monica hammes biblioteekdiens, universiteit van pretoria
TRANSCRIPT
1
Kopiereg(s), links
en iets tussenin
Monica Hammes
Biblioteekdiens, Universiteit van Pretoria Lenteseminaar vir Afrikaansonderwysers, 16 Oktober 2009
2
Kopiereg: definisie
Kopiereg is die alleenreg wat die outeur/skepper van oorspronklike intellektuele werk het om beheer uit te oefen oor die gebruik (publikasie, produksie, verspreiding, kopiëring, verandering, uitvoering, verkoop…) daarvan
Vasgestelde periode: (SA 50 jaar na outeur se afsterwe) waarna die werk na die openbare domein gaan. (Kopieregwet nr 98 van 1978)
Dit geld outomaties vir gepubliseerde en ongepubliseerde werk
Dis „n eiendomsreg kan verkoop, geskenk, bemaak of gelisensieer word
All rights reserved © Alle regte voorbehou
3
Waarvoor geld dit? Geskrewe teks: artikels, boeke, koerante, tydskrifte,
notas, kursusmateriaal, teks vir teater-, film- en TV
Musiek: komposisies, lirieke, opnames, CD‟s, DVD‟s…
Visuele teks: kunswerke, foto‟s, films….
Gesproke teks: toesprake, opnames, lesings, onderhoude
Uitsendings, uit- en opvoerings
Data
Rekenaarprogramme
Multimedia skeppings
Alles op die Internet: webwerwe, blogs, wikis, Facebook, Twitter, e-posboodskappe, musiek, video‟s….
4
Wat is reg aan kopiereg?
Dis waardegedrewe
Toon respek vir intellektuele werk en eiendom
Erken die reg van outeurs om geld te maak uit hulle werk
Dit bevorder die vooruitgang van wetenskap en die kunste
Dit erken die interafhanklikheid van die kenniswêreld vir vooruitgang
5
Kopieregskending 1. Wanneer enige van die outeur se regte (bv
publikasie, uitvoering, verandering) uitgevoer word sonder sy/haar toestemming. Dit skend die persoon se ekonomiese reg. Bv. Kopiëring van bladsye uit „n boek vir „n hele klas, opvoering van „n toneelstuk sonder toestemming, kopiëring en verspreiding van „n CD
2. Plagiaat, die onetiese gebruik van iemand anders se werk deur dit wetend of onwetend aan te bied asof dit joune is. Dit skend die outeur se morele reg. Bv. Knip-en-plak uit webblaaie vir skooltake, gebruik van foto‟s prente ens sonder erkenning, afskryf by mede-leerders, gebruik van ou skooltake
6
Wat mag ‘n mens dan doen?
Jy mag sulke werke gebruik mits daarvoor betaal is
Jy mag een kopie vir eie gebruik maak
Jy mag „n redelike stuk van „n werk hergebruik (maksimum 10%) = “fair use”
en onthou om erkenning te gee!
7
Wat is so verkeerd aan plagiaat?
Dom
Oneties: oneerlik, bedrieglik, skelm
Ondermyn geloofwaardigheid en waardes
Skaad reputasies
Krimineel
8
Die Internet: almal se pel
„n Wonderlike bron van oorvloedige inligting vir almal se gebruik
Nommerpas vir die vryheid-van-inligting kultuur
Nommerpas vir die knip-en-plak kultuur
Nommerpas vir die “mashup” en “remix” kultuur
Die hedendaagse inligtings- en kennismeent
Onthou: alle webinhoud het outeurs/eienaars
Daar is „n regte manier om dit te gebruik
9
CC: Kopiereg vir vandag © onder die vergrootglas
te rigied vir „n deelnemende kultuur
te rigied vir „n kitsbevrediging kultuur
strem kreatiwiteit
Laat die outeur by voorbaat sê wat gedoen mag word
http://www.youtube.com/watch?v=1DKm96Ftfko A shared culture http://www.youtube.com/watch?v=io3BrAQl3so Creative Commons – Get Creative http://www.youtube.com/watch?v=M9ue3mKHPZ0 Creative Commons – Reticulum Rex
Share, Remix, Reuse — Legally
10
Op die skouers van reuse
www.crystalinks.com/newton.html
If I have seen further it is by standing on the
shoulders of giants.
Isaac Newton, 1676
11
Wat doen straatslim mense? Hulle weet van kopiereg en praat daaroor: wat is
die beste vir my as outeur en vir my as gebruiker?
Bou op ander se idees – met eie stem of mening
Hulle skryf nie af nie – ook nie by vriende nie
Erken bronne (ook eie), verkieslik op die regte manier, dit verleen gesag aan hulle argumente en toon respek vir outeur se morele reg http://www.lib.monash.edu.au/tutorials/citing/
Gee nie voor dat hulle iets self uitgedink het nie
Gebruik nie onkunde as verskoning nie
Begin van kleins af
13
Baie dankie
Kontak my gerus by