İÇİNDEKİLERİÇİNDEKİLERİÇİNDEKİLERİÇİNDEKİLER

İçindekiler ....................................................................................................... 5 Kısaltmalar ................................................................................................... 10 Önsöz ............................................................................................................ 11

Neden Yazdım? ........................................................................................... 11 Nasıl Yazdım? .............................................................................................. 13 Muhalefet Ahlakı ......................................................................................... 15 Çağrışımlar ................................................................................................... 17 Neler Hissettim, Neler Düşündüm? ......................................................... 17 Şekvâ ............................................................................................................. 24 Aklımda Kalanlar ........................................................................................ 25 Din Duygudur .............................................................................................. 29 Samimiyet ve Dürüstlük ............................................................................. 29 Görevimiz Nedir? ........................................................................................ 31 İmitasyonculuk ............................................................................................ 33 Bir Eleştiri ve Bir Serzeniş .......................................................................... 35 Ve bir tavsiye ............................................................................................... 38 Dini Özünden “Koparmadan” Okumak .................................................. 41 Din İnsan İçin (mi)dir? ................................................................................ 42

Birinci Bölüm İNSAN ve DİN

Kur’an Merkezli Bir İslam Anlayışı ........................................................... 53 Başlık Hoş Değil ........................................................................................... 59 Dosttan Korkulur mu? ................................................................................ 67 İslam Nedir? ................................................................................................. 68 Hak Din Bölünüp Parçalandı mı? .............................................................. 72 İhtilafın Kaynağı .......................................................................................... 73 Fıtrat İçgüdü müdür? .................................................................................. 78 İnsanı Parçalamak ....................................................................................... 80

6 • Modern Düşüncenin Đslam Anlayışı

Retorik, Bu Olsa Gerek ............................................................................... 87 Denge Hatırına: ........................................................................................... 88 Müthiş Bir Final Cümlesi ........................................................................... 90 Müslüman Kimdir ...................................................................................... 93 Kur’an Sadece Müslümanların Kitabı mıdır? ......................................... 96 Peygamber İmajı ve Sünnet Anlayışı ....................................................... 98 Misvak Meselesi ........................................................................................ 107 Kefenin Cebi Meselesi .............................................................................. 108 Kefenin Cebi Var mı? ............................................................................... 115 Dinin Parçalanması ve Dinsel Egoizm ................................................... 117 Allah’ın Elçilerinin Durumu ................................................................... 123 “Dar Anlamda” Müslümanlık ve Talibanlık ......................................... 126 Allah’ın Birliği-İnsanın Birliği ................................................................. 130 Hak Din “Teslimiyet” mi, “İslam” mı? .................................................. 131 Din Savaşları .............................................................................................. 132 Cennet Kavgası ......................................................................................... 135 Sırat Köprüsü-Din Yolu-Ahlak Yolu Polemiği ..................................... 138 Piyango ve Şans İşi Cennet ...................................................................... 140 Şefaat Meselesi .......................................................................................... 141 Dini Mensubiyet ........................................................................................ 145 Doğal Değerler .......................................................................................... 152 Günaha Boğulan Din ................................................................................ 157 Her Faaliyete Günah Demek ................................................................... 158 Hür Olmak ne Demektir? ........................................................................ 167 Hüsün ve Kubuh Meselesi ....................................................................... 167 Ümit Işığı mı Gerçekten? ......................................................................... 173 Havf Hakkında… ...................................................................................... 174 Ümidi Yok Etmek Bu mu? ....................................................................... 175 İnsanı Yücelten Dini Değerler ................................................................. 176 İbadetlerin Farz Kılınışı ........................................................................... 181 Şekil mi, Amaç mı? ................................................................................... 183 Yine “Korku Tanrısı” ve “Sevgi Allah’ı” Meselesi ............................... 185 Şükran Duygusu-Şükran Borcu .............................................................. 189 İbadet ve Meffaat ...................................................................................... 192 Yerinde Bir Tesbit ..................................................................................... 194 Çalışmak İbadet midir? ............................................................................ 195 Bilgi ya da Kalem Kılıç Mukayesesi ....................................................... 201 Tek Boyutluluk ya da Dengenin Tam Yeri ............................................ 206 Öyle mi Acaba? ......................................................................................... 208 Ateş mi, Toprak mı? ................................................................................. 209

Đçindekiler • 7

Anlamlı Bilgi .............................................................................................. 211 Allah’ın Rızası Meselesi ............................................................................ 217 İctihad Taklid Meselesi ............................................................................. 221 İyi Müslüman ............................................................................................. 224 Tabii Değerler ............................................................................................. 225 Sevgi ............................................................................................................ 228 Ameli-i Salih Nedir? .................................................................................. 231 Dar Anlamda İbadet-Geniş Anlamda İbadet ......................................... 233 Salt Anlamda Ahiret Eylemi .................................................................... 237 Ahirette ne Sorulur? .................................................................................. 237 Kalkın(a)ma(ma)daki Sorumluluk Kimindir? ....................................... 238 Önemli Görüyorum ................................................................................... 244 “Evrenin Ulu Mimarı” Adlandırması ve Çok Açık Bir Eleştiri ........... 246 Başyapıt! ..................................................................................................... 248 Yine Bir Meal Cinayeti .............................................................................. 249 Din Kalitesi-İş Kalitesi ............................................................................... 251 Bir Lokma Bir Hırka .................................................................................. 257 Mucize ve Keramet .................................................................................... 260 “Din” mi “Ben” mi? ................................................................................... 266 Hz. Musa Halkı İçin mi Savaştı? .............................................................. 268 Hz. Ömer’in Faziletinin Kaynağı ............................................................. 269

İkinci Bölüm İNSAN HAKLARI ve DİN

İnsan Doğası ............................................................................................... 275 “Vicdan ve Ahlaki Donanım” .................................................................. 278 İnsan Hak ve Özgürlüklerin Dini Temelleri ve Temel Haklar ............ 280 Cihad ve Tebliğ .......................................................................................... 282 Namaz mı, Dua mı? ................................................................................... 287 Akıl ve Kalp ................................................................................................ 289 Soyun/Neslin Korunması mı Cinsel Özgürlük mü? ............................. 294 Zinanın Engellenmesi ............................................................................... 297 “Takıntı”, Bu Olsa Gerek .......................................................................... 299 Mâlî Ödevin Miktarı ve Yöntemi ............................................................. 302 Çok İddialı Bir Fetva Daha ....................................................................... 305 Faizcilik mi Tefecilik mi? .......................................................................... 308 Üretim ve İsraf Dengesi ............................................................................ 311 Bu Kadar mı? .............................................................................................. 313

8 • Modern Düşüncenin Đslam Anlayışı

Üçüncü Bölüm SİYASET ve DİN

İlahi Hâkimiyet Anlayışı .......................................................................... 317 “Siyasi”liğin Kriteri Nedir? ..................................................................... 322 Nasıl Bir Mantık? ...................................................................................... 323 Kur’an’ın İslam Devleti Talebi Var mıdır? ............................................ 324 Din Şeriat- Evrensel Tarihsel Problemi .................................................. 326 Yine Taliban Örneği .................................................................................. 328 Ne Denilir Bilmem ki ................................................................................ 330 “Hakkım” Sandığım Üç Beş Kelime ....................................................... 333 Dinin Siyasallaşmasının Sakıncaları ....................................................... 336 Yine Yanlış Değerlendirme ...................................................................... 340 Bir Başka Çelişki ........................................................................................ 342 Yine Bir Meal Cinayeti ............................................................................. 344 Yine Kaba-Saba Bir Değerlendirme ........................................................ 348 Eşitlik .......................................................................................................... 349 Bir Hadis ve Bir Tahrif Daha ................................................................... 356

Dördüncü Bölüm SAVAŞ ve DİN

Teşekkür ve Tashih ................................................................................... 361 Emek ve Cihad .......................................................................................... 363 Tenkit Değil ama Tembih ........................................................................ 364 Bu Değerlendirmeye Katılmıyorum ....................................................... 367 Din Trajedisi Meselesi .............................................................................. 370 Büyük Bir İddia Daha ............................................................................... 373 Allah’a Yardım Meselesi .......................................................................... 376 “Dini Mensubiyet” İddiasında Israr ....................................................... 381 Aynı İddialar ............................................................................................. 382 Yol Ayrımı ................................................................................................. 383 Habeşistan Devlet Başkanının Cenaze Namazı .................................... 384 Eksik Bilgi Tahrif Sayılır .......................................................................... 389 Yine Taliban Benzetmesi .......................................................................... 392 Küçük Bir Not ........................................................................................... 394 Çevrecilik, İmar Faaliyeti, Cehalet, Fakirlik ve Bölücülükle Mücadele Nasıl “Cihad” Olur? ............................................................... 394 A- Çevrenin çölleşmesini önlemek ........................................................ 395 B- İmâr etmek ........................................................................................... 396

Đçindekiler • 9

C- Cehaletle mücadele ........................................................................ 396 D- Fakirlikle mücadele ....................................................................... 398 E- Bölücülükle mücadele .................................................................... 399

Can’ın Kutsallığı ........................................................................................ 400 Bir Hadis ve Bir Tashih ............................................................................. 402 Yahudiler Unutulmamalı ......................................................................... 403 Cemaatleşen Din Meselesi ........................................................................ 404 İnsanlık ve İslamlık ................................................................................... 407 28 Ekim 1965 ve 8 Şubat 2006 ................................................................... 408 Mabet ve Hakaret ...................................................................................... 410 Sonuç ........................................................................................................... 412

Kaynakça .................................................................................................... 417

KISALTMALARKISALTMALARKISALTMALARKISALTMALAR

Kısaltma Açıklama s.a.v. (sallalahü aleyhi ve selem) a.s. (aleyhisselam) s. (sayfa) sy. (sayı) c. (cilt) a.g.e. (adı geçen eser) a.g.m. (adı geçen makale/madde) a.y. (aynı yer) ts. (tarihsiz) DİA (Diyanet İslam Ansiklopedisi) bkz. (bakınız) vb. (ve benzeri/ve buna benzer) vs. (vesâire) md. (madde: Sözlük ve ansiklopediler için kullanılmıştır.) a.y. (aynı yer) a.su. (aynı sure) s. (sayfa) sy. (sayı) terc. (tercüme eden) Hz. (hazreti) a. mlf. (aynı müellif)

ÖNSÖZÖNSÖZÖNSÖZÖNSÖZ

Neden Yazdım?Neden Yazdım?Neden Yazdım?Neden Yazdım?

Bu ülkede son onbeş yirmi-yıldır, bazı ilahiyatçı akademisyen-lerin, İslam dinini sunuşlarında, bugüne kadar bilinenden çok farklı bir yöntem uyguladıkları, çok belirgin bir biçimde görül-mektedir. Bendeniz sözünü ettiğim bu yılları, bütün bu olup bitenleri anlamaya çalışmakla geçirdim. Ancak her yeni günde karşılaştığım her yeni durum dolayısıyla hayretten hayrete düştüm; bu yüzde de bir türlü olup bitenleri kavramaya imkan bulamadım.

Ne amaçlarını, ne söylemlerini, ne hedef kitlelerini, ne de orta-lığı kaldırıp kaldırıp indirirken kullandıkları yönte-mi/metodu/usûlü anlayabildim.

Bu insanlar, kimilerine göre İslam’ın bugüne kadar ertelenmiş reformunu gerçekleştiren aydın, ilerici, çağdaş, uygar ve mo-dern ilahiyatçılar, kimilerine göre de, çağın ve insanının taleple-rini görmüş ve onların, tashih (yanlışlarını düzelten) değil, tas-vib eden (yaşadıkları hayatı onaylayan) ilahiyatçı tipine ihtiyaç duyduklarını fark etmiş, dolayısıyla onlara istediklerini veren, karşılığında da istediklerini alan şarlatanlardır.

Mizacım ve karakterim gereği bunların hiçbirini ciddiye alma-dım; belki biraz da böyle görmek ve davranmak işime geldi. Çünkü kavga etmenin hiçbir konuda hiç kimseye yarar sağla-dığını görmedim. Hele hele, Allah Tealanın, bütün insanlığa

12 • Modern Düşüncenin Đslam Anlayışı

öğüt, , şifa, rahmet ve rehber olarak inzal buyurduğu mesajını1 bile çıkar konusu görecek kadar basitleşen insanlarla kavga etmenin sadece “şer”den başka hiçbir sonuç doğurmadığını gördüm. Böyle kimselerden uzak durmak demek, -büyük-lerimden öğrendiğim terbiye gereği– Allah’a yakın olmak de-mekti. Çünkü bu çamur karakterli insanlar bana, artık rotalarını belirlemiş ve yol haritalarını çizmiş olarak gözüktüler. Bu du-rumda onlarla tartışmanın, hasbi, ilmî, ahlakî ve dinî bir boyu-tunu yakalamak mümkün olmayacak, sadece temiz yürekli, halis imanlı müminleri, “bizim hocalarımız bunlar mıydı ya-hu?” dedirtecek ve hakkımızdaki hüsnü zanları, hayal kırıklığı-na dönüşecekti.

Bu ve benzeri mülahazalarla bugüne kadar kenarda oturmayı ve olup bitenleri bazen ibretle, bazen dehşetle seyretmeyi yeğ-ledim. Ta ki, Doç. Dr. Hasan Elik’in Dini Özünden Okumak adlı eseri yayınlanana kadar…

Çok yakın dostum ve ağabeyim olan müellifin bu eserini gör-düm ve okudum. İşte o andan itibaren, o güne kadar takındı-ğım tavrımı değiştirmek ihtiyacı hissettim. Bu çalışmayı eleş-tirmek ve bu çalışma üzerinden, müellifin öne çıkardığı konu-lardaki kanaatlerini değerlendirmek ve kamuoyuyla paylaşmak istedim.

Doğrusu şu hususu düşünmemiş değilim: Bana ne oldu ki, bunca senedir bunca kıyamet koparan kitaplar yayınlandı, kı-lım kıpırdamadı da, onların yanında “mûnis ve makul” sayıla-bilecek bir üslupla kaleme alınan bu eser, bu kadar heyecan-lanmama sebep oldu.

Bu soruya iki cevap bulabildim:

Birincisi: Müellifi yakînen tanıyorum ve uzun zamandır dost-luğuyla iftihar ettiğim bir ilim adamı olarak, yazdıklarımı an-cak, onun, anlayışla karşılayacağını ve iyi niyetime hamledece-ğini biliyorum. Zaman zaman haddimi aşsam bile, onun da

1 “Ey insanlar! İşte size Rabbinizden bir öğüt, kalplere bir şifâ ve inananlar için yol gösterici bir rehber ve rahmet (olan Kur’an) geldi.” (Yunus Suresi, 10/57)

Önsöz • 13

bendenizi çok iyi tanıdığından emin olduğum için, kesinlikle art niyet aramayacağına, heyecanıma mağlup olmama hamle-dip geçeceğine bütün kalbimle inanıyorum.

Ayrıca onun,“Hakk’ın hatırı”nın en yüce değer olduğunu ve “her şeyin hatırından” üstün tutulması gerektiğini en iyi bilen-lerden olduğunu, en iyi bilenlerdenim.

Bu durum, hem müellifi ciddiye almama, hem de iyi niyetinden emin olarak karşısında cüret göstermeme sebep olmaktadır.

İkincisi: Bu kitabı yayınlayan kurumu son derece önemsiyo-rum. Hem öğrencisi olmakla, hem de bir müddet öğretim kad-rosu arasında bulunmakla övünç ve kıvanç duyduğum Marma-ra Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, bendenizin gözümde hep İlahiyat Fakülteleri’nin “amiral gemisi” mesabesinde olmuştur. Gerek köklü geçmişi, gerek ta kuruluşundan itibaren öğretim kadrosunda yer alan ve her biri semasında bir yıldız olan ilim adamları, gerekse İslam dünyasının ilim, sanat, tarih, kültür ve estetik merkezi olan İstanbul’umuzda bulunmasının sağladığı avantajlar sebebiyle, bu fakülte geçmişte olduğu gibi bugün de hâlâ bu hüviyetini muhafaza etmektedir. Bu nitelikteki bir fa-kültenin vakfı tarafından yayınlanan bütün eserler, bendeniz için hep değerli ve önemli olmuştur. Bu kitabı, bu yönüyle de önemsedim ve değerlendirmeye layık gördüm.2

Bu mülahazalarla kaleme aldığım bu eleştirilerin, hem müellif, hem bu satırların yazarı, hem de okuyucular için hayırlara vesi-le olmasını niyâz ediyorum.

Nasıl Yazdım?Nasıl Yazdım?Nasıl Yazdım?Nasıl Yazdım?

Eleştirilerimi kaleme alırken, müellifi adım adım takip etmeye, onun izinden gitmeye çalıştım. Dil ve üslup olarak ona uymaya gayret ettim. Zaten gördüm ki bu husus kendiliğinden gerçek-

2 Bu çalışmanın, yukarıda andığımız Vakıf tarafından yayınlanmasını çok arzu ettik. Hatta bu yönde bizi ümitlendiren işaretler de almıştık. Ancak uzun süre Vakıf yöneticilerinin elinde tutulan müsvedde çalışmamız, bize bildirilmeyen sebeplerle iade edildi. Bu yüzden bu çalışmamızın basımı, hem tasarladığımız ve temenni ettiğimiz yayınlar arasından çıkmadı, hem de hatırı sayılır bir gecikmeye uğradı.

14 • Modern Düşüncenin Đslam Anlayışı

leşmektedir. Onun ifadelerinin sert ve keskin olduğu yerlerde benim de ifadelerimin öyle olmasını engelleyemedim; mûnis bir dil kullandığı yerlerde ben de memnuniyetle ona uydum.

İlke olarak, kitabı taramak ve değerlendirmeye değer buldu-ğum cümleler üzerinde durmak gibi bir yöntem izlediğim için, müellifin tekrara düştüğü yerlerde bendeniz de tekrara düş-mekten sakınmadım. Bu yüzden, bazen çalışmanın niteliğini olumsuz etkileyeceğini düşünsem bile, bu usulü sonuna kadar sürdürdüm.

Müelliften ayrıldığım en önemli nokta, onun Kur’an-ı Kerim ayetlerini kendi serbest tercümesiyle vermesine rağmen bende-niz bir mealden yararlanmayı tercih ettim. Bu meal de Diyanet İşleri Başkanlığı’nın yayınladığı meal oldu.3

Müellifin ayet-i kerimelerin meallerini veriş şeklini çeşitli vesi-lelerle eleştirdim. Zira hem tırnak içinde gösterip, hem de met-ne sadık kalma gereği duymadan bir nevi yorumlu bir meal tekniği içinde vermesini, doğru bulmadım.

Hadisler konusunda da müellifin lafza/metne sadık kalmak gibi bir endişesinin bulunmadığını tesbit ettim ve dikkatimi çeken yerlerde bu hususa da işaret etmeye çalıştım.

Şu noktayı bütün samimiyetimle ifade edeyim ki, dinî düşünce başta olma üzere, her konuda farklı sesler duymak, değişik görüşler okumak, bendenizi sadece mutlu eder ve heyecanlan-dırır. İhtisas alanım gereği, “ihtilaf”ın zenginlik olduğunu bazı-larından daha iyi görecek noktadayım. Her vesile ile “alimleri arasındaki görüş ayrılıklarının ümmet için en büyük rahmet olduğunu” söylerim.

Ancak bunu yapanların, hem itibar ettikleri ilmin kaynakları veya disiplinin ilkeleri ile uyumlu bir tutum ve yaklaşım içinde olmalarını, hem de kendi içlerinde tutarlı bir tavır içinde olma-larını her zaman önemsedim ve önemsemekteyim.

3 http://kuran.gen.tr/ ve http://www.kurandaara.com adreslerinden yarar-landım.

Önsöz • 15

Hele bir de “ilmi/bilgisi” ile değil de, “serveti/zenginliği”, “sos-yal çevresi”, veya “medyatik şöhreti” ya da “küstahlığı ve per-vasızlığı” ile konuşan veya yazan, yani gücünü ilmî birikimin-den ziyade, işaret ettiğim diğer unsurlardan aldığını hissettiğim kimselere hiç saygı duymadım, duymamaktayım.

Bu çalışmayı yaparken, yani sayın Hasan Elik’in kitabını eleşti-rirken de bu ölçülere riayet etmeye gayret ettim. Değerlendir-melerimi, ya müellifin itibar ettiğini gördüğüm ve bildiğim kaynaklarla yazdıklarının uyumlu olup olmaması, ya da kitabı-nın bir bölümünde söyledikleriyle diğer bölümünde söyledikle-ri arasında tutarlılık bulunup bulunmaması açısından yapmaya çalıştım.

Muhalefet AhlakıMuhalefet AhlakıMuhalefet AhlakıMuhalefet Ahlakı

Diğer taraftan bu çalışmayı yaparken bir kere daha ve çok daha güçlü bir şekilde fark ettim ki, ilim adamına en çok yakışan tavır “muhalefet”tir.4

Evet, bendeniz de biliyorum ki, bir insanın içinde yaşadığı ve nimetlerinden istifade ettiği çağı eleştirmesi çok basit bir “tavır alış” değildir. Çünkü o çağı sahiplenen, o halin devamını temin etmek isteyen, hatta bazen bunu bir amaç olarak gören çok güçlü kişiler ve kurumlar vardır.

Böyle bir durumda o çağın telakkilerine ve kıymet hükümlerine uygun düşecek düşünceler geliştirmek, onları tedavüle sokmak, onların sanuculuğunu yapmak gayet kolay ve kârlı bir iştir.

Hatta bazen böyle düşünmek, böyle konuşmak, böyle yazmak bir mecburiyet halini bile alabilir. Nitekim Cumhuriyet döne-minde din ilimlerinin yeniden ihyasının temel direklerinden biri olan Ahmed Hamdi Akseki’nin “İslam’a göre devlet halkçı ve demokratiktir.”5 ifadesi kanaatimce bu kabildendir.

4 Bu tesbitim mevrid-i nas için geçerli değildir. Yani hakkında nas bulunan konular bunun dışındadır. Müctehedün fih olan, yani ictihada açık olan ko-nuların tamamı için geçerlidir.

Mevrid-i nassda ise mümin bir münevvere en çok yakışan, hatta elzem olan “teslimiyet”tir. Aksi halde “nassa muhalefet” ile “nassa iman”ı tutarlı bir dille açıklamak imkânsızdır.

5 Elik, s. 146