mövzu: q eyri-cinsi çoxalmanın sitoloji əsasları. mitoz

ADAU dos. F.H.Qurbanov

Mövzu: Qeyri-cinsi çoxalmanın sitoloji

əsasları. Mitoz


Ədəbiyyat Quliyev R. Ə., Əliyeva K. Ə. Genetika. Dərslik, Bakı,

2002. Quliyev R. Ə. Genetikanın əsasları ilə bitkilərin

seleksiyası. Bakı, 2003. Axundova E. M. Ekoloji genetika. Bakı, 2006. İsmayılov A. S. və b. Genetikadan praktikum. Bakı,

1986. Turabov T. Genetika. Gəncə, 1997. Seyidəliyev N. Y. Genetika. Dərs vəsaiti, Gəncə,

2005. Cəfərov N. A. Çəkilin seleksiyası. Gəncə, 2008. Abbasov S.S. Maldarlıqda hibridləşmənin genetik

əsasları. Gəncə,2008.


Mövzunun planıHüceyrənin bölünməsinin əsas

mərhələləri-kariokinez, sitokinezMitozun bioloji mahiyyəti və fazalarıSitokinezAmitozEndomitozPoliteniya


HÜCEYRƏNİN BÖLÜNMƏSİ• Hüceyrənin bölünməsi orqanizmlərin

çoxalmasında əsas dövr sayılır.• Bu proses iki əsas mərhələdən: nüvənin

bölünməsi - kariokinez və sitoplazmanın bölünməsi – sitokinezdən ibarətdir.

• Hüceyrə öz həyat tsiklində altı bir-birinin ardınca gedən fazadan ibarətdir: interfaza, profaza, prometafaza, metafaza, anafaza və telofaza.

• Bütün bu dövrlər bir mitotik tsikli təşkil edir.


Amitoz.• Mitoz bölünmədən fərqli olaraq amitoz

bölünmədə nüvənin iki yerə bölünməsi zamanı iy tellər əmələ gəlmir və bir nüvədən iki, bəzi vaxt bir neçə (fraqmentasiya) nüvələr əmələ gəlir.

• Amitoz bölünməyə bir qayda olaraq, yüksək ixtisaslaşmış və ya patoloji toxumalarda rast gəlinir.

• Məsələn, kartof bitkisinin nişasta əmələ gətirən hüceyrələrində, regenerasiyaya uğrayan əzələ hüceyrələrində, xərçəng hüceyrələrində, ibtidailərdə və s.

MİTOTİK TSİKL. İNTERFAZA



Mitozun mərhələləri• İnterfaza (lat. inter - arada, yunan. phasis - peyda

olma)-hüceyrənin iki bölünmə mərhələsi arasında gedən dövrdür.

• Profaza. Mitozun başlanğıcı olan profazada nüvənin içərisindəki torvari quruluş tədricən xromatin telinə çevrilərək sarınmış yumağa bənzəyir.

• Metafaza. Xromosomların ekvatorial lövhədə iy tellərinə qarşı perpendikulyar şəkildə yerləşməsi metafaza mərhələsi adlanır.

• Anafaza. Bu zaman sentromerlər bölünür və xromatidlər iki tam müstəqil bacı xromosomlara çevrilir. Sentromerin iki yerə bölünməsi bütün xromosomlarda eyni vaxtda baş verir.

• Telofaza. Xromosomların qütblərə çəkilməsi ilə telofaza başlanır. Bu mərhələdə sanki proses əksinə davam edir.


Mitozun mərhələləri


Mitozun Sxemiİnterfaza

Profaza

Prometafaza

Metafaza

Anafaza

Telofaza

Mitozun mərhələləri


profaza

anafaza

metafaza

telofaza


Mitoz bölünmənin sxemi


Sitokinez. • Nüvə bölünəndən sonra sitoplazma da iki yerə

bölünür və bunun nəticəsində iki qız hüceyrələr əmələ gəlir.

• Mitotik tsiklin müddəti orqanizmin növündən, onun fizioloji vəziyyətindən, toxumanın tipindən, xarici faktorlardan {temperatur, işıq rejimi və s.) asılı olaraq 30 dəqiqədən 3 saata qədər davam edir.

• Hüceyrənin böyüməsi üçün nüvənin səthi nüvə ilə sitoplazma arasında maddələr mübadiləsinin normal getməsinə mane olur, bu da hüceyrə nüvəsinin bölünməsinə səbəb olur.


Endomitoz• Endomitoz Endomitoz zamanı hüceyrədə

xromosomların reproduksiyası nüvənin bölünməsi ilə müşayiət olunmur. Bunun nəticəsində hüceyrədə xromosomların sayı ilkin saya nisbətən, bəzi hallarda on dəfələrlə artır. Bu zaman nüvə qılafı dəyişilməmiş qalır, xromosomlar nüvənin daxilində qat-qat artır. Endomitozu həm bitkilərin, hərn də heyvanların müxtəlif toxumalarının intensiv funksiyaya malik olan hüceyrələrində müşahidə etmək olar.

Politeniya• Politeniya. Bəzən xromosomların əmələ gəlməsi

hüceyrədə onların sayının artması ilə yox, xromosomların dəfələrlə ikiləşməsi və bacı xromosomların bir-biri ilə birləşmiş şəkildə qalması ilə xarakterizə olunur. Belə hadisəni politeniya adlandırırlar. Politeniya nəticəsində xrosomların diametri böyüyür və tellərin sayı 1000-2000 ədədə çata bilir. Belə hallarda nəhəng xromosomlar əmələ gəlir. Politeniya hadisəsi bir sıra differensiasiyaya uğramış toxumaların hüceyrələrində -məsələn, bəzi həşəratların tüpürcək vəziləri və bitkilərin bəzi toxumalarında müşahidə olunur.



DİQQƏTİNİZƏ GÖRƏ ÇOX SAĞ

OLUN!

mövzu: q eyri-cinsi çoxalmanın sitoloji əsasları. mitoz

Documents