model ve teoriler bölüm 14 İletişim ve İşbirliği modelleri
DESCRIPTION
Model ve Teoriler Bölüm 14 İletişim ve İşbirliği Modelleri. Ders Sorumlusu: Doç. Dr. Hakan TÜZÜN Hazırlayan: Safiye OLGUN Hacettepe Üniversitesi 2011-2012 Bahar Dönemi BTÖ 611 İnsan-Bilgisayar Etkileşimi. Giriş. İnsan-insan iletişim (tesirli) İşbirliği - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
Model ve TeorilerModel ve Teoriler Bölüm 14İletişim ve İşbirliği Modelleri
Ders Sorumlusu: Doç. Dr. Hakan TÜZÜNHazırlayan: Safiye OLGUN
Hacettepe Üniversitesi 2011-2012 Bahar DönemiBTÖ 611 İnsan-Bilgisayar Etkileşimi
Giriş
İnsan-insan iletişim (tesirli) İşbirliğiUzaklığı destekleme (Bilgisayar temelli
iletişim)
Bilgisayar sistemleriTek/çok kullanıcılıEtkiletişim: çalışma grubu/organizasyon
Bilgisayar temelli iletişim
Computer-mediated communication(CMC)+2 bağlı bilgisayarın iletişim işlemiSohbet odaları, e-posta, anlık mesajlaşma
Bilgisayar destekli işbirlikçi çalışma
Computer-supported cooperative work (CSCW)Groupware sistemler İşbirliği/ortak çalışmanın etkileri
Groupware sistemler
İletişim ve İşbirliği sistemleridir.Aynı amacı gerçekleştirme Eşgüdüm, eşeylem, işbirliği1< kullanıcı katılımı sağlama İletişim ve işbirliği çözümleri geliştirme
(yazılım geliştirme)E-posta, konferans sistemleri, Internet
protokolleri
İletişim/işbirliği çatısı
Kaynak: http://www.quepublishing.com/articles/article.aspx?p=1684319
Anahatlar
Yüz yüze iletişim (Face-to-face communication)
Sohbet (Conversation)
Metin tabanlı iletişim (Text-based communication)
Grup çalışması (Group working)
Kaynaklar
Yüz yüze iletişim
Teknoloji yönünden basit Ama çoklu iletişim -> etkileşim Yüz yüze iletişim (insan-insan iletişimi)
Konuşma, Duyma Yüz, göz, bakış (mimik) Vücut dili (jest)
İletişim Haberleşme: duygu, düşünce, bilgi vb.
Etkileşim Karşılıklı Çok yönlü Verimlilik
Hareket etkileri ve kişisel alan
Varolan formları uygunlukKuralları kesin değilKurallara uyulmaması her zaman sorun
değilTedirginlik ve kabalık algısı
Kültürel etkiOrtamdan ortama, durumdan duruma
değişme
<Yüz yüze iletişim
Göz teması ve bakış
Görsel temasYüz ifadesiKonuşma esnasında göz teması
GenişAmaçsız
Dinleyen hakkında bilgi verirDağınık/sürekli direkt göz temasıSadece ses yerine Video kullanımı
<Yüz yüze iletişim
Jestler ve vücut dili
Bilinçsiz olarak anlatımda hareketlenen el ve vücut dili
Deictic referenceVideolardan tüm vücut dili okunamaz
<Yüz yüze iletişim
Yan kanallar, doğrulama ve kesme
Konuşma = bir dizi ifadeSıra alma(turn-taking)Karmaşık görüşmeEtkiletişimYan kanallar (back channel)
Kafa sallama, yüz buruşturma, omuz silkme, burun hareketi, göz kapağı hareketi
<Yüz yüze iletişim
Sırayı alma (turn-taking)
Konuşma aktarımının kesilmesi ve konuşma sırası değişimiBazı doldurucu sözlerÖksürme vb.Vücut, göz hareketi (yan kanallar)Konuşmacının teklifiKonuşmaya kısa ara vermesi
<Yüz yüze iletişim
Sohbet
CSCW sohbet teorileri;Transkript analizi (analyze transcripts)Model kullanma (guide for design decisions)Tasarımı kullanma (drive design)
Temel konuşma yapısı
Transkriptde () arasında yan kanallar ifade edilebilir
Bitişik gruplar (Adjacency pairs) aynı konuda takip eden turn-taking ile elde edilen söz grupları
<Sohbet
Örnek konuşma transkripti
(Mehmet ve Fatma akşam bir lokantada)Mehmet: Bi buçuk iskender söyledim?
Sende ister misin?Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı?Mehmet: Haklısın yaaa…(güler)Fatma: Yanına ayran alsak acaba yenir mi ki?Mehmet: Ne yapacaksın ayranı?
Zaten yanında yoğurt var.Fatma: Ayy doğru yaaavv. Unuttum ben.Mehmet: Neyse karar ver alıcak mı almayacak mısın?Fatma: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır)Mehmet: Vardır vardır.Fatma: Tamam. Bende bi iskender alıyım.
<Sohbet
Bitişik gruplar
(Mehmet ve Fatma akşam bir lokantada)Mehmet: Bi buçuk iskender söyledim ?
Sende ister misin? [iskender]
Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı? [ağır] Mehmet: Haklısın yaaa…(güler) [ağır] Fatma: Yanına ayran alsak acaba yenir mi ki? [ayran] Mehmet: Ne yapacaksın ayranı? [ayran]
Zaten yanında yoğurt var. [yoğurt]Fatma: Ayy doğru yaaavv. Unuttum ben. [yoğurt]Mehmet: Neyse karar ver alıcak mı almayacak mısın?
[iskender] Fatma: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır) [kola] Mehmet: Vardır vardır. [kola]Fatma: Tamam. Bende bi iskender alıyım. [iskender]
M-iF-a1M-a1F-a2M-a2y
F-y M-iF-kM-kF-i
<Sohbet
Bağlam (context)
Konuşmalar bağlam içinde anlamlıKırpılan konuşma yanlış anlaşılabilir Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı?
Konuşmadaki bağlam İçsel bağlam(internal context)
Yazılı konuşma kopyalarıDışsal bağlam(external context)
Yan kanallar
<Sohbet
İçsel bağlam
Konuşmadan önceki ifadelere dayanmaYorumlama bağlamda olma Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı?
Sadece kelimeler (indexical)
<Sohbet
Dışsal bağlam
Çevresel etki, hareketJestBakış Yan kanallarÇevrenin betimlenmesi
Sözel ifade ile birlikte yer alabilir Fatma: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır)
<Sohbet
Başlık, odak ve konuşma şekli
Konuşmanın başlaması Konunun değişmesi Değişimi kaçırma (breakdown) Konuya ilişkin düzeltme yapılması (dialog
focus) Görev merkezli sohbette söz çeşitleri
Substantive: ilişkili konu gelişmesi Annotative: açıklama, detay verilmesi Procedural: işbirliği işleminden bahsetme
<Sohbet
Örnek transkript
(Mehmet ve Fatma bir mağazada, Fatma elbise deneyecek)
Fatma: Hangi pantolonu giyiyim? (elinde kot pantolon ve şalvar var)
Mehmet: Hangisini istersen? Fatma: Aslında kotun modeli güzel. Mehmet: Tamam giy o halde. Fatma: Ama bu da son moda. (şalvarı gösterir) Mehmet: Kot mu? Yıllardır giyiyorum nasıl yeni? Fatma: Hayır. Şalvar son moda. Mehmet: Hımm.
<Sohbet
Değişimi kaçırma ve düzeltme
Değişimi kaçırma (breakdown)Yanlış anlaşılanın düzeltilmesi (repair)
Indexial yapıda yanlış anlaşılmaYan kanallar, jest mimikler
<Sohbet
Ortak bir anlayış oluşturma
Konuşma dilinde yoğun yanlış anlama Konuşmacıların geçmişi/ön bilgileri
Aynı olmaz
Ama ortak zeminde birleşilebilir (grounding) Kısmen Kelime anlamlarında uzlaşma
Kelimelerin temel ilkesi İlgili olma (relevant) Yardımcı olma(helpful)
<Sohbet
Söylev sanatı teorisi
Hem kabul görülüyor hem de itilaflıBir ifade altındaki ima, derin anlamaAnalitik teknikKonuşma hareketi (conversation for
action, CfA) deyişleriAçıklama İhtimalYönlendirme
<Sohbet
Konuşma hareketi şeması (CfA)
<Sohbet
Coordinator tool
Groupware tool olarak eleştirileriCfA’ya dayanırKullanımı sevilmemişNiyetinin ne olacağı ortada
<Sohbet
Metin tabanlı iletişim
Senkron/asenkron tüm groupware sistemler temelde metin tabanlı
Groupware sistemlerde metinsel iletişim türleriAyrık (discrete)Doğrusal (linear)Doğrusal olmayan (non-linear)Uzaysal (spatial)
Yan kanal ve etkileyici durum
Metin tabanlı iletişimde Ayrıntılar eksikYan kanallar yokDilbilgisi daha kurallıBelli hızKesintisizEtkileyici durumlar smiley dili deyişi
<Metin tabanlı iletişim
Ortak zemin
Ortak zeminin özellikleriGeçicilik (cotemporality)Senkron (simultaneity)Sıralı (sequence)
Metin tabanlı iletişimin ortak zeminde buluşması zor
<Metin tabanlı iletişim
Sırayı alma (turn-taking)
Yazışması sırasının dönmesi<2 iletişim daha da karışıkSırayı kim alır?
Konuya odaklananKonuşmacının teklif ettiği İlk konuşan
Kesmeyi sağlayan yan kanal yokRound-robin protokol
<Metin tabanlı iletişim
Bağlam ve deixis
İçsel bağlam varDışsal bağlam yokSıralamada karmaşaDüz sıralı, karşılıklıIndexial Deixis kullanılması problemli
<Metin tabanlı iletişim
Hız ve pürüzler
Konuşma esnasında hız anındalıktaMetin tabanlı iletişimde daha yavaş
Ağ hızıYazarın klavye kullanma hızı İletişim ortamının kullanılma süresi
Hız azalmasıPürüzlerin artışıEtkileşimin düşüşü
<Metin tabanlı iletişim
Baş etme yolları
Hipermetin tabanlı sistemlerde iletişim ağacı çok/doğrusal metin tabanlı iletişimde tek dallı
Baş etme yolları (Coping strategies) İşbirliğin azalmasıyla iletişim azalması Etkiletişim sayısını azaltma mesaj kümesini
genişlemesi Multiplexing: paralel çoklu konuşma Eagerness: muhtemal etkiletişimli iletişimler fark
edilir, geriye dönüş zor, breakdown az Reviewability sağlıyor
<Metin tabanlı iletişim
Doğrusal metine karşı hipermetin
Daha hızlıMultiplexed mesaj nedeniyle breakdown
ve lost topicleri azaltırYönlendirme düşük
Müellif oluşturur (-)Statik (-)
<Metin tabanlı iletişim
Grup çalışması
2 taraftan fazlaDavranışı karmaşıkDinamik sosyal ilişkiler hesaba katılmalı
Grup dinamikleri
Değişiklik gösterirYapısalNiceliksel
Groupware sistemler açık rollere sahip
<Grup çalışması
Fiziksel düzen
Yüz yüze görüşme çevresel şartlar etkilenir
Aracı yönlendiren ve sakin olan grup çalışmasını etkiler
Görüşme odasındaGüç farklı İç içe göz temasıGörsellik etkisi azalması
<Grup çalışması
Dağıtılık biliş (distributed cognitive)
Geleneksel biliş psikolojisi insan aklına bakar
Dağıtık biliş ise dışsal (dünya ve diğer insanlar) ilişkilere bakar
Etkileşim gerçekleşirDiğer insanlarFiziksel çevreyle
Grup bilgisi önemli
<Grup çalışması
Kaynaklar
Dix, A. ve Findlay, J. (2004). Interaction design basics. Human-computer interaction (s. 475-508). Pearson: England.