MÖVZU:DƏYİŞƏN CƏRƏYAN DÖVRƏLƏRİNDƏ

REZONANS HADİSƏLƏRİ

Mühazirəçi:

dos.Məmmədov S.Z.

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİMÜHƏNDİSLİK FAKÜLTƏSİENERGETİKA KADEDRASI

Gəncə~2010

FƏNN: ELEKTROTEXNİKANIN NƏZƏRİ ƏSASLARI

DƏYİŞƏN CƏR. DÖVRƏ. REZ.HAD.

2

Ə D Ə B İ Y Y A T

1. Kazimzadə Z. “Elektrotexnikanın nəzəri əsasları”. Bakı, Maarif, 1966.

2. Волынский Б.А. “Elektrotexnika” .Москва,

энергоатомиздат, 1987.

3. Блажкина А.Т. Общая электротехника. Ленинград энергоиздат.

Ленинградское отделение, 1988.

4. Нейман Л.Р. Теоретические основы электротехники: в 2-х томах.

Ленинград. Энергоиздат, 1988.

DƏYİŞƏN CƏR. DÖVRƏ. REZ.HAD.

3

PLAN

GƏRGINLIKLƏR REZONANSICƏRƏYANLAR REZONANSIT E S T

DƏYİŞƏN CƏR. DÖVRƏ. REZ.HAD.

4

DƏYİŞƏN CƏRƏYAN DÖVRƏLƏRİNDƏ

REZONANS HADİSƏLƏRİ

Ardıcıl və paralel birləşmiş dövrələrin xüsusi hallarında, bəzən ümumi

reaktiv müqavimət (ardıcıl dövrələrdə) və ya ümumi reaktiv keçiricilik (paralel

dövrələrdə) sıfra bərabər ola bilir. Reaktiv elementlərin qarşılıqlı kompensa-

siyası nəticəsində alınan belə hallarda cərəyan şiddəti gərginliklə eyni fazada

alınır və dövrə özü xalis aktiv müqavimətli dövrə kimi qəbul olunur. Dəyişən

cərəyan dövrələrində alınan belə xüsusi hadisələrə rezonans hadisələri deyi-

lir.Dəyişən cərəyan dövrələrinin birləşməsindən asılı olaraq iki cür rezonans

hadisəsi, yəni ardıcıl dövrələrdə gərginliklər rezonansı, paralel dövrələrdə isə

cərəyanlar rezonansı alınır.

DƏYİŞƏN CƏR. DÖVRƏ. REZ.HAD.

5

GƏRGINLIKLƏR REZONANSI

R, L və C parametrləri ardıcıl birləşmiş dəyişən cərəyan dövrəsində reak-

tiv-induktiv və reaktiv-tutum müqavimətinin bərabərləşməsi zamanı gərginliklər

rezonansı alınır. Şək.1. Gərginliklər rezonansı əmələ gəlmiş dəyişən cərəyan

dövrəsində reaktiv müqavimətlər bərabər:

olduğu üçün dövrənin ümumi müqaviməti:

0C

1-L

1

CL

jze

CLjRZ )

1(

DƏYİŞƏN CƏR. DÖVRƏ. REZ.HAD.

6

DƏYİŞƏN CƏR. DÖVRƏ. REZ.HAD.

7

təkcə aktiv müqavimətə bərabər, yəni zp=R və olur.

Belə hallarda dövrədən keçən cərəyan şiddəti

0p

)1

(C

LjR

UI

artır, hətta bəzən dövrə üçün cox qorxulu qiymətlərə qədər yüksələ bilir. Cərəyan şiddətinin belə yüksəlmiş qiymətinə rezonans cərəyanı deyilir. Rezonans cərəyanı:

I

R

UI

şəklində alınır. Ardıcıl dövrələrdə gərginliklər rezonansı üç səbəbdən əmələ gələ bilir.

Əgər tezlik (f) və tutum (C) sabit verilmiş olursa, o zaman rezonans təkçə induktivliyin dəyişməsindən və induktivliyin:

DƏYİŞƏN CƏR. DÖVRƏ. REZ.HAD.

8

CfC

Lp 222 4

11

qiymətində alınır. Əgər tezlik (f) və induktivlik (L) dəyişməz verilirsə, rezo- nans dövrənin tutumunun dəyişməsindən və tutumun:

LfLC p 222 4

11

qiymətindən alınır. Əgər induktivlik (L) və tutum (C) sabit verilmişsə, o zaman rezonans ancaq tezliyin dəyişməsindən və verilmiş L və C üçün tezliyin göstərilən:

1

LCp və ya

LCf p 2

1

Rezonans zamanı dövrə müqavimətlərinin aıdıqları bu qiymətlərə, xa-rakteristik müqavimətlər deyilir.

DƏYİŞƏN CƏR. DÖVRƏ. REZ.HAD.

9

qiymətindən alınır. Bu qiymətlərə, rezonans indukyivliyi, rezonans tutumu və rezonans tezliyi deyilir. Zəif cərəyanlar texnikasında, xüsusən radio-texnikada gərginliklər rezonansı cox vaxt tezliyin dəyişməsindən alınır. Ona görə də rezonans tezliyinə xüsusi tezlik, rezonans əmələ gəlmiş dövrəyə isə rəqs konturu deyilir. Dövrədə rezonans, doydurucu cərəyanın tezliyi dövrə-nin xüsusi tezliyinə bərabərləşdiyi zaman alınır. Rezonans əmələ gəlmiş dövrədə induktiv və tutum reaktiv müqavi-mətləri bərabərləşir və bundan əlavə, bu müqavimətlər üçün tezlikdən asılı olmmayan qiymətlər alınır:

z C

1

1

L 1

c

C

LLC

C

zC

L

LCL

p

cp

DƏYİŞƏN CƏR. DÖVRƏ. REZ.HAD.

10

CƏRƏYANLAR REZONANSI

Parametrləri paralel birləşmiş umumi dövrədə, reaktiv-induktiv və

reaktiv tutum keçiriciliklərinin bərabərləşməsi zamanı cərəyanlar rezonansı

hadisəsi adlanır.

Verilmiş sxemə əsasən (şəkil 2) paralel birləşmiş qollardan birində induk-

tivlik (aktiv müqavimət ilə bir yerdə), ikincisində isə xalis tutum olduğundan, bu

qolların reaktiv keçiricilikləri aşağıdakı şəkildə alınır:

22 )( Lr

LвL

və CвC

Hər hansı səbəbdən bu keçırıcılıklərin bərabərləşməsi,həmin qollardan keçən cərəyanların rezonansa daxil olmasını göstərir:

0)( 22

CLr

L

DƏYİŞƏN CƏR. DÖVRƏ. REZ.HAD.

11

olduğu üçün dövrənin ümumi keciriciliyi

jyeCz

Lj

z

rУ )(

22

təkcə aktiv keçiriciliyə bərabər olur.

DƏYİŞƏN CƏR. DÖVRƏ. REZ.HAD.

12

T E S T 1.Aktiv müqaviməti r=15 Om, induktivliyi L=0,1 Hn olan sarğacdan kecən

cərəyanın tezliyi san-1-dir. Tətbiq olunan gərginliyin təsiredici qiy-

məti U=75 V-dur. Cərəyanın təsiredici qiymətini tapmalı:

A) 3 A; B) 2 A; C) 1 A; D) 5 A.

2. Gərginliklər rezonansının yaranmasına hansı kəmiyyətin dəyişməsilə nail

olmaq olar? Səhv cavabı göstərin.

A) tezliyini; B) L induktivliyini;

C) C tutumunu; D) Dövrənin giriş gərginliyini.

3. Səhv cavabı göstərin. Gərginliklər rezonansı rejimində...

A) xL=xC; B) Cos=1; C) UL>UC; D) İrez=İmax.

200

DƏYİŞƏN CƏR. DÖVRƏ. REZ.HAD.

13

4. Hansı cavab səhvdir? Cərəyanlar rezonansında …

A) Dövrənin budaqlanmayan hissəsində cərəyan artaraq maksimum qiymətə çatır;

B) Cos=1; C) bL=bC;

D) Sarğacla kondensator arasında enerji mübadiləsi olur və bu mübadilədə mənbə işturak etmir.

5. Sxemdə r=30 Om, xl=40 Om

isə cərəyanlar rezonansı kondensator tutumunu hansı qiymətində yaranar?

A) 16 mkF; B) 20 mkF;

C) 40 mkF; D) 70 mkF.

1310 san

DƏYİŞƏN CƏR. DÖVRƏ. REZ.HAD.

14

6. t=0 anında sinusoidal cərəyanın ani qiyməti i=5 A olub, t1=2,5 m.san-dənSonra maksimuma çatır. Period T=0,02 san-dir. Cərəyanın təsiredici qiymətini tapmalı:

DƏYİŞƏN CƏR. DÖVRƏ. REZ.HAD.

15

TƏRTİB ETDİ:

Elektrotexnika və elektrik təchizatı

kafedrasının texniki Lətifova G.O.