monopolistic competition
DESCRIPTION
İSTANBUL BİLGİ ÜNIVERSİTESİ Istanbul, 2007 Ders Notları http://akat.bilgi.edu.trTRANSCRIPT
-
STANBUL BLG NIVERSTES
Asaf Sava Akat
Makroiktisat Ders Notlar
Istanbul, 2007http://akat.bilgi.edu.tr
-
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 1
GR VE MODELLER
Birinci Kitap
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 2
BALARKENKavramlar, Kurumlar
Birinci Blm
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 3
Toplum ve kurumlar nsanlar toplum halinde yaar Toplum bireylerden oluur ama onu oluturan
bireylerin toplamndan ibaret deildir nsanlar birarada yaayan dier canl toplulukla-
rndan ayrdeden unsur toplumsal kurumlardr Kurumlar insanlar kurar, ynetir ve gelitirir nsan topluluklar tarmla yerleik dzene geti Yerleik dzen ihtiyac ne kard
Bakalarna kar korunma Bireyler aras anlamazlklarn zmlenmesi Dnyay anlama ve tefsir etme
Devlet ve inan sistemleri gibi kurumlar bu ihtiyalarn sonucu ortaya kmtr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 4
Toplum ve ekonomi Toplumsal faaliyetlerin bir blm insanlarn gda,
barnma, giyinme, vs. gnlk ihtiyalarnngiderilmesine yneliktir
Bunlara bugn retim ve ekonomi diyoruz Son birka yzyla kadar toplumsal retim esas
itibari ile tarmda gerekleiyordu Bu uzun tarih kesidinde retim vardr ama bugnk
anlam ile ekonomiden sz edemeyiz Tarm toplumlarnda iblm ve ticaret azd Aileler yada kk topluluklar znde kendi
tketimleri iin retim yapyordu Toplumda sava ve din ekonomiden ok daha nemli
faaliyetlerdi
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 5
Sanayi toplumu Son yzylda insan toplumlar sanayi devrimi
ad verilen byk bir atlm gerekletirdi Doal enerji gleri daha youn kullanld Bilimde, teknolojide, retkenlikte havsalann
almayaca dzeyde gelimeler yaand Toplam retimde tarmn pay giderek ok dt retkenlikle birlikte toplumsal refah artt; ortalama
yaam sresi uzad; eitim dzeyi ykseldi Kentler byd megakentlere dnt Tarm toplumlarnn kendi kendine yeterli kk
insan topluluklarnn yerini kreselleme ald Bylece ekonomi toplumsal faaliyetlerin en nemlisi
haline geldi
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 6
Piyasa ekonomisi Sanayi devriminin gerisinde modern ekonominin iki
kurucu unsuru vardr: mlkiyet haklar ve piyasa zel mlkiyet bireyin rettii zenginlie keyfi
ekilde birilerinin el koymasn engeller Piyasa ise bireylerin rnlerini zgrce dier
bireylerle mbadele etmelerine olanak salar zel mlkiyet ve piyasalar ancak ve ancak tarafsz
ve etkin bir hukuk sistemi ile mmkndr Sanayi devrimi ile demokrasinin ayn mekanda, yani
ngilterede ortaya kmas bir raslant deildir ktisat biliminin ncleri Adam Smith ve David
Ricardo da Byk Britanyada yaad ktisat teorisi piyasa ekonomisinin teorisidir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 7
Piyasa nedir? Piyasa (pazar) szc alc ve satclarn u yada bu
ekilde temasa getii tm durumlar iin kullanlr Baz piyasalar sk kurallara balanmtr rnein hisse senedi yada ham madde borsalarnda
alc ve satclar bir mekanda buluur Dierleri ok daha mulaktr Buzdolabnn yada televizyonun borsas yoktur ama
alclar aradklar maln nerede bulunacan bilir Baz piyasalar tanm icab mekan iinde
tanmlanmak zorundadr Genel bir konut piyasas yoktur; her kentin, her
mahallenin ayr bir konut piyasas vardr Piyasa ekonomisi tm mal ve hizmetleri kapsar
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 8
Grnmez el Piyasa ekonomisi fevkalede ilgin bir yapdr nk ortalkta toplumun kaynaklarn datan,
insanlara neyi nasl reteceklerini yada neyi nasl tketeceklerini syleyen bir merkezi otorite yoktur
Bireyler retim, tketim, tasarruf, vs. ekonomik kararlarn kendi karlarn dnerek alrlar
Adam Smith: yediimiz ekmei frncnn bizi doyurma arzusuna borlu deiliz (1774)
Piyasalarda milyonlarca bamsz kararn koordinas-yonunu adeta bir grnmez el tarafndan salanr
Piyasa ekonomisi, toplumun kt kaynaklarn etkin ekilde alternatif kullanm alanlarna dalmnademi-merkeziyeti bir srete gerekletirir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 9
Arz ve talep Bamsz bireylerin kararlar piyasada arz ve talep
mekanizmas sayesinde birbirine balanr ktisadn en temel kural arz ve taleptir Bir mal yada hizmetin talebi artnca fiyat ykselir Fiyat retici ve tketicilere o mal yada hizmetin
toplum tarafndan ne kadar arzulandn haber verir Yksek fiyattan yararlanmak isteyen reticiler o mal
yada hizmetin retimini arttrr Yksek fiyat gereksiz gren tketiciler o mal yada
hizmeti kullanmaktan vazgeer Bir yandan daha ok kaynak o mal yada hizmetin
retimine kayar Dier yandan onu en ok isteyenler kullanr
-
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 10
ktisat ve yntem Toplumsal olaylar ok karmaktr Ayrca toplum stnde deney yapma olana yoktur ktisat anlamaya alt olay basitletirek
incelemek iin model kurar Model, karmak gerein temel zelliklerini
saptayan soyut bir laboratuardr Basitletirme varsaymlar aracl ile yaplr rnek: modern bir ekonomiyi anlamak iin nce
devletin olmad kapal bir ekonomiye baklr Devlet ve d ticaret adm adm modele eklenir Profesyonel iktisat ile sradan vatanda arasnda
varolan ok sayda yanl anlamann nemli nedenlerinden biri soyut modellerin alglanmasdr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 11
Mikro ve makro ktisat iki ana blme ayrlr: mikroiktisat ve
makroiktisat Mikroiktisat tekil birey ve firmalarn, tekil
piyasalarn davranlarn inceler rnein bir piyasada rekabet koullarna gre arz ve
talep mekanizmasnn nasl altna bakar Rekabetin salanmas, tketicinin korunmas, gelir
dalm, vs. mikroiktisadn kapsamna girer Makroiktisat ise ekonominin bir btn olarak
davranlar ile ilgilenir Resesyonlar, krizler, byk alkantlar ekonomideki
btn piyasalar etkileyecektir Bunlarn anlalmas makroiktisadn kapsamndadr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 12
Makroiktisadn zorluklar Makroiktisat ayn anda hem soyut hem de somut
olmak zorundadr Soyut: ekonomilerin davrann aklayan genel
model ve teoriler gereklidir Somut: teorik ereve Trkiye, ABD, AB, vs. fiilen
varolan somut ekonomilere uygulanmak zorundadr Halbuki zellikle farkl gelimilik dzeyindeki
ekonomiler arasnda benzemezlikler ou kez benzerliklerden fazladr
Maalesef makroiktisadn temel teorik erevesi gelimi lkelerin karlat sorunlara zm ararken olumutur
Trkiyenin gemii ve bugn ise ok farkldr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 13
Temel deikenler Makroiktisat az sayda fakat tm ekonomi ve toplum
iin fevkalade nemli byklkleri izler GSMH byme hz: ekonomik faaliyetteki
deiimin yn ve hacmi sizlik: i bulamayanlarn say ve oran demeler Bilanosu: ekonominin d dnya ile
ilikileri Enflasyon: fiyatlar genel seviyesindeki deiim Faiz haddi: parann fiyat Dviz kuru: dvizin fiyat Kamu maliyesi: vergiler, kamu harcamalar, bte
dengesi Para ve mevduat: para arz ve talebinin deiimi
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 14
Temel kurumlar Ekonomi ynetimi bir dizi kurumda somutlar Maliye Bakanl: btenin hazrlanmas,
uygulanmas ve vergiler Hazine: kamu borlanmas, d ekonomik ilikiler,
mali sektr denetimi Merkez Bankas: para otoritesi, dviz rezervleri,
demeler bilanosunun izlenmesi Trkiye statistik Kurumu: milli gelir, d ticaret,
enflasyon, sanayi retimi, vs. temel veriler BDDK: bankaclk sektr denetiminden sorumlu st
kurul IFI: Uluslararas mali kurulular (IMF ve Dnya
Bankas)
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 15
Baz tanmlar Sk kullanlan baz kavramlar tanmlayalm Boom: GSMHda hzl byme Resesyon: GSMHda ksa sreli eksi byme Depresyon: GSMHda uzun sreli eksi byme Deflasyon: fiyatlar genel seviyesinde d Maliye politikas: bte tarafndan temsil edilen
kamunun vergileme ve harcama kararlar toplam Para politikas: Merkez Bankas tarafndan alnan
para arz miktar ve faiz haddi kararlar Dviz kuru politikas: dviz kurunda kamu
mdahalesi (olmamas dahil) D ticaret politikas: mal ve hizmet ihracatna kamu
mdahaleleri
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 16
En basit model: evrisel akm Makroiktisadn k noktas ekonominin btn
asndan gelir ve harcama akmlarnn analizidir in z aslnda ok basittir Ekonomideki her harcama mutlaka bir ekonomik
aktre gelir yaratr Ekonomideki her gelir mutlaka bir ekonomik
aktrn harcamasdr Buna gelir ve harcama evrisel akm deriz Makroiktisat evrisel akmn neden ve nasl dzgn
altn anlamaya yneliktir En basit evrisel akmda mali piyasalar, devleti,
para otoritesini, d dnyay ihmal ederiz Teorinin amac bunlar teker teker ekleyerek gelir
harcama dengesini anlamaktr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 17
evrisel akm emas
Haneler Firmalar
Varsaymlar:Devlet yok; Finans yok; D dnya yok
Faktr gelirleri (TL)
retim faktrleri (emek, sermaye, vs)
Mal ve hizmetler
Harcamalar (TL)
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 18
Milli gelir zdelii Makroiktisat toplam gelirin ve toplam harcamalar
izlenmesi stne ina edilmitir Toplam gelir drt ana kaleme tahsis edilir: zel
tketim (C), tasarruf (S), vergiler (T) ve ithalat (M)Y = C + S + T + M
Toplam harcama drt ana kalemden oluur: zel tketim (C), yatrm (I), kamu tketimi (G) ve ihracat (X)
Y = C + I + G + X hracat-ithalat farkna NX = X M dersek, temel
milli gelir zdeliini u ekilde yazabiliriz:Y = C + I + G + NXY = C + S + T + NX
-
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 19
Ekonomik dalgalanmalar evrisel akmn bozulmas ile birlikte ekonominin
tmn kapsayan dalgalanmalar oluur Bazen harcamalar retim kapasitesinin
salayabileceinin stne kar: enflasyon Bazen harcamalar retim kapasitesinin altnda
kalr: resesyon Bazen bu dalgalanmalar ok sert olur: kriz Makroiktisat piyasa ekonomisi iin fevkalede
nemli soruya cevap arayarak gelimitir evrisel akmn dzgn ileyiini hangi
mekanizmalar salar? evrisel akm ne zaman bozulur? Bozulduu takdirde tekrar dzgn ileyii iin
neler yaplabilir?
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 20
PYASALAR VE DENGE Gelir-harcama modelleri
kinci Blm
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 21
Ekonominin ileyii Ekonominin makro dengesi birbiri ile iie alan
bir dizi piyasa aracl ile gerekleir Bildiimiz arz-talep mekanizmas alr Her piyasada bir denge fiyat ve ona tekabl eden
denge miktar belirlenir Her piyasada, arz ve talebi etkileyen faktrler vardr te yandan baz kritik deerler iktisat politikas
arac olarak kamu otoritesi tarafndan saptanr nce piyasalar ksaca tanmlayacaz Her biri iin arz-talep fonksiyonlarn vereceiz Politika deikenlerini greceiz Fiyat ve miktar deikenlerini saptayacaz Sonra sistemin nasl altn anlatacaz
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 22
Piyasalar Makroiktisat be ayr piyasa stne kurulmutur Mal-hizmet piyasas harcamalar ve retimi zetler Ana kalemleri GSMH, tketim, yatrm ve kamu
harcamalar ve net ihracattr Borlanabilir fonlar piyasas tasarruf arz ile yatrm
talebini yanstr ve mal-hizmet piyasas iinde zaten mevcuttur
Emek piyasas mal-hizmet talebinin bir sonucu olarak istihdam dzeyini belirler
Para piyasasnda likidite talebi ve arz dengelenir Dviz piyasasnda net ihracat ve sermaye akmlar
sonucu ortaya kan dviz arz ve talebi kar karya gelir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 23
Fonksiyonlar Makroiktisat iin yedi ok nemli fonksiyon vardr Bunlar ekonominin temel ilikilerini zetler retim (F): azami dzeyini retim fonksiyonu, fiili
durumunu ise talep dzeyi belirler Tketim (C): gelir ykselince artar, faiz ykselince
der Tasarruf (S) : gelir ykselince ve faiz ykselince
artar Yatrm (I) : faiz ykseldike azalr Likidite talebi (L) : gelir ykseldike ve faiz
dtke artar Net ihracat (NX) : reel dviz kuru dtke artar Sermaye akmlar (CF) : faiz arttka azalr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 24
Politika deikenleri Piyasa ekonomisinde piyasa dnda dorudan kamu
otoritesinin iradesi ile belirlenen temel deiken vardr
Para arz: Merkez Bankas saptar Vergiler: Hkmet ve Parlamento tarafndan tesbit
edilir Kamu harcamalar: Bte ile kararlatrlr zetle bunlar para ve maliye politikalardr Para arz dorudan para piyasasn etkiler Vergiler harcanabilir geliri deitirerek mal-hizmet
ve borlanabilir fonlar piyasalarn etkiler Kamu harcamalar da ayn ekilde bu iki piyasaya
dorudan etki yapar
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 25
Fiyatlar ve miktarlar Be piyasa, yedi fonksiyon ve politika deikeni
aadaki temel makro byklklerin belirlenmesini temin edecektir Reel milli gelir dzeyi (byme) stihdam ve dolays ile isizlik Tketim ve yatrm harcamalar (piyasa canll) Fiyat dzeyi (enflasyon) Faiz haddi Likidite miktar Dviz kuru demeler dengesi (net ihracat ve sermaye akm)
Dikkat edilirse, bunlar dersin banda tanmladmz temel makro deikenlerdir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 26
Ekonomide denge ktisatta denge kavram son derece nemlidir lk bata soyut gibi duracaktr ama ok yararldr Fonksiyonlar ve politika deikenlerini veri alalm Piyasalar bunlarla tutarl deikenleri bulacaktr Dengede unlar ortaya kar:
Harcama ve retimi birbirine eitleyen gelir Tasarrufu yatrma ve ayn anda likidite talebini
para arzna eitleyen faiz haddi Para talep ve arzn eitleyen fiyat dzeyi Net ihracat sermaye akmna eitleyen dviz kuru
Dengenin anlamn yakalamak iin dengeden sapmahalinde temel deikenlerdeki deiimi izlemek yararl olacaktr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 27
Bte ak veriyor Hkmet harcama art yada vergi indirimi ile
dengede olan btenin ak vermesine neden olsun Toplam talep arttndan milli gelir ykselecektir zel yatrmlar derken faiz artacaktr Yksek faiz sermaye akmn cazip klacandan
lke paras (kur) deer kazanacaktr Dolays ile ihracat azalrken ithalat artacaktr Bu olayn mant nedir? Ekonomide biri ek harcama yapmaktadr Ek harcamann bir blm ek retimle karlanr Yetmediinden birileri harcamalarn ksar (faiz) Ama ayn anda ekonomi dardan daha ok kaynak
kullanr (kur)
-
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 28
Para baslyor Merkez Bankas para basarak likiditeyi bollatrsn Para piyasasnda faiz decektir Yatrm ve tketim harcamalar artacandan milli
gelir ykselecektir Dk faiz sermaye kn tevik edeceinden kur
deer kaybedecektir Dk kur ihracat arttrp ithalat azaltacaktr Bu olayn mant nedir? Likiditenin bollamas harcamalar ve oradan milli
geliri ykseltiyor Kurun deer kaybetmesi tekrar harcama arttrc
etki yapyor Risk: talep ve kur art enflasyona neden olabilir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 29
Beklentiler bozuluyor Bu basit modele beklentileri ekleyerek geree biraz
daha yaklatrabiliriz Beklentiler zellikle sermaye akmlar iin ok
nemlidir Ekonomik aktrleri korkutan bir olay olsun ki piyasa etkilenir: likidite talebi artar ve sermaye
k hzlanr Faiz ykselirken kur deer kaybeder Faiz ykselii harcamalar ve milli geliri azaltr Kurun deer kayb maliyet enflasyonuna neden
olarak karamsarl arttrr Neticede milli gelir der, faiz ykselir, kur deer
kaybeder (size bireyler hatrlatyor mu?)
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 30
Ne zaman enflasyon olur? Analizden kardmz bir gzlem nemlidir Bte aklar tek bana enflasyon yaratmyor Faiz ykselir, byme hzlanr ve d ak byr Para arz sabit tutulursa bir sre sonra yksek faiz
ar basar ve ekonomi tekrar yavalar Dolays ile enflasyon olmaz Bte a sonras faizin ykselmesini engellemek
iin para politikas da gevetilirse durum deiir Harcama iki yanl arttndan toplam talep retim
kapasitesinin stne kar Mal-hizmet ve faktr fiyatlar ykselir (enflasyon) Bir ekonomide para basmadan enflasyon olamaya-
cann anlalmas ok nemlidir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 31
Enflasyon-byme amaz Analizin ilgin bir sonucuna geldik Ksa dnemde, hkmetler iin bte a ve
gevek para politikalar yolu ile bir sre bymeyi hzlandrmak mmkn duruyor
lave byme isizlik sorununu da hafifletecektir Ancak ekonomide hi bir ey bedava deildir Hzlanan byme ve azalan isizliin bedeli d ak
ve ykselen enflasyondur 1950 sonrasnda makroiktisatta en ok tartlan
konu bu olmutur sizliin azalmas uruna daha yksek enflasyona
raz olalm m? Bu sorunun cevab ok nemlidir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 32
GELR VE HARCAMA TEORSlk model: Klasikler ve Keynes
nc Blm
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 33
Model ve gerek ktisadi olaylarn karmakl teoriyi soyut modeller
stnde almaya mecbur eder Bylece nisbeten basit kavramsal yaplar aracl ile
temel ilikiler aa kartlr Geree yaklamak iin kstlayc varsaymlar adm
adm gevetilir lk modelimiz olay ok basit bir ekonomi zerinde
izleme olanan yaratmaktadr Enflasyon yoktur ve olmas sz konusu deildir;
yani reel ve nominal ayrm gereksizdir Ekonomi da kapaldr: d ticaret, sermaye
hareketi, dviz kuru yoktur Hatta, devlet yoktur
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 34
Milli gelir zdelii GSYHnn ayn anda ekonominin toplam gelirini ve
toplam harcamalar yansttn hatrlayalmY = C + I + G + NXY = C + S + T + NX
Kapal ekonomi varsaym ile Net hracat kalemi zelikten dr
Y = C + I + GY = C + S + T
Devleti de soyutlaynca zdelik daha da basitleirY = C + I Y = C + S
Bu basit iliki bize baz temel konularda ipularsalayacaktr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 35
Tasarruf = Yatrm evrisel akmn dzgn ileyici iin kazanlan
gelirin tmnn harcanmas gerekir Tketim her iki denklemde varolduuna gre, tanm
icab bu eitlik yatrm harcamalarnn tam tasarruf kadar olmas ile mmkndr
S = I Halbuki, tasarruf ve yatrm kararlar farkl ekonomik
aktrler tarafndan alnmaktadr Makroiktisat teorisinin ilk ama en nemli sorusu
budur: bir ekonomide yatrm harcamalarnn tasarruflara eit olmasn hangi mekanizmalar ve nasl temin eder?
ki zt hipotez vardr: Klasik ve Keynesyen
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 36
Klasikler: faiz haddi Klasik yaklam milli gelirin (Y) harcama kararla-
rndan bamsz ekilde sabit olduunu kabul eder retimi sermaye, emek, teknoloji, vs. (retim fonk-
siyonu) belirler Yatrmlar faiz haddinin (i) azalan bir fonksiyonu-
dur: faiz dnce yatrm harcamalar ykselirI = I ( i )
Tasarruflar faiz haddinin artan bir fonksiyonudur: faiz ykselince tasarruflar artar
S = S ( i ) Tasarruf arz ve yatrm talebi borverilebilir fonlar
piyasasnda biraraya gelir Faizdeki hareket piyasay dengeye getirir
-
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 37
Borverilebilir fonlar piyasasnda denge
Borverilebilir Fonlar(trilyon TL)
0
Faiz haddi
5%
Tasarruf
Yatrm
TL 1,200 trl.
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 38
Tam istihdam kuraldr Modelin anlam ok aktr evrisel akm daima dzgn iler nk
tasarruflardaki bir art yada yatrmlardaki bir azalhalinde faiz haddi decek ve tasarruf-yatrm eitlii salanacaktr
Bu durumda retilebilecek milli gelirin evrisel akmda bir bozulma nedeni yani talep yetersizlii yznden retilememesi diye bir durum sz konusu olamaz
Ekonomi daima emek dahil tm kaynaklarnn tam kullanld bir dengededir
Eksi byme yada yaygn isizlik gibi durumlar varsa nedenleri baka yerlerde aranmaldr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 39
Keynes: eksik istihdam Keynes iin retim fonksiyonu sadece ekonominin
retim kapasitesini snrlar; her hangi bir anda retilen miktar ise talebe baldr
Keynesyen modelde Y sabit deil deikendir Yatrm harcamalar mteebbislerin yrtcl,
teknolojik deiim gibi dsal nedenlerin etkisinde dsal bir veri kabul edilir
I = I Tasarruflar milli gelirin artan bir fonksiyonudur
(Y C) = S = S ( Y ) Her yatrm harcamas dzeyine, ona eit tasarrufu
salayacak milli gelir dzeyi tekabl eder Denge noktasnda pekala isizlik olabilir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 40
Gelir-harcama modeli Tasarruf gelirin tketilmeyen ksmdr Dolays ile tketim fonksiyonu aslnda tasarrufu
belirlerC = C ( Y ) = + Y
S = Y C = - + (1 - ) Y Dengede, ekonomideki toplam harcama (H) toplam
gelire eit olmak zorundadrH = ( + Y) + I = Y
Bu denklemi ancaY = ( + I) x 1 / (1 - )
Milli gelir otonom harcamalara ve tketim eilimi tarafndan belirlenir
1 / (1 - ) = arpan Katsaysdr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 41
Saysal rnek Tketim fonksiyonunun iki parametresi
= 10 TL ve = 0.6 arpan katsays
1 / ( 1 0.6 ) = 2.5 I = 20 TL ise, Y = 75 TL; C = 55 TL; S = 20 TL Tersinden gidip Y = 100 TL haline bakalm: bu
durumda C = 70 TL ve S = 30 TL buluruz Yani 100 TL gelir retildiinde sadece 90 TL
harcama yaplmaktadr: rettiklerini satamayan reticiler mutlaka retimi dreceklerdir
Y = 50 TL olsa, C = 40 TL ve S = 10 TL kar Yani 50 TL gelir retildiinde 60 TL harcama
gelmektedir; retim art kanlmazdr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 42
Gelir-harcama dengesiHarcanan gelir H
Uretilen gelir Y
C = 10 + 0.6 Y
H = C + 20
75 TL
75 TL
50 TL 100 TL
45O
daraltc ak
geniletici ak
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 43
Kim hakl? Uzun dnemde milli gelir verimlilik ve onu
belirleyen retim faktrleri tarafndan kstlanr Bunlar deimeden sadece toplam talepte art
olmas ekonominin daha fazla retim yapmasna salayamaz
Ksa dnemde durum farkldr; toplam talep yetersiz kalrsa ekonomi kapasitesinin altnda retim yapabilir
Bu takdirde talep art geliri de ykseltecektir Klasik model uzun dneme ve genel duruma,
Keynesyen analiz ise u yada bu ekilde evrisel akmn krld resesyon ve depresyon dnemlerine uygun dmektedir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 44
Modele devlet giriyor imdi modeli gereklie doru bir adm daha
yaklatrmak iin devleti ekleyebiliriz Devlet milli gelir zdeliine vergiler (T) ve kamu
harcamalar (G) ile dahil olurY = C + I + GY = C + S + T
Tasarruf-yatrm eitliini kullanarakI = Y C G I = S S = ( Y T C ) + ( T G )
Kamu ve zel tasarruflar ayredebilirizSp = ( Y T C ) = zel tasarrufSg = ( T G ) = kamu tasarrufu
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 45
Tasarruf: zel ve kamu zel tasarruf: gelirden vergiler ve tketim ktktan
sonra kalan blmdrSp = ( Y T C )
Kamu tasarrufu kamu harcamalar yapldktan sonra kamuya kalan vergi gelirleridir
Sg = ( T G ) ( T G ) kamu btesi dengesidir: eer bte a
varsa Sg negatif olacaktr Tasarruf daima yatrma eittir ama zel tasarruf
bte ilikisini bte dengesi belirlerS = I + ( G T )
Tanm icab, kapal ekonomide kamu a zel tasarruflarla finanse edilir
-
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 46
Klasikler ve devlet Klasik modelde tasarruf arz kamu tasarrufunu da
kapsarS = ( Y T C ) + ( T G )
Tasarruf gene faiz haddinin artan fonksiyonudur Yatrm gene faiz haddinin azalan fonksiyonudur Faiz haddi tasarruf ve yatrm miktarlar arasndaki
eitlii salayarak evrisel akmn dzenli akntemin eder
rnein yatrmlarda bir art faiz haddinin ykselmesi ile sonulanr
Bir yandan yksek faiz zel tasarruflar arttrr Dier yandan baz yatrmlardan vazgeilir Bylece tasarruf ve yatrm birbirine eitlenir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 47
Kamu a ve crowding out Klasik modelin kamu dengesi ile ilgili ok nemli bir
sonucu vardr Kamu anda ani bir art varsayalm: toplam
tasarruflar azalacaktr (tasarruf erisi sola kayar) Bu durumda faiz ykselir Yksek faiz yatrmlarn dmesine neden olur ve
piyasa dengeye gelir Kamu a zel yatrmlar piyasadan kovmaktadr
(crowding out) Yatrmdaki d kamu andaki arttan daha
kktr: faizin ykselmesi tasarrufu arttrr Klasik yaklam, yatrmlar ve bylece bymeyi
engelledii iin kamu aklarna kardr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 48
Kamu a ve crowding out
Borverilebilir Fonlar(TL trilyon)
0
FaizHaddi
TL 800 TL 1,2003. ...ve zel yatrmda kullanlabilecek kaynaklar azalyor
S2
2. ...denge faiz haddi ykseliyor...
S1
Demand
5%
6% 1. 500 TL bte a borlanabilir fon arznazaltyor...
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 49
Keynes ve devlet Devlet Keynesyen modele kamu harcamalar G ve
vergiler T yolu ile girer Kamu harcamalar milli gelir dzeyinden bamsz
kabul edilir (otonom harcama) Bu durumda toplam harcama yledir:
H = C + I + G Tketim fonksiyonunun deimedii kabul edilince,
arpan katsays ve bamsz (otonom) harcama (, I, G) denge milli gelirini belirler
Y = ( + I + G ) x 1 / (1 - ) Modelin mant devletin eklenmesi ile deimez Ekonomi talep kadar retim yaparak dengeye
gelmektedir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 50
Keynes ve kamu a Keynesyen analiz iin kamu ann etkisi
klasiklerin tam zttdr Ekonomide tasarruf fazlas nedeni ile kaynaklarn
tam kullanlmadn kabul edelim Bu durumda kamu harcamalarndaki bir art toplam
harcamada (H) bir ykselmeye tekabl ettiinden milli gelir (Y) artacaktr
Ek harcama arpan katsays ile ek gelir yaratmakta, yani ek harcamay finanse edecek olan ek tasarruf bizzat ek harcama sayesinde olumaktadr
Talep yetersizlii durumlarnda Keynesin bte a tavsiye etmesi bu analize dayanmaktadr
Modelde crowding out yoktur
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 51
Gelir-harcama dengesiHarcanan gelir H
Uretilen gelir Y
C
C + I + G
C + I
45O
Yo
Ho
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 52
lk deerlendirme Basit bir model aracl ile makroiktisatn baz
temel kavramlarn akladk ki farkl yaklam birbirine zt sonulara ulayor ktisatlarn byk ounluu her ikisini de kabul
etme eilimindedir Klasik reti uzun dnemde ve ekonominin kapasite
snrnda olduu durumlarda geerlidir Keynesyen reti ksa dnemde ve ekonomide
kullanlmayan kapasitenin varlnda anlamldr Dikkat: gerek ekonomiler ok daha karmaktr Para ve enflasyon, d denge, mali piyasalarda
sorunlar, vs. daha gidilecek ok yol vardr nce isizlik sorununun ayrntlarna bakalm
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 53
SZLK VE KTSAT TEORSFiyat ve cret esneklii/yapkanl
Drdnc Blm
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 54
sizlik sorunu Klasik ve Keynesyen modeller arasndaki temel fark
ksa dnemde konjonktrel isizliin mevcudiyetidir Daha 19uncu yzyln ikinci yarsndan itibaren
ekonominin yavalad dnemlerde ktlesel isizliin olutuu gzlemleniyordu
Halbuki klasik teoriye gre yaygn isizlik olamazd sizlik halinde cretlerin dmesi emek piyasasn
tam istihdamda dengeye getirecekti Ama Byk Buhran srasnda ABDde isizlik
oran1929dan 1933e % 3den yzde 25e kmt Emek piyasasnn teorinin ngrd ekilde
almad ok akt Keynes modeli bu somut gerei yanstyordu
-
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 55
Emek piyasas Makroekonomik anlamda istihdam ve isizlik emek
piyasasnda belirlenir Emek arzn reel cretin artan bir fonksiyonu kabul
edebiliriz Rekabeti firmalardan oluan bir ekonomide emek
talebi emein marjinal rnn yanstacaktr Reel cret marjinal rnn altnda olduu srece
firmalar cretli almay srdrecektir Emek arz ile talebinin kesitii noktada hem
ortalama reel cret hem de ekonomideki istihdam miktar belirlenir
Rekabet koullarnda denge reel cretinde i arayan herkes tanm icab istihdam edilir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 56
Emek piyasasnda denge
stihdam 0
Reel cret
W/P
Emek arz
Emek talebi =Emein marjinal rn
N
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 57
sizliin sonular sizlik olgusu piyasa ekonomisi asndan ciddi
skntlara yola aar Fiilen varl piyasa sisteminin etkin iledii
eklindeki inanc zedeler sizlikle mcadele adna devletin ekonomiye
mdahalesine meruiyet salar Arz-talep mekanizmas stne ina edilmi tm
iktisat teorisinin geerliliine glge drr creti emein marjinal verimine balayan gelir
dalm teorisini derinden yaralar Keynes sonras makro teorinin temel hedeflerinden
biri Keynesin eksik istihdam dengesi ile fiyat mekanizmasn badatrmaktr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 58
Yapkan cretler Fiyat mekanizmas ile isizlik olgusun badatr-
mann en basit yolu reel cretin u yada bu ekilde piyasa dnda yani emek arz ve talebinden bamsz belirlendiini kabul etmektir
Emek talebinin dmesi halinde reel cret fiyat sinyali fonksiyonunu yerine getirmez
sizliin nedeni reel cretin piyasa denge reel cretinin stnde olmasdr
Yapkan cret arz fazlasna ramen reel cretin dmemesidir (non-clearing market)
En kolay tefsir emek piyasasnda rekabet eksiklii (imperfection) olduudur
Kabahat sendikalarda, asgari crette, vs. bulunur
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 59
Yapkan cretler ve isizlik
Reel cret
Ystihdam
W/P
Narz
Emek Arz
Emek talebi
W/P
Ntalep
sizlik
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 60
Etkinlik cretleri Ampirik gzlemler reel cretin tam istihdam denge
dzeyinin stnde kalmasn sendikalar yada asgari cret gibi piyasa-d unsurlara atfetmenin gereki olmadn gstermitir
Etkinlik creti teorisi reel cretin isizlie ramen dmemesinin firmalarn kar maksimizasyonu ile tutarl olduunu gsterir
ilerin eitimi pahaldr ve yeni ii ek maliyet getirir (uzun sreli almay tevik)
Yksek cret daha kaliteli iilerin mracaat etmesini temin eder (adverse selection)
Yksek cret iileri iyerinde retim srecine daha gnll ekilde katlmaya tevik eder (moral hasard)
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 61
Yapkan fiyatlar Emek piyasasnda fiyat sinyalinin yapkanlk nedeni
ile almad kabul edilince ayn mant baka piyasalara da uygulamann yolu alr
Mal ve hizmet piyasasnda fiyatlarn yapkan olmashali de ekonomide srtnme (friction) yaratarak genel bir eksik istihdam dengesine yol aabilir
Ekonomide tam rekabetin kural deil istisna olduu bilinmektedir
Pek ok sektrde arz fazlas halinde ksa dnemde fiyatlar dmemekte fakat retim kslmaktadr (markets dont clear)
retimin gerilemesi beraberinde konjonktrel isizlii getirecektir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 62
Yapkanlk ve makro teori Makro ders kitaplar klasik ve Keynes ayrmn
cret ve fiyatlarn esneklii yada yapkanleklinde yapyorlar
Esnek fiyat modelleri ksa dnem dalgalanmalar ve dolays ile konjonktrel isizlii ihmal ediyor
Ekonominin uzun dnem davrann inceliyor Yani klasik modele tekabl ediyor Yapkan fiyat modelleri ekonominin uzun dnem
davrannn esnek fiyat modelleri tarafndan aklandn kabul ediyor
Buna karlk isizlik gibi ksa dnem dalgalanmalaraklyor
Keynesyen modelin genel haline tekabl ediyor
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 63
PARA Temel kavramlar
Beinci Blm
-
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 64
Para nedir? Ekonomik aktrlerin mal ve hizmet alm-satmnda
dzenli ekilde kullandklar varlklara para denir Mal ve hizmet satanlarn deme arac olarak kabul
ettikleri her ey paradr Tarih boyunca, iblm ve mbadele daima parann
kefedilmesi ile sonulanmadr Parann ana ilevi vardr:
Mbadele aracdr Hesap birimidir Servet saklama aracdr
20.inci yzyl balarna kadar bu ilevleri bizzat kendilerinin deerli olan madenler ifa etmitir (bakr, gm, altn)
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 65
Kanuni para Bugn para olarak kullanlan banknot ve bozukluk-
larn kendi deerleri yok kadar azdr Kanuni para (fiat money) devletin kard kanunlar
sonucu mbadele arac olarak kullanlr Btn dnya ekonomilerinin (ABD, AB, Japonya,
vs.) paralar kanuni para statsndedir Bir lke iinde yaplan demelerde o lke parasn
kabul etmek hukuki bir zorunluluktur (legal tender) Trkiyede Merkez Bankasnn kard banknot-
lar tm demelerde kabul etmek zorundayz Fiyatlar baka herhangi bir eye balayabiliriz
(dviz, altn, mal, enflasyon, vs.) ama TL dnda bir deme arac talep edemeyiz
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 66
Likidite Likidite kavram parann anlalmasn kolaylatrr Likidite, herhangi bir varln ekonominin mbadele
aracna dnme kolayldr Likiditenin avantaj riskinin az olmasdr Tanm icab, para en likit varlktr: cebimizdeki
banknotlar baka bir eye dntrme gerekmeden deme aracdr
Vadesiz mevduat ve likit fonlar da likit varlklardr Vadeli mevduat, borsada kote edilmi hisse senetleri,
yatrm fonlar daha az likit varlklardr Gayrimenkul, borsada kote olmayan irketlerde
hisseler, hayat sigortas polieleri likit varlk deildirler
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 67
Bankalar da para yaratr Banka sistemi de mevduat-para yaratabilir Bankalar kredi atka para arz artar Bu sreci anlamak iin banka bilanolarna baklr Mevduat hem varlk hem de ykmllk oluturur Krediler varlk oluturur Bir bankann verdii kredi kendinde yada bir baka
bankada mevduat halini alr Baslan bir birim TL iin bankaclk sisteminde
yaratlan parann miktarn bize para arpan verir Geri planda bankalarn mevduata % 100n altnda
nakit karlk tutmalar yatar Vadeli ek ve bono gibi kymetli katlar da banka-
d zel kesim tarafndan yaratlan paradr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 68
ki bankann bilanolar
Varlk Ykmllk
A Bankas
RezervTL 10.00
KrediTL 90.00
MevduatTL 100.00
Toplam VarlkTL 100.00
Top.YkmllkTL 100.00
Varlk Ykmllk
B Bankas
RezervTL 9.00
KrediTL 81.00
MevduatTL 90.00
Toplam VarlkTL 90.00
Top.YkmllkTL 90.00
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 69
Para arpan 100 TL ek para baslan bir ekonomide sonunda ne
kadar para yaratlr? Bankalarn rezerv tutma orannn tersi kadar
M = 1 / R Bankalarn rezerv tutma oran M = % 10 ise, para
arpan M = 10 olacaktrlk mevduat = TL 100.00A Bankas kredisi = TL 90.00 [=0.9 x $100.00]B Bankas kredisi = TL 81.00 [=0.9 x $90.00]C Bankas kredisiVs.Vs.
= TL 72.90 [=0.9 x $81.00]vs.vs.
Toplam para arz = TL 1,000.00
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 70
Para arz ve para politikas MBnn ekonomideki para miktarn (para arzn)
kontrol etmesine para politikas denir MBnin elinde drt ana ara vardr
Ak piyasa ilemleri AP tahvil piyasasnda bono-tahvil alm-satm ile likiditeyi ayarlar
Dviz (FX) ilemleri dviz alm satm Banka karlk oranlarnn deitirilmesi: para
arpan byk yada klr skonto haddinin (fonlama faizi) deitirilmesi:
Mali sistem MB bor kararlarn etkiler Dikkat: para arzndaki deiim MBnin TL
ykmllklerindeki deiimdir; ykmllk artpara arz artna eittir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 71
Dolam hz ve mali derinleme Parann dolam hz para arznn cari fiyatlarla
(nominal) GSMHya blnmesi ile elde edilir Ksa dnemde oynak olabilir fakat uzun dnemde
belirli bir eilimi izler Trkiyede M2Y+R bl nominal GSMH yakn
gemite srekli ykselmektedir Bu olgu mali piyasalarn derinlik kazanmas
iaretidir Para arpan da ayn olayn iyi bir lsdr Mali sistemin bymesi, ayn miktar dolamdaki
para ile daha byk bir para arznn elde edilmesi anlamna gelir
Para arpan da yakn gemite srekli artmtr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 72
Parann deeri ve para talebi Parann deerini nasl leriz? Bir birim parann farkl dnemlerde satn ald mal
ve hizmet sepetini karlatrarak Baka trl sylersek, parann deeri Vm fiyatlar
genel seviyesi Pnin tersidirVm = 1 / P
Dikkat: bu hali ile parann deeri sadece ayn lke parasnn iki ayr dnemdeki satn alma gcnkarlatrmak iin kullanlabilir
Para talebi parann deerinin azalan bir fonksiyonu-dur: parann deeri arttka daha az para talep edilir.
Yani para talebi erisi fiyatlar genel seviyesine gre azalan eimlidir
-
Para talebi
Para miktar
ParannDeeri FiyatDzeyi
0
1
(Dk)
(Yksek)
(Yksek)
(Dk)
1/2
1/4
3/4
1
1.33
2
4Paratalebi
Para arz ve talebi dengesi
MBnn saptadPara miktar
Para miktar
Parann Deeri
FiyatDzeyi
A
Para arz
0
1
(yksek)
(dk)
1/2
1/4
3/4
1
1.33
2
4
Denge fiyatdzeyiParannDenge deeri
Paratalebi
(yksek)
(dk)
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 75
Paray ne deerli klar? Bir para ne zaman salam olur? Bu konuda ok illzyon mevcuttur
Nfus, byklk, askeri g nemsizdir: svire, Danimarka, Singapur
Kii bana gelirle bir ilikisi yoktur: Msr, Hindistan, in
D akla balantl deildir: ABD Kanuni (fiat) parann deeri insanlarn ve piya-
salarn o paraya ne kadar gvendiklerine baldr Gveni ekonomik politikalarn ciddiyeti ve
ynetimlerin sorumluluk duygusu tesis eder Gemiinde enflasyon ve kriz olmayan lkenin
paras salam olur nk gvenilir (svire)
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 76
Enflasyon parasal bir olaydr Enflasyon dnyann her yerinde ve her zaman esas
itibariyle parasal bir olaydr Baka deyile, ncelikle ekonominin mbadele
aracnn (para) deeri ile ilgilidir Enflasyon Merkez Bankasnn para talebinin
zerinde para basmas sonucu oluur Baslan para mal ve hizmet piyasalarnda talep
fazlas yaratarak fiyatlar ykseltir Fiyatlardaki art para talebini arttrdndan baslan
paraya tekrar talep oluturur Para miktarndaki deimenin fiyatlar hangi
mekanizmalarla ve nasl bir zaman profili iinde deitirdii makroiktisadn nemli bir konusudur
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 77
Beylik hakk Devletin para basma tekeli sayesinde elde ettii
gelire beylik hakk (seignorage) denir Osman Bey Beyliini hutbe okutup sikke bastrarak
ilan etmiti Darphane bast sikkenin kymetli maden muhteva-
sn garanti ederken bir pay alrd (beylik hakk) Banknotlar Merkez Bankasna verilen faizsiz bortur Reel gelir arttka kullanlan para da artacandan
Merkez Bankas ek gelir elde eder Enflasyon olgusunun geri plannda devletin daha
fazla seignorage geliri elde etme abas yatar Bu bakma enflasyon elinde para tutmak zorunda
kalanlardan alnan bir vergidir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 78
Miktar Teorisi Para miktar ile fiyat dzeyi arasndaki birebir iliki
iktisadn en eski teorilerinden birini oluturur Parann miktar teorisi (Quantity Theory of Money)
ekonomide para miktarnn parann deerini belirlediini ifade eder
Para arz ile parann dolam hznn arpm bize fiyat dzeyi arp reel geliri verir
M x V = P x Y Denklemin sa taraf nominal GSMHdr Eer V ve Ynin sabit olduunu dnrsek, fiyat
dzeyi Pdeki deime para arz Mdeki deimeye eit olacaktr
rnein M iki katna karsa, P de iki kat olur
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 79
Miktar teorisi: deerlendirme Miktar teorisinin iki hayati varsaym vardr
Dolam hz istikrarl olmaldr Gelir esas itibariyle retim fonksiyonu tarafndan
belirlenmelidir kisi de uzun dnem iin makul kabul edilebilir Ksa dnemde ise ikisi de deiebilir En az birka yl kapsayan uzun dnemde miktar
teorisinin geerli olduu genellikle iktisatlar arasnda kabul grr
Daha ksa srelerde ise para politikas (para miktar) ile gelir dzeyi arasnda bir iliki mevcuttur
Trkiyede TFE ile M2Y+R arasndaki yakn iliki miktar teorisini doruluyor (1985-2001)
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 80
Parann tarafszl Klasik iktisatlar reel byklklerin para arzndan
etkilenmediini nermilerdir Klasik dichotomy ekonomide reel ve nominal
deikenlerin ayrmasna denir Byme, istiham, yatrm, reel cret, nisbi fiyatlar,
vs. gibi reel deikenler fiziki yada sabit llerle hesaplanr
Nominal deikenler ise nominal cret, nominal GSMH gibi parasal byklklerdir
Parann tarafszl para miktarndaki deimenin reel deikenleri etkilememesidir
Klasik dichotomy ve parann tarafszl miktar teorisinin mantiki sonulardr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 81
Kanuni para amaz Kanuni para iktisat politikasna nemli bir imkan ve
ayn anda ciddi bir risk getirir nk kanuni parann arz istendii gibi ve snrsz
ekilde attrlabilir Kanuni para ekonomide bir daralma halinde para
basarak resesyonun reel zarar hafifletme frsatnsalar
Ancak dikkat edilmedii takdirde ekonomide enflasyona yol alabilir
Enflasyon ise uzun dnemde fiyat mekanizmasnn ileyiini bozarak kaynak dalmnda israfa yol aar
Yani uzun dnem byme hzn drerek reel ekonomiye fevkalede yksek maliyetler ykler
-
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 82
Parasal apa sorunu Miktar teorisi ile ekonomide nominal byklklerin
para miktar tarafndan belirlendiini grdk Enflasyon btn nominal byklklerin beraberce
hzl art trendine girmeleridir Bu takdirde nominal byklkler ekonomik
ilevlerini yerine getiremezler Ekonominin nominal byklkler iin bir apaya
ihtiyac vardr Altn Standard bu apay kendiliinden salar Kanuni para ile birlikte iktisatlar bir nominal
(parasal) apa arayna girmilerdir lk akla gelen para arz yani Merkez Bankasnn
ekonomiye zerkettii para miktardr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 83
Gelir-harcama modellerinde para Gelir ve harcama modelleri ufukta enflasyon
tehlikesinin mevcut olmad ortamlarda gelitirildi Fiyatlar genel dzeyini sabit almak makul bir
varsaymd Fiyat artlarnn varl halinde dahi, bunun geici
olduu, yani enflasyondaki ykselmenin ksa srecei kabul ediliyordu
Modellerin esas amac reel gelirdeki ve istihdamdakidalgalanmalarn nedenlerinin tehis ve tedavisi idi
Enflasyon modellere dahil edilmesi 1970li yllarda enflasyonun ykselmesinden sonradr
Enflasyon analizi son yirmi ylda makro teoride nemli bir dnme neden olmutur
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 84
MLL GELR, FAZ VE FYATLARLM-IS ve AD-AS Modelleri
Altnc Blm
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 85
Varsaymlar nc Blmdeki modeli paray da dahil ederek
yeniden ele alyoruz Kapal ekonomi varsaymn srdryoruz: ekonomi
d dnyaya sonra alacak Ama, enflasyonun da olabildii bir kapal
ekonomide evrisel akmn ksa ve uzun dnemde dzgn ileyiini anlamaktr
Neleri aryoruz? Reel deiken: milli gelir dzeyi Y , faiz haddi r,
tasarruf S, yatrm I, reel para talebi M/P Nominal deiken: fiyatlar genel dzeyi P, nominal
gelir P x Y, nominal faiz haddi i, vs. Politika deikeni: para arz Ms, kamu dengesi (T-G)
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 86
ki model Btn deikenleri ayn modelde grmek ileri
kartrcaktr ki ayr model kuracaz LM-IS (Liquidity Money Investment Saving)
modelinde fiyat dzeyi P model dndan verilir Reel gelir Y ve reel faiz r model iinde belirlenir Toplam talep toplam arz (AD-AS: Aggregate
Demand Aggregate Supply) modelinde reel faiz haddi r dardan verilir
Reel gelir Y ve fiyat dzeyi P model iinde belirlenir
nce LM-IS modelini, sonra AD-AS modelini inceleyeceiz
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 87
LM-IS: piyasalar Model piyasann karlkl ilikilerini zetler ve
nasl ayn anda dengeye geldiklerini aratrr Mal ve hizmet piyasas: toplam harcama ve gelir
denklemi ifade ederY = C + I + G = H
Reel milli gelirin bykl bu piyasada belirlenir Borverilebilir fonlar piyasas: tasarruf-yatrm
eitlii zetlerS = I + ( G T )
Reel faiz haddi bu piyasada belirlenir Para piyasas: para arz ve talebinin eitlenmesidir
Ms = Md Reel faiz haddi bu piyasada da belirlenir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 88
Yatrm ve tasarruf Klasikler iin yatrm ve tasarruf reel faiz haddinin
fonksiyonu idi Keynes tasarrufu milli gelirin fonksiyonu yaparken
yatrm dardan belirliyordu Her iki yaklam birletirebiliriz Tasarruf: reel faiz ve gelirin fonksiyonudur
S = S ( r, Y ) Yatrm: reel faizin fonksiyonudur
I = I ( r ) Borverilebilir fonlar piyasas denge koulu ayndr:
S = I Dikkat: her gelir Y dzeyine farkl bir tasarruf arz
erisi tekabl edecektir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 89
Tasarruf-yatrm dengesi
Borverilebilir Fonlar(trilyon TL)
0
Faiz haddi
r0
S( r , Y0)
I ( r )
S0=I0
S( r , Y1)
S( r , Y2)
S2=I2 S1=I 1
r2
r1
Y1> Y0 > Y2
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 90
IS erisi farkl gelir dzeyi aldk
Y1> Y0 > Y2 Daha yksek gelir daha fazla tasarruf anlamna
geldiinden tasarruf erisini yukar kaydrd Bylece her gelir dzeyinde borlanabilir fonlar
piyasasnda farkl bir denge olutu Buna gre artk Y ile r arasnda bir iliki kurabiliriz Ceteris paribus, Y arttka r dmektedir IS erisi farkl gelir dzeylerinde borlanabilir
fonlar piyasasn dengeye getiren reel faiz haddi ryi gstermektedir
Bte dengesi (T G) ve tketim ve yatrm fonksiyonlar veridir
-
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 91
IS erisiFaiz haddi
r
YMilli gelir
r2
r0
r1
Y2 Y0 Y1
I=S
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 92
IS erisinde kayma Tasarruf-yatrm denkliine geri dnelim
S = ( Y C T ) + ( T G ) Tketim fonksiyonunda, vergilerde yada kamu har-
camalarnda bir deiiklik IS erisini kaydracaktr Ayn ekilde, yatrm fonksiyonunda bir deime de
IS erisini kaydracaktr IS erisi, tketim ve yatrm fonksiyonlar ve kamu
dengesi sabit iken faiz haddi ile gelir arasndaki ilikiyi vermektedir
r = IS (YC , I , T , G ) rnein kamu ann bymesi halinde IS yukar
(IS1), tketim eiliminin dmesi halinde aa (IS2) kayacaktr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 93
IS erisinde kaymaFaiz haddi
r
YMilli gelir
r0
Y2 Y0 Y1
IS0
IS1
IS2
I or GI or C
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 94
Likidite talebi Bir nceki blmde para talebi Md ile fiyatlar genel
seviyesi P arasnda iliki kurduk lem saiki ile para talebi reel gelirin ve fiyat
dzeyinin artan fonksiyonudur (miktar teorisi)Mdt = (1 / V) x (P x Y) = Md ( Y , P )
Ancak, parann frsat maliyeti kaybedilen faizdir Likidite talebi nominal faiz haddinin azalan bir
fonksiyonudurMdl = Md ( i )
Nominal faiz haddi = reel faiz haddi + enflasyon Bu durumda toplam reel para talebini gelirin ve reel
faizin fonksiyonu olarak yazabiliriz(M / P)d = Md ( r , Y )
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 95
Para piyasasnda denge Reel para talebi, reel faiz haddi, reel gelir ve fiyatlar
arasndaki ilikiyi aalm P ve r sabit iken, gelirdeki art reel ve nominal
para talebinin arttrr Y ve r sabit iken fiyatlardaki art nominal para
talebini arttrr Y ve P sabit iken faizlerdeki bir art nominal ve
reel para talebini drr Para piyasas MBnn kontrolndeki para arz ile
para talebi eitlenince dengededirMd = Ms
Farkl gelir dzeylerine (Y2> Y0 > Y1) tekabl eden para piyasas dengelerini saptayarak LM erisineularz
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 96
Para piyasasnda dengeFaiz haddi
r
MPara miktar
M( r , Y0)M( r , Y2)
M( r , Y1)
Y1> Y0 > Y2
MS
r1
r0
r2
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 97
LM erisiFaiz haddi
r
YMilli gelir
r1
r0
r2
Y2 Y0 Y1
L=M
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 98
LM erisinde kayma Para piyasas para arz ve likidite talebindeki
deimelerden etkilenmektedir Para arzndaki her deime LM erisini kaydrr Likidite talebi ok sayda deikenden etkilenir rnein enflasyon beklentilerine, siyasi
istikrarszla, sava haline, vs. gre likit olma arzusu deiecektir
LM erisi para piyasasnda faiz haddi ile gelir arasndaki ilikiyi vermektedir ( = beklentiler)
r = LM (YV, MS , ) rnein para arz artnca LM aa (LM2),
beklentilerin ktlemesi halinde ise yukar (LM1) kayacaktr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 99
LM erisinde kaymaFaiz haddi
r
YMilli gelir
r1
r0
r2
Y0
LM0 LM2LM1
MS
-
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 100
LM-IS dengesi ki eri ayn eksenlere sahiptir: ayn ekil stnde
bir araya getirebiliriz ki erinin kesitii noktadaki reel gelir Y ve reel
faiz haddi r hem borverilebilir fonlar hem de para piyasasnda ayn anda dengeyi salamaktadr
Denge gelir ve faiz dzeylerinde (Y0 , r0 ) Mal-hizmet piyasasnda harcama ve gelir eittir Borlanabilir fonlar piyasasnda tasarruf ve
yatrm+kamu a eittir Para piyasasnda para arz ve likidite talebi eittir
Tm dier gelir ve faiz dzeylerinde bir yada birkapiyasa denge dnda olacaktr
Model faizi ve gelir dzeyini eanl belirlemektedir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 101
LM-IS dengesiFaiz haddi
r
YMilli gelir
r0
Y0
IS
LM
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 102
Para ve maliye politikas Maliye polikasnn gevediini kabul edelim: kamu
a byyecektir ve IS erisi yukar doru kayar MB para arzn sabit tutarsa, faizler ykselirken
gelir artar Eer ayn anda MB para politikasn gevetirse LM
erisi de aa kayacandan gelir art daha da yksek olur ama faiz deimez
MB para politikasn skarsa gelir sabit kalr ama faizler daha da ykselir
Siyasi istikrarszlk sonucu beklentilerde bir ktleme ve tketim eiliminin dmesi ayn anda olursa IS aa LM yukar kayacandan gelir mutlaka der
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 103
Gevek maliye ve para politikasFaiz haddi
r
YMilli gelir
r0
Y0
IS0
LM0
LM1
IS1
Y1
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 104
LM-IS: deerlendirme Model Klasikler-Keynes ztln bir arayol bularak
zmeye alyor Klasik ekoln bir yandan ksa dnemde geliri sabit
tutmaktan vazgemesi dier yandan Keynesin likidite talebini kavramn kabul etmesi demektir
Ksa dnemde gelir dalgalanmalar ve faiz haddinin para piyasalarndan etkilenmesi yaamla uyumludur
O nedenle makroiktisadn temel ilikilerini aklamakta yararldr
Byk zafiyeti fiyat dzeyini dardan almasdr Keynesyen iktisatlar IS-LM yerine fiyat dzeyini
kullanan toplam talep-toplam arz analizinigelitirmilerdir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 105
Toplam talep toplam arz Model, gelir dzeyi-enflasyon ilikisini arz-talep
dengesi aracl ile aklamaktadr ekil stnde dnelim: y eksenine fiyatlar genel
seviyesi P, x eksenine ise milli gelir Y konur Toplam talep erisi Pnin azalan bir fonksiyonudur Toplam arz erisi Pnin artan bir fonksiyonudur Toplam arz ve toplam talep erilerinin kesitii
noktada hem milli gelir dzeyi hem de fiyatlar genel seviyesi belirlenmektedir
Toplam arz erisinde uzun ve ksa dnemiayrdederek uzun dnemde hem retim fonksiyonu tahdidini hem de ksa dnemdeki dalgalanmalar bir arada aklamak mmkn olabilecektir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 106
Toplam talep - AD Toplam talep erisi hanelerin, firmalar ve devletin
her fiyatta mal ve hizmet talebini gstermektedir Kapal ekonomide toplam talep tketim, yatrm ve
devlet harcamalar toplamdr (ak ekonomide net ihracat NX eklenir)
Y = C + I + G Tketim ve yatrm fonksiyonlar ve maliye
politikas sabit iken, toplam talep, fiyat dzeyinin fonksiyonudur
Y = F ( P | C , I , G , T ) Pnin gerilemesi, serveti arttrarak ve faizi drerek
reel talebi arttrr (negatif eimli eri) Sabitler deiince AD erisi kayar
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 107
Toplam talepte kayma Tketim fonksiyonun deimesi: tketim
eilimindeki art eriyi saa, d sola kaydrr Yatrm eiliminin deimesi: yatrm arzusunda art
eriyi saa, azal ise sola kaydrr Maliye politikas: gevemesi halinde (daha byk G
yada daha kk T) eri saa, sklmas halinde sola kayar
Her nde arpan katsays iler; saa kayta reel faiz ykselir sola kayta der
Para politikas: gevemesi halinde eri saa, sklmas halinde sola kayar
Para politikas geveyince reel faiz der, sklnca ykselir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 108
Toplam talep erisiFiyat Dzeyi
P
YMilli gelir
P1
P2
Y1 Y2
AD1
AD3
AD2
Gevek iktisat politikasSk iktisat politikas
-
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 109
Toplam arz - AS Toplam arz erisi firmalarn her fiyatta mal ve
hizmet retim ve arzn gstermektedir Uzun dnemde retim fonksiyonu tarafndan
belirlenir: LRAS dikeydir (klasikler) Ksa dnemde toplam arz fiyat dzeyindeki
deimeden etkilenir: SRAS pozitif eimlidir Yatay SRAS erisi basit Keynesyen modeli verir SRAS ekonominin maliyet yapsn yanstr: daha
fazla retim maliyeti ykselterek mmkndr cretlerde, vergilerde, kamu ve doal kaynak fiyat-
larnda deiim, verimlilik art ve fiyat beklenti-lerindeki deime halinde ksa dnem toplam arz erisi aa yada yukar kayar
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 110
Ksa dnem toplam arz - SRASFiyat Dzeyi
P
YMilli gelir
P1
P2
Y1 Y2
SRAS1SRAS3
SRAS2
Maliyet dyor
Maliyet artyor
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 111
Uzun dnem toplam arz - LRASFiyat Dzeyi
P
YMilli gelir
P1
P2
Y1 Y2
LRAS1 LRAS2
Ekonomik byme
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 112
Uzun dnem dengesi Toplam talep erisinin ksa ve uzun dnem toplam
arz ile ayn noktada kesimesi ekonominin uzun dnem dengesidir
Milli gelir tam istihdam dzeyindedir Fiyatlar stnde art yada azal basks yoktur Uzun dnem denge makroekonomik istikrar
anlamna gelmektedir Eer her eri (AD, SRAS, LRAS) ayn noktada
kesimiyorsa evrisel akmn dzgn ileyii bozulmutur
Eer fiili milli gelir uzun dnem (tam istihdam) dzeyinin altnda ise resesyon,stnde ise enflasyonsz konusudur
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 113
Uzun dnem dengesiFiyat Dzeyi
P
YMilli gelir
P0
Y0
SRASLRAS
AD
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 114
Resesyonun iki nedeni Uzun dnem dengeden sapma ya toplam talebin
(talep oku) yada ksa dnem toplam arzn (arz oku) doru yerde olmamasndan kaynaklanacaktr
Her iki durumda iktisat politikasnn tepkisi byk nem tar
Hkmet, bir resesyonun ortaya kmas halinde para ve maliye politikalarn kullanarak mdahale edebilir
Yada hi bir ey yapmadan piyasalarn ekonomiyi tekrar dengeye getirmesini bekleyebilir
okun talepten yada arzdan gelmesine gre farklsonular ortaya kacaktr
rneklere bakalm
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 115
Toplam talepte d Toplam talep erisinin sola kaymas ile balayalm Siyasi istikrarszlk, tketici-yatrmcnn
karamsarl, vs. neden olabilir Hem milli gelir Y hem de fiyat dzeyi P der Hkmetin resesyona para ve maliye politikas ile
mdahale etmediini kabul edelim sizlik cretleri drecek ve zaman iinde ksa
dnem toplam arz erisi de sola kayacaktr Bu ekilde ekonomi yeni uzun dnem dengesine ayn
milli gelir fakat daha dk fiyat dzeyi ile ulaacaktr
ADde sola kayma ile oluan resesyon SRASn sola kaymasna yol aarak dengeyi salamaktadr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 116
Talep kkenli resesyonFiyat Dzeyi
P
YMilli gelir
P0
Y0
SRAS0LRAS
AD0
P1
P2AD1
SRAS1
Y1
A
BC
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 117
Olumsuz toplam arz oku Toplam arzda olumsuz ok maliyet yapsnda art
yani SRAS erisinin sola kaymasdr Ak ekonomide devalasyon, doal kaynak
fiyatlarnda ani bir art, enflasyon beklentilerinde ktmserlik neden olabilir
Yeni dengede milli gelir derken fiyatlar ykselecektir: stagflasyon
Resesyona kar iin devletin iktisat politikasnn gevettiini varsayalm (accomodating policy)
Toplam talep saa kayar: yeni uzun dnem dengesinde milli gelir ayn ama fiyatlar daha yksektir
Resesyonu engellemenin bedeli enflasyondur
-
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 118
Olumsuz arz okuFiyat Dzeyi
P
YMilli gelir
P0
Y0
SRAS1LRAS
AD1
P1
P2
AD0
SRAS0
Y1
AB
C
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 119
Resesyon ve iktisat politikas Ekonomiden kaynaklanan iki resesyon durumunda
iktisat politikasnn farkl iki eklini grdk Birey yapmadan beklemek: resesyon SRAS erisine
sola kaydrarak kendi kendini tedavi etmektedir Maliye ve para politikasn kullanmak: toplam
talepteki artla resesyondan klr ama fiyatlarn ykselmesi sz konusudur
lki daha arzulanr bir yol gibi duruyor ancak zamanlama asndan nemli bir sorun vardr
Ksa dnem toplam arz erisinde aa (saa) kayuzun zaman ister, hzl olmaz
Talebin canlandrlmas ise abuk sonu verir Resesyon-enflasyon amaz ok nemlidir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 120
AD-AS: deerlendirme Keynesyenler tarafndan en yaygn kullanlan
modeldir Ekonomide esas sorun enflasyon yada enflasyon
tehdidi ise, LM-ISe kyasla daha anlamldr LM-IS modeli ile elimez, tam tersine onu
tamamlar Toplam talep erisinin negatif, ksa dnem toplam
arz erisinin pozitif eilimi teoride baz sorunlar kartmaktadr ama saduyu ile tutarldr
nemli bir sorun, fiyatlarn art hz (enflasyon) yerine mutlak dzeyi ile almasdr
Resesyonla mcadele ile enflasyon arasndaki elikiyi net gstermektedir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 121
AIK EKONOMDviz kuru ve LM-IS ve AD-AS modelleri
Yedinci Blm
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 122
Ak ekonomi Artk kapal ekonomi varsaymn terkederek ak
ekonominin ileyiine bakabiliriz Bir ekonominin ak yada kapal olmas iki ayr
srece tekabl eder D ticaret akmlar: lke dna mal ve hizmet
satlmas ve lke dndan mal ve hizmet satn alnmasdr
Sermaye akmlar: lke dnda varlk satn alnmasve lke dna varlk satlmasdr
Ak ekonomiler dnya mal-hizmet piyasalarnda ve dnya sermaye piyasalarnda yer alrlar
Bu husus ok nemlidir: ak ekonomi, hem mal ve hizmet hem de sermaye akmlarn kapsar
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 123
Ak ekonomide tasarruf-yatrm Milli gelir denklemini hatrlayalm
Y = C + I + G + NX demeler Dengesinden NX = CF Buna gre ak ekonomide tasarruf
Y C G = I + NXS = I + NX = I + CF
Tasarruf = yatrm + Net sermaye hareketi Art CF (cari denge fazlas) yurt dna net sermaye
kdr ve tasarrufun i yatrmdan daha yksek olmasdr
Eksi CF (cari denge a) yurt dndan sermaye giriidir tasarrufun i yatrmdan daha kk olmasdr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 124
ve d tasarruf Yukardaki sonu ok nemlidir Ak ekonomide tasarruf-yatrm ilikisini yeniden
ifade edebiliriz Ak ekonomi, i tasarrufun i yatrmdan farkl
olabilmesine olanak tanr Ak ekonomide toplam tasarruf i ve d tasarruf
toplamdrST = SD + SF
Toplam Tasarruf = Tasarruf + D Tasarruf Dolays ile yatrm toplam tasarrufa eitlenir
ST = SD + SF = I + SF = - CF = - NX (yani cari denge a) D tasarruf yksek yatrm finanse eder
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 125
Dviz kurlar Dviz kurlar ak ekonominin en nemli fiyatlar
arasnda yer alr Biri gzlenen dieri hesaplanan farkl kur
Nominal dviz kuru (fiilen varolan) Reel dviz kuru (enflasyondan arndrlm) Satn alma gc paritesi dviz kuru (nisbi fiyat
farkllklarndan arndrlm) Nominal dviz kuru bir birim lke parasnn satn
ald yabanc para miktardr rnek: 1 $ = 1.35 YTL Amerikallar iin kurdur;
1.00 YTL = 0.74 $ Trkler iin kurdur Yksek enflasyon nedeni ile Trkiyede dviz kuru
ters kullanlmaktadr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 126
Dviz kurunda deiim Ayn miktar TL ile daha ok dviz alabiliyorsak, TL
nominal olarak deer kazanmtr Ayn miktar TL ile daha az dviz alabiliyorsak TL
nominal olarak deer kaybetmitir Devalasyon ve revalasyon ayn anlama gelir fakat
sadece sabit kur rejimleri iin kullanlr Nominal deiimi iki lke arasndaki enflasyon
farklar ile karlatrarak reel dviz kuru bulunur Trkiyede bu hesab TCMB yaparak (Tartl Efektif
Reel Kur TERK) yaynlamaktadr Nominal deiime ve enflasyon farklarna gre bir
lke parasnn reel olarak ar-deerli yada dk-deerli olduu sylenebilir
-
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 127
Satn alma gc paritesi Reel dviz kurlarn ne belirler? Uzun dnem iin en eski ve yaygn hipotez reel
kurlarn satn alma gc paritesine gre belirlendiidir
Mant basittir: uzun dnemde d ticarete konu olan bir rn (tradeables) her yerde ayn fiyata satlmaldr
Reel kurlar, heryerde fiyatlar eitleyecek ekilde belirlenir; aksi halde ticaret karl olacaktr
Ancak hizmetler iin bu mmkn deildir Dnya bankas lke fiyat yaplarn karlatrarak
Satn Alma Gc Paritesi kurlar (PPP) hesaplar ve yaynlar
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 128
Nominal kur ve enflasyon Nominal kurlarn seyrini izlediimiz zaman, uzun
dnemde lkeler arasndaki enflasyon farklarnn bire bir nominal kurlara yansdn grrz
Yksek enflasyonlu lkelerde nominal kurlar srekli deer kaybeder
Dk enflasyonlu lkelerde nominal kurlar srekli deer kazanr
Genellikle uzun dnemde nominal kurdaki deii-min tm enflasyon fark tarafndan aklanr
Ancak satn alma gc paritesi hipotezi cari denge arlkldr
Ksa dnemde sermaye hareketleri nominal kurun belirlenmesinde ok etkilidir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 129
Ak ekonomide denge: klasik model nce basit bir model stnde tasarruf, yatrm, d
ak, reel faiz ve reel kur ilikisine bakalm Modelde klasik varsaym kullanacaz: milli gelir
retim fonksiyonu tarafndan belirlenir Bu durumda, iki piyasa (borverilebilir fonlar
piyasas ve dviz piyasas) ve iki deiken (reel faiz ve reel kur) olacaktr
Deikenler iki piyasada birden belirlenecektir Borverilebilir fonlar piyasasn ve dviz piyasasn
tek tek ele aldktan sonra ekonominin dengesini saptayacaz
Dikkat: dviz kuru piyasada oluuyor (serbest kur rejimi); sabit kur rejimine sonra bakacaz
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 130
Borverilebilir fonlar piyasas Ak ekonomide i tasarruf zel ve kamu tasarrufu
toplamdrSd = Y C G = ( Y T C) + ( T G )
D tasarruf eklenince toplam tasarruf bulunurS = Sd + Sf = Sd + CF
Borverilebilir fonlar piyasasna tasarruf arz edilir yatrm borverilebilir fonlar piyasasnda taleptir Ak ekonomide i ve d tasarruf i yatrma eittir
S = Sd + CF = I Bu eitlii denge reel faiz haddi temin eder Reel faiz haddi i tasarruf art sermaye akmnn i
yatrma eit hale gelmesini salayacak dzeyde oluur
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 131
Borverilebilir fonlar piyasasnda denge
Borverilebilir Fonlar(trilyon TL)
0
Faiz haddi
5%
Tasarruf ( Sd + CF )
Yatrm ( I)
TL 1,200 trl.
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 132
Dviz piyasasnda arz ve talep Dviz piyasasnda arz ve talep Net hracat NX ve
Net Sermaye Hareketi NFI kkenlidir (NX = CF) NX (cari ilemler dengesi) dviz piyasasnda TL
talebini temsil eder (net ihracattan gelen dviz bozduruluyor)
TLnin reel deer kayb TL talebini arttrr: NX erisi negatif eimlidir
CF (sermaye hesab dengesi) dviz piyasasnda TL arzn temsil eder (d yatrm iin dviz alnyor)
CF borverilebilir fonlar piyasasnda belirlenir; kurdan bamszdr: CF erisi dikeydir
Dikkat: NX ve CF eksi yada art olabilir (cari ilemler dengesi ak yada fazla verebilir)
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 133
Dviz piyasasnda denge Reel dviz kuru dviz piyasasnda TL talep ve
arznn eitlenmesini temin eder Denge kurunda, net ihracattan gelen TL talebi net
sermaye hareketinden gelen TL arzna eittir Eer dengede net ihracat eksi ise (cari dengede ak),
TL talebi negatiftir dolays ile TL arz da negatiftir (yani sermaye hesabnda fazla vardr)
Eer dengede net ihracat art ise (cari dengede fazla), TL arz pozitiftir dolays ile TL arz da pozitiftir (yani sermaye hesabnda ak vardr)
Denge dnda, talep arzdan yksek ise (dviz bolluu) TL deer kazanr; arz talepten yksek ise (TL bolluu) TL deer kaybeder
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 134
Dviz piyasasnda denge
Reel dviz kuru
rer
Dviz piyasnda TL miktar
NX
CF
rer0
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 135
Sermaye hareketleri ve faiz haddi ki piyasa arasndaki ba: net sermaye akm CF Net d tasarruf faiz haddine gre borlanabilir
fonlar piyasasnda belirlenir ama sonucu mutlaka dviz piyasasnda grlr
Net sermaye hareketini ne belirler? Ana belirleyici reel faiz haddidir faiz haddi ykseldike TL varlklar cazip
olmakta, bu da d tasarrufu d yatrm eksiye evirmektedir
faiz haddi dtke tersi olacaktr CF faiz haddinin azalan bir fonksiyonudur CF erisinin istikrar makroiktisat asndan
fevkalade nemlidir
-
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 136
Sermaye hareketleri ve reel faiz
Reel faiz haddi
r
Dviz piyasnda TL miktar
CF
CF = 0Cari ilemler dengesi a
Cari ilemler dengesi fazlas
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 137
Ak ekonomide denge ki deiken, iki piyasada aralarndaki ba kuran net
sermaye hareketleri fonksiyonu ile belirlenir Tketim ve yatrm fonksiyonlar, maliye politikas
ve d talep veri iken, reel faiz dzeyi dviz kurunu belirler
Tketim ve yatrmn artmas, maliye politikasnn gevemesi: reel faiz ykselir ve TL deer kazanr
Ekonomide harcama artnca toplam arz arttrmann tek yolu ithalattr ve kur onu salar
D talepte deime: sadece kuru etkiler (faiz sabit) CF erisinde ani bir yukar kayma (gven bunalm)
hem reel faiz artar hem de TL deer kaybeder (ubat 2001?)
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 138
Ak ekonomide denge(a) Borlanabilir fonlar piyasas (b) Net sermaye hareketi
(c) Dviz piyasas
CF
Reelfaizr
Net sermaye Hareketi TL
r 1
ReelFaizr
BorlanabilrFonlar miktar TL
r1
Arz (Sd + CF)
Talep (I)
TL miktar
ReelDviz Kuru
E1
Arz (CF)
Talep (NX
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 139
Klasik ak ekonomi: deerlendirme Model basit ekilde kur-faiz ilikisini anlamaya
yardmcdr Milli gelirin sabit tutulmas analizi kstlamaktadr Kur ve faiz reeldir; enflasyon, nominal faiz ve kur
yoktur Para politikas yoktur (klasik dichotomy) Ak ekonomide kurun esas itibariyle tasarruf-
yatrm ilikisi ve yerli para-dviz tercihleri ile belirlenmesi nemli bir sonutur
Modele likidite tercihi ve para politikas eklenince ak ekonomi iin LM-IS modeline geilir
Bylece milli gelir Y de modelin isel deikeni halini alr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 140
Ak ekonomide LM-IS Hatrlayalm: LM-IS modeli borlanabilir fonlar ve
para piyasasndan oluuyordu Ak ekonomide CF (net sermaye hareketi) ve dviz
piyasas ekleniyor Kapal ekonomi LM erisinde sadece i para talebi
vard; imdi net sermaye hareketi eklendi LM erisi uygulanan kur rejiminden etkilenir: ak
ekonomide kur rejimi (sabit versus serbest kur) para arznn kontrolnde ok farkl etki yapar
Serbest kur rejiminde LM erisi kapal ekonomi ile ayn zellikleri gsterir
Dengede, milli gelir, reel faiz ve reel dviz kuru eanl belirlenir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 141
Ak ekonomide LM-IS dengesi Denge byklkleri: Y1 , r1 , E1 Klasik ak ekonomi modeli ile aradaki nemli fark,
reel faizin dviz kuru stnden net ihracat yani gelir dzeyini etkilemesidir
rnein reel faizin dengenin altnda olduunu varsayalm
Bir yandan dk faiz yatrmlar arttrdndan harcama ve milil gelir artacaktr
te yandan TL deer kaybedeceinden net ihracat art da milli geliri olumlu etkileyecektir
Tketim, yatrm ve maliye politikasnn etkisi klasik modele benzer ancak imdi milli gelir de ayn ynde hareket edecektir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 142
Ak ekonomide denge(a) LM-IS dengesi (b) Net sermaye hareketi
(c) Dviz piyasas
CF
Reelfaizr
Net sermaye Hareketi TL
r 1
ReelFaiz
r
Milli gelir Y
r1
LM
IS
TL miktar
ReelDviz Kuru
E1
Arz (CF)
Talep (NX)
Y1
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 143
Para politikas ve mali kriz Para politikasnn dengeye etkisine bakalm Gevek para politikas reel faizi drr ve buradan
TLnin deer kaybna yol aarken ayn anda milli gelir artacaktr
Dk faiz ve kur, bir yandan yatrm dier yandan net ihracat arttrarak geliri olumlu etkiler
Gven bunalm yada benzer nedenle likidite ve dviz talebinde eanl ani artlar dnelim
LM erisi hem i likidide talebinde hem de sermaye kndaki artla yukar kayar
l etkisi vardr: r artar, E ve Y der Eanl ekonomik daralma, yksek faiz ve deval-
asyon bir mali krize iaret eder
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 144
Sabit kur rejimi Dviz kurunun piyasada belirlenmesi varsaymn
bugn iin gerekidir ama gemite ok sayda lke sabit kur rejimini semiti
Sabit kur rejiminde dviz piyasasnda arz ve talep dengesizlii halinde piyasa kurun deimesi ile dengeye gelemez
Bu durumda arz-talep fark MB rezervleri tarafndan karlanacaktr
TL talebi fazla ise rezervler artacak, TL arz fazla ise azalacaktr
Rezerv deimesi MBnn para arzn denetlemesini zorlatracaktr (FX ilemleri)
Sabit kur rejiminde para politikas etkili deildir
-
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 145
Sabit kurda dviz piyasasReel dviz kuru
rer
Dviz piyasnda TL miktar
NX
CF
rer1
rer2
Rezerv kayb
Rezerv art
NX1 NX2CF
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 146
Kk ak lkede denge Bir baka zel hale bakabiliriz: kk ak lke
(SOE) yada tam sermaye seyyaliyeti (perfect capital mobility)
Kanada-ABD, Hollanda-Almanya gibi, byk bir ekonomi ile btnlemi kk lkeler rnei
Konvertibilite, kk lkede faizin byk lke faizine eit olmasn salayacaktr
Bu durumda kk lkede faiz LM-IS erileri tarafndan belirlenmez, dardan verilir
Onun yerine, LM-IS analizini reel dviz kuru ile yapmak olana oluur
Yani y eksenine reel faiz yerine reel dviz kuru konur, x ekseni gene milli geliri temsil eder
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 147
Kk ak lkede IS-LM Aadaki analize Mundell-Fleming modeli denir Mal ve finans piyasasn zetleyen IS erisi dviz
kurunun azalan bir fonksiyonu olacaktr Bir: reel faiz dardan verilmitir dolays ile kur
oynamalar harcamalar etkilemez ki: kur ykseldike net ihracat azalr, kur dtke
net ihracat artar; yani kurun dmesi toplam harcamay arttrr
Para piyasasn zetleyen LM erisi dikeydir Faiz darndan verilince, para arz ve talebi
sabitlenir; yani para talebi kurdan bamszdr Dikkat: faiz sabit olduuna gre, her para arz
miktarna bir tek milli gelir dzeyi tekabl eder
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 148
Kk ak lkede LM-IS dengesiReel dviz kuru
rer
YMilli gelir
rer0
Y0
IS0
LM0 LM1
IS1
Y2
rer1
rer2
Gevek maliye politisas
Gevek para politikas
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 149
Politikalarn etkinlii Kk ak lkede makro politikalarn etkinlii kur
rejimine gre ok farkl olacaktr Dalgal kur rejiminde maliye politikas etkin deildir Kamu aklar sadece dviz kurunu etkiler Buna karlk para politikas etkilidir: gevek para
politikas (LM saa kayyor) kurun dmesi ile birlikte net ihracat stnden milli geliri arttrr
Sabit kur rejiminde durum tam tersidir Gevek maliye politikas faizi yukar itince, d
kaynak (scak para) MB rezervine girer ve para arzartar (LM saa kayar)
Gevek para politikasnda para rezervi eriterek MBna geri dner (LM deimez)
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 150
Ak ekonomide LM-IS: deerlendirme Faiz haddi, dviz kuru ve milli gelir dzeyi
arasndaki iliki makroiktisat iin ok nemlidir likinin kur rejimine ve sermayenin akkanlk
derecesine bal olduu anlalmaktadr Kur rejimi ve sermaye akkanl zellikle maliye
ve para politikalarnn etkinliini belirlemektedir Gven sorununu ve lke parasna ani bir saldry
kavramsallatrma olanan vermektedir Modelin sadece reel byklklerle almas, yani
enflasyon olgusunu kapsayamamas en byk eksikliidir
O adan toplam talep-toplam arz analizi ile birlikte gtrlmesi daha yararldr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 151
Ak ekonomide AD-AS Sra toplam talep-toplam arz modelinin ak
ekonomide ileyiine geldi Dviz kurunda deime hem toplam talebi hem de
toplam arz etkileyecektir rnek: para ve maliye politikas sabit; kur dyor Dk kur NX stnden toplam talebi arttrr (AD
saa kayyor) Dk kur ithal girdi maliyetleri stnden toplam
arz azaltr (SRAS sola kayyor) Her ikisi enflasyonisttir: fiyatlar artar Gelire etkisi belirsizdir: hangi erinin daha ok
kaydna bal olarak gelir artabilir, azalabilir, sabit kalabilir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 152
Ak ekonomide olumsuz arz oku Petrol ithalats lke iin petrol fiyatlarndaki ani
bir artn etkisini izleyelim Toplam arz azalr (SRAS sola kayar) ve ksa
dnemde stagflasyon grlr Petrole denen ek dviz resesyonla kslan ithalat
sayesinde karlanr Para (maliye) politikas gevetilirse toplam talebi
yukar kayar; gelir, enflasyon ve d ak artar Dviz talebindeki art kuru drr ve SRAS tekrar
sola kayar (enflasyon hzlanr) Ak ekonomide olumsuz arz oku, devreye
enflasyonun girmesi ile kapal ekonomiye kyasla daha da ciddi sorunlara yol amaktadr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 153
Ak ekonomide olumsuz arz okuFiyat Dzeyi
P
YMilli gelir
P0
Y0
SRAS1
LRAS
AD1
P1
P2
AD0
SRAS0
Y1
AB
C
SRAS2
P3
-
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 154
Ak ekonomi: deerlendirme Ak ekonomi hem mal-hizmet piyasasn (ihracat ve
ithalat) hem de sermaye piyasasn (sermaye hareketleri) kapsamaktadr
Dviz piyasas hem cari ilemler dengesinden hem sermaye dengesinden gelen dviz arz-talebi tarafndan belirlenir
Ak ekonomide maliye ve para politikalarnn etkinlii ve ileyii kapal ekonomiden farkl ve daha karmaktr
Ak ekonomide klasik analizle Keynesyenler arasndaki farkllk azalr
Dviz kurundaki dalgalanmalar enflasyon-byme arasndaki gerginlii arttrc ynde etki yapar
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 155
ENFLASYONUN ANALZktisat politikas amazlarna giri
Sekizinci Blm
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 156
Byme-enflasyon amaz Toplam talebin toplam arzdan daha hzl artmas
halinde fiyat dzeyinin ykseldiini, aksi halde ise fiyat dzeyinin dtn grdk
Genel kural, toplam arz zorlayan (LRASnn sandaki) talep dzeyinin enflasyona yol amasdr
Buna karlk Trkiye dahil pek ok ekonomide hzlbyme ile enflasyonun geriledii dnemler kadar stagflasyon dnemlerine raslanmaktadr
Enflasyonla byme arasndaki ksa dnemlikarmak ilikinin ortaya kartlmas o bakma ok nemlidir
Her byme enflasyonist midir? Her klme enflasyonu drr m?
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 157
Phillips erisi Enflasyon-byme ilikisini gsteren nemli bir
analitik ve ampirik ara Phillips erisidir Phillips, ngilterede yksek isizlik oranlarnda
daha dk enflasyon, dk isizlik oranlarnda ise daha yksek enflasyon gzlemlemiti
sizlik orannn ekonominin byme hznn iyi bir gstergesi olduunu kabul edebiliriz
ktisat politikasn yapanlar enflasyonla byme arasnda tercih zorunluluu ile kar karyadr
Enflasyonda bir ykselmeyi kabul ederek maliye ve para politikalar aracl ile byme hzlandrlabilir
Enflasyonu drmek ancak bymeden fedakarlk ederek mmkndr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 158
Phillips erisiEnflasyon %
sizlik oran %
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 159
ABDde makro politika 1960l yllarda, Keynesyen iktisatlarn nerileri
erevesinde ABD ynetimleri Phillips erisini makro politikalarda kullandlar
sizlii drmek iin enflasyonda kk artlar gze alnp toplam talep canl tutuldu
1961-1969 arasnda ekonomi aynen Phillips erisinin ngrd gibi davrand
Enflasyondaki kk artlar (sekiz ylda % 1.5dan yzde 5e) isizlik orannn % 7den % 4n altna indirilmesine olanak verdi
Ancak, 1970den itibaren bu iliki bozuldu Enflasyondaki art srerken isizlik tekrar
ykselmeye balad
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007)
sizlik oran %
Enflasyon oran %
1973
19661972
1971
19611962
1963
196719681969
1970
19651964
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 100
2
4
6
8
10
ABDde Phillips erisiAsaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 161
Phillips erisinde kayma Basit bir soru: Phillips erisi nasl kayar? Cevap enflasyon dinamiini anlamay salar unsuru ayrdedelim
Beklenen enflasyon (e) Beklenen satlarn gerekleme oran (u un) Arz kkenli oklar ()
Fiili enflasyonu u forml verecektir = e - (u un ) +
lk kalem beklentiyi, ikincisi talep enflasyonunu, ncs ise maliyet enflasyonunu ifade etmektedir
Maliyet enflasyonunu soyutlayalm Ayn konjonktrde farkl beklentilere farkl Phillips
erileri ve enflasyon oranlar tekabl edecektir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 162
Beklentiler ve Phillips erisiEnflasyon %
sizlik oran %
e1e0e2
2
0
1
e1 >e0 > e2
-
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 163
Uzun dnem Phillips erisi Phillips erisi AD-AS modelinin farkl bir sunuu
olarak dnlebilir Her enflasyon beklentisi dzeyinde, gerekleen
enflasyonla isizlik arasndaki ters iliki srer Ksa-dnem Phillips erileri (SRPC) enflasyonla
byme arasndaki olaan ilikiyi yanstr Enflasyon beklentilerindeki deiim ksa dnem
Phillips erilerini kaydrr Uzun dnemde enflasyon dzeyinin konjonktrel
isizlie etkisi yoktur Uzun dnem Phillips erisi (LRPC) dikeydir Uzun dnemde tam istihdam dzeyi her enflasyon
dzeyi ile tutarl hale gelir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 164
Uzun dnem Phillips erisiEnflasyon %
sizlik oran %
SRPC3SRPC2SRPC11
2
3
LRPC
NF
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 165
Enflasyonda inertia Basit bir varsaym yapalm: beklentiler bir nceki
dnem enflasyona gre olusun: e = -1 Ekonomi uzun dnem dengesinde olsun: u un = 0 Arz oku olmasn Formlden enflasyonun deimeden sreceini
buluruz: = -1 Bu durumda enflasyonun nedeni talep fazlas
olamaz nk yoktur Enflasyon, bir nceki dnemdeki enflasyon bu
dnem de beklendii iin sregelmektedir Enflasyonun nedeni gemi enflasyondur Demek ki enflasyonu drmek uzun ve zahmetli bir
sre olacaktr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 166
Dezenflasyon ve fedakarlk oran Inertia yksek enflasyonun drlmesini ok
zorlatran bir unsurdur Dezenflasyon: enflasyonla mcadele sreci Bir yntem, yllarca ekonomiyi resesyonda tutarak
beklentilerin tek haneye gerilemesini salamaktr Ekonomi dezenflasyon boyunca potansiyelinin
altnda bymek zorundadr Dezenflasyon nedeni ile kaybedilen milli gelir
fedakarlk orann verir kinci yntem, tek seferde beklentilerin tek haneye
indirilmesidir Bu yaplabilirse, fedakarlk oran sfr olacaktr:
maliyetsiz dezenflasyon
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 167
Rasyonel beklentiler Makro politikann amalanan sonular salamas
beklentileri nasl etkilediine baldr Ekonomik aktrler beklentilerini nasl oluturur? Rasyonel beklentiler ekol, piyasalarn hkmetin
uygulad politikalarn mantiki sonularnbeklentilerine dahil edeceklerini nerir
Bu durumda genileyici politikalar enflasyon beklentisini deitirerek Phillips erisinin kaymasna yol aar
Yani enflasyon ykselirken isizlik azalmaz Ayn ekilde, hkmetin dezenflasyon kararll
varsa piyasalar bunu alglayacandan dezenflasyonun fedakarlk oran dk olacaktr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 168
oklu denge oklu denge makroiktisatta beklentilerin nemini
gsteren bir dier nemli kavramdr Ayn reel politikalar ve byklklerle, beklentilere
bal olarak ekonomi biri kt dieri iyi iki ayrnoktada dengeye gelebilir
IS-LM modelinde iki fonksiyon stnde izleyebiliriz Sermaye akmlar ve likitide talebi Gvensizlik sonucu bu fonksiyonlarda istikrarszlk
ve yksek volatilite oluursa ekonomi biri iyi dieri kt denge arasnda hzla gidip gelecektir
Kronik (yksek ama nisbeten istikrarl) enflasyon da bir kt denge rneidir: ekonomi dk enflasyona indii takdirde orada kalabilecek zelliklere sahiptir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 169
Para talebinde istikrarszlk Teknolojik yenilikler, sermaye hareketleri, para
ikamesi, kayt-d ekonomi gibi etkenler para talebini istikrarsz hale getirebilir
Yeni mali enstrmanlar ak ekonomilerde MB denetimi dndaki para-benzeri varlklar arttrmtr
Dk enflasyonlu lkelerde bile ksa dnemde parann dolam hznda ve para talebinde byk oynamalar izlenmektedir
Para talebinin ve dolam hznn abuk ve beklenmedik ynde deimesi MB ve para politikasiin nemli sorunlar yaratr
Para arz, para talebi ve faiz arasndaki ilikiyi gzden geirmek gerekir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 170
Para arznn denetimi MBnn para arz miktar stndeki fiili denetimi
herzaman yeterince hassas deildir ki nemli sorunun altn izelim Hanelerin ve firmalarn arzuladklar mevduat/nakit
oran hzla ykselebilir yada debilir Ayn ekilde bankalarn kredi/mevduat oran da
piyasa koullarna bal olarak hzla deiebilir Bu durumda para taban sabit iken ekonomideki para
arznn artmas yada azalmas mmkndr Para miktarn denetleme sorunlarnn anlalmas
sonucu MBlar para politikasnda arl faiz oranlarna vermilerdir
Yani faiz haddi para arzn belirler
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 171
Enflasyon ve para politikas Enflasyonun analizi mutlaka para otoritesinin
davranlarn kapsamak zorundadr Merkez Bankasnn enflasyon karsndaki tavr
enflasyonun ve dolays ile ekonomik konjonktrn en nemli belirleyicisi olacaktr
ktisatlarn parasal apa arayna Beinci Blmde deindik
Dk enflasyonlu bir ekonomide ak yada rtkbir parasal apa mutlaka mevcuttur
Buna Merkez Bankas tepki fonksiyonu diyebiliriz imdi modelin Merkez Bankas tepki fonksiyonunu
iselletirecek ekilde yeniden tanmlanmasgerekecektir
-
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 172
John Taylorun kural John Taylor Stanford niversitesi eski retim
yesi ve halen ABD Hazine Bakan yardmcsdr ABD iin nerdii basit para politikas kural ile
nldr; Fed Bakan Greenspann bu kuraluygulad sylenir
Kural MB iskonto haddini enflasyonun ve milli gelirin hedef byklklerden sapmasna balar
id = + 2.0 + 0.5 ( 2.0 ) 0.5 [ ( Y Y ) / Y ] Eer enflasyon % 2 ve byme potansiyele eit ise
iskonto haddi % 4 olacaktr Enflasyondaki art ve bymedeki hzlanma
iskonto haddini arttracak, bymenin yavalamasve enflasyondaki d ise drecektir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 173
Enflasyon ve faiz haddi
0
1
23
4
5
67
8
9
0 1 2 3 4 5 6Enflasyon %
skonto haddi %
Taylor kural
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 174
Byme ve faiz haddi
Ortalama Byme Hzndan Sapma %
skonto haddi %
Taylor kural
0
1
2
3
4
5
6
-3 -2 -1 0 1 2 3
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 175
AD-IA modeli Taylorun modeli AD-AS modeline alternatiftir Eksenler daha gereki hale getirilmektedir Dikey eksende Phillips erisindeki gibi yllk
enflasyon oran vardr Yatay eksende ekonominin ortalama byme hz ve
bundan sapmalar yer almaktadr Toplam Talep (AD) erisi negatif eimlidir: ceteris
paribus enflasyondaki d reel talebi arttrr Keynesyen gelir-harcama modeli kullanlr Mant yledir: enflasyon dnce Merkez
Bankas tepki fonksiyonu gerei faiz indirmektedir Dk faiz toplam talebi ve oradan byme hzn
ykseltmektedir
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 176
AD erileri ve potansiyel GSMHEnflasyon %
Ortalama reel GSMH byme hzndan % sapma
AD3AD2AD1
Potansiyel Reel GSMH(Ortalama Byme Hz)
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 177
Enflasyon-uyarlama izgisi Modelde ksa dnem toplam arz (SRAS) yoktur Onun yerini enflasyon-uyarlama izgisi IA (Inflation
Adjustment)almaktadr IA herhangi bir andaki fiili enflasyonu ifade eder IA izgisi yataydr: ekonomik aktrler reel gelir
deiirken fiyat ve cretleri enflasyonu sabit tutacak ekilde uyarlar
ki neden sayabiliriz Enflasyonda inertia enflasyon beklentilerinin ksa
dnemde deimemesi demektir cret ve fiyatlardaki yapkanlk ksa dnemde reel
gelirdeki oynamalarn nominal deikenlere etkisini kstlar
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 178
AD-IA modelinde dengeEnflasyon %
Ortalama byme hzndan % sapma
AD
Ortalama byme hz
IAHedef enflasyon
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 179
Modelin ileyii Modelin ileyiini anlamak iin fiili enflasyonun
Merkez Bankas tepki fonksiyonunda ngrlenden yksek olduunu kabul edelim
IA erisi uzun dnem denge erisinin stndedir Dolays ile byme potansiyelin altndadr Talep yetersizlii mal-hizmet ve faktr fiyatlarn
drc ynde bask yapar Enflasyon gerileyince IA izgisi aaya kayar Enflasyon dtke Merkez Bankas faizleri drr Toplam talepteki art ekonomiyi arzulanan
enflasyonda potansiyel byme hzna tar Dk enflasyon iin ayn mekanizma tersine
alacaktr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 180
Genel deerlendirme Yksek enflasyon, para ikamesi, belirsizlik ve gven
(credibility) sorunlar istikrarl ortamlar iin retilen teorik aralarn geerliliini kstlar
LM-IS ve AD-AS analizleri dk enflasyonlu/istik-rarl ekonomilerde anlaml ekilde kullanlabilir
Phillips erileri enflasyonun analizine ok nemli katklar yapmtr
Enflasyonla birlikte makro teoride beklentilerin rolve nemi ok artmtr
Enflasyon olgusu para otoritesinin aktif bir aktrolarak analize katlmasn gerektirmektedir
AD-IA modeli bu bakma hem ilgin hem de ok yararldr
-
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 181
BYME TEORSSolow modeli
Dokuzuncu Blm
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 182
Byme gerei Son iki yzyln en belirgin ekonomik zellii
toplam ve kii bana retimde yaanan byk artlardr
Tm dnya lkelerinde bugn ulalan gelir dzeyikalitesi birka nesil ncesinin ok stndedir
Buna karlk ktalar, blgeler ve lkeler arasnda insanlarn yaam kalitesinde arpc farklargrlmektedir
Milli gelirde grlen ksa dnemli dalgalanmalarn nemi dnem uzadka azalmaktadr
Uzun dnemde ise milli gelirin byme hztoplumlarn yaam kalitesinin nihai belirleyicisi olmaktadr
Asaf Sava Akat Makroiktisat Ders Notlar (2007) 183
Solowun byme modeli Nobel dll iktisat Robert Solow 1950lerin
ikinci yarsnda byme teorisinin temel erevesini gelitirdi
Bugnn byme teorisinin nemli blmSolowun ilk byme modelinden tretilmitir
Model retim faktrlerinin (emek ve sermaye) miktarndaki ar