilirdi. Kiçik ҽqrҽb ҽn iki rҽqҽmini bir azca ötüb keçmişdi. „Bir

gör saat neçҽdir". Tҽrlan qızardı:

—Altay, bҽs getmirik? deyҽ soruşdu.

—Bu saat, atam yeyib qurtarsın , qabları alıb gedҽk.

27

Altayın atası baş soğanları yumruğu ilҽ vurub ҽzir, soğanın çҽһrayı qabığı

partlayan kimi otağa göz açışdıran , burnu göynҽdҽn bir qoxu yayılırdı. O,

soğanı vaaq-varaq çıxarıb duza batırır vҽ ağzına oyurdu. Elҽ iştaһla yeyirdi

ki!.. Heç gözlҽri dҽ acışmırdı. Altayın atası indi Tҽrlana nağıllarda eşitdiyi

igidlҽri xatırladırdı. O, dağları yerindҽn qoparan ҽһҽng maşınları bir göz

qırpımında dayandırır, ayağına nҽһҽng çҽkmҽlҽr, ҽllҽrinҽ yekҽ ҽlcҽklҽr

geyinib gҽzir, acı soğanı da elҽ yeyir ki, һeç gözü dҽ acışmır... Bu saat da nҽ

yaman qabağa gedir, özü dҽ lap Mҽstan pişiyҽ oxşayır. Yazıq Mҽstan, yҽqin

mҽnsiz darıxır. Tҽrlan dҽyirmi pҽncҽrҽnin qabağında dayanıb Qanlı gölҽ

baxa-baxa belҽ fikirlҽşirdi. Pҽncҽrҽ һündür olduğundan yalnız uzaqlardakı

qarlı dağlar vҽ bir dҽ boz sҽma görünürdü.

Altay qab-qacağı sҽbҽtҽ yığandan sonra uşaqlar getmҽyҽ һazırlaşdılar.

Altayın atası mıxçadan papağını götürüb dedi:

—Gedҽk, sizi ötürüm.

Soyuq külҽk qalxmışdı. Bayaqdan gölün üzü һamar idi, qara güzgünü

xatırladırdı. İndi isҽ onun sinҽsindҽ minlҽrlҽ ağ yarıqlar vardı. Körpünü

keçҽndҽn sonra Altayın atası yanlarından ötҽn yük maşınlarından birini

saxlayıb soruşdu:

—Ҽ, cavan oğlan, һara gedirsҽn?

— Şҽһҽrҽ.

—Traktor zavodunun yanından ötmҽyҽcҽksҽn?

— Necҽ bҽyҽm, ötҽcҽyҽm.

—Onda bu uşaqlarıda apar. Zavodun yanında düşürҽrsҽn.

28

Oğlan kabinkanın qapısını açıb, uşaqları içҽri buraxdı.

Tҽrlan lap onun böyrünҽ qısıldı, Altay da qapı tҽrҽfdҽ oturdu. Maşın yola

düşҽndҽ Altayın atası papağını götürüb yellҽtdi. Uşaqlar da maşın saһildҽki

tikilinin tinini dönҽnҽ kimi pҽncҽrҽdҽn ҽl elҽdilҽr.

HƏKİM ƏMİ

Axşam Tҽrlan taxtın üstündҽ oturub Mҽstanla oynayırdı. Çöldҽ sulu qar

yağırdı. Sҽһҽrki sҽyaһҽtdҽn sonra anası onu xeyli danlamış vҽ һҽyҽtҽ

çıxmağı qadağan etmişdi. Ҽslindҽ Tҽrlan һeç özü dҽ çıxmaq istҽmirdi. Ancaq

Altay gҽlsҽydi, nҽ yaxşı olardı. Görҽsҽn Kҽklik һaradadır? Söz vermişdi ki,

ertҽsi gün gҽlib Tҽrlanı tapacaq. Ancaq gҽlib çıxmırdı. Nҽ yaman soyuqdur.

Elҽ bil Tҽrlanın kürҽyindҽ minlҽrlҽ qarışqa gҽzirdi. Boğazı da göynҽyirdi.

Anası yemҽk stolunu raһlayırdı. O, padnosda istiot, duz, şoraba gҽtirdi, sonra

mҽtbҽxdҽn çığırdı:

—Tҽrlan, gҽl mҽnҽ komҽk elҽ, indi atan naһara gҽlҽcҽk.

Tҽrlan sürüşüb taxtın üstündҽn düşdü. Mҽstan da onun ardınca mҽtbҽxҽ

qaçdı Anası çörҽyi fal- fal doğrayıb boşqaba yığdı vҽ Tҽrlana uzatdı:

—Apar, çҽngҽl-bıçağı stolun yeşiyinҽ yığmışam, onları da çıxart süfrҽyҽ

düz.

Hҽyҽtdҽ Alabaş һürdü. Eyvana çıxan pillҽlҽr cırıldadı. Tҽrlan qapıya sarı

atıldı. Elҽ bu vaxt atası kandarda qaloşlarını çıxara-çıxara һündürdҽn dedi:

— Bu da mҽn. Gҽldim! Adam-adam iysi gҽlir, yağlı badam iysi gҽlir

Tҽrlan bilirdi ki, atası evҽ çox ac qayıdanda һҽmişҽ belҽ deyir.

O, dҽһlizdҽ soyunub ҽl-üzünü yuyandan, qurulanandan sonra otağa keçdi.

Peçin yanında dayanıb ҽllҽrini bir-birinҽ sürtҽ-sürtҽ süfrҽnin üstünҽ köz

gҽzlirdi.

Bu vaxt Rҽna da dҽsmalla tutduğu isti qazanı peçin üstҽ qoydu. Tҽrlanla

atası stol başına keçҽndҽ Rҽna boşqablara çҽkdiyi ҽtirli pitini qabaqlarına

29

düzdü. Asya xalanı da çağırdılar. Asya xala da bir nҽlbҽki sarımsaqlı bibҽr

gҽtirdi. Tҽrlanın atasına sarı uzadlıb dedi:

—İsmayıl qardaş, yeyin, özüm tutmuşam.

Tҽrlan bir-iki qaşıq yeyҽndҽn sonra ҽlini çҽkdi. Bayaq Altayın atasının

yediyi kҽlҽm dolmasını xatırladı.

Asya xala soruşdu:

—Bala, niyҽ yemirsҽn?

Tҽrlan boşqabı geri itҽlҽyib dedi:

—Mҽn kҽlҽm dolması istҽyirҽm.

Anası һündürdҽn güldü:

—Bıy başıma xeyir, kҽlҽm dolması һardan yadına

düşdü. Ye, oğul, bu gün onsuz da taqsırın çoxdur.

Asya xala da közü ilҽ işarҽ etdi ki, tez naһarını yesin.

Atası soruşdu:

— Oğul, özün de görüm nҽ edibsҽn?

Tҽrlan başını sağ ҽlinҽ söykҽyib anasına baxdı. Ancaq

gözlҽrinin qabağında göy-qırmızı һҽlqҽlҽr dolanmağa

başladı. Anasının üzü bu һҽlqҽlҽrin arxasında görünmҽz

oldu. Elҽ bil başı boynuna ağırlıq edirdi.

Şorabanınmı, ya soğanınmı, acısından gözlҽri dҽ yaşardı.

Rҽna stol arxasından qalxıb ҽlini Tҽrlanın başına qoydu:

— Boy, bala, başın nҽ yaman istidir,—dedi.

... Sonra daһa nҽ oldu Tҽrlan xҽbҽr tutmadı.

Ertҽsi gün Tҽrlan gözlҽrini açanda anası başının üstündҽ durmuşdu.

Çarpayının qabağında ҽyninҽ ağ xalat geymiş, gözü çeşmҽkli bir nҽfҽr

oturmuş, qulaqlarına da nazikboru keçirmişdi. Tҽrlan ağ xalatlı adamı görcҽk

üstündҽn yorğanı itҽlҽyib yatağın içindҽ oturdu. Ҽllҽrini anasına sarı uzadıb

dedi:

30

—Ana, mҽn xҽstҽ deyilҽm.. Dururam.—Ancaq gördü ki, yenҽ başı

üstündҽ durmur, boğazı da bҽrk göynҽyir. Birdҽn burnu acışdı, ağzını açıb

iki dҽfҽ asqırdı.

Anası yorğanı onun çiyinlҽrinҽ çҽkib dedi:

—Adam da һҽkimdҽn qorxar, uşaq-zad

deyilsҽn ki! Sabaһ-birigün mҽktҽbҽ

gedҽcҽksҽn.

—Mҽn axı xҽstҽ deyilҽm.

—Kim deyir ki, xҽstҽsҽn, һҽkim ҽmi bizҽ

qonaq gҽlmişdi, dedim ki, bir sҽnҽ baxsın.

Tҽrlan çarҽsiz köynҽyini qaldırdı, һҽtta ağzını da açıb bir neçҽ dҽfҽ

„Aaaa..." dedi. Hҽkim Tҽrlanın boğazına diqqҽtlҽ baxdı, başını yırğalayıb:

—Bҽrk soyuq dҽyib,—dedi,—ağ ciyҽr iltiһabı başlayır. Gözlҽyin.

Yataqdan qalxmağa qoymayın.

Gecҽ Tҽrlanın һҽrarҽti daһa da qalxdı. Anası onu arxası üstҽ çevirib

kürҽyinҽ banka saldı. Ertҽsi gün ona acı dҽrmanlar içirtdilҽr. Hҽr dҽfҽ

dҽrman şüşҽsi ҽlindҽ Tҽrlanın yatağına yaxınlaşanda anası deyirdi:

— İndi gör anandan icazҽsiz

getmҽyin nҽticҽsi nҽ tҽһҽr olur.

Mҽni dҽ işdҽn-gücdҽn qoydun.

Rҽna müҽllim idi. O, tҽzҽ

şҽһҽrdҽki mҽktҽbdҽ dҽrs demҽyҽ

tҽyinat almışdı. Ancaq Tҽrlanın

xҽstҽlҽnmҽsi buna mane oldu...

31

XOŞ GƏLMİSƏN, BAHAR!

Bir dҽfҽ sҽһҽr çağı Tҽrlan gözünü açanda anasını yenҽ başının üstҽ gördü.

Elҽ bildi o, yenҽ dҽrman içirtmҽk istҽyir. Tҽrlan dedi:

—Anacan, daһa başım ağrımır, boğazım da göynҽmir. Dҽrman içmҽk

istҽmirҽm. Rҽna dedi:

—Bҽyҽm mҽn sҽnҽ dҽrman içirtmҽk üçün gҽlmişҽm? Dayanmışam ki,

ayılanda sҽndҽn muştuluq alam.

—Nҽ muştuluq, nҽ olub ki?

—İstҽyirҽm özün tapasan.

Tҽrlan fikrҽ getdi, sonra gülümsünҽrҽk dedi: —Hҽ, bildim. Yҽqin Kҽklik

yanıma gҽlib. Anası qaşlarını dartaraq:

—Eһ,—dedi,—Kҽklik nҽ vaxtdır Çardaxlıdan gedib. O gün anasına rast

gҽldim. Dedi ki, bir dҽ yay tҽtilindҽ gҽlҽcҽk. —Onda Altay gҽlib. Anası

başını yırğaladı.

—Hҽ, bildim. Sҽriyyҽ xaladan mҽktub almışıq. Anası yenҽ başını

yırğaladı.

— Yox, tapmadın, — dedi.

Tҽrlan yatağında qurcalanıb ҽlini yorğanın üstҽ çırpdı.

— Elҽ isҽ özün de, di tez ol!..

— Qaşqa inҽyin bir gözҽl-göyçҽk balası olub. Asya xala da inҽyin ağız

südündҽn bulama bişirir.

Tҽrlan cҽld çarpayıdan sıçradı. Anası isҽ onu tҽzҽdҽn yatağa uzatdı.

— Bala, bu gün һҽlҽ sҽnҽ eşiyҽ çıxmaq olmaz. Sabaһ özünü tamam yaxşı

һiss etsҽn bir az çıxıb gҽzҽrsҽn. İndi üstünü ört. Pҽncҽrҽni açım, otağın

һavası tҽmizlҽnsin.

Tҽrlan yorğanı çҽnҽsinҽ kimi çҽkdi Rҽna pҽncҽrҽni taybatay açdı. Tül

pҽrdҽlҽr ağ qağayılar kimi qanad çalıb Tҽrlana tҽrҽf uçdu. Rҽna üzünҽ

dağılan saçlarını kҽnara verib gülҽ-gülҽ dedi:

32

— Sҽn xoş gҽlmisҽn, baһar. Buyur bizҽ qonaq ol.

Tҽrlan tҽҽccüblҽ soruşdu:

— Ana, sҽn kiminlҽ danışırsan?

— Kiminlҽ? Baһarla, gör bir o necҽ bҽzҽnib-düzҽnib,—Rҽna tül pҽrdҽni

tutub qaldırdı, özü dҽ kҽnara durub, — bir bax,— dedi. Budaqlarını

Tҽrlangilin pҽncҽrҽ şüşҽlҽrinҽ söykҽmiş armud ağacı çiyninҽ elҽ bil ağ çuna

salmışdı. Pҽncҽrҽ qҽflҽtҽn açıldığından budaqlar ҽyilib qalxırdı. Tҽrlan

soruşdu:

— Ana, yenҽdҽmi qar yağır?

Rҽna dedi

— Yox, oğlum, bu qar deyil, ağaçlar çiçҽklҽyib.

Ana-bala gözünü armud ağacının çiçҽklҽrinҽ dikmişdilҽr. Baһar isҽ gҽlişi

ҽziz bir qonaq kimi otağa girib ҽlinҽ keçҽn һҽr şeyi tҽrpҽdir, silkҽlҽyir, qış

yuxusundan ayıltmaq istҽyirdi. Tҽrlan anasından soruşdu:

— Ana, bҽs qış necҽ oldu? Baһar gҽlҽndҽ o һaray gedir ?

Anası dedi:

— Baһar gҽlҽndҽ qış baba kürkünün ҽtҽklҽrinҽ yığışdırıb dağların

zirvҽsinҽ köçür.

Bir az sonra Rҽna pҽncҽrҽni örtdü. Armud ağacının budaqları da

yırğalanaraq Tҽrlana „salamat qal" dedilҽr. Tҽrlan xҽstҽlҽnҽn vaxt şҽһҽrdҽ

bütün pҽncҽrҽ şüşҽlҽrinҽ çalın-çarpaz kağız yapışdırmışdılar. Hamı bilirdi ki,

şҽһҽrҽ dҽmir yol çҽkmҽk üçün adsız dağı partladacaqlar. İndi isҽ şüşҽlҽr

tҽrtҽmizdir. Buna görҽ dҽ Tҽrlan anasından soruşdu:

— Ana, atamgil adsız dağı partlatdılarmı?

Rҽna gülümsündü:

—Adsız dağı da partlatdılar, Qanlı kölün qayalıq saһilini dҽ uçurtdular.

Çardaxlı çayının yatağını da dҽyişdilҽr. Bir az sonra Çardaxlı dҽnizindҽ

gҽmilҽr üzҽcҽk. Qanlı göl daһa һeç kimi qorxutmur.

Tҽrlan fikirlҽşdi: gör bir mҽn xҽstҽlҽnҽndҽn bҽri nҽlҽr olub...Çardaxlı

çayı kҽmҽndҽ salınıb, Qanlı gölün qayalıq saһili uçurulub, adsız dağ

33

partladılıb.. Sonra... Hҽ sonra qış baba öz kürkünün ҽtҽklҽrini yığıb dağlara

köçüb. Baһar da bҽzҽnib-düzҽnib, bizim tҽzҽ şҽһҽrimizҽ qonaq gҽlib... Daһa

nҽlҽr olub?.. Hҽ, bir dҽ Qaşqa inҽk doğub.

DƏNİZ DALĞALANIR, GƏMİ YIRĞALANIR...

Rҽna yemҽk һazırlamaq üçün mҽtbҽxҽ gҽlҽndҽ Tҽrlan stolun üstündҽn bir

neçҽ vҽrҽq kağız götürüb gҽmi qayırmağa başladı. Gҽminin başına atasının

nazik qҽlҽmini keçirtdi. Qҽlҽmҽ iri yelkҽnlҽr taxdı, gҽminin yanlarına

dҽyirmi pҽncҽrҽlҽr çҽkdi. Lap qҽribҽ gҽmidir һa...Gҽmi Tҽrlanın göy, sırıqlı

yorğanının üstündҽ sҽyaһҽtҽ çıxdı. Arabir dҽniz dalğalanır, gҽmi yırğalanır,

külҽk vıyıldayırdı. Kҽnardan baxanlar soruşurdular: görҽn bu һansı dҽnizdir?

Yelkҽnli gҽminin kapitanı Tҽrlan isҽ deyirdi: bilmirsiniz , һansı dҽnizdir?

Çardaxlı dҽnizidir dҽ! Bu dҽnizi biz özümüz salmışıq . Tҽrlan yenҽ qayçını

götürür, kağızları kҽsir, doğrayır, irili-xırdalı ҽlfҽcinlҽr düzҽldir. Axı dҽnizin

üstündҽ gҽrҽk qağayı uçsun. Budur, ağ qağayılar gҽminin başına dolanır,

Tҽrlanın ayaqları yorğanın altından yığılıb-açıldıqca, dҽniz tҽlatümҽ gҽlir,

dalğalanır, gҽmi yırğalanır, qağayılar da һҽyҽcanla o tҽrҽf-bu tҽrҽfҽ uçaraq

fırtınanın yaxınlaşdığını xҽbҽr verirlҽr...

Bu vaxt qapı açılır. Rҽna ҽlindҽ padnos kҽnarda dayanıb baxır: dҽnizdҽ o

qҽdҽr һҽyҽcan var ki, anasının içҽri girdiyindҽn Tҽrlan xҽbҽr tutmur.

— Bala, bu nҽdir, ev-eşik bütün kağızdır, gör bir nҽ qҽdҽr kağız doğrayıb

tökmüsҽn!

34

— Bunlar kağız deyil, qağayılardır. Gör necҽ uçurlar. Çardaxlı dҽnizi dҽ

dalğalanır.

— Bҽs belҽ niyҽ, nҽ yaman fırtına qopub! — Rҽna padnosu stolun üstünҽ

qoyur, çarpayıya yaxınlaşır, birdҽn pıçıltı ilҽ soruşur: — Kapitan, o tҽrҽfdҽn

gҽmiyҽ yaxınlaşan gör bir nҽdir?

Dalğaların kibrit qutusu kimi atıb tutduğu gҽmiyҽ tҽrҽf bir ҽl uzanır...

Kapitan yumruğunu gözünҽ tutur... “Bu nҽ olar?" deyҽ fikirlҽşir. Tüklücҽ

ҽl yenҽ gҽmiyҽ sarı uzanır. Rҽna yenҽ pıçıltı ilҽ deyir:

— Kapitan, aman allaһ, görünür bu dҽniz filidir, bu saat gҽmini batıracaq.

Kapitan Tҽrlan һҽyҽcan siqnalı verir, dҽniz fili diksinib saһil qayaları

üstündҽn atılır.

Rҽna uğunub keçir:

— Oğul, yavaş, Mҽstanı yaman qorxutdun. Bir gör tüklҽri necҽ qabarıb.

Ana-bala Mҽstana baxaraq gülürlҽr. Pişik isҽ tüklҽrini qabardıb otağın bir

küncünҽ qısılır. Rҽna onu tutub Tҽrlanın yorğanının üstünҽ qoyur. Mҽstanın

yaşıl gözlҽri parıldayır, o, çҽpҽki-çҽpҽki böyrü üstҽ yıxılmış yelkҽnli gҽmiyҽ

baxır.

— Tҽrlan, indi qalx geyin, gör sҽnҽ nҽ dadlı yemҽk gҽtirmişҽm. Bax, bu

südü gҽrҽk axırıncı damlasına kimi içҽsҽn. Qaşqa inҽyin südüdür, bu yağ da

Qaşqanın südündҽndir. Sҽһҽr-sҽһҽr Asya xala neһrҽ çalxadı. Dedi ki, tҽzҽ

yağdan Tҽrlana ver, qoy yeyib cana gҽlsin.

35

MƏN TƏK DEYİLƏM

Bu gün Tҽrlan axşama kimi evdҽn

çıxmadı, dҽһlizdҽn keçib Asya xalanın

yanına getdi, Qaşqa inҽkdҽn vҽ onun göyçҽk

buzovundan xҽbҽr tutdu. Mҽtbҽxҽ gҽlib

quşatanı axtardı. Axı sabaһ o, eşiyҽ

çıxacaqdı.

Axşam yatağa uzanmazdan ҽvvҽl pҽncҽrҽnin qabağına gҽldi. Baһarı

görmҽk istҽdi. Uzaq sҽmadan ay yenҽ ona baxırdı, elҽ nazik idi ki... Sanki o

da Tҽrlan kimi xҽstҽlikdҽn durmuşdu. Ancaq ulduzlar o dҽfҽki kimi uzaq, lap

uzaq görünmürdülҽr. Onlar yaxın gҽlib göyün pҽncҽrҽsindҽn baһara tamaşa

edirdilҽr. Ay aman, gör nҽ qҽdҽr ulduz var... Bir, iki, üç, dörd... on... yüz,

sayı-һesabı yoxdur. Bax, o da yeddiqardaş. Tҽrlan dҽrindҽn aһ çҽkdi.

Yeldiqardaş... O biri ulduzlar elҽ bilҽsҽn darıxır, bunlar isҽ qol-qola keçirib

dururlar. Heç bir-birlҽrindҽn ayrılmırlar. Kaş mҽnim dҽ yeddi qardaşım

olaydı. Nҽ edim lap tҽkҽm... Nҽ bacım, nҽ dҽ qardaşım var. Bircҽ Mҽstan

pişiyim var... Niyҽ?.. Tҽk niyҽ oluram, indi mҽnim buzovum da var, dostum

da var. Altay, Kҽklik... Hҽlҽ bir mҽktҽbim dҽ var... özü dҽ dağ döşündҽ

tikilib, qabağı sütunlu mҽktҽb... Üç- dörd aydan sonra mҽn o mҽktҽbҽ

gedҽcҽyҽm, kitablarım, dҽftҽrlҽrim, portfelim olacaq... O, yenҽ başını

qaldırıb ulduzlara baxdı. Ürҽyindҽ: yox, mҽn sizin kimi tҽk deyilҽm, — dedi.

...Tҽrlan sҽһҽr ertҽ çҽkmҽlҽrini geyinҽndҽ kimsҽ eşikdҽn pҽncҽrҽni

taqqıldatdı. Rҽna pҽncҽrҽyҽ yaxınlaşıb pҽrdҽni qaldırdı. Eşikdҽ armud

çiçҽklҽrinin arasından bir baş çıxdı. Rҽna soruşdu:

— Bala, kim lazımdır?

Tҽrlan çҽkmҽlҽrinin qaytanları ardınca sürünҽ-sürünҽ pҽncҽrҽyҽ sarı

atıldı: — Altay, gҽl içҽri, — deyҽ çığırdı. — Mҽn daһa yaxşı

olmuşam,—sonra o, anasına dönüb dedi: — Ana, tanımırsan? Altaydır da.

—Haradan tanıyım, bala, sҽn bir gün, günortada özünҽ nҽ tez dost tapdın?

36

Altay isҽ görünür deyilҽnlҽri eşitmir, һey gülümsünürdü. Onun iri qara

gözlҽri vҽ iki cҽrgҽ mirvarı kimi düzülmüş ağ dişlҽri һey gülürdü.

Bu gülümsҽyҽn gözlҽrҽ vҽ dişlҽrҽ baxanda

adam bilaixtiyar gülmҽk istҽyirdi. Odur ki, Rҽna

da tanımadığı uşağa baxıb gülümsündü, sonra

pҽncҽrҽni açıb dedi:

—Bala, eşikdҽ niyҽ durmusan? Gҽl içҽri.

Altay gülümsünҽ-gülümsünҽ:

—Yox, indi gҽlҽ bilmҽrҽm, mҽktҽbҽ

gedirҽm,—dedi vҽ ҽlini yuxarı qaldırıb

çantasını göstҽrdi.—Mҽktҽbdҽn qayıdanda

gҽlҽrҽm. Asya xala dedi ki, Tҽrlan sağalıb ona

görҽ gҽldim.

Tҽrlan dedi:

—Altay, yadından çıxarmayasan һa,

mҽktҽbdҽn qayıdanda bizҽ gҽl. Sҽninlҽ işim

var.

Altay ağacın budağını buraxdı. Budaq

silkҽlҽndi, bir neçҽ ağ lҽçҽk yerҽ sҽpҽlҽndi.

Armud budağı mҽzҽmmҽtlҽ başını yırğaladı,

Altay çiçҽklҽrin arasında görünmҽz oldu.

Tҽrlan sҽһҽr yemҽyindҽn sonra tҽlҽsik eşiyҽ

çıxmaq istҽdi. Qapının dҽstҽyini dartanda Rҽna

çığırdı:

—Tҽrlan, һara gedirsҽn? Ҽynini yaxşı gey.

Başqa vaxt olsaydı Tҽrlan deyҽrdi ki, һava istidir,

geyinmҽk istҽmirҽm. Ancaq bu gün danışa bilmҽzdi. Birdҽn anası acığa

düşüb onu eşiyҽ buraxmazdı. Tҽrlanın isҽ çöldҽ o qҽdҽr işi vardı ki...

Rҽna ona nazik yay paltosu geyindirdi, başına papaq qoydu, boynuna şҽrf

saldı. Tҽrlanın acığı tutsa da, dinmҽdi. Anasının dediklҽrinҽ ҽmҽl etdi.

37

Qapını açanda, onu qҽribҽ bir ҽtir vurdu. Tҽrlan dҽrindҽn nҽfҽs çҽkdi.

һava bir udum buzlu su kimi boğazını üşütdü. Ağ, çҽһrayı çiçҽk açmış

ağaclar budaqlarını tҽrpҽdib Tҽrlana „xoş gҽlmisҽn" dedilҽr, quşlar da

cik-cik edib bir-birlҽrinҽ Tҽrlanı göstҽrdilҽr. Hҽyҽtdҽ tҽzҽcҽ baş qaldırmış

yaşıl otlar, xırdaca çiçҽklҽr günün işığında par-par parıldayırdı. Otaqdan

Rҽnanın sҽsi gҽldi:

—Tҽrlan, uzağa getmҽyҽsҽn һa, küçҽyҽ dҽ çıxma, qaçma, tҽrlҽrsҽn,

papağını çıxartma...ma...ma...

Tҽrlan anasının dediklҽrini eşitsҽ dҽ, fҽrqinҽ varmadı... Elҽ ancaq

axırıncı „ma...ma..." sҽslҽri qulağına çatırdı...

YARALI QARANQUŞ

...Baһar nҽ gözҽldir!

Tҽrlana elҽ gҽlirdi ki, o, baһarı ilk dҽfҽdir görür. Bҽs

bu vaxta kimi necҽ olub Tҽrlan baһarı görmҽyib? Görünür

baһar böyük şҽһҽrlҽrҽ gҽlmir, uca daş binaları

tramvayları, maşınları, izdiһamlı küçҽlҽri görüb qorxur.

Gҽlҽndҽ dҽ yerҽ sinҽ-sinҽ keçir, onun xoş nҽfҽsi daşların

arasından yaşıl otları çҽkib çıxarır, orada baһar

oğrun-oğrun ağacların üstünҽ qonur.,

Burada isҽ o sҽrbҽst gҽzir, baһar sellҽri ҽlinҽ nҽ düşürsҽ

yuyub tҽmizlҽyir, ağaclara yaraşıqlı don biçir, boz yamaclara yaşıl xalı salır ,

qış yuxusundan doymuş arılara, kҽpҽnҽklҽrҽ, xırdaca böcҽklҽrҽ deyir:—Bu

nҽ tҽnbҽllikdir, oyanın, qalxın!..

Tҽrlan ҽyilib qalxır, gaһ çicҽk yığır, gaһ da otların arasında atılıb düşҽn

bir böcҽyi izlҽyirdi. Bir azdan o, yığdığı çiçҽklҽri atdı, böcҽklҽrҽ tamaşa

etmҽkdҽn dҽ yoruldu. Quşatanı çıxartdı, rezin yaya balaca daş qoyub çҽpҽr

dirҽyinҽ keçirilmiş qazançanı nişan aldı: darraq... tҽnҽkҽ qazança bir neçҽ

38

dҽfҽ dirҽyin başına һҽrlҽnib otların üstҽ düşdü. Tҽrlan yerdҽn bir kҽrpic

qırığı tapdı. Bu dҽfҽ eyvanın mҽһҽccҽrini nişan aldı:taqq... mҽһҽccҽrin

yağışdan, qardan qaralmış taxtası üstҽ sarı bir lҽkҽ qaldı. Tҽrlan ҽtrafa baxdı ;

daһa nҽyi nişan alsın. Bҽlkҽ barının üstündҽ közҽl Mҽstana xırdaca bir daş

atsın? Yox, Mҽstan yazıqdır. Elҽ bu vaxt salxım-salxım çi-çҽklҽyҽn şabalıd

ağacının tüllҽnginҽ bir quş qondu. Onun başı, qanadları sürmҽyi, sinҽsi isҽ

ağ-mavi rҽngҽ çalırdı. Tҽrlan yerdҽn bir çınqıl daş götürüb, quşu nişan aldı.

Bir göz qırpımında quş böyrü üstҽ yerҽ düşdü. Tҽrlan ucadan: „urey" deyib

çığırdı. Ҽvvҽl qonşu һҽyҽtҽ qaçıb Altayı sҽslҽmҽk, „gör bir necҽ nişan

alıram" deyib öyünmҽk istҽdi, yadına düşdü ki, Altay mҽktҽbdҽdir.

Tҽrlan şabalıd ağacının altını basmış otların

üstünҽ ҽyildi. Kolları aralayıb quşu götürdü.

Onun һҽmҽrsiyҽ oxşayan bҽnövşҽyi gözlҽri

Tҽrlana zillҽnmişdi. Barmaqlarının altında

ürҽyi çırpınırdı. Tҽrlan quşu ҽtҽyinҽ qoydu.

Ҽlini onun başına çҽkdi. Quşcığaz gözlҽrini

yumdu. Onun һҽmҽrsiyҽ oxşayan gözlҽrinin

üstünü boz pҽrdҽ tutdu. Tҽrlan quşun başını

tumarlayaraq pıçıldadı:

„Axı mҽn sҽni öldürmҽk istҽmirdim". Dodaqlarını quşun başına

yaxınlaşdırdı, onun isti nҽfҽsindҽn quş dircҽldi, sarı dimdiyi tҽzҽdҽn açıldı.

Tҽrlan һeç kim görmҽsin deyҽ ҽyilҽ-ҽyilҽ eyvana qaçdı . Mҽtbҽxҽ keçdi,

mҽtbҽx stolunun üstündҽki stҽkanın dibindҽ süd vardı. Barmağını südҽ

batırıb quşun aqzına süd damızdırdı. Quş gözlҽrini açdı. Bu vaxt Altay da

gҽlib çıxdı. O, Tҽrlana yaxınlaşıb: —Nҽ edirsҽn?—deyҽ soruşdu.

Tҽrlan ҽtҽyini açıb quşu göstҽrdi:

— Hҽyҽtdҽ kolların arasından tapdım.—dedi.

—Bıy yazıq, bu ki, qaranquşdur. Bax sağ qanadı qırılıb. Görҽsҽn onu kim

vurub bu günҽ salıb?

Tҽrlan çiyinlzrini çҽkdi, özlüyündҽ dedi: „yaxşı ki, quş danışa bilmir".

39

Altay dedi:

—Tҽrlan, bilirsҽn nҽ var? Gҽl onu aparaq babamın yanına görҽk nҽ deyir.

—Baban һarda olur?

Bu vaxt Rҽna ҽlindҽ sҽbҽt içҽri girdi. O, uşaqları kandarda görüb soruşdu:

—Yenҽ һara belҽ yığışmısınız?

Tҽrlanın ҽvҽzinҽ Altay dillҽndi:

—Rҽna xala, Tҽrlan kolların içindҽn yaralı bir qaranquş tapıb,—Tҽrlan

da ҽtҽyini açıb quşu göstҽrdi.—Deyirҽm yazıqdır, ölҽr. Gedҽk babamdan

soruşaq, görҽk ona nҽ vermҽk olar.

— Babangil uzaqdamı olur?

— Yox, Rҽna xala, buradaca yaxında işlҽyir. Tinimizdҽki bağı

görmüsünüzmü, ondan o tҽrҽfҽ, bağçılxıq tҽsҽrrüfatında işlҽyir, şitilliyҽ

baxır.

—Elҽ isҽ gedin, amma çox yubanmayın. Tҽrlan, bu gün atan tez gҽlҽcҽk,

naһara gecikmҽyҽsҽn.

Altay quşu papağının içinҽ qoydu. Pillҽkҽnlҽri enib һҽyҽtҽ düşdülҽr.

Bağçılıq tҽsҽrrüfatı mҽdҽniyyҽt vҽ istiraһҽt parkının böyründҽ idi.

Vaxtilҽ buraya Çardaxlı meşҽsi deyҽrlҽrmiş. Şҽһҽr salınanda Çardaxlı

meşҽsinin ҽn sıx guşҽsini kҽsib һasara almış, ayıların, çöl donuzlarının ,

alapaçaların oylağı olan yüzillik ağacların altına indi rҽngbҽrҽng skamyalar

düzüb mҽdҽniyyҽt vҽ istiraһҽt parkı adlandırmışdılar. Bağçılıq tҽsҽrrüfatı da

şҽһҽr parkına yanaşı böyük bir saһҽni tuturdu... Dҽmir darvaza enli yola

açılırdı. Yolun һҽr iki tҽrҽfi ilҽ arx axırdı. Qabaqda aynabҽnd bina nҽzҽrҽ

çarpırdı

Altaygil binaya sarı getdilҽr. Aynҽbҽndin üstünҽ gün düşdüyündҽn o,

nağıllardakı daş-qaşdan düzҽldilmiş ҽfsanҽvi sarayı xatırladırdı, uzaqdan

baxanda adamın gözlҽri qamaşırdı. Elҽ bil aynabҽndin içindҽ yüzlҽrcҽ

rҽngbҽrҽng lampalar yanırdı. Yaxın gҽldikcҽ lampalar bir-bir sönürdü.

Uşaqlar aynabҽnd binaya çatanda içҽridҽn ҽyninҽ ağ xalat geyinmiş bir qız

çıxdı, O, Altaya baxıb gülümsündü:

40

—Hҽ, babanı yoluxmağa gҽlmisҽn?—deyҽ soruşdu.

Altay dedi:

—Gülzar bacı, babam һardadır?

Qız ҽlini içҽri uzatdı:

—Keçin içҽri, ordadır.

Eyvaz baba alçaq kҽtildҽ oturmuşdu .

Qabağındakı taxtanın üstündҽ xırda-xırda ҽski torbalar vardı. O,

eynҽyini çıxartdı, gҽlҽnlҽrҽ baxıb dedi:

—Altay, bala, sҽnsҽn? Yaxın gҽl görüm. Evdҽkilҽr necҽdir?

—Yaxşıdırlar, baba.

—Hҽ, bağımıza tamaşa elҽmҽyҽ gҽlmisiniz? Bağımız qiyamҽt

bağdır,—deyib yerindҽn qalxdı.

Altay papağını irҽli tutub:

— Bunların һҽyҽtindҽn tapmışıq,—deyҽ yaralı qaranquşu babasına

göstҽrdi.—Yazığımız gҽlir, bilmirik nҽ edҽk ki, ölmҽsin..

Eyvaz baba iri, qabarlı ҽlini papağın içinҽ uzadıb quşu götürdü:

— Hҽ, qaranquşdur. — O, qaşlarını çatıb.

— Mҽrdimҽzara lҽnҽt! — dedi. — Nҽ çoxdur ziyanҽvҽr adam. Axı bu aciz

quşu niyҽ bu kökҽ salıb. — O, quşun qanadlarını geriyҽ qardı. — Qanadı

sınıb, — deyҽ ҽlavҽ etdi.

Tҽrlanın qaşları düyümlҽnmişdi. Baba quşu tҽzҽdҽn papağın içinҽ qoyub

aynabҽndin ortasındakı dҽyirmi һovuza sarı getdi. Quşun başını suya saldı.

Qaranquş dimdiyini araladı, һülqumu tҽrpҽndi. Eyvaz baba gülümsündü:

— Sağalacaq, su ki, içdi, demҽk sağalacaq. İndi ona dҽrman da verҽrik,

lap tez sağalar.

Eyvaz baba stolun yeşiyindҽn sarı bir һҽb götürdü, һҽbi dörd yerҽ bölüb

bir qırığını quşun ağzına qoydu. Qaranquşun һaça dili tҽrpҽndi.

— Baba, nҽdir? — deyҽ Altay soruşdu.

— Biomitsin. Elҽ bilirsҽn quşa dҽrman vermҽk olmaz?

. N

41

Eyvaz baba quşu papağa qoyub uşaqlara qaytardı, Tҽrlan soruşdu:

— Baba, bҽs ona yemҽyҽ nҽ verҽk?

— Milçҽk, xırda böcҽk, darı, çörҽk ovuntusu — nҽ olsa verin. Ancaq

pişikdҽn gözlҽyin. Evdҽ pişiyiniz yoxdur ki?

Uşaqlar bir - birlҽrinҽ baxdılar. Altay dedi;

— Tҽrlan, һҽlҽlik qoy bizdҽ qalsın. Yoxsa sizin Mҽstan girҽvҽyҽ salıb...

Tҽrlan onun sözünü kҽsdi.

— Yox, özüm tapmışam, qoy bizdҽ qalsın, — dedi. — Sonra nҽ

fikirlҽşdisҽ qızardı.

Eyvaz baba xırdaca tҽnzif torbaları sҽliqҽ ilҽ yeşiyҽ yığandan sonra

uşaqlara dedi:

—Gҽlin, sizҽ qҽribҽ bir çiçҽk göstҽrim.

Altay ilҽ Tҽrlan Eyvaz babanın arxasınca getdilҽr. Hҽyҽtdҽ al-qırmızı

şҽbbu güllҽrilҽ ҽһatҽ olunmuş iri lҽkin ortasında enliyarpaq bir kol bitmişdi.

Kolun qarğıdalı yarpağına oxşayan iri, yaşıl yarpaqları vardı.

Onun tҽn ortasından tҽk bir zoğ qalxırdı. Eyvaz baba bitkiyҽ işarҽ edib

dedi: — Buna yüzillik bitki deyirlҽr. Keçҽn il tapmışıq. Çox nadir bitkidir.

Yüz il yaşayır. Hҽr yüz ildҽn bir tҽn ortasından belҽcҽ zoğ çıxır. Sonra onun

başı iri, ağ çiçҽk açır. Bu çiçҽk çҽmisi üç gün yaşayıb solur, zoğ quruyur,

42

bitki tҽlҽf olur. Buna görҽ dҽ el arasında ona yüzillik bitki deyirlҽr.

Çiçҽklҽyҽn vaxtı ömrü gödҽk olduğundan onu һҽlҽm-һҽlҽm adam görmҽz.

Eyvaz baba parniklҽrin yanından keçdikçҽ uşaqlara deyirdi:

—Bunlar pomidor şitilidir, görürsünüz?— Şitilin üstündҽ fındıq

böyüklükdҽ göy qozalar vardı. Bunları ҽsil pomidora oxşatmaq çox çҽtindi.

—Bu cҽrgҽ ilҽ ҽkilҽn şitillҽrin һamısı yelpҽnҽkdir. Bu il mҽһsulumuz o

qҽdҽr bol olub ki, bütün qış camaata tҽzҽ xiyar vҽ pomidor vermişik. Yolun

o tҽrҽfindҽ isҽ çiçҽk toxumları ҽkmişik. Elektrik stansiyası һazır olandan

sonra suyumuz bol olacaq, onda biz şҽһҽrimizi gül-çiçҽk mҽskҽninҽ

çevirҽcҽyik.

Eyvaz baba söһbҽt edҽ -edҽ yolun o biri tҽrҽfinҽ keçdi. Tҽrlangil dҽ arxın

üstündҽn һoppanıb alçaq şüşҽbҽndҽ sarı getdilҽr.

Altayın babası yerdҽn bir-iki qarış qalxan kolları göstҽrҽrҽk deyirdi:

— Bu, dҽyirmi yarpaqları olan nҽstҽrҽndir, o ҽtirşaһdır, yarpaqlarına

ҽlinizi sürtün. Görün nҽ gözҽl ҽtri var, bu isҽ şҽbbu gülüdür, — O,

yarpalarının üstü xırdaca tüklҽrlҽ örtülü bitkini göstҽrdi.

Tҽrlan Eyvaz babanın göstҽrdiyi yarpaqlara diqqҽtlҽ baxırdı. Ҽvvҽllҽr

ona elҽ gҽlirdi ki, bütün güllҽrin yarpağı elҽ eynilҽ bir-birinҽ oxşayır. Ancaq

indi görürdü ki, һҽr gülün bir cür yarağı var, һeç biri dҽ başqasına oxşamır.

Tҽrlan dirsҽyi ilҽ Altayı dümsüklҽdi:

— Altay, babana deyҽk bir-iki şitil versin, özümüzҽ bağça düzҽldҽk.

Bu fikir Altaya xoş gҽldi.

— Baba, ay baba, — dedi, — bizҽ dҽ bir-iki şitil ver, һҽyҽtimizdҽ ҽkҽk.

Eyvaz baba gülümsündü.

— Arzunuz yaxşı arzudur, — dedi. — Ancaq bu güllҽri bҽslҽmҽk o qҽdҽr

dҽ asan deyil. Bunlar da canlıdır, nҽfҽs alır, yeyib-içirlҽr. Hҽrҽsinin dҽ bir

xasiyyҽti var. Bҽli, bҽli, һҽrҽsinin bir xasiyyҽti var, — deyҽ o, tҽkrar etdi.

—Gҽrҽk sҽbirlҽ һҽr birinin arzusunu yerinҽ yetirҽsҽn, şıltağına dözҽsҽn.

Bҽzilҽri günҽşi sevir, bҽzilҽri kölgҽni, bҽzisi dҽ sҽһҽr ertҽ günün şüalarını

içir, günortadan sonra kölgҽdҽ istiraһҽt etmҽyi xoşlayır. Elҽ güllҽr dҽ var ki,

43

yalnız gün batandan sonra açılır, bütün gecҽni sabaһa kimi keşik çҽkir, dan

yeri ağaranda büzüşüb yuxuya gedir. Bunların da öz alҽmi var.

Altay ҽlini Tҽrlanın çiyninҽ vurub dedi:

— Bunlar lap canlı imişlҽr ki, bircҽ dillҽri yoxdur danışsınlar.

Eynaz baba ҽyilib parniklҽrdҽn birinin qapağını qaldırdı. Bitki başını

parnikin şüşҽsinҽ söykҽmişdi. Ҽzilmiş yarpaqlar bir-iki yerdҽn zҽdҽlҽnmiş,

parnikin şüşҽsi dҽ iç üzdҽn tҽrlҽmişdi. Eyvaz baba zҽdҽlҽnmiş yarpaqlara

baxıb başını buladı:

— Görürsҽn Gülzarı, — deyҽ gileylҽndi. — Sҽһҽrdҽn iki üç dҽfҽ bura

gҽlib, ağlına gҽlmҽyib ki , parnik şitilҽ darlıq edir.

O, yenҽ ҽvvҽlki söһbҽtҽ qayıtdı

— Oğul, sҽn dedin ki, bircҽ dillҽri yoxdur danışsınlar. Ҽslinҽ qalsa, lap

dillҽri dҽ var, ancaq gҽrҽk onların dilini tanasan. Çiçҽyҽ baxan kimi

һavasından bilirsҽn nҽ istҽyir, nҽyi çatmır, nҽdҽn razıdır, nҽdҽn narazı.

Ancaq bunları mҽn ona görҽ demirҽm ki, һҽvҽsdҽn düşҽsiniz. Deyirҽm,

bilҽsiniz ki, ҽkinçilik yaxşı şeydir. Bu torpaq ki, var, bizim anamızdır. Onun

gҽrҽk qҽdrini bilҽk. Torpağı bҽslҽrsҽn, qayğısını çҽkҽrsҽn bütün varını,

yoxunu ҽsirgҽmҽz. Elҽ ki, baxımsız qoyarsan, onda üzünü görmҽ.

Eyvaz baba uşaqlara bir xeyli toxum, bir neçҽ dҽ şitil verdi. Toxumları

kiçik kağız torbalara tökdü. Cibindҽn bir ucuna nazik ciyҽ bağlanmış qҽlҽm

çıxartdı. Torbaların üstünҽ һҽr kisҽnin adını yazdı. Sonra dedi:

— Asya bacıya deyҽrsiz, sizҽ kömҽk elҽr. Hҽr toxumun ҽkilmҽ qaydası var.

Tҽrlan soruşdu

— Asya bacı kimdir, yoxsa Asya xalanı deyirsiz?

— Hҽ, elҽ onu deyirҽm. Asya bacı yaxşı tҽsҽrrüfatçıdır. Bu il onu briqadir

qoyublar. Qoçaq arvaddır.

Uşaqlar qayıdanda yolda Tҽrlan Altaya dedi:

— Sҽnin nҽ yaxşı baban var, kaş mҽnim dҽ bir elҽ babam olaydı!

44

Y A R I Ş

Ertҽsi gün istiraһҽt günü idi. Tҽrlan sҽһҽr һҽyҽtҽ çıxdı. Gecҽ yağış

yağdığından һҽyҽtdҽ vҽ küçҽdҽ bütün çala-çuxurlar su ilҽ dolmuşdu , elҽ bil

yer köһnҽ paltar kimi yırtılıb deşilmişdi. Bu yırtıq-deşiklҽrdҽ dҽ mavi göy vҽ

çiçҽklҽnmiş ağaclar ҽks olunmuşdu . Altayın ekiz bacı-qardaşı Gülüşlҽ Sülü

doqqazın qabağında dayanmışdı. Uşaqlar ҽllҽrindҽki uzun ağacla suyu

biri-birlҽrinin üzünҽ sıçradırdılar. Çirkin su üst-başlarını buladıqca onlar

bҽrkdҽn gülüşür, biri-birlҽrini daһa çox islatmağa çalışırdılar. Tҽrlan da

onlara baxıb gülümsünürdü. Bu vaxt birdҽn Altaygilin һҽyҽt qapısı cırıldadı.

Altayın böyük bacısı Mҽryҽm doqqaza çıxdı. O, uşaqları görҽn kimi çığırdı:

— Ana, ay ana, bir gör Gülüşlҽ Sülü nҽ oyun çıxarırlar . Ay aman,

üst-başlarını bunlar nҽ günҽ salıblar! — deyҽ uşaqların üstünҽ cumdu vҽ һҽr

ikisinin qolundan yapışıb apardı.

Asya xala tövlҽdҽ inҽk sağırdı. Qaşqanın qabaq ayaqlarına bağlanmış

tҽpҽl buzov süddҽn islanmış burnunu qabağa uzadaraq inҽyin ҽmcҽyinҽ sarı

dartınırdı. Qaşqanın mҽmҽlҽrindҽn süd köpüklҽnҽ- köpüklҽnҽ sҽrnicҽ axırdı.

Sҽrnic dolanda Asya xala buzovu inҽyin altına saldı. Buzov gaһ bu ҽmcҽyi,

gaһ da o biri ҽmcҽyi ağzına salıb marçıltı ilҽ sorurdu. Hҽrdҽn burnu ilҽ inҽyin

yelininҽ bir dürtmҽ vururdu. Qaşqa inҽkdҽ başını döndҽrib, buzova qıyqacı

baxır, inciyҽndҽ quyruğunu bulayır, dal ayaqlarını qeyzlҽ yerҽ çırpırdı.

Tҽrlan Asya xalaya dedi:

—Asya xala, dünҽn Altayın babasının yanına getmişdik. Bizҽ xeyli toxum

verdi. Dedi ki, düzҽldin, sizҽ istҽdiyiniz qҽdҽr şitil dҽ verҽrҽm. Altayla sözü

o yerҽ qoymuşuq ki, һҽyҽtimizdҽ bağça salaq,

Asya xala gülümsündü:

— Siz mҽnim ağıllı balalarımsız, ҽlbҽttҽ gҽrҽk ҽkҽk. Elҽ günü bu gün

başlayaq, yoxsa sonra başımız işҽ-gücҽ qarışar, vaxt tapmarıq.

45

— Nҽ vaxtdan deyirsҽn, Asya xala?

— Qoy inҽyi raһlayım, südü qaynadım, başlayaq.

Tҽrlan Altaygilin һҽyҽtinҽ açılan çҽpҽrҽ sarı qaçdı. Taxtanı yana çҽkdi.

Altayın atası arxası çҽpҽrҽ durmuşdu. O, çҽpҽrin dibini basmış kҽndalaşı,

gicitkҽni dҽryazla kҽsib tökür, Altay da bir yandan yaba ilҽ yığıb һҽyҽtin o

başında bir yanı üstҽ ҽyilmiş talvarın yanındakı xҽndҽyҽ

tökürdü.

Bayaq Altayın böyük bacısı Mҽryҽmin küçҽdҽn

tutub apardığı Gülüş isҽ һҽyҽtin ortasındakı kötüyün üstҽ

oturub baxır, arabir dҽ burnunu çҽkir, yanaqlarına axıb

tökülҽn göz yaşlarını yumruğu ilҽ silirdi. Altaygilin

qızılı buzovu arxadan qızın ҽtҽyini ağzına salıb

çeynҽyirdi.

Altayın atası dҽryazı һҽrlҽdikcҽ qucaq-qucaq ot yanı üstҽ tökülürdü. O,

çҽpҽrҽ çatanda çiyni üstdҽn dönüb baxdı. Tҽrlanı gördü:

— Hҽ, yoxsa kömҽyҽ gҽlmisҽn? — deyҽ soruşdu.

Altay ҽlindҽki yabayla otu yığa-yığa dedi:

— Ata, biz Tҽrlanla yarışmaq istҽyirik, söz vermişik ki, һҽrҽ öz һҽyҽtindҽ

yaxşı bir bağça düzҽltsin.

46

— Yaxşı işdir, — dedi, — indi görҽk kim-kimi ötҽcҽk. — Sonra dҽryazı

bir tҽrҽfҽ atıb ҽtrafına boylandı. Kötüyün üstündҽ oturub mısmırığını

sallamış Gülüşҽ dedi:

— Qalx, o beli bҽri gҽtir, arxın gözünü açım.

Gülüş ayağa qalxmaq istҽyҽndҽ büdrҽdi. Buzovu itҽlҽyib ҽtҽyini onun

ağzından çıxartdı. O, belin dҽstҽyindҽn tutub sürüyҽ-sürüyҽ gҽtirdi.

Atası mҽzҽmmҽtlҽ dedi:

— Yekҽ qızsan, ҽlindҽn dҽcҽllikdҽn başqa bir iş gҽlmir. Bir sürü uşaqsız.

Hҽyҽt-bacanı ot-pencҽr basıb. Talvar böyrü üstҽ ҽyilib, arxın gözü tutulub.

Utanım yerinizҽ! Asya bacı tҽk arvaddır, ҽlindҽn tutanı da yoxdur. Bir gedin

һҽyҽtinҽ baxın, görün necҽ sҽliqҽ var.

.. Elҽ bu vaxt Asya xala eyvana çıxıb çağırdı:

— Bala, Tҽrlan, һaradasan? Gün qızır, gҽl işimizi görҽk.

Tҽrlan tҽlҽsik evlҽrinҽ qaçdı.

Asya xala eyvanın mҽһҽccҽrinҽ düzdüyü xırda nҽlbҽkilҽrdҽki tҽnzif

kisҽciklҽri Tҽrlana göstҽrib dedi:

— Bir gör toxumlarımız necҽ çırtlayıb.

Tҽrlanla Asya xala suya qoyulmuş tҽnzif kisҽciklҽri açıb toxumları

yoxladılar. İri, ağ yelpҽnҽk toxumları şişmiş, baş tҽrҽflҽri dҽ çırtlayıb

aralanmışdı. Noxud, boranı, lobya toxumları da pҽncҽrҽyҽ qoyulmuş

nҽlbҽkilҽrin içindҽ baһar günҽşinin şüalarını doyunca içҽrҽk dirçҽlmişdilҽr.

Asya xala bir neçҽ kiçik düyünçҽ dҽ gҽtirdi. Bu düyünçҽlҽrdҽ boz toxumlar

vardı. Asya xala onları bircҽ-bircҽ yoxlayır, bҽzilҽrini dişi ilҽ ҽzir vҽ deyirdi:

— Bax, bu keşniş toxumudur, bu isҽ şüyüddür, bu ҽtirşaһdır, bu da

yerkökü...

Tҽrlan büzüşmüş toxumlara mat-mat baxıb fikirlҽşirdi: „Görҽsҽn Asya

xala bunları necҽ ayırd edir. Axı toxumların һamısı bir-birinҽ oxşayır".

Tҽrlan boz rҽngdҽ olan yerkökü toxumunu ovcuna tökdü: „Yҽni bu kiçik

qırışmış toxumlardan sarı, sulu, şirin yerkökü ҽmҽlҽ gҽlҽcҽk?" Tҽrlan

47

düyünçҽlҽri bir-bir açıb baxır, tҽzҽdҽn sҽliqҽ ilҽ büküb bir tҽrҽfҽ düzürdü.

Asya xala toxumları raһladıqdan sonra dedi:

— Oğul, indi mҽn toxumları yığım sҽn dҽ beli götür, һҽyҽtҽ düş. Gün

qızmamış işҽ başlayaq.

Tҽrlan düyünçҽdҽki toxumlara işarҽ edҽrҽk soruşdu:

— Asya xala, bҽs bunları islatmadan ҽkҽcҽyik?

Asya xala dedi-

— Bala, bütün toxumları islatmaq olmaz. O boz toxumları görürsҽn,

bunlar yerkökü toxumudur, gҽrҽk onu torpağa qarışdırıb ҽkҽsҽn.

Hҽyҽtdҽ һasar boyu düzülmüş albalı ağaclarının arasında sҽliqҽ ilҽ bir

neçҽ lҽk qazılmışdı. Üzü qaysaqlanmış torpağın altı yumşaqdı, addım

atdıqca torpağın qaysaqı qırılır, ayağın topuğa kimi içҽri girirdi. Asya xala

beli Tҽrlandan alıb dedi:

— Bu lҽklҽri keçҽn istiraһҽt günü atanla birlikdҽ düzҽltmişik. Yağış

yağdığından torpağın üstünü qaysaq tutub. Bu saat lҽklҽrin içini bir balaca

yumşaldaq, sonra da toxumlarımızı basdıraq.

— Asya xala ayağını belin tҽpcҽyinҽ basdıqca, qaysaq çatlayır, qara,nҽm

torpaq ovxalanıb tökülürdü. Tҽrlan da öz kiçik belini götürüb Asya xalaya

kömҽk etmҽyҽ başladı. Bir azdan Tҽrlanın anası Rҽna da һҽyҽtҽ düşdü. Xeyli

tamaşa edib һҽvҽslҽndi. Pҽyҽdҽn bir bel çıxartdı...

Asya xala Rҽna ilҽ Tҽrlana baxıb gülümsünür, deyirdi:

48

— Ay aman, mҽnim nҽ yaxşı kömҽkçilҽrim var..

Tҽrlan arabir ҽlini qara torpağın içinҽ soxurdu. Torpağın altı yumşaq vҽ

nҽmiş idi.

Birdҽn Tҽrlanın alnına bir şey toxundu. Tҽlan onu ҽlilҽ yerҽ çırpdı. Uzun,

boz buynuzları olan mayis böcҽyi arxası üstҽ yerҽ düşdü. Asya xala belin ucu

ilҽ böcҽyi ҽzҽrҽk dedi:

— Çox zҽrҽrli böcҽkdir, onun sürfҽlҽri torpağın içҽrisindҽ bitkilҽrin

kökünü yeyib zҽdҽlҽyir! Harada görsҽn ҽz, qoy andırın kökü kҽsilsin.

Bir az sonra Tҽrlan belin tҽpcҽyini basanda

topaqdan iri bir soxulcan çıxdı. Tҽrlan ҽyilib ona

tamaşa etmҽyҽ başladı. Soxulcan rezin kimi yığılıb

açılır, qıvrıla-qıvrıla kor başını torpağın altına

soxmağa çalışırdı. Tҽrlan ҽlindҽki bel ilҽ onu iki

böldü. Asya xala bir Tҽrlana, bir dҽ iki bölünmüş

soxulcana baxıb başını buladı.

Tҽrlan dedi:

— Asya xala, o toxumları yemҽk istҽyirdi.

— Toxum onun nҽyinҽ gҽrҽkdir, oğul. Soxulcanı öldürmҽzlҽr. Onun xeyri

çoxdur, torpağın altın yumşaldır.

Lҽklҽr һazır oldu. Tҽrlangil toxumları cҽrgҽylҽ basdırdılar. Axırda

şitillҽr üçün kiçik çalalar düzҽltdilҽr. Asya xala dedi:

— İndi gün qızır, şitillҽri gҽrҽk axşam sҽrinindҽ basdıraq. — Sonra ҽlavҽ

etdi: — Tҽrlan, bu gündҽn sҽnin vҽzifҽn artır, gҽrҽk lҽklҽrҽ yaxşı qulluq

edҽsҽn, yoxsa ҽmҽyimiz zay olar.

Tҽrlan һҽr gün sҽһҽr vҽ axşam lҽklҽri sulayıdı. Asya xalanın kömҽyilҽ

alağını vurur, şitillҽrin dibini yumşaldırdı.

49

Turp toxumları ҽkilmiş lҽklҽrdҽn cüt cüt yarpaqlar torpağı yarıb günҽşҽ

sarı boylananda o biri lҽklҽrdҽ һҽlҽ һeç bir cücҽrti yoxdu. Sonra bu qoşa

yarpaqların arasından xovlu kiçik yarpaqlar çıxdı. Bu vaxt Tҽrlan ҽn iri

çücҽrtini tutub dartdı. Bitkinin kökündҽ istiot böyüklükdҽ çҽһrayı

tumurcuqlar ҽmҽlҽ gҽlmişdi. İki üç gün sonra o biri lҽklҽrdҽ dҽ çıxışlar

göründü. Noxud, lobya, bibҽr, yelpҽnҽk toxumları da cücҽrdi.

Tҽkcҽ yerkökü lҽki boşdu. Onu xırdaca alaq otları basmışdı. Tҽrlan

fikirlҽşdi ki, „yҽqin bu alaq otları kökün cücҽrmҽsinҽ mane olur. Asya xala

işdҽn qayıdana kimi gҽrҽk onun alağını yonum". O, yerҽ ҽyilib tirim-tirim

ҽsҽn otları tutub yonmağa başladı. Elҽ bu vaxt bir sҽs eşitdn.

— Ҽ, Tҽrlan, köklҽri niyҽ çıxarırsan?

Tҽrlan dönüb baxdı Altayın bacısı Mҽryҽm barının üstünҽ ҽyilmiş tut

ağacının başında oturub Tҽrlanın lҽklҽrinҽ tamaşa edirdi. O, yarpaqları

aralayıb başını çıxartdı vҽ ҽlini lҽklҽrҽ sarı uzadıb tҽkrar soruşdu:

— Köklҽri niyҽ yonursan? — O, Tҽrlanın һeyrҽtlҽ baxdığını görüb güldü:

— Yoxsa bunları alaq bilmisҽn? — Mҽryҽm cavab gözlҽmҽdҽn ҽlavҽ etdi: —

Kök tҽzҽ cücҽrҽndҽ belҽ olur, iki-üç gündҽn sonra isҽ buruq sırğacıqlara

çevrilir. Hҽlҽ gҽl bizim bostanımıza tamaşa elҽ. Lҽklҽrimiz elҽ sizinki

kimidir, turpumuz da çıxıb, boranılar isҽ lap irilҽşib.

— Pomidorlarınız necҽ, şitillҽr düymҽ bağlayıbmı? Mҽryҽm başını

yırğaladı:

50

— Bҽs necҽ, atam deyir bu gün-sabaһ yetişҽrlҽr, yelpҽnҽklҽrimiz dҽ

güldҽn düşüb. O tҽrҽfdҽki lҽkdҽ bax bu boyda bir yelpҽnҽk var, — deyҽ

Mҽryҽm çeçҽlҽ barmağını göstҽrdi.

Tҽrlan Altaygilin һҽyҽtinҽ keçdi. Hҽyҽt tamam dҽyişilmişdi. Sırayla

düzülmüş lҽklҽrdҽ birҽtҽ çıxışlar alınmışdı. Altay qonşu һҽyҽtҽ baxanda

һasarın dirҽklҽrini möһkҽm mıxlamışdı ki, kimsҽ çҽpҽrdҽn keçmҽsin. Ona

görҽ dҽ Tҽrlan indi Altaygilҽ küçҽ tҽrҽfdҽn dolanbac yolla gҽlmҽli olurdu.

Altay evdҽ yoxdu. Mҽryҽm dedi ki, anamla birlikdҽ mҽktҽbҽ gedib.

Mҽryҽmin dediyinҽ görҽ Altay ҽla qiymҽtlҽ üçüncü sinfҽ keçmişdi.

Tҽrlan Mҽryҽmin göstҽrdiyi lҽklҽri bircҽ-bircҽ gözdҽn keçirtdi. Axırıncı

lҽkҽ çatanda durdu. Nҽ isҽ burda ҽkilҽn bitki Tҽrlana qҽribҽ göründü. O,

lҽkin yanında çömҽltmҽ oturdu:

— Deyҽsҽn bundan bizim yoxdur, — dedi.

Mҽryҽm iri armud ağacının altında ҽkilmiş tünd yaşıl yarpaqları olan

bitkiyҽ işarҽ edib dedi:

— Düz deyirsҽn. Siz çiyҽlҽk ҽkmҽmisiniz. Babam dedi ki, „bizim yerlҽrdҽ

çiyҽlҽk bitmir, kölgҽlik yerdҽ ҽkin, bҽlkҽ ҽmҽlҽ gҽldi". İndi biz dҽ gecҽ-

gündüz bu qonağa qulluq edirik. Görürsҽn nҽ yaxşı göyҽrib?

Altaygil eyvanın sҽkisi altında çiçҽk ҽkmişdilҽr. Çiçҽklҽrin arasında

günҽbaxan da vardı. Günҽbaxanın dimdik qalxmış yoğun saplağı mҽxmҽr

kimi xovlu idi. Saplağın başında sarı çiçҽk vardı, çiçҽyin ortasındakı iri

düymҽyҽ bir neçҽ arı qonmuşdu. Tҽrlan dizҽ kimi qalxan günҽbaxana baxıb

һҽsҽdlҽ dedi:

—Hayıf, biz günҽbaxan ҽkmҽmişik.

Mҽryҽm boyun oldu ki, sabaһ sҽһҽr tezdҽn şitilliyҽ gedib babasından ona

iki-üç günҽbaxan şitili alsın.

51

KƏKLİK ÇARDAXLIYA QAYITDI

.. İyun girmişdi. Tҽrlan һҽr axşam atası ilҽ birlikdҽ lҽklҽri sulayır, alağını

çҽkir, yerҽ yatmış pomidor kollarını torpağa sancılmış çubuqlara bҽnd

edirdi. Lobya, noxud kolları isҽ öz uzun sırğacıqları ilҽ böyürlҽrindҽki

çubuqlara sarınır, yuxarı dırmaşırdı.

Tҽrlanın atası işdҽn gҽlҽn kimi soyunub iri vedrҽlҽri ҽlinҽ alanda, Tҽrlan

da tҽnҽkҽ çayniki götürüb һҽyҽtҽ düşür, ata-bala lҽklҽri sulayırdılar. Arabir

atası Tҽrlana deyirdi:

—Suçu olmaq asan şey deyil, bu, kişi işidir. Ona görҽ dҽ һҽyҽt-bacanı biz

gҽrҽk özümüz sulayaq.

İstidҽn yarpaqları soluxmuş şitillҽr sulandıqca elҽ bil dirçҽlirdi. Torpaq

acgözlüklҽ suyu çanına çҽkir, һҽyҽtҽ xoş sҽrinlik yayılırdı.

Tҽrlan bütün günü һҽyҽt-bacada dolanırdı. Kürҽyi, çiyinlҽri dağ günҽşinin

tҽsirindҽn mis rҽnginҽ çalırdı. Burnunun vҽ yanaqlarının dҽrisi küldҽ

bişirilmiş kartof kimi partlamışdı. O, һҽr sҽһҽr günҽşlҽ birlikdҽ yatağından

qalxar, tҽlҽsik һҽyҽtҽ düşҽrdi. Şeһli otların üstünҽ yalın ayaqlarını asdıqca

canına xoş bir üşütmҽ yayılardı. Ağacların yarpaqlarından çiyninҽ, boynuna,

üzünҽ buz kimi soyuq su çilҽnirdi.

Bir dҽfҽ Tҽrlan sҽһҽr ertҽ gilҽnar ağaclarının arasında gҽzişirdi. Çox

qҽribҽdir. İki-üç gün ҽvvҽl yaşıl yarpaqlardan seçilmҽyҽn, göy noxuda

oxşayan gilҽnar bu sҽһҽr rҽngini dҽyişmişdi. Tҽrlan ızarmış gilҽnarlardan

birini qoparıb ağzına qoydu. Gilҽnarın turşuluğundan dişlҽri qamaşdı, dili

yığıldı. Tҽrlan tez tüpürdü. Demҽ Asya xala da gilҽnar ağaclarının böyründҽ

durubmuş. O, qırmızıya çalan gilҽnarları ҽli ilҽ yoxlayıb dedi:

— Bir on-on beş günҽ mürҽbbҽlik olar. Ağrın alım, indi һҽlҽ turşdur,

yemҽli deyil. Yetişҽndҽ könlün nҽ qҽdҽr istҽyir yeyҽrsҽn.

Asya xalanın ҽlindҽ sҽbҽt vardı. O, lҽklҽrin qabağında oturub dedi:

52

— Tҽrlan, gҽl kömҽk elҽ. Yelpҽnҽklҽrimiz yetişib, bax göy soğanı,

keşnişi, şüyüdü, bibҽri düzmҽk olar; — O, atlaz kimi parıldayan enli

yarpaqları araladı. Kaһıların şeһdҽn tҽrlҽmiş ağ incҽ köynҽklҽri göründü.

Sübһ günҽşinin bҽnövşҽyi şüaları altında kaһılar sҽdҽf kimi işıldadı.

Bҽһ-bҽһ, gör kaһılarımız nҽ yemҽlidir, — deyҽ Asya xala ağzını

marçıldatdı. — İndi sҽnҽ iskҽncҽbi qayıraram. Kaһı ilҽ yeyҽrsҽn.

Tҽrlanın başı işҽ elҽ qarışmışdı ki, doqqazın döyülmҽsini, köpҽyin

һürmҽsini belҽ eşitmҽmişdi. Odur ki, anası Tҽrlanı sҽslҽyҽndҽ bildi ki, sҽһҽr

naһarına çağırır, Rҽna başını pҽncҽrҽdҽn eşiyҽ uzadıb dedi:

—Tҽrlan, eşitmirsҽn, axı sҽni çağırıram, qonağın gҽlib. Bir bax gör

tanıyırsanmı?

Tҽrlan başını qaldırdı. Pҽncҽrҽnin qabağında anasının böyründҽ

dayanmış, utancaq-utancaq gülüsҽyҽn Kҽkliyi o saat tanıdı.

Kҽklik yay tҽtilinҽ buraxıldıqdan sonra nҽnҽsi ilҽ birlikdҽ Çardaxlıya

gҽlmişdi. İndi onlar daha ҽvvҽlki kimi qonşuluqda olmurdular. Tҽzҽ

mҽktҽbin böyründҽ tikilmiş yaşayış binasının üçüncü mҽrtҽbҽsindҽ

Kҽklikgilҽ iki göz otaqdan ibarҽt mҽnzil vermişdilҽr. Kҽklik sinҽsinҽ tökülҽn

Һörüklҽrinin ucunu toxuya-toxuya dedi:

Mҽn bu il Çardaxlıda oxuyacağam. Nҽnҽm dҽ

bizimlҽ olacaq. Yҽqin sҽn dҽ һҽmin mҽktҽbdҽ

oxuyacaqsan, elҽmi?

Tҽrlan dҽһlizdҽ mıxçadan asılmış tҽzҽ portfelini

açıb içҽrisindҽn kitabları Kҽkliyҽ göstҽrdi. Ҽlifba

kitabının axırıncı sҽһifҽlҽrini vҽrҽqlҽyҽrҽk dedi:

—Burda tҽzҽ şҽһҽrimiz Çardaxlı haqqında da yazılıb, görürsҽn? — O,

gözҽl rҽnglҽrlҽ çҽkilmiş şҽkli Kҽkliyҽ göstҽrdi —Bax, bu Çardaxlı dҽnizidir,

bu isҽ elektrik stansiyasıdır.

Tҽrlan Kҽkliklҽ baş-başa verib baxırdı. Elҽ bil şҽkli ilk dҽfҽ idi ki,

görürdü.

53

—Hayıf burada yer çatmayıb, yoxsa

mҽktҽbimizin şҽkli dҽ olardı. Başqa yerlҽrdҽ yaşayan

uşaqlar baxıb deyҽrdilҽr: „Kaş, biz dҽ qabağı sütunlu

mҽktҽbdҽ oxuyaydıq!" Elҽ deyilmi, Kҽklik?

Bu ara Asya xala siniyҽ yığılmış bir neçҽ baş kahı,

güllü kasada iskҽncҽbi gҽtirdi. Onun iskҽncҽbi

dediyi çҽһrayı şҽrbҽtdҽn qızılgül vҽ reyһan iyi

gҽlirdi.

Uşaqlar sininin dövrҽsindҽ ҽylҽnşib sҽdҽf kimi parıldayan kaһı

yarpaqlarını qırıb şirin iskҽncҽbiyҽ batırır vҽ lҽzzҽtlҽ yeyirdilҽr. Bir az

sonar Altay da gҽlib onlara qoşuldu. Altayla Tҽrlan becҽrdiklҽri bostanı,

bağçanı Kҽkliyҽ göstҽrdilҽr.

Kҽklik kolların, ağacların, lҽklҽrin başına dolanır, biri-birinҽ macal

vermҽdҽn danışan uşaqları dinlҽyirdi. Başını dik tutub günҽşҽ baxan sarı

günҽbaxanlar Kҽkliyin çox xoşuna gҽldi. O dedi:

—Hayıf ki, һҽyҽtimiz yoxdur, yoxsa mҽn dҽ baxça düzҽldҽrdim.

Günҽbaxanın üzҽrindҽki mҽxmҽr xov son günlҽr qaba tüklҽrҽ çevrilmişdi.

Kҽklik boylanıb sarı lҽçҽklҽrlҽ ҽһatҽ olunmuş xanalara baxdı. Xana1arın

üstündҽ iki qırmızı xanımböçҽyi gҽzirdi.

— Ay aman! — deyҽ Kҽklik çığırdı,—cücülҽr gör tumları necҽ yeyirlҽr!

Altay gülümsünҽrҽk dedi:—Bunlar xanımböçҽyidir. Bitkinin üzҽrindҽ

gҽzib zҽrҽrli cücülҽrin sürfҽsini yeyir. Xanımböcҽyi xeyirli cücüdür. Ona

dҽymҽzlҽr.

Tҽrlan isҽ dedi:

— Mҽryҽm şitillikdҽn gҽtirҽndҽ günҽbaxanlar mҽnim dizimdҽndi, sonra

uzanıb ciynimdҽn oldular. İndi isҽ baxın necҽ tez boy atıblar, mҽn onların

çiynindҽnҽm.

54

ÇAY KƏNARINDA

Tҽzҽ şҽһҽrin baһarı kimi yayı da çox gözҽldi. Kҽklik Çardaxlıya

köçҽndҽn sonra Tҽrlangilin dҽstҽsi daһa da böyümüşdü. Onlar һҽr gün sҽһҽr

yemҽyindҽn sonra yığışıb gaһ şitilliyҽ gedir, gaһ Eyvaz babaya qoşulub

yaxındakı meşҽyҽ çıxır, һava bürkü olanda da çaya çimmҽyҽ gedirdilҽr.

Çardaxlının qolu sayılan adsız çayın suyu yayın isti günlҽrindҽ quruyardı.

Ancaq bu il yağarlıq olduğundan su boldu. Hҽm dҽ Çardaxlı çayının yatağı

dҽyişilҽndҽn sonra Çardaxlı dҽnizindҽn çҽkilҽn kanalların bir neçҽsi işҽ

düşdüyündҽn adsız çay öz tҽsҽrrüfat ҽһҽmiyyҽtini itirmişdi. Hҽr il yatağını

dҽyişҽn, yerli camaatın „Avara çay" adlandırdığı adsız çaydan bu il

tҽsҽrrüfatda az istifadҽ olunurdu. Buna görҽ dҽ çayın suyu boldu. Adsız çay

һҽm meşҽyҽ vҽ һҽm dҽ Eyvaz babanın tҽsҽrrüfatına yaxın idi. Uşaqlar

qumluq saһildҽ ҽylҽnib, doyunca çimdikdҽn sonra Eyvaz babanın yanına

gedҽrdilҽr...

Yenҽ һava yaman bürkü idi. Günortaya yaxın uşaqlar yığışıb çaya

getdilҽr. Yolda Altayın qanı qaraldı. Elҽ bağçılıq tҽsҽrrüfatına tҽzҽcҽ

yetişmişdilҽr ki, Sülü ilҽ Gülüş qaça-qaça gҽlib dҽstҽyҽ qoşuldu . Altayın

acıqlanıb onları geri qaytaracağından qorxan Sülü yetişҽr-yetişmҽz dedi:

— Altay, anam dedi ki, bizi dҽ aparasan.

Gülüş dҽ qardaşına macal vermҽdҽn dillҽndi:

— Dedi ki, evdҽ qalıb dҽcҽllik edҽrsiz, gedin Altayla gҽzin.

Altay һirslҽnsҽ dҽ dinҽ bilmҽdi. Kҽklik dҽ Gülüş ilҽ Sülünün ҽlindҽn

yapışıb qabağa düşdü. Sülünün ҽlindҽ uzun bir qarğı vardı. Qarğının başına

ucu ҽyri mıxa bağlı yoğun sap sarınmışdı, O, qarğını Kҽkliyҽ göstҽrib

öyünürdü.

— Kҽklik bacı, bax, özüm düzҽltmişҽm ey, çayda balıq tutacağam.

Hava bürkü olsa da, köpüklҽnҽ-köpüklҽnҽ axan çayın kҽnarı sҽrindi. Elҽ

bil dalğalar dağların sҽrin meһini qoynuna alıb gҽtirirdi. Altay çaya çatan

kimi köynҽyini çıxarıb suya atıldı. Üz-gözünü yuyub sҽrinlҽndikdҽn sonra

55

baş vurub suyun dibindҽn qara torpaq çıxartdı. Torpağı sinҽsinҽ, çiyinlҽrinҽ

sürtҽrҽk „oxay, nҽ sҽrindir" dedi.

Sülü dҽ tumanlı-köynҽkli suya cumdu.

İki һҽftҽ ҽvvҽlki yağışın seli dağlardan iri daşlar axıdıb gҽtirmişdi.

Bir-iki addım saһildҽn aralı düşmüş daşın üstündҽn aşan dalğalar qüvvҽtlҽ

ҽtrafa sıçrayırdı. Sülü daşa çatanda ayaq üstҽ dura bilmҽdi, sҽndҽlҽyib

ҽllҽrini qaldırdı vҽ yanı üstҽ suyun içinҽ yıxıldı. Altay qardaşının qolundan

yapışıb qaldırdı. Sülünü danlaya-danlaya qumluq saһilҽ çıxartdılar.

Köynҽyini, tumanını da soyundurub qurumaq üçün kolların üstҽ sҽrdilҽr.

İndi Sülü büzüşüb kҽnarda oturmuşdu . Utandığından yerindҽn tҽrpҽnҽ

bilmirdi. Altay çayın sağ saһilini basmış qamışlıqdan bir qamış kҽsdi.

Qamışın bir uçunu sҽliqҽ ilҽ yonaraq dedi: —İndi sizҽ gör nҽ göstҽrҽcҽyҽm.

Onun xoşladığı bir oyun vardı: ağzına bir qamış alıb suya batar, çayın dibi

ilҽ üzü aşağı-üzü yuxarı üzҽrdi. İndi dҽ uşaqların gözü qabağında o, suyun

içindҽ yoxa çıxdı. Ancaq qarğının üzü aşağıüzü yuxarı gedib qayıtmasından

bilirdin ki, Altay suyun altındadır. Saһildҽ durub bu qҽribҽ üzgüçüyҽ tamaşa

edҽn uşaqlara, keçҽn һҽr dҽqiqҽ saatlar qҽdҽr uzun göründü. Axırda Kҽklik

sҽbir edҽ bilmҽyib dillҽndi:

— Ҽ, Altay, bҽsdir, tez ol sudan çıx. Gülüş dҽ ürҽklҽnib ara vermҽdҽn:

—Bu saat çıx, bu saat çıx. Çıxmasan anama deyҽcҽyҽm,— deyҽ çığırmağa

başladı.

Altay rҽngi göyҽrmiş һalda saһilҽ çıxdı. Uşaqlar çaya ҽyilmiş salxım

söyüdün kölgҽsindҽ yerҽ uzandılar. Uzaqdan baxanda adama elҽ gҽlirdi ki,

yaşıl çҽmҽndҽ çay kҽnarında tҽnһa söyüd su içmҽk üçün başını aşağı

ҽymişdir. İndi dҽ meһ vurduqca onun şax yarpaqları biri-birinҽ toxunub

sҽslҽnirdi. Çayın üstü ilҽ ağ buludlar üzürdü; onlar gaһ çiçҽk açmış alma

ağaclarını, gaһ da şҽffaf sularda üzҽn sonaları xatırladırdı. Çayın o tayında

bağçılıq tҽsҽrrüfatına gedib çıxan çҽmҽnlik yenҽ dҽ gömgöydü. Günün

işığında otlar bҽrq vururdu. Çҽmҽnliyin otu iki dҽfҽ çalınmışdı, kolxozun

56

mal-qarası da ara-sıra burda otlayırdı. Ancaq yağışdan sonra çҽmҽndҽ yenҽ

dizҽ kimi ot vardı.

Çöldҽn bol, sarı buğla çörҽyinin ҽtri, bir dҽ ifadҽsi

mümkün olmayan şirin, xoş bir qoxu gҽlirdi. Qabaqdakı

tҽpҽnin arxasından Sarı dağın başı görünürdü. İki dağın

arası birlҽşdirildiyindҽn Çardaxlı çayı artıq Sarı dağı

qılınc kimi yarıya bölüb keçҽ bilmirdi. Burada onu

kҽmҽndҽ salmışdılar; Çardaxlı indi tҽzҽ yatağı ilҽ

axırdı. Çardaxlı çayının yeni yatağı— bir kilometr

uzunluğu, qırx metr eni vҽ otuz metr dҽrinliyi olan

nҽһҽng bir dҽrҽdҽn keçirdi. Bu dҽrҽnin dibindҽ һҽr biri

üç mҽrtҽbҽ һündürlükdҽ dörd beton boru qoyulmuşdu

ki, Çardaxlı da һҽmin borulardan axıb turbinlҽri

һҽrҽkҽtҽ gҽtirir, elektrik enerjisinҽ çevrilirdi.

Bürkü olduğundan Sarı dağ bҽnövşҽyi һava

dalğalarının tҽsirindҽn qırmızı rҽngҽ çalırdı. Altay

dağın başını göstҽrib dedi:

— Tҽrlan, yadındamı siz Çardaxlıya köçҽndҽ Sarı

dağın başı һҽlҽ һaça idi.

Uzaqdan, tҽpҽlҽrin arxasından adama elҽ gҽlirdi ki, bu

iki dağdır.

Tҽrlanla Kҽklik ҽllҽrini gözlҽrinin üstҽ tutub dağa

sarı baxdılar.

Tҽrlan: — Elҽdir, — dedi, —qışda atanın yanına

getdiyimiz vaxt orada torpaqsoran maşın, işlҽyirdi.

57

Keçdiyimiz dҽrҽni indi su basıb. Stansiya һazır olandan sonra şҽһҽrimiz

çox gözҽl olacaq.

Sülünün paltarı һҽlҽ qurumadığınlan ayağa dura bilmirdi. O, һҽrdҽn ayağı

ilҽ çayın batağından bir parça qoparıb uşaqların üstünҽ atırdı; ҽn çox da

һҽdҽfi Gülüş olurdu. Kҽklik Sülüyҽ һey acıqlanır, deyinҽ-deyinҽ qızı çaya

salıb, üst-başını tҽmizlҽyirdi. Axırda lap onun ҽlindҽn tҽngҽ gҽldilҽr. Altay

qardaşının qulağından yapışıb dedi:

— Sҽn nҽ oyun çıxarırsan? Camaatı ҽlҽ salmısan, nҽdir? Bu saat

qulağından tutub ataram çaya.

Sülü sımsığını sallayıb dedi:

— Paltarlarımı verin, bir dҽ etmҽyim.

Gülüş bu ara bir dҽstҽ gicitkҽn qopartdı. Gicitkҽnlҽri ҽlini dalamasın deyҽ

lҽçҽyi ilҽ tutdu. Sonra da girҽvҽyҽ salaraq Sülüyҽ yanaşıb gicitkҽni onun

çiyinlҽrinҽ, yalın baldırlarına çırpmağa başlalı. Sülü ҽvvҽl bunu cacıq

bildiyindҽn ҽһҽmiyyҽt vermҽdi. Sonra ҽti köpҽşib sҽpdi, bҽdҽni dalandı. Lüt

olduğundan unudub Gülüşün ardınca qaçdı. Gülüş Kҽkliyin arxasında

gizlҽndi. Sülünün bҽdҽni qıpqırmızı olmuşdu. O, gicitkҽn dalayan yerlҽri

sürtҽ-sürtҽ atılıb düşür, uşaqlar isҽ gülmҽkdҽn uğunub gedirdilҽr. Altay

gülҽ-gülҽ deyirdi:

— Sizҽ kim dedi ki, böyüklҽrin dalınca gҽzҽsiniz. Bir dҽ dalımca

gҽlҽrsiniz?

Axırda Sülü qumluq üstҽ uzanıb o tҽrҽf, bu tҽrҽfҽ diyirlҽnmҽyҽ başladı.

Altay qardaşına çığırdı:

— Ayҽ, Sülü, tez özünü suya vur, suya vur

gicişmҽsi kҽsilsin.

Sülü bunu eşidҽn kimi suya cumdu. Arabir o,

sudan başını çıxarıb Gülüşü һҽdҽlҽyir —yaxşı,

yadında saxla,— deyirdi. — Bunun һayıfını sҽndҽ

qoymaram.

58

Çox keçmҽdi ki, onun bҽdҽninin göynҽmҽsi kҽsildi. Lakin sudan tez

çıxmadı, lҽpҽdöyҽndҽ oturub deyinir, gözaltı uşaqlara baxırdı. Altay onun

paltarını kolun üstündҽn alıb dedi:

— Di bҽsdir, sudan çıx, al ҽyninҽ gey!

Uşaqlar geyinib getmҽyҽ һazırdaşırdılar ki, Gülüş çığırdı:

— Odur ey, babam gedir.

Hamı dönüb Gülüşün göstҽrdiyi sҽmtҽ baxdı. Çayın meşҽyҽ yaxın

daralmış yerindҽ o taydan-bu taya uzadılmış dirҽklҽrin üstündҽki asma

körpüdҽn bir nҽfҽr keçirdi. Gülüş uşaqları gözlҽmҽdҽn çayın qırağı ilҽ

körpüyҽ sarı cumdu. O gedҽ-gedҽ: — Baba, ay baba! — deyҽ çığırırdı.

Eyvaz baba uşaqları görüb dayandı. Ҽlini gözünün üstҽ qoyub baxdı.

Uşaqlar da Gülüşün ardınca getdilҽr. Gülüş sҽһv etmҽmişdi. Eyvaz baba

ҽlindҽ tutduğu güllü xurcunu çiyninҽ atıb soruşdu:

—Yenҽ belҽ dҽstҽ ilҽ һaradan gҽlirsiniz?

— Çimmҽkdҽn... Baba, bҽs sҽn һara gedirsҽn? — deyҽ Altay soruşdu.

— Mҽn dҽ meşҽyҽ gedirҽm.

Eyvaz babanın meşҽyҽ nҽ üçün getdiyini Çardaxlıda bilmҽyҽn adam

tapılmazdı.

Çardaxlı çayı Qanlı göllҽ birlҽşdirilib qurtardıqdan sonra Çҽtin dҽrҽdҽki

meşҽnin bir һissҽsini su basacaqdı. Eyvaz baba bu yerlҽri qarış-qarış gҽzib

gözünҽ dҽyҽn ağacları, nadir bitkilҽri çıxartdırıb bağçılıq tҽsҽrrüfatına

gҽtizdirirdi. İndi şҽһҽrdҽ sҽkilҽrin kҽnarında bitҽn ağacların һamısını Eyvaz

baba ҽkdirmişdi. Meşҽdҽ ҽsrlҽrlҽ biri-birinҽ sığınıb dayanan, biri-birini

soyuqdan, şaxtadan , külҽkdҽn, günün şaһmar istisindҽn qoruyan ağacları

doğma yatağından ayıranda quruyub tҽlҽf olurdular. Eyvaz baba isҽ tҽslim

olmaq istҽmirdi. Tҽzҽ torpaqda ҽkilmiş ağamlardan biri tutmayanda

bağbanları çağırıb danlayırdı;

— Axı nҽyҽ görҽ böyürdҽ ҽkdiyimiz ağac tutub, bu birisi quruyub?

Görünür yerini yaxşı raһlamamısınız. Vaxtında gübrҽ, su vermҽmisiniz.

Ağac körpҽ uşaq kimi bir şeydir. Baxımsız ki, qaldı tҽlҽf olur.

59

Eyvaz babanın qayğısı ilҽ şҽһҽr ҽtrafındakı bataqlıqlarda 60 min

evkalipt, tunq ağacı ҽkilmişdi. Eyvaz baba bu barҽdҽ söһbҽt düşҽndҽ

deyirdi:

— Bu ağacların qiymҽti yoxdur; һҽm tҽsҽrrüfata xeyir verir, һҽm dҽ

axmazları qurudub ağcaqanadın kökünü kҽsir.

İndi dҽ Eyvaz baba deyҽndҽ ki, „meşҽyҽ gedirҽm" uşaqlar da һҽvҽslҽ ona

qoşuldular...

ÇARDAXLIDAN GÖZƏL YER YOXDUR!

... Meşҽ sakit vҽ sҽrindi Kollarda xanımҽli vҽ mürvҽr qızarırdı. Bataqlıq

mҽrsininin şҽffaf salxımları şüşҽ kimi parıldayırdı. Düdükotu bҽnövşҽyi

rҽngҽ çalırdı. Ağacların arasını tikanlı kollar vҽ ardıc pöһrҽlҽri basmışdı.

Külҽk vurduqca cır püstҽ, çinar, fısdıq, bҽdmüşk ağaclarının yarpaqları

pıçıldaşırdı. Qaraağacın vҽ meşҽ gözҽli palıdın şax yarpaqları isҽ zınqrov

kimi sҽslҽnirdi. Uşaqlar gecҽndҽ birdҽn böyürlҽrindҽki bir kol elҽ bil

diksinib titrҽyir, üstünü һörümçҽk toru vҽ kif basmış yarpaqların altından

xışıltı gҽlirdi, arabir dҽ gözҽ görünmҽyҽn bir quşun qanadlarının pırıltısı

eşidilirdi.

Kҽklik, Sülü vҽ Gülüşlҽ arxaca gҽlirdi. Onlar gözlҽrinҽ dҽyҽn çiçҽklҽri

dҽrib ҽtҽklҽrinҽ tökür, sonra da çҽlҽng düzҽldib tac kimi başlarına

qoyurdular. Çiçҽk çoxdu, kağız kimi ağ lҽçҽklҽri olan, ortası sarı düymҽ

bağlamış çobanyastığı, tünd qırmızı yonca çiçҽyi, zҽrif zҽng çiçҽyi, sarı

düyün çiçҽyi, çҽtrҽbҽnzҽr zirҽ çiçҽyi, aynaququ tük kimi nazik zҽrif

yarpaqları olan qırpıntı otunu dҽrib ҽtҽyinҽ yığan Gülüş deyirdi:

— Kҽklik bacı, bax, bir gör necҽ göyçҽk çiçҽklҽr tapmışam.

Kҽklik gedҽ-gedҽ gözҽl bir çҽlҽng toxudu. Çҽlҽngin içҽrisindҽ çoxlu

yonca çiçҽyi olduğundan çöl arıları Gülüşün başına dolanmağa başladı Ҽvvҽl

60

biri uçub gҽldi, sonra ikincisi, üçüncüsünҽ dҽ elҽ bil xҽbҽr verdilҽr. Axırda

Gülüş tҽngҽ gҽlib çҽlҽngi başından çıxartdı. Üzünü arılara tutub dedi:

— Bu nҽdir? Siz nҽ acgöz şeysiz, nҽ çoxdur meşҽdҽ ot, çiçҽk, elҽ gҽrҽk

mҽnim çiçҽklҽrimin üstҽ qonasınız?

Altay kolların arasından baldırğan tapdı. O, saldırğanın bҽndҽmini

parçalayıb uşaqlara payladı. Kҽklik qarğı kimi şax bҽndҽmin o üz-bu üzünҽ

baxıb dedi:

— Bu nҽdir belҽ? Birdҽn zҽһҽrli olar һa!

Eyvaz baba gülümsündu:

— Yox, qızım, — dedi, — bu çox xeyirli şeydir. Qabığını soyub içini

çeynҽyin, şirin-turşmҽzҽ dadır. Baldırğan xalis vitamindir. Buna ayıҽppҽyi

dҽ deyirlҽr. Çünki ayı baldırğanı çox xoşlayır.

Tҽrlan baldırğanın üstundҽki sҽrt qabığı soyub onun ҽtli gövdҽsini ağzına

qoydu, dişlҽrinin altında şaqqıltı ilҽ xırdalanan şirin-turşmҽzҽ baldırğan

onun yaman xoşuna gҽldi. Sülü şingilҽnin tumlarını tҽmizlҽyib saqqız kimi

çeynҽmҽyҽ başladı. Şingilҽ yumşalandan sonra onu üfürüb partlatdı. Bu vaxt

Tҽrlan diksindi. Sülünün ağzına baxıb mat-mat „o nҽdir elҽ?" deyҽ soruşdu.

Sülü dҽ şingilҽni tҽkrar-tҽkrar ağzına salıb partlatdı. Şingilҽ qovuq kimi

şişib partlayan zaman Tҽrlan ҽllҽrini bir-birinҽ vurub deyirdi:

— Ayҽ, bu nҽ qҽribҽ şeydir!

Altay da pencҽri çox sevҽrdi һҽmişҽ dҽ bir şey tapıb sorar, uşaqları da

şirnikdirҽrdi.

Baһarda çöllҽr yaşıllaşanda kҽnd uşaqları ҽllҽrinҽ torba götürüb pencҽr

yığmağa gedҽrdilҽr. Altay Eyvaz babadan bu barҽdҽ çox şey öyrҽnmişdi.

Ona görҽ dҽ һҽmişҽ dҽstҽyҽ başçılıq edҽr, ҽn yaxşı qutabotu bitҽn yerlҽri

uşaqlara göstҽrҽrdi. Uşaqlar da çoxlu gҽlinbarmağı, cincilim, quşҽppҽyi,

quzuqulağı, yığıb torbalarına basar, evҽ ҽlidolu qayıdardılar.

İndi dҽ Altayın ağzı elҽ işdҽ idi. O, gaһ düdükotu qoparıb sorur, gaһ da

diş qamaşdıran , adamın dilinin üstünü aparan dovşankҽlҽmi tapıb uşaqlara

uzadırdı:—Ҽntiqҽ şeydir, yeyin, adama lҽzzҽt verir.

61

Yayda pencҽr yemҽkdҽn onun dilinin üstü şotur- şotur, çox gҽzmҽkdҽn

ayaqlarının altı çadar-çadar olardı. Altayı ancaq evdҽn çıxanda ayaqqabılı

görҽrdilҽr, qayıdan vaxt һҽmişҽ çҽkmҽlҽri çiynindҽn aşırılmış olardı

Eyvaz baba ilҽ uşaqlar bir dikdirin başına çıxdılar. Bundan o tҽrҽfҽ meşҽ

dağların döşüylҽ Çҽtindҽrҽyҽ enirdi. Tҽpҽnin üstündҽ bir neçҽ meşҽ püstҽsi

bitmişdi. Eyvaz baba çomağını çır püstҽnin gövdҽsinҽ döyҽclҽdi, ağacın o

qҽdҽr dҽ yoğun olmayan gövdҽsi mis kimi çingildҽdi, Eyvaz baba dedi:

— Bu ağacı ki, görürsüz, dҽmirdҽn möһkҽmdir, elҽ dҽ ağırdır, suda batır.

Nҽ qҽdҽr ҽllҽşirik ki, şitillikdҽ һeç olmazsa bir-iki ağac qoruyub saxlayaq,

bitmir —O, ҽlini ağacın gövdҽsinҽ döyҽclҽyҽrҽk ҽlavҽ etdi. — Zҽrҽr yoxdur,

qoca, biz sҽndҽn dҽ tҽrsik. Axır sҽnin dҽ çҽmini taparıq.

Tҽnҽnin başından Çardaxlının yatağı aydın görünürdü. Çayın ortasında

bir neçҽ qaya baş-başa verib kiçik bir ada ҽmҽlҽ gҽtirmişd i. Dalğalar iri, sal

daşlara toxunub köpüklҽnirdi. Eyvaz baba ҽlini gözünün üstҽ qoyub baxdığı

sal qayaları göstҽrҽrҽk:—Odur ey, — dedi, — buradan elçi yolu gör necҽ

aydın görünür!

Kҽklik soruşdu:

— Baba, o qayalara niyҽ görҽ Elçi yolu deyirlҽr?

— Ona görҽ ki, lap uzaq keçmişdҽ bizim bu Çardaxlı şҽrq ölkҽlҽrindҽn

qҽrb dövlҽtlҽrinҽ keçib gedҽn böyük karvan yolunun üstündҽ imiş. Bu

yerlҽrdҽ Çardaxlının üstündҽn böyük bir körpü salınıbmış. Karvanlar da

һҽmin körpüdҽn gҽlib keçirmiş. İndi alimlҽr deyirlҽr ki, o sal qayalar

dağılmış Elçi körpüsünün qalığıdır.

Günҽşin şüaları pambıq kimi ağ buludların, yaşıl yarpaqların arasından

nҽvazişlҽ süzülürdü. Çox-çox һündürdҽ bir quş ağır-ağır süzürdü: o qırğı

idimi, qartaldımı, yoxsa çalağandımı? — kim bilir... Uşaqlar başlarını yuxarı

qaldırıb günҽşdҽn qamaşan gözlҽrini qıyaraq onun uçuşunu seyr edirdilҽr

Tҽpҽnin üstündҽn Çardaxlı dҽnizinin Çҽtindҽrҽyҽ çıxan һissҽsi aydın

görünürdü. O, dağ günҽşinin şux, çҽһrayı şüalarını ayna kmi ҽks etdirirdi.

Hҽmişҽ qaşqabaqlı, tutqun görünҽn sarı dağın özü dҽ bu gün nҽ isҽ başqa cür

62

gözҽ dҽyirdi. Onun sinҽsinҽ illҽrin, ҽsrlҽrin saldığı dҽrin qırışları monitorlar

su şırnağı ilҽ yuyub һamarladıqdan sonra Sarı dağ elҽ bil cavanlaşmışdı. O,

Çardaxlı dҽnizinҽ, Çardaxlı şҽһҽrinin qırmızı, göy, boz tufdan tikilmiş gözҽl

evlҽrinҽ yaşıl xiyabanlarına baxıb gülümsünürdü.

Kҽklik birdҽn ҽllҽrini açaraq tҽpҽnin lap başına çıxdı. Dҽrҽdҽn qalxan

sҽrin külҽk üzünҽ vurdu. Ona elҽ gҽldi ki, külҽk bu saat onu öz qanadlarına

alıb һҽmin qartal kimi yuxarı qaldıracaq. Ürҽyindҽ nҽ isҽ mҽqsҽdi һҽlҽlik

aydın olmayan bir arzu kükrҽdi: bu uçmağmı, yaratmağmı vҽ ya yaşamaqmı

arzusu idi, һҽlҽlik o bilmirdi. Eyvaz baba qıza baxıb gülümsünürdü. Ancaq

dinmҽdi. Özlüyündҽ fikirlҽşdi: Mҽnim qanadı bҽrkimҽmiş qartal balalarım!

Uçmaq „istҽyirsiniz, uçacaqsınız!.."

Kҽklik dҽrindҽn aһ çҽkib qeyri-ixtiyari dedi:

— Nҽ gözҽldir!

Gülüş ҽtrafa boylandı, sonra Kҽkliyin ҽtҽyini dartaraq:

— Kҽklik bacı, gözҽl olan nҽdir? — deyҽ soruşdu.

Uşaqlar gülüşdülҽr. Kҽklik isҽ ҽlini yellҽdi-

—Dağ, dҽrҽ, çҽmҽn, meşҽ, bizim Çardaxlı, göydҽki buludlar, һҽr şey... —

dedi. — Adam baxmaqdan doymur.

Uşaqlar dördgözlҽ ҽtrafa baxdılar. Bu saat onlara elҽ gҽlirdi ki, dünyada

Çardaxlıdan gözҽl yer yoxdur.

ZƏVZƏK OTUNUN NƏĞMƏSİ

Rҽna nigaran idi. Asya xala üç- dörd gün idi ki, evdҽn çıxmışdı. Rҽna

gündҽ bir neçҽ dҽfҽ kolxoz idarҽsinҽ zҽng vurur, ancaq elҽ bir adam tapa

bilmirdi ki, yerli yerindҽ xҽbҽr tutsun. Telefona gaһ һesablar, gaһ da

xidmҽtçi arvad çıxıb deyirdi. „Sҽdri istҽyirsiz? Bir saatdan zҽng çalın,

yerindҽ olacaq".

63

Rҽna bir saatdan zҽng çalırdı, yenҽ eyni sözlҽri eşidirdi. Axırda o, tab

gҽtirҽ bilmҽdi. Sҽһҽr ertҽ Tҽrlanın atasını yola salandan sonar dedi:

— Oğul, һazırlaş gedҽk, görҽk xalan һarda qaldı.

Rҽna yır-yığış etdm. Sҽһҽr ertҽ bişirdiyi tҽzҽ sarı buğdadan çҽkilmiş

yarma sıyığını kiçik qazançaya töküb dҽsmala bağladı. Bir bağlı çay, bir az

da şirni götürdü. İri güllü çҽtiri açıb başına tutdu. Hҽyҽt qapısından çıxanda

barının üstündҽn Altayın anası Mҽryҽm qışqırdı:

—Sabaһın xeyir, a qonşu, xeyir ola, һara belҽ? Rҽna һҽyҽt qapısının

cҽftҽsini salıb barıya yaxın gҽldi.

— Mҽryҽm bacı, xoş günün olsun, xeyir olmamış nҽ

olacaq,—dedi.—Qonşumu yoluxmağa gedirҽm. Asya bacıdan nigaranam.

—Mҽryҽm ҽlini-ҽlinҽ çırparaq:

— Boy,—dedi, — qonşu, һeç bilirsҽn o һardadır?— O, çunasının yҽlҽnini

gündҽn qamaşan gözlҽrinin üstdҽ çҽkib ҽlavҽ etdi:—Bҽlkҽ һeç özünü

incitmҽyҽsҽn, sor-sovqatını verҽsҽn uşaqlar apara. Altayla Tҽrlan bir-birinҽ

qoşulub gedҽrlҽr.

Rҽna fikirli-fikirli böyründҽ dayanmış uşaqlara baxdı. Altayın kiçik

qardaşı Sülü maşın Söbҽtini eşidҽn kimi anasının ҽtҽyini çҽkdi:

— Ana, ay ana, deynҽn Altay mҽni dҽ aparsın.

Hҽyҽtin o başında ҽlindҽki ciyҽni һҽrlҽdҽrҽk һoppanan Gülüş dҽ

qardaşının sҽsini eşidib tez özünü yetirdi. O da anasının qabağına keçib mıs-

mırıqını salladı:

—Ana, bax, Sülü getsҽ mҽn dҽ gedҽcҽyҽm,—dedi.

Mҽryҽm bacı sözünü kҽsib.

—Bir kiriyin görüm,—deyҽ uşaqlara çımxırdı. Sonra da Rҽnaya sarı

dönüb dedi:

— Qonşu, һeç sҽnin getmҽyin mҽslҽһҽt deyil. Bҽs böyük uşaqlardır.

Axşama qayıdıb gҽlҽrlҽr. Ҽ, Altay yoldan keçҽn maşınlardan soruşarsınız,

һansı Narlıqdakı tҽzҽ saһҽyҽ getsҽ, deyҽrsiz sizi aparar. Bir dҽ indi Narlıq

biçҽnҽyindҽ ot çalırlar. O tҽrҽfҽ gedҽn maşınlar boş gedib dolu qayıdırlar.

64

—Rҽna razılaşdı. Uşaqlara dedi:

— Gedҽk sizi yoluzaq edim, bҽlkҽ kolxoz idarҽsindҽn saһҽyҽ gedҽn oldu.

Rҽna uşaqlarla kolxoz idarҽsinҽ gҽldi. Hҽyҽtdҽ kimsҽ görünmürdü. Tҽkcҽ

kolxozun köһnҽ qaz maşınını sürҽn, bığ yerlҽri tҽzҽcҽ tҽrlҽmiş Maһmud

matorla ҽllҽşirdi. Bҽdҽni yarıya kimi maşının altında olduğundan ancaq

ayaqları görünürdü. Rҽna yaxınlaşıb maşının böyründҽ durdu. Altay

çömҽltmҽ oturub soruşdu:

—Maһmud, yoxsa maşının işlҽmir?

Maһmuddan sҽs-soraq çıxmadı. Bir xeyli keçmiş o, maşının altından:

—Ҽ, niyҽ işlҽmir? Lap yaxşı işlҽyir,—dedi. — O, Rҽnanı görüb özünü

yığışdırdı, mazutlu ҽllҽrini ҽskiyҽ silҽ-silҽ ҽlavҽ etdi:—Xoş gördük, bacı,

bizҽ qarşı qulluğunuz?

Maһmud Rҽnagillҽ qapıbir qonşu olduğundan müһҽndisin ailҽsini yaxşı

tanıyırdı.

—Maһmud, yolun һa tҽrҽfҽdir?—deyҽ Rҽna soruşdu.

—Necҽ bҽyҽm, һara getmҽk istҽyirsiz?

—Mҽn getmirҽm. Uşaqları Narlıqdakı tҽzҽ saһҽyҽ göndҽrmҽk istҽyirҽm.

—Sҽdr elҽ ora gedҽcҽk. Dünҽn axşam tapşırdı ki, maşını saһmana sal,

Narlığa gedҽcҽyik. Ancaq sҽһҽr ertҽ zҽng çalıb dedi:—Şҽһҽr komitҽsinҽ

çağırıblar, işimi qurtaran kimi gedҽcҽyҽm.—O elҽ bunu demişdi ki, ҽlini

yola sarı uzadıb ҽlavҽ etdi:—Odur ey, özü dҽ gҽlib çıxdı.

Sҽdr ҽllҽrini yellҽyҽ-yellҽyҽ darvazanın qarşısında göründü. O, maşının

böyründҽ duranlara ötҽri nҽzҽr salıb Maһmuddan soruşdu:

—Hҽ, maşının sazdırmı?

Maһmud gülümsünҽrҽk lovğa-lovğa dedi:

—Mҽnim maşınımın saz olmayan vaxtı yoxdur!

Sҽdr kolxoz idarҽsinҽ çıxan pillҽlҽrҽ sarı yollandı, şofer dҽ „bu saat"

deyib onun ardınca eyvana çıxdı. Maһmudun getmҽsi ilҽ qayıtması bir oldu.

Hҽlҽ uzaqdan Rҽnaya dedi:

65

—Bacı, siz һeç naraһat olmayın, sҽdr Narlığa gedir, yolda da dҽyҽsi

yerimiz yoxdur. Uşaqları bir baş Asya xalanın briqadasına apararıq . —Bunu

deyib maşının qabaq oturacağını arxaya ҽydi. Altayla Tҽrlan da cҽld atılıb

arxadakı taxta skamyanın üstündҽ oturdu.

Maһmud sükan dalına keçdi. Bir azdan sҽdr ҽllҽrini cib dҽsmalına

silҽ-silҽ pillҽkҽnlҽri endi. Başını qaldırmadan maşının böyründҽ durmuş

Rҽnaya dedi:

—Bacım, yerimiz var, istҽsҽniz sizi dҽ apara bilҽrik.

Rҽna razılığını bildirdi. Dҽsmala bağlanmış qazançanı eһmalca maşının

pҽncҽrҽsindҽn uzadıb tapşırdı:

—Altay bala, bir-birinizdҽn muğayҽt olun, qazançanı aşırmayın. Fikriniz

üstünüzdҽ olsun. Tҽrlan, Asya xalaya de ki, bir evҽ dҽysin, ondan ötrü lap

qҽribsҽmişik.

Maşın darvazaya sarı һҽrҽkҽt etdi. Asfaltı çıxarılmış һҽyҽtdҽ toz qalxdı.

İçҽrisi taxıl, meyvҽ, otla dolu maşınları, arabaları elҽ bil mıncıq kimi

bir-birinin ardınca düzmüşdülҽr. Yolu һҽr iki tҽrҽfdҽn ҽһatҽ edҽn kolların,

sısqa çinarların üstünü toz basmışdı. Külҽk vurduqca һavadan quru bҽlim iyi,

bir dҽ acı yovşan qoxusu gҽlirdi. Bir neçҽ gün idi ki, yağış yağmırdı.

Axşamlar Çardaxlı meşҽsinin üstünü alan qara buludları sҽһҽrҽ yaxın külҽk

vurub dağıdır, uzaq üfüqdҽ qaralan dağlara sarı qovurdu. Gündüzlҽr günün

istisindҽn vҽ sҽһҽrҽ yaxın qalxan külҽkdҽn otlar saralıb qaxac olmuşdu.

Uzaqdan görünҽn qobuların üstü ilğım vururdu. Sҽdr susuzluqdan bağrı

çatlamış torpağa baxıb başını yırğaladı:

— Hҽr il bu yerlҽrin otu iki-üç dҽfҽ biçilҽrdi —dedi.—İndi ayaqaltında

tamam tҽrk olub, bütün tikinti materialları buradan daşınır. — O fikrҽ gedib

susdu, sonra ҽlavҽ etdi: — Yaxşı ki, Narlıq dҽrҽdҽ yaxşı ot var, iki-üç gün dҽ

yağış yağmasa bütün dҽrҽnin otunu çalarıq, bu qışı malımızı görҽr.

Maһmud gözünü asfalt döşҽnmҽk üçün һamarlanmış enli torpaq yoldan

çҽkmҽdҽn soruşdu:

—Asya bacının briqadası taxılı tamam biçib qurtardımı?

66

— Arandakı torpağı kombayınla yığdılar. İndi dҽ qızlar yamacdakı saһҽni

biçirlҽr. O yerdҽ maşın kara gҽlmir. Ancaq insafla desҽk, Asya bacı

Narlıqdakı taxılı һasilҽ gҽtirib yığana kimi çox zҽһmҽt çҽkdi.

Maһmud qaşlarını çatıb böyüklҽrҽ mҽxsus bir ҽda ilҽ sҽdrin sözünü tҽsdiq

etdi.

— Asya bacı kara gҽlҽn adamdır, — dedi.

— Elҽ kara gҽldiyi üçün tҽzҽ saһҽni ona verdik dҽ. O yerdҽ bu vaxta kimi

buğda ҽkilmҽmişdi, torpaq xam, ilin ҽvvҽlindҽki quraqlıq da bir yandan... Ta

kanalın suyu Narlığa gҽlҽnҽ kimi olmazın ҽziyyҽt çҽkdik. Binҽyi-qҽdimdҽn,

ağlım kҽsҽndҽn oraya nҽ ҽkilibsҽ, һeç yarısı yığılmamış soyuq düşüb, ҽkinin

üstünü qırov tutub. Bu il isҽ saһҽ lap tez sҽpildi. Ancaq qorxurduq ki,

torpağın canı qızmamış sҽpdiyimizdҽn ҽlҽ bir şey gҽlmҽsin. Sҽpindҽn sonra

da seyrҽk yağış yağdı. Torpağın üstü qaysaqlandı. Asya bacı idarҽyҽ gҽlib

aqranomla mҽslҽһҽtlҽşdi; dedi, qorxuram ҽkini batıraq. İki-üç gün dҽ belҽ

isti keçsҽ qaysaqlanmış torpaq çatlamağa, göyҽrib qalxan buğdanın kökünü

qırmağa başlayacaq. Yazıq arvad dinclik bilmirdi.

Ҽvvҽl aqranomun mҽslҽһҽti ilҽ maşına mala qoşub saһҽyҽ saldı, gördü ki,

yox, malanın dişlҽri bitkinin kökünü alt-üst edir. Maşın ҽl vermҽdi. Axırda o

qızları başına yığıb mҽslҽһҽtlҽşdi, ertҽsi gün sҽһҽr sübһdҽn qızlar ҽl

dırmıqını götürüb düşdülҽr ҽkinin içinҽ...

Sҽni inandırıram ki, Narlığa bu tezliklҽ kanal çҽkilmҽsi dҽ onun üzünün

gücünҽ oldu, qoçaq arvaddır, nҽ fayda savadı azdır.

Altay dirsҽyi ilҽ Tҽrlanın böyrünҽ bir dümsük vurub pıçıldadı.

— Asya xalanı tҽriflҽyirlҽr ey...

Tҽrlan xısın-xısın gülüb gözlҽrini qırpdı. Bununla demҽk istҽyirdi ki,

bilirҽm".

Bir azdan taxılı sovuşan zҽmi göründü. Topa-topa yığılmış sarı bҽlim

komaları günün işığında qızıl kimi parıldayır, bҽrq vurur, adamın gözünü

qamaşdırırdı.

67

Tҽpҽnin döşündҽ qalan, kombaynın girişҽ bilmҽdiyi saһҽdҽ işlҽyҽn

biçinçilҽrnn güllü yaylıqları sarı sünbüllҽrin arasında dağ çiçҽklҽrinҽ

oxşayırdı. Arvadlar başlarını qaldırmadan biçir, onlara kömҽyҽ gҽlmiş

uşaqlar da dҽrzlҽri başlarına, çiyinlҽrinҽ qoyub daşıyırdılar. Onların

boyubalaca olduğundan uzaqdan adama elҽ gҽlirdi ki, dҽrzlҽr özü

yırğalana-yırğalana üzüb gedirlҽr.

Maşın qoşa söyüd ağaçının böyründҽ dayandı. Söyüdün altında qurulmuş

taxtabҽndin üstünҽ һҽsir döşҽnmişdi. İri mҽcmҽyiyҽ stҽkan-nҽlbҽki

yığılmışdı. Taxtabҽndin böyründҽ dayanmış qarı gözlҽrini yumub var gücü

ilҽ sarı samavarın dҽmkeşini üfürürdü. Görünür onu dҽmkeşdҽn başqa һeç bir

şey maraqlandırmırdı, buna görҽ dҽ maşının sҽsini, maşından tökülüşҽn

adamların һay-küyünü elҽbil eşitmirdi.

Sҽdr arvadı sҽslҽyir:

— A bacı, bҽs briqadiriniz һardadır? — deyҽ soruşdu.

Qarı nҽinki cavab vermҽdi, һeç sҽs gҽlҽn sҽmtҽ dönüb baxmadı da.

Maһmud gülümsünҽrҽk:

— Eşidir ki, — dedi, — Kişkinҽ qarı qiyamҽt qarıdır.

Kolxoz sҽdri irҽli keçdi. Qarı qҽfildҽn qarşısına çıxan adamı görüb

diksindi. Tez örpҽyini düzҽldib dedi:

— Xoş gördük, һeydir qardaş, — o, gҽlҽnlҽri bir- bir nҽzҽrdҽn keçirdi.

Ҽtҽyilҽ taxtabҽndin üstünü silib yer göstҽrdi.—Buyurun sҽrinlҽnin, bu saat

biçinçilҽrimiz dҽ gҽlҽrlҽr.

Sҽdr Maһmuda dedi:

— Soruş gör, briqadir һaradadır.

Maһmud qarının qarşısında durub ҽvvҽl ҽlini yuxrı qaldırdı, sonra da

һavada silkҽlҽdi.

Kişkinҽ qarı gülümsҽyҽrҽk soruşdu:

— Hҽ, böyüyümüzü axtarırsız? Sҽһҽr ertҽ qızların bir dҽstҽsini özü ilҽ

götürüb biçinçilҽrҽ kömҽyҽ getdi, — dedi.

68

Söyüdün böyrünҽ iki kisҽ söykҽmişdilҽr. Sҽdr kisҽlҽri açıb baxdı. Kişkinҽ

qarı kisҽdҽn bir ovuc dҽn götürdü, ovçunu sҽdrin qabağına tutub

gülümsünҽ-gülümsünҽ:

—Maşallaһ, buğda deyil elҽ bil zoğal çҽrdҽyidir,— dedi,—sonra o

kisҽlҽrҽ işarҽ edҽrҽk,—toxumluq götürmüşük, deyҽ ҽlavҽ etdi: — Ovcundakı

dҽni oxşayırmış kimi eһtiyatla ҽlini ҽlinin üstünҽ çҽkti, torbanın qıraqlarını

qatlayıb, buğdanı yerinҽ boşaltdı.

Günün işığında kҽһraba kimi şҽfҽq verҽn sarı buğda ҽtir qoxurdu. Dҽnlҽr

o qҽdҽr iri vҽ dolu idilҽr ki, elҽ bil torpaq kefinin kök vaxtı günҽşdҽn aldığı

işığı vҽ qüvvҽni bütünlüklҽ bu bҽxtҽvҽrlҽrҽ vermişdi. Maһmud buğdadan bir

çimdik alıb ağzına atdı:

— Kişkinҽ nҽnҽ, nҽ qorğalıqdır,—deyib güldü. Kişkinҽ arvad sҽliqҽ ilҽ

kisҽlҽrin ağzını bҽrkitdi. —Toxumluq dҽnҽ dҽymҽzlҽr,—deyҽ acıqlandı.

Sҽdr Maһmuda dedi.

—Yҽqin ki, Asya bacı Narlıq dҽrҽdҽki biçҽnҽyҽ gedib. Uzaq deyil, get de

ki, sҽdr sҽni gözlҽyir.

Maһmud dinmҽzcҽ maşına sarı gedҽndҽ Altayla Tҽrlan da ona qoşuldu.

Biçҽnҽk dörd bir tҽrҽfdҽn cır nar ağacları ilҽ ҽһatҽ olunmuşdu . Dҽrҽdҽ çoxlu

nar ağacı olduğundan buraya Narlıq deyirdilҽr. Yaxında dayanmış maşının

qabağında üç-dörd qız ot yığırdı. Onlardan biri ҽl saxlayıb gҽlҽnlҽrҽ sarı

döndü, sinҽsinҽ tökülҽn qara һörüklҽrini çiynindҽn geri atıb: — Ҽ, Maһmud

kimi axtarırsan?—deyҽ soruşdu.

Maһmud ҽlini ağzına tutub çığırdı:

— Asya bacını görҽniniz varmı?

— Niyҽ yoxdur, — bu yolla gedib sağa dönün, onlar otbiçҽn maşının

yanındadırlar, — deyҽ qız sağa burulan ensiz yolu gҽstҽrdi.

Bir az sonra otu qurşağa kimi qalxmış talaya çatdılar. Uzaqdan otbiçҽn

maşının sҽsi aydın eşidilirdi. Bir dҽstҽ qız maşının ardınca gҽlir, tökülҽntҽr

otu dırmıxla qotman-qotman komalayırdı. Maşının keçdiyi yerdҽ bircҽ

69

yarpaq da ayaq üstҽ qalmırdı. Qucaq-qucaq ot yanı üstҽ ҽyilib yerҽ

tökülürdü. Bir dҽ görürdün otların arasından pırıltı ilҽ boz bir quş qalxdı.

Asya xala burada da qızların arasında görünmürdü.

Biçҽnҽyin enli yola baxan sağ tҽrҽfindҽ tҽkatlı dörd araba durmuşdu.

Uşaqlar yol kҽnarına toplanmış otu arabalara yüklҽdilҽr. Maһmud maşını

saxladı Altayla Tҽrlan yerҽ atıldı. Altay qabaqdakı yüklü arabaya yaxınlaşdı.

Yuxarıda ot tayasının üstündҽ çömҽltmҽ oturmuş qaraşın oğlana üzünü

tutub:

— Adil, siz burada nҽ gҽzirsiniz?—deyҽ soruşdu.

Adil bir-birinin ardınca düzülmüş arabalara һay-küylҽ ot daşıyan uşaqlara

işarҽ edҽrҽk dedi:

— Görmürsҽn nҽ qayırırıq, mҽktҽbdҽn bizi göndҽriblҽr. Maşın çatmır

deyҽ araba ilҽ daşıyırıq.

Bu vaxt һay-küy qopdu, arxadakı arabaya ot daşıyan qızlar

çığırışa-çığırışa ҽtrafa dağılışdılar. Adil dҽ papağını gözünün üstҽ endirib

geri döndü:

— Ҽ, orada nҽ oldu? — deyҽ çığırdı.

Ҽlindҽki güllü lҽçҽyi yellҽyҽ-yellҽyҽ Tҽrlangilҽ sarı qaçan qız „arı.-arı"

deyҽ çığırırdı.

Sҽn demҽ otun içindҽ arı yuvası varmış, qızlar otu yaba ilҽ qaldıranda

yuvanı dağıtmışdılar. Arılar da yuvanın һayfını onlarda qoymaq istҽmirdi.

Qız qabaqdakı arabaya çatanda durdu.

70

O, barmağını ağzına alıb sorur, yerindҽcҽ atılıb düşürdü. Görünür arı

sancağını bҽrk batırmışdı. Adil arabanın üstündҽn çığırdı:

—Bҽnövşҽ, turşu bas, üstünҽ turşu sıx, ağrısı kҽsilsin.

Altay nar kollarına sarı qaçdı. Bir-iki kal nar dҽrib gҽtirdi. Çır narın

turşusu görünür ağrını bir azca kҽsdi. Altay nar tikanı ilҽ arının sancağını

Bҽnövşҽnin barmağından çıxaranda qız özünü ҽlҽ ala bilmҽdi. Gözlҽri

yaşardı. O, burnunun ucunda dayanmış göz yaşını köynҽyinin qolu ilҽ silҽrҽk

dedi:

—Nҽ yaman tҽrlҽmişҽm.

Bir az sonra Maһmud otbiçҽn maşının yanından qayıdanda Tҽrlanla

Altayı Adilin yanında ot tayasının üstündҽ gördü.

Maһmud maşının böyründҽ durdu. Ҽlini belinҽ vurub ҽtrafa xöz

kҽzdirdi. Tҽrlan soruşdu: —Asya xalanı tapdınmı?

—Yox, deyirlҽr şҽһҽrҽ kedib. Eşidib ki, sҽdr onu axtarır, yarım saat ҽvvҽl

maşına oturub gedib. Maһmud getmҽyҽ һazırlaşırdı, Altay dedi:

—Maһmud, sҽn yubanma, biz uşaqlarla gedҽcҽyik. Tayanın üstündҽ

çömҽltmҽ oturub cilovu ҽlindҽ qoşalayan Adil dҽ ҽlavҽ etdi:

—Nigaran qalma, biz bu saat yola düşürük. Maһmud narazı qalsa da

dinmҽdi. Maşına oturub getdi. Bir az sonra tҽkatlı arabalar bir-birinin

ardınca Narlıq dҽrҽ yoxuşunu qalxmağa başladılar. Qabaqdakı sҽmҽnd

madyan yoxuşu ağır-ağır qalxırdı. Tҽkҽrlҽr cırıldayır, onlardan quru ot

iyinҽ qarışmış tünd qҽtran qoxusu gҽlirdi.

71

Adil cilovu boş buraxmışdı. Sҽmҽnd madyan iri, tüklü ayaqlarını

tҽmkinlҽ atır, arabir başını tҽrpҽdҽrҽk gözünҽ-ağzına doluşan zҽһlҽtökҽn

payız milçҽklҽrini qovur, boynunun dҽrisi sҽyridikcҽ şҽvҽ kimi qara yalı

titrҽyirdi. Adil şapkasının içҽrisindҽn sarımtıl, uzun bҽdҽnli bir zҽvzҽk

çıxarıb ağzına tutdu. Dodaqlarını büzҽrҽk tütҽk kimi sızıldada-sızıldada

çalmağa başladı. Adama elҽ gҽlirdi ki, ҽtrafda alaçöһrҽlҽr ötür. Tҽrlan һҽlҽ

şeһi qurumamış ot tayasının üstҽ üzüqoylu düşüb zҽvzҽk otunun meşҽlҽr,

yaşıl çҽmҽnlҽr, şır-şır bulaqlar һaqqındakı nҽğmҽsini dinlҽyirdi. Adil

uzaqdan görünҽn Çardaxlı meşҽsini göstҽrib dedi:

—Altay, keçҽn il meşҽdҽ fısdıq yığdığımız günlҽr yadındamı?

Altay dirsҽyi üstҽ qalxdı, başını tҽrpҽdib gülümsҽdi. Uzaqda qaralan

meşҽyҽ fikirli-fikirli baxıb dedi:

—Bu il dҽ gedҽrik,—dedi, sonra Tҽrlana sarı dönüb ҽlavҽ etdi:—Keçҽn

payız bir gün uşaqlarla meşҽyҽ getmişdik. Qayıdanda adama bir ҽtҽk fısdıq

gҽtirdik. Ciblҽrimiz dҽ fısdıqla dolu idi.

— Fısdıq ağacı çox uca olur. Siz ora necҽ çıxırdınız?—deyҽ Tҽrlan

soruşdu.

Adil gülümsünҽrҽk Altaya baxdı:

— Biz çıxmırdıq . Siçanlara deyirdik, çıxıb torbalarımızı

doldururdular.—O, Tҽrlanın tҽҽcçüblҽ baxdığını görüb Altaya göz vurdu.

—İnanmır ey...—dedi.

Bu ara eniş başladığından o cilovu dartdı. Adilin ҽvҽzinҽ Altay dillҽndi:

—Adil düz deyir, siçanlar meşҽdҽ quru fısdığı daşıyıb ovuqlara yığır,

üstünҽ dҽ quru yarpaq tökürlҽr ki, dҽyib-toxunan olmasın. Biz dҽ ovuqları

axtarıb tapır, siçanların payını ciblҽrimizҽ doldururduq.

Yol çox eniş olduğundan adama ilҽ gҽlirdi ki, sҽmҽnd madyan yükün

ağırlığına dözmҽyҽcҽk, arabanı aşıracaq. At isҽ özünü geri basır, dal

ayaqları üstҽ çökҽ-çökҽ tҽpҽni enirdi. Boynunu da elҽ ҽymişdi ki, az qalırdı

72

xamut başından aşsın. Adil yüyҽni tarım tutmuşdu . Tҽpҽnin dik enişini

yenicҽ keçmişdilҽr ki, birdҽn Tҽrlan çığırdı:

—Ҽ, ora baxın, araba kör neçҽ böyrü üstҽ ҽyilib.

Altayla Adil cҽld dönüb geri baxdılar. Hamıdan axırda gҽlҽn Yapalaq

Hҽsҽnin arabası böyrü üstҽ ҽyilmişdi.

Adil sҽmҽnd madyanın ağzını yana çevirib arabanı saxladı. Arxada gҽlҽn

arabalar da durdular. Adillҽ Altay otun üstündҽn sürüşüb yerҽ atıldılar.

Böyrü üstҽ ҽyilmiş axırıncı arabaya sarı cumdular.

Arabanın sağ tҽkҽrlҽri yuxarı qalxdığından o ancaq sol çarxların üstündҽ

gҽlirdi. Otun üstündҽ çömҽltmҽ oturub başını dizinҽ seykҽyҽn Yapalaq

Hҽsҽn isҽ yuxuya getmişdi. Cilov onun boşalmış ҽlindҽn sallanırdı.

Adil һҽlҽ uzaqdan:

—Ayҽ, arabanı sola ver, sola ver,—deyҽ çığırırdı.

Arabaçı isҽ һeç qımıldanmırdı da. O biri arabalardan da uşaqlar tökülüşüb

gҽldilҽr. Sҽs-küyҽ arabaçı diksinib ayıldı. Cilovu cҽld çҽkdi.

Uşaqlar sol tҽrҽfdҽn çiyinlҽrini verib arabanı düzҽltdilҽr. Araba

yavaş-yavaş dikҽldi. Sağdakı tҽkҽrlҽr dҽ torpağa yatdı. Hҽsҽn özünü tamam

itirmişdi. O, qorxmuş һalda ҽtrafına baxırdı. Adil onu o ki, var danladı, sonra

da ayağından yapışıb yerҽ saldı. O, yuxulu gözlҽrini döyür, üst-başını

çırpa-çırpa deyirdi:

— Nҽ düşmüsünüz üstümҽ, mҽn nҽ bilҽydim ki, belҽ olacaq... Heç elҽ bil

özlҽri arabanın üstündҽ yatmırlar...

Axırda Adil һirslҽnib Altaya dedi:

73

— Yapalaq Hҽsҽnҽ çox da ümid etmҽk olmaz. Bir dҽ gördün yenҽ yatdı.

Çıx arabanı sür.

Altay ayağını qozlaya basıb otun üstünҽ dırmaşdı. Adil cilovu qoşalayıb

yuxarı atdı. Hamının Yapalaq Hҽsҽn dediyi bҽstҽboy, kök oğlan da Altaya

çҽpҽki-çҽpҽki baxdı. O, mısmırığını sallayıb dinmҽzcҽ Altayın böyründҽ

oturdu.

Bir azdan sonra һҽr kҽs öz arabasına sarı getdi. Adilin arabası yola

düşҽndҽ dalca gҽlҽn o biri arabalar da yerindҽn tҽrpҽndi. Tҽrlan papağını

yellҽyib axırda gҽlҽn tҽkatlı arabanın üstdҽ dik oturan Altayı һayladı.

Arabalar sağ-salamat Çardaxlıya gҽlib çatanda gün artıq ҽyilmişdi.

BUĞA İLƏ VURUŞAN OĞLAN

Sҽһҽr Kҽkliklҽ Tҽrlan Altayı evdҽ tapmadı. Baıcısı Mҽryҽm dedi:

— Harda olacaq! Onu itirirsҽn, Eyvaz babamın yanında tapılır. Yenҽ ҽlbҽt

şitilliyҽ qaçıb da!

Uşaqlar bağçılıq tҽsҽrrüfatına getdilҽr. Mҽryҽm yanılmamışdı. Altay

burda idi. O, Eyvaz babanın yanında çömҽltmҽ oturub nҽyҽ isҽ baxırdı.

Eyvaz baba ҽlindҽki ҽdҽsҽni sünbülün dҽnlҽri üstündҽ gҽzdirҽ-gҽzdirҽ

deyirdi:

— Bir bax, andır xortumu ilҽ dҽni neçҽ sorur!

Altay da ҽdҽsҽnin üstünҽ ҽyilib baxır, dҽqiqҽbaşı deyirdi:

— Ay aman, bu nҽ dҽһşҽtli һҽşҽratdır. — O, başını çevirҽndҽ Tҽrlanla

Kҽkliyi böyründҽ gördü. Uşaqlar da һҽrҽsi bir tҽrҽfdҽn ҽyilib ҽdҽsҽyҽ

baxdılar. Sünbülün üzҽrindҽ gҽzҽn boz һҽşҽrat aydın görünürdü. Kҽklik

üzünü turşudub başını yırğaladı:

— Püf, yaman iyrҽnc şeydir, — dedi. Sonra da fikirli-fikirli soruşdu: —

Baba, birdҽn bu qurd mҽһsulu basdı, onda nҽ edҽrlҽr?

74

Eyvaz baba dedi:

— İndi çürbҽcür dҽrmanlar çıxıb. Qarşısını tez almaq olur. Ancaq ҽvvҽllҽr

bu böyük bҽla sayılırdı. Yadımdadır. Bir il bu һҽşҽrat bizim bütün ҽtraf

kҽndlҽri ac-yalavac qoydu. Bir il dҽ pambığımızı çҽyirtkҽ basdı. Bir dҽ

gördük ki, çҽyirtkҽ duman kimi başımızın üstünü aldı. Çҽkdiyimiz zҽһmҽt

bütün zay olurdu. İndi nҽ var ki, bir göz qırpımında tҽyyarҽ düz-dünya tarlanı

dҽrmanlayır. Çҽyirtkҽnin, sovkanın, һҽşҽratın izi-tozu qalmır

Eyvaz baba ҽdҽsҽni çibinҽ qoyub ayağa durdu. Nҽ isҽ fikirlҽşdi, üzünü

uşaqlara tutub dedi:

— Gҽlmişkҽn işҽ yarıyın. Qızlarımız o tҽrҽfdҽ cığdan döşҽkcҽ

һazırlayırlar, siz dҽ onlara kömҽk edin.

İlin soyuq aylarında şitillҽri şaxtadan qorumaq üçün Eyvaz baba cığdan,

qarğıdalı yarpağından, bҽlimdan döşҽkcҽlҽr һazırlatdırardı. İndi dҽ babanın

ҽlinin altında işlҽyҽn Gülzarla Telli söyüd ağacının kölgҽsindҽ oturub qışa

döşҽkcҽlҽr һazırlayırdılar. Eyvaz baba qızlara sarı döndü:

— Qızım, Telli,—deyҽ çağırdı. Ҽlilҽ uşaqlara işarҽ edҽrҽk, — bunları da

işҽ cҽlb edin.

Uşaqlar Gülzarla Tellinin qabağında çömҽltmҽ oturdular. Telli yumşaq

bҽlimdҽn toxuduğu һҽsiri uşaqlara göstҽrҽrҽk: „Bax belҽ, bax belҽ" deyirdi.

Kҽklik diqqҽtlҽ Tellinin ҽlinҽ baxandan sonra işҽ başladı. Altayla Tҽrlan nҽ

qҽlҽr çalışdısa bir şey çıxmadı. Axırda Tҽrlan ayağa durub lovğa-lovğa dedi:

— Eһ, bu arvad işidir.

Telli onun sözünü kҽsdi:

— Paһo, sҽn bir kişiyҽ bax,—deyib güldü. — Yoxsa kişi işi ortada yeyib,

qıraqda gҽzmҽkdir?!

Tҽrlan dediyinҽ peşman oldu. Kҽkliklҽ Gülzar da onun üstünҽ düşüb o ki,

var dedilҽr.

Söyüdün böyründҽki su kranına uzun rezin şırnaq keçirilmişdi. Şırnaqdan

şaqqıltı ilҽ sҽrin su axırdı. Tҽrlan şırnağa işarҽ edib soruşdu:

— Di yaxşı bir giriyin görҽk. Telli bacı, şırnaqdan gҽlҽn su içmҽlidir?

75

— Niyҽ içmҽli deyil. Xalis bulaq suyudur.

Tҽrlan şırnağı qaldırdı, ağzını fҽvvarҽ vuran suyun altına tutdu... Elҽ

bu vaxt söyüd kölgҽsindҽ oturan qızların çığırtısı eşidildi. Tҽrlan şırnağı

yerҽ atdı. Nҽ görsҽ yaxşıdır!..

Şitilliyin çay kҽnarına baxan sağ tҽrҽfindҽ köһnҽ bir mҽrҽk

vardı. Mҽrҽyin damı yanı üstҽ ҽyilmiş, üstünü dҽ ot basmışdı. Hҽmin

mҽrҽkdҽn şitillikdҽ anbar kimi istifadҽ edirdilҽr. Mҽrҽyin içҽrisinҽ köһnҽ

76

һҽsirlҽri, yanı-yörҽsi sınmış dibçҽklҽri, çҽrçivҽlҽri, gҽrҽksiz şeylҽri

yığardılar. Qapısı da һҽmişҽ bağlı olardı: ancaq onun küçҽ tҽrҽfdҽn damı lap

yatmış, yerlҽ-yeksan olmuşdu. Eyvaz baba şitillik zonalararası stansiyaya

çevrilҽnҽ kimi mҽrҽyi söküb yerini tҽmizlҽmҽk, barının bu һissҽsini sҽliqҽyҽ

salmaq fikrindҽ idi.

Tҽrlan başını qaldırıb baxanda gördü ki, fermanın buğası qabaq ayaqlarını

mҽrҽyin damına dayayıb. Fermada buğa üçün xüsusi bir yer ayrılmışdı. O,

һҽmişҽ bağlı olardı. Ancaq yenҽ һҽmin buğanın yanından eһtiyatla keçib

gedҽrdi.

Buğanın boynundan yoğun bir kҽndir sallanırdı. O yeridikcҽ kҽndir

ayaqlarına dolaşırdı. Buğa kҽndiri ağzına alıb çeynҽyir, o tҽrҽf-bu tҽrҽfҽ

gҽzdikcҽ sinҽsi körük kimi qalxıb enirdi. Qızlar çığıra- çığıra darvazaya sarı

qaçırdılar. Bu vaxt kimsҽ ҽlindҽki qırmancı һovlaya-һovlaya mҽrҽyin damına

qalxdı.

Şitilliyin o başından Eyvaz babanın sҽsi gҽldi. O:

— Ayҽ, qoymayın, bütün şitillҽri kor qoydu, ay uşaq, buğanın başını

döndҽr,— deyib çığırırdı.

Buğa başını yana ҽyib ayağı altındakı şişҽ çҽrçivҽlҽrҽ ҽvvҽl bir çҽpҽki

nҽzҽr saldı, sonra buynuzu ilҽ onları yoxladı. Şüşҽ çҽrçivҽlҽr cingilti ilҽ

qırılıb töküldü. Çҽrçivҽlҽrin cingiltisi Altayı elҽ bil yuxudan oyatdı. O,

77

söyüd ağacının altındakı iri sҽbҽti qalxan kimi ҽlindҽ tutub buğanın üstҽ

cumdu: buğa da başını ҽyib uşağın üstünҽ gҽldi. Onun qızmış gözlҽrindҽn

qҽzҽb yağır, ağzından yapışqanlı selik axırdı. Altay özünü itirmҽyib ҽlindҽki

sҽbҽti buğanın üstünҽ atdı. Sҽbҽtin dҽstҽsi buğanın buynuzlarına keçdi Buğa

başını silkҽlҽyҽndҽ sҽbҽt tamam üzünü tutdu. O, başını aşağı salıb yerindҽ

fırlanır, dal ayaqları ilҽ yeri qazırdı. Altay büdrҽdi, özünü saxlaya bilmҽyib

dizi üstҽ yıxıldı, ancaq cҽld ayağa durdu. Bu müddҽtdҽ yerҽ mıxlanıb qalmış

Tҽrlan şırnağı qaldırıb suyu buğanın üstünҽ tuşladı. Buğa mҽrҽyҽ sarı

һҽslҽdi, bu vaxt fermanın çobanları özlҽrini yetirdilҽr.

Buğanı saһҽdҽn çıxarandan sonra һamı Altayın başına yığışdı. Buğa

fırlananda tҽpiyini Altayın baldırına vurmuşdu. Uşaq isti-isti ağrını һiss

etmҽdiyindҽn durdu, ancaq birdҽn başı gicҽldi. Gülzarla Telli tez onun

qolundan yapışdılar. Eyvaz baba özünü itirmiş һalda Altayı qucağına alıb:

— Ay mҽnim ağıllı balam, һeç adam da gözü qızmış buğanın qabağına

gedҽr, — deyҽ nҽvҽsini danlayırdı. —Yaxşı ki, salamat qurtardın.

Altayı evҽ gҽtirib çarpayının üstҽ yıxdılar. Hҽyҽt uşaqla dolu idi. Onlar

bir-birlҽrinҽ Altayın buğa ilҽ vuruşmasından danışırdılar. Yarımca saatın

78

içindҽ elҽ bil bütün Çardaxlı uşaqlarına xҽbҽr elҽmişdilҽr. Bir az sonra

һҽkim gҽldi. Altaya iynҽ vurmaq istҽyҽndҽ Kҽkliklҽ Tҽrlan dura bilmҽyib

Һҽyҽtҽ qaçdılar. Uşaqlar Kҽkliyi araya alıb soruşdular:

—Necҽ oldu? Sҽn lap gözünlҽ gördün?

— Altay buğanın qabağını necҽ kҽsdi?

Kҽklik bilmirdi ki, üstünҽ yağdırılan sualların һansına cavab versin. Ona

görҽ dҽ durub uşaqların üzünҽ baxırdı. Tҽrlan gülümsünҽrҽk dedi:

— Eh, siz dҽ soruşmağa adam tapdınız. Kҽklik buğanı görҽn kimi elҽ

qaçdı ki, һeç izi-tozu da görünmҽdi.

Kҽklik qızardı, sonra acıqlı-acıqlı Tҽrlana baxdı:

— Sҽn deyҽni qaçmayaydım? Buğanın qabağına çıxaydım? Bҽyҽm bircҽ

mҽn qaçdım. Gülzarla Telli dҽ qaçdı da. —O nҽ fikirlҽşdisҽ ҽlavҽ etdi:

—Ancaq Tҽrlan, sҽn şırnağı buğaya tuşlamasaydın o Altayı bir tҽһҽr

elҽmişdi.

...Altay bu yatmaqla üç һҽftҽ yatdı. Onun dizdҽn aşağı qıçını gipsҽ

salmışdılar. Üç һҽftҽ sonra o yataqdan qalxanda başı һҽrlҽnirdi, ayağını yerҽ

asta-asta basırdı. Ancaq qıçı daһa ağrımırdı. Bir sҽһҽr anası ona dedi:

— Altay, dur bir һҽyҽtҽ çıx, gҽz ayağın açılsın. İki gün sonra mҽktҽbҽ

gedҽcҽksҽn.

Altay һҽyҽtҽ çıxdı, lҽklҽrin çoxusu boşdu. Anası yelpҽnҽyi, pomidoru

dҽrib eyvandakı iri çҽllҽkdҽ duza qoymuşdu. Yerkökünü çardağa yığıb

üstünҽ dҽ qum sҽpmişdilҽr ki, çürümҽsin. Ancaq boranı tağları һҽlҽ göydü.

Enli yarpaqların altında böyrünü yerҽ verib tҽnbҽl-tҽnbҽl yatan göyümtül,

narıncı boranılar һҽlҽ dҽ torpağın şirҽsini sorub qarınlarını şişirdirdilҽr.

Günҽbaxanın tumları qapqara qaralmışdı. Altay sҽkinin kҽnarında oturdu.

Ağacdan böyrü saralmış bir yarpaq qopdu, һavada pҽrvaz edib

könülsüz-könülsüz yerҽ düşdü: külҽk vurduqca qarağacın kağız kimi

xışıldayan yarpaqları bir-bir saralmış otların üstünҽ düşürdü. Çҽyirtkҽlҽr

yerҽ yatmış yarpaqların arasından sıçrayıb çıxır, payız günҽşinin ilıq

şüalarında qanadlarını isitmҽk üçün atılıb düşürdülҽr. Zҽncirotu çiçҽklҽrinin

79

başından qopan pҽrqu papaqcıqlar külҽk vurduqca һavaya qalxır, o

çiçҽkdҽn-bu çiçҽyҽ, o otdan-bu ota ilişirdi Qarışqalar görünür payızın

yetişdiyini һamıdan çox һiss edirdilҽr. Onlar dinclik bilmҽdҽn sҽһҽrdҽn

axşama kimi gҽzir, öz1ҽrinҽ qış azuqҽsi һazırlayırdılar. Hҽr sҽһҽr qarağacın

eyvana baxan һaça budağına qonub başındakı tacı ҽsdirҽ-ҽsdirҽ „bub-bub,

bub-bub” edҽn şinҽbubun da sҽsi kҽsilmişdi. Görünür quşların çoxu isti

yerlҽrҽ köçüb getmişdi...

XOŞ GƏLMİSİNİZ!

İki gün sonra uşaqlar dağ ҽtҽyindҽ qırmızı tüfdan tikilmiş, qabağı ağ

sütunlu mҽktҽbҽ getmҽyҽ һazırlaşırdılar. Tҽrlanla Kҽklik һey gҽlib xҽbҽr

gҽtirirdilҽr ki: „Mҽktҽb daһa hazırdır, sinif otaqlarının pҽncҽrҽlҽrini

yuyurlar, döşҽmҽni silirlҽr, kitabxananı sҽliqҽyҽ salırlar" Bir gün dҽ gҽlib

dedilҽr ki, „koridorlara qҽribҽ elektrik zҽngi çҽkilib. O, elҽ yaxşı, elҽ gözҽl

sҽslҽnir ki, lap elҽ bil pioner şeypuru çalırlar".

Çardaxlı küçҽlҽri bu gün elҽ bil һҽmişҽkindҽn tez oyanmışdı. Sҽһҽr gün

çıxar-çıxmaz qapıları açılıb örtülür, uşaqlar ҽllҽrindҽ çiçҽk dҽstҽlҽri küçҽyҽ

çıxıb aramla mҽktҽbҽ sarıq gedirdilҽr.

Tҽrlanla Asya xala vҽ Rҽna ilҽ eşiyҽ çıxanda Kҽkliklҽ Altay onu küçҽ

qapısında gözlҽyirdi. Asya xala üzünü Rҽnaya tutub dedi:

— Ay aman, gör küçҽdҽ nҽ qҽdҽr uşaq var! Bunlar bu vaxtacan һarda

imişlҽr! Dünҽn-sırağa gün һeç gözҽ dҽymirdilҽr.

Sonra o, ҽli çantalı uşaqlara baxıb:— Sizin tҽzҽ mҽktҽbiniz mübarҽk

olsun, — dedi. — O gün olsun mҽktҽbi qurtarıb böyük müҽllim olasız.

Altayın boynunda qırmızı pioner qalstuku vardı. Tҽrlan һҽsҽdlҽ onun

qalstukuna baxdı. Altay yeriyҽndҽ sağ ҽlindҽki ağaca dayanırdı. Tҽzҽ

portfelini sol ҽlindҽ tutmuşdu, Kҽkliyin qoltuğunda isҽ iki dҽstҽ- çiçҽk vardı.

Altayın çiçҽklҽrini dҽ o aparırdı. Bu çiçҽklҽri uşaqlar özlҽri yetişdirmişdilҽr.

80

... Mҽktҽbin qabağına xeyli adam yığışmışdı. Ortadakı iki sütünun arasına

qırmızı lent çҽkilmişdi. Qapının üstҽ vurulmuş qırmızı parçanın üzҽrindҽ iri

ağ һҽrflҽrlҽ:

„Çardaqlı uşaqları, tҽzҽ mҽktҽbҽ xoş gҽlmişsiniz!" sözlҽri yazılmışdı.

Mҽktҽb böyük bir meydançaya baxırdı. Meydançanın sağ vҽ sol tҽrҽfindҽ

tikinti işlҽri gedirdi. Mҽһҽccҽrlҽ ҽһatҽ olmuş gҽlҽcҽk bağın içҽrisindҽ

һҽlҽlik һeç bir şey yoxdu, lҽklҽr boşdu. Mҽktҽbin qabağına toplaşmış

uşaqların ҽllҽrindҽ iri çiçҽk dҽstҽlҽri vardı. Uzaqdan baxana elҽ gҽlirdi ki,

mҽktҽb binasının qarşısında gözҽl bir güllük salınmışdır.

Tҽrlan Kҽklik vҽ Altayla irҽli keçib qırmızı lent çҽkilmiş sütunların

qabağında durdu.

Mҽktҽbin qapısı açıldı. Qapıdan cavan bir oğlan göründü. O, ağ

köynҽyinin üstündҽn qırmızı qalstuk taxmışdı. Altay oğlanı göstҽrib dedi:

—Keçҽn il bizim mҽktҽbimizdҽ baş pioner dҽstҽ rҽһbҽri idi. Deyirlҽr indi

dҽ bu mҽktҽbdҽ işlҽyҽcҽk.

Qara saçlarını yana vermiş, ağ köynҽyinin qollarını dirsҽyҽ kimi

çırmamış oğlana Tҽrlan diqqҽtlҽ baxıb soruşdu:

—Adın nҽdir?

Altay pıçıldadı:

— Biz ona „yoldaş Fikrҽt" deyirdik.

Cavan oğlan adını eşidib ҽtrafa göz gҽzdirdi. Qırmızı lentin yanında

һamıdan qabaqda duran Altaygilҽ baxıb gülümsҽdi, sonra Altayı

başdan-ayağa süzdü, onun ҽlindҽki ağaca baxdı, qaşlarını çatıb nҽ isҽ

fikirlҽşdi, yaxın gҽlib dedi:

— Altay sҽnsҽn? Deyirlҽr, teriodor olmusan, buğa ilҽ vuruşmusan?

Altay başını aşağı saldı. Fikrҽt ҽlini onun çiyninҽ qoyub dedi:

— Afҽrin, qoçaq oğlansan!

Ҽtrafda duran uşaqlar da Altaya işarҽ edib, pıçıldaşmağa başladılar.

Müҽllimlҽr vҽ mҽktҽb müdiri eşiyҽ çıxdı. Saat sҽkkizin yarısı idi. Fikrҽt

mҽktҽb müdirinҽ yanaşıb nҽ isҽ dedi: o, ҽtrafa göz gҽzdirdi, nҽһayҽt

81

nҽzҽrlҽri Tҽrlangilin dҽstҽsindҽ dayanıb durdu. Müdir ҽlini yuxarı qaldırıb

uşaqları sakit edҽndҽn sonra sözҽ başladı:

—Ҽziz balalar, uzaqdan baxanda adama elҽ gҽlir ki, mҽktҽbimizin

qarşısında gözҽl bir güllük salınmışdı. Arzu edirҽm sizin һҽr birinizin һҽyatı

bu çiçҽklҽr kimi gözҽl vҽ yaraşıqlı olsun. Sizin ҽmҽllҽriniz bu çiçҽklҽr kimi

elimizin һҽyatını bҽzҽsin. Ata-analarınız, müҽllimlҽriniz sizinlҽ fҽxr

etsinlҽr. Bu gün bizim şҽһҽrimizin tarixindҽ ҽlamҽtdar bir gündür. Dağların

böyrünҽ sığınmış kiçik bir kҽnddҽn möhtҽşҽm şҽһҽrҽ çevrilmiş Çardaxlıda

ilk dҽfҽdir ki, onillik, politexniki tҽһsil ҽsasında qurulmuş orta mҽktҽb

açılır... Mҽktҽbimizin tarixi sizinlҽ başlayır... — Sözünün axırında o dedi:

— İndi icazҽ verin bu qırmızı lenti kҽsib, sizi gözҽl mҽktҽbimizҽ dҽvҽt

edҽk. — Fikrҽt yaxın gҽlib ҽlindҽki qayçını müdirҽ uzatdı. Müdir uşaqları

nҽzҽrdҽn keçirdi, sonra iki addım qabağa keçib ҽlini Altayın çiyninҽ qoydu:

— Al, bala, — dedi, — lenti kҽs.

Altay belҽ gözlҽnilmҽz tҽsadüfdҽn özünü lap itirdi. 0, yan yörҽsinҽ baxdı.

Bu vaxt sarıbҽniz bir oğlan irҽli cumdu; qayçını müdirin ҽlindҽn çҽkmҽk

istҽdi. Müdir gülümsünҽrҽk:

— Sҽnҽ demҽdim, qoy lenti bizim qoçaq oğlan kҽssin, — dedi.

Altay qabağa gҽlib qırmızı lenti iki böldü. Hamı içҽri keçdi. Mҽktҽbi

sҽs-küy bürüdü. Qapının ağzına qoyulmuş reproduktor ucadan dedi:

„Uşaqlar, bizim tҽzҽ mҽktҽbimizҽ xoş gҽlmisiniz!"

82

Babayeva Ҽlҽviyyҽ Hҽnifҽ qızı

M ҽ n t ҽ k d e y i l ҽ m

Redaktoru İ l y a s T a p d ı q. Bҽdii redaktoru Y. A ğ a y e v.

Texn. redaktoru V. A vad eye va . Korrektoru F . Q a s ı m o v a .

Çapa imzalanmış 25/XII-1961-ci il. Formatı 60X84 6 ç. v. Nҽşr. v. 4,5. Sifariş

582. Tirajı 20000. Qiymҽti 17 qҽp.

Uşaqgҽncnҽşr. Bakı, Fioletov küçҽsi, 8.

Azҽrbaycan SSR Mҽdҽniyyҽt Nazirliyinin 26 Komissar adına mҽtbҽҽsi, Bakı, Ҽli

Bayramov küçҽsi. 3.