MOKUNA I

E noho ana ma kekahi wahi ma uka o Kohala, i kēlā au kahiko loa o ka ʻāina, he kāne me kāna wahine. ʻO ka inoa o ke kāne, ʻo ia nō ʻo Leimakani. A ʻo ka inoa hoʻi o ka wahine, ʻo ia ʻo Hina. He lōʻihi nā lā o ko lāua noho ʻana me ka loaʻa ʻole o ka hua o ko lāua noho hoʻāo ʻana. ʻO ka hana maʻamau i kēia kanaka, ʻo ia nō ka mahiʻai ʻuala ma uka paha o Honoipu. A ʻo kāna lawaiʻa mau e hele ai, ʻo ia nō ka luʻu ula i kai o ia kahakai.

Iā lāua e noho ana me ka maikaʻi, ua hoʻomaka maila ʻo Hina e ʻono i ka niu. A ʻo ka pilikia o kēia ʻono a kāna wahine, he kapu loa ka ʻai ʻana o nā wāhine i ia au o ka ʻāina i ka niu. A ua hiki ʻole nō iā Leimakani ke hoʻokō i ka ʻono a kāna wahine, ʻoiai, he kanaka mālama ʻo ia i ke kapu o nā akua o ia au kahiko o ka ʻāina. A ma muli nō o ia kūlana o Leimakani, ua hiki ʻole iā ia ke ʻae aku e hoʻokō i ka ʻono a kāna wahine.

Ua ulu maila naʻe ke ʻano hoʻohuoi i loko o Leimakani, he ʻano hoʻokauhua keiki paha kēia a kāna wahine e ʻono nei, a ua waiho wale ihola nō naʻe i ia mea i loko ona. ʻAʻole nō hoʻi i lōʻihi nā lā ma hope o kēlā ʻono ʻana o Hina i ka niu, ua kamaʻilio hou maila nō ʻo ia i kāna kāne.

“E kuʻu kāne aloha, he mau lā lōʻihi loa aʻe nei nō hoʻi kēia o ko kāua noho hoʻāo ʻana, a he mea kupanaha nō hoʻi koʻu ʻono ʻana i ka niu hiwa ma mua aku nei. A i kēia manawa hoʻi, ua hele mai nei koʻu ʻono i ka maiʻa pōpōʻulu a kau i kuʻu maka. Ua ʻike nō hoʻi au he mea kapu ka ʻai ʻana o nā wāhine i ka niu a me ka maiʻa, a he aha lā ke ʻano o kēia ʻono kupanaha oʻu i kēia mau mea?”

“E kuʻu wahine aloha, eia paha nā ʻaumākua o kāua, ke hoʻāʻo nei i ko kāua manaʻo kūpaʻa ma hope o ke kapu o nā akua. A ke manaʻo nei nō au i ka wā āu e uhaʻi ai i ke kapu akua o nā kūpuna, e pōʻino ana paha ʻoe kuʻu Hina aloha, no laila, ʻuʻumi ʻia ka ʻono maiʻa ou e kuʻu wahine. ʻO ke kapu akua nō ka mea nui e mālama ai kāua.”

Ma muli o kēia mau ʻōlelo aʻo a kāna kāne aloha, ua hoʻomanawa-nui ihola nō ʻo Hina i ka ʻono o nā mea āna e ʻono hoʻokauhua ana. ʻAʻole nō i lōʻihi iho nā lā ma hope mai, ua ʻono hou ihola nō ʻo Hina i kahi mea nō i hoʻokapu ʻia nō i nā wāhine o ia au kahiko o ka ʻāina, a ua ʻōlelo hou aku nō ʻo ia i kāna kāne iā Leimakani.

“E Leimakani ē, hele mai nei kā hoʻi kuʻu ʻono a nui i ka iʻa kūmū o ke kai. Ua hele mai nei kā hoʻi ka ʻono a kau i ka puʻu. A ua ʻike nō naʻe au he iʻa kapu nō ia, a i hoʻokapu ʻia hoʻi ma ke kānāwai kapu o nā akua o ko kākou mau kūpuna. A

(4)

he aha lā ke ʻano o kēia mau hana hoʻopūhili a ka pō iaʻu?”

Ma muli o kēia mau ʻōlelo a Hina i kāna kāne iā Leimakani, ua komo iho ke ʻano ʻānoninoni i loko o Leimakani. A ua hoʻoholo ihola ʻo ia e hele i mua o ka makāula o ko lākou wahi e nïnau ai i ke ʻano o kēia mau ʻono ʻano ʻē a kāna wahine. A ua ui akula ʻo ia i ka manaʻo o kāna wahine no kēia mea.

Ua ʻae koke maila nō kāna wahine no kēia manaʻo o kāna kāne. A ua kiʻi akula nō ʻo Leimakani i ka makāula e hele mai e nānā i kēia ʻano ʻono ʻāpiki a kāna wahine, a Hina. A ua lawe pū aku nō hoʻi ʻo Leimakani i nā mōhai kūpono i ke kūlana o ka makāula, e like nō hoʻi me ke ʻano maʻamau o ia au kahiko o ka ʻāina.

I ka hōʻea ʻana aku o Leimakani i mua o ka makāula, ua hoʻomao-popo koke maila nō ka makāula i ke ʻano o kāna huakaʻi, a ua kamaʻilio ʻē maila nō iā Leimakani. “E Leimakani ē, hele maila nō ʻoe ma mua, hahai maila nō ko ʻaumakua e hoʻopūnini nei iā Hina, kāu wahine. A ma kaʻu ʻike no kēia mau ʻono ʻano ʻē a Hina, eia i mua oʻu ka hiʻohiʻona o ke keiki a Hina. ʻAʻole kēia mau ʻono ʻano ʻē a Hina, kāu wahine, a he ʻono ʻokoʻa aʻe, akā, he hoʻokauhua keiki. A e loaʻa ana he keikikāne na ʻolua. Eia naʻe, e lilo ana ua keiki nei a ʻolua i keiki hoʻopāpā i ka mana o kahi mau kupua hoʻopōʻino o ka ʻāina. A e nui ana nō hoʻi kāna mau hana ʻano hoʻokalakupua i nā poʻe ʻeʻepa o ka ʻāina nei, a hōʻea loa aku nō hoʻi i ko ka moana mau poʻe ʻeʻepa.

“Eia pū nō hoʻi ʻolua ke hoʻāʻo ʻia nei e nā ʻaumākua akua o ko ʻolua mau kūpuna. A i mea e ʻike ʻia ai ko ʻolua mālama i nā kapu kānāwai akua o nā akua o nā kūpuna o kākou, e hoʻoikaika e Leimakani me kāu wahine e mālama i ke kapu akua, a e hoʻopōmaikaʻi ʻia mai ana nō ʻolua me ka hua o ko ʻolua pūhaka. ʻO kāu wahine nō paha, e Leimakani, ke ʻai i ka loaʻa a kā ʻolua keiki, a na ua keiki nei naʻe āu e hoʻopaʻi ka mea nāna e hoʻopōʻino i kou ola, e Leimakani.”

“E hoʻi e Leimakani, a noʻonoʻo i kēia mau mea aʻu e kamaʻilio nei iā ʻoe, a mai hoʻopua wale aku naʻe ʻoe i kou pōʻino i kāu wahine, iā Hina, o lilo auaneʻi ia i mea e hoʻopōʻino ai hoʻi i ka hua o kona ʻōpū.”

Me kēia mau ʻōlelo aʻo a ka makāula, ua hoʻokuʻu maila ʻo ia iā Leimakani e hoʻi no kona wahi i hele mai ai. A i kona hōʻea ʻana aku i mua o kāna wahine, ua kaʻa ʻē maila nō ka nïnau ma ka ʻaoʻao o Hina no nā ʻōlelo a ka makāula. A ua hōʻike akula nō hoʻi ʻo Leimakani, e like nō hoʻi me nā ʻōlelo i hōʻike ʻia aʻe nei ma luna, a koe nō hoʻi nā mea a ka makāula i pāpā mai ai.

I ka lohe ʻana o Hina i nā ʻōlelo a ka makāula i hōʻike ʻia mai e kāna kāne, a ua lilo ihola ia i mea hauʻoli i kona manaʻo, ʻoiai, e loaʻa ana hoʻi ko lāua mea nāna e mālama i ko lāua mau lā palupalu. ʻAʻole naʻe ʻo Hina i noʻonoʻo mua, e haʻalele

mai ana kāna kāne ma mua o ka wā e nui pono aʻe ai kā lāua keiki. A inā paha e lohe mua ʻo Hina i ia mea, ʻaʻole paha e nele kona hana naʻaupō, i mea e pōʻino ai ke ola o ke keiki āna e kōkō ana i loko o kona ʻōpū. ʻOiai, ua nui nō kona aloha i kāna kāne iā Leimakani, a he kāne hoʻi i pili aloha ʻia mai nā lā ʻōpio mai.

Na mua aku naʻe e hōʻike mai i ka hoʻokō ʻia o nā ʻōlelo wānana a ka makāula, no ka mea pili i ka moʻolelo o ka mea nona kēia hoʻonanea o kākou.

MOKUNA II

I ka hala ʻana aʻe o nā mahina lehulehu, ua hoʻomaopopo loa akula ʻo Leimakani i ka hāpai ʻiʻo o Hina i ke keiki. A ua lilo ʻiʻo nō ia i mea hauʻoli nui no kona manaʻo, ʻoiai, eia hoʻi lāua i nā lā e manaʻo ʻia ai, ua hala ka wā loaʻa o ke keiki.

I ke kokoke loa ʻana mai i ka wā e hōʻea mai ai ka mea nona kēia moʻolelo i ke ao mālamalama, ua hoʻomaopopo akula ʻo Leimakani i ke ʻano ʻē o nā ʻōuli o ka lewa lani. A ua hoʻomaopopo ihola ʻo ia he keiki ʻiʻo aku ana nō kēia o nā hana kupanaha e like me ka ʻōlelo a ka makāula iā ia.

Ikahōʻeaʻiʻo ʻana maiokawāehānauaiuakeikinei, aiahoʻi, uahoʻomaopopo ʻia ka puni ʻana i ka ʻino mai ʻō aʻō o ka ʻāina. A ua kaikoʻo ka moana. A ua hāʻule maila nā paka ua ʻeloʻelo ma ka ʻāina. Ua kahe ka wai o nā kahawai, a huʻe ʻia maila nā pihaʻā moe wai o uka, a e popoʻi ana hoʻi nā nalu o ka moana laulā a i ka hoʻomaopopo ʻia aku e nā kamaʻāina o ua ʻāina haʻaheo nei ʻo Kohala, ʻo kekahi kēia o nā ʻino nui i hoʻomaopopo mua ʻole ʻia e nā kānaka.

I kēia wā e uhi puni ana ka ʻino ma luna o ka ʻāina, a ʻo ia ihola ka wā i hānau mai ai ka mea nona kēia moʻolelo. A ma muli o kēlā ʻino nui e pāhola ana ma luna o ka ʻāina, ua kapa ihola ʻo Leimakani i kāna hānau kahi, ʻo “Punia”. ʻO ia hoʻi no ka punia ʻana o ka ʻāina a me ka moana i ka ʻino.

I ka hānau ʻana o Hina i kāna keiki, ua hoʻomaopopo koke ihola nō lāua i ke ʻano ʻoʻoleʻa o kēia keiki, me he keiki ala o ʻeono mahina. A ua hoʻomaopopo pū ihola nō hoʻi lāua i ke ʻano kanaka uʻi o kona mau helehelena. A ua lilo loa ia i mea hoʻohauʻoli maoli mai i ko lāua manaʻo. A ʻo kekahi mea o lāua i hauʻoli nui loa ai, ʻo ia nō ka loaʻa ʻana o ke keiki iā lāua, ma hope iho o ko lāua noho kāne wahine ʻana no ka manawa lōʻihi loa, me ka hoʻopōmaikaʻi ʻole ʻia mai me ke keiki i nā lā ʻōpio.

Ua hānai ʻia ihola ua keiki nei me ke ʻano punahele loa. A ua kiaʻi ʻia hoʻi kāna mau mea e ʻai ai, ʻoiai, ua makeʻe nui loa ʻia ke ola o ke kama kahi punahele e kēia mau mākua makeʻe keiki. I ka hōʻea ʻana o nā makahiki o Punia i ka ʻekolu paha, ua hahai aku ke keiki i kona makuakāne ma kāna mau hana ma ka waena kïhāpai. A i ko Leimakani wā e kiʻi ai i kāna lua ula ma kai o ia kaha, aia pū nō ua keiki nei āna me ia. A ua lilo nō hoʻi ka pili aloha mau o ka makua me ke keiki, i mea e hōʻoi loa ʻia ai ka pumehana o ke aloha ma waena o lāua.

No kēia pili mau o ke keiki me ka makuakāne, a ua hoʻomaka pū akula nō hoʻi e lawelawe pū i nā hana mahiʻai me kona makuakāne. Ua kamaʻilio akula ʻo

Leimakani i kāna wahine iā Hina, “E kuʻu Hina aloha ē, ke hoʻomaopopo nei au i ke ʻano makaʻala hana o kā kāua keiki. ʻAʻole ʻo ia i like me nā kamaliʻi ʻē aʻe, ka lilo nui o ka manaʻo i ka pāʻani. A ua maopopo ʻē nō iaʻu e ola ana kā kāua keiki, a ua aloha nō nā akua o ko kāua mau kūpuna ma ka hāʻawi ʻana mai iā kāua he keiki maikaʻi, a he keiki hana a aloha makua. A inā paha e hōʻea mai ka wā oʻu e hele mua ai i ka ʻāina polikua a Kāne, a laila, ʻaʻole oʻu hopohopo ʻana no ko ʻolua noho ʻana iho. ʻOiai, ua hoʻomaopopo au i ke ʻano miki maoli o kā kāua lei kama i nā hana e pono ai ka noho ʻana.”

Ua lilo kēia mau ʻōlelo a Leimakani i kāna wahine i mea hoʻohauʻoli i ka manaʻo o Hina. ʻAʻole naʻe lāua i manaʻo mua no ke ʻano ʻōlelo a Leimakani no kona hele mua i ka “ ʻāina polikua a Kāne”, e hōʻea ʻiʻo mai ana nō ka hoʻokō ʻia o ia mau ʻōlelo. ʻAʻole nō ʻo Leimakani i hoʻomanaʻo aʻe i nā ʻōlelo wānana a ka makāula iā ia, i kona wā i hele mua ai e nïnau no nā ʻono ʻano ʻē a kāna wahine, a i ʻike ʻia hoʻi e kāua, e ka mea heluhelu, ma ka mokuna mua aku nei o kēia moʻolelo.

Ua hōʻike mua aku nei nō hoʻi ma ia mokuna mua o kēia moʻolelo, ʻo kekahi o nā hana a Leimakani e lawelawe mau ai, ʻo ia nō ka luʻu ula ma ka lae kahakai, a he lua ula maʻamau kāna e kiʻi mau ai, a ua lilo hoʻi ia lua ula i ipu kai nāna me kāna wahine. A i ka wā a Leimakani e kiʻi ai i ula ʻai na lākou, e kēnā mua ana ʻo ia i kāna wahine e hoʻā i ke ahi pūlehu ula, ʻoiai, ʻaʻole loa he wā āna i kiʻi ai i kāna lua ula a hoʻi nele mai ʻo ia. A ʻo kekahi mea kupanaha nō hoʻi iā Leimakani, ʻaʻole loa ʻo ia e kiʻi e luʻu i kāna lua ula punahele, a lawe mai paha a ʻoi wale aku ma mua o ka mea kūpono iā lākou e ʻai. I ka wā o lāua wale nō me kāna wahine, e luʻu ana nō ʻo ia a lawe mai i ʻelua ula wale nō. A i kēia wā hoʻi i nui kūpono loa aʻe ai ʻo Punia, a ʻike ka makuakāne i ka ikaika o ua keiki nei i ka ʻai ʻana, ua lawe mau mai ʻo ia he ʻekolu ula na lākou.

He hale pōloli ʻole ko Leimakani i ka ʻai. ʻAʻole nō hoʻi e nele kona ʻai ʻana i ke kōkoʻolua o ka ʻai, ʻoiai, ʻaʻole ʻo ia i aʻo i ka palaualelo a moe wale paha i ka hale, a helu i nā ʻaho o kona hale. Ua ʻike mau ʻia ka uliuli o nā lau ʻuala ma kona waena, a ma muli nō o ia ʻano maʻamau i ka makuakāne i ka hana, no laila, ʻaʻole ʻo ia i hoʻomailani naʻaupō wale aku i kāna keiki. A i kona ʻike ʻana i ke ake hana o kāna keiki hānaukahi, ua kōkua pū akula ʻo ia i nā hana e mau ai ka hoihoi hana o kāna keiki. A ma muli nō hoʻi o ia ʻike o ka makuakāne i ke ʻano hana o kāna keiki, ke kumu o kāna ʻōlelo ʻana i kāna wahine ʻo Hina.

I ka hōʻea ʻana o nā makahiki o Punia i ka ʻehiku, ua mākaukau pū ʻo ia i ka luʻu ʻana me kona makuakāne ma kēlā lua ula a lāua me kona makua. A i kekahi manawa ua luʻu aku ʻo ia me ka nānā aku o kona makuakāne iā ia, a ua loaʻa nō

iā ia nā ula me ka maʻalahi. ʻAʻole nō naʻe ʻo Leimakani i hoʻokuʻu hoʻokahi i kāna keiki e hele hoʻokahi me kona hele pū ʻole me ia i kēlā wahi o ka lua ula a lāua.

I ka hōʻea ʻana o nā makahiki o Punia i ka ʻumi, ua lilo maoli ʻo ia i keiki ikaika ma ka hana, a ua like kona ikaika me he keiki ala o 17 a 18 makahiki. A ʻo nā keiki o 15 a hōʻea i ka 18 o nā makahiki, ʻaʻole loa kahi o lākou e lanakila ma luna o ke keiki a Hina me Leimakani. I ia manawa nō hoʻi i aʻo pū ai ʻo Leimakani i kāna keiki i ka ʻōʻō ihe, a i ka mokomoko, a i ke kūkini, a i ke kākā lāʻau, ʻoiai, he kanaka mākaukau ʻo Leimakani i ia mau hana hoʻoikaika kino o ia au kahiko o ka ʻāina.

I kekahi lā ma hope iho o ka pau ʻana o ka hana ma ka waena ʻuala, ua hele akula ʻo Leimakani i ka lae kahakai me kāna keiki, no ka luʻu ula ʻana, a iā lāua i hōʻea ai ma kahi o ka lua punahele a lāua, ua ʻōlelo maila ʻo Leimakani i kāna keiki, ʻo ia ke luʻu i mau ula na lākou, a e noho hoʻi ʻo Punia i kula. Ua ʻano hoʻolāʻau akula nō ke keiki, ʻo lāua pū nō ke luʻu, akā, ʻaʻole i ʻae mai ʻo Leimakani i kēia noi a kāna keiki. ʻAʻole nō i maopopo iā Punia ke kumu o kēia hōʻole ʻana o kona makuakāne iā ia, a e ʻike ana paha kāua i ke kumu nui o kēia hana a Leimakani.

MOKUNA III

I ke au kahiko o Hawaiʻi nei, ua maʻa kekahi poʻe i ka hoʻomana ʻana ma ke ʻano ʻaumakua i ka manō o ke kai, a i ka manu pueo, a i kekahi mau mea ʻē aʻe nō paha a lākou i manaʻo ai. A ua lilo nō hoʻi ka manō i mea hānai ʻia e kehahi poʻe, a i mea kā e hoʻohana ʻia ai no ko lākou mau manaʻo hoʻomauhala. A ua lilo nō hoʻi kekahi poʻe i mea manaʻo ʻino ʻia e kekahi poʻe ma muli paha o kekahi mau kumu.

ʻO ka lako mau o ko Leimakani noho ʻana i nā mea e pono ai ka noho ʻana, ka ʻai me ka iʻa a me nā lako ʻaʻahu, ʻoiai nō hoʻi, he wahine maʻa maʻamau ʻo Hina i ke kuku kapa, a ua lako maoli nō ko lākou noho ʻana. A ma muli nō hoʻi o ka ikaika kupanaha o Punia i ka hakakā, ʻeha ka poʻe keiki a kahi mau mākua. No laila, ua huāhuā ʻia ʻo Leimakani a me kona ʻohana, a ua ʻimi nui ʻia nā kumu e pōʻino ai ʻo Leimakani.

E waiho aʻe kāua, e ka mea heluhelu iā Leimakani a me kāna keiki, ka mea nona kēia moʻolelo, a e huli aʻe hoʻi kāua e nānā no ka pōʻino o Leimakani āna naʻe i hoʻomaopopo mua ʻole ai.

Ua hōʻea aʻe i nā kapakai o Kohala i ia mau lā, he manō aliʻi ʻaeʻa wale. Aia ma lalo o kēia manō nona ka inoa ʻo Kaiʻaleʻale, he ʻumi mau manō ukali. Ma muli o ke ʻano ʻai kanaka o kēia manō a me kona mau ukali, ua kipaku ʻia mai ʻo ia e nā manō maikaʻi o nā wahi like ʻole. I kona hōʻea ʻana nō i nā kapa kahakai o nā Kohala, ua hoʻomaka koke nō ua Kaiʻaleʻale nei i kāna hana maʻamau, ʻo ia hoʻi ka hoʻopōʻino ʻana i ke ola o ka poʻe hele kahakai. I kēia wā naʻe e hana nei ʻo ia i kāna hana ʻino, a i hoʻopōʻino hoʻi i ke ola o kahi poʻe lehulehu, ʻaʻole i hōʻea aku kēia lono iā Leimakani. No laila, i ka wā i hele ai ʻo Leimakani me kāna keiki i kā lāua hana maʻamau ʻo ka luʻu ula, ʻaʻole loa he wahi mea i manaʻo mua ʻia, e hālāwai mai ana me kekahi pōʻino weliweli.

I ka mākaukau ʻana o Leimakani e luʻu aku, ua lohe maila nō ua Kaiʻaleʻale nei i nā kamaʻilio ʻana ma waena o Leimakani a me kāna keiki. ʻOiai, he manō kēia o ke ʻano i hoʻomanamana ʻia e kekahi poʻe, a i kapa ʻia paha e ka poʻe kahiko o ia au kahiko o ka ʻāina, “he manō kanaka”, a e kapa ʻia ai hoʻi e kekahi poʻe, “he manō kupua”, a ua hiki nō iā ia ke lohe i nā ʻōlelo a pau a Leimakani mā e kamaʻilio ana. A ua minamina loa ihola ua Kaiʻaleʻale nei i ka lele pū ʻole ʻana mai o Punia me kona makuakāne, ʻoiai, inā lāua i lele pū mai inā lā ua māʻona pono ko lākou pāʻina o ia lā pōloli.

Eia nō ua Kaiʻaleʻale nei ke peʻe mālie nei ma ka ʻaoʻao o ka lua ula a Leimakani e luʻu mau ai, a e kali ana hoʻi me ka mākaukau no ka ʻai ʻana aku iā Leimakani. I ka wā nō i lele aku ai ʻo Leimakani i loko o ke kai, ua luʻu loa akula nō ʻo ia no ka lua ula. A i ka loaʻa ʻana o nā ula ʻekolu iā ia, ua emi maila ʻo ia i hope me ka manaʻo e ea aʻe i luna, a i ia manawa nō ʻo ia i loaʻa mai ai iā Kaiʻaleʻale. A no ka maopopo mua ʻole nō hoʻi paha iā Leimakani no kēia pōʻino, ʻaʻole ʻo ia i mākaukau mua no ke pale ʻana aku. A ʻo ka mea i ʻike ʻia, ua moku pū maila ʻo ia i ka waha o ka manō lokoʻino, a i ia manawa pū nō, ua loaʻa pū maila ʻo ia i nā manō ʻē aʻe. A he manawa pokole wale nō, ua pau aʻela kona kino holoʻokoʻa i ka ʻai ʻia e ua poʻe manō nei, a koe wale nō ke poʻo o Leimakani. A i ia manawa ʻo Kaiʻaleʻale i paʻa aʻe ai i ke poʻo o Leimakani, ma kona waha, a lana aʻela ʻo ia i luna o ka ʻili kai me ka ʻōkūkū aku i mua o ke alo o kāna keiki e nānā mai ana. Ua ʻula pū aʻela nō hoʻi ke kai o ia wahi i ke koko o Leimakani.

A ua lilo kēia hana a kēia manō kupua i mea hōʻehaʻeha loa mai i ka manaʻo o Punia, a ua uē paʻiāuma aʻela ʻo ia i kona ʻike aku i ke poʻo o kona makuakāne e ʻōkūkū hoʻomāewaewa ʻia mai ana e ua manō Kaiʻaleʻale nei a me ka waimaka aloha makua e heleleʻi ana ma kona mau pāpālina ʻōpio, ua ʻōlelo akula ʻo ia me ka leo haʻuhaʻu, “ ʻO kāu hana hoʻomāewaewa kēnā e Kaiʻaleʻale i kuʻu makuakāne. Aia nō hoʻi he lā e hōʻea mai ana, e pānaʻi aku ana au i kēnā mau hana āu. A e ʻike auaneʻi ʻoe i ka hanaʻiʻo a ke keiki a Leimakani me Hina.”

Ua haʻalele akula ʻo ia i ua wahi nei me ka uē paʻiāuma ʻana no kona makuakāne. A iā ia nō i kokoke aku ai i ko lākou wahi pupupu hale, ua lohe koke maila nō ʻo Hina i ka leo uē paʻiāuma o kāna keiki, a hoʻomanaʻo koke aʻela nō ʻo ia, ua hālāwai paha kāna kāne me ka pōʻino. A i ke kokoke loa ʻana mai o ke keiki, ua nïnau koke akula nō ʻo Hina i kāna keiki, “ ʻAuhea kā hoʻi ko makuakāne? A he waimaka aha kēia ou, e kuʻu lei aloha he keiki?” “E kuʻu makuahine aloha ē, ʻaʻole kāua e ʻike hou ana iā ia. Ua make ʻo ia me ka māewaewa i ka waha lokoʻino o ka manō Kaiʻaleʻale. A ua puʻunaue ʻia kona kino ma ka waha o ka pūʻali manō a Kaiʻaleʻale.”

I ka lohe ʻana nō o Hina i kēia lono pōʻino o kāna kāne, ua hoʻomaka aʻela ʻo ia e uē paʻiāuma, a e uē helu ana hoʻi no nā wahi a lāua e pili aloha ai. A i ia manawa pū nō, ua ulu aʻela ka manaʻo i loko o Hina e iho nō i ka lae kahakai a lele nō i loko o ke kai, a i hoʻokahi nō hoʻi ko lāua make pū ʻana me kāna kāne aloha. A ma muli wale nō o nā kāua aloha ʻana a ke keiki i maliu mai ai ʻo Hina, a hana ʻole ai ʻo ia i kāna mea i manaʻo ai e make pū i ka waha o Kaiʻaleʻale, e like nō hoʻi me ka make ʻana o kāna kāne aloha ʻo Leimakani.

Ua noho ihola lāua i ia mau lā me ke kanikau ʻana no kā lāua mea aloha i hala aku ma kēlā ʻaoʻao. A ua lilo nō naʻe ʻo Punia i mea hōʻoluʻolu aku i nā kaumaha o kona makuahine aloha. A ua hōʻike aku nō hoʻi ʻo Punia i kona makuahine, ʻaʻole loa ʻo ia e hoʻopoina ana i nā hana hoʻomā-ewaewa a Kaiʻaleʻale i ke poʻo o kona makuakāne. A he wā nō e hōʻea mai ana e kū ai kāna mākaia ma luna o kēlā poʻe pūʻulu manō.

A e ʻike aku ana nō paha kāua e ka mea heluhelu ma kēia hope aku, i ka hana a ke keiki āiwaiwa a Hina no kona ʻenemi. A ʻo ka mea hoʻi nāna i hoʻopōʻino ke ola o kona makuakāne aloha.

I ia mau lā, ua hāpai aʻela ʻo Punia i ka hana maʻamau a kona makuakāne, ʻo ia nō hoʻi ka mahiʻai ʻana ma ko lākou kïhāpai. A ma kahi naʻe o ka hele i ka lawaiʻa luʻu ula, ua pāpā loa maila kona makuahine, ʻo Hina, iā ia, ʻaʻole loa ʻo ia e hele hou e luʻu i ka lua ula a kona makuakāne. No kekahi mau lā, ua hoʻolohe nō ʻo Punia i kēia manaʻo o kona makuahine, ʻo Hina, ʻoiai, ua hoʻomaopopo nō ʻo ia he mea maikaʻi ʻole iā ia ka hōʻehaʻeha ʻana aku i ka manaʻo o kona makuahine, ʻoiai ʻo ia e noho kaumaha ana no kā lāua mea aloha i hala.

I ka hala ʻana naʻe o nā lā kaumaha loa no Leimakani, ua hoʻomao-popo ihola ʻo Punia i ko lāua pilikia a ka iʻa, a i kohu aku nō hoʻi kahi māna ʻai i ka loaʻa o kona kōkoʻolua a ka iʻa, ua hoʻoholo ihola nō ʻo ia i kona manaʻo e hele nō e ʻimi iʻa na lāua, a ua hōʻike aku nō ʻo ia i kēia manaʻo ona iā Hina, kona makuahine. I kinohi, ua kūʻē ikaika loa maila ʻo Hina no kēia mea, a ua ʻōlelo maila nō i kāna keiki, “E kuʻu keiki, inā ʻoe e hele ana e ʻimi iʻa na kāua, a i loaʻa pū kēlā pōʻino iā ʻoe e like me kou makuakāne, a laila, pehea ihola koʻu pono e kuʻu keiki? A na wai au e mālama mai ma kēia mua aku? Ua lawa nō kāua i ka mea loaʻa iā kāua ma ka ʻāina nei. He aha auaneʻi ko kāua pilikia ke ʻai kāua i ka lau ʻananuʻu, ka lau palula nō hoʻi o ko kāua waena? A i ka wā nō hoʻi o ke kau ʻūhini, a laila, loaʻa nō ke kōkoʻolua o ka ʻai. Mai haʻalele mai ʻoe iaʻu e kuʻu keiki, ʻoiai, ʻo ʻoe wale nō koʻu wahi kōkua e pono ai au.”

I ka lohe ʻana nō hoʻi o Punia i nā ʻōlelo a kona makuahine, ua ʻano kaumaha ʻiʻo ihola nō ʻo ia, a manaʻo ʻiʻo aʻela nō e hoʻopau i kona manaʻo hele i kahakai. Akā naʻe, a hala kekahi mau lā hou aku, hele maila kona ʻono iʻa a hiki ʻole iā ia ke ʻuʻumi iho. A kamaʻilio hou akula nō ʻo ia i kona makuahine e hoʻokuʻu mai nō iā ia e hele nō hoʻi ʻo ia ma ka lae kahakai e hoʻāʻo ai e lawaiʻa me kona luʻu ʻole aku nō hoʻi i loko o ke kai.

I kinohi, ua ʻano hōʻole loa maila nō kona makuahine, akā, ma muli o ke noi hoʻouluhua mau a kāna keiki, ua ʻae maila ʻo ia e hele ʻiʻo kāna keiki i ke kāmākoi

ma ka lae kahakai. Ua hele ʻiʻo nō ʻo Punia e kāmākoi ma nā lae kahakai, a ua loaʻa nō iā lāua kahi iʻa e kāmau ai me kahi paʻi ʻuala. I ka hala ʻana aʻe o kekahi mau lā, ua kamaʻilio akula ʻo Punia i kona makuahine, “E Hina kuʻu makuahine aloha, ʻai aku nei nō hoʻi kāua i kēia iʻa e loaʻa nei iaʻu, a ua wela ka waha i ka iwi. Aloha aʻela nō hoʻi au i ka iʻa punahele a kuʻu makuakāne. E ʻoluʻolu mai ʻoe, e Hina, e hoʻokuʻu e hele nō hoʻi au e luʻu ula na kāua. Mea nō hoʻi paha ua haʻalele nō hoʻi ua manō Kaiʻaleʻale nei i ka noho ʻana i ka lua ula punahele a kuʻu makuakāne, a loaʻa nō hoʻi kā kāua ʻïnaʻi kūpono o ka ʻai. E ʻoluʻolu mai ʻoe, e Hina, kuʻu makuahine, e ʻae mai iaʻu e hele wale nō hoʻi e nānā, a inā nō hoʻi paha au e ʻike i ka noho nō o Kaiʻaleʻale i ka lua ula, a laila, ʻaʻole nō hoʻi au e luʻu aku.”

I kinohi, ua ʻano hōʻole maila nō ʻo Hina i kēia noi a kāna keiki, akā, ma muli o ke noi hoʻomano loa o ke keiki, ua ʻae maila ʻo ia me ke ʻano kānālua nō naʻe, a ua ʻōlelo maila nō iā Punia, kāna keiki, e mālama loa a mai luʻu naʻaupō me ka hoʻomaopopo mua ʻole i ka manō o lalo a me ka ʻole.

I ka ʻae ʻana o ka makuahine o Punia, ua hoʻomākaukau koke ihola nō ʻo ia iā ia iho no kāna huakaʻi i ka lae kahakai, a i kona mākaukau ʻana, ua honi akula ʻo ia i kona makuahine, a ua noi pū akula nō hoʻi iā Hina, kona makuahine, mai hopohopo wale ʻo ia nona, ʻoiai, e makaʻala loa ana nō ʻo ia i kāna mea e hana ai.

I ka hala ʻana aku o ke keiki, ua noho ihola nō ʻo Hina me ka hoʻomanaʻo mau ʻana no kāna keiki, a ua kalokalo mau akula ʻo ia i nā ʻaumākua kiaʻi o kona ʻohana. ʻO wai nō hoʻi o kākou e ʻāhewa wale aku iā Hina, ʻoiai, ua hoʻomaopopo nō kākou i ke aloha poʻokela o nā mākuahine no kā lākou mau keiki? A i ia wā kahiko nō o ka ʻāina, aia nō he mau mākuahine i waena o nā mākuahine Hawaiʻi, i makeʻe nui i ke ola o kā lākou mau keiki. E waiho iki aʻe kāua, e ka mea heluhelu, iā Hina e noho hoʻomanaʻo no kāna lei hānaukahi, a e huli aʻe hoʻi kāua e ukali ma hope o ka meheu o ka mea nona kēia moʻolelo.

MOKUNA IV

I ka hōʻea ʻana aku nō o Punia i ka lua ula punahele a lāua me ka makuakāne, ua noʻonoʻo mua nō ʻo ia i kāna mea e hana ai e hoʻopūhili ai iā Kaiʻaleʻale a me kona pūʻali manō. I kona hōʻea ʻana ma ka lae kahakai, ua nānā ihola ʻo ia i ka lua ula a lāua me Leimakani, kona makuakāne i hala ma kēlā ʻaoʻao, a ua ulu maila ke aloha i ka makuakāne. Na wai nō hoʻi e ʻole ke aloha? Ua pili aloha ʻia kā hoʻi ko lāua ola ʻana mai ka wā ʻuʻuku mai o Punia.

Iā ia e nānā ana i lalo i ka lua ula, ua ʻike koke ihola nō ʻo Punia i ka moe lālani aʻe o ua manō Kaiʻaleʻale nei me kona pūʻulu manō. A i ia wā ʻo Punia i kāhea aʻe ai me ka leo nui, “Eia nō paha ʻo Kaiʻaleʻale ke moe nei, a ua pau pū nō paha i ka hiamoe me kona pūʻulu manō. Ke moe nei ʻo Kaiʻaleʻale e hoʻokūkū ana, e hoʻonānā ana, i ka māʻona o nā lā i hala aʻe nei, a iā ia auaneʻi e hiamoe ana, a laila, e luʻu nō au i ula na māua me kuʻu makuahine. Aia i kēlā lae ma ʻō lā kuʻu wahi e luʻu ai. A luʻu auaneʻi au a loaʻa nō nā ula ʻelua. A laila, hoʻi nō au i uka me kuʻu makuahine, me Hina. A ʻo kahi ʻuala aʻe nō o ka māla ʻuala a kuʻu makuakāne i kanu ai, a ola nō ko māua lā pōloli me kuʻu makuahine, me Hina ē.”

I ka pau ʻana nō o kēia leo kāhea o Punia, ke āiwaiwa, ua lohe akula nō ʻo Kaiʻaleʻale. A i ia wā i kāhea like aku ai ʻo ia i kona pūʻulu manō, “E ala aʻe e hoʻomākaukau. E makaʻala kākou a pau loa. Eia aʻe ka ʻïnaʻi ola o kēia lā pōloli o kākou. Ua noho mai nei a ua ʻono i ka ula o ka lua ula a lāua. A kiʻi mai nei me ka manaʻo paha, ua moe nā maka ʻaʻā mau o Kaiʻaleʻale. ʻOno ʻino kā hoʻi ka ʻiʻo palupalu o ke keiki a Leimakani. E hoʻolohe pono loa i kahi āna e luʻu ai. A iā ia nō auaneʻi a luʻu, ʻo ka wā maikaʻi loa nō ia e nahu aku ai, ʻoiai, e pouli ana nō ke kai no kona luʻu ʻana mai. E makaʻala, e aʻu poʻe punahele, ʻoiai, ua lawe ʻia mai ka ʻïnaʻi i mua o ko kākou maka!”

Iā Kaiʻaleʻale e aʻo hoʻomākaukau ana i kona pūʻali manō, aia nō ʻo Punia

(au maila mei ka pohä ÿana)ke kū mākaukka pōhaku e paʻa ana ma kona lima ma kahi āna i

ʻōlelo mua ai. A I hākālia nō anō o ke kai ma ia wahi, ʻo ka pau akula nō ia o ua

pūʻulu manō nei i ka holo i laila. A i hākālia nō a hala nā manō ma kēlā wahi a Punia i hoʻolei ai i ka pōhaku, ʻo ko ia nei luʻu akula nō ia i ka lua ula a lāua me ka makuakāne e luʻu mau ai. A ʻoiai nō hoʻi, ʻaʻole i kiʻi iki ʻia ua lua ula nei, ua hele nō hoʻi a piha pono, a ua maʻalahi wale kā ia nei luʻu ʻana aku. Loaʻa nō iā Punia nā ula ʻelua. ʻO ko ia nei ea aʻela nō ia me ka ʻāwïwï a kau nō kēia i kula. Hōʻea hou ana ua pūʻulu manō nei ma kahi a ia nei i luʻu ai, a i ia wā kēia i kāhea aku ai me ka leo pāhenehene.

“Ā-hā-hā lā, e Kaiʻaleʻale ē. Luʻu iho nei nō ʻo Punia a loaʻa nō nā ula ʻelua. A ola nō māua me Hina, kuʻu makuahine. Na ke kahi, na ka lua, na ke kolu, na ka hā, na ka lima, na ke ono, na ka hiku, na ka walu, na ka iwa, a na ka ʻumi lā, a na ka manō ʻumikumamākahi lā. A nāna nō i hahaʻi malū mai nei i ka mea e hana ai, i pakele ai au iā Kaiʻaleʻale. ʻAʻole auaneʻi e nalo ia manō lā, he manō hiʻu wïwï!”

I ka lohe ʻana o Kaiʻaleʻale i kēia ʻōlelo a Punia i ia wā, ua kauoha aʻela ʻo ia i kona pūʻulu manō e moe lālani like lākou. A iā lākou i moe lālani like ai, ua hele aʻela ua aliʻi nei o nā manō e nānā i ka hiʻu o kona poʻe manō, a ua loaʻa ʻiʻo ihola nō kekahi manō hiʻu wïwï, a ʻo ko Kaiʻaleʻale pepehi akula nō ia i ua manō hiʻu wïwï nei a make loa, a pau aʻela nō i ka ʻai ʻia e lākou pūʻulu manō. I ka ʻike ʻana mai o Punia ua pepehi ʻia ka manō o ua pūʻulu manō nei, a laila, ʻōlelo ihola ʻo ia iā ia iho, “Ā-hā-hā! Loaʻa ia moepuʻu o kuʻu makuakāne.”

ʻO kona huli hoʻi nō ia me nā ula i kona lima, a i ka ʻike ʻana mai nō o ka makuahine i ka hoʻi ola aku o kāna keiki me nā ula ʻelua i ka lima, ua lilo loa ia i mea hauʻoli loa no ka makuahine. A ua hele koke akula ʻo ia e hoʻā ahi pūlehu no nā ula a lāua. I ka moʻa ʻana o nā ula, ua pāʻina ihola lāua, ʻo ia hoʻi e pāʻina ʻokoʻa ana nō hoʻi ʻo Hina ma kahi kaʻawale a e pāʻina ʻokoʻa ana nō hoʻi ʻo Punia ma kahi ʻokoʻa, e like nō hoʻi me ke ʻano o ka ʻai ʻana o ia manawai, ʻo ia hoʻi, he kapu ka ʻai pū ʻana o ke kāne me ka wahine.

I ka hala ʻana aʻe o kekahi mau lā, ua ʻōlelo hou akula nō ʻo Punia iā Hina, kona makuahine, e hele hou nō ʻo ia i ka luʻu ula i kai. A i ka lohe ʻana o ka makua- hine, ua hōʻole maila ʻo ia me ka ʻōlelo pū mai i kāna keiki, “Mea paha ʻo kou hana pakele ʻana akula ia, a hele hou aku ʻoe, make mai ʻoe iā Kaiʻaleʻale a me kona pūʻulu manō. E noho mai nō kāua, e kuʻu keiki, e ʻike aku nō hoʻi au iā ʻoe, a e ʻike mai nō hoʻi iaʻu. A ʻo nā wahi mea ʻuʻuku nō i loaʻa iā kāua, ʻai pū aʻe nō kāua. A i hiki mai nō hoʻi koʻu hopena, a laila, hūnā iho nō hoʻi ʻoe i koʻu mau iwi.”

I ka lohe ʻana nō o Punia i nā ʻōlelo a kona makuahine, ua ʻōlelo maila nō ʻo ia iā Hina, “E kuʻu makuahine aloha, mai ʻauʻa ʻoe iaʻu, ʻoiai, ua paʻa kuʻu manaʻo e hoʻokau i ka make ma luna o Kaiʻaleʻale a me kona pūʻulu manō a i kū ai hoʻi kuʻu mākaia ma luna o kēlā poʻe manō nāna i hoʻopōʻino kuʻu makuakāne. A e hoʻomanaʻo ʻoe, e kuʻu makuahine, ʻaʻole e kō ia manaʻo oʻu, ke noho wale au i uka nei a he kohu wahine koʻu ʻano. E ʻoluʻolu ʻoe e hoʻokuʻu maikaʻi mai iaʻu, a i hoʻokau ai hoʻi au i ka hoʻopaʻi i luna o nā poʻe nāna i pepehi hoʻomāinoino i kuʻu makuakāne.”

I ka lohe ʻana nō o Hina i kēia mau ʻōlelo a kāna keiki, ua hoʻopau koke aʻela nō ʻo ia i kona manaʻo ʻauʻa i kāna keiki, a ua hoʻokuʻu maikaʻi akula iā ia me ke noi

pū nō naʻe iā ia e mālama pono loa iā ia, a e noʻonoʻo hoʻi i kona makuahine. Ua iho akula nō ʻo Punia a hōʻea nō i kahi nō āna i kū mua ai. A i kona nānā ʻana iho nō i lalo o ka lua ula a lāua me ka makuakāne, ua ʻike ihola nō ʻo ia iā Kaiʻaleʻale e moe like ana nō me kona pūʻulu manō. Ua kāhea ihola nō ʻo ia i ua manō ʻai kanaka nei, “He moe kā e Kaiʻaleʻale. ʻAʻole hoʻi he ala aʻe a hoʻomākaukau no ka ʻai ʻana iā Punia. Eia ʻo Punia lā, ke keiki luʻu ula a Hina, i iho mai nei nō i ka luʻu ula i loaʻa nō ka ʻïnaʻi o ka ʻuala ʻono a māua me kuʻu makuakāne i kanu ai. ʻAʻole nō au e luʻu ana ma ka lua ula nei a māua e luʻu ai me kuʻu makuakāne, akā, e luʻu ana au ma ka lua ula a kuʻu makuahine, a Hina, i kuhikuhi mai nei iaʻu. Aia ia lua ula a kuʻu makuahine ma kēlā ʻaoʻao o ka lae. E luʻu ana au me ka ʻāwïwï ma mua o ka hōʻea ʻana aʻe o Kaiʻaleʻale i kuʻu wahi e luʻu ai. A luʻu lā, ea. A luʻu hoʻi au lā i ka lua ula a kuʻu makuahine.”

MOKUNA V

Me kēia mau ʻōlelo a Punia, ua nou akula ʻo ia me ka ikaika i ka pōhaku ma kēlā ʻaoʻao o ka lae pōhaku. A i ka pohā ʻana nō o ke kai o ka pōhaku a Punia ma ia wahi, ʻo ka holo ʻāwïwï akula nō ia o ua poʻe manō nei i ia wahi. A e alakaʻi ʻia ana nō hoʻi e Kaiʻaleʻale. I hākālia nō a hala ua poʻe manō nei, ʻo ko Punia luʻu ihola nō ia me ka ʻeleu a loaʻa nō nā ula ʻelua. A ʻo kona ea koke aʻela nō ia i luna, a kau akula i kula me ka palekana. Aia nō ua poʻe manō nei ke hōʻāʻā hele maila i kahi a Punia i nou ai i ka pōhaku.

Ua kāhea akula ʻo Punia me ka leo pāhenehene iā Kaiʻaleʻale, “E Kaiʻaleʻale ē. Luʻu aku nei nō au me ka ʻeleu nui a loaʻa nō kaʻu mau ula mai ka lua ula a māua me kuʻu makuahine, a ea koke aʻe nei nō au i luna ma mua o ka hōʻea ʻana aʻe o Kaiʻaleʻale. A pakele nō au. A na ka manō ʻōpū nui nō au i aʻoaʻo mai pēlā e hana ai.”

I ka lohe ʻana nō o Kaiʻaleʻale i kēia mau ʻōlelo a Punia, ʻo kona kauoha aʻela nō ia i nā manō ona e moe like lākou. A laila, nānā aʻela ʻo ia i kona pūʻulu manō a i ka ʻike ʻana nō ona i ka manō ʻōpū nui, ʻo kona ʻōlelo akula nō ia i ia manō. “ ʻEā, eia kā nāu i aʻoaʻo aku nei iā Punia i ka mea e hana ai. E pono ʻoe e make.” A ʻo ka pepehi ʻia akula nō o ia manō e Kaiʻaleʻale ke aliʻi o nā manō.

A i ka ʻike ʻana mai o Punia i ka make o ia manō, a laila, kāhea maila nō ʻo ia me ka leo pāhenehene iā Kaiʻaleʻale, “Ā-hā-hā! Loaʻa hou nō ia moepuʻu o kuʻu makuakāne āu, e Kaiʻaleʻale, i pepehi ai. Eia nō au ke hoʻi nei, e Kaiʻaleʻale, me nā ula o ka lua ula a kuʻu makuahine nō i kuhikuhi mai ai. A ʻo ka ʻuala aʻe nō o ka waena a māua me kuʻu makuakāne i kanu ai, a ola nō ko māua lā pōloli me Hina, kuʻu makuahine.” Me kēia mau ʻōlelo, ua hulihoʻi aku ʻo Punia no ko lāua home ma uka. A i ka ʻike ʻana mai o ka makuahine i ka hoʻi ola aku o kāna keiki, ua lilo loa ia i mea hauʻoli nona. A ʻo kona hoʻomākaukau maila nō ia i ke ahi e pūlehu ai i nā ula a lāua. A i ka moʻa ʻana nō hoʻi, ua ʻai ihola lāua e like nō hoʻi me nā mea i hōʻike mua ʻia aku nei.

Noho hou ihola nō ʻo Punia a ʻono hou nō i ka ula o ka lua ula a kona makuakāne, a e like nō hoʻi me kāna hana mau, ʻo ke noi hoʻouluhua mau i kona makuahine, pēlā nō hoʻi ʻo ia i hana hou ai. ʻAʻole naʻe hoʻi i ʻauʻa loa mai kona makuahine iā ia, a ʻo ke kauoha wale mai nō iā Punia e makaʻala loa o make auaneʻi iā Kaiʻaleʻale, ka manō nāna i pepehi kona makuakāne.

I ka hōʻea ʻana nō o Punia i ka lae kahakai, ua nānā ihola nō ʻo Punia i lalo o ka lua ula a lāua me kona makuakāne. A ʻike ihola nō i ka moe aʻe o ua Kaiʻaleʻale

nei me kona pūʻulu manō i koe iho, hana hou ihola nō kēia e like nō hoʻi me nā hana mua i hōʻike ʻia aʻe nei. A i ka loaʻa ʻana nō o kā ia nei mau ula, a laila, kuhi- kuhi nō kēia, na ka manō hiʻu momona i aʻoaʻo mai iā ia e hana pēlā, a ʻo ka hope o nā hana a Punia, ua pepehi ʻia nā pūʻulu manō ukali o ua Kaiʻaleʻale nei, a hiki i ka pau loa ʻana, a koe hoʻokahi ihola ua manō Kaiʻaleʻale nei. A noʻonoʻo ihola ʻo Punia i kāna mea e hana ai, a i kū ai hoʻi kāna mākaia ma luna o Kaiʻaleʻale. A ʻo ke alahele wale nō paha āna e hana ai, aia nō a loaʻa iā ia ka mea e hana aku ai i ua manō nei. A e ʻike ana paha kāua i nā mea a ua Punia nei i hana ai. A ma ia mea e ʻike ai kāua, e ka mea heluhelu, i ke kū ʻiʻo a kū ʻole paha o ka mākaia a Punia ma luna o Kaiʻaleʻale.

Ua ʻōlelo akula ʻo Punia i kona makuahine, e nala i moena makaliʻi loa, a e pālua hoʻi ka maka o ka moena. A ua ʻae maila nō ka makuahine i kēia kauoha a kāna keiki iā ia. I ia manawa pū nō hoʻi ʻo Punia i kālai ai i mau lāʻau ʻelua, he iwilei ka lōʻihi, a hoʻomākaukau pū ihola nō hoʻi i ka nānahu, ka pulupulu, paʻakai, i loko o ka ipu liʻiliʻi a hoʻomākaukau pū ihola nō hoʻi i ō nona e pono ai. A ua lawe pū aʻela nō hoʻi i iwi ʻopihi e waʻu ai, a he pāhoa hoʻi, ʻo ia nō hoʻi ka pahi ʻoki o ia manawa.

I ka mākaukau ʻana o kēia mau mea a pau, ua hoʻō ihola ʻo ia i ua mau mea nei a pau i loko o ke ʻeke moena, a laila, ʻōlelo akula ʻo ia iā Hina, kona makua- hine, “E kuʻu makuahine aloha, eia au e hele ana no kekahi huakaʻi lōʻihi. A e hala ana paha iaʻu nā anahulu ʻelua ma kēia huakaʻi aʻu. A ʻo kaʻu wale nō iā ʻoe e kuʻu makuahine, mai pïhoihoi ʻoe e kuʻu makua-hine no koʻu nalowale lōʻihi. E noho nō ʻoe ma ke ʻano maikaʻi. A ʻo kaʻu nō e noi ʻē aku nei iā ʻoe, mai nïnau mai ʻoe i kahi aʻu e hele nei ma kēia huakaʻi hele lōʻihi aʻu. E noho nō ʻoe me ka hoʻomanaʻo mau nō i ko kāua mau ʻaumākua mai nā kūpuna mai.”

Me kēia mau ʻōlelo a ua Punia nei, ua lele akula ʻo ia a honi i ka makuahine, a huli aʻela, hāpai i ke ʻeke lauhala āna, a paʻa pū aʻela i nā lāʻau ʻelua āna i kālai maikaʻi ai, a ʻo kona kaha akula nō ia a iho no ka pali kahakai, kahi hoʻi o ka lua ula a lāua me kona makuakāne. A i kona hōʻea ʻana nō i ia wahi, ua nānā ihola kēia i lalo o ka lua ula, a ʻike ihola nō i ka moe aʻe o Kaiʻaleʻale. A i ia wā kēia i kāhea aʻe ai me ka leo nui, a i kumu nō hoʻi no Kaiʻaleʻale e lohe mai ai i kā ia nei ʻōlelo ʻana.

“Eia nō paha ʻo Manō Nui Kaiʻaleʻale ke moe mai nei. A inā nō wau e luʻu aku ana, e make ana nō au iā Kaiʻaleʻale. E make ana wau iā ia ke ale ʻokoʻa ʻia au e ia i loko o kona ʻōpū. Akā hoʻi, inā ʻo ia e nahu ʻē ana iaʻu a moku au iā ia, a laila, ʻike ʻia nō ka lana o kuʻu koko i luna nei. A laila, loaʻa nō ke kuleana o kuʻu makuahine, ʻo Hina, e hoʻōla hou ai iaʻu a ola hou nō au ma ka mana o kuʻu koko e hoʻohana

aku ai ʻo Hina i kona mana lapaʻau. Akā i ale ʻokoʻa ʻo Kaiʻaleʻale iaʻu i loko o kona ʻōpū, a laila kā hoʻi, make ʻiʻo au iā Kaiʻaleʻale.” I ka lohe ʻana o Kaiʻaleʻale i kēia mau ʻōlelo a Punia, ua hoʻoholo koke ihola nō ʻo ia i loko iho ona, e ale ʻokoʻa ʻia ana ʻo Punia e ia.

I ka pau ʻana nō o kēlā mau ʻōlelo a Punia, ua hoʻomākaukau ihola nō kona luʻu aku. A ma mua nō hoʻi o kona luʻu ʻana aku, ua kāhea hou aʻela nō ʻo ia me ka leo nui, “A luʻu au ē, a luʻu lā. A inā nō e ale ʻokoʻa ʻia ana au e Kaiʻaleʻale, a laila, e make ana au. ʻAʻole oʻu mea e pakele ai. A inā hoʻi ʻo ia e nahu ana iaʻu, a laila, e ola ana au iā Hina, kuʻu makuahine, ma kuʻu koko e kahe ana.”

MOKUNA VI

Me kēia mau ʻōlelo, ua lēhei ʻiʻo akula ʻo Punia me ka paʻa nō i ke ʻeke moena a me nā lāʻau āna ʻelua. I ka wā nō i luʻu aku ai ʻo ia, aia hoʻi, e hāmama mai ana ka waha o Kaiʻaleʻale a ʻo ke ale ʻokoʻa ʻia akula nō ia o Punia i loko o ka ʻōpū o ua manō nei. A i ke poholo ʻana o Punia i loko o ka waha o ua manō nei, ua hoʻomaka ihola ka waha o ua manō nei e ʻūpoʻi. A i ia wā i koʻo aʻe ai ʻo Punia i kēlā mau lāʻau āna i kālai ai, a i hōʻike mua ʻia aʻe nei hoi i ka mea heluhelu, a ua paʻa aʻela ka waha o ua manō nui nei. A i ia manawa pū nō hoʻi ʻo Punia i pani mai ai i ka moena i ka waha o ua manō nei a paʻa akula ke kai i waho. A i ia manawa nō ʻo Punia i hoʻokuene pono iho ai i kona noho ʻana i loko o ka ʻōpū o ka manō nui Kaiʻaleʻale, a hoʻomaka ihola ʻo ia e hiʻa ahi nāna i loko o ka ʻōpū o ka manō, ʻoiai, ua lawe mai nō ʻo ia i nā mea e loaʻa ai kāna ahi.

A i ka ʻā ʻana o kāna ahi, ua hoʻomaka maila kēia e ʻōhiki i ka ʻiʻo o ua manō nei me ka iwi ʻopihi, a ʻoki pū aʻela nō hoʻi me ka pāhoa. A pūlehu akula kēia i ka ʻiʻo o ua manō nei, a i ka moʻa ʻana, a laila, pāʻina ihola nō kēia me ka ʻai nō āna i hoʻomākaukau mua ai i uka o ka ʻāina. Ua lilo kēia mau hana a Punia i loko o ka manō i mea hoʻowela i ka ʻōpū o ua manō nei, a ua holo pupule akula ʻo Kaiʻaleʻale i ka moana laulā. A i kona hālāwai ʻana aku me nā manō ʻē aʻe, ua nïnau maila lākou iā ia, “E Kaiʻaleʻale ē, he aha hoʻi kēia holo pupule ou? A me he ala kā hoʻi, eia ʻoe ke uhai ʻia mai nei e kekahi pūʻali ʻenemi ma hope.”

“Auē, he ʻï mai auaneʻi kā ʻoukou a he pono kēia oʻu e hele nei. Eia au lā, ua hele a wela hahana ʻo loko. Eia lā i loko oʻu ke keiki kolohe a Hina me Leimakani, a ua hele au lā a māewaewa e noho aku lā i ka nui maoli o ka wela. E hoʻonā wale aʻe ana nō au i ʻō a i ʻō. ʻAuhea lā koʻu wahi e loaʻa ai ka maha?”

Me kēia mau ʻōlelo nō, ua holo pupule akula ʻo Kaiʻaleʻale i nā wahi lehu- lehu. A ua ʻōlelo ʻia ua hōʻea loa ua Kaiʻaleʻale nei i Nā Kūkulu O Kahiki. A no ka loaʻa ʻole nō o ka maha iā ia, ua huli hou maila ʻo ia i nā kai o Hawaiʻi nei. A ua hala ke anahulu o ka noho ʻana o Punia i loko o ka ʻōpū o Kaiʻaleʻale. A ʻo ka pilikia wale nō i loaʻa iā Punia, ua pau kona lauoho i ka heleleʻi, a ua ʻōlelo ʻia ma kēia moʻolelo, ʻo Punia ka makamua loa o ka ʻōhule ma Hawaiʻi nei. A ʻo Punia nō hoʻi ka Iona o Hawaiʻi nei. A ʻo ka like ʻole wale nō ma ka Iona o Hawaiʻi nei, he hoʻokahi hoʻi anahulu o Punia i loko o ka ʻōpū o ka manō (iʻa nui) a ʻo kā Iona hoʻi o ka Paipala, he ʻekolu wale nō lā a ʻekolu pō i loko o ka ʻōpū o ka iʻa nui.

I ka hōʻea hou ʻana o lāua i nā kapakai o Hawaiʻi, ua lohe akula ʻo Punia i ka nakulu o ka nalu o uka, a ua manaʻo ihola nō ʻo Punia, ua kokoke lāua i ka ʻāina. I

ia manawa, ua kamaʻilio leo nui aʻela ʻo ia, a i lohe mai nō hoʻi ʻo Kaiʻaleʻale, “Inā e haʻalele ʻo Kaiʻaleʻale iaʻu ma kuanalu nei, a laila, ola au a pau hoʻi koʻu haumia o ka noho ʻana i loko o kona ʻōpū. Akā hoʻi, inā ʻo ia e lawe loa iaʻu i uka o kahakai, a laila kā hoʻi, make au i ko uka poʻe.” I ka lohe ʻana nō o Kaiʻaleʻale i kēia mau ʻōlelo a Punia, a laila, hoʻoholo koke ihola nō ʻo ia i kona manaʻo e lawe loa iā Punia i uka o kahakai.

ʻO kahi a Kaiʻaleʻale e manaʻo nei e hoʻopae iā Punia i uka o kahaone, aia nō ia wahi ma Kona, a i kapa ʻia paha ma ka inoa ʻo “Hiʻiakanoholae”. A ʻo ka poʻe kamaʻāina nō paha o nā Kona ka poʻe i ʻike i ia wahi. ʻAʻole naʻe ma ia wahi ponoʻï, akā he wahi paha e kokoke ana i ia wahi. No ka nui maoli nō hoʻi o ka ʻeha o Kaiʻaleʻale, a ua ʻane nāwaliwali maoli nō ʻo ia, no laila, ʻaʻole ʻo ia i hoʻomaopopo pono i kona wahi e pae aku ai. Ua manaʻo maoli nō o Kaiʻaleʻale e make ʻiʻo ana nō ʻo Punia i ka pae o uka mai, a inā nō hoʻi ʻo ia e make pū me Punia, a laila, ua hiki nō.

I ke kokoke loa ʻana a ua manō Kaiʻaleʻale nei e pae i uka, ua hoʻomaopopo nō ʻo Punia i ke kū aʻe o ka ʻōpū o ua manō nei i ka pōhaku o kahi pāpaʻu. A i ko Punia hoʻomaopopo loa ʻana ua ili ua manō nei i kahi pāpaʻu, ua liuliu aʻela kēia no ka hoʻomākaukau ʻana e puka aku mai ka ʻōpū aku o Kaiʻaleʻale, a i ia wā naʻe i lohe ai kēia i ka hauwalaʻau o kānaka, a lohe akula kēia i ke kāhea ʻana o kahi poʻe me ka leo nui. “Auē ka manō pae ē! Auē ka manō pae ē!! E kiʻi kākou e pepehi ē. A e ʻokiʻoki iā ia me ka pāhoa ē.”

I ka lohe ʻana o Punia i ka hauwalaʻau o kānaka, a laila, hoʻoholo ihola ʻo ia i loko ona, e noho mālie nō ʻo ia i loko o ka ʻōpū o Kaiʻaleʻale. A e kali hoʻi i ka manawa a kēlā poʻe kānaka e hana iho ai ma luna o ke kino o Manō Nui Kaiʻaleʻale. ʻAʻole nō i lōʻihi loa kona kali ʻana, ua kokoke loa ihola ka leo walaʻau o kānaka ma kahi paha o ke kino o Kaiʻaleʻale e waiho ana. Ua lohe pū aʻela nō ʻo ia i ke pahūpahū o nā lāʻau e hili ʻia ana i luna o ke kino o ua manō nei. A i ia wā nō ʻo Punia i kamaʻilio aʻe ai iā Kaiʻaleʻale, a ma mua hoʻi o ka lele loa ʻana o ke ola o ua manō nei. “E Kaiʻaleʻale ē, ua kō kuʻu manaʻo ma luna ou a me kou pūʻulu manō. A ua kū hoʻi ka mākaia a ke keiki a Leimakani me Hina ma luna ou, e Kaiʻaleʻale. A e like hoʻi me kou ʻai ʻana i ke kino o kuʻu makuakāne, pēlā auaneʻi hoʻi e ʻai ʻia ai kou kino e nā kānaka o kēia wahi, a e pakele ana nō au a hui hou nō me kuʻu makuahine aloha.”

I ka pau ʻana nō o kēlā mau ʻōlelo a Punia, ua kūpaka ikaika aʻela ua manō Kaiʻaleʻale nei me ka manaʻo e hoʻopōʻino pū iā Punia i loko o kona ʻōpū. A ʻo ka wā naʻe ia o nā kānaka i hoʻoikaika loa mai ai i ka pepehi ʻana i ua manō nui,

ʻoiai, ua manaʻo ihola lākou e kūpaka ana ua manō nei a hāʻule hou aku i kahi ho- honu, a laila, ʻo kona pakele nō ia. He manawa pōkole wale nō e kūpaka ana ʻo ua Kaiʻaleʻale nei, a laila, lele loa aʻela kona aho, a make loa ihola ua manō hanaʻino nei nāna hoʻi i hoʻopōʻino ke ola o Leimakani, ka makuakāne aloha o Punia.

I nā kānaka e pepehi ana iā Kaiʻaleʻale i hoʻomaopopo ai ua make ua mano pae ʻōlulo nei, hoʻomaka ihola lākou e ʻokiʻoki i kona kino me ka pahi pāhoa a me ke koʻi pāhoa. E kamaʻilio pū ana nō hoʻi ua poʻe kānaka nei no ko lākou laki i kēia manō pae. Ua nui loa ko lākou hauʻoli no ka loaʻa o ka iʻa luhi ʻole. A i loko o ko lākou hauwalaʻau me ka ʻoliʻoli, i ia manawa ʻo Punia i kāhea aʻe ai mai loko aʻe o ka ʻōpū o ua manō nei, “E akahele hoʻi paha ke ʻoki ʻana o moku iho ke kanaka o loko.”

ʻO ka hapanui o kānaka, ʻaʻole lākou i lohe, ʻoiai, ua nui loa ko lākou hauwalaʻau ʻana. Akā, ʻo kekahi kanaka e kokoke loa ana ma ka ʻōpū o ua manō nei, ua ʻano lohe akula ʻo ia i kēia leo mai loko mai o ka manō. Ua ʻōlelo akula ʻo ia i kona poʻe hoa, “ ʻEā! ʻAuhea mai ʻoukou! He leo kanaka kaʻu i lohe akula mai loko mai o ka manō!”

MOKUNA VII

Ua hoʻomaka maila nā poʻe ʻē aʻe e ʻakaʻaka pāhenehene i ua wahi kanaka nei, a e kamaʻilio mai ana kekahi, “ ʻAuhea ʻoe, ʻaʻole nō paha i pau loa kou wahi kānoenoe ʻapu ʻawa o ka pō nei? E hoʻi nō ʻoe, a na mākou nō hoʻi e ʻokiʻoki aku ka manō a kākou. O hoʻi a māmā ʻawa no kākou, a hoʻi aku nō hoʻi mākou me nā poke ʻiʻo manō, lāwalu nō a loaʻa ka pūpū o nā ʻapu ʻawa o kākou.” Me ia mau ʻōlelo, ua hehē aʻela ka ʻaka a ua poʻe nei, a i waena nō naʻe o kā lākou ʻakaʻaka ʻana, ua lohe maopopo ʻiʻo akula lākou i ka leo kanaka mai loko mai o ke kino o ka manō. “ ʻEā, e akahele hoʻi ke ʻoki ʻana, o moku hoʻi ke kanaka o loko.”

Ua oki pū ihola ka ʻakaʻaka ʻana o ua poʻe nei, a ua hekau maila ka makaʻu weliweli ma luna o lākou a pau, a i ia wā i kāhea aʻe ai kekahi wahi kanaka me ka leo nui, “Auē! Lapu ke kino o ka manō ē! Lapu ke kino o ka manō ē!” A me ia ʻōlelo ua hoʻolei akula ua wahi kanaka nei i kāna mau mea ʻokiʻoki manō, a holo akula me ka māmā, a e kāhea ana hoʻi me ka leo nui, e like me nā ʻōlelo aʻela ma luna. Na kēia wahi kanaka hoʻi i holo, ʻo ka pau akula nō ia o nā mea a pau i ka holo me ke kāhea pū ʻana e like me kā kēlā wahi kanaka e holo kāhea ala. A ʻo ka poʻe e hele mai ana e ʻokiʻoki manō, ua ʻano kūnānā ihola lākou no ka hele loa ʻana i kahi o ke kino manō e waiho mai ana.

Ua hoʻomaopopo ihola nō ʻo Punia ua pau kēlā poʻe kānaka i ka holo, a ua makaʻu paha lākou. No laila, ua liuliu aʻela kēia no ka wehe ʻana i ka moena e pani ana i ka waha o ua manō Kaiʻaleʻale nei. Iā ia nei nō naʻe e manaʻo ana e hana pēlā, ua lohe hou akula kēia i ka leo hauwawā o kekahi poʻe. A laila, manaʻo ihola kēia e noho mālie, a e ʻike hoʻi, he aha lā ka hana hou a kēia poʻe e hana mai ai. Ua hōʻea ʻiʻo maila nō kēia poʻe hou a hoʻopuni aʻela i ke kino o ua manō nei. A lohe akula nō ʻo Punia i ka leo kamaʻilio o ua poʻe nei, ʻaʻole naʻe kēia ʻo ka poʻe i lohe pono ai i ka leo o Punia i kamaʻilio aʻe ai mai loko aʻe o ka manō.

No ka lohe ʻole paha o ua poʻe nei i ka leo kamaʻilio, ua hoʻomaka ihola lākou e ʻoki i ke kino o ua manō pae nei. A ua noho mālie loa ihola nō ʻo Punia no kekahi manawa. A ua maopopo nō iā Punia, inā nō ʻo ia e kamaʻilio hou ana, a laila, e pau hou ana nō kēia poʻe i ka holo e like nō hoʻi me ka poʻe mua i holo ai. A no ke ʻano piha ʻeu kolohe nō paha o kēia wahi keiki, a no kona manaʻo nō paha o hana ʻia mai paha auaneʻi kēia i nā hana e hoʻopōʻino ʻia ai kona ola, no laila, ua manaʻo ihola kēia e kāhea hou. Iā Punia nō ka hoʻomaopopo i ka wā kūpono e kāhea aʻe ai, ua kamaʻilio aʻela kēia, “ ʻEā, ʻoki ana nō hoʻi paha, a noʻonoʻo ana nō hoʻi i kanaka o loko nei. ʻAʻole hoʻi ke ʻoki naʻaupō iho, a moku hoʻi i nā mea ʻoki a ʻoukou.”

I ka lohe ʻana nō o ua poʻe hou nei i kēia leo kāhea mai loko aʻe o ka manō, ʻo ko lākou pau ihola nō ia i ka holo me ka hoʻomaopopo ʻole aʻe, a ua piha loa lākou i ka makaʻu. A ʻo wai nō hoʻi ia mea makaʻu ʻole i ka lohe pono aʻe nō i ka leo kamaʻilio mai loko aʻe o ke kino o ka manō a lākou e ʻokiʻoki ana?

Ma muli o ka pau ʻana o kēia poʻe hou i ka holo, ua makaʻu loa nā kānaka i ka hele hou ʻana e ʻokiʻoki i ke kino o ka manō pae. Ua ʻākoakoa aʻela naʻe lākou ma ka lae kahakai a nānā i ka waiho aku o ke kino manō. Ua ʻauheʻe akula ka ʻono manō maiā lākou aku, a ua noho maila lākou a nānā wale nō. ʻO ka poʻe hoʻi i holo mua ai, ua hoʻokaulana akula i nā mea pili i ke kamaʻilio aʻe o ke kino o ka manō. Na ia lono i hōʻike ʻia aku, i lawe hou mai i ka lehulehu o nā kānaka e mākaʻikaʻi i ke kino o ka manō pae ʻōlulo.

Ua noʻonoʻo ihola ʻo Punia i kāna mea e hana ai. A ua manaʻo ihola nō ʻo ia inā ʻo ia e puka aku, a hoʻomaopopo ʻiʻo paha kēia poʻe, he kanaka maoli ʻo ia, a laila, ʻaʻole paha e nele ko lākou huhū iā ia no kāna mau hoʻomākaʻukaʻu iā lākou. A laila, huli paha lākou a hanaʻino iā ia a pōʻino hoʻi ʻo ia ma mua o kona ʻike ʻana aku i kona makuahine aloha. Iā ia e nalu ana i kāna mea e hana aku ai, ua hamo aʻela ʻo ia i kona poʻo a hoʻomanaʻo aʻela ʻo Punia, ʻaʻole ona lauoho. A he mea hoʻi ia i ʻike mua ʻole ʻia ma Hawaiʻi nei. No laila, ua hoʻoholo ihola ʻo ia i kāna mea e hana ai. E puka ʻo ia me kēlā ʻano ʻē nō, a i lilo ai ia i mea e makaʻu loa ai nā kānaka, a pau loa lākou i ka makaʻu. A kaʻawale loa kona alahele e hele ai a nalowale aku mai kānaka aku o ia wahi.

Wehe mālie maila ʻo ia i ka moena e pani ana i ka waha o ka manō Kaiʻaleʻale, a nānā akula kēia i uka o ka ʻāina, a ʻike ʻiʻo akula kēia, ua piha ʻiʻo nō ʻo uka o ka- hakai i nā kānaka. A ua hoʻomaopopo akula kēia, ua kokoke nō e napoʻo aku ka lā, a inā ʻiʻo nō e ʻano mōlehulehu mai, a laila, ʻo ka wā kūpono ia a ia nei e puka aku ai mai loko aku o ka ʻōpū o ka manō Kaiʻaleʻale. Huki maila kēia i ka moena i loko, a laila, ʻoki aʻela kēia iā waena konu o ka moena i wahi e komo aʻe ai ko ia nei poʻo. A ʻaʻahu aʻe kēia i ka moena me he kïhei kïpuka ala, a ʻo ko ia nei poʻo wale nō ke ʻike ʻia mai e kānaka.

I ka mākaukau ʻana o nā mea a pau, a ua napoʻo akula ka lā, ʻo ia nō ko ia nei wā i ʻuā kani ka pihe aʻe ai. A me he ala he lehulehu ka poʻe i loko o ka ʻōpū o kēlā manō. A ua lilo kēia i mea hoʻopïhoihoi loa i ka poʻe e lohe mai ana i kēia ʻuāʻuā aku o ka leo mai kahi aku o ka manō e waiho ana. A ua ʻōlelo aʻela kānaka iā lākou iho, “ ʻEā, lapu ʻiʻo nō ua manō nei. A ke lohe ʻia akula ke kini a me ka lehu o ke akua. A ua maopopo he manō kupua ʻiʻo nō kēlā, a pakele maoli kākou i ka make i nā kinolau o kēlā manō.”

A i kānaka e hauwawā ana i waena o lākou iho, aia hoʻi, ua hoʻopūʻiwa loa ʻia lākou i ka puka ʻana mai o kēia mea ʻano ʻē mai loko mai o ua manō nei. Ua hele a hinuhinu kona poʻo, a he kapa kïpalalē kona e ʻaʻahu mai ana. A ʻo ke ʻano mōle- hulehu pū hoʻi, ua piha loa ihola nā kānaka i ka makaʻu. A i ka wā nō i hele pololei mai ai ua keiki kolohe nei a Hina me Leimakani, i kahi o kānaka e noho ana, ʻo ka wā nō ia i ʻuā aʻe ai ka poʻe ma laila, a hoʻomaka akula e holo me ke kāhea leo nui ʻana, “Auē! Lapu ka manō ē! Lapu ka manō ē!” A ʻo ka pau nui akula nō ia i ka holo me ka nānā hou ʻole aku i hope.

A no kānaka hoʻi ka holo, ʻo ko Punia hoʻomaka maila nō hoʻi ia e hahai ma hope o kānaka. A no kēia hahai ʻana mai hoʻi o Punia ma hope o ka poʻe e holo nei, ua nui loa ka makaʻu o kānaka. ʻAʻole hoʻokahi o lākou i huli mai e nānā i hope. A ua holo loa kahi poʻe a peʻe i loko o ko lākou mau hale.

MOKUNA VIII

Ua huli hoʻi ʻo Punia me ka manaʻo e hoʻi no Kohala a ʻike i ka makuahine aloha e kali maila iā ia. A ma muli o ka pōʻeleʻele, ua hoʻomaopopo ʻole mai kānaka o ua wahi nei iā ia nei. A iā ia nō i kaʻawale iki aku ai mai kahi mai o kānaka, a e hele ana hoʻi i nā Kekaha o nā Kona, ua hoʻomaopopo ihola kēia i nā lono i lohe mau ʻia no ia wahi, ʻo ia hoʻi, he poʻe akua lawaiʻa ʻupena ko ia mau Kaha Wai ʻOle. A ua manaʻo ihola nō kēia e hoʻopōʻino ʻia ana paha ʻo ia e nā akua. A noʻonoʻo ihola kēia i kā ia nei mea e hana ai. ʻOiai, aia ʻo ia i waena o nā make ʻelua, inā kēia e noho iho i kahi o kānaka, a maopopo iā lākou kā ia nei hana ʻapuhi a pau ai lākou i ka makaʻu, a laila, e huhū ana kēlā poʻe iā ia. A ʻo ko nei hoʻāʻo ʻia mai nō paha ia e hoʻopōʻino. A inā hoʻi kēia e hoʻi ana, ʻaʻole e nele kona hālāwai mai me nā poʻe akua lawaiʻa ʻupena o ia mau kaha. Ma hope naʻe o ko ia nei noʻonoʻo pono ʻana, ua hoʻoholo ihola nō kēia e hoʻi nō a e hana nō hoʻi kēia i nā hana maʻalea e hoʻopūhili ʻia ai ua poʻe akua nei.

I ko ia nei hōʻea loa ʻana aku i waena o Kekaha, ua lohe akula nō kēia i ka walaʻau mai o kini o ke akua, a o ka lehu o ke akua. A e nakinaki pōhaku ʻalihi ʻupena ana ua poʻe akua nei. A e hauwalaʻau nui ana hoʻi i ka maopopo ʻole iā lākou nā kuʻuna iʻa o ua kaha nei. Ua maopopo loa iā Punia, e hālāwai ana ʻo ia me kēia poʻe akua, a ua pakele hoʻi ʻo ia iā Kaiʻaleʻale, a ua kū hoʻi kāna mākaia i ka mea nāna i hoʻopōʻino ke ola o kona makuakāne aloha. A e hālāwai anei hoʻi ʻo ia me kēia poʻe akua lawaiʻa, a pilikia hoʻi ʻo ia iā lākou?

Iā ia naʻe e noʻonoʻo ana i kāna mea e hana ai, ua lohe maopopo loa akula kēia i ke kuhi aku a ua poʻe akua nei i ka mea nāna e hōʻau ka ʻupena a lākou. A ma muli nō paha o ko ia nei ʻano ʻeleu mau nō, ua noʻonoʻo koke ihola nō ʻo ia i kāna mea e hana ai, a e puni mai ai ke kini a me ka lehu o ke akua.

I ia manawa, peʻa aʻela ko ia nei lima ma hope o kona kua, a e like nō hoʻi me ka hana a ka poʻe kanikau, e uē paʻiāuma ana i kā lākou mau mea aloha i hala ma kēlā ʻaoʻao o ka make, pēlā nō ua keiki ʻeuʻeu nei a Hina me Leimakani i hana ai. A i ia manawa pū nō hoʻi i uē aʻe ai me ka leo nui,

“Auē nō hoʻi kuʻu makuakāne o kēia kaha ē. ʻElua wale nō māua e lawaiʻa ai o kēia wahi lā, ʻO wau nō a me kuʻu makuakāne lā,

Auē kuʻu makuakāne ā.

E lawaiʻa ai māua i kēia kaha lā,

E hoʻowili aku ai māua lā i nā ʻalihi o ka ʻupena ē, E hei ai ke kala, ka uku, ka palani, a me ke ananue, ʻO ka iʻa kū hoʻi o ua wahi nei lā,

Auē kuʻu makuakāne hoʻi ē.

Ua hele wale ʻia nō e māua kēia kaha lā, Pau nā kuʻuna, nā lua a me nā puka iʻa. Ua lehia wale ïa māua ia mau wahi lā, Auē kuʻu makuakāne hoʻi ē.

Hele ʻoe i ke ala hoʻi ʻole mai lā, Wehe mai ʻoe i ka pili a kāua ā,

A noho hoʻokahi wale iho nō hoʻi au ē, I kamaʻāina no kēia mau kaha ā, Aloha kahi a kāua e pili aloha ai ā,

Aloha kēia mau makalae a kāua e ʻaloʻalo pālua ai ā, Auē kuʻu makuakāne hoʻi ē.”

I ka lohe ʻana o ke kini o ke akua, ka lehu o ke akua i kēia leo uē paʻiāuma, ua haʻalele ihola lākou i ka ʻupena lawaiʻa a lākou, a holo maila lākou no kahi o ka leo uē. A iā lākou i ʻike mai ai i kēia kanaka ʻōhule lauoho ʻole, a e ʻaʻahu aku ana i ke kïpuka moena, ua peʻa nā lima i ke kua, a e heleleʻi ana hoʻi nā waimaka no ke aloha makuakāne, i ia manawa, ua ʻano aloha ka hapanui o nā akua iā Punia, a koe wale nō ke akua ʻōhule i waena o lākou, a ʻo ia nō ka mea i ʻōlelo aku i kona pūʻulu, e pepehi lākou i kēia kanaka ʻōhule e hoʻouēuē waha nui nei i mua o lākou. Ua lohe akula nō ʻo Punia i nā ʻōlelo hoʻopōʻino a ke akua ʻōhule, a ʻo ka mea ia o Punia i hoʻokina loa aku ai i ka uē ʻana, a e uē helu ana nō hoʻi i kēlā uē i hōʻike ʻia aʻela.

I waena o ke kini o ke akua a me ka lehu o ke akua, aia nō he noho pāonioni mau ʻana ma waena o ke akua ʻōhule a me ke akua mākole. A i ka wā i lohe ai ʻo ke akua mākole i nā ʻōlelo kēnā a kona hoaakua ʻōhule, ʻo kona wā nō ia i lilo ai i mea pale ma ka ʻaoʻao o Punia. “ ʻAuhea mai ʻoukou e oʻu mau hoaakua. ʻAʻole e pono iā kākou e hoʻolohe a hahai ma hope o ke alakaʻi a ko kākou akua lauoho ʻole. A he hana kū ʻole i ka maikaʻi ka hoʻokau ʻana aku i ka make ma luna o kēia mea e uē

paʻiāuma mai nei no kona makuakāne. A ua hiki nō iā kākou ke hoʻomaopopo iho i ke kumu o kēia manaʻo nonohuā o ko kākou hoa. Ua huāhuā maoli nō ʻo ia no ka lilo ʻana o ka hanohano o ke ʻano ʻōhule lauoho ʻole i kēia mea e uē nei. A ke koi mai nei ʻo ia iā kākou e pepehi kā i ke kamaʻāina i kuluma i ke kuʻuna o kēia mau kaha. Ma koʻu manaʻo, e hoʻōla kākou iā ia nei, a e koi naʻe hoʻi kākou iā ia e lilo i mea lawaiʻa pū me kākou.”

I ka lohe ʻana o nā akua ʻē aʻe i ka manaʻo o ko lākou hoaakua, ua hoʻokō lōkahi maila lākou e ʻāpono ana i ia mau ʻōlelo a ke akua mākole. A ua lilo naʻe ia i mea hoʻowela loa i ka manaʻo o ke akua ʻōhule. A ua pane maila ʻo ia me ke ʻano hoʻonāukiuki i kona hoa akua, “Ua pono nō kēnā mau ʻōlelo āu, ʻoiai, ʻo ʻoe nō o kākou ko kākou mea hana paʻakai, a ʻo ʻoe nō hoʻi ko kākou alakaʻi e hōʻea ai kākou i kai ʻo Pïheka, a nou nō ka inoa e hula ʻia nei e nā akua hula o kākou,

Mākole, mākole ʻakahi Hele i kai ʻo Pïheka He aha ka ʻai e ʻai ai,

He lihilihi pau i ke akua, He akua lā, he akua,

He akua nā aliʻi o Kona.”

Ua lilo nō hoʻi kēia mau ʻōlelo a ke akua ʻōhule i mea e hoʻokō mai ai nā akua hula i kēlā mele hula e kau aʻela ma luna. A ua ʻōlelo ʻia, ʻaʻole nō na kānaka i haku kēlā mau lālani hula kūamuamu, akā, na Kamapuaʻa, i ka wā āna i kūamuamu aku ai iā Pele, ʻoiai, ʻo Pele i kūamuamu mai ai iā Kamapuaʻa no kona ʻano puaʻa.

Ua lilo nō hoʻi kēia mau ʻōlelo a ke akua ʻōhule i mea hoʻowela loa i ka manaʻo o ke akua mākole, a ua hōʻoi loa akula ʻo ia i kāna mau ʻōlelo kōkua ma hope o Punia. A i ka wā a nā akua e hoʻopaʻapaʻa ana i waena o lākou iho no ka pepehi a hoʻōla paha iā Punia, ʻo ka wā nō ia i hoʻokina loa aku ai ʻo Punia maʻalea i ka uē haʻalipo, a i ka uē kaukau ʻana no ka makuakāne.

MOKUNA IX

Ua lilo ʻiʻo nō nā waimaka heleleʻi o Punia a me nā leo uē paʻiāuma, a i kōkua pū ʻia mai hoʻi e nā ʻōlelo ʻuao a ke akua mākole, i mua e hoʻohuli ai i ka manaʻo o ke kini o ke akua, ka lehu o ke akua, a hoʻoholo ihola lākou e hoʻolilo iā Punia i lawaiʻa nui na lākou. I ka lohe ʻana o ke akua ʻōhule i kēia ʻōlelo hoʻoholo a kona poʻe hoaakua, a laila, ua ʻōlelo maila ʻo ia i kāna mau hoaakua, “ ʻAuhea mai ʻoukou, nani ia, ua hoʻolohe akula nō ʻoukou i ko kākou hoa, a ua hilinaʻi hoʻi i ke akua hana paʻakai a kākou, a i hihia ʻoukou i ka lihi o ka ʻupena a kēia kanaka ʻōhule, a laila, e pakele ana nō au, ʻoiai, ʻaʻole oʻu lauoho e hihia ai i kāna ʻupena, a ka wahaheʻe.”

ʻO kēia mau ʻōlelo naʻe a ua akua ʻōhule nei, ʻaʻole he hoʻomaopopo ʻia aku, ʻoiai, ua paʻa ko lākou manaʻo e hoʻolilo iā Punia i alakaʻi kuʻu ʻupena na lākou. A e ʻike aku nō naʻe kāua i nā mea e pili ana i nā kuʻuna iʻa a ke keiki a Leimakani me Hina, kāna wahine.

I ka maopopo ʻana iā Punia ua palekana ʻo ia mai ka make mai, ua hoʻopau aʻela ʻo ia i kona uē paʻiāuma ʻana. Ua hoʻomaka ihola kona kamaʻilio ʻana me nā akua. Ua nïnau maila ke akua mākole iā ia, “Ua maopopo ʻiʻo nō iā ʻoe nā kuʻuna iʻa o kēia mau wahi?”

“ ʻAe, ua maopopo nō iaʻu, ʻoiai, ke kaha kēia na māua i noho me koʻu lūauʻi makuakāne i hala aku i ka make.”

“He aha nā ʻano iʻa nui o kēia mau kuʻuna a ʻolua e lawaiʻa ai?” wahi hou a ke akua mākole i nïnau aku ai.

“He nui nō nā ʻano iʻa o kēia mau kuʻuna. ʻO ka palani ua iʻa, ʻo ke ananue ua iʻa, ʻo ka uhu ua iʻa, ʻo ke kala ua iʻa, ʻo ka uouoa ua iʻa, a ʻo ka wekeʻula ua iʻa. Eia naʻe, he ʻano kapu nō ka lawaiʻa ʻana o kēia mau kuʻuna iʻa.”

“He aha hoʻi ka mea e kapu ai ke kuʻuna o kēia mau wahi?” wahi a ke akua mākole i nïnau mai ai.

“He akahele loa ke kuʻu ʻana o ka ʻupena, a he akahele loa a mālie loa nō hoʻi ka luʻu ʻana i ka iʻa. ʻAʻole e walaʻau, ʻaʻole nō hoʻi e hoʻi koke i uka a hiki i ka wā e lawe pū ai i ka ʻupena i uka o ka ʻāina. A ʻo ke kumu, ʻo ia nō ke ʻano pili loa o kahi kuʻuna i kahi kuʻuna, a i mea e pūʻiwa ʻole ai ka iʻa o ke kuʻuna hou aku. A ʻo ia ka mea e lawelawe mālie ai ka hana a ka poʻe lawaiʻa. ʻO kekahi nō hoʻi, inā e hei iho ka iʻa o kēia mau kuʻuna, ʻaʻole i kana mai ka iʻa a me ka hana nui no ka ʻōwili ʻana i ka iʻa i ka ʻupena. A ma kahi aʻu e ʻōwili ai, e makaʻala loa nō hoʻi ʻoe o hemo hou ka iʻa mai ka ʻupena aku. I kahi manawa nō a māua e kuʻu ai a ulia iho nō hoʻi ke

kuʻu ʻana, hoʻokahi nō kuʻu ʻana, ʻai ka puaʻa, ʻai ke kanaka, a ʻai nō hoʻi ke akua i ka iʻa o kēia wahi.”

Ua lilo kēia mau ʻōlelo wahawai a Punia i mea makahehi loa ʻia e ka nui o ke akua, a koe wale nō ke akua ʻōhule. Ua hoʻāʻo maila nō ua akua ʻōhule nei e alakaʻi kūʻē i nā ʻōlelo a Punia, eia naʻe, ʻaʻole hoʻolohe ʻia aku o ia mau ʻōlelo e nā akua ʻē aʻe.

Ua hōʻikeʻike maila ke akua i ka ʻupena a lākou e nakinaki ana i ka ʻalihi pōhaku o lalo, a ua ʻōlelo koke akula nō ʻo Punia iā lākou, ʻaʻole e pono kēia pōhaku o ka ʻalihi o lalo. ʻAʻole e paʻa ka iʻa, a helu auaneʻi i ka iʻa hemo wale. Ua kēnā aku- la ʻo ia i ka nui o ke akua e hele e ʻimi pōhaku hou no ka ʻalihi pōhaku o lalo o ka ʻupena, a ua kuhikuhi akula ʻo ia i ke ʻano o ka pōhaku e lawe mai ai. A he manawa pokole wale nō, ua kū ke ʻāhua o ka pōhaku.

I ka ʻike ʻana o ke akua ʻōhule i kēia puʻu pōhaku, a laila, hoʻomaka maila nō ʻo ia e kamaʻilio hou, “ ʻAuhea mai ʻoukou e oʻu mau hoaakua. E like nō hoʻi me ka nui o kēia mau pōhaku, pēlā nō ka nui o ko ʻoukou puni wale i kēia kanaka ʻōhule wahaheʻe.”

Ma muli o ko Punia hoʻomaopopo iho, inā pēlā ihola kēia akua ʻōhule e hoʻāʻo mau ai e hoʻopūhili i kāna mau hoʻolālā ʻana, a mea paha o lilo nā kamaʻilio mau ʻana a kēia akua ʻōhule i mea e hoʻohuli aku ai i ka manaʻo hilinaʻi o nā akua ʻē aʻe, a ʻo ka hope, ʻo ka pilikia nō ia ona a holopono ʻole kāna mau hoʻolālā ʻana. No laila, ua noʻonoʻo ihola ʻo ia i mea e hoʻopūhili ai i nā alakaʻi a ke akua ʻōhule.

“ ʻAuhea mai ʻoukou, e ka nui o ke akua. I nā wā a māua e lawelawe ana i kēia hana lawaiʻa ma kēia kaha, ua aʻo ikaika mai koʻu makuakāne iaʻu i kekahi mau loina kūpono no ka lawaiʻa ʻana. A he mea pono nō hoʻi e pono iā kākou e hoʻokō aku i ia mau loina.”

“He aha ia mau loina, e ka lawaiʻa nui a mākou? Inā he mau loina kūpono ia e pono ai kā kākou ʻoihana lawaiʻa, a laila, he mea pono nō e hoʻokō ʻia, ʻoiai, ʻo ka loaʻa o ka iʻa kā kākou mea e ʻimi nei, a e ʻoluʻolu ʻoe e hōʻike mai i ka mea pili i ia mau loina.”

Ua ʻōlelo ʻia ʻo kēia mau loina a kāua, e ka mea heluhelu ē, e ʻike iho ai, a i kamaʻilio ʻia ma ke ʻano ʻapuhi e Punia, ua lilo ia mau loina i mea mālama ʻia e ka poʻe lawaiʻa ma hope mai. A ua mālama ʻia hoʻi e ka poʻe lawaiʻa kahiko o kēia ʻāina a hōʻea wale nō i kēia manawa.

“Eia ua mau loina nei,” wahi a Punia me ke ʻano hoʻokohukohu. “I ka wā e hana ai ka ʻupena a kākou, ʻaʻole e pono kahi mea e walaʻau, ʻaʻole nō hoʻi e kū a kiʻi mai. Aʻole nō hoʻi e peʻa ka lima i ke kua. ʻAʻole nō hoʻi e hoʻohuahua ka lima.

ʻAʻole e pūliki ka lima ma ka umauma, ʻAʻole nō hoʻi e nema wale mai i ka hana ʻana a ka poʻe e hana ana i ka ʻupena. A i ka wā e kuʻu ai ka ʻupena i ke kai, ʻaʻole e hoʻokuli i ka leo kauoha a ka lawaiʻa. E palanehe ka lawelawe ʻana o nā mea a pau. A he hoʻokahi nō mea hoʻolohe, ʻo ia nō ka leo kauoha o ka lawaiʻa. A wahi a koʻu makuakāne iaʻu, ʻo ka mālama ʻia o kēia mau loina o ka lawaiʻa ʻana, ʻo ka mea ihola nō ia e hoʻi nele ʻole ai ka lawaiʻa me ka paoa. A inā he makemake ko ʻoukou e loaʻa ka iʻa, a laila, e noi ana au iā ʻoukou e hoʻolohe ʻia kēia mau loina aʻu e hōʻike aku nei iā ʻoukou.”

Ma ka lohe ʻana o ka hapanui o ke akua, ua mahalo maila nō lākou, a ua hoʻopaʻa maila nō hoʻi e hoʻolohe i ua mau loina nei a kā lākou lawaiʻa i hōʻikeʻike aku ai iā lākou. A ʻo ke akua wale nō i namunamu aʻe no kēia mau loina lawaiʻa a Punia, ʻo ia nō ke akua poʻo nemonemo. A ua hiki ʻole nō naʻe ke lanakila kona mau manaʻo kūʻē. Ma kēia mau loina a Punia i hōʻike aku ai i kona poʻe haku lawaiʻa, ʻaʻole ʻo ia i manaʻo, ʻo ia maoli nō ke ʻano o ka loina lawaiʻa, akā, ua manaʻo ʻo ia ʻo ka mea wale nō paha ia e kō ai kāna mau hoʻolālā ʻana no kona palekana a e kū ai hoʻi kāna mākaia ma luna o kēia poʻe akua hoʻopūnini i kona alahele no ka hoʻi i kona makuahine.

Ua kēnā koke akula nō ʻo Punia i ka lehulehu o nā akua, e nakinaki i ka ʻalihi pōhaku o kā lākou ʻupena, a e nakinaki nō hoʻi a paʻa pono loa. A e ʻike pū ana nō kāua i ka manaʻo o kēia hana nakinaki a paʻa loa ka pōhaku o lalo o ka ʻupena. He ʻokoʻa nō hoʻi kā Kaululāʻau o Lānaʻi i hana ai no ke kini akua a lehu o ke akua, a he ʻokoʻa nō hoʻi kā Punia i hana ai i nā akua hoʻopūhili o nā Kaha Wai ʻOle o nā Kona. A e ʻole ʻo Punia i kēlā au kahiko o ka ʻāina, lanakila ai nā kānaka lawaiʻa i kēia mau lā e neʻe nei. Ma kēia mokuna aʻe e ʻike ai kāua, e ka mea heluhelu no ka hana a ke keiki ʻeu a Hina.

MOKUNA X

I ka ʻike ʻana o Punia ua paʻa ka ʻalihi pōhaku o ka ʻupena lawaiʻa a lākou, ua kēnā aʻela ʻo ia i kekahi mau akua ma kēlā ʻaoʻao o ka ʻupena, a ua aʻo ikaika hou akula nō ʻo ia i ka lehulehu o nā akua, e hoʻolohe loa lākou i nā ʻōlelo aʻo āna e kauoha aku ai. Iā lākou e ʻike ai paha i kahi mea ʻano ʻē, ʻaʻole pono e walaʻau. E pono nō lākou e hoʻomanaʻo no kekahi kuʻuna hou aku. Ua lilo nō kēia mau aʻo ʻana a Punia i mea maikaʻi wale nō i ka manaʻo o ka lehulehu o nā akua, a koe wale nō paha ke akua ʻōhule. Ua lilo ʻo Punia i mea hoʻowahāwahā loa ʻia e kēia akua poʻo nemonemo.

Ua hōʻau akula ʻo Punia me kona mau hoa i ka ʻupena, a i ka ʻike ʻana o Pu- nia, ʻo kahi kūpono loa ia e kuʻu ai ka ʻupena a lākou, ua kāhea mālie akula ʻo ia i kona mau hoalawaiʻa, e kuʻu ka ʻupena. Ua hōʻau akula ʻo Punia a pau pono ka loa o ka ʻupena, a laila, huli maila ʻo ia ma waho aʻe o ka ʻupena no kahi a kona mau hoalawaiʻa e paʻa ana i kahi kihi o ka ʻupena, I kona hōʻea ʻana i ko lāua wahi e paʻa ana, ua ʻōlelo akula ʻo Punia iā lāua,

“ ʻAuhea mai ʻolua. Ua iʻa ke kuʻuna a kākou. Eia ka iʻa lā ke hoʻokē nei i ka ʻupena. A he wā kēia e luʻu ai kākou e ʻōwili i ka ʻupena o pā ʻupena mai auaneʻi ka iʻa a hoʻi ka iʻa i uka. Ma ke ʻano o ka ʻoni ʻana o ka ʻupena ke hoʻomaopopo nei au he palani ka iʻa, he kala ka iʻa, e hei nei i ka ʻupena a kākou. A inā e hoʻolohe pono ʻia kaʻu mau kauoha, a laila, i kēia kuʻuna nō a kākou, lawa ka ʻono iʻa. ʻAʻole hoʻi e anuanu hou aku i ka hele hou ʻana aku i kahi kuʻuna hou aku. E luʻu pū mai ʻolua me aʻu e ʻōwili i ka iʻa ma mua o ka hoʻi hou ʻana o ka iʻa i uka?”

Me kēia mau ʻolelo, ua luʻu like ʻiʻo akula nō lākou. Aia naʻe nā akua ma ka ʻaoʻao ma loko o ka ʻupena. A ʻo Punia hoʻi, aia nō ʻo ia ma ka ʻaoʻao ma uka o ka ʻupena. A ua hoʻomaopopo ʻiʻo akula nō ʻo Punia, ua hei ʻiʻo nō kēlā mau ʻano iʻa i hōʻike ʻia aʻela. A i nā wahi akua e hoʻāʻo ana e ʻōwili i kekahi mau iʻa kala i ka ʻupena, ua ʻōwili pū ʻia akula ua mau wahi akua nei e Punia a paʻa pū me nā iʻa a lāua e ʻōwili ana. A i ka ʻike ʻana o Punia ua hei kēlā mau akua i ka ʻupena a ka la- wakua, ua ea aʻela ʻo ia i luna a kāhea akula i nā akua e kukū mai ana ma kahakai, “ ʻAuhea mai ʻoukou, ua hei ka iʻa a kākou. ʻO ke kala ua iʻa, ʻo ka palani ua iʻa, e ʻau pākahi mai ʻoukou e kōkua i ka ʻōwili ʻana i ka iʻa i ka ʻupena. A e akahele loa naʻe. Mai walaʻau iki o pilikia auaneʻi ka ʻoihana lawaiʻa a kākou.”

Ua hoʻolohe maila nā akua o uka i kēia leo kāhea o Punia. A i ka hōʻea ʻana mai nō o ia akua i kahi a Punia e lana aku ana, ua kēnā akula nō ʻo Punia i ia akua e luʻu mālie aku e ʻōwili i ka ʻupena. A i kona luʻu ʻana aku nō ma ka ʻaoʻao ma loko

o ka ʻupena, ua luʻu pū akula nō ʻo Punia a ʻōwili ʻia akula ia akua i ka ʻupena. A ʻo nā akua mua a Punia i ʻōwili mua ai me nā iʻa, “ua pau kā ʻoe hana; ua pio kā ʻoe ahi”, a ua helu ʻia akula lāua me nā iʻa hei o ka ʻupena lawaiʻa a ke keiki a Hina me Leimakani.

Ea hou aʻela nō ʻo Punia i luna, a kāhea hou akula nō me kona akena pū aku nō i ka hei o ka iʻa a lākou. “ ʻAuhea mai ʻoukou. ʻAʻole i kana mai ka iʻa e hoʻonā nei i ka ʻupena. ʻAʻole naʻe i pūʻiwa nui ka iʻa, no laila, e ʻau mālie mai nō kahi o ʻoukou ma ke ʻano pākahi. A i kona luʻu ʻana a ʻōwili i kāna iʻa ma kona wahi, a paʻa kāna iʻa i ka ʻupena, e ea mālia aʻe nō ʻo ia a kiaʻi nō ma kahi i paʻa ai kāna iʻa, a i māmā ai ka hana a kākou i ka hōʻau ʻana aku i ka ʻupena i uka o ka ʻāina, ʻaʻole kēia he iʻa a kākou, he ola no kēia mau lā lōʻihi.”

I ka lohe ʻana nō o ko uka mau akua, ua ʻau pākahi maila nō lākou. A i ka hōʻea ʻana nō i kahi a Punia e lana ana, ua ʻōlelo koke akula nō ʻo Punia iā ia, “Inā ʻoe e luʻu pū me aʻu a ʻōwili i ka ʻupena me ka iʻa, e hoʻomanawanui iki ʻoe i lalo a hiki i ka wā e hiki ʻole ai ke hoʻomanawanui no ka pau o ke aho. A laila, ea aʻe ʻoe i luna. Aia kou mau hoa ma kēlā ʻaoʻao o ka ʻupena, kahi i paʻa ai ia kuku o ka ʻupena a kākou.”

Me kēia mau ʻōlelo, ua luʻu like akula ʻo Punia me kēia akua hou, a e like nō hoʻi me kā Punia hana ʻāpiki i hōʻike mua ʻia aʻe nei, pēlā nō kā ia nei hana no kēia akua. A i ka paʻa ʻana nō o kēia akua i ka ʻupena, ua ea aʻela ua keiki ʻeuʻeu nei a Hina, a kāhea hou akula nō i kahi akua e ʻau hou mai. A ʻo ka hana nō a ke akua, ʻo ka ʻau mai nō. A ʻo kā Punia hana nō ka ʻōwili i ke akua i ka ʻupena. A pēlā nō ʻo Punia i hoʻohei ai a i ʻōwili ai i ke kini o ke akua i ka lehu o ke akua a hiki i ka wā i pau loa ai nā akua i ka make i ka ʻupena, a koe ke akua ʻōhule i uka o ka ʻāina.

A iā Punia i kāhea aku ai i ua akua poʻo ʻōhule nei, ua ulu maila i loko o kēlā akua ka manaʻo hoʻohuoi no kona poʻe hoaakua, a ua kāhea maila ʻo ia me ka leo nui iā Punia, “ ʻAuhea ʻoe e ka lawaiʻa a mākou. ʻAuhea ihola ka lehulehu o mākou āu i kāhea mai nei? ʻAʻole oʻu lohe aku i ko lākou leo i ke kamaʻilio mai.”

“Eia nō lākou ke ʻōwili nei i ka nui o ka iʻa. ʻO ka palani ua iʻa, a ʻo ke kala ua iʻa. A eia mākou ke naʻi aku nei i ka ʻupena me ka iʻa no uka o ka ʻāina. E pono ʻoe e ʻau mai hoʻi e kōkua pū aku i ka huki ʻana i ka ʻupena i uka o ka ʻāina. A mai walaʻau nui naʻe hoʻi ʻoe o pūʻiwa hoʻi ka iʻa o ia kuʻuna aku a kākou.”

“ ʻAʻole au e ʻau aku ana. Na ʻoukou nō e hōʻau mai ka ʻupena a kākou i uka nei. Aia a kau mai ka ʻupena i uka nei, a laila, ma uka aku nei hoʻi au e kōkua aku ai. A ʻo kekahi nō hoʻi, e ka lawaiʻa nui a mākou, he makaʻu au i ke anuanu o koʻu poʻo. No laila, hōʻau ʻia mai nō ka ʻupena iʻa a kākou.”

(40)

Ua hoʻomaopopo ihola ʻo Punia, ʻaʻole e puni ana kēlā akua iā ia. A i ia wā i haʻalele iho ai ʻo ia i ka ʻupena, a ʻau akula i uka o ka ʻāina me ka manaʻo e pepehi i ke akua ʻōhule. A ua ʻike ʻē maila nō ua akua ʻōhule nei i ko ia nei ʻau hoʻokahi aku i uka o ka ʻāina. A ua hāʻupu ʻē maila nō ʻo ia no kona make i kēia kanaka poʻo ʻōhule. A ʻo kona holo ihola nō ia ma mua o ka pae ʻana o Punia i uka o ka ʻāina, a ʻo ia wale nō ke akua i pakele iā Punia. A ʻo ka hapanui o nā akua, ua pau i ka make. A ua ʻōlelo ʻia ma kēia moʻolelo o Punia, ʻo kēlā weli o ke kai i kahi manawa, ʻo ke kino wailua nō ia o ke kini o ke akua a me ka lehu o ke akua a Punia i ʻōwili ai i ka ʻupena. A ua ʻōlelo pū ʻia nō hoʻi, ʻo ke kumu i ʻano hohono ai ka iʻa kala a me ka palani, no ka make ʻana o nā akua me ia ʻano iʻa ma kēlā wahi ʻo Kekaha.

Ma hope iho o ka lanakila ʻana o Punia ma luna o nā akua o nā Kekaha Wai ʻOle o nā Kona, ua hoʻi maila ʻo Punia no kahi o kona makua-hine aloha e noho aku ana a kali no ka mea aloha, he keiki. A i ko lāua hui hou ʻana, ua hoʻopiha ʻia ʻo Hina i ka hauʻoli no ka hoʻi ola ʻana mai o kāna keiki. Ua noho ihola ʻo Punia a lawelawe i nā hana a kona makuakāne i aʻo ai iā ia, ʻo ia hoʻi, ka mahiʻai ma uka o ka ʻāina. A i ka nele ʻana nō i ke kōkoʻolua o ka ʻai e pono ai, ua iho akula nō ʻo ia i ka lua ula a lāua me kona makuakāne. A ʻaʻole hoʻi ʻo Kaiʻaleʻale i laila e kali mai ana no ka hoʻopōʻino i kona ola.