L ThnTRN TRNG KIM

mt cngió bi

(Kiên Vn Lc)

I IT BOOKS- 2010

L ThnTRN TRNG KIM

mt cngó bi

(Kiên Vn Lc)

KIN VN LCMY LI NG CÙNG BC GI

Tòi uièt quyìn kin-vàn-Ic lìày là munem nhng chuyn ca lùi (T lám và bit Irong

6 nm (19b3—104-9) va qua , mà thut li cho

úng s thc. Sony vi trong nhng chuyn yc lm vic truân chuyên và âm n ontrng , cho nên tôi è nhan là mt C*n gibi cho hp cnh .

T nm Quý Mùi (1883) lòi sinh rai chon ngày nay , tri bit bao nhng ni aubun ktíò s'

tám cho ti ã chán nn ht c

mi iu . ch mongc yên tình mà ngâmcnh i cho qua ngày qua tháng , ch không

mu6n dinh dángn cuc hành ng gl cá. Thmà t àu n bát buc tôi làm nhng vic tòi

không mun làm

Hình nh ngoài cuc nhân snh vt chtca ngi a , có cái thí lc u uhn, huyn bi,

an bài ht c mi vic theo ng cái nghip catng ngi, gióng mt tn tuông sp em ra

din, íi c ngi xip (d âuy c ròi, ai

óng vai trù nào tà phi ng cho ht trò , chkhông l chi (Tc.

Nhà tril hc c the ni là cái nhàn qui nhiên ca các s vt, ch không c gì l.

Nói ùng lm. song tim cho ra ci nhún và biêlc ci qu, không phi lù vic d.

Tôi tin trong vu tr c cái linh- quangbao hùm hít thy vn vt. Mà vn vt s (lì clá vi c cái linh quang áy. Ci lnh quang y

,

a gi là Pht. Id Tròi , à o, là Chùa ; ch có

rái tên khác nhau mà thôi, nhng cái thc lmt. trong nghi la, thi cái lnh quang ygi là tám , lá ch s hành ng ca a. Ai ai

cùng c cài lm y song vi tinh (lc và s thiên

l mà thnh ra sai bit khác nhau.

Ncti cái tám ta má chán Ihánh ngay chính,

hi t khc là Phai, Tròi <r. Vy nên bát cvic gi tôi cung ly cái tâm làm ch . Nay lòia nhng chuyên ca tôi d tàm và ã bit

theo úng cái tàm ca tôi mà nôi ra, không

kiêng (lè, chey , không thêu dct. thêm b&t, cte ngi ta biet s thc.

D nhng s thc y c ng chm (énai, thi cùng .vin the tt cái tm lòng thành

thc ca tòi mà ng chp trách. y l tôi tin

ci tm công minh ca mi ngi vy.

Vict ti Nam Vang, ngày mong * tháng T nãm K Su,tc à ngày mông tháng Nm, 1 9 49

LÊ THN TRN-TRNG-KIM

L tHâa Trìu, trng Kim

Ht Ca gió lùKiin. vatc,

J 3 iji&<.

(u+*ìm. iCv«>c^ í̂ lt.í*.*&».»>.^^àitiì UL 4Í£*

,

cuc I YN LNG VÀ vô VSau 31 nun làm vic. trong giáo giù, trãi

làm giáo s Irinrng Trung hc Bao 1 lo và

Iròng S hon, ke li sung chc lìc-K\' TiSu

hc Thanh Tra roi ve gi chc Giám (lc

trng Nam tieu hc ’ Hà-Xi, (lu nam 1012

mic vi hu. Tng the là (lc nghngi cho trn tui già. Bi vì trong mtòi c nhiu ni ut c sau kho ve tinh Ihmrc nhà, ve lòng hèn h (lè mt ca ngid, thành ra k hòng có gì là V I ri llìú. Mt mìnhch cm ci * my quycn sách <lc Lièu khicn.

ó lá tàm tinh và thùn th ca mt ngùi

10 MT CN GIÓ BI

ngm ngùi ’ trong ci hoàn cnh éo le và

trong mt bu khùng khi lúc nào cng rtkhó th’. B’c cài níng tri cho ngòi ta

c san cái tnh tùy cnh mà an cho nôn btc ’ vào caiìli nào làu ngày cung quen,

thành ra th nao cung chu c.Xm Qu Mùi (1

(J13) là nm trng mò’ githm, ting chin tranh inh i khp hoàn càu,

toàn x òng Dng b qun Nht Bn tràn

vào, ha chln tranh mi ngày mt lan rng.Dàn Vit Nam b (ti kém (lau kh (t midinVng, li cm tc v ni nirc nhà suy nhcphi dè nén di cuc bo h trong sáu bymi nm, cho nèn ai cng mun nhân co*

hi y mà gy li nên c lp ã mong mit bao lu.

.Tòi là mt ngi nc Vit Nam, le nàolòng tòi li khng rung ng theo vi dprung dng ca nhng ngi ái quõc trong

nc? Nhng vì hoàn cnh kh khn, lòng

ngi ly tán, nhiu ngi li mun li dngcái ting ái quc e làm cái mi t li cho

mình, vì vy ma ti clin nn không d vào

ng phái nào c, mà cng khng hành duggì v phng din chinh tr. Ngoài nhng lúc

lm nhng còng vic hàng ngày phi làm,

khi ri rãi gp lìhng bn thôn, nói nchuyn thiên li s và vic nc nhà, thì tòi

cng nói chuyn phim và mong cho ncnhà chóng dc gii phng.

mt cn gi ui II

Tlurng li gp nguôi Php, li cung nói

thang rng : neu trong cúi hoàn cnh nay,

ngir Pháp liiôu rõ Linh the mà ))ung tha

chúng ti ra thì khùng nhiíng là nc Phápkhng thit Lhôi gì may vi tlmVng kinh Le màve dng vn hoâ và thc le li c phàn li vì

(la lun mt ci 0*1 1 1 1Ì cho c mt (làn lc. Màthc te nu dc nh vy thì (làn Vit-Namkhng bao gi quèn (Urcrc cái <rn y mà vui

lng hp lác vi nc Pháp. Song, là mtcái mng tng khng th c ’ trong òinày, là òi (lay nhng s tham, sân, si, cho

nn nhàn loi (a phi chu bao nhicn ni (lau

1)11011 kho nao. Mà còn phiu chu không bitn bao giò* mói thi !

Trong khi nc Phâp dang l) câ nnchicn-lranh, ngi Pháp (li vri ngi Vil-Nam không (tòi thái chút nào, mà ngtYiNht Ihi li mun li (lng lông ái-(|U(>e cua

ngi Vit-Nam (I quyen- ngiri la theo

mình. Ngi Vit-Nam không phiu là khnghiêu cái tam a ngir Nht, song c nhiuìgi mun tha cái co* hi hin ti mà phá

võ* cái khuôn kho bé hp n rùng buc mình

cla bao làu dè gay ra cúi kliòng kh mi, roi

sau th nào cung lìm cách. di phó. Phim

nhiSu ngi tri thc trong .hc dcu c cái

Cuan nim ív, nhng vì lhc lc không díu

cho nèn khng ai hàni dng gi ca, Ir mlbn ngiri hoc vì lòng nóng nay, hoc vì

lòng ham danh li chy theo ngi Nht.

12 MT CN GIÓ BI

Xirc Xhl-Ban rtrcVc von là inl inrcdng vn ddng hóa ' ng, nhng v sau

a theo Au-ha, dùng nhng phng phápqu quyt e m* rng ch nghía dc qucca h, trirc da Lhn Lính Cao-Ly và Mn-ChVu, sau li mun xàm lc nc Tâu và

các nc khác -Dng da !) ngòi u-chau chim gi. Xgi Xht tuy dùngkliàu hiu ícddngminli cng Iihiio) VÍI 'lydanh nghía C( giai phng các dàn Lc b hà

hip », nhng thm ý là mun thu hCt

quyn li ve mình. Bi vy chinh sách

ca h Lhííy ày nhng s trái ngc, nói

mt dàng làm mL nèo. Cúi chính sách

y là chinh sách bá dao rát thnhhành * the gii ngây nay. Dùng nhung lòi

nhàn ngha d nh ngi la vào chòngca mình mà thng tr cho d, ch s* thcthì ch vi li mà thi, kling c gì là danhngha c.

Trong hoan cnh kii khan y tòi phai

nén minh ngi yèn. Song mình mun ngoi

yên mà ngòi la không e cho yôn. Ht nginày n nói chuyn láp líi này, ngòi khácdn ni chuyn lpng n. ng vòi hi gì màtnh thìln khng c, s tò chc chng ílAu

ra dìm thi càng nliicu dng và hi bao nhiuli càng thèm rdi vic by nliiu, ch c ich

gì ? Bôi Ví)y di vói ai, ti cng líy lông ngaythng mà dâp li, nhng kling dng ý vi ai c.

Dí CHIÊU NAMO(Singapour)

Vào khoang cui Iiìm Canh Thìn (lí)io)

sau khi quàn Nhi (n vào (lng * DngDivngroi, có nhng lìgmYi Nhi Iiilâ giìo SU"

* nlnTng Iruug Qio Dng hn Dng Kinhsang kháo cu v? van hòn thng iì\\ Um lihi ve lch SLÌ' và ln giáo v...v...Tuy niuTng

Ììgiri ry khng nói gì (í:; n vic chinh Ir,

nlurng ai cung hict là h (li clò xél lình ýnhng nhàn sT Imng Iic. Vy m>n li cungch nôi ve ml van hòa mà thi. Sau (1 có

nhung ngiri Nht khác cung liay (ten nôi

chuyn, ml (lòi klii c nói (len vic chinh tr,

lòi chi ngay rang lòi không làm chinh Ir.

14 MT CN GI IIS i li ca nhng ngi Nht làm cho

ngi Php n tôi- c khi thy cng rt m mui n bàn làm nhng vicbt chnh gi ti vào chng php-lut và

thng li thy các thm t ng rinh luôn

lnôn trc cá.

Trongnhngngi Vit-Nam thnh thongi li nhà lôi, c Ong Nguyn-Trc ThanhHa, vì ngc ngi con r là ng ng-phúcThng bên cnh nhà tòi và li là ngi vãnquen ti- Bri vy mà ng Trác quen ti và

i li nh ti, mt i khi cng nói nhành dng ca ngi Nht f òng-Dng.Ti thy ng Trác c nhit tàm ven nc thi

cng vui lông trò chuyn và dn ông phai cànthân,ngc hp tp mà mc mu gian. Songng tin ngi Nht cò th giúp dc mình.

Vc nhì-nhâng nh th mt ri ôngSaigon và r trong y chng hai thngmra

ã t my thng trc, c nhiu ngib bt v s gio thông vi ngi Nht, nhTrng K An khai vi ngi Php rng yra Hà-N c'gp ti và ng nhà tôi mtêm. tht là mt vic ba t, vì tô khôngquen bit ngi y/ bao g và cng khngbaogi gp y.

Hà-Ni thng cng c6 s bt b nhthí, nhl là vào khong thángm nm 1943

c my ngi i làm vi phái b Nht Bn

MT CO N r, I DI 15

1> bt, ngi trong thành Lh nn nao cá lèn.

l-úc y ngi con gái ng Trâe là bn conti ra Hà-Ni (l cha int, cn ’ nhà ti.

Cht (tín ngày ê

2õ tlìíing mmVl, ng Nguyên-Trúc (V Snigòn ra, c n tlìm con và gp titrong mt. chc lát, ni cluiyn qua loa vài

cu, ri ng nói vài hõm ng so v ThanhHa.

ííy, c chiu chiu li (li (ìn phHùng-Bòng vào nhà in Hc Thành ca ng LThng, cha nhng sách in lai. Cha xongnhung bn p, ngi nói chuyn phimn 7

gi, thì ti li (ti h t ph Hàng-Bng vnNhà Ru vòi vài ngi bn cùng i mtdng.

Chiu ngày 27 thng mi, cung nh mingí\y, ti v n du ph Nhà-Ru thì tliííy

ngi nhà chy lt ta ín nói rng « khòngbit c vic gì mà c may ngimi Nlìt hao di

lìm ng)), Tòi nghi bng : li my ngiríri mikhi n quy ri clúr còn vic gì lùra. Ti ve

(lén nha thì thy mv nginVi liiíúi binh XliíU

vi mt. nginVi Nht quen tìr trc ngi ch.H thy ti liín hi ngay rang :

— òng c biíT òngNguyn-Tríic và ngTrnn-Vã-La dã b lml l lúc I giò* nri roi

khng

?

— Tòi khòng bit.

— Ngùi Pháp sp ht ng day.

16 MT CN GI BI— BL tlù bt, làm th nào c.— Ông nn vào hin binh Nht mà lnh

i míjr ngày.

— Ti c làm gì vi ngi Nht mà chyvào hin-binh Nht ?

— ng khng thy linh mt thm rình

chung quanh nhà ông hay sao ?

— Ti vn bit, nhng li khng làmièu gì áng lo s.

— Ông nôn ngh n tong lai nc ông

m tm lnh di my ngày.

— Tôi chng di àu c !

May ngi Nht thy ti ni th, t vtc gin, dng dy ra v. Còn ngi Nhtquen li, ni rng :

— Òng khng vào Hin-binh thì thi,nhng ti s èm nay ngi Pháp se n btng. Chi bng ông hay sang ' tm bn nhati gan day. Nu mai không c vic gì, thi

ông li ve.

Lúc y li nhìn ra ca thy hai ngiging nh ml-Lhãm dng ’ Iigoài dòm vào.

Tòi ngh bng : ftln liiìv lánh di mt dèm cngkhng sao >». Tòi nhn li sang ng bèn nhàngùi Nht quen.

Sang Iihã ngi Nhl y, tôi dn dngcho H tân- binh Nht bit. Ngi Nhl y ha

mt CO‘N gi bi 17

se gir lcVi.m nm khòng ng dc, nghxa ngl gn : « mình ã không ìmtn lòm gì

ca, mà li hi ngi ta ng vc, ri dày ra sao?Ro tht (lt bang ni tví\n phong ba ».

Sáng hôm sau, tôi ang trong bungtliíy mííy ngòi Hin binh Nht dcm xe hid€n bo có lnh (ln tòi v ’ khch sn canlu\ binh Nht Nghe hai tténg c. lnh,bit là mình không sao t chic na. Tôitrách ngi Nht quen rng sao ng hftvói tôi. khng cho Hin-binh bit, mà li còn(li báo HiÉn-binh n? Ngi y ni

:

— Ti là ngi thng, nh ngi Phpbit mà dn bt ông, thì tôi làm th£ nào bênhvcc ông. Vì vy ti phi cho Htén-binhbit.

Thi, dành theo sfí phn, tôi lên xe in khách sn ca Nht.n 5 gi chiÉu hòmííy, thy Hín binh Nht em ông Dng-BTrc cng vào y.

Ông Dng-Bá-Trc l mt nhà vn hc,C-Nhân t tha mi 16 tui, vl tình

nc mà b không ra làm quan, theo ôngPhan-Bi-Châu di làm cách mnh tng phidày ra Côn-Lôn và phi cng bch lu trú

máy Ii&m ’ Nam-lc. ông cùng vi tôi là bnlàm b Vit-Nam t in ban Vn-Hc hiKhai trí Tin c. Tôi trng thy ng Dng,ci bo : « Sao bác li vào ày ? » ông

18 MT CN GIÓ BIDng ni : «Mình dì ngoài irngnh lui vquê, b bn Hin binh Nbt mi lên xe davào ây. Nghe âu ngoài ph h bt lung

tang c, cha bfét rõ nhng ».

Sau mt lc chuyn trò v tnh cnh canhau, ông Dng nó : «Bây gi chng ta lâmvo cnh ny tht i& kh qu. Dù ri ra

chng ta c v nhà na, ngi Php cngchng yên. Cb bng ta ni vi Hin-binhNht cho chng ta rã ngoài d gp ôngCng-, ta sê bàn cách làm vic gì có ich

li cho tng lai nc nhà ».

— ng Cng-è thi rh có bã', quenmà thôi, và nghe nói ông y dã úy <[uyèn choòug Ngù-Dìuh-Bim vù Hunh-Thúc-Khángtò chc mi vic, ti chy theo ôngy tiu

C ich gi?

— Ông Cvng- là ngi Chnh PhNht Bân ã giúp d, ta ra cùng lm vic viông y, ri xin cùng ngi Nht cho c ôngHunh-Thúc-Khng v ông Ngô-ình-Diin ra

na, ta s lp thành mtc quan hi-ngo,th thp ht thây nhng nhà cch-mnh ãngoàiv mt ch th s hành dng ca ta scó ngha m. Chng hn'l cn nptrong nc, ê ngi Php chc bt b.

Tôi nghe ông Dng nói cng bùi tai, linbèn nhau vit th xn ngi Nht giúpchúng ti ra ngoài. C&ch my hdm, vn

MT c 0* N GIÓ BI 19

Thiu-Tn Ilien ])inh Nht ' Hà Ni nn thm chng ti và ni : « Vic cAc

ng xin ra ngoài lí\ ríít phi, ti vùo Síiigon

hi kiCn T-Lnh b trong y, lnh trên

(lnh th€ nio, ti sc nôi cho cc ng bit)).

Chúng tòi i * khách sn íín gn ba

tuàn l, viên Thiu-T mi tr v và n nicho chng ti bit : « T-Lnli b chohay các ông i u bây gi cung không tin,

ch c ra Chiêu Namo là yên n hon c.Các ông ra y ri ông Cng è cng spv y cng các ngi khác mra s hpnhau làm vic, rát l thun tin».

Chng ti ngh min là mình ra thotkhi cái cnh eo hp ny là c, vy cra Chièu-Nnm-o cung ch sao. Chúng tôi

nhn i.

T ngi Nht t chca chng tôi

vùo Sàigòn ri da ra Chièu-Nain o. Lúcchúng ti ‘ Htt-Ni di, c ngi giúp chodc 5.000 ng giao cho ông Dng gic.

Chng ti di xe la vi mt toán linh

Nht vào Sàigòn. Trc ht dn nhà Hinbinh Nht míít 12 ngày, ri sau

'

nhì) cahiu i-Nnm công ty 19 ngày. n ngàymùng mt tháng giông níin 1914 mi xungtàu thy sang Chiêu-Nam o.

Sau khi chúng tôi vào li Sùigònc

20 MT CN GIÓ BI

tám chn ngày, xem bo biít là ci nhà khách-sn Nht bn chng tôi r trc, b tàu bayM ném bom ngày mng 9 thng 12 iimj[943,

úng vào gia ci phng chng tôi . Ay là

trong khi nguy nan vn c tri ta, ch níuchm li mi ngày thì cng di di ri.

K chi nhng nõi lo s r dc ng tHà-N sang n Chiêu-Nam-o. Lúc ychng tôi ch mong chng ín ni è tô chccông vic làm ca mình. Ngi tã thng cci tính l, là ang gia lc chin tranh nhth, mà vn tng tng Chiêu-Nam-o nhSingapour ngày trrc, rid nh s mi htthy nhng chính-khách lu vong ngoài vdy cùng nhau mà trù tinh mi vic. Ngu khi ín Chiêu-Nam-o ri, mi, bitcái o khi xa thnh vng bao nhiêu, thì

bây gi tieu ty by nhiêu. ngoài cng chc l th vài chic tàu vn ti ca Nht,trong thành th, nhng nhà ca ph x khòngh hng iny nhung s buôn bn ình tr,s sinh hot m ngày mt nghèo ngt, lúa

go mi ngày mt khan, các thc plim dtdó không ihí Lng tng íltrc, S i livi các x ngoài, ngi Nht kim soátnghiêm-màt, thành ra khng giao thôngcvi àu c.

Lúc chúng tòi Sàigòn, a bit c luti

chính khách Vit-Nam Nam b sang bn

MT CN GI BI 21

y, cho nôn khi tàu gh vo bn chúng tic rn c5 tròng xem c ai là ng Vit-Nam ra dn mình không. Tròng chng thyai bun bc bao nhiôu li thy my ngòiNht a chúng ti di giu*a cái thi bi-

mt, hôi h da chúng tòi n chõ nào, hlchng ni nng gì. H da mình i dâu cungchng bit trong bng ch lo h dem chngti vào nhà Hiu-binh nh ’ Sàigòn, thì ccqu. Thi thì a liSu thi liu cho dn cùng.

Sau khi qua chõ n chõ kia ri, ngi Nhtmi em chng tôi v khch sn «Quc TPhú-S binh trm» con crug Grame Road.n yc mt s vui mng--trc tiên là

s gp bn ng chi ng-Vn-Ký và Trn-Vn-An nghe ni t trc. i ra ch xal, ting tm không bit mà gp dc ngiricùng x s’ chuyn trò vui v kê sao xit.

Lcu còn c hng thú di xem ây xem, v gp my ngi V.N. sang lm vic,

hoc bun bn hay àni thuyn th, ri vì scliiín-tranh mà mc nghn ' bén ííy. Ai nyu vui mng ón mi. Gp nhau nh th,

lùm cho chúng tòi khuây kha it nhiu, song

cung không lù ni cho chng tôi quiic snh uhà uh nirc.*

Chicu-Nam-ao là Nhtt ra dè gi tndáo Singapour (Làng S t) sau khi quânNht iì chim dc c bân o Mã-I.ai. oíy c cái Hi-Cng rl liicm yu ' giTra dng

MT CN GIÓ DI

Hi-o t Ty phng sang các x bên

Thi bình dng. Dân c o y c n75% là ngi JTrong Hoa cn li là ngiMã-Lai ngi An và ngi NhL

Vic diêu khiên, phòng b và cai tr trtrrc

a & tay ngi Anh, san r c ngi nht. Vicbnôn bân và nhng công ngh phn nhiucr tay ngi Trung Hoa cn ngi bn x thì

ch àm nhng nghè nh mn nh chài irivà trng trt ran khoai pha ngoài thành th.

Ph xa trong thành th chia làm hai khu

:

mt khu l ni binh thi bún bán phnthnh c nhà ca rng ln, ngi ng úcch or gn bn tàu và venb biên ; mt khupiia trong c dng x sch s, hai bên cnhng bit th cùa nhng ph thng ngiAnh hay ngi Tàu. Nhng bit thy thnglm r sni có cây ci sm ut và vntnc p . Ngoài mt vài ni c phongcnh kha quan, còn là nhng ni bun bân và

n chi ch khng c di Uch gì ng xem.

T khi chng tòi vào khách sn Nhtbn Hà-Ni chon kh sang ti Chiêu-

Nam-o, trong c chng tòi tính ton dnh bao nhèu công vic phi làm, no bocli, nào y ban này y ban n. H lúc nàotrong óc ny ra mt tng gì, thì ‘tngnhu thy s thc hin ra rc mt ri.€n khi trng rõ s thc, thi bao nhiêu mng

23MT CN GIÓ BI

tng ca mình vn ngtiiu ngìun vut ve, libiSn i dâu mt c.

* Cliiêu-Nam-o hn mt tháng chngthy gì khác, sàng nh chiu, bn ngi lithui vi nhau. Nhng ngi mà Nht dfi hahn s a ra, cng chng thy ai, ni chánnn ngày mt ttihg thêm, ngh mình mc vàocái cm không sao gõ’ ra c.V ng vt cht, thì trc bn chúng

tôi hai bung lu trong cn hù hai tngln xung d dàng. T thng l dong lchtr’ i, clìu khách su bâo chung ti dn sang

nhà ln tng th num, thang luly ch chyc gi mà thng li h hng, thùnh ra phnthì nng nc phun thi trèo thang nhc mtphân thy còng vic chng c gì làm,s tin ung lúc du ngày ba ba cn dcsung te, sau dan tliitSu go, tlii&u an, ckhi trong ha ba phi hai ba tin mì bt snníu vi nc si.

S an ung Ihiu thn, hoàn canh dlu

hiu, tàm tình sàn mun, li ngày len thang

xung thang nhc mt, chng bao lnu li

mc bnh mau hc lcn au. Thuc thang li

khòng c, ch c mííy ngày ly l)ô‘t mâu ra

mt líìn. Thay thuc hhà hinli NhíU cluìa mai

khùng khi, ti phi cha thay thuc ngoài.

C càu chuyn l nliicn mà thành ru bunei : ti dcn Iihâ y sì nguvi Tnmg-ln.

24 MT CN GIÓ BI

Ông xem xong ròi bo tòi v n ít ccrm và

ran- ng Hi th, tht là úng php, nhngcm không c n, còn rau thì tìm àura- Thôi thì vic sng thc phò mc tri xanh

ta c «c d d s mnh ». y là trong bngti ngh nh vy, ri ngày ngày tôi lyngthi dch ra Yit-thi làm vic tiêu khin.

Bnh tôi cha khi, thì én lt òngDngB Trc bt dàu au. Trc thi mi khi

tôi có cn chng mt, ông trng nom thucthang, sau dn òng thy trong ngi mi mt,và mt òi khi c ho nm ba ti€ng. Ti hiông nói không vic gi. Tòi tin li ông

bit thuc, và thng ai au yu ông vnbc thuc cho ngi la. Ông vn gng ichi, hoc ngi dch ng thi vi ti, cho

nên ai cng tng là bnh xoàng.

Chng tôi thy t nm 1944 tr* di, quânNht nh * các ni thng c bi trn,

Chiêu Xam o li lã Iii cliin a, lngthc cn kh, mà bèn Xiêm thì go thcnhiu .và nhiu ngi Vit-Nam * bn y,ông Dong bàn vói ti rng : « dày c nhiuièu nguy bira, chi bang tu xin ngi Nhtcho chúng ta ve Bng-Cc, du c xy ra

vic bát ng gì, la còn c ch lui í). Chùngtôi liin lâm cùi th quùn xin (li Nht cho

v Bng-Cc.

MT CN GI tìl 25

Thu* gi dic my ngày, bíy gi vàokhong tháng chín dng lch, ch kháchsn không hiu ti duyên c gì li bo chúngti dn ve ' lmi cái bung c rng rai và mtmc hn. Mt hm ông Dng ang ngi dchtho* vòi ti, t nhiên thy ng lên cn níc.

Nc mãi khòng thi ung thuc gì cng khngkhi. Chúng ti khuyên ng nôn di n thythuc nhà binh Nht xem rõ bnh tình ra sao.

Ông cho lù bnh thng, khòng chu i. Saucon níc c luôn lun mai c ngày và êm,nhc mt vô cùng, òng mi chu di dn bnhvin cho tliy thuc xem.

Thy thuc ' bnh vin dem chiu inxem phòi, thì ra òng mc bnh ph nham, là

bnh ung * trong phi. Ngò-i Nht bo ngphi vào nm Bnh vin, ng khng munvào ni rng : sng clrétc mnh, nay vào bnhvin ngn ng không bit, c6 nhiu sbít tin.ng Trn-Vn-Ân ni : ((c c vào, tòi vàobnh vin vói c, làm thông ngòn choc». Trong bn ngi chng ti, c ng Ânbit ít nhiu ting Anh vò ting Nht. Chúng tôi

nôi mãi, ng Dng mi chu vào bnh vin.

nh dn 3 gi chiu ngày mng 5 thngmt dong lch, thì T Lnh B Nht bncho xe dn da òng Dng vào bnh vinnhà binh, lìa tra hòm y òng Dng viti iãncom, ba n ch c mi ngi mtbát 111Ì làm bng bt sn. Tòi nut khng tròi.

MT -CN GI B 1

phn thì thng bn. phn thì ngm-ngùi vs phn. Lc mi i tay có nhiuiu cc kh,nhng lng còn cha nhiu hy vng v côngvic làm* thành ravn hng hi. Nay bao nhiêu

hy vngy thành ra ngn khi bay tan,lnh nhng lc di ng, i no, o s cnhau, gp ln nhau, bây gi chng maytòi an y€u cha khôi mà bn li mc phicái bnh nguy him tnh mnh cha bit ra

sao. Hai ngngSi di dinkhông ni nng gi

mà tô chc rng cng dng mt nghi nhnhau thành ra trc hai bát mì bt sn, ch cbn ging l tuôn ma. Tôin : «Bnh b&c tuy

nng, nhng cha n ni tht vng, bác chukh vào bnh vin cho ngi ta cha, trinào ph lòng bác. Tlinh thong tôi li vàothm bc ng Dong ni : « Còn mt ít linày, bác gi ly phòng khic vicJÌ mà tiêu *>.T khi or Hà-ni di ran bây gi, tin nongc bao nhiêu òng Dng vn gi tôi khôngbi€L Anh em dn d nhau xong, thì xe hin, õng Trn-vn-Ân a õng Dng vàobnh vin.

Lúc tôivn nm mt minh trong phòngkhàch sn, tình cnh ml thê thm lm sao ;

li nh bà th thãtngôn t tuyt ca Vi Tranging tòi va dch xong.

Than Ihán xa /a qoê ngiLi cùng ngi c bên tri cha tay.

MT CN GI BI 27

Trng tàn qun khách sm mai 9

Tnh say a cng l ri t m. (í)

Khi íy c mt ngi Vit-Nam kh gi *Chiêu Nam o làu, thng em xe hi(tên da ti i chi cho d bun. Mt hm ncm tôi ri ngi y na tôi ra b binngi xem trng lên, ti thy cnh ng lòngtho*, mi vnh mt bài ngu ngòn rng :

Chi&u-nam.ng t khách

Hà bc nh quê hngMt bihì l nh sngGc tri chênh chích gngThân gi au ô nnBn c bnh cùng thngTo ha chi khm quá

Trung trinh cung on trng I

Tòi ít lùm th, khi cao hng làmmt vài bùi, nghe nó ví 11 Ihíit thà nh th\nên khng lmy làm. Dù snò 11 cng biiht ldc clnit Lùm tình sau mun liic bíy gi.

Khi mi vào bnh vin, ngi Nhát dng Dng nli bnh vin chung, nmbung riêng CÍUI cc tng hiu, và doi

ui rít t t. ng nm dc mííy ngày

thì phui em sang nm nhà bih Iruyen

( ) Xem ich ùng (Al dch ra Vì thi, th tht

ngôn tuyt c, 30 65.

28 MT CN G Inhim, Bnh nc tuyc, nhng bnh phithì mi ngày mt nng thêm. Ngày 13 thngmt, tôi cùng my ngi bn khác vào thmông Dng va ng ngày ng phi dn sang

phòng riêng rng rãi mt m. Chúng tôi

thy ông phi sang phòng rng nh thé ai

ny u lo, nhng không dm ni ra. Dnsang phòngm ri, chng ti ngi ch mtlc, lôi hi ng Dng rng: «li nghe nòi bác

c ngi con làm y s f Saigon tên là gì và

da ch âu ? » ng n : «n lm õr nhàthng Ch qun gn Sài gòn nhng khòngnèn cho n bit làm gì ».

Tôi biên tên và a ch ngi con ôngng phòng khi c xy ra s gì chngmay tôi c the bo tin cho biL

Khi dang bi ri lo bun nh th€, vàokhoángu tháng chp Dng lch,T Lnhb Nht cho viên trùng yn n rng clnh bên ông Dng sang cho ông Dngvà tôi i Bng-Cc. Tôi ni ông Dng angau nng nm bnh vin, i làm sao dc.è hi trong bnh vin xein ng Dng cdic khng, thì cùng i c hai ngi. NUõng Dng di khng dc, thì hãy inh vicy li. The là chuyn di Hung-Cc ao cmãi nay li không lìành.

ng Trân Vn u, l ngây ng Dngsang nhà bnh truyn nhim th khngtrong bnh viu na, ch ngày Iigày vào tham

MT CN GI BI 29

mà thi. Mi lúc ông * bnh vin v cho chúngli biL bnh tình nguy lm. Qua n ngàymng mi tháng chp hoi ìmri bon gi(V

ríri, mt ngi lính cV T Mih bí> Nh)

í

dn lìm òpg Ân, ho ng phi vào ngay b()nh

vin, òng Dng nguy lm.

Nghe nói chng tôi biíl là tin d. ôngTríìn Vãn Ân và ng ng Vn K i vàobnh vin, ti thì ln C0’n chng mt, nmquay ra ging. Hai ngi vào Sn ni thì

bit ng Dng dã. mát t lúc 12 gi ri, giNht Bn tc là hi 10 gi ri thng. Thlà xong mt i ngi chi s Vit-Nam, ãln ln trong cuc cách mnh mu sc lpcho nc nhà.

D hon mt tháng tnvc, mt hôm ngini chuyn, ông Dong nói : « Tòi thngkhông tin s bi ton, nhng tòi nghim thybói Kiu lm lúc hay lm. Khi xa tôi c di

thi Hng, bi mt que, bi€t là , m rithit. Sau phi duy ra Côn Lòn, li mt hômbi mt qu, on lù spc v, cch myngy quc v thit ». Chúng tòi ni : « Bâygi ông th b mt qu xem )). ng ni :

— sng mai.

Sng ngày hôm sau, ông vui mng bochúng tôi :

— V, chng ta sp c v.

— Sao ông bit ?

30 MT CN GI BI— Tôi va bi mt que Kiuc hai

câny

:

Vic nhà ã tm thong dong.

Tinh k dc dã mong v,

Theo cái ngha ci câu y là chng ta spduu v.

Thy ng ni thí, a nyu vui v mngrõ lm. K ra i vi ông Dcmg thì khôngng, mài vic bn chng ti, thì ch cách

c my tháng là dc v c. Yic tin haykhông tin qu hi là chuyn khc, dây tôi

c5 líy mt chuyên cn con d mà chngthc cãi lng mong mi ca chng tòi lcy là

al cng mun chngc v.

Trc ha ngày kh ông sp mít, ng cvil mtbc th rt di bng ch nho da choT lnh b Nht, ni ông cht thi xn ngiNht cho hi tng, ngha là em nm thây

xung bin.n khi mt ri,T LnhbNhtcho ngin bo tôi rng : L bi táng phic tàu bèm nay ang lc chin tranh, tàu bè

bn vic khác, rt khng tin. Yy xin theo lnhà bnh Nht lm l ha tng ông Dongnh mt ngi chin s t trân. Tô ni rng

:

« ÔngDng mt i vì nc tranh du,tuy không t trn, cng nh t trn. Naynhà bnhNht dãi õng Dng nh th, chngtôi rKt cm t».

MT CN GI BI 31

Sáng ngày 12 tháng chp, làm l ha tángng Dng-Bá-Trc Chiên-Nam Bo, nchiu em di híii dng vo ci hp, ngoài Êdanh hiu, ri a th ti chùa Bnn-Nguyn-T ca Nht bn. nh n ngày 16

tháng chp tc là ngày mng hai tháng mtnm Gip Thn làm l cSu kinh ti cha, có

gSn ht thy ngi dàn Vit-Nam 1 ti ChiéuNam o n d l.

Rièng v phn tôi, thì tht là sn thâm.Lc i thì hai ngi v' ì nhau, nay mt mìnhti, li au yu cha bit sau này ra sao.

K bao xiít ni thàm su.

on tnrng ai cô qua càu lììi hay.

I BNG-CC Và v SAIGON

Vic ông Dmrag xong ri (i nghili Chiêu-Nam-o li càng dau dn thèm,t l>èn vit thir VÈT lnhb Nht Sàigònxn cho tòl và ng ng-Yn-R di v BngCc cn ng Tran Vn Ân r li Chiêu-Nain ao.

Chng tôi ch mt 15 ngày inidc tin

bn ông Dng sang cho chng ti i BngCc. Trc dinh ch cô tàu bay thì di ngay.Sau nói làu bay không c phi di xe la.Chng lôi ngh i li nào cng dc, c di

di cho xong. Ngày khi knh d nh là

mng 5 tháng ging nm 1945, ri li ln lan ngày 16 ini dic

MT CN Gó BI 33

Tra ngây LG, COI11 xong thì xe hi cliìda ra :\ìà Irm xe la, chò'n 3 gi chiuxe imVi tv.y. cnh tham ca ti là phai mangcái hp dng hài CI ca ng Dng tli theol òi (lau phái nam Lrcn lìhiìg thùng lìàngxptrong nhng loa bc st, nóng nh ci 16 (ltla. Kho Ihì kho llit, nhng lìghT dc ra

khi cái (la ngc Ghieu-Aam dao l mngI‘i. V li chúng ti thy nhng Luông hiuca Nht cung d nh th€ c, thí mình cungan i mà vui lòng.

Mt ngi h s-quan v bft ngi linh

Nht a chng ti di, u ht lòng trông

nom, i dén au h lo cm nc khôngthiu thn gì. Dc ng li hay c báo ng,mi khi nhvy phi chy níp vào trong rngda thành rá d nh trrc ch d 4 ngàydn ni m chuyn chug ti di phi n10 ngày.

ít Mã-Lai t Tân-Gia-Ban biên giinc Xiêm, thy nhng thành th dcng xe la khi xa rt phn thnh, cònthôn quê thy dn c rít la tha,tròng b nghèo khô lm. St M-Lai phnnhiu là rng hoang ít ng rung, ch thyc nhiu khu trng Cao-su v da. c mtiu l, l * bôn ta tlìy ni khi quân Nhtánh ly t M-Lai c nhiu ch b tàn pháthí mà dc ng chúng tòi không trông

tháy vt chin tranh âu c, ch tr nhng

MT CN GI DIM

ch b làn bay M mi sang ném bom màthi. Thi ra quán Anh lc àu không chonggi gì inííy, ch ánh qua oa rfìi r lui.

Xe.la in ch cách Bang-Cc 200

cây sô, c ci cu lm b tàu bay M bnv tan, xe la phi dng li ri da bàng haxung è xe Cam nhông chr V Bng Cc.in ch y, ngii và my ngi Nhtl, è mLTruug-ya chng lòi i.n

tra ngàv 24 thng giông thì ín. Xe camnhông a chng lòi n T lnh b Nht

Xiêm. Chtìng lôi vào y, ngi ung chénnc, ri c ngi Nht ì xc liai khác achng tôi én nhà rièng r ngoi ò KinhThành.

Ci nhà rièng íy rng rai, ìnt mc, vàã c hai ngi con ông Cng-ê là

Trng-Lit và Tráng c r bn ng dngsang r y t írc vi mt s-quanNhL T khi chng tòi vè r y, n ungày , khác hn vi canh Chiu-nam-ão.Sau li c ông Nguyn-vn-Sâm l mt chinhkhch Vit-Nam cng chy sang r Bng-C6cngày ngày i li chi vi chng ti.

Ci hp ng di hài ông Dng Bá Trcthì trong phòng ngày em hng ènth phng. Songc chùng mi ngày,ngi Trung y r vri chng tôi v Sagon.Tôi ngh mình ây cha bit ra thé nào,chi tòng nh ngi Nhty em hài ct ng

MT CN GIÓ tì I 35

Dng v Sàign ri s ghio kin cho con ngíy Ch Quán d chòn tm chõ no ,sau s hay. Ti ng lòi vi ngi Trung-Uy Nht, ông íty vui lòng nhn giúp ngay.Th là vic ng Dng tm yôn.

Khi chúng tòi còn Chiêu-Namo nhxin i Bng Cc, ng Dng B Trc nòi : ngc hai ngi bn ng chi ngi Bc l ôngVQ-MSn-Kin ch mt n in ln và ngPhm-ình-i i tu lm s coi mt ci chùa.Dín Bng-Cc, tôi lin nh ng Sílm i tìm

hai ngi ííy è gp ni chuyn.c míyngày, ngSm da tòin mt tim tr gpng Vi-Mn-Kin. Ông ngi trc ngoù stUi

chc tui. Ngi nói chuyn mi rõ ng khng'phi là ch don in nhng c thui'cmi mu rung è v* con lun hi lam n.Tôi trng ông V-Mãn-Kin ging ng lão lìha

què ta. Ông nói c theo ông Cng v ôngPhan-Bi-Chílu ra ngoài, ri sau v Xiêm tìm

cách sinh nhai. Nin vic chành tr thì ngchng c kin gì. Hi tin ng Phm-tìinh-Di thì ni ng ííy di tu mt chìm và nay

da mt ri.

Váy mà xa nghe ni, tng là các òng

íy c t chc, có th lc k thc chíing c gì

ng k. Cng nh là sau li thííy nhngngi Cách Mnh Vit Nttm la bùn Tau nghetuyn truyn thì tng là h có c s’ chcchn, lúc bit r s thc, tlnU là bun. Ti

36 MT CN GI B

I

kê câu chuyn ra ây ct ngi La biet

rõ s thc,ng c nghe nham tin lm. Mìnhlà ngi mt nc hèn yu, ra ngoài khôngbiít nOTìg ta vào âu thành ra thng hayb cc khô mà không làmc vic gi ra trò.

Thành Bng Cc, xa thng gi là thànhVng-Các là kinh nc Xiêm, mt thànhth rt ln, c th ln gp nm gp by HàNi, dân c rít trù mt c các th ngi,nhng phn nhicu là ngi Tàu, hay nhngngi Tàu lu ã nhp tch nc Xim.Hng ngi y rt hot ng V ng kinht€ và ng chinh tr.

Tr khu nhà Vua, các cung in làm theolõi cô, nhà mt tng, mi dc, nc nhn, ccc kiên trang scc bit ca Xiêm. Còn phxá r ngoài thành nhà vua trông gingnh^thành Qung Chu hay thnh ThngHi bèn Tàu.

Ca ntìrc Xcm, bình nh ch kinhlã c s sinh hot rit não nhit mà thôi, ngoàira r vùng thòn (|uè, theo dc ng xe lai t Tàn Gia Ban Iiung Cc, khng thyc thành tb ln nào ca. tìi dn âu cngthí)’ rt nhng ng ng mênh mòng cùngnhng rungvn và rng cây. Thinh thoangthy nhng hàng da la tha vi nhírng dântrâu rung, hoc r ni ven rng cav thì

thy nm by con Iru kco g.

37M 0 T CN GIÓ BI

Xí lnVi ^icm cùng ml nòi ging vi ngi

Tiu, licng nói c ng hoi ging nhau. Vì ngiXièm vá ngi Tim xa kia mõ tày lnh Vàn

_m ' ‘lng Tùy Tng, «lù lng’ lp Iliành

mnn-Nam Chiu vào khoáng d thatd bát lliIvý. Síui vi niu*(Vi Tàu xíim luuy nii theo siì

^lru

„I-Oig xung miin Nam, lp ra các h

lc - x Tàu và nc Xini ngày nay. Tinhngòi Xièm cng gn nh ngi Tàu, àn ong

hot (lng lm, làm gì dc (tù n ri thìthích chi hòi, c bc ch it c gng làmlng. Gn hàu hÊt (lan trong nc theo Phtgiáo tiêu thng nh Cao Mièn và Tàu.

0' vìmg thôn què c nhiu ngi Xièmgôc Uch là ngi Vit Nam. Phn nhiutheo (to Gia t ri vì xa kia bn tu c•sv, cíin o, h chy sang ‘ bèn Xièin (lií

ìny (ti nay lp thành làng, thành Ííp vWnhau gi phong tc ca ta và vn nóiti' tr ting Vit Nam, h t xng l AnNam c. Nhng Iigi Xiin Án-nam c ÍÍYc n ba bn vn ’ riu rác gn min bièii

gii ch không c my ngi kinh d,Hin nay ' m ngoi thành Bng-Ccc mt khu gi là làng Gia Loug, te là

ch Cliiia Nguyèn-Pliíic-Anh b Tày son (lnhclu.lv sng trú ng dí\y. Ch ííy nay cò cãichùa vù c mt pho lng rt ln d i thên.

Vì chung li sang Bng Cc mi cách bí

38 MT CN CI BImt, thng phi r trong nhà it kh i ra

ngoài, nèn ch bit qua loa ti thi.

Chng tòi r Bng Cc, bn ngi r mtnhà ang vui v, én ngây mùng 6 tháng hai

th xy ra mt vc không ng, làm chngtòi li phai chy vo bnh Yn nh bnh caNhL S à ng Nguyn Yn Sm t khngi Nht dem sang r Bng Cc, c t hpnhng thiu niên Vit-Nam chy sang,lp thành mt to chc tièu-công-ngh làminh bán cho nhà Bi Nam Còng-Ty cangi Nht, lv licn chi dng. Cái ticu

còng ngh y ang Lin hành, thi c mtLhiu nin Vit Nain lòn li Tan, nhp tchdân Xiôm, cng lãm inh cm nh ng Sâmbn h. Mõi khi dn cu tháng c ln Thund lãnh tin, ri v ca ai bao nhiêu thì nly. Ln cui cùng s lin ca tèn Tan chon ba vn bc, tn Thun lnh món ticnchn 4vn ri mangc trn i mL Chuyny, my hòm tnrc ã Ihíy ng Sâm ninh cho chúng t bict, nhng vn tomgl lên Thun choi au cha v, ch nkhông n ly tin ca ca bn. Bn kh Tni tìm mãi không thy tn Thun, li cng cho ng Sâm dong tình v tèn Thunròi em du ch nào. Tèn Tân thy ôngSâm ang i li ch chng tô r, n tng là

ên Thun trn vào d lii d trình hin bnhXim n bt tên Thun. Sog c nh

MT CN GIÓ B 39

chúng ti bit thì ng Sàm không dinh dnggì dfin vic tôn Thun luy ticn trn di, mà tèn

Thun cung khng bao giò’ dn nhà chúng tôi.

Chiu ngày mùng sáu tháng hai, bn chngtòi vòi òng Sâm ang ngi ni chuyn, c cviên di úy Nht ' nhà, thy mY ngi hinbinh Xicin vào xin phép tìm tòn Thuàn. Vicndi y Nht ra tip mt lúc ri thy hai ngòilính hin binh Xiêm và tn Tn vào chõ chúnglòi ngi, ni i tìm tcn Thun. H nói th rii ra.

Vic y xy ra xong, chng tòi c boviên di v Nht rang chúng ti ’ dày là phi(tíu kn mà nay cho hin binh Xiòm vào

trông thííy nh th, nh c vic gì thì sao.

Ong nôn di en T Lnh 130 mà nôi rõ nhth. Yiôn di úy Nht ngi ngh mt lúc, rimc qun áo ra di, nói <1n 0 gi’ v n coni.

Hn hu com chúng tôi ch không tliííy v.Mi iin tì gi‘ ti mi thy vicVn y ve viba ngi hin binh Nhtn canh nhà. Chugtòi thy th bo nhau c : mt tí vic nh th,

làm gì mà phi cho linhn canh nhà. oann giò' clnìng tòi di ng.

Vào khoang hai gi sáng ngày mng háychúng tòi dang ng, cht nghe ting xe hivà ling nói xì xào, khng bit võ vic gì;

Mt lát lliy vin dai ìi vi chúng ti vào

dánli llic ca dy, nói c s nguy-cp, phai di

40 MT CN GI II

ngay. HI âu, viên y không n. Ai nymt nbm mt mr vi vng mc qun áo, riln xe hi, di mi cách bi mtn scr hinbnh. Ngh y n 8 gi tói, h em chngtòn bnh Yn nhà binh ca Nht r ngoi ò,

By gi ngi Nht em cã ông Sâm vàovi chúng tôi trong mt ci phòng kh rng.

T y nm chng ti y cho én khi

vè, không drc i ra ngoài ph nh trc.Chng lôi khòng hiêu li sao ngi Nht li

dùng cách phng b bí mt nh th. Chúng Lòiy vi mt i sng t ngt, quanh quàntrong phòng riêng, chiu chiu ra vndo chi mt lúc ri I v nm, hê c, báodng Làu bay thì chy ra chui xung h.n sng ngày 10 tháng ba nm 1945ctin ngi Nht nh quân Pháp ng-Dng. Chúng tôi lcy chng ngh gì câ, chmong ngmVi Nht cho chng tôi ve nc.Nhng mi chng thy tin tc gi khác.

Chng tôi tliay cách ngi Nht dõi ai vingi bn x làm chúng lòi llt vng. Ai cngmongchngcv nhã cho yên phn mà IhôL

Vì c gì sau cuc xung dt Lng-Snngi Nht ã Yào dng âr ông-Dcmg tcui nm 1910 én bày gi, và ãc ngiPhp giúp d cho mi s tin li IUÙ linh qun Pháp? Chúng tôi xét ra à c autheo k hoch ca ngi Nht mun bt |)ngi Pháp ug-Dug phai b]) lác vi

MT CN GIÓ BI 41

h de llui mi tlieu liu li ve vic clìicn

tranh. H Linh rang nu lúc cui cùng mà hx thng li, Llù tình hình chinh tr * BòngDng L nhièn se giai quyt theo (lnh cah. Vì tlìC cho nôn trong hon bn nam qunNht ng ‘ ông Dng vn không kliin

khích gì vi qun Pháp. Song t khi quàn Anh,M * Thi-Bình-Dng tia. tn công lííy lide cnc (lo m ngoài biên và dít Phi-Luàt-Tiin, tình th nc NliLiì nguy ngp Hun lui.

Ngi Nht lúc y phai tìm cách de phòngquàn Bng Minh cù du h lèn Bng Dumigchng. V bíy giò* ngi. Pháp ôngDng ngm nga 111 tô chc s khng chin dè

tip ng qun Bng Minh. Ngi Nht bitmu y, bèn quyt (lánh qun Pháp è thu

quyn phng gi c day t ông Dng vàolay mình. Vì Bng Dng là da th ríít quantrng v dng hành binh ’ c vùng Nam .

Quàn Pháp lúc íy cng d b c midng, nhng vì th lc khòng và lòng

di\n ban x khng theo Php, nèn thành

ra tht bi. Quàn Nht li bit xp t mivic chu áo hn, nôn vic tn còng cahc thng li và chi trong khong myngày toàn thê t BngDng vo tay h.

Chúng ti lúc áy c ch di Bang Côc,

chtn ngày 29 thng ba c mt viên trung

úy ' Sttigon sang Bng-Cc, n bo chngti rng có tu bay sang ón v. Sau hi ra

42 MT CN GIÓ BIthi chi c mt mình lôi v. Tôi ngc nhiênhi : «Sao ch c mt mình toi? » Vintrung úy n

4

i : «T lnh b Saigon mi ôngv hi vic gì v lch s. » Chiu hôm y Tlnh B Nht Bng Cc t tic ãi tt cmy ngi chng tôi v m ni chuyn hmmùng 7 thng hai trc phãi da chng tdn r bnh vin là vì c tin n c thchkhách nh n gc chng lõi. Nghe u thchng tôi cho là mt s tmg tng thói,

ch chúng ti c làm g mà ngi ta phidùng n thu on y.

Tic xong v ng, sng sm dy, di ra

trng bay n 9 gi 15 máy bay ctcnh. 13 gi 15 lri trng bay Tân SnNht ri v Sagon vào hàng cm D cmtra, ch ên gi vào T lnh b ca Nhtgp vièn di t coi v vic chinh tr. Ngini chuyn mt lc ri sang gp bên trung

tng Tham Mu Trng ca T Lnh BNht

Trung tng nói : « ng Phm Qunhvà các ông thng th c& dã t chc c ri.Vua Bo i in mi nh&ng ngi này vHuí dè h kin ».

Trung tnga tôi xem t giy kè lnnhng ngi y là õng Hoàng Trng Phu,

V-ngc-Onh , Trnh-B“Blch, Hoàng-Xuân-Hãn, Cao-Xuân-Cam và lèn tôi mà li không

43Mt. cn gió bithy tôn òng Ngò-ình-Dim. Ti ly làm lsao li c tôn ti ng vào ííy.

Ti ni vi Trung-lng rng: «Tòlklìng c hot (tng gi, và khng c phe dangnào cn. Gi li VÊ Hu khòng c ch li gì. Xincho tòi ra Hà Ni thm nhà và ung II.UC)).

Lúc y tòi còn au, ngòi gay m, ch mongv nhà yôn ngh, dng bnh*

Trung tng ni : « Bó là ca vua Boi mun hi .ng VÈ vic lp chinh ph mi,ng c ra Hué ri s bit ».

Ti thy trong nhng ngi gi ve 1'lu

c tên òng Hoàng-Xuán-Hn, lòi quen làu,

c thê rõ s tình, v li rn Hu ri ra HàNi cung mt con ivng. Tòi hen nlin lira Hu...

Ngi nói chuyên vi Trimg-limng và ditá Nht, c ngi trung y Nht làm thngngn bííng ting Pháp, hon mt gi’ vtình th nc Vit-Nani. Ti c thành thcni thng, khòng kiông dc>, vi ti không cmu c&u gì thành ra trong lòng thn nliin.

Trung-tirng hi li rng: « ông c quen

ai * Sagon v tm vãi ngày trc khi ílì

ra Hu không?)) Ti ni: «’ dy tòi khngquen ni. Khi ti * Hà Ni vào c dcn * nhà

ca Bi Nam Công-T, VU kliòug c diu u gì

bt tin, thi chu tôi ra ’ duy vài hòm »*.

41 MT CN Cl B 1

Trung tng bo trung y a toi n nhàTùng H, ch nhài Nam Cõng Ty.

€n y gp ng Tùng H, nói tôi miv và mun phin ông cho nh vài hôm.Ông ta nói : « trc ca nhà toi c dângQuc xã Vit-Nam, c ci phòng rng * trên

lu c sang ngh r dy tiêu lm ». Tôi 1thm ông Ngô nh Dim và Ong Nguycn-Xuân-Ch là nhng ngi my tháng treNht dãa vào Ch Ln. Ong ni rng :

« ng Dim v Vnh Long vi 'anh. Ông Chthì v Hà Ni c vài hôm nay ri». Tôi

ngh bng ông Dim và ông Ch là hai ngiT Lnh B Nht ã ch lu ngày, và ccOng y li c t-chc và ng phi, sao ngiNht li khng nói gì hét ? ang ngh nginh th, thi cht thy õng Ngô-Bình-Dim€n. y là ln u ti gp mt ông Dim vì

trc tôi ch nghe ni thi ch không baogi g§p-

ng Dim hi tô : «C mi v âyà? C c bit tin gi không?». Tôi dp : «Tõimi vè, cha bit gì c, chc c tin gì thì ôngbfét trc ti. Ngi Nht l qu, h chngcho chng tôi bit gi ca. roi va thy trongT Lnh ni Hu cc b thng th at chc ri. Vua Bo-i gi ông Hoàug-Trng Phu vào bùn vic lp chnh-phu mi—Th à? Sao ngi Nht khòug ch(i Li bitv.

MT r. (V X r, I ó H 1 lõ

Ngoi nôi -chuyn qtm-lon -vài-câu, ri -ngDim (lng y nói : ((Ti phai vào TIV LnhB c chút vic, sng sò*m mai li li vè

Vinh Long ».

Chon ngày nay, Li vn cha hicu rõ lisao bn ng Dim là ngi ca ông Gngè y quySn cho tô chc vic lp chnh phkhi c o chánh * ông Dng, và lic mt s ngi Nht Bn ng h màchính ph Nht li b roi. Ch c mt cch.gii thích ci thái ííy lù nhng ngi Nhtcm quyn lúc d, sau khi (lánh quàn PhápTi h S' em ông Còng v c iu bít

tin, (t Vua Bno-i v ng chính trli có li hn. không dùng quân cCng ê thì tt nhiên phi dê bn ôngDim ra ngoài cuc. là theo tôi hiu,còn l gì khc na, tôi không bit.

Tôi li Saigon ba ngày, bìt . công C Bùi-Khi, anh nhà tôi, nhng tiquên míta ch. i tìm ngi hi thmnnhà lut s Trnh ình Tho là ngi Bchi xem c bit nhà ông c u.

ng Tho ht lòng t t &nh xe hida tòi di tìm. Tìm c- nhà ng C li

gp c cu Bùi-Nam và míy ngi cháudíy, tht vui v v cùng. Tòi nh cu Nam(li ánh in v Hà Ni báo tin tôi vè

cho nhà ti bit.

4G MT CN G1Q BITír hòm Bng Cc v Saigon, chc nào

vièn i úy rTir Lnh B Nht cng minnhà ng Tùng la, ch Nam Cng-Ty5n cm và nòi chuyn, c khi nói chuynn mt hai gi khuya. My ngày nh thitn chiu hôm mùng hai thng lF di yatòi ra xc la còn ngi ni chuyn ín lc xechav.

V HU V LP CHNH PHS i t Saigon ra Hu.Tiv Lnh Iì Nht

ni rng tòi au du và nhihi tuoi, di tàu baykhng dc, vì phai bay cao, d di xe lratin hon. Ti bão di ci\ch nào cng irc minlà di (tirc mù thi. Xe la lúc bív gi ch! cnhng toa hng ba và hng l, ch không cnhng toa hng nht và hng nhì na. Sougngòi Nht ly mt toa hng nht cu de hai

cúi gh dài cho li di vi vin lliiCu y và

mt ngi Nht làm thòng ngôn ting VitNam.

Khi xe la ngh * Nha-Trang, ti ghVÍU) I11Ù ng iing Plìc Thng coi xe ltt

vùng íy, và n co*m djr. Tôi vào díy

48 MT CN GIÓ BIla ct hi tin tc nh vì b Thông l bnvái nh tòLn sng ngày mùng nm tháng

t, vào hôi 10 gi ri thì ti Huf.

Xe la va u xong, thSv mt ngiNht ra ón, xng tên là Urab, làm lãnhs Nht r Hu£, roi v c nhà ng Yoko-hama, ti cao c6 vn Nht, €n li gp ôngHoàng Xuân Hãn mng qu, ngi uõng chénnc v ni vàí câu chuyn hãn huyên, Ritõi xin v nhà õng Hn ngh. Ya vn nhàcha c nm phi, thy ông rabé trr

li bo tin cho tôi bìt â v<7 v con ti r HàN dã vào n Hu ri.

Tinh ông rab rt vui v, ông ni rng

:

«K qu, khi lòi tr v, di, qua s hienbinh Nht nhàn cò t vic gh vào dy thymt ngi con gái bit nò tíng Nht, ninh i sang Xèm tìm cha. Tc>i hi thì chinh

là con c. Tò lin n khách san n bà

c ve nh tôi ».

Ngay hìc v con tòi và rè tò ngoài chyvào, mng r khe lùc.

Hi ra mòi bi£t v và con ti HàNi, nghe tin ti Bng Cc, thy Nht Bano chánh ri mà mãi khng thy tòi. mimay m i xin phép sang Xièm tìm. idn Hu nghe ngi ta ni mang mãng là

tói vè Hu, nhn khi xe la ngh rdy ?n ti mói chy, bèn vào hin bnh

M T CO N GIÓ u I 49

Nht hi XCU1 4itt y có ung khàng. yìcùng mt ngay không hn mà ti YÍ1 v conti gp nhau o- Hu.

Vua Báo-Bi bit tin y, cho dn cinhà ca vin di úy Bon ’ trc, trong tinhcho chúng tòi ng tm. Lúc y ti cng chabit r lình thí ra sao, ch inh ninh chsau khi vào yt kiín vua Biìn-i ri xinvè Hà Ni dng binh.

T trc ti không bit vua Bao-i là

ngi nh th nào. Vì trong thi bo h canc Plip, hình nh Ngi chán nn khônglàm gì c, ch sn bn v tp thè thao. Hômmùng by thng t ti vào yét kiên thyC. v trang nghiêm và ni nhng iu rtng n.

Ngài ni

:

— Trc kia nc Pháp gi quyn boh mrc ta, nay S không gi c nccho ta, quán Nht nh , vy nhngiu trong hip c nm 1884 không c hiuqu na, nên B thng th tuyên hyhipc y. Trm phi ng vai ch trngvic ^c v lp chinh ph i phmi vic.

Tôi tâu rng

:

— Vic lp chinh ph, Ngài nên dùngngi d d dhh t trc, nh Ngô-ình-Dim chng hn, d có tô chc sfín sng.

MT CN GI II VIfO

Toi Iiiy phan thi gã yeu hnh ll, phanhì khng có dang phai vù khng hoi dngv'e chinh tr, l xin Xgi cho lòi vo ngh.

Xgài nói

:

— Trm có din gi cá Xgò-Bình-Dimv, sao khòng thy VÈ.

Ti 1:1 II

:

— Khi li qua Sagon, c gp Xg-BìnhDim VÌI ng y ho khòng thay ngiri Xlilni gì c;ì. Vy hoc c s gì sai lc chang. Xgàicho in ln na gi ông Sy vc. Còn lôi Ihì

xin Ngai cho ra nc.

-Xgi ni :

— Vv ng hay * dày ngh l lu, XC 1 I 1 thenào rìii hàv ru IÌIC.

Lúc y ti mt nhc lm, và c my ngirinh ]>n ng Hoìng-Xuùn-Hniiu bao tôi Irr

li- Tòi chn gàn miri ngày. Cách babn hòm (i li i hi ng ti cao c-vín Xbtxem c tin gl ve òng Dim cha. Trc Lhì

c-vn Nht nói chn bitngDm (T clit, sau

ni ng Dim (lau cha vc c. D là li licao c vn, ch t ông Dim khng c (tinriông xác nh l.

Vua Rao-Di thy tinh th kéo dài mãicng SI rut, triu tòi vào bào li chu khlp chnh phu mi.

Ngài nói

:

mt cn gió bi 51

— Tnvc kitt ngi mình cha c lp.Nay cù co* hi, tuy cha phai c lp hn,nlurng minh cung phi L ra c t cchè c lp* Néu khng c chnh ph thì ngiNht bo mình bt lc, tt h u\p cch cai tr

theo thê l nhà binh rít hi cho nc ta. Vàyòng nôn vì nghía v c lp thành mt chínhph lo vic nc.

Tòi thy vu llao i thông minh và amhim tình th, lin tàu rng:

— Nu vì quyên li rièng Li khng dâmnhn chc gì c, xong Ngài ni vì ngha vdi vi nc, thì dù sao tòi cung c ht sc.Vy xin Ngài cho tòi vài ngày tòi Umngi, h c thc li xin táu li.

Ti ra bàn vi ng Hoàng-Xuàn-Hand tìm ngi xng ng làm h - trng.Nguyn tc ca ti nh trc là la chnnhng ngi có hai diu kin. Mt: phai

có íi hc thc và t tng v mt chinh tr,

hai:phai cc hnh chc ch&n (tè dàn chng

kính phc.

Cch la chn nh th cung kh, vì tlâu nay ch c nhng ngòi mm lng khéothù phng mi c ngòi cao, quyn ca,

còn nhng ngi ngay chính n nítp (V íhid, it khi bit c. Ngi xu danh trcli thì rít nhiu nhng khng phi là ngi

52 MT CON GIÓ BIdng nôi nhng vic trong Lhi k kh khnnh ngiìv hôm nay.

C mt diêu nèn nói cho rõ, ìà trong

khi tòi chn ngi p chinh phíí lúc yngi Nht Biìn không bao g hi lòi chnngi này ngircr kia. Tic hoàn toanl ch Um lay ngi làm vic. Và lòi adnh lír trc rng nn ngi Nht can thipvào vic trong nc thì tòi thòi ngay, khônglàm na.

Bn ngày cui cùng ti chn dcngi ri ke ro danh sách các B-Tnrngnh sau

:

— Trn -Trng- Kim, giáo s, Ni CácTong Trng.

— Trn -Bình -Nam, y s, Ni -V B-Trtmg.

— Trn-Van-Ohng, lut s, Ngoi GiaoB-Trorng.

— Trnh - Bnh -Thào, lut s, T PhápB-Tnnrng.

— Hoàng- Xuàu -Han, toán hc llic s,Giáo Bc VÌI M Ngh B-Tnrmig.

— Vii-VSn-llidn, lut sir, Tài Chánh B-Trng.

- Phan -Anh, lut s, Thanh Niên B-Trrng.

63M 0T c <J'.N G 1Ó I

.

~~. 2

’ 11'!

' ':m-Lang, ky s, Còng ChinhB- 1 rng.

7- V -Ngc -Anh, y khoa bác s, Y T

Iì-Trng.

— Õ-B-Khnnh, y khoa bc s, KinhTB-Trng.

nA - Nguyn-Hùu-Thi, cu y s, Tip Tl-Trng.Chng mi gi sng ngày 17 tháng tnm 1945 tòi em danh Shell ãy vào trình vuaBo Bi. Vào cln ni, tòi thíy ng YOKO-

HAMA ti cao cõ vín Nht ngi ri.Ong thíy ti vùo lin hi : «C ã lp thanhchinh ph ri à ?». Ti nòi : « Vàng, liòm nayti dem danh sách các b-trng vào tutrình Hoàng-thng dè Ngài clu&n y ».

Tòit1 lrình Vl,a Bo-tìi, Ngài xem xong

phán rng : «c ». Khi íy ông YOICOHAMAnói : « Xin cho li xem nhng ai ». ng xemròi, tr li tòi vã ni : « Ti chúc inirngc chn dc ngivi rt dng n ». Sthc là th, ch khng nh ngi ta datng tng lù ngi Nht Bn ht li phidùng nhng ngi ca h dà nh trc.

Sau khi li\p xong chinh ph, hp li-Bdng Cliinh-Plni, lòi mun dt chc Ni CãcPhó Tng-Trng d phòng khi ti nhc mthay di t\u vng c ngiri thay tòi làm vic,

54 MT CN GI BTi xein các ng IxVlrng Ic iìy Ir ngLu-Yãn-Liing Saigon klìng ra nhn chc,c ng Trn-Vn-Chng, B-Trircrng Jk>

Ngoi Giao là ngi nliicu tui liom, Li xin

c òng Chng xung chc y.

C ni các u img thun. Vic Sy là

lõi nh, ch khng phiu do ngi Nht can

thip. Tòi ni rõ vic y là vì sau li tliy

c Dgi nó : #cNg Nht ht lôi plii dông Chng làm Ni Các Phó Tông-Trig.

cng là mt s tng lm.

Kh ti dng ra lp chánh ph, khngpli không heu tinh Lh rt kh ca ncVit-Nam i vi nc Phá]) v nc Phpvi cc nc ng Minh. S bin xy ra rnc Vt-Nam, nguyôn là mt nc c vnlia c chc d phn minh, nhàn kh trong

nc suy nhc, ngi Pháp sang ly võ lcbt phãi chu cuc ho li ca ngmrl Pháp,ù có hipc cùa triu dinh Vit-Nain dak vinc Pháp, chng qua cng ch là mtl hpc cng bãch mà thi. Và, chínhngi Phãp v sau cng à kliòng gfr dngnhng iu k trong hp c y. Naync Pháp tht bi, ngi Nht chiêmgi int c quyn li, vua Bao i a dnglén luycn bc lp thì ngha v ngi Vít-Nani là ai nv dcu phai c hít sc làm vicgip nc ri sau lình th thay dõ th nào.

MT CO'N GI BI 55

se c cuc (tiu inh cho úng cng l vàng phong trào hin thòi.

Theo l tng y, nn ngav lúc utrong lòi luyn b ca chnh ph, tinói nlulng cng vic quc dàn phi lo dè

gììy dng li nn t ch nc nhà mà thòi,

ch khòng nói v vic chin tranh ca mr*cNlnU (1) vi các nc ng Minh chmun tránh s ngi Nht c th li kongivòi mình vào cuc clìicn tranh cua h. Lúcchính ph chúng tòi mòi lp ra, hao nhiuchính quyn ca ngi PhAp gur nc vn

vic cai tr * cc tnhu clo vièn ti cao cvun Nht tm thi quyt nh. Nhung vntho* và tò’ trinh bAo, các co* quan * lnh ugi qua b<hì phòng ti cao c vn.

Nhng dinh th ca các B-TrrngThircyng Tho* cu ileu cht hp, dt nát, do* bihì,

khng và làm vic c. Yy trirc hCt,

phai lo tìm nhà ' Viì các s* làm vic,

Khi còn chính ph bo h thì c hai chinh

phu, mi vic quan h ?n chính tr trong

nc thì do chinh ph boh nh ot, chinh

phu Nam Triu c vua và triu ình nlnvug

ch dt ra S thi hành nhung mnli lnhca chinh phii bao li mà lliòi, chkhông c quyên liànli gi CL Nay phai

( ) Xem ph lc 10

56 MT CN GI BI

li<T|) nhl c hai chnh ph này, bt các quanec tnh ch c trc tip vi cliinh

ph Vit Nam mà thòi và clíin khng chogi vn tha vè s ti cao c vn Nht nfra.

May lc c vicn ti cao cõ vnNht là ug YOKOHMA, mt ngiròi am hièu

tinh th và nhã nlin, cho ncu mi vic cnggii quytc d dàng,

em li s thng nht trong vic cai li

nh thc mà cng mt hom mt thng mixong. y là ch nói vic sa di cai tr thòi,

còn cc ca quan trng vu v vic chnh trnh còng an, s tuyèu truyén cng vãn hycòn trong tay ngi Nht c.

Quan li cc tnh, phn nhiêu là nhngtham quan li ch quen s thi hành mnhlnh ca ngòri Pháp, ch kliòng my ngicó t ccli lãm ngiri cug chc mtnc t ch. Mun thay ôi các quan lilà mt vic rít khô. Nhng ngi làmchinh tr nói huyên Thuyên thì nhiu, songngi chinh chn bit suy ngh và bit cáchi li vi dàn chúng cho òm ái thi ít. Vicchnh tr là mt vic rt phc tp, càn phicò nhiu lch duyt vã tài cân inì làm dc.Nay miKÍu thay dôi các quan li, thi phiulir t hra chn nhàn vicn cho xng (tàng,

ch dem ngi mi làm vic li d* hanngi c, Llii ch lùm ri vic, ch khôngco ich gi. Tuy Ui. LIlum g ch uùo c viu tnh

57Mt con gió B 1

!!i

U Ilg!

)fa c Inv

chl'

l,1 lôi c Um trong

!?.?‘n?.u

!

An v*L,nó> xem oi c thê tómcuem ra thay. Hãy làm th nh th mt vainoi xem hiuqu th nào. Nhng xét ra hiuqua mong i cng khôngc m màn lm.

. .p?1 *1

.

1' síl<r

h Cl’

ia chúng tòi lúc bíy gi,'*

‘,nl\,

thg, 1

clura dc vng chc nén phiud t tùj.

kkòng làm iên dáo ht c, sgay ra ri lon.

«' ,^ 'c quan li II li l vé diròng ni vi iúc

là phùi “V VÙI1 Liii (lij nr4j”ts min Bnuu tình dôi kh ngui cliut dõi hàng ngàn,

hàng vn. Vì vy chng tòi ra B Tip tcoi vic vn ti thóc go trong Nam

-}.u?ê "»MC ích ca

lí p,

h, ,

vì s.

vn ti khó khn qu, ng‘ce l‘a

.

h hY.kn’ Ihuyèn hè i ngoài hê bi

tàu Iigmn ánh và b cp bóc mt ca.

Vic binh b trong nc là vic quantrngn vn mng cà nc.mà lúc y quànhnh và sng ng khng c. kinh Hucd líí l c hon mt trm linh Bao An tcllph kh xanh c và sâu by chc khâu sngc n c, bn mi phát thì nam sáu phátkhông nô.

,

Cílí;..

lllh cGn và. mi lính c d50 linh Ilo An, các ph huyn thìchàngvài chc ngi. Vic phng’ h do quànNht Bn âm nhim ht. Vì le và cc

M<>T CN Glõ HI58

le khác na mà liìc àu chúng lòi kliòng dtl Quc Phông. Mt là trong kh quàn Xhlang dng (rong nc, nu mình dt BQuc Phng thì ch c danh không c llic,

vã ngi Nht cò Uic li dng bt ngiminh di ánh gic YGT h. lhìi lâ trc khimình c ft bnh linh và hnh kh, La hay nên

gây cãi lnh thn hnh lì, liiì ri quândt mlnii mõi có khi thc.

Nhiu ngi ngoài khùng híu ý chngli huòng li bài 3Ìch rang saoc chính phimà li khng c B Quc-Phng. H khôngbit rô linh tlié líic ]% gi bi chúnglòi phai Ir linh mi vcc cho chu dão tránhlâm nhng vic h hênh c th hi cho dâncho mrrc. Không c B Quc Phòng nhngli c B Thanh Niên, lp ra các do thanhnèn lin luyín, è mi ngàv kia Ihành nhngi quan cò linh thn mnh me.

Nôi ve chnong trình chnh trí ca chinhphu lc y chng tôi d c chcmg trình

dtr nh trc. Theo lôi, bt c trong

mt chnli thè nào, vic ca Chinh phul phiu lay sir dàn sinh làm trng, ngha là

phi làm cho dãn an c c nghip, ritm cãci giáo ha nang cao trình ddân chúng v dng linh thn v ngvt cht cho hp llii e ticn th vi các

dân tc khác m Tn gic c tinh

ca mình. Song trong tình th ca ndc Yil

MT CN GI BI 59

Nam in’i bircu i vào con ng lch, c nhiu s cn Ir kh khan, chúngtòi phi lo làm nhng vic can kip cth làm ngay c, nh vic lip tci (la nói* tròn, vic mòi các chinh khAeh còn pliièu

lu nc ngoài tr vè mrc, và xa 1)0

nhng hình nh bt còng £ nhng ngi ái

quc còn ang b giam cm trong câc lao

ngc c the tùy tài ra tham d vic kiín

thit quc gia. Ghúng ti li mun gây nuòi

lòng hy sinh vì nc mà dng dài k nimcác no*i -tli 16*11 e ghi nhng s nghipcua các l)c anh hùng chi s a quèn mình vì

nòi ging, V tô quc trong kliong bay tâmmi nm va qua.

19Í v*i quan li cu, c nhiu ngi díl

quen thi tham nhng, chúng li nh se lìm

cách trng Ir nít Iighini. Nhng lúc duchng tòi mun m rng con dimngcai lliin

è ai bit hi quá ciìi tà qui chinh, thì

d*c yn n làm vic, ct di) gdv li lông

bit lim s cfm ngiri i i lam dng,lc li. Nhng còng vic ríy, chúng ti da

khi du làm ca.

v dng ci tô chnh th, là nhng vicquan trng, can phiu cô thì giô’ suy nghk. Trò c hcl chúng li l ) ra nhng l ván

hi ngh * ei\c du plurong theo plunvng

pháp ca chng lò dì (lnh, de chn lynhng ngi lch duyt vù c hc thc ra

60 MT CN GI BUI

giáp cc c quan hành chnh du plìtrng,

lo vc cai tr| trong ht- Nhng lir vn hngha phng y se chn ly nhng ngixng ng lp thnh mt i vn hi nghtoàn quc giúp chinh ph trong vic cai tò

quc gia và tho mt d ãn v Hin-phnp,(iijdén khf cò Quôc-hi Lp-hin sc ilcni ra

tho lun.

ó l chng trình nhng vic chínhph d nh tùy tinh th và phngtin mà thi hành. Nhng vi thi gian co hpqu, nn cha thc hin dc.

Xtrc Vit-Nam ì lâ mt nc t chù,thi phái cô quc k và quc ca. Bài qucca thi t trc vn dùng bi «ng àn»là bài ca rt cò, mà Âm diu nghe ngbinitrang. Chng tòi nghi : tnrc khi c bài nàohay hn v cò ngha lyh thì h;ìy c dngbài y.

Còn lá quc k, mi ngi bàn micách, clìng tòi (lnh (lem hi mi ngiri trung

ntrc va ai c kin gi, th ve kien gi vè. ckicu l c vàng có que Iv gia là cónghía hn ca. Chúng ti nh ly kièu Sy làmquc ky.

-á c* vàng là l xa nc la vn díitig.

Trong ^sãeh liQuóc s Din Ca» nói kh hã

Triu Au nôi lèn dành quàn Tàu, d dnglá C y khói nghía, nên c câu rang:

MT CON GIÓ BI 61

«Bu voi pht ngn cò' vùng.)) Vy líy sccò' vàng là hp v'i cAi ý cch mnh ca tô-

qufic, líy ctóu hiu que ly là vì trong chtoi cô ca ta c lAm cluT vit bSng vch lin(dng) v nhng vch dt (Am) ô ch tmqu, ch bn phng chính vA bn phnghàng, ni * trong kinh dch, mà què LY chphng Nam. Ch LY' còn c nghía là la là

van minh lù Anh sng phóng ra bn phng.Líy sc vùng 1A hp vòi lch s ly quc

ly là hp vói v tri nc nhà li c nghía

ch mt nc vn hin nh ta thng lxng. Nluv IhS là 1A cò* vàng v ly cc.Ac nghía.

Song c ngi nói : c que LY' là mtim xu cho nên tht bi, vi ly là Ha. LY IA

lìa là mt nghía khác ch không* phi nghíach 1}' 1A quê. Và vic làm cùa mt chinh phlà ct ’ cAi nghía lý, ch khng phi s tin

nhm v thc.

Vic thít bi lù vì tình Ih ch khùng phivì 1A c. Gi s dùng 1A c khAc mà trong

hoàn cnh lúc y có the thay di c gì

khng?

Vic chinh tr ‘ Trung B dan an a ro

rt, nhng ’ Bc B và Nam B còn trong

tay ngi Nht. Chinh ph trc, phai lo thu

li hét c toàn th nirc Vit Nam v mtmi. Nc Vit-Nam l Bc chí Nam vn là

62 MT CN GIÓ BImt lìir-c íluy nht vè lclì s, ve phong tcvà ve ngn ng. Tuy v (la d thì hnh thnc cliy dài lum hai ngàn cay s, nhngtính cách duy nhííl tlit rõ rt, it uc nàotrong thin h du**c nlnv the. Sau vì c RUíy tlìuc da và s bo h ca mrc Pháp,dem chia nc ra làm ba on là Nam K,Trung K và Bc K. Mi mt K c mtchinh sách khác nhau nh ba nc vy. Schia ngat ra nh the là mt li chính tr

dùng phong pháp « chia ra d thng tr)).

Song s chia ngt av ly áp l)c mà dtra, ch ve phang din ngòi bn quc thì

ch « k)) ch là mt ting nghía là Khu, X,B, Phn, nh la nói : X Bc, X Trung,X Nam mà thi, kliòng c ngha gì lâ nc.Ngi Pháp cng bit th nôn mi dngting Tâu là Tòng king (Bng Kinh) giBc K và dùng Ling- Cochinchinc là ting gì

chang bit de gi Nam K cho ra vê hanirc khác nhau. Nhng khi ai hi mtngi Vit-Nam, l>rít c (V Nam hav ’ Bc,là ngi mròe nào, thì ngi Vit-Namy L nhiên dáp li ríng « ti là ngi Annam ». Ting An Nam là ling ngòi ta (lít

quen dùng Lìr dài Lè thành ra phô thònglan.

Vy vic thu c ba K v quyn trung

uong dê thng nht t nc nh khi chab s bo h ca nc Pháp là vic rt trng

MT CN GIÓ BI 63

yu ca clìânh phu chng lòi. Trong s dieu

ình vòi ngmVi Nnl e Lim li kình Ih 1UVCVit-Nam gp nhiêu s kh khn. Tnròc hSl

ngòi Nht ))ííng lòng ír ciríl Hác H cho chính

plnì Vit-Nam song nhngt thuc ha thành :

llà-Ni, Saigon, Bà Nang và Xam H là (lt

vua Yit-Xnm nguy trc (là ký kít cho nircPháp thì ngùi Nht (lòi lm giiì* (1 11

khi nc YiL-Xam hoàn toàn (lc lp sè

tr sau.

Chnh ph Vit Xam vin lè (|LU1 11 Nhtnh qun Pháp dô gii phng cho VitXam và vua Bo-i (là tuyn h h htnhng hip irc trT (la ký vi Iic Phlp,

L1Ì le Là t nlin là ngi Nht phai trá toàn

hình thò cho vua Vit Xam. Chinh ph VitNam sau s diu (lình vi.nc Pháp. Xaynu ng Nht c giiT ly nhu ng (lt y là

tri vòi lùi ha hn trc.

Trong khi CÒII dang diêu dinh vc victhu toàn lanh th, clnìng ti (hì (lnh cáp

dng d án ciìrt chúng lòi v dinVng chính

tr, là chinh ph trung ng IIh Kíp thng hít

c nhmg co- quan quan h dn cuc chính

tr chung c nc nh Quc Phòng, NgoiGiao, Tài Chánh, GiAo Dc v.v... cn ve diigcai tr thì chia nc ra my (la phng,dai khái nh Hc H da phng, Hc TrungH a phng, Nam Trung H (la plurngvà Nam B (la plnrng. Moi (la plurng

MT CN GIÓ BIGic quyn t tr VÊ phng din cai tr vkinh t. Cc c quan hành chnh các aphircrng do chinh ph trung cvng chnngi bn xír c ra và c các nliAn vthi ngh kiêm duyt. Khi còn ch c hinpháp và s tuyn c phn minh, các cquan hành chánh các a phng hãy lmc nhng nhan vt xng dáng ra xung chcda phng t vn ngh vin. Chng tòi chochính sch a phng t tr nh th cnhiu diu tin li và hp vi tnh th tngx v 'iig cai tr và ng kinh t màkhông hi gì cho s thng nhíít cíia mr*c nhà.

Khi ngi Nht tr li t Bc B,chính ph c ng Phan k Toai, ã làm chcTông 6c và cò ting là ngi thanh liêm

hn c, ra xung clic Bc B khâm sai. Nhttrt Bc B, nhng vn gi nhng thùnh

th Hà Ni, Hi phòng, ù Nng và x NamB. Nht li gi ht nhng co* quan trngyu nh R công an, s tuyên truyn và cccng s' thuc Pluì Toàn quyn c ca Pháp,

nh Nha Hc Chinh, Nha T Pháp, s* Buin, s cng Chánh, s Tài Chính v.v...

Trong khi chúng tôi phi lo làm mi vicvù còn phi diu ình vi ngi Nht è thuli nhng linh thô nc nhà, thì Hucó ngi phát truyn on nói th nth kia, nht là nói ông Ngô-ình-Dimkhông v là vì cha ly li t Nam B. Li

wm

6G MT CN GI BI

c mt ngcVi Nht nói ra ni vào rang: trong

ni các ch c nhng ngir<Y chuyên mn chkhông c ngiri chinh tr. Cái ý ca bn íylà mun ira nhng ngi thn vói h vào

ni các. Song chng lòi ngh : ngiròi làmvic nirc. lúc y CÌ11 phi là nhng nginri

ngay chnh và C hc Llúrc, ch khng cnnhung ngcVi xo trá, xng danh trc li,gió chiêu nào theo chiu nay, Vì vythành ra có nhiu chuyn mè nheo ríít khóchu,

Ti phn b nhc mt, phn thay nhius trc tr* a my ln mun t chc vènghi.

Song nghi nirc minh mi lan ilau

lp mt eliinlì ph c quyn t tr, cng viccha xong gì ca m b v, thì i v-i

nghía v khòng trn. vn. v trc khi lui

hc, li can biíl rò s thc. Thà ra Hà Nitrc lip vi YÌOn TongT Lnh Nht, kéiuchc toàn quyên cu nc Pháp, xem tình

th nào ri s liu. Trc tòi cl nh òngTrn van Chrrng B-Trircrng 13 Ngoi Giaora Hà Ni ieu inh mi vic, nhngkhông xong. Ti nh phen này ra, I1 LI côngvic thc hin, thi lay ngay ha thành th : HàNi, llai phòng, Bà NAng và (lít Nam B,th là lâm Lròn nhim v thu dir-c toàn

lanh th ca nc Vit Nam. Nhc bngkling xong thì li v xin t chc cung

MT CON GIÓ BI 67

khùng sao. Ti nghi the nôn trc khi i,il nh ngi thuê cho cái nhà làng Li-Th, gn Hu, (le c thòi vic, tòi ra nghdííy ÍL lAu

,trc khi ve Hà Ni.

Trong khi lôi d (lnh ra 1ÍÌI Ni thì ‘

ngoài Hà Ni xy ra vic ngi Nht btbn thanh nièn Vit-Nam theo ng Vit-Minh chng Nht.

Ti can phi ra ngay (1 hiu rõ tình th.

ng Vit Minh là gì v« do àu mà ra?

Trc thì ít ngi lit rõ cãn nguyên, sau

(ti y xct hôi k càng mi bit rõ

ngun gc. Thot ìht vào khong nm1938 * Bae Vit da nghe nói c ng Vit-Minh hanh dng * mn thng du, nhnglúc íy ai cung lmig là mt ng cch mnhm*i nào nôn khng è ý n míy.

Nguy n tìnkhong 1925-1926 tr i, rVit-Nam da c ngi ni n ch nghaCng sn. Lúc Ííy c mt thiu niên tôn

Nguyn-Tít-Thnh sinh nm 1894 con nhà

th l, què làng Kim Liên huyn Nam ànthuc lnh Ngh An. Tnrc hc trngTrung Hc Hu ri b sang Php theo Xãhi ang láy tên là Nguyn Ai Quc (1) Sauli sang Nga vào ng Cng sim, n khong

(ì ) Sau áng còn it Un ín sáu lan, Un cuÚI cùng

Hi.CM-Minh.

68 MT CON GI íì ì; I

1029-1030 ng Ir* v gay phong Irno cn lí

san cách mnh cr vùng Ngh Tình. Lúc íchnh ph hao h Pháp (lung vù lc (làn

áp mt cách tân nhu. Vic ry thui hi, ángcng san tuy phi iin hi lìíng liêng, nlurng

vn ngm ngììm tuyn truyen Lrong (tâm àugian VÌ1 th- Ihiivn, theo (lúng phng phápil (lnh * Mac T Khoa hen Nga.

Trong khong thòi gian fíy, Nguyn Ái

Quc lánh sang Hng cng, b ngi nhht. Ngi Pháp mun òi ngcVi Anh giao

tr cho chinh ph Bng Dng, song theo

tc l Anh, ngi Anh khng giao tr nhngngi can phain vào vic chính tr, vì vyng phi giam it lu ri ihvc tha và buôi ra khi Hng Cng.

ng Nguyên i Quc sang Quang Chauvà phao tin rang ong (la clit trong ngckhi b bt ’ Hoìig Cang, và li i tn là

Lý-Thy ri chen lan vi nhng ngi cách

mnh Vit-Nam hn Tau. Vào khong 193(5-

1937 ng lp ra mt (lang Cng San gi là

Vit-Nam c. Lp ng-Minlì, gi Lt VitMinh và cho ngcY VÈ hot (lng ’ minIh-ng du Bc Vit, vì vy thu y ngiYita mi bit là c ng Vit Minh.n cui nam 1910 nhân khi quân NhtBn Qung Tày ánh vào Lng Sn, nhngngòi nh bn ng Trn-Trung-Lp trong

ng Vit-Nam Quang Phc lii ca ông Phan

MT CON GIÓ II 1 69

Hi Châu lp ra khi Irirc, theo quan Nhiv (lánh quan Pháp hi tháng chn nam1 0 10. Sau vì ngi Nhi ký hip c VLngivòi Pháp roi Ir li" thành Lng Son cho

ngi Pháp, ng Trn-Trung-Lp h quanPháp htc (lem x l. Toàn quàn PhcQuc V Lan, c mi s 700 nguòi, Irongs y có 40 nít ng viôn llieo òng HoàngLng chay sang Tìm.

Vciy các dang ca ngi Vit-Nam ’ bènTàu vào khoang nm 1912 tr di, c Vit-Nam Phc Quc Dbng Minh Hi, Ylt-NamQuc Dán Dáng và nlurng ngi cách mnhklìng c dng phái v.v...

Thu y, Chinh Ph Trung Iloâ thíy

nhng dng viên Vit Nam Dc Lp ngMinh hành dng theo chu nghía cng san,

hòn xung lnh giai lán dng y và bt LThy giam trong hang dá ‘ Liu Chau, ycho tng Trong-Plát-Khuô ch trng victp hp các ang phái cách mnh Vit-Namlp thành mi ng de hành ng cho ch thng. Trng-Phát-Khuô giao cho ông

Hoàng-Lng trù liu vic ííy.

Ngày mùng mt tháng mi nm 1942,

ng Hoàng -Long chiêu lp Liu Châunhng ngi trong các dang phái hay khôngc ng phái láp ra mt ng duy nht gilà Vit-Nam Cách Mnh Bny Minh Hi

,gm

di iheu cíic dang sau dfty

:

70 MT CO’ N GI BI

1) Vit-Nam Phc Quc òng Minh Hi,c Hoàng-Long và Ho Hc Lam làm ibicu.

2) Vit Nam Quc Dàn ng, c V HngKhanh và Nghiêm K T làm i biu.

[]) Vò ng phái, c Trong-Bi-Còng,Nguven-Htti-Thn Trn Bo, Trong TrungPhng làm i biêu.

Các i biêu trc ht lp thành mt yBan tr b do Nguyn-Hi-Tliãn ch ta dxp dt mi vic.

Lúc y Lý-Thy còn phi giam, y bantr b dng ra bom VI chinh ph TrungHoa, xin lình ra cùng làm vic. Theolòi mt ngi Vit Nam c mt trong

Hi-ngh y a nói: L-Thy c kt nghavi mt ngi cng sn Tàu tèn là Hu-Chí-Minli, lâm chc thiu lng trong quan-dithuc quyn ch huy ca Trong-Phát-Khuè.Khi * nhà ngc ra, ng mun t tinh

thn i vi bn mi ly tn H-Chí-Minli.Khi ng dc tha ra, liên tuyên th xin htlòng trung thành vói Vit Nam Cách Mnhng Minh Hi mà làm vic.

Vit Nam Cách Mnh Bdng Minh Ili dathành lp, di y ban tr b ra làm y banclip hành. Khi y ng Hoàng Long vi cs gì xích mích vi chính phu Trung Hoa,

MT CN GIÓ BÍ 71

nn b bt em v Trùng Khánh. Hi vyy ban clip hành ch c nlnmg ngi nay :

1 — Trng-Bi-Cng, ch ta.

2 — Trn-ình Xuyên.

3 — Nguyn-Hai-Tlum

4 — Y-Hng-Khanh, y vin.

5 — B-Xuùn-Lut.() — Trng-Trung Phng.

7 — Nòng-Kinh-Du.

Ho-chi-Minh (lc cr làm bu b y vinvà Tràn Í>Í10 làm tông cán s.

Vit-Nam Cách Mnhng Minh Hi vathành lp cha dc bao làu thì a c s bthòa trong nhm vicn nn ch ta là

Trong Bi Còng t chc và b ve Yùn-Nainri mt r íy. Hi c ng Nguyn-Hùi-Thanlèn làm clii ta.

Trong nhung ngi Cách Mnh Vit-Namhot dng bòn Tàu thu* y la c the biel

nlnTng ngi này :

Tnrng-B-Công, nginVi Thanh-Hoâ, cngh lc và cng quyt, trc hc trngv b và làm- en chc thcu Lirng trong

quàn di Tàu

Nguyn-Hi-Tluì, chinh Lèn là Vi-lli-

Thu, ngi tnh Hà-Bng, ng là ngcVi lào

thc, trc diì thi d Lú tài, thng gi

72 M r CN GIÓ Ing Tú i -T. Khi ông Phan Hi Châuxng lên vic xut clng vào quang nam1905-1 90f> ng ra ngoài vào hc trng võ bHoàng Ph gui Quang Chau, ng quen bitTn-Dt-Ticn, Tung-Gii-Theh, Xgò-Thit-Thành, Triìn-Lp-Phii V...V... Vì có s quenbit y, 1ÌCI1 khi ng Tng-Gii-Tlich lâmgiâm (lc tnvng loàng-Ph, ca ông vàolàm mt chc giáo s ' trùiig, dy v chính

Lr, mõi tháng (tc sáu by chc lin Tàu,lúc y cung liu ãn tiêu. Mt nam * Nam Bnhc cuc xng (lanh khoa thi lurong, Toànquyên Sarraul. v chng cuc y, ng v némqua lc (ln (lnh giíit vicn toàn quyiìn. Nhngtc dn khng no, òng chy thoát,i lèn là

Nguyên cm Giang. Mt 1Ì11 na sau cucchicn tranh 11)1 t-I (.)18 ng em mt toán quantho ph v (tánh Clìàu Bà Long, ta thnggi là Chau Bà Lùng thuc Cao Bang. Victht bi ng sang - lun bôn vùng Nam ncTàu và ôi tòn là Nguyn. Hai Than. S nghipcách mnh ca ng chng ro trong bài thsau này, ng gi cho ti khi ti ' Qung Chuvào khong cui nam 1916:

Bn chc nm nay nc nòi

Nc nòi chta mnh ,quyít cha thôi

à Long pht trn gm ba tcNam nh tng bom la mt mòiCha (a cán gà cam cõng rnM thng giùym dm em uoi

MT CN GI BI 73

Nào ai mãnh s mu thân (t

Gôp sc (Tun tay e cu ùi.

V Hng Khanh, tc là Gii\o Gian, Iròclàm giáo hc ' mt trng lieu hc llc

Vit, sau theo Nguycn-Thâi-Hc vào QucDàn ang khi ngha ?y Y11 Bài, 'roi chy,sang Tàu ' hn Van Nam.

Nguyn-Tivng-Tam, c bìmg khoa hcc nhn trc dng ch Invong báo PhongHa ri Ngày Nay ’ Hà Ni và lp ra ngtìi Vit Dan Chinh. Dtúì khi quàn Nht vào

dng ’ng Dong, vì s hành ng ca bnông, ngi PhAp toan bt, ông nhò’ quan iNht dem sang * Qung Giàu ri sang QungTày, nhp vào Vit Nmn Cách Mcnh ngMinh Hi.

Nlurng ngi y tuy nói là dang 11phái kia, nhng k thc khng c s lo

chc gì ra trò. lìn ng Hd-Chi-Minh hict

nh th nôn mi li dng danh hiu VitNam Cách Mnh ng-Mnh-Hi e che ycng vic làm

ng Vit Minh cng san c t chc rít

chu mt và theo úng phong pháp khoahc. Trong khi ông Hd-Chí-Minh ' hôn tàu

d chò* i thòi CO’, * trong nc (làu àucng c cán b, ngm ngm hanh dng và

vù tuyôn truen nít khi kheo. Il li (lnglòng i quc ca dìm chúng mà tuyên trun

74 M;iT cn GI ó;B I

Vit Minh không phi là ng cng sn, chlà mt mt trn gom tt c các ng philay .lai dc lp cho nc nhà, vy nen tlìc chí Nam àu cng có ngi theo.

Cách hanh ng ca h, thi bt c công

s’ hay l s’ h àu c mt tô clúrc làm viclà c ngi ca h chen ln vào, hoc etuyên truyn, hoc dê hot ng theo chngha cíia h. Bng viôn Cng sn li biet

gi k lut rt nghiôm và rt chu kh làmvic. Xem nh hi truyn bá quc ng’ khi

mi lp thành * Hà Ni, là có ngay nhngngi cng sn vào hi ri, và nhng nginhn vic di dy hc rt chum, khng quncòng lao gì c. Mt t chc c k}T lut vù

chu kh làm vic nh thé, làm gì mà khngmnh.S tô chc ca ng cng sn ã mnh

và nlit là t khi quân Nht Bn vào dngBòng Dng, ri xem hình nh ngòi Phápli ngm ngm dung túng h, c ý d hquy nhiu quân Nht may ra c xy bini gì chng. Cho' nên ngi ta thy lúc ychinh ph bo h vãn bt b nhng ngilàm thuyên th* theo cng sn, song ngicng sn nào c chút th th lc thì bt ròi

li tha ra, hoc dùng è làm vic vi mình.Cái tình ti? dng cng sn trong nc trckhi c cuc o chánh ca quan Nht là th.

MT CN G la BI 75

Trong khi íy ông H-chí-Minh * bên Tàuvun cng tc vi Vit Nam Cch Mnh Bng-Minli Hi, không c tranh dành a v nhnlurng ngi khác, c làm vic cùa mt ngvin c k lut. Cái khôn khéo ca ng lcy không l ra cho ai biét ông là lãnh tng cng sn bên ng Dng.

Vit Nam Cách Mnh ng-Minh HiLiu châuc ít làu ri vì s tín công caquàn Nht, hi phi di v Bách Sc và tthêm hai chi b : mt chi .1)0 cn Minhdo V-Hng-Khanh qun l, vò mt chi btnh Quang Ty do Trng Trung Phngqun lý.

V khong cui mun 1944, Vit Nam CáchMnh ng-Mnh Hi li ri ve tnh QungTi\y v cho ng H-chi-Minh v Bách Sc etrù liu k hoch nhp Vit. Sau Hi cho

ng H-chí-Minh cùng 22 dang viòn phàn

nhiu là ngi trong ng Phc Quc vè

mre <lè khi s hành ng. Trong s 22

ngi y c mt n (tng viên lèn tì-Th-Lc là ngi sau c íra con gái vi H-Chl-Minh. Ve sau tlníy ngi ta ni khi ve na ht Bdc Giang, c bft ng viên trong

22 ngi ííy b git vi khùng chu theo cngsán.

Lúc du bn ng Hò-Chi-Minh chia ra

làm hai oàn mt oàn: cng Vn , cutrung úy trong quân i Pháp trc v Lng

76 MT CN GI D

Sn ánh’ ly on Ho Lc, thuc HàGiang. Mt oàn i vi Il-Chi-Minh c V-Nam-Long, sau thng gi la tng NamLong, ánh lyn Bng Mu Sóc Giang,

chuc Cao Bang. Vic }r xy ra vào khongthng hai nãin 1915.

T (t bn ng H-Chi-Minh b danhhiu ViL-Nam Cách Mnh Bng Minh Himà dìmg danh hiu cu là Vit-Namc Lpng Minh, tc Vit-Minh, và dùng cò' sao

vàng ca cng sn. Ri en quãng àu tháng

ba nm 1915 thì vn vùng Vn Lang, thucThi Nguyên, giáp Ttiyèn-Quang và lp trs* bi mt * . T by giò’ tr’ i, ng VitMinh hành dng rt mnh, nhng cai tôn H-Ch-Minh vn giu’ ríít kín cho n gn cithng tám, sau khi cp c chnh quyn’ lc 130, ngi ta mi nghe nói,

Các chi b cng sn ’ Trung và Nam ãsan sàngu dy c ri, song c phi gi bl

mt, *i khi có mnh-iili, mi dc ra mthành dng. O’ Bc B mt mt h sai

nhng ngu’ò*i to t*n di nh phá các noi,

h i\u c ai ra mt chng h, h bt ihay git cht, làm cho dàn chúng khip S',

mt mt h cho ngòi i din thuyt và

tuyôn truyn rng ng Vit Minh c các

nc ng minh là Tàu, M và Nga ng hvà giúp cho binh khí d ánh bn c tài

Pháp và Nht. H li nói rng quàn Vit Minh

M T c o* N r. 1 H 1 1 I 77

da (lnh ly dc my tnh (V mn thng-du Hc. H rdi.

Vào khoang tháng iim, nim 191."), ngiNht thy Vit Minh c thí manh, Urcrng lù

ml dang theo elhi nghìn- Quc (lia, ben chongi di Lìm cách lìui dinh. l)t*n ngày mùngchín thng nm, hai nguôi NhU và ml ngiVit-Nam làm thông ngn ln en K Phúgan huyn i T, Lhue Thái Nguvôn, dhi bqun Vit Minh git ca. Vit Minh li sai ngiv m sát nííy ngi sì quan Nht gia HaNi và cho ngi di ánh phu n huyn kia,

cc quan ph huyn, ngiri tliì b bt, ngithì chy trn, dan tình nn nao c ln. Nhngthanh niên Vit Nam líic íy pliin nhiu cngtheo Vit Minh và i luyôn truycn rm rì.

Ngi Nht tliíy vy bòn ra lnli bt ccthanh mn v nhng ngircVi h ngù’ theo VitMinh dem giam và tra tn rít cc kh.

Khi tòi dc tin ngi Nht ht cAc llianli

nôn * Hà Ni, lp tc li thu xp ra Hc.Hòm sau tòi ni chuyn vòi òng Yoknhama,ti cao c vn Nht rng hai ngày na ti ra

Hn Ni. Òng áy bao li : «C ang nhcmt ra Hò Ni lùm gì, mi vic dn dan riàu ra íy c)). Tôi ni tht ý nh ca li,

ng Yokahama khng ni gì. en sng hôin

sau ông sang ni 1'Sng : « Nu c di Hà Ni,thì tôi cùng i v c ». Tôi boc thé

càng hay.

78 MT CN GIÓ BITi ra Hà-Ni, cùng i có các ông Iloàng

Xun Han, B(> Trng B Giáo Dc, ông VVn Hin B Trng B Tài Chánh, ông PhanAnh B Trng B Y Te, (lc phòng khi diudinhc n tha, s lay lai các còng s.

i lúc bií}' gi* rt kh khn, ngày êmtàu bay M sang ánh phá phai dèm i ngàyngh. Ra n Ha Nic my ngày ng VNgc Anh dive Thai Bình thm nhà và xemnhng bnh vin vùng ííy, ri en khi tr' vgn Bn Ycn Nhàn, b tàu bay M bn cht.

Th là trong ni các mt mt ông BTrng ríít tn tôm ve vic nc, và chúngtôi mt mt ngi hn hòa nhã và trung thanh.

Ti (ln Hà Ni hòm trc, hm sau ngp òng Tsuchi-Hashi Yuilsu, Tng T LnhNht, quyn chc toàn quyn ca PhápDòng Dng, ri bt àu ni chuyn. Trongcuc ni chuyn ch c viên Tng T Lnh,vèn C Vín va tôi. Viên Ti Cao C Vnphin dch ting Nht ra ting Php. Ni cunào, trc klii phiên dch ra ting Pháp hayling Nht, viên tíy biên ly nlihig cu hi vnhng cáu áp li.

Trc ht tôi ni : « QuAn i Nht adành quân i Php và công nhiên ha hntr quyn t ch cho nc Vit Nam. Bi vytòi ldiòng qun tui già và s kh khn cahoàn cnh mà ng ra lp chinh ph. Ti làmvic mt lòng giúp nc tôi, cng nh các

mt cn G l bi 79

ng lo vic giúp nire Nht, th mà tlìy

nhiu ngi Lìi 1Ì ni kia rt kh chu. NUcác òng cho ti là ngi lùm vic cho nircNht vic y không phai là phn s cua t,li sn lòng xin lui ».

Tng T Lnh Nhl nói :

— Rao gi ngi Nht cung gi l(Vi lúmhn nên nhng vic ni tr trong 1UVC Vit-Nam là khòngcan thip dn. Còn nlìng viccha gii quytc là vì cn phi c thì gi<v

thu xp cho n tha. C dng nghe ngiri

Nht hay ngi Vit Nam ni nhm khngc cn c gì. Va ti phng mng Thiên Hoàngsang ày, vic gl cung Irch c ’ tôi, c dngngi.

— Ngài da ni th phn s ca Chinh Phchng tôi là phi thu li my thành th Hà-Ni, Hai-Phòng, Bà-Nng và tõàn htt NamR cho Nc Vit Nam. NU vic ?íy khngxong, thì chng tòi i vi quc dn cluìng

tòi khng c ngha l gì c.

— Chúng tôi bao gi* cung nh tr li cúc

lãnh th Vit Nam cho chánh phu Vit Nam.Nhng vì s* cc ông cha xpt dc Síìn

sàng, nên cn trì hoan li ít líUi.

— Chúng tòi vn sn síng v vic uy chcòn i s quyt nh cùa cc ng mu thi.

— Vy thì c nh bao gi Íííy li Im

thành th kia?

80 MT CN G I BI

— Ncu ngùi bang lng, Uii lòi xin líy

ngay l bây gi.

Viên Tong T Lnli Nht ngh mt lúc

roi nói

:

— Vy xin dc dcn sng ngày kia, vào

11 gi c cho làm lc Ihu nhn ba thành

th y. Còn Xam B, thi c nc Cao Mèn CÒI1

lòi L11 VÈ míy Lnh * hièn gii.

Ti ni

:

— Vic fíy hin bây gi khng thành víín

e (lrrc, vì a gii Xam B ngày nay vi dagii Xam B ngày trirc khng c g thay doi.

Vày phn s chúng lòi là phi ly li toàn

lãnh th ca T Quc. Còn nlur Cao Môn cmun nói chuyn gi vc vic y, thì s nichuyn vi chúng li ve sau. V theo li,

thì n*c Cao Mn nun tha co* chim lííy

mt it iít ca Nam B, nh th làm niitcái

tinh than tlin thin cùa liai nc lân bang,

và không i nào dàn Vit Nam chu.

Tng T Lnh Xht c vin iit l don cn do kia, thành ra c bàn cai nmt ngày mi chu nlin lò’ tr li Nam B.c mt dièu nen bit, là t ngày ti ra Hà-Ni, ngòi Nht nói chuyn rít hòa nha và

c vc cung kinh, ch không c iu gl

trch thng hay gai ngnh. Khi h ã nhânlòi tr li (Kít Nam B, c hi tôi rng: ((Bao

giò* c nh vào nhn ly t Nam B, hay

MT CN GIÓ BI 81

c nh cho ai i thay c ». Tòi ngh trong

cái vic kh khn này, mình phi i midc, và ti .ni : «Tôi v Hué vi ngy(lê tâu bay mi vic \*>*i Hoàng Thng ri

clìng ngày mng tám thng tâm là ti ã' Saigon rfii ».

Tng Tir Lnh Nht ni : «C nh vào,

thì hm y ti cng vào, xp t mi viccho chóng xong ».

Ti nôi: « Cám on ngài.c nh ththì c the tránh c, mi s kh khn ltvt »«

Vic ly li toàn th Vit Nam nh thlà quyt (tnh xong. Ti ni n vic lííy licúc công s trc thuc vè chnh ph ôngDng toàn quyn. Tng T Lnh Nht nivic y c nhiu s phc tp vì cc cngs y quan h n các nc lâu bang nhCao Mèn vù Ài Lao na.

Tôi ni : « Các ng nh ô cc thuca ca Pháp, nhân cho Vit Nam, CaoMôn v Ai Lao c t ch thì cc công s&

y theo l tt nhiên là phi tr li cho ccnc y. Còn s giao thip v quyn li riêng

ca my nrc chng tòi s- theo tình thnthin mà bàn nh vi nhau ».

C mt iu ti nht nh òi cho c,là phi b ch ph totyi quyn c, mihp ci ngha t ch ca ba nc trong xír

ông Dng.

82 MT CN GIÓ ISau CUC (làm phán hon ml ngày

bàn v chi ttét vic giao tr li chnh phVit Nam hét thy các còng s, nh s'Ha Xa, s Công an, vì cn chin tranh,

ngi Nht xin (l riông niiíy phng cho hhp tác vi ngivcVi Vit Nam. Ti ngh :

trong lúc u còn lm s kh khn, tn phitm nhng b it nhiu, cho ôm chuyn.Tôi ung thun. Còn ngày thu nhn các còngs’ y nh vào ngày 15 tháng 8 mà bygi là ngày mng 2 tháng tám dong lch.

Nhng cng vic và my vn trên

xong dâu y ròi, ti xin Tng T LnhNht tha và tr li cho chnh ph Vit Namhét thy nhng s quan và qun lính VitNam mà quán i Nht còn giam gi * cácnoi, (t chng tôi t chc li quàn i BoAn. Và nhn vì sng ng khng c, tôi

li xin cho chúng tôi ’ súng ng dn dcè nhng i Io An íy dùng. Tng TLnh Nht nhn li và tm cho Bdc B hai

ngan khSu súng và n dc. Tôi v lp tccho gi (ti úy Thu và mt trung y ãctha trc làm chng trình ci tô cáci Bo .An.

Tòi xin tha cho nhng thanh nin b hinbinh Nht bt vì theo Vit Minh. Lúc ííy

phn nhiu thanh niên hng hi quá thnghay bo ng. Tông t Lnh Nht cho givièn i tá coi Hin Binh Nht em s

MT CON GIÓ BI 83

cho tòi XCIT1, thì ch 300 ngi b bt, chkhông nh ngi ta n c ti hùng ngnngi,. và c non mt trm ngi dactha ri. Nhng ngò‘1 còn phi gi li lù vì

c chng c,'nh cho tin hay da hi hp ’

ch nào.

Tôi lííy mi l gii thích s hành ngca thanh niên, và bo ngi Nht rnglng mà tha ht cá ra, § khi lm no nglòng ngi. Hin Binh Nht ha s xt ehngmà tha dn ra. Ngày hôm sau h tha rac nm, su chc ngi.

Ni rt li, chúng tòi ra Hà Ni, iuình vi Tng T Lnh Nhtc kt qunh là : ly li toàn lãnh th ca nc VitNam, thu hét cc công s thuc Ph Tonquyn cfì cíia Php, ly ht các binh sVit Nam ê t chc di qun Bo An, lyc bn ngàn khàn sng mi và dn dcvà xin tha dc mt s thanh niên b bt.

S iu ình ca chúng tòic ôn thad dàng, c l vì ngi Nht t bit hsp thua, nên h i thi d è mua chuclòng ngi. Hay h c ý gì khc na, ta

không thè biét c.Lúc y chúng tôi còn d nh lm nhiu

vic khc, nht là chng trình ci t quâni, luyn tp quân linh d phòng khi hus. Nu có thì gi thi hành c, thi nm

84 MT CN GI BIby th&ng, háy mt nin, s c két qukh quan lm. Song ý ngi dinh th, mà trikhng cho làm thì sao?

Chng tôi phi thu xp v Hu. Gi lúc

áy cò mt ngi làm Khâm ai Bc Bcng quyt và hiu vic, thì cc vic t& chcc thê mau chng hn, nhng ông Phan KToi là ngi chuyên làm vic trong thi boh ca Pháp, trong sch hn c, song ch là

mt.ông quan bi€t tha hành mnh lnh, chvng chính tr thì không thông tho lm,và tính li nhL ng thy mt ng thí

ngi Nht làm kh .d, mt ng thì bnVit Minh bo ng, nay ánh ch này,mai iih chò n,‘ông s hãi và chAn nn, chni chuyn xin t chc.

Phàm nhng ngi cm quyn binh trongtay mà c nhng ngi t nh, tài gii, bitquyn bin, giúp vic thì dù vicd cng hahay mà không thì vic hay cung ha d*.

là iu các nhà làm chnh tr rt nênch .

Trc ti thíy cách làm vic ca ngToi rlít ln xn, tôi a inun tìm ngi thaynhng tìm ai? Ngi ni gii thì nhiu,mô ngi làm -c vic thì it. Néu * trôngquan trng c c ngi tài cán và hiuvic thì hn, vì chc khâm sai là mt chckièm c chính tr và cai tr. Vic cai tr khôngc lch duyt không làm c. Ông Toi l

MT CN GI LI 85

ngiri làm quan c litíug hn c mà cùnnh th, hung ngi khiu* roi ra sao,

Vì th nôn tòi c trù tr mi. Sau ôngToi c nài. Ti nghe nói ông NguynTngLong là ngi bit chnh tr và c ngh lchon c, nhng lúc y ng ang b bnhthng hàn. Ti nghi (ln òng Nguyn XuanCh la ngòi trong Vit Nam Ai qucng, c tinh cng quyt và ng n. Tôi

gp ng Ch ni chuyn, ông ã nhn lòi,

nhng hm sau òng v bàn tinh tli nào li

(li , nói xin thòng th.

Ti* thì vi v mà ngi thì khòog c tòi

phi bo òng Toi hy c li làm vic cho(lên khi tòi thu xong at Nam b, ti ’s tìm

ngùì thay. Ông Toi nê ti mà ’ lai.

ng Vit Minh lúc íy rt hot ng,ánh huyn này, ph ph kia, lính Bao Ancác ni,- phn nhiêu b Vit Minh tuyên

truyn, tuy cha theo hn, nhng khôngchng c na. Dân gian bíy gi rt hoang

mang mt (lng c chinh phu quc gia,

nhng vì thi gian co hp, cha kp sptgì c, còng vic thy c nhiu s khn khmà thng nghe s tuyên, truyen ca VitMinh nói h il có các nc ong minh giúp

(lõ' cho nc Vit Nam dc hoàn loàn dclp. Dán ta t khi b ngi Pháp sang cai

tr, c khao khát c lp, nay nghe VitMinh nói nh thí, li nghe nói dng Vit

86 MT CO‘N GIÓ IiI

Minh lôn cm quyn, dàn khùng phi ngthu na,c hoàn toàn t do và c nhiuhnh phúc, thành ra ai cng tinh theo. Ngaynhngo thanh niên tin tuyn do B ThanhNiên lp ra, cng cò ng v Vit Minh.

Ti tliíy tình th y, tôi bo ng PhanKé Toi di tìm mt vài ngòi Vit Minh ènnói chuyn, vì lúcy li còn tng ng VitMinh dù theo ch ngha Cng Sn, nhngchc cng ngh én tong lai nc nhà. Hômsau ng Toi da mt tiiu niên Vit Minhn, tôi nói « chúng tòi ra làm vic ch vì

nc mà thòi, ch không c ý cu danh ligì c, ti chc ng các ông cng vì n-cmà hành ng. NU vy chng ta tuy i condng khác nhau, nhng cng mt mcdich nh nhau, các òng th xem ta c thè

hp tác vi nhau, k \ trong ngi ngoài,

e cu ncc khng?

Ngi y nói :

— S hành dng cua chúng tòi c chngha riêng và c chuông trình nhít nhem ncn ch hoàn toàn dc lp. Chúngtôi c th làm líy c.

— S mu cu cho ncc c lpcng là mc lch ca chúng ti nhng vì ing thng c nhiêu s kh khn, nênchng tòi phi uycn khúc mà i t t cl chc chn hon.

MT CN GI BI M~ Oing ti chì c mt con diig thngin hoàn toànc lp ch khng có hai

— Tho nh ý ca các ng nh tlrê, tôis- rt hi cho dàn, mà chun chc dà thànhcng c.

'“'Chúng ti chc th nào cng thànhcòng. NU có hi cng không cn, co hi roi

Dù ngi trong nc, mi phinchèt mt chln, chng tôi se lp mt himi vói mt thành phn còn li, còn hon vichín phìn kia.

Hi ngi y ngoi dc mt hài hình nh(hi dc thuc lóng c ke nhng cùng vic ciiàdáng Vit Minh. Ti thìiy tliã d ni SIV

íí!'.

11’

!

l,C,

tÒi bi6t kl,,,tí

t 'l Wy iigliTÙ' I noichuyn dutrc.

Ti nói :

~~~ dùìr. líiy li irc tuvcn dc]p du, mrc nha, các ny khng vàn chinh1>Ihì lùm vic, ciin gì phái dành phá cho kimdàn 7

™ í:il‘

llU lùi si* VIr’) i;ív (uycn de lò chocác mrc ong minh bieì chng li mnh,cli klìng chu (le cho ai nluròTi.

• “ C.uc ong cliac la cac inr-c ddng uiinlitin - SIÌ-C mnh ca các òn kliònií ?

Cliac lau. Ciliuc Iri phan Iriii.

88 MT CN GI BI— Tng lai cn dùi, các ông nhn líty

trách nhim i vi quc dan vù lch s.

Xong vic y ri cách hai hôm sau chngli v Hu. ng Phan Anh và ng V VnHin cùng v vi t, còn ông Hoàng XuânHãn * li Hà Ni i n ngày thu nhn s*ng Dng Hc Chinh và s Công chnh.

V n Huê chúng ti tàu bày mi viccho vua Bo i bit. Ngài tjfcvui v lm.n khi hp hi òng chnh ph trình bàycông vic và 'két qu vic chúng ti ra HàNi, ti va nòi xong, ng Trn Vn ChngB Trng Ngoi giao nói : «C ra Hà Niln này thành còngc là nhò* s iu dinhca ti, khi tòi ra Hà Ni ln trc ». Tinghé li ông Chng ni, rát ngc nhiênvi lítc y tòi không ngh n công cn gì c.Li òng Chng ni t ra cái ý tranh còng.

Ngày trc ti vn thng nói vi các BTrng: « Chúng ta cùng nhau ht.lòng làmvic giúp nc, xin ng ghen t gì c. Nuai làmc vic gi ích li là còng chung ttc ca chúng ta. Hê ti làm không ni và c ai

thng lòng thay tòi, tòi xin nhng ngay ».

S tòi mun nhng d, ng Chong bitro hon. mi ngi khác.

Tôi áp li òng Chng : «Vic ti nói dàydê trình bày nhu ng vic a làm õ ni các bitnêu cc mt chút hiu qu nhò* s diuình ca ng Chng khi trc, càng hay.

MT CN GI BI 89

Th l ra là cng chung ca mi ngi trong

Ni Các.

S tht sau khi òng Tràn Vn Chng ra

Hà Ni, c vin trung tng Than'1 MuTrng ca T LnhB Nht òng Dngli à gp khi trc lúc mi * Bng Cc vSaigon, vien y ’ Hà Ni tr vào Nam, iqua Hirê c vi€t cho lòi lá th bng liêng

Nht, nh ng Yokohama t dch ra tiêng

Phápa tn tay cho tòi.i ý trong th nói :

<( Vic òng B Trng Ngoi Giao ra Hà Nikhông c kt qu, vì ng íy khng bìél giao

thip7 làm mch lòng ngiri Nht ». Tôi ath y cho Ông Hoang Xun Han và ôngPhan Anh xem, è rõ Lình thc

Xong vic y, nin vic i vào Nam B.Thiy kin cc ôngB-Trng phn van. ngTrÃn-ình-Nnm B-Trng B Ni V nói :

« NU c i Nam, ' Hué c xay ra vic gì,

khng ai chu trách nhim». ng H-T-Khanh, B-Tnrng B Kinh-T a th nòi

i ý : « Phong-Trào Vit Minh mnh lm, nicác Tran Trng Kim nôn thi di h làm

vic may ra h cu ’C nc ». Ti nòi

:

«S ti thi, thì tòi ã d nh ri nhng èlv li ilíít Nam-B cho trn còng vic cfu\

minh, tòi thòi ngay ».

Tòi thy vic i Nam c nhiu s cn tr’,

trong ni các kling c hòa khi nh lúcuvà c lm chuyn nh mn khng mun ni

00 MT CN GI BIra, lùm tòi mt c lng hng húi làm vic,thành ra n ngày mng t tháng tâm tôi vuhhông i Nam c. Tong-T-Lnh NhtHà-Ni vào Saigon không thy tôi, din radc-

'ri iu vio xin c cho ly li Nam-Btôi không phi vào Nam na.c tin ngi Nht ng thun, và lúc

,C Ong Nguyn-Vãn-Sâm lãnh t ng

Quang X, va Sigon ra Hu, tôi vào lau™ lá°: A'xiu c òns Sm làm Nam B

líhâm Sai. Ngày 14 thng tám num 1945, ôngSmc sc ch b vào Nam.ông Nguyn-Vn-Sm i ri, tòi cho cug

ti lm nh th tm xong. TiX^ng ' n *c y tòi tng Nht khéo

léo lm cng chc nm by tháng na lcùng, ri ra quân ng-Minh ko lèn ông

nhng vi_c làm , ai k vào ôú*^4 "0

,

n cng thành cái hn, cái nin,thành mt vic C rõ ràng, theo tình thchnh tr, ngi ta không tiíê xa b hn idc.

, ,

t Nam B xong, ti vàoVua

AB° ^‘* *in cho ti t chc. Ngài

"ó. :

*P"8ang làmc vic, sao li xin

thôi, và ông thi Iííy ai lhay». Ti tàn'

trinhln may ngi Ngài t v không thun bo :

«Các. ng liây tm lùm vic, ch cho n khiUm d-c ngi ra lp Ni Các khác hày lhi>).

MT CN GIÓ BI Í)1

Lúc y, ti nh ct c gánh nng,nhng tìm ai thay ? Tòi ngh nên tìm nhngngi thuc v các ng phái nh Ngô-ình-Dim, Nguyn-Xun-Ch, Lê-Ton, T-Thu-Tluiu, H-Hu-Tòng, ng-Thi-Mai V... V...

(1 c ting hot ng v chính tr, vào lpni cc mi. Ti in i cc noi mi nhngngi ííy vào Hu, nhng S’ mt bc dinkhòngc ro tôi nh ng Phan-Anh ra Bcvà òng H-T-Khanh vào Nam gp mingòi và ni chuyn cho rõ uôi u. Nhngng Phnn-Anh ra n vùng Phu-Dicn b quftn

Vit Minh bt gi li, ng H-T-Khanh vào

(1n Qung Ngãi cng b gifr li. Bang lúc íy

clc tin nc Nht In b bom nguyên lr

không chu ni phi xin hàng.

Vua Bo- gi lôi vào, nói : « Trong li.o

ri lon nh Lh này, các ng hãy lp ra líhii

thòi chính ph (li xem lình thí bin cira sao ». Ti bt dc d phi lm ’ li.

LAm thòi chính ph va làm vic myngày, ng Phan-K-Toi din vào xin t chc.Lúc jr bn ng^ Nguyn-Xiin-Clnr, Trn-Vn-Lai xin làp Uy Ban Cu Quc. Cliinh phnhn li. Cách hai ngày sau, ngày 19 tháng 8

các còng chc ’ Hà Ni nglie bn Vit Minhxúi t chc cuc biu tình. Bng Vit. Minhnliùn CO’ hi y chim ly Bc b. Bc mvngày ng H) Chi Minh v lâm chu tch chính

ph lâm Ihi. Các duan the llianh Iiiii và các

02 MT CN GIÓ Bt

ngi tri thc ' Bc B in vàoHu xin vua

Baoi thoi v và nhng cho H-Ghí-Minh.

Trong tình th nguy ngp nh th, * Hucòn c ngi bàn s chng c. Tòi munbiét rõ s thc, lin gi trung úy Phan-T-Lng ngi dng coi oàn thanh nièn tiên

tuên Hu, hi xem c th trông c}r bnyc khng. Trung úy Trong-T-Lngnói : «Tòi có th nói riêng vè phn tòi thìc. Còn VÊ các thanh niên ti khng dámchc».

Bn thanh nin tin tuyn trc rít nhitthành nay cùn th, hung chì nhng lính BoAn và linhH Thành tt c vài trm ngi,nhng lính ê canh gi công s\ súng ngkhông ra gì, n dc không , còn làm gì

(lc, cng b Vit Minh tuyên truyn xiòu

lòng ht c ri. Lc iíy ch c cách lui i, là

phi hon c.

Ti vào tàu Bo-i: ((Xin Ngài ngnghe ngi bàn ra bàn vào. Vic nguycp lm ri, Ngài nôn xem lch s ca vuaLouis XVI bôn Pháp và vua Nicolas II bônNga, mà thoi v ngay là phi hon c. Vì dânta b bn Vit-Minh tuyèn truyn và anghng hái v vic câch-mnh nh nc danglèn mnh mình ngn li, thì v l’ ht c.Mình th lc d không có, bn Vit Minh lic dàn chng ng h, nOn d cho h nhn

MT CN GI 13 ] 93

ly trch nhim bo v nn c lp cùamrc».

Yua Bo-i là òng vua thòng minh, hièu

ngay v ni : «Trum c thit gì ngòi vun àu,min ìh bn Vit-Minh gi dc nen l chca nc nhà lù du. Trm mun là ngòi dànmt nrcc lp còn hon làm vua mt nivcnò l».

Nh Ngài c tiv tng qung i nen ct chiu thoi v. Khi t chiu tiy tuy.n

b ra, nhn dn c nlìiu ngòi ngm ngíti

cin ng, nhng lúc y phàn lình tlì nguy

ngp, phn s hai, còn ai dám ni nng gì

nua. én bn thanh niên tin tuyn, ngichinh ph tin cy cng b theo Yil-Minh, bn lính H Thànlrllnh cua nhà vua

cung khòng nghn na. Còn cúc quan cu,

lãn nSp âu mt ca. Tht là tình canh rt tiuty. Nu không mau lay lui di, tinh mnh nhàvua và hoàng gia cha bit ra thí nào.

Lúc by giò' ngò i Nht c n hao tòi

:

«Quán di Nhái còn trách nhim gi trt t chon khi quân dng minhn thay)). Nu Chinh

ph Vit Nam cng nliièn c lù i mi quàn Nhát

giúp qu&n Nht còn c the gi trt t. « Tingh quAnNhl dã du hng, qun ng-minhsp n, mình nh qun NluU ánh ngiminh, còn ngha l gì na, và li mang ting

«cõng rn cn gà nhà». Ti t chi khng nhn.

Sau thy nhng ngi ngoài kliòng

bit rõ tình th nói : luc íy gi chnh phukhông lui vi, tìm cách chng c li, VitMinh không làm gì (lc, vì h không c binh

lc gì c. Yc ng binh lc, lúc íy VitMinh khùng c gì tht. Nhng cái phnglc cùa h (lánh bSng tuyên truyn, bngli qu quyt lìm di, (te lôi kco dân chúngi theo, ch không (lnh bSng binh khi. Stuyôn truyn ca h c ngm ngm t làu

trc khi quán Nht do chnh ch khôngphi bây gi ìni c. Mình em mt vài trmngi trông cyc ra chng vi my vnngi toàn thanh niên thuyn th và àn bàtr con li c nhng ngi Vit Minh táo tndng sau lng xui khin chng sao ’c?Chng qua ch gây ra mt cuc dô mu vôích, ct ch bo Vit -Minh ch c cp ph*Mình (13 m* ca mi h cn nh ph gì

na. Lúc liy gi chng tôi ngh : hthng th d sao h cng lo n s kinthit ca nc nhà, nên chng ti mong ít

c s phá h.Vit Minh ã ln cm quyn, vua Boi da thoái v, tôi ra nhà thuê t trc

li làng Vì D gn Hu.c my ngày VitMinh vào a vua Bo i, bííy gi gi là

cng n Vnh Thy ra lm Ti Cao Co Vn* Hà Ni d qun thúc.

MT CON GIÓ BI 95

Sau iMy c ngi, hoc vì luyn truyn,hoc vì không bit rõ thc ni : Chnh PhTrn Trng Kim là mt chnh phù bù nhìn,

ni là chng li ra làm vic dc bn Nhtsai khin. Tim c ting bác li nói .

Ngay l hìc u, khi mòi lp xong nicác, tôi i vi ông Hoàng XuAn Hn sang

phòng làm vic ca viôn TSi Cao C Víín

Nht, gp ng Yokohama, S (tòi li DínhKham sai. Dinh Kham S c ca Pháp, úè

ràm Dinh ca Ni Các' Tong Trirng, ngYokohama lúc au cùn do (l và thííy nhngcong riúre Nht mun ciin tr. Ti quà (iiyet

\wi: 'iNíu các ng không trà chúng ti dinh

tíy và các phòng làm vic ca viên klnun sthì chng tôi thôi ngay. Yi khng phai chúng

tôi mun * dinh ln nhirng d )à hiu hiuquyn t ch ca nirc Vit Nam theo li htthn ca ngi Nht sau cuc dao chành ngày

mng 9 tháng ba. Nhng dinh th y Mygi ca Vit Nani». ng Yokohuina Ihlíy

tôi nói th, lin nhàn lù tr lìgay, và xin dc

ring my phòng trên lu cua Ph Khám sc cho nhn vin s* ti cao c vn làm vic

vì * ngoài ph không c nhà khác.

T v sau, khi c vic gì, tòi gi dinthoi mi viên ti cao sang bn dinh Ni các

Tng-Trng ni chuyu ch tòi khng sang

bên y. Vic y Hu ai cng bit.

96 MT CN CIÓ BILúc du nguòi Nht c ý mun òi khi

chính ph Vit Nam có lm vic gì quan h,phi hi trrc Ti Cao C Víín, c thunmic lùm. Tôi bc (li, vin l vic ni tri

lft vic chúng li, l nào li phi xin phépri mi c làm. Ngi Nht ng vao

v c vn, khi nàoc vic h trng, chúngtôi s thông bo cho bit lu . Lúc ay cungc Ang KOHANA ngi tho vic ngoigiao và am hiu tinh th, nên mi vic udc êm ái và n tha.

'

scãc c<^ n,ll

~mK ngi quen thói c,h c vic gì, chy i cu cu ngi Nht.Ti côn nh, c mt ngi con ngi bn cum y s trong cuc y tg ca mt tinh' phNam TrungB phi ôi i mt tnh khác, chy(linhmtviu s quan Nht can thip xin}£’ thay thg, liên bào ông B-Trng

} .

1

f',

t 1®11'0',1 y s % phi i ngay, t cho

bit chinh ph Vit Nám không phi diquyn sai khign c ngi Nht.

- H1® c<^ PhÀi chúng ti là mt

chinh phu bù nhìn, CU’ lun cúi (li quyn(lãn áp ca ngmVi Nht khng ? Chinh vuaBo Bi à hiu rõ s ííy, nên kh ngiHng Cng có nói chuyn vi mt phngviên ca mt t báo bén Pháp : « Ngi Nhthy clnìng tói cng ngnli qu, to ý tic(lã (te chúng ti ra lm vic ».

MT CN GI BI 97

Còn nhung công vic chúng tòi (ìiì làmtrong my tlìâng tòi (a ke ro * tre 11. Bi vidAn chúng tôi cli Lìm cch nàng cao clùn trí lèn

ngi nào tha c hi làm by c chngcrõ ràng thì theo lut pháp mà trng tr rát

nghiôin. Bi vòi chúng tôi líy li toàn thò

ca l quc và làm mi vic không c ieugì nhc n- quc thê. là cliô clìhng tòi

t hao, trong khi làm vic, không cho ai

líy uy quyên dè nén, vài lo-ng tàm không

c gì ng hô thn.

Tôi ra ’ làng Ti-Th. Lúc au ông Trnhlnh-Tho, nguyên B-Tr&ng B T-Plipn vi chng tôi hn mt thAng liii trv Saigon. Clnìng lôi * íy ngày ngày ngheting trng mõ ca dn làng, àn bà tr con

và dn dinh vác dao, vác gáy i biu linh.

Mt hôm li thíy dn rm lên rng: ((Trong

bn ‘mrc ng Minh M, Anh, Nga v Tau,

mõi n-cc hai phiu, mà M và Ngal) bn phiu, Tàu b 1 phiu tc lacnm pliiu cho nc Vit Nam hoàn toànclp. Vy các dAn làng phi sa son An

mng hi c láp». Ri sau li thý m cucquyên vàng klìp c nc. Ai c vòng xuvnhoa tai hoc gì bang vâng phi dem npchinh ph dê t chc vic nirc. Ht cucquyên vàng n cuc quyên ng, i mith.

98 MT c 0’N GI BI

trong hoàng llninh, Vit Minh clì<) ngivào ly nhng bo vt vn y phc ca các vua

chúa i trc em ra ch bán. Khi qunNht sp bâng c a tr li cho chinh phVit Nam bn tn. bc bng thoi ch’ vào

trong cung, s bc ííy không biét vè sau ai

ly mít.

By gi tòi không c tin, may nh chính

ph Vit-Minh * Hu tr ti 1.G00 ng tinloTig quà na tháng cui cùng ca tói, timi c tièn chi tiôu. Trong khi ti cho conra Hà Ni thu xp ri vào (lem chúng li ra.

Nhng ra Hà Ni con tôi lo tin cha (lc,thành ra chúng tôi phi i Ilué hon ba thAng.

íU khách quê ngò*i hiu qunh bun bã,

ch mt mình vui vi trâng, giò mát, vi tròi

ma nc lt, ngoi nghe chim ht, ngm còbay, khi hng thì (lem ng Thi ra dch,nh Lh khuây kha *c qua ngày.

Ch mi khòng thtíy con vào, may nhcó mt ngir (ln chi, bit ro tình th ca tòi,

t nhiên giúp tòi mn tin, chúng ti mòi tliu

my chõ trên xc ho'i ch’ hàng i Hà Ni.

y th là xong mt gic mng Nam Kha,bn rn trong hon bn thng tri, ngh li,

thy nc cò‘j. Khi ’ Bng Cc v, ti vnnh bng khng làm gì c, m thành ra liphi lòm vic nàyn d nh làm vic n,út cc tay không li hoàn tay không.

V HÀ-NI

Cui tháng Mt ílirng lch, chiu hay giln xe hi chy ra ngh ’ Dng-Hù. SiSng hòmsau ra dn Ngh* vào ngh nhà ngir clúui,

tra hôm sau xe mi ra Thanh-Ha, ri hmsau na mi en Ha-Ni. Dc dtrng nhtrùi ilirc bình an. Khi xe lin hín dò sòng

Gianh, sóng rng, gi to* sông ln, li thygan dó cù chic tàu con kéo phà cluV xc hoi

sang sòng* ti libi : ccTàu c chy khòng? u

ngiri ta nói : uTàu hcL (lu II xang>». Ti hi :

«c dò nào c mui cho thiuì mt chic dc duachúng tòi sang trc» Ngirùi la nói ch cchíc

khng mui thòi. Chng tòi dang lo nghkhng bit tinh sao, thì thííy ngirùi tài xí chy

MT CON GIÓ BI 100

di n thi thm g vi nitíy ngi ch phà,

ri mt lát thy chic ò c mui n michng tòi xung. Khi chic ò ch* chúng lòi

ra ngoài, thy chic làu t máy kéo plni i.Sang bèn kia hi ngi lái dò ly bao nhiêu

ngi y ìi : ((C cho bao nhiôu cng *c».Sau li mi biíít ngi tài xé biét .chng toi,

i nói vi my ngi ch' dô nên h mi ily ò và cho tàu chy. Bây là mt vic t ra

nhàn dân TrungB i vi ti vn c chútcmtình, không ai la-oán gì trong kh chng tilàm vic. Ch c khi n Thanh-Ha b lnhTàu và linh Vit-minh khám xe m thngnát ci b dng sách ca ti.

Tôi vn Hà-Ni, mng quá, nh bngmình già yu ri, không c làm gl na vàcng chng iu c, ch vui vói my quyênsÀch c và my ngi bn c, trò chuyn tiêu

khiên. Tng là th là yn, Iigò* âu linh llphi phiôu lu ln na.

CHÍNH-PH VIT-NAMVÀ TÌNH TH TRONG Nc

Lúc bíiy giò* lình th trong nire bi rilm, quân Anh và qun Pháp lèn chiêm giNam B và cc thành th phía Nam Trung Bt v tuyên 16, tc lù t Quang Nam tr vào.

Còn t v tuyn 16 tr* ra qiu\n Tàu dng gicác thành th. ViL Minh ln cm quyn trcht lp y-ban gii phng, ri cho ngi lên

vùng Bc-Giang n òng H-Chi-Minh VÈ lpl£un thi chính-ph c nhng ngi này

:

H-Chi-Mnh Ch tch kiêm B Ngoi Giao

Võ nguyôn-Gip, B Trng B Ni v, kiêmchc Ph B-Trng B Quc Phòng.

Chu-Vn-Tn, B-TrngB Quc Phòng.

102 MT CN GIÓ BI

Tran-huy-Liu, B-Trng B Thông Tin

tuyèn truyn.

Dongc Hiên, B-Trng B Thanhnièn quc dãn.

Nguyn-Mnh-lIà, B Trng b Qucdan kinh t.

Y-ình Hòa B-Trng B Giao Dc.V-Trng Khánh, B-Trivng B T pháp

Phm-ngc-Thch, B-Trng B Y T.ào trng Kim,BTrngB Giao Thông.

Lê Vn Hin, B-Trng B Lao ng.Phm vãn ng, B-TrungBTài chánh.

Nguyên van T, B-Trng B Cu tx hiT

Cù Huy Cn, y vièn không giiT B nào.

Nguyn vãn Xuan, Uy vièn klìng gi* B nào.

VÕ-NGUYÈN-GIP, ngi Qung Binh,

rt lanh li và to ln, mt tay trng yu trong

ng Vit Nam Cng san. Trirc il sang ’ bnCôn-Minh, thng vit báo k tòn l Lm Bá-Kit, by gi gi chc B-Trng B Ni vvà kiêm chc phó B-Trng B Quc Pling.Ni là kiin chc Phó B Trng B Qucphòng, nhng ký thc kim c B Qucphòng, vi Clni vãn Tn là ngi Thô mnThng du, trc làm chau oàn coi lính

M r CN GIÓ BI 103

dõng, sau theo cng sn, nèn (lng Vit Minha vào gi dâ v B Quc phùngkhuyên liich nhngngi Thô theo mình.

Vit Minh dem mt s ngi ngoài ngca h vào trong chính ph nh Nguyn MnhHà, Nguyn vn T, Bào trng Kim v.v...

t ra là mt chnh ph lièn hip c c các

hng ngi. Song nhng co* quan trng yu,nh Quc phùng, Ni v, Tài chánh, Tuyêntruyn u ’ tay nhu ng ngi chinh thcVit minh, túc la cng sn .nh Võ-nguyèn-

Gip, Trn-huy-Lièu, Lê vn Hin, Phmvn ng v.v...

Ngày 11 tháng mt nam 1915 chnh phlm thi li xung lnh gi tán ng cngsn Bng Dong, d là mt vic lý thú, cngsn gii tán cng sn. s* d h ch làm nhvy là vì lúc d c các y vièn ca các ncBng minh i li trong nc, Vit Minhmun t cho nhng ngi ngoi quc bit

Vit Minh khng phai là Cng sn.

Chinh ph lm thi t chrc cuc tng tuync ê triu tp Quõc Hi. Cuc tuyn ccínnh vào ngày 23 tháng chp, sau hoãnnngy mng (i thng giông nm. 1940. Khi yti dã v Ó' Hà-Ni roi, thy cuc tuyên crít k cc. Mõi ch b phiu, c mtngi ca Vit Minh tròng coi, h gi ht cdan ùng dàn bà n b phiu, ai không bil

104 MT CN CIÓ B I

ch thì h vit thay cho. Vit Minha ra

mt bn kè tôn nhng ngih (lãnh trc,ric nhng lèn y lôn v hi anh hay chbu cho ai? Ngi nào v ý ni bu cho mtngòi nào khác thì h quát lên : «Sao không

bâu cho nhng ngi này? c phi phn ikhng? » Ngi kia s nit vía nói : «Anh botôi bu cho ai, tôi xin bâu ngi y ». Cáchcng bách ra mfitnlur th, l tít niin nhngngi ca Vit-Minh a rac n támchín rnoi phn trm s ngi i bu. là

mt phong pháp rt mi và rt rõ chomi ngòic dùng quyn t do cua mìnhla chn líy ngi xng áng ra thay mìnhlàm vic nrc.

Trc Vit Minh dà nh ly c 300 ghéi biêu sau h mun lm cho êm d lun, hly thêm 70 ghé na, cho Vit Nam qucnng c 50 ghé và Vit Nam cách mnhng minh hi *c20.gh d hai dang íyt c ngi mình ra.

My ngày trrc k hp Quc hi, VitMinh và Quc dàn ng công kích nhau kchlit. Nhng tng Tàu nhtr L Hán và TiuVn mun làm tin, t ra c bênh vc VitNam Quíc On ang, sau hình nh bn lngTàu íy dc s vàng 111 mri dng ra dànxép, hp cúc lãnh t hai dâng r nhà L HAn,

có HQ-Glii-Minh, Nguyn-hi-Than, V-ling

MT CON GI BI 105

Kliaiìh v.v... n bàn dnli cách chia các ghB-Trng trong chính ph mi.

Sau tôi sang Tàu gp Nguyn Dan Tlinnli

là mt ngi Cách Mnh Vit Nam da làm sì

quan trong quftn di Tàu và a i linh Nht1 mt trn l)in in, Ic íy có theo quân Tàuv nc, bit rõ u ui vic y, ke li choti nghe thai d my lãnh t Vit Minh vàQuc dàn ng hôm hp nhà L Hân èdàn xp hai bèn oàn kt vi nhau.

y Hà-Ni, tôi cng biét c mt hòmng Bo-i cho i tìm ngcri trc làm vic

Hu, n nôi rng : «ng H-chi-Minhnhòngchoòng ra lp Chnh Phu. Sau huynuy thy im bng không ai nói dn na.»

Khi * Hong Cng, lòi c hi li vic tíy

Òng Bo Bi nói : oVic y c tht. Mt hmc H c v mt lo nghi n bo tôi rììng Cmun d tôi dng ra lp chinh ph, tôi tchi.Hm sau c H lidn nn n v vic y.Ti nôi : nu c mun lp chính phu, thi ckê cho tòi bit (lanh scli nhng ngi trong

ng ca c c nhng ai ra gip vic. C Hdni : e ngày mui c sc a. Nlnrng (lén ngày

hm sau c H có v mU vui v, dn ni rng :

vc y hãy hoãn li, d c ' li làm vic it

lu na. Cho nên vic fíy mi im».

Theo tôi liiu, llìl mum (lo bn tngTàu mun làm lin, mt mt lùm ra b có

106 MT CN GI 13 I

ép ông H-chi-Minli phi lui i ê ng Boi ra lp chnh phu, mt mt xui bn Qucdàn dng khng chu nlurcmg b, dê Vit Minhmun m chuyn, thì phi b tin ra.n khi

bn tng Tàu (lc tin dút lót mi dngra dàn xp cho xuôi chuyn. là mt vic rtbí àn, kh lòng bit ích xc c, chng quach là s xét on theo lình trng hin ra bênngoi mà thòi. Vá tl thy nhung ngòi bitqua vic íyu ng ý kién nh Lh c.

Khi vic dàn xp ca các Tng Tàu xongri, n ngày mng 2 thng ba, thi m cuchp Quc Hi. Quc Hi này c ci dc schn c Quc Hi ca các nc trên th gi.i là

ch hp c mt ngày xt qua bn lp hin caVit Minh dinh và tha nhàn mt chinh

ph Liên Hip do ùng H-chí-Minh làm chtch. Quc Hi li giao -toàn quyn cho mt yban thòng trc c 15 ngi do chnh ph dc và è Ông Nguyn vn T lm tru*ng ban.

on, Quc hi gii tán. Nu Quc hi ccnc mà bit lm vic lanh l nh thS thì

*c bao nhiêu- thì gi v tin chi phi

!

Chính ph Liên hip Quc Gia thành lpnh sau :

H-Chí-Minh, Cng sn, ch tch

Nguyn hi Thn, Vit Nam Cách Mnhòng minh hi, ph chíi tch

Mr CN GI BI 107

Hu)rnh thúc Kháng, khng dng phái,

B-Trng B Ni-V.

Nguyn Tng Tam, i Vit dàn chinhB-Trng B Ngoi Giao.

Phan-Anh, khng dng pliái, B TrngB Qu6c Phòng.

V ình-Hòe, Xã hi dan ch ng, BTrng B T Pháp.

ng thi Mai, Cng sn, B-Trng BGio Dc.

Lê-Vn-Hin, cng sn, B-Trng BTài chnh.

Trn ng Khoa, Dãn ch ang, BTrng B Công Chánh.

Chu-B-Phng, Dn clnì ng, BTrng B Kinh ttí.

Trng ình Chi, Vit Nam Cách mnhng minh hi, B-Trng B Xã hi Y T.

B-xuãn-Lut, Vit Nam Cách mnh Bngminh hi, B Trng B Canh nng.

xt thành phn chính phù liên hip lúc

y kê c nhng ngòi không ng phái, có

th gi l nm dng, nhng ch c -ang VitMinh Cng sn là c chng trình chnh tr

rõ ràng và c th lc hn c. Còn các dngkhác, thì ch c u>n nôn ra 11111 thòi, cliír

không c chng trình phân minh. X hi

108 MT CN GIÓ BIng v Dàn ch ng là nhng ng phthuc cùa ng Vit Minh và không có thèlc gì. Vit Nam Quc Dán àng và VitNam Cách Mnh ng-Miuh Hi tuy c thlc là nh c quân-i Tàu bênh vc, nhngkhông có tánh cch thng nht và khng cky lut cht che. íi vày dàng Cng sn chc ha ngòi trong chnh phù nhng quynbinh vn ' cà Cng sn.

V phng din cai tr, Vit-Minh vnba khu nh trc, là Bac-B, Trung B vàNam B,^ mi B c mt nhàn dàn y bandi quyn mt ch tch do chinh phu trúngo-ng c ra.

D

cc Tnh, Hun, Xã hay Ph ccthành th, mi niu có mt nhn dùn uyban v mt ch tch do nhàn dn uy banchn ly.

.u qu" slr thi quân cachính phu Vit Minh c- Gii phng quàn làquân dãc hun luyn chinh tr cng san,V quc quân và T v quàn tc là công dãndo các Úy ban Xã, ph ct ê canh gc và gitrt t.

%

&

cua Quc dán dng thi c tng khuVnT?l

bè ngoi nói cc quán i thuc' 9

UC^Pll

?n» nhng thc ra B y

'ling c quyn hành gi c. Vic gì cng quytinh qun s y viên hi c Võ-Iiguyn-

MT CO*N GI BI 100

(inp, cng san, làm ch lch và Vù-hng-Khanh, Vit Nam Quc dùn ng làm phóchu lch.

Lúc í khau hiu ca chnh ph là thrunhl quan i mh ba tháng sau khi chính phulicn hip (in thành p, quu i vn khôngthong nhít c. I Quôc Phòng không hiiírõ thc trng quAn i ca hai bên c baonhiêu.

Quan Vit Minh V1 qu&n Quc d\n ng,tuy ni là oàn kt, nhng không c lòngthành tht. Qun Vit minh cl c rình chi là ành quAn Quc dàn ng, hay baovAy d tiêu dit lc hrTig ca i phng,thành ra hai bên c kình ch nhau mãi.Ngiròri không bit phng sách ca ng cngsan thì ly th lm l, nhng ai a hiu bi

quyéica h là phi i dn ch c ti, chc nhng ngi phc tùng theo mnh lnhca inình, ch kling thê c nhng nging ngang vi mình m hp tc vi minhc.

cfic a phng và nhng.ni dô th,

nh Hà Ni , Hi Phòng, ngi bôn 11 btngi bên kia. c ngi gia ban ngy angi dòng b míy ngi dâun ly mènri trùm u bt i mít tich. s* Công anVit Minh bt nhung ngi Vit Nam QucdAn ng ha)' nhng ngiròi b tình nghi vào

110 MT CN GIÓ Itra ln cc hình, c khi h dùng nhng cách

tàn nhn ghè gm ham thi Php và Nht cai

IrL Ai tròng thííy nhng cnh tng y cngbù ngùi tui gin vì gà mt nhà mà linhau i d bng my gà l. Ngi mt ncvòi nhau mà di x vò nhãn do nh th,tht là thê thm.

Theo clìnli sách ca Vit Minh, lp ra mtchính ph, dem nhng ngi các ng phihay khng c dng phi vào lm B Trnglà ct lal cái bình phong che mt ngi ngoài,

ch khng c thc quj'èn lmc vc gì

ca.

Klti tòi còn * Hà-Ni, c Hunh-Thc-Khng ra nhn chrc B Trng B Ni V,có dín thm t. Ngãi nói chuyn, tòi hi :

« Cii nay dng u mt b rt quan trngtrong chinh ph, chc là bn vic in ». CHunh nói : « By g vic gì cung do daphng t tr c, thành ra khng c vic gi

my, và khi c vic gì, thì h in san xongc ri, ti chi c vài clì k mà th ».

— Nhng khi c Hi ng chnh ph, thì

bàn nh nhng gì?

— Cng cha thy c vic gì, thòug thì

h dem nhng vic h dã làm ri ni chochng ti biL

Xem nh th thì cc ông B Trâmg ch

MT CN c. I -Ó BI 111

ng làm v 11 thôi, ch không c quynquygt nh gì c.

C nguôi hi ng Nguyn-Tng-Tamrílng: « Khi ng nhn chc B Trng BNgoi giao ca c Ho gi trc, ông thíy cvic gì quan trng lm không?)) ông tra li:« tt c giíy m trong B Ngai Giao ca cH giao li cho Lôi, ti ch thy có ba lá o*nca míy ngi s quan Tu nh tìm cho mycíii nhà và lìm cái vi ng tin b k cp lííy

mt)).

Cáu chuyn íy c th là ông Tam nói

khôi hài, nhng r vic các ngB Trngkhông c gi. Ti em nhung cu chuynnói ru }r dè chng thc 1 i\ cc B Trngch gi h v ch khòng c thc quyn. Cthc quyên, trong chinh ph lúc tíy lù míyngòi nh ngH ch Minh, Võ Nguyên Gipvù * Tng B Cng sn iu khn ht c.

Tông B Cng sn theo ngi tu nòi,, cnhng ngòi sau dây :

— H B Cang, nht danh li Qun Tht,ngi Hirag-Yèn.

— Nguyn Lng Bing, nht danh là SaoB, ngi Hi Dng.

— Bùi LAni, ngi Trung B.— ng xun Khu, ngi lòng Hành

Thin Nam Bnh.

MT CO' N GIÓ BI 112

— Bùi Còng Trng, ngi Quang Binh,

Trung B.— Pô, ngi Trung Hoa.

— Tiêu Sung, ngi Nht.

Nhng ngi y cr àu khng a bit, h!hp ch nào chng ai hay, rt b mt, songphàm vic gì trong chinh ph cng phâi quaTông B. T6ng B c ng thun mricthi hành. B mi thc a chính ph, mtchnh ph b nil mà c quyn thé v hn.

TÔN CH VÀ. S HÀNH NGCA CNG SN NG

Cng san ng, tlico cách l chc vâ

lùuili dng ca h, là mt th lòn giáo mùi,

giong nhu* các lùn giáo cu ct lay s mè tín

mà tin, ch không hoài nghi hay di lch ra

ngoài. Song các ln giáo cu nòi c coi IrtVi, clliiCnõng lã no i cc lc, Cng sn giáo ngày

nay thì hoàn loàn duy vt, nghía là Iigoài vlclit ra, khng c s tin tng nào khác na,cho thiên dng khng phi <v coi tròi inà

chinh cõi trn gian này. Ai tin theo do ylà phi tin l thuyt ca Các Mác v L Nin là

tuyt i chan chinh em p dng là -dcsung sòng mi ng, tc thc liinc

114 MT CN C.I BI

canh lliicii ilìrn cõi - (h vc dirngUn ngmig, thì do r.()njí sàn ili là <í) hoàn

toàn duy vi, ííl khng ai ih«v phng Ihàii

Ihánh não kliãc na, nh-íl thit nghi plii sngl>ã nhng ngi uhtr rác Mác, Ijè Xin, S TaUn e thay nhng bc Ihn thánh cu à htrut b.

Bù tu mê cái o y và rin coi lý thuyet

y l chan l tuyt di, lliì ngoài cãi lý [huytv ra, lã tà giáo, l t dn. Aí không tn llico

Tà phàn di nliiig ngiri dng du dàng, tclà nhng bc giãn ch, lh lâ ngi phân do,lt lã phái trng tr ríl nghni. Y A-y mic s làn Síít uhrng ngircV trong dìng engsàn theo Trolskv, chíi Cng sà lì D Tir Quc?, l mt chi Cng sn phân di Sr-Ta-Un,ch Cng san Dè Tam Quc tí.

Vy nhùng tin dd Cng San plìùi là

nhng ngir cung tin v cli bit di sngvt cht mâ thi, ngoái ra không cò gi na.Sng c mt ôi roi liot , nõn a ny ch lo

làm cho mình c mi diu thng li, sâ

chi nhng diu phúc ha thin c.Ye cmg thc t, cáic sc ca Cng

so l không nhn c luân thng do ly,

không bt có nhân nghía doc nh ngurila vãn Un lng. Ngi Cng Sn cho cãi

iu ó là hù lc ca xã hi phong kin thixa, dt ra e la di àn chng, nnh thn

cách xóa b bL Ai tin ch y là ngi sng

MT CO‘N GI BI 115

sut, là ngi giác ng, ni khùng tin lù ngim li, I à ngi mè mui. Vì c l Lng ulur

the, cho non cha, con, anh ein hè bn khôngc tình ngha gì c, ch bit ln trng chngha ca Cng sn và phc tòng nhng ngicm q u VCI1 cua ng, ngoi gi, gict hi lnnhau, la o nhau: h ai hun nhung vicmà li cho dang là ngi gii, ngi lt. Gia

dinh, xã hi, phong tc, ch c u b ht,

b (tín t 11 ci r, è lp thành xã hòi mitheo ch nghía cng sn. Cai xã hi mi ykhng tranh au cho quc gia, cho dàn lc.

Dù c nói tranh du cho quc gia hay cho

dàn lc na, cung c.lil là cái phng pháp

dùng lm IhíYi trong mt CO’ hi nào d choc vic mà thòi, ch mc dich ct ycu là

tranh du cho giai cp vò sn. Khi * dâu stranh du cho giai Ciíp y dà dc thng li,

Lhi c tranh du mài de bão vò quyn li cagiai cp v và xòa b li

0

1 nhng cmnig giói

nircYc n vi mrc kia de thc hin mt Iho

gii di dong, dl di quyn chí huy cua

gio ch Cng sn ’ bèn Nga. VI Yi)v cho nnbl k nc nào dí theo cng san là phai phctùng mnh lnh ben Nga, côn mrc nào tuy

theo ch6 Cng san, nhng còn tnuon gil tng quc gia nh nc Nam 'ur I.I

Phu (Yougoslavie) hn òng Âu là h trc XULra ngoài hi ngh cua các mrc Còng Sàn.

116 MT CN r. I li I

Ci phng thul ca ng cng san hnNga kbng khéo r ch av, tuy ni là bài trquc ch ngha và tièu dit nhng chíc tài p chi xa, nhng li áp dng

ché c tâi áp ch hà khoe và làn ác hnthi xa, vã gày ra mt th quc ch 11

ngha theo mt danh hiu khác, dê t mìnhthng tr híi thièn h. Thãnli ra các nc di

theo cng sn dn phài là nhng mre phthuc nc Nga, cung nh bèn Tàu ngày xacác nòc ch hàu phi phc lùng mnii lnhthin t. Thi ra trong th gian này chng cgi là mi l. So ch Cng sn r mrc Ngangày nay c khác gì ch nhà Tn thiehtén quc bén Tàu?c khác là khác y nhungphtrng tin theo khoa hc và nhung mánhkhe bin thi mà thòi, côn thi cung làn liogian trá nh th và cùng cùng nhng quyenmiru qu quyt de thng tr hét c các mrv.

Bng Cng sàn da c cái LÍÌ cuVc rt úngkhoa hc àng viCn li gi k lut rt nghiêmrít chu khó làm vic và có tín lc rít mnh.Ai theo ílàng là dm itu vào ch ngha cadáng, c htiìi nguy han gì thi cho Jã mt vinh

hnh dc tuán t \1 dàng. Yc s liiinh dngthì dáng Cng sán chuyên dng nhùng thvtoan qu quyvC nên tuy có thng li mà IIhngiigi tri tlurc it lìgirùi theo. Cùng vi vy màho bai tr tri ciure và ch a liiuig dãn hà, tre

MT CON GIÓ B t ii?

con và nhng ngi lao dng là hng ngicl khuyn d, d la di.

Ngi Gng sn, khi a hành dng, hay(lùng n ch gii phông . Theo vic làin cùa

h, li vn cha hieu rõ ngha hai ch y. cphi trc kia có ci ci giam ngi, bày giò’

h (tcin cái ci kiêu mi Sn bn cnh ribo ngòi ta chy sang ci cui mi y, thgi là gii phng khùng? Néu ci nghía giai

phng là th, thì ci c hay cim cng vnlà cái ci, ch cò hn gì?

C nh ý ti, thi gii phng phi theo

(lúng ci lè công hng, lum cho ngi ta

dc ung dung th thái,c hành ngtrong mt ci khun kh rng ri, ai nybit trng quyn li ca mi ngi theo pháplut dã nh, không b àn p và la di,không b bt b’ và git hi mt cáchm mui,oan c.

àng này tòi thy ch cácncCng snging nhau nh in cái ch chuyn ch thaxa. Ngò i nào ni xu hay công klch nhngngi cm quyn ca (lng l phi li b ày,

bf git. Ai không st sng theo mình thì btình nghi, phi chu mi iu phin kh. Nhândàn trong nc vn b àn p lm than khô

s, rièng c mt s Ít ngi c a v to. lnlà dc sung sng. Nh thg thì gii phngdAu? Gii phng gì mà c chinh th mt nùrc

phi nng cy ’ nhng di trinh thm (1

118 MT CN GIÓ BI

i rinh m và t cáo ht thy mi ngi. Hai v nói lr mt càu là b tinh nghi c khi

b bt, b ày thành ra nhân dan trong

x hi íy lúc nào cng norp np lo s, khòng

bit ai là bn là thù, mt hn sinh thú r i,tht trái vi li nói thin ng cõi tràn.

Trong nhng lòi tuyùn truyn ca vitMinh, thíy luòn lun n nào là hnh phìic,

nào l t do, binh dng, ma s tht thì trái

ngc tSt c. Nhng li h dùng là ni di,ánh líra cp bc, giet hi tàn phA, khngkingdc gì c, min làm cho ngi ta mc lìm

hay s mà theo mình là c. Xem nh lúc

du Vit minh tuyên truyn rm r lên riìng :

«Nc Vit Nam dc các nc dng minhcho hoàn ton c lp, và d;\nc Uia lit

CC tliír tlw». Thòi thì ch nhn gian nghe nói

th chy ia ùa theo. Sau chng thy c lpcluc và dàn li phi dng góp nng ho n trc.Khi Vit Minh danm quyên binh ri, linhcác ngch tliu, cò ngi hi h : «Sao trccácng bo^Uia ht cc tlì tlni kia mà »? Htr li : « Ay trc nói tha thu, nhng bâygi chinh ph cn c thui d làm mi vic».

Ni thé thì uy tn ca chnh ph d dâu ?

Ci Ih an cùa Vit Minh là dùng micch bo ngc, tàn nhn, gi di, la o dècho dc vic trong mt lúc. Ngay nh h divi Vit nam Quc dân dàng nay nói là oànkt, mai ni oàn kt, nhng 1 vn dnh úp,

MT CN GIÓ B I mvn bao vAy cho tuyt lng thc. Khi hánh dc, thì git ph, ánh khùngc thì

li oàn kt, ri cách ngày li ánh plìá. DAntinh thy th tht là ngao ngán chán nôn,

nhng ch ngm ngm trong bng mà khngdâm nói ra. Nn dàn gian ngi ta thng ccAu «ni nh Vm». Vm là do hai ch VitMinh vit tt V M, c nhanh mà thành ra.

Chiuli plnì Vit Minh i vi ông Boirt là on bc, nhng b ngoài vn làm ra bthn thin. H d ng nhà ca vinc lý

Hà Ni ’ trc, song d dc không c, chõ

nam ng, den cái mCing ng cng phi imn. Cm nc thì h c mt ngi hào

ph trù liu cho òng. Song mi khi ông inchõ ùn chúng, nhan dân rít hoan nghinh và

các phi vtòn ngoi CUOC nh Tàu vàM vtkinh trng và thng clnì V en ng.

Khi - llmnigcaug. ng Iii vi tòi : Mihòm ng Hd mun dt lic mi phi viên

Tàu và M, ai cung l choi, không nhn, ông

H) hao toi dng mi thì h en nhn lòi ngay.

Hòm sau lòi llííy Yicl Minh dem bòn ghnbay, ti dã mng tham r&ng chc sau batic, h se d li du do cho minh dùng. Chngd tic xong h li dn di hct cân.

Vit Minh thy dàn chúng kinh mn ngBáo tì ì và ngi ngoi quc de ý díu ng, hbòn (lem ng vào (V Sam son trong Thanh ha,

120 MT CN Gió BI

ri sau li em ông lèn Pli Th Xun, thành

ra òng mc phi bnh nng lnh ng nc,sang Hng cng cha ìn không kh. Sau

cuc tng tuyn c vào quang tháng giêng nm1946, Vit Minh mi ng trr v Hà Ni.

Khi ViL Minh lp xong chnh ph doQuc hi chun y ri, h thy dàn chúng vàngi ngoi quc c nhicu cm Linh i viòng Boi và li bit quân Pháp sp vàoBc Trung B, h s d ong Hà Ni c xâyra s bin gì chng, mi bày ra cciì lp mtphi on sang Trùng khánh L Lình thân

thin vi nc Tu.

Cir nlnr riêng Li, thì vic y ng Hchi Minh c thè mu vòi nhng lng Tàu là

bn L Hàn va Tiêu Vn, nói rang ch tchTng Gii Thch c inm ng lìo isang Trng Hoa chi. Vi lúc ay bn tngTu a ly lin ca òng H, ncn ho gì chngdc. Hay xcní nh sau khi ng H tlì kýliip óc vi Pháp, Ông Phó Ch lch NguynHi Thn bù sang Tu, Ttg Tièu Van cchy theo c Nguyn d c ìni c tr- ve HàNi lm vic, thi biet dù sao i nua, vic lp.mt phi doàn de (ta Ung Biío Di sang TìuCo lính cách vi vàng và bí ìnl iim.

Phai doàn y du ng Bo i dng dâu

c my ngi Vit Minh v my ngi QucDãn (tng ui theo. Hm li cu thm ng ln

MT CN GIÓ BI 121

u, òng nói qua vic y cho li nghe. Tòi

cng khuyên ông i ra ngoài, vì ’ trong ncc nhiu s nguy him cho ng. Song tôi

tng còn lâu mi i, nào ngô’ cách bn hômsau tôi n thi ông a di hm trc ri.

Sang n Trùng khánh, ch tch TngGii Thch c tip òng t' t. Song myngòi Yit Minh và Quc Dàn ang b ôngbên y không dê tin nong gì cho ng, ng

phi vay mà tiôu. Côn Iloàng Hu và myngi con, ông Hò c ha roi s cho sang sau,

nhng ri cng khng cho sang. Lúc y chính

ph Trung Hoa ang dn v Nam Kinh, cíni õng v y, nhng òng t chi rive ’ Hong Cng.

Sau chnh ph Vit Minh gi th sang

bo ông c ' bèn Tâu dng ve na. Xemth cng rõ cái chính ph Vit Minh là

mun a ng Boi ra ngoài h d làmvic và khi lo ngi v vic c the xay ra

crc. là mu s ca ngòi, nhng bitan li khng phi là ý trùi xui khin ra nhth, d ông ra khi chõ nguy him ’ trohg

nc.

s GIAO THIP CA CHNH phVIT-NAM VI Nc PHÁP

Vic kh khn lúc by giò* là vic iph vi nc Php, m tôi cho là cch ngoigiao ca chinh ph li c nhieu ch h hênh.

Lúc du mi c lâm thi Chánh Ph, cngi phi viên M n bo ng Bo Birng: «Chinh ph Vit Nam có cn tinkin thi€t thì ngi M sn sàng cho vayng lin dn bo ng B-Trng Tài chánhthì ông y chi pht i, ni rng : ((Chính phVit Nam không cn tin ngi M ».

Trc khi nc Pháp em quàn vào BcB, chinh ph Pháp m’ cuc iSu dinh vi

MT CN GI BI 123

chnh ph Trung Hoa ’ Trùng khnh è ncTàu rút ht quân ve và nc Pháp thu

li chánh quyn. Lúc Sy ngi ta ni rngchnh ph Trung Hoa c in sang cho chinh

ph Vit Minh cho di biêu sang d thinh

trong khi âm phn. Chinh Ph Vit Minhlàm thinh không tr lòi.

Khi chinh ph Pháp ký hip c vichinh ph Trung hoa roi, mi trù tính demquàn ra Bc B. Cao cp y viên nc Pháp

lúc y là Hi Qun Trung Ttrng D'Argenlieu

c ra vnh H Long mòi ng H Chí Minh

xung nói chuyn, ng i vi ng NguynTng Tam, B Trng Ngoi Giao và myngi khác na. Xung den làu, chì c mìnhng H dc mi vào bung ni chuyn, còn

mi ngi dng ’ ngoài. Xong vic nichuyn ’ d*i chic tâu chin ròi, cao

cp y vin òng Sainteny thay ml e lèn HàNi cùng vi ng Hd Chi Minh và V HngKhanh, di biu chinh ph Vit Nam ký lhòac ngày mong (i tháng btt nam 1U-16.

Bn Hipc s b c ba khon :

Khon th nhít: « Chính ph nx pháp nhnnc Vit Nam cng hoà là mt urc t do

có Chinh ph có Quc hi , có quân i vá có

tài chính , d vào liên bang Dông Dng vLiên Hip Pháp . v. vic hp nht ba k thì

chinh ph Pháp cam oan tha nhn s quyct

124 MT CN GI BInh ca dán chúng sau cuc irng càu ýkiíì ».

Khon th hai: aChinh phù Vit namphi ly tinh thn thin mà ón tip quni Pháp chiu theo nhng tha hip Quc t,

nào thay thug quán Pháp ã óng trong

n&c. Cô bn phc inh theo hip &c náynh r cái th cch v vic luân chuýcn quni y ».

Ivhan th ba : « Sau khi hai bên klèn ròi, thì phi thi hnh ngay nhng iu ãnh trong t Hl(p c này và mi bên ph*tìm cácphng tin inh hít thy s xungt các ni

,qiàti i hai bên âu c ôngy và phi gây ra mt khng kht ha hom cuc thng thuyt theo tình thân thiên

và chân tht . Cuc thng thuyt y s bàn vê

:

a/ — Vic ngai giao ca nc Vit-Namvi các n&c ngoi quóc.

b — Quyn Pháp tng lai ca ông-

Dngc/ — Nhrng quyn li kinh tí và vn hóa

ca Pháp r Vit-Nàm.

V mt quàn s thì c bn ph c sau

này, cùng k .mt ngày vi bn hip c so*

b va ni trên

:

1 — Quân i thay thí quán Trung

Hoa (tc là t v tuyín iù tr ra) gm cô :

a — ÍO.OQQ quân Vit-Nam có s quan Vit

MT CO’N 0 [ ó n I 125

Num ch huy. e tùy t lnh Pháp s(r dng,nhng van thuc quyên Chnh ph Vit-Nam.

b/ 15 000 quán Pháp ke c quán Pháp hin(Tang ng trongx t phía ìic v tuyn 10 trr<. Quàniy quê quàn ntrc Pháp, tr quânsang canh gi tù bnh Nht bn không ke.

c/ — I!cf thay nhng quàn i uy thuc(i quyên ch huy ca Pháp, có i bicu Vit

Nam tham d, s hành, s óng tri nà cách

dng n/i/7<7 qiuìì i y se nh sau, khi quán

Pháp ã ò b, ' hi òug ca Tham mu hPháp (HI Vit

Các y ban Pháp n vit sèt trong các

giai cp (Te gi cá tinh thn ve s hp tác

thán thin trong s lièn c ca quán Pháp nVit

2/ — Nhng toán <iián di citt Php ili tuôn chuyên chia làm ba hng:

(í/ — Nhng toán quân canh gi tù binh

Nht hàn. Nhng lan quân y hn không quà

sáu thng se rút v, kh t binh ã dem i hài

b — ' Nhng toán quán cô phn s phihp tác v&i quán Vit-Nam gi trt t và an

ninh trong dnh tho Vit Nam . Hng- quân nàycú* mi nm trit hi 1% (mt phàn trm) và

thay bng quán Vit Nam , hn trong nâm nmkhông còn quân Php thuc hng này ng tiVit-Nam na.

MT CN GI BI126

c/ — Nhng toán quân phi gi nhng nicàn c VilrNam thi ông ífi/, ch òntri phái nh gii hn rõ ràng .

3/ — Chnh ph Pháp cm (Toan khôngdùng tnh Nht bn > vic binh b.

K tôn: Sainleny-Salan V Nguyn Gip.

ó lù nhng hip c k ngày mong f>

tháng ha nm 1910 ca chni phù Vit Minhdo ng Ho chi Minh làm clnì-tch ã thathun vi Pháp. Lúc by giò* ngi Pháp gnc Vit-Nam lù k t Trung B tr ra mthi còn l Nam B thì phi i kh nàotrng cu dt\n ri mi nh c.

Xem nhng ban hip c, thì chng thíy

àu là thng nhít và u hì hoàn toàn clp nh Vit Minh à tuyên truyn rm r llc au.

Ti sao chinh ph Vit Minh li chu knhng t hip c Sy ? B là cu hi * dultiri ca lui ngi. Vit Minh t bit cha c

th lc chng vi Php, và quân Tàunng t v tuyên 16 trr ra, r trong li cQuc dân ang nh qun Tâu bnh vc, hotng rt mnh.H ngh hy k vinc Pháplm yèn, ri ch qun Tu rl xong, s tr

ht Quc dn dùng, thng nht h£l thy cclc lng, lúc y sè soay vi quân Pháp. Vli lúc y Vit Minh còn ci hy vng là ngCng Sn Php s thng li trong cuc tuyèn

MT CN GIÓ BI 127

c bèn Pháp. H bòn Pháp mà dang Cng snlèn cam quyên thì cng vic hèn Vit Nam sgii quvcl (l dàng và mau chng hon.

Sau nhng hip irr so* b ngây mng (

tháng ba, khi quàn Pháp à vào Bc B vàTrung B ri, còn c Hi ng B Thammu ngàý mùng 3 thng t nam 10 1 tì, nhcác chi Lit vc nhng diu dã nói ban phirc.

Bn ngi Pháp llil cái kC hoch lâ munl L, tnrc híl là ct l Nam I() ra ngoài

nc Vit Nam. Vy ÌÌC11 va k bn hipòc so* b ngày mong fi tháng 3 thì n ngày

2C) tháng ha (líí hp t vn hi ngh cmi ngi gm c Pháp và Vit (t lp ra

Nam K Cng Hòa quc và c Bai Tá Nguynvn Xuùn làm Phó ch tch.

Bác s Nguyn vn Thinh làmc mytháng, thy ngi Pháp không cho mìnhcquyn t cli và li b ngi trong mrc tham, nii tht vng l l. Ngi Pháp li

ein y s L Van Hoch lèn thay. i TNguycn Vn Xun b sang Pháp, ri dcthng chc Lc Quan Thiu Tng.

Hipc mong (> thng ha ch là mt hip‘C so* h mà thôi, tít phi c mt hi nghchinh thc gia nc Pháp và Vit o nhrõ cái a v ca* hai ntiX' lin lc vi nhnu.

Nhng trò*ckhj di (líin hi ngh chinh liuVc ííy

ngi Pháp mõ’ mt hi ngh d b Oà La

128 MT CN GIÓ BI- )

d i biêu hai bèn gp nhau và bit quanim cùa 'nhau. Yy khcri u t ngày 17

thng xr n ngày 12 thng nám nm 1946,i bèu hai bèn hp r à Lt Song vì

quan im m bên mt khác thành ra hngh d khngc kt qu gi c.

Tuy hi nghi à Lt không c kt qunhung cung làm cho ngi ta biít ro thi

và quan in cua hai bên. Hai bên nhthng by nra y s hp hi ngh chinh thcr Fontaineblou bèn Php è g quyt choxong vn è Php Vit là ci lình th gaygo gia nc Php và Vit-Nam saù su thngchnh phù Vit Minh lên càm quyn.

Dàn tình trong nc i vi chinh phùVit Minh sau khi k bn Hipc ngày mng6 tháng ba và s tht bai r Dà Lt, ai nãy êuchn nu và li thííy vic chnh tr ri beng,không c trt t gi c, thành ra ngi ta licáng lc gin thèm.

Lúc y ci np cai tr#c ã b hét,

các ni^u c Nhàn dn Uy ban làm vic.Nhng Uy Yièn trng nhng y ban y phnnhiu là nhng ngi vô hc thng là ththuyn hay phu phen, c klii c quyntrong tay làm lm itiu tàn ngc, ht ngily cùa, giel hi nhng ngi khng theoitng h, hay v t thù t an chm git mtéueh tàu nhu. Ai c, d ngh diu gì, thì cholà phn dng, hì Vit gian, k bl h, Anh

MT CN GI HI 120

dp l*m nìíìri, dàu dàn cng nao dòng cá liMi

Ai cung l hôi rang : n c u nlur llic này mài.

llìi nhàn dàn sung làm sao V Vy 11ÌT1 niilìgi (len mon< c s Llìíiy doi dí nhngngòi dng dan ra làm vic cho dàn d khò.

Song trong cái hoàn cnh y ngòi (lng dnra làm vic sao dc. ng Huvnli TIuìc Khánglàm B Trung H Ni v cùng phìi khoanhtay ngoi nhìn, ng Bùi Htng Dnàn làm hanhtra chinh Ir, sang (ria Làm khm xcl vic gì

h y han nhàu dàn bu chinh ph phai phái

binh lnh sang mòi d*c llia v. Thành thlúc Ky ngoài nhng ngi Cng sn ra. khngai lùm gì dc.

Ml dàng dan La oán Vit minh, ml (làng

sau hip c S(V h ký v chinh ph YitMinh, quàn pháp vào dng ‘ Hai Phông, HàNi, Nam (lnh V...V... cái thái d ca quanPháp lúc y, nht là r Hà Ni và Hai Phònglung hoành bo ngc, r rt là c V khiukhích, làm cho ai cng IIÍL írc tc gn.

Ý ngi Pháp là mun (ln dn dùng vo lcàn âp Vit Minh dc lp li ch ngha lluic

a nh IrcVc. Vil Minh cung bit v nlut

IhC, nhng ch c hai con dng: mt là chulúp mt be, e cho ngi Pháp" diu líhicn,

nh th li Lrái vi ch lì ngha ca h mà <u\n

chng sè lvlìng ai theo na, tl là roi cngen chò liOu dit. Hai là tìm cách phòng bdè chong vói Pháp, trc 1« hp vòi ci Jòng

130 MT c 0* N Gl II

i quc ca dàn clnìng, dù cái mc diclì CIyu ca h khng phi là vi quc gia, nhngh phi li dng liii ch qurtc gia chngvi ítian dch mà dng vào ci a v tranhu cho nn dc lp ca n*c nhà. L ltnhèn là h phi di vào con ng th hai.

Bi vy, vic diu ình c ítièu dinh, vicchin díu c tién hành d b.

DI SANG TÀU' Hà Ni, tòi tròng lliííy cách hnli ng

cua ngi Pliáp và ca Vit Minh, bit là thnào cng c cuc xungt ln. Ti ngh : Gf

dy ri trong cuc binh la, ngc dA eu tan

thi ’ sao c. Mt bèn Vit Minh, mt bônqu&n Pháp, trong cuc chin tranh, ai bit àai. Mà i thì (li àu? Buy gi tôi c bit míyngòi Quoc dn áng, h Ììi rng : «Chímgli c' các c quan làm vic bèn Tu, nay

nhn c ng Bo (li * bên y và nghe niông ang vn ng vi cc nc itnig minhd cng c da v Iic Vit Nam. C nônsang bn íy ri cùng,ng Boi lm vic,ìnay ra c ích li cho mrc. Néu c bng lòng

i, thì chng tôi c thê thu xp mi vic choc bx.

132 MT CN GI bII

Tòi n : «Bàv gi lòl gi ri và lai c bnli

lt chng làm gìc na, nhng tòi cùng

mun di, e tránh cái ha bình la f.pndây. Vy tô nghi xem thé nào, ri tôi trli». Tilhy nhng ngíri r bùn Tàu v nói

li là h c các c quan t chc chu obny và h mun giúp d ti, nèn ti dã cci hng th muD d.

TI em chuyn áy nói vi my ngbn thân, ngi thì bão nùn i, ngòi li boi chng có ich gì r dù sao Vit Minh cng phinhng b, cliac khng dín ní c chin tranh.

Song li thy cá khng khi khng sao tr/inh

khi s chiên tranh dc, và mun ra ngoài

xem nhng còng Vccìia các nhà cách ìnngxa nay tuyên Iruvèn rm r, nu c tht màlàmc vic gi cùng hay níu không, cring là

mt dp cho ta ra khi cài hoàn cnh nguyhièm này. Tôi bònquvíí nh di và nh inív

ngi Quc dàn ng thu xcp mt vic chõli i.

Trc tòi cn mun em my Iìgi bnthn cng di vi li. Vic di nlur th là phigikin, nhng khng ng inív ngi lo lièu

victíy lm l chuyn, thành ra khngic.Vì vy mà Vit Minh dcn tôi và chongi rinh 1TIÒ or gan nhà tòi.

Lúc y ng Ho chi Mnli sa san sang

Pháp và c mt phái oàn có òng 'NguynTng Tam, H Trng H Ngoi giao, dúng

M T CON tì 1 Ó u l 133

dâu cfmgs:uii» Phápd hi ngh Poulaiiichlcnu

d giài qitySl vn Vit Nam. T)£n ngày cuicùng, ng Nguyn Tivng Tam cáo bnh * livà xin L cliírc. Chinh Ph Vit Minh c Phmvan Bong ln lliav làm ch lch Phi oàn,Phái oàn i thì di, nhng khng ai chc ãthành còng iyc.

lìy giò’ là cui thng nm, nm 11) 1G,

quàn Tàu a 1‘íil ve gn liÊt, nhng ngiQuc dàn dng n dc ti huy di trc mtmình , ri nhng ngòi khác s i sau,

H cr mt ngi Y-s là òng Nguyên vnMo i vi ti, lííy vó tu bay sang COu Minh

ri di lèn Trùng Khnh. Mi vic thu xp i\u

íy, dn ngày mai i, ti hòm trc tòi tòi

nhà mt ngi Quc dàn dang, sáng hôm sau

i lèn trng bay Gia Lm, thì dc tin phi

cng bn 'ru dinh còng, tàu bay không c,chò* chuyn tàu bay sau. Tôi trv nhà không

tin, li phin - nhà mt ngi Quc dán

ng khc,

Ch dn sn by ngày tàu bay vn không

c. Mííy ngi Quc dán ngn bo ti

rng : « C d nh i mù chùng chình miklìông nèn. Hay là chng tòi ly xe hoi dac i òng b len Lng

9Sn,‘i*i t di

thng sang Nam-Ninh. 0* bên íy c ông

Nguyn Hai Than, sc trù liu mi vic cdi Nam kinh gp ng Bo i. Lc íy ông

Mr CN GI BI134

Nguvn IL Thn b chnh ph Vit Minhchy sang r-bèn Tu rò.

By gi li rt phân ván, di cung d, ve

cng d, sau thy my ngi nói niSi, tôi mithun. H lin i diu inh vi quàn di Tu,cho mt ngi Trung Hiu Tâu và mt ngilm thòng ngôna chng lòi di. Lc các

bn da cho lôi mt vn bc dông dng clàm ph bâo rng : « Sang hên Tàu a ctr s cung cp dù c, khng phi lo ngi gì»

ng Mo cng em i d bn, nm ngàn. Ttc ôi rac hn ím vn quan kim tinTu.

Chiu hôm mng 2 thng su nm 1946,

bn ngu chúng lòi ln chic xe hi ca Qucdàn dng di n Ph Lng-Thng thì xehng, ph cho xc tr l. Ngi s quan Tàugp oàn 6 chic xc vn ti ca Qun diTu, mi diên nh vôi qun oàn xe y, chol nh lén Lng sn, nhng phi i chaxong xemi lndc. Ch Phù LngThngmt ba ngày r khách sn, n ngày mng 6thng su mi lên Lng sn.

Thnh Lng sn by gi thuc quyn lqun Phc Quc dng gi mà chung quanh thì

b quàn Vit-Minh bao v. quân Phcquc do mt ngi th hào èn là Nng QucLong cai qun. C quân y vài trmngi c sng ng, nhng không hòa hpvi các do qun khác ca Quc dàn dng.

M T CO N G I 13 1 135

Chúng Li lèn n Lng Sn, nghe uòi

ng Nguyn Hi Thn * Nam Kinh a tr’vay. Tòi tìm cách gp òng íy. T trc tòi

cha gp ông y bao gi, ch bit ông và

nhng ngi Quc dân dang khác theo quànTâu v nc, tuyên truyn huyên thuyên rnà

không thy làm c vic gì ra Lrò. Nhngngiri trong ám Phc quc qm\n ’ Lng snvì khng c lng thc cng Lìm cách lytin chi dng chó qua ngày. TOi biít nhngngi y khng làm nòi vic gì, nhng cò

nhng ngùi the ng Nguyn Hi Thnbên Tu à lu quen bit nhiu ngi Tu, tôi

mun gp ng và r ng i ln Nam Kinh ègp ông Bo Bi, vi lúc y mi ngi uyn chi ng Bo i cl Nam Kinh ri.Trc là dè t hp ht các dang phi làm mtcho c tinh cách duy nht trong vic hanhdng, sau là ô khi làm vic gì, có tò ehírc

chc cliu, không dn ni ròi rc nh mingi ã trông lliíy.

Tôi gp ng Nguycn Hi Thau cV I-ngSn cùng vi V Kim Thành và my ngikhác na. Ngoi nói cluiyn qua loa roi lin

dn hôm sau gp li s ni chuyn di. Sánghm sau ông Nguyn Hi Thmí d‘é.11 thm lôi

khách sn. Mi nic vài cu, Lhl lngTièu Vn cho ngi dn mi ng di. Trckhi di, ng hn se cho xe dn dn chng tôi

dn Bng Bang d nói chuyn cho lin.

136 MT CN GIÓ DIChúng ti chn 2 gi chiu không thy

xe n, chúng ti thuè xe hàng mt 1.500 bcQuan Kim ènng ng, nglria là mt hn300 bc ng Dng m ch có 15 cAy s.n Dng ng, nói chuyn vi ngNguyn Hi Thn thì thy ng là mt ngilo thc, mà tính thn kcm ci lm ri. ngc tng là ngi làm cách mng làu nm,mà công vic làm cng chng thy gì xut sclm. Ti ng li r ng i Nam Kinh. ngng thun nhng li nói rang : «My hmtrc c ngi Quc dàn ng lèn bàn viti vê vic y. Ti bao phi trù liu cho tòi

120.000 ng ti lp mt oàn i bicu 9

ngi cung di vi Li. Vy La hay ch xem htr li tli nào, roi cùng i mt th, ng linòi : í< V ti côn phãi in ln Xam Knh êly xe 1 vn chng (a lêiiB.

Chng tôi r li Bng ang ch dn chín,

mi ngày, khng thy (in Hà Ni lèn màcng khng thy xe f Xam Kinh xung (tn,sau cùng ông Nguyn Hai Than phin d dicdinh vi ngi s quan coi vicvn L:u ca quàniTau i nh xc ca h. Sng sm ngày 17

tháng sáu mói lên dng. Xgiri s quan Tàue õng Nguyn . tòi, và cháu ùng Nguyn cngngoi vi y trên ci xe jeep. cn bn ng VKim Thành, H trong Ký. Nghiêm xuân Vit di

may cái xc 1'eaminns* i tnrc : dí ng Mio,ngi s quan và ngi thòng ngòn di VI

mt cn gió HI l;j7

chng loi, - li ch mi xe << cnmion » sp(ln, Chung lòi di l Dong ang en Xam-Kinh ch hn 200 c)' s mà phi mt haingay, tc là en ehieu li ngày ltt mi lòi no*i.

Dcn Nam Kinh loi vao ()• khátli sn, ch*ng MU) mnt hai ngày mi thy Ong và haingi kia (len. Moi va 111’Ì ]> itSt rít IIg c ngàv17, chng li (li ri khùng tlníy xc «camon»

hn n. Ch hôm sau cung khng thíy,bn ông Mão phi thuê xe khác mà (li. Dcng òng Mão gp may cái nn rt nguyhim, may là thoát khi.

Trong khi chò’ <l*i máy ngi kia, lòi cdp bit c ng Nguyn Thin Thut ’ ganNam Kinh.

. ,9ng„trc làm Tán lng quân v cuii T Bc, ri sau ng ch huy quân cnVng chng vói quàn l>iáp - Bai Sy.

Biíy gi li bàn vi ông Nguyn Hi Thìnxem di Nam Kinh thi i dng nào tin hn.Bi Mi Cn Minh rt kh và c nhiu trmcp, Mi Liu châu ri cng không có làubay. NÊU khng cò tùu bay, thi ra MngCng di tàu thy lèn Thng Hài. Trc saung Nguyn Hi Thn vân nói l cùng i v'ichúng ti.

My hm lói dngng và Nam Kinhli thng nói chuyn vi óng V Kim Thànhthy ông là ngòi chn thc vá li nói tho

138 MT CN GI BI

lcng Qung ng, ti bùn riêng vi ng (li lèn

Nam Kinh vi ti, vi dn Nam Kinh nginVi

sì quan Tu v ngi thòng ngn li. VuKni Thành bang óug. Chúng ti nht (lnhl n ngày 24 tháng sáu khi hành.

Sng ngây 23, òng Nguyn Hai Thn còndân bàu tinh cách i, nhngn 6 gi chiuòng en khách sn nói rng : «Ngày mai tis a c ra Qung Cháu ri se thu xp choc i Nam Kinh. Ti còn phi tr v trù tính

vic nh ly li thành Lng Sn da vào tay

Vit Minh ri, sau h giao li cho quân Pháp.

Tòi bit ý ng Nguyn Hi ThSn klingmun i vi tôi, hoc lâ trc ng c dinh

i, nhng sau ông b bn ngi Tàu mungi ng li d li dng sang cp phá bônbièn gii. n 11 gi èm, ng li bo tòi

ông c vic gp, ng không di Qung chaudc, cho V Kim-Thành da chúng tidi.

Sáng ngày 24, chng tòi lèn xe hi ch*hành khch di n chiu ti tri Qu huyn*Sng ngày 26 thuè ci xe con di Nhung Hí,

nhng vì gp ma to và ng xu, phui

ngu r ci qun dc ng. Sng ngày 27nNhung Hí ri xung i u Ngô Châu.n ni xung thng tàu thy i Qung Chu.Bn 5 gi chiu àu mi chy vàn 10 gisng hm sau mi ti noi. Vào khách sn

MT CN GI BI 139

ri V Kim Thành i tìm ng quen, e tính

vic di Nam Kinh.

Chng may lúc íy nhng ngi quen viVu Kim Thành i vng c, làu bay khòng ISvc, chúng ti dnh di ling cng. Ridn ngày mng 4 xung chiSc tàu ca ngiTrung Hoa i Thng liii.

Khi di trèn tàu, chyng tòi gp U1L ngìrí

H sì quan Tàu Nam Kinh vê Qung Chôuri tr* lèn, ngi ni chuyn vi Yu KimThành, ngi íy vui lòng nhp bn vi chngtôì ch dãn ng 16i. Nh c ngòi bnngu nhiên gp d, chng tòi dc nhiuni kh khn.

Ngà}r lung 7, làu vào du (V cra sòngHàng Ph. Sáng ngày mng 8, tàu vào ThngHi. Chng ti ln bò', dem d hành ] ra gfn* nhà trm xc la, ri i an cm, dín clucu

xc la i Nam Kinh. Sáng ngày mng í) den

ni, nh ngi bn dc dng ch dn cho

mò i thuêc cái phòng * khách sn Hi Andirò ng Thai Bình L» gi thuè phông l 7000

bc quc t Tu mt ngày.

Ngày 11 lòi cùng VG Kim Thànhn Hingoi h hi tham tin ng Bao Hi. Gp ôngB Trng B íy là Tran Khánh ván, nirftng: « ng Bio i khùng c r Nain Kinh.

Vic íy pliìi sang hi ng Bi llur Invmig Quíic

dàn dng là òng Ng ThiCt Thành)).

no MT CN GIÓ BI

Ngày 12, chúug tôi n gp ng Ng nichuyn crc ông cho bit chinh ph Tàumun ông Bo in Nam Kình. Tòi hi

:

— Hièn nay ng Bo Bi àu ?

— Nghe ni ng íy i t Trùng Khángdén Hng cng. ng c tlielàm bc in ming Sy v ây, d ti gi i ngay thì chónghn.

Ti bo V Kim Thành tho ngay bcdin tína chongi th k Tng B Qucdân ng gi i. Thé là bao nhièu s mongmi trong khi i kh nhc vt v dc dng,n là liêu tan tít ca.

0* Nam Kinh lúc d chng có mt ngiVit Nam nào khác. May nh òng Ngò Tlìiít

Thành cho ngi da giúp cho 50.000 bcquc t Tàu (5.000 bc ng dng) mi cótin * ch tin òng Bo i.

Thành Nam Kinh là mt ni thng cnhbcn Tâu, vi là mt thành ã tng dt làmkinh trong di Lc triu, lc là Ng, TánTng, TÒ, Lng, Trn (222-420) roi nkhong du llic k XIV. nhà Minh lúc midng nghip cng lp kinh r d và xàythành bao bc chung quanh dài n hon bami cây so. Thành ày dn nay hay cùnnguycn, song iiììing cung liin cu chng CI1

T cù, hi Ihiiy vh hoàng thành c còn m .

'ri .111 tíâ liìíìh í-dng, ngiro’i ia nòi khi y\i‘A í‘lô

..' *v.ic Tong -C cung iìi,

IIIM T r. 0- N ('. I 1) II 1

o (rong Ihãnli có sông, c núi, c nhiucli là rung (iril. Còn rúc (linh Ih và pliii

xã () mt li.il II cng kh rng. Song s' sinhhot và huon biin không (lc náo nhit nh</• Thng Ilâi hay Qung Chn, phin"3ng Bnc ngoai thành c cãi h huvèn vò làmt III (l^n mùa nc, Iigiròà ta (li <hi ngonríít tííp 11|).

Mining noi cô lch mà nhng thi nhn(lòi mVng nlur Lý Thái Hch Lmi V Tíchvà D Mc nói trong th vn là PhngHoàng ùi, Bch L Châu, Thch Bu thành,0-ly hng, thì nay ch còn tn không, chkhông c (li tích gl na. Sòng Tàn Hoài chy tphJa Nam Thành ri vòng phia Ty tnrc khichy vào Trng Giang. Phía Nam sông TnHoài có mt nhnh l gia thành chay ra.

Phía hu ngn nhánh sng y cò nhng phxã c (lng úc và duòi sông có nhiu thuyênchi (1 nhng khách làng chin êm emnhng ca k xung ht xng chi bi.

Sau khi ch úng tôi (tn Nam Kinh (lcinííy ngà, Tng h Quc (lirctàng Tàu cócho ngòi em xe nn chúng tôi i xeml«ng Tòn Dt Tin cách thnh Nam Kinh

tntri City s. ng i rt sch s vàch gan lng ngòá ta trng rt nhiu câythông. Lng trên núi, làm theo kiu mi cóv trng l lm. Nhng bc thang lèn lng

MT CN GIÓ BI112

làm rt rng ln và khi tin trên lãng trngxung phong cnh níL v i.

Cách ch ?íy vài ba cày s, c lng vua

Minh thi Tô, làm ’ chùn ni Irong mtkhoang íl rng ln, s kin trúc c k vA cò

phan tlrì o náL Nhrng t-ng ngi cùng voi

nga và lc à bang á * xa xa m ngoài cngchì srl m, khòng my cái còn nguyên vn.

Tnrc khi * Hà Ni, Li c gp ng LuB t, là ngìri Vit Nam sang bên Tàulàu và c mi li sang vi ông Bo i ãve Xam Kinh và à cc sr làm vic.n lúc

ti sang d£n ni, thi cling c gì c, hi ra,

thì Lu Bá t và Luc Trung ThngHi. Ti lien in ì Thng Hi mi Lu13c Trung lèn e bàn lính mi vic.

Lc chúng tôi ch tin Luc Trungchng li ngu nhiên gp mt ngi àn bàVit Nam ly mt ngòi Thng hiu Tu,m tr vè Tuc vài thng và cùngchung mt khch sn. Ngi y gp chúng tôi

mng r lm, 11 lá ngi p ph hàng Nn,Hà Ni. Hai v chõng ngi y thng di lini chuyn, san thÝy li mc bnh au bng,li ngày ngày nu cho và làmcm cho chngtôi n. noi xa la, gpc ngò*i x stht là quý ho.

Chiu ngày 14 thng b}', Luc Trungvà Trn vn Tuyên Thng Hi lên, gp

M T c O' N GIÓ BI 1-13

nhau mng rõ’ qua. ng Lu i ly bungkhách sn Tan An thuc con ng TrungSon Bc B, rng rai và mt m hn. Haihôm sau ông Lu tr* v Thng Hi* (lê

ng Trn vn Tuyôn li vri chng tòi và niìnííy ngày nua c 4 ngi Trùng khnh linh Xuan Qung, Phan Huy án, ng vnSung, và Thng sp n Nam Kinh vào

quãng ngày 20 llúmg bay. My ngi y (ln,

cíing ' mt khách sn vi chng tòi. Ai nay

(lu ngong ngng (1*c tin ng Bo i.

Trc khi sang Tàu, tôi cung bt thnào ri Vit Minh và Plip cung (lánh nhau,

cho hên tôi c dn nhà lòi và con lôi rng :

hc ti i ri, có nhng ngi Quc dànnga ha s tìm cch da gia quyn tôi sang

Tu, è * tm vùng bièn gii il làu, ch choyèn n r<3i hay v. Vì lúc y, theo li nhirng

ngi Qucdn ng nói thì hiôn gii Tàuc các tô chc sn sàng cu h. Ngò* au là

mt chuyn vu vo*, ch khng c mt ch t ggi là có t chc. Tôi ln (ISn Bng ng tòi

bit là nh vic ri, cha bit linh thí nùo

mà bào cho v con bit e ng di na. vlc ti (li con ti CÒ11 au nang, ti chc là

khng di dc. Sau nhn c bn Hng, Kv niiíy ngi na chy t Móng Ci\i qua ítTau, ri lên Nam Kinh mà trô*v Bng Bâng.

Trong bn cò con Hng Ký v H Ni,tôi vit míy ch nhn cho nh ti, bo

144 MT CN GIÓ BI

ng i àu ca. Nhng ngi con Hng Kýv li khôrig da cAi giy y. Thành ra khi tôi

ang NamKinh, thìvcon tôi i ngbkhông dc, ra Hi phòng i tàu thy tri

Hng Cng, y là không may mà li ha ra

may, ch di ng b thì không bit chtsng thé nào.

Khi tòi di quaHng cng vào ngày mng4 thng by, chính là lúc gia quj'n tôi vànga i cl * Hng Cng ri, inà tôi

không biít c i thng lên Thng Hi.

Chúng tôi - Nam Kinhn ngày 28 thngbay, c ngi bi th ca Trung ng ngbQuc dán ng Tu dem ci in tín ca ngBoi gi cho ti, nòi rng : t<Tôi không ctin lên Nqiti Kinh c, gia quyn ca ccng a * Hng Cng». c tin y tôi

git mình. Trong ci tình cnh eo hp này,mt minh tòi còn cha bit xoay x ra sao

ê sng -c, nay li c gia quýn cùng ra

ia, th làm th nào ? Tht là lo qu.

Lúc y t xem cái Ý nhng ngi trong

chnh ph Tàu mun ng Bo Bi cùng vimtit víu nhan Vit Nam sang lp mt chnhph lu vong ò' Xam Kinh. Song òng Bo ithy rõ linh th mvò*c Tan, cho nôn ngkhng ili Nam kinh mà 1> ve Hng Cng.Tôi bit cái ý cà ngi Tu. Ti n TrungoTig dng h Tàu giúp tien cho ti i Hng

MT CN GIÓ BI 145

cng gp ng Bo tìi, ri nu thun tin,

li s mi ông y n Nam Kinh.

Quc dân ng Tn cho ti vay 1.000.000

bc quc t (mt vn Ec òng dng) vàtng tôi thêm 500.000 bc (5.000) e lòm lph. Chicu ngày 30 tháng by hi 4 giò’ chiuchúng tôi i xe la ra Tlurng Hi. Snghòm saun ni, chng tòi n khách snch Lu Bc Trung *.Ti ni tình àu cho

òng Lu nghe và nhò* di ly v tu bay. Nhc giy cua Trung ng ng b gii thiu,

nèn vic ly v tu bay cng nhanh chng.

Trc chng ti nh ly v tàu bay ic ba ngi, nhng t u tháng tám tr i,gá v tàu bay phi tr gp òi, mi ngiphi tra 270.000 bc quc t, mà tièn cinglòi ch còn hn triu bc quc t. Tôi boly hai v V Kim Thành i vi ti, cònng Mo thì bo ông chu kh i tàu thùy

V 1 bn ông Thng, ông MSo t không

bng lng, nhng vì tình th bt buc lvbnglàm sao c.

Sng ngy mng mt thng tám, Vu KimThành và tôi lên tu bay, 8 gi tu bayct cnh*bayc mt gi, t nhiên nghe mttingnô,nhng tu vn ba}r

, ch thay ôi phng hng.Thì ra tu bay hng, phi quay v ThngHi nhng không ai bit. Khi trò v ti nimi c giy bo tàu bay hng phi quay trli. n 10 gi hn chúng ti phi tv li

146 MT CN GIÓ DI

nhà khách sn. Ai cng ly làm Iv vi athííy tàu bay bay ri, sao li tr- v. Ây cnglà may, ngò-i cm my là ngi M, ãtho vic, bit my hng mt quay tr- li

ngay, níu không mà c i thì c le chít ca.

Sng hm sau, G gi li ra trng bayi Hng cng.n 1 gi tran ni. emhành l vào (l nhà khách sn ri tôi cùngV Kim Thànhn Quc dàn ng b hithm ch ông Bo Bi \ Viên th k Qucdn ung ht lòng tr t, a chúng tôi nkhAch sn ông Bo i và gia quyn ti *.n gp v con rt là mng rõ-, nhngcái mng lúc íy ch c mt lt thôi, vì cilon ngay. Lo VÊ ni lm th nào mà sng

ci x sinh hot t gp mi làn bnnirc nhò.

Hm sau tò gp ông Bo Bi, li utiên ông nói : « chúng mình gi tre mc labn du cn. Tòi em tinh thc trình bày. rng :

— Ngài khòng v r Nam Kinh là phi lm,vì xem tình th nc Tàu ang c nn CngSn, chính ph Tàu còn gõ’ khng ra, h lùmth nào mà giúp chúng ta. Tuyb ngoài thì hdi ãi t t v ni nhng chuyn giúp

n kia, nhng s thc thì h không thS giptac vic gì ra trò âu. Vy chúng ta cng ngoài chò- xem tình th bin i ra sao

se liu, ông Boi cGng dòng ý nh vây.

147MT CO N GIÓ B I

ng li lìi thèm : « Cha bit chng bnTir’ng Gii Thch cng phi cun gi chyngùy nào y.y là câu chuyn ni au thng 8 nm

1940 mà sau ha ra úng tht.

Ti cùng gia quyn lm khách sn, mingày là 15 dollarsHng cng, giA mi dollars

lúc y là 7 ng òng dng, còn tièn nkhông kè, tc mi ngày phi tiêun 30

ollars.V con c gì bán i tièu dùng. Ngàyngày i tìm thuê mt gian nhà \ và cho

con di kim vic làm.

Cch ba hòm sau, bn ng Mo, Sung và

ông Thng v Thng Hi. ng Mo òi vH Ni. Tòi thy ông chn nn lm ri, tôi

cng nghi ông tr vè là phi.

ng Bo i khch snc mòihm sau khi tôi gp ng, ri ng nh mtngi Tàu thuê cho òng mt cn nhà gân

trng ua nga, ông dnn y. Tôi itìm nhà thuê không dc. Mt cn nh rtnh hp * chung vi mt gia ình ngi Tàumà cng phi tr b}r tmchc dollas mtthng. y l không kê lcn thuè phai trmt th tin gi là tin tr cho ngi c nhàt ra là bày tám chc dollars na. Nh thukhôngc, công vic con i làm cng khôngc. Làm th nào?

148 MT CN GI BI

ngvn Sung vàV Kim Thành vào QungGhâu tìm vic làm. Clnìng tôi bàn nhnu bên Vit Nam ng Quc Dân c tip

t sangc, thì vào c Qung Châu lpmt c s ri t tp ht th nhng thanh

niôn chy sang Tàu, vù thu xp cho ai di hcthì cho di hc, ai lm ngh gi, thì lìm vic cho

làm, còn ai làm ngh bôn bn thì o vicbuôn Miiv.mVm. Song 1 i\ nhng iu don nh vy mh thi, trm vic phi c tinmi. làm c. Tin tc trong nc *i mãichng thíy gi c. Sau thíy ôngB ình ora Hng Cng cng ra tay không, thnhra ai cng ngong ngng tu**ng i c tinda ra-thl khi àu tô chc mi vic.

Sau thy V Kim Thành và ng vnSung Quang Châu ra bo lôi vào d gptng Trng Phát Khuê là ch nhim quâns c vùng Quang ng và Qung Ty xemc th thc hành crc ci cho*iig trình cachúng tôi a d dnh không. Hôm 19 thángtm, tôi vào Qung Châu li b tmg TiêuVn * bên Vit Nam trc, lùm mi diu khd, thành ra lòi li phai tr* ra Hng Cngkhông gp h Trng.

Lúcy ông Bo i * ci nhà mi thuô

khng tin, ông ci nhà y cho tôi , chphi tr mi thng 120 dollars m khng mttin trà. Song ch nhà giao hn ch c rba thng thì phi tr li cho ngri thuê c.

149Mt cn gi bi

Cách it l nghe tin ông Nguyn Tng7“ ,n Côn Minh ã ln Nam Kinh, ri lt

ÒnÁ ,

Nsuyn Hi Thn cng ra QungChâu và cho ngi ra nTi tôin nói chuyên.

ông. mi bit ý ông muôn nNam Kinh. Li.c tí Quc Hi Trung Hoa sphp ê chun nh hin pháp mói.'

Ngi ni chuyn vi ông Nguyn Hi Thn,ti ni : «Ti xem nc Tàu không giúp oc18

, ,

lic t và ngoi giao chiu, c ivô ích. Nhng nu c ã nh i, thi nên xinchinh ph Tàu cho chng la mt c s -Qung Châu t tp cac thanh uién VitNam chy sang y c vi nhau vànuôi nhu cho khoi ' lc li )). ông Nguyênnhn li làm vic y. Ông li bo lòi nùn vaôgp tng Phát Khuê.

Hòm^ sau tòi vào gp h Trng, nichuyn 1-t nhã nhn và ha rng nu vic tôchc ca chúng tòi mà thánh uc, tid sgiúp cho mi s d dàng.

Ti vào Qung ChàuTn này, c gp mtngi àn bà ni là cháu òng Tòn Tht Thuyt.Khi ng chy sang Tàun x tr vùugNain Hùng phla íc Tnh' Qung ông, vuiSt y, con cháu thành ru ngi iìíu cii.

Ti tr v Hng Cng, quanh qun dãsp ht hn ba tháng thuô nhà. Tim âu cngkhông thuê dc nhà khác. Con tôi vn không

150 M (> T CN GI BI

tìmc vic làm. Tinh Ih rt bi ri, ngVn Sung nh lìm cách v niròc xem th nào.

tì II khi i chiác làu cn ca ngi Tu BcHi, chic tàu ííy ch d nng qu ra khiHng Cngc ít h\u, thì tàu m. ng Sung

may khi cht ui, li tr ve qun áo mtsch.

Khi y * Hng Cng tòi c bit mtngò Trung hoa h L , c nhà buôn ban xuít

cang nhp cng ’ Ha nòi v Hi Phng, cgiúp ti hai lan, mi ln 2.000 dollars, liìc ííy

tinh vào khoang hn ba vn hc òng dong.Nhò* cò mn lin áy tòi mòi duy trìc mytháng. Sau ti nghi Hng Cng n tiut quá inh nhù khng thuò dc, chi bngdn vào Qung Chau *, cm go còn r hn.Ti dem vic Í}' bùn vi ng vln Sung và VKim Thanh hai ngi u dng kin nhthc.

n cui tlúing 10 nm 1046, chúng tòi

vào Qung Cháu, nh ngiri h T lluiô choc ci nhà khu Hoàng xá, gn Sa Din,míít 120.000 bc quc lè (ri dollars) tin trà

và mi thng tr tin Ihu nhà là 60.000 quct (60 dolars)

Ti ve Quang châu ‘ my hm thì Dngván Sung và Vù Kim Thành i Nam Kinh roi

ve òng Hng bèn này Móng cay, ct e lmcách IMn lc vi cúc bn trong Iiir*c, mong

MT CN GIÓ BI 151

lyc tin e em ra làm nhng vic ãnh.

Trc khiV Kim Thành da Nguyên Di\n

Thanh ã ni trèn n vi ti d giìip lòi

trong khi cò giao thip vi ngi Tu và khi

tòi c i u, thì di làm thông ngôn cho lòi.

Ri sau li có ông õ Bình Bo * HngCng ciig vào vi chng ti.

Qung ChAÚ là mt thành th 1Ì lao vàohng nhì hng ba mrc Tu, dàn ctrù mt, buôn bán phn thnh. Ph x có noi

dng xá sch s, nhà ca rng 1I1, nhngc nhiu noi ng xá cùn gi’ nguyên v c.Gia dng c cách trani thc tây lic mt khi hoàn mòn bng á dc ehmtheo kieu c, d nhng khoa thi Tin sì dixa, chc là e mng nhng ngi thi d vvinh quy. cn c nhng ng, nhng ngõ,

hoc lát tng, lnii bênc cng ranh bn thiu,

nhà ca lp sp, và khngc sch s lm.

phía di, giáp b sng c mt khu

ít gi la Sa din, chung quanh c con sòng

nh bao bc, ’ trong là nhng Lanh s quán,

nhò Ngn hng và nhà buòn bán cùa ngoai

quc. ng xá khu uy sch se v kliiig

cho xe c di li.

' ngoài thành lli c thê gi lù Phicii

ngung, lc là noi Triu Bà dng ò ngày xa,nay tháy c mtíy cai i và iníí ci nhà làm

152 MT CN GI BI

the kiu mói. Ngi la ni là ni Tòndt Tin ng tr s' hi Quc dan ng mikhi ln. i xa mt oan na là Hoàng HoaCng ni chn 72 lit s trong ng, cách

mnh ni lèn nh nhà Thanh vào khonghon 40 nm v trc. Nay hng nm nngày 29 thng ba dng lch có l k nimnhng lit s y (16. Bùn cnh Hoàng HoaCng, bôn kia con (lng c cái m mtngi Vit Nam tòn Pham Hng Thái. Ngày19 thng su nm 1925 ly danh hiu mtphóng vin cua mt nhà báo, n né 111 tacn vào m trc cua ngi Php ãi viên

ông dirng toàn quyn Merlin, khi vn ysang Sn din. Phm Hng Thái nm xongchy trn, nhy xung sng, chít ui. NgiTàu em chn ’ ch bày gi c dng cái

bia do H Hán Dàn vit, * dy i xui mtquãng xa, thì en khu tnrng di hc lamirèn nhng ngn (li, cy ci sm ut, clngxá mát m.

Nc Til thì ai cung hil là mt ncrng, ln và rt nhiêu ngi lìlnrng c di

qua cc ni mi thay ro s rng Ììì canc y v mt s trù mt cua dàn ncííy. Xe ch’ hanh khách chy trung binh 25cày s mt giò’ mà phai chy nm sâu giò’

mi héta ht 111 l huyn và co nhiu lâng ráttrù mt Nhng làng bôn Tàu không nh hènta c ly tre bao bc chung quanh. Nha ca

MT CN GI Bji 163

vC

2làl" tllàDh dy hai bên dng

xn!L' CáC

,

thnhthj. chen chúc giáp mái nhau.Nhng nhà mái lp ngói tng xày bnggch sng xp chng lén, không có vôi hí.

u30à qi

t

lt vôi tr"- Nhà làm theo limt ca tr-c và mtc sau, còn thì khôngsè

,

hay ca nào khc na, trng xacòn kh, nhngn gn thì thy tiu ty, vàotrong nhà i ti tm và g ln - in víngi, tht là bn thu.

,

Ngul Tàu thng a nhng ci bungnji hp, khi thy cái bung nào rng, thì hlííy gô ngn làm iny phòng nh míý ngihay my gia inh ch không thích nhngbung rng rãi và thong ãug. Tôi gp nhng

^ sang bêu ta, ta lm nhà ê bungla phl dt. Xem cách làm nhàc và nhngngh thut v ng trang sc cùa ngi Tàuhình nh n phan chiu ci hnh tng canc Tàu. Nhà ca hay miu mo thng làmto ln vng chc, c nhiu bung, nhiu ngovà c nhng kiôu trang sc rm rp.

Nhng ngi thn quê thì làm runglàm vn rt chm ch. i qua thy r chõong áng cò ngi làm rung tát nc nh

bèn ta, nhng h không tt nc bíinggàu, mà ch lt bng th gung nh phSng chân. Nhng ngi y trông có v óirch khô s. cng có l là v' s chin

1« MT CN GI BI

tranh v nôi lon trong my chc nin màgây ra cái hoãn cnh thè thm 5y.

nhng noi thành th ln gn mé bin,nhThng Hi ha Qung Chàu, thì s sinh

hot rt não nhit nhng xt k ra thi còn knivng t chc, cn r nia nh r NamKinh cng c nhà my n, song nhng ènkhòng sng hem ngn èn du ca ta ngàytrc. Nhng ct dèn thi thng lm bngcây tre nh, tomg có gi to thì S ht c. Dân*y thi dùng nc sông dày hùn. Tôi cònnh kbch sn Nam Knh, sng dy ngita cho mt chu nc ra mt, mt tthì bùn ng r dãy chu mt lrp kh dy.Tri nc ai mun tm mít 300 bc quct, m ngi ta ch! cho vào cái thùng gchng hai ba chu thau nc. Ngi Tàu gitâm à ly khn dng vonc ri lau mìnhch khng phi là dng minh vào nc hay là

ly nc din mình.

Mt hôm tòi mi én Nam Kình, trinng my ngi ru nhau di n nhà tmcông cng, mi ngi phi tr 450 quc t.

Ngi taa cho mi ngi mt ci khntm, ging nh ci khn lau bt ca minh.n lc vào nbung tm, tri oi, thy mtci b tm nvc dc nhnc ra bt mà cn nám sáu ngi ày nhng mn nht, ghl, ang hl hp trong cái bè y. Trông thymà rùng mình ri, còn ai dm .tm na. Song

MT CN xnò 3I mngi Tàu quen nh th ri, khng cho là

ghè tôin, d bn na.Tinh ngi Tàu rt cu th, không c

làm vic gì cho dúng hn. Xe hàng hn úng6 gi sng chy, thì ít ra cng phi i dn8,9 gi mi bt u di, Khi c vic cn kipánh din tín i ch nào, lng chng nmba ngày là chin, th mù phii hàng thngmòi ti ni, c khi li không bao gi ti.

Lúc u tôi mi n Qung Chftu, lin nhmt ngi bn ca Vu Kim Thnh, trong chi

B Quc dftn ngan s bu din nhci din tín lên Nam Kinh hi mt vic, chò*

míy ngày khng thy c tin tr lòi. Sau tòdã lênn Nam Kinhc hn hai tuhu lci in tin y min ni. Xem thé thì mibit còng vic làm * s’ bu din bèn Tàuhn n v cu th chng nào.

’ Thng Hi, tòi thy mt ngi lìuu

trong s quan thué ni rng nhng tin thu

vàoc mi phàn thl chnh ph chdcc ba phn là cùng, còn thì các cng chctrong s y clia nhau lòm mát cu. Mt chnhph mà công chc lum vic nh th, thl làm

gì mà không nát.

Vic c nhn di vi nhau cng vy, trkhi ngi ta cò nhng vic quan hn quynli hay tin bc thl t khi ngi ta gi úngli hn. Trc ta thng nghe ngi PhApgi s hàm h cau th ca ngi Tâu lù

156 MT CN GIÓ BI

< Chnoiserie », tht c sang bên Tàu mihu r nghac ting ch nho y.

Xa a hc do Nho, ta trng nc Tàulà nòc gco y, tt là ngi Tàu dù sao

cng còn gic cái can bn nhn ngha,l trí, ng âu cái nn hc c dã tiêu ditmt hét c, ch thy rt nhng s a tr xola dL Nhít là nhng ni thành-th ngàn min b, ngi ta m ui vào cucsng vt cht hèn km, khng tháy gi là lngha lêm s c. Gác Còng chc thì bt cvc gt cng c mánh khóe n hi l và

nhng thanh nièn phn nhu xem ra rt xahoa phù-phim, và hu ht mun bt chcs hành dng c ch cua ngi u, ngiM. Nhng hinh nh ch c ci vê Âu, Myr b ngoài, k thc thì u M chng phi ÂuM mà Tu thì tht chng phi Tu nh ta

vn tng-tng. Ci cnh b ngoài ncTàu ngày nay chng tháy gì là canh tngmt nc ã thm nhum lâu i trong cio hc c&a Nho gio. Ti nòi ci cnh tngh ngoài mà thòi, vì ti là ngi di quang, thy th nào nói th ny, ch hocgia cònc nhu ci tõtp n np r be trong

-na, thì không thê bit dc. Dù sao cái

cm tng ca mt ngi r phng xa atng hc theo do Nho và ch bit nc Tunói trong sách c, thì tht là mt cài cmtmg rt ngao ngân cho ging ngi hc mtng lm mt néo.

cuc PHÁP VIT CHIN TRANH

Trong lúc chúng tõi còn Hiro-ng cng,thì ông H chl Minh và phái on Vit Namang hi ngh bn Php. Cuc hi nghPontainebleau khiu vào khong gia tháng

Nm, mãi n thng Ghin mà không xongdc vic gì c. Khi ngi Pháp .và ngiVit ang bàn cãi bôn Php, thi ôngDng, cao cáp y viên là Hi quân TrungTmg D’Argenlieu hp hi ngh kinh léà lt có i biu Nam k c<uig Hòa quc,i biu Cao Mên, và di biêu Ai Lao bànnh mi vic, coi nh không c mrc VitNam. Vì vy mà cuc hi ngh bên Php licàng gay go thêm, rút cuc hi ngh y khng

156 MT CN GI ni

thành k€t qu gi c. en cui thng tuntháng chín cc phi vièn Vit Nam xunglfm thy v mrc. Ông H chí Minh * lin ngay u thng cliin nm 1946, ky thahip An (Modus vivcndi) vi ông Marins

Moutct, B Trng B Hi -ngoi Pháp.

Tha hip án y, i nói theo nhngiÊu trong hipc SO' b Inrc mà gi thái

tlìAn thin cho n thng giêng nm 1947,

là k hn cni cùng, hai bên phi hp hingh d gii quyt các víín è cho thành bndiuc nht dnh.

Ông H chí Minh k bn tha hip An ííy

ri chinh ph Pháp cho chic tàu binh aông v nrc. Th là sau hai k hi ngh &à Lt và Pontaineblean, vic n*c VitNam không sao gii quyít c,

Òng H chí Minh vn Hi phòng vàoqung tháng 10, Vit Mình t chúc vicntip rm r, nhng thc tình thì nhiu ngingâm ngùi vì tình th mi ngAy int nguyngp. Dn khí tc gin, thà cht còn honquay tr li Run nô l nh trc.

Quân Pháp ’ Bc b thl sn sùng tncông cho nôn mi c s xong dt * HiPhông vào qnãng cui tháng mt. VL th lckhng du, l lt nhiOn là quân Vit-Minh thít

bi pluìi lui ra ngoài Hi Phòng. Hai bên euxung lnh ình chin, nhng qun hai bên

vn c dnh nhau.

MT CN GIÓ BI 159

Vic giai dng nh th dcn my ngày,

trc ngày 19 thng chp dong lch, thì

ngòi Pháp gi ti hu th cho chinh phVit Minh ht phai giao s* Còng An cho h,hcnn ht ngày 20 là hít hn. Chinh phVit Minh bit là khng sao tránh khi s tncng ca quân Php bòn mu s ánh trircmt ngày mong dc thng iì trong khibít ng. Xem nh vy thì ngi Pháp cngc mt phn kh ln trong cái li ã gãyra cuc Pháp Vit chiSn tranh ko di chon ngày nay. Trc ngày 19 tháng chp1946, cac yu nhn trong chinh phu, quân

chinh quy Vit Minh rút ra ngoài c ri,

chi c cac i quân t v li ánh pha

và bt ngi Pháp và nhng ngi Vit Namtheo Pháp.

Quan t v chng VI quftn Pháp trong

thành Hà ni dc hai tháng mòi rt lui.

Trong khi hai bên chng c nhau phn thì

quân Php bn phá, nhà ca ph x b dôl

rít nhiu. Nhng pho nh hàng Hòm, hàng

Thic V...V... b fit ph gn ht. Nhng nhnào ch nhà b chy, thì quàn Pháp vào lííy

dc, ca ci ri sau li cho bn ngiTàu vào cp ph. Cái nh ca ti ph nhà

C-U cng b qun t vt chy. Thành ra

ao nhiôu sch v cua tôi, c* lm quyên rít

cô, rt quí, tlch tr trong my chc nm,u ha ra tro tít c. Tôi vn cha hièu vì

160 MT G 0' N GIÓ BI

l gi mà h t nhà tòi, I10C là vì t nhà

bôn cnh mà chy lây sang, hoc vì Vit Minhthy tòi b i, h gi không c, h cho

lnh dt nhà cho bõ tc.

Ci chin lc ca Vit Minh khi ííy là

nu chin ííu m\ thng thì thôi,khng thì rút

ra ngoài, ri s dùng phng sAch du kich vk

tiêu thô, ngha là dt ph ht sch nhng nhàca dinh th, ch ê lim t khng.

Bi vi ngha quân Vit Minh thì ciphng sch th hai có hai ch ích: mt là

gáy s cn tr cho quân ch, di n &ukhông c ch c trú, tin li cho s du kích

cua mình. Hai là làm cho di\nc nhng phphng trong cc thành th mt c nhà cac nghip, roi di kho iêu ng, ch c theoCng sn là sng mà khng theo là cht. Vi

th£ cho nên c nori h phá hoi t xa £nnay cha tng c bao gi.

Khi vic chiu tranh d bùng n BcB, chúng ti bên Qung ChAu ai cng ngo*

ngc, không bit ngh ra sao. Mt bèn ngiPhp c tình mun lp li ch quyên nh c,vic y dã 11 mun che (ty th nào mc lòng,

ngi la i! tròng thy rõ khi qun Pháp ôb lén Hôi Phùng vù Hà Ni. Mt bn là ViMinh dã Iri híìi/ phen ha hn gi non iV_

lp ca ne nhà, klông l li bó tay chuhàng phc ngi Pháp. Thnh ra hai bên tuy

c hi ngh ’ A Lt vù Fontainebleau,

MT CN GIÓ BI' 161

nurng k thc là ùng mu lluil è la nhau,

ch không c gl là thành thc, thì không sao

tránh khi s xung dt c.Trong cái lình th y, nhng ngi ngay

chnh vì mvc ríU kh ngh, Vit Minh thì chmun dùng cách áp ch d cng cf a v camình. Ai theo h thì h d yên, ai không theo

h thì b bt J)ò\ chém giÊt, mà theoh thì nhiungi khng làm dc nhng vic h làm.

Pháp thì dùng võ lc mà àn áp và dùngquyn mu e v ly tlìng li. Ngi VitNam ai c lòng yêu mrc thì không sao

theo Plip dc, tr ra mt bn xu danh trc

li không ke. Trong cái hoàn cnh au dnbi ri ííy chúng Li li thay nhng nhà cách

mng hen Tàu nh bn ng Nguyn HiThn tuy c lòng tl, nhng không tài nngmà cng ángc vic ln. Chng tôi quayv mt nao ciing khng thy c phng phpnào gúp dc nc.

Mt hôm vào khong cui thng gingnm 1947, tc là my ngùyJLrc tgt nguyên

án nm inh Hi, ông Bo^i vào QungChâu, c gp tôi nòi chuyn v vic nc nhà.

Ông rt bn khon vè vic Bc B. Ti nirng ; «Tuy Vit Minh a c nhiu iu lìm

li, nhng nay h ã dng v phng dinkhng chién dànhc lp, thì h c ci thdanh chinh ngôn thun, ai lm tri ngc lilà dãn chng không theo. Chúng ta ành phai

162 MT CN GIÓ BI

S thi CO* bin chuyên ra sao ri se tinh. Nay

vic chin tranh dã xy ra, tc là c bncbôn thua, chò* í-n khi tình th€ r rt, ta sliu c the làm dc viôc gì ch li cho nc».Ong Bo Di * Qung Châu my ngà}'. ri trra Hng Cng.

Lúc ?íy ti ang * trong cái hoàn cnhnguy ngp, tin thi sp lit, trong dã ánhnhau, thì không còn mong c s tip tcna, Ti tJnh ch còn c dng vê Saigon,

c bò bn và bà con c thê t tr* chocit lâu. Tinh nlnr thí nhng bit là Ui nào màv dc. t nhn ng Bão i cho ngira Qung Ch&u mi tôi ra Hong Cng cvic cn.

Tôi ra Hong cng gijp ng Bao i, ôngni rng : í< c mt ngi Php bn ôngDong sang ây, mun gp chúng ta dnòi chuyn v vic bôn nc ta, cho nôn timi c qua bân tính cho k v vic y.Ngi Pháp ííy là ng Cousseau, trc cbit c».

Hôm sau, ông Bo i vi ti gp ôngCousseau, ni chuyn chin tranh * Bc B,ai b bt, ai b git... Sau ng ni rng : « Caocp y viòn Php bên ng Dng mun htsiVc diu ình dê em li cuc hòa bình,

nhng vì Vit Minh la di, nôn m*i c schin tranh, tht là thit hi cho c hai bên».

MT CN GIÓ BI IC3

Tôi ni:« Cuc chin tranh này, do sti bit, là phn ln ti các ông gây ra. NcVit Nam chúng lõi là mt nc t Nam chí

Ihic có linh cách duy nhíl, dng mt ngnng, 111

Lphong lc lch s, mà cãc ng dem

chia ra tùng mnh, ri li lp ra Nam kCng Hòa Quc và gây nhng s trôu chc,tht rõ rt là các ng không mun hòa bình».

— là nhng vic lm b nht thi màthôi, vì c nhiu ni kling theo Vit Minh.

Nu c nhng nguôi quc gia dng n ra

iu dinh thi I1ÓC Pháp s sn sàng nhngb.

— Vic iu dinh bây gi, mun cho thành

cng, thì phi cò toàn dân ng thun mic. Mà nay s nhiu dn chng ã theo

Vit Minh, dng vào mt trn khng chintít là phi làm tht nào cho dân va ý mimong có kt qu.

— Vic y là vic ca cc ông. Các ônglà ngi yêu nirc nên ra sc mà gip nccãc ông. Trong ci tinh th ngày nay, c nhông thì nc Pháp phi làm th nào cho

ngi Vit Nam va ý?

— Nc Pliàp phi trâ li ci quyn dclp cho nc chúng tôi và cho ric chúng tôi

thng nht t Nam chi Bc.

— Vic thng nht có thc, nhngsdc lp thì hin bây gi chinh ph Php cha

161 MT CN GIÓ BI

nghn lòi không the ni ctirc. Các òng nôn

tìm nhng iu kin cho hai bên c thê thathun c.— chúng tL ngh k ri mai chúng li

xin cho ng bit.

Tôi v bàn vi ng Bao i, ri kò ra 7

iu sau này da cho ông Cousseau :

í/ — Lp li nn th6ng nht ca nirc VitNam,gòm c ha k và các dân thiu só nhMng , Mi, Thi. . Ngha là lp li nnthng nht nh các triu trc ò*i T 'c.

2/ —Nc Vit Nam chac c lphn, thi ít ra thì cngc hoàn toàn t tr .

ngi Pháp không can thip vào viéc cai trtrong nò'C

.

3 — nh rò ci a v nc Viêt Namtrong các nc liên hip ca Pháp. Vic liên

kít v'i Cao Miên và Ai Lao là vic riêng camg nc ln bang chng tôi . Chùng tôi xin

b cái d án liên bang ông Dng, ví ólá mt cách p li ci chè ông Dngtoàn quyn. Chùng ti nht quyt không mundi qtiyn mt chc toàn quyn nh trc

na . Ntrc Pháp nên oi thi má theo ngtinh thn thi nay

,ng cho èi cái tên gim vn gi s thc nh cu.

4/ —Nc Vit Nam phi c quâni qucphng c lp

5/ —Nc Vit Nam s c các c quan tài

chính cho ùng cai ngha mt nc t ch.

165m;t C0‘N gió b;i

Chng tôi s sn sàng xét cc quyn i vng knh té ca nc Pháp uà các nivc ànbang nh Cao Miên à Ai Lao cho ùng lcông bng .

c/— Nc Pháp nên nh mt ci hntrong nìy nm s cho nc Vitc cp /ln.

7/— Nc Vit Nam s có {ti bihi ngogiao vi các n'c ông và các nc khác

có quyn bun bn oi nc Vit Nam .

Trong by iu y 1» nhng iu chngtôi a cho ngi i biôu Cao y BòngDng iù ông Cousseau, vào khong au nm1947, Ong Cousseau xem roi nòi rng: «NòcPhp s cho 1UVC Vit Nam dc hn na.Ch c mt diu th sáu là hn cho hoàntoàn dc ‘lp, thì nay tôi không giâm chc,vì tòi không c phn s bàn vi3 vic y ».

Tôi nói: «Nc Pháp ng thun nhngdieu y, thì phim nhn hn hòi, ri cuHoàng Bo Bi s ng ra iu dinh viquùn kháng chin dê em li hòa hình. Nhngcin nht là phi è cho cu Hoàng hành

ngc t do, ngi Pháp dng ™ mtcan thip viio vic ca Ngài làm. Ch xin

mt iu là cho nhng -ngi làm vic ra

Ilong Cng giúp, cu Hoàng mà làm vlc >).

ng Cousseau nôi: (í Nhng vic y cthc dc c, nhng c 'li din v Saigon và

ch hèn y tr lòi ra sao a ».

VÊ SAIGON

Sau cuc nói chuyn vói òng Cousscau,

ôngBo Bi bo tòi rng : « Trong cái tình thnày, c nôn v ln ni, trc tip vi myngi cm quyên ca Pháp xem tình ý cah Lh nào. Néu tht làm c, thì c li tr’

ra, ta s trù tinh mi vic »,

Tôi nói : <( ày là mi gp ng Cousseau,

ta lin gì mà v. Mt mình Lôi vè, c bsao cng không ngi my, nhng công viccha ra gì mà a mc la thì di qu ». ngnói : <(Ne minh ang làm vào canh kh vc

chén tranh, nay c co* hi muy ra c th cudc nc mà mình do d khng làm gi,

thì sao cho phi c nén nghi k ».

167MT CN GIÓ BIKhi y Òng Cousseau li Hong Cngch tin bèn òng Doiig, tôi v n tt

Nguyên n Qung Châu. Trc khi ve,

ng Bo i biÊt ti khòng lin,c da giúp

tòi 500 dollars, nhng hôm sau ra nhà trmxe la b k cp ly mt. Rõ tht là vn en,làm vic gì cng en.

Sau tét Nguyn nc dam hm, ÒngBo i cho ngi bo tòi dem c gia quynra Hng cng. Chúng tòi i tàu thy ra tini, Sn gp ng Bò i. ng ni rng : « Cv ri, lôi c ni chuyn thèm vi ông Cous-

seau, tôi Urcrng c nôn ve Saigon và nhàn

tin dem cii gia quyên ve, ch e nheo nhóc

bòn này chng cò ích gì ».

Tòi ngliì : mt mình li * ngoài này fivy, li c v con chy ra dùy, thiu thndu mi dng. Nay da c co* hi dem c ve

cho yèn ch là phi. Còn VÊ vic nc, llù

ngi Pháp d mun dièu inh và c nhncho nc Vit Nam thng nht và t chít,

ngi minh c dành nhau cho d11 cùng cung

khng thè di hn c. Chi bng la c ve

cho biét ro lình thc. NÊU thun tin làm dcthì làm mà không thì thi, cng khng sao.

Sau tôi gp Cousseau, Ong cng nói : « Nucu bang lông ve thì li thu xqi giy má xongngay, ri ch c cliuyen làu líiuy, thi chúngLa cùng ve c. V ln'm rí V c sc c iihíV * va

khng phi lo gl c ».

168 MT CN GIÓ BI

Ti nói : « Tòi ve ch cn gpc ngCao cp y vièn n chuyn cho 1’5 rngri cho LÔI tr sang trình bày cho Cu Hoàngbit, lúc y c làm gì mi làm cvc. v bny tòi mun gp my ngi nh ông Hoàng

Xuùn Han, ng*V vn Hin, è' hi kinv vic làm ». ng nói : 6 Vic y rát dê, và

lúc nào c tr sang cng *c».Cng vic inh nh th ri, ch tàu

Champolion * Thng Hi dén là v c.Lc ííy có ông inh XuAn Qung, và PhanHuy án Thng Hãi mi v Hng câng,

bit rõ còng vic bàn nh ííy,u cng xin Vvi chúng ti.

Trc khi di, ông Bo i c (ln cách

gi th cho ng vò li da cho cái th, baoti ve gp bà Dielot, là ch Hoàng Hu, màa tàn tay cho b ít V. Ti hi rng : «V bníty ri, ngi Pháp khng cho ti tr’ sanglithì sao?» ng nói lng : «N11 h khng choc sang thì lôi còn (V hôn này, cu dng lo».

Ti hinh Ih là vì Li vn không tin ling Cousseau nói, v li c mt ngtVi quenng y ni vi tôi rng : ông Cousseau ni vingi ta rng: «ông Kim ng 111 t*ng». Tôim tng cái gì ? Ti ve nu ma ngi Phápthành thc, thì là vic giúp nc trong lúc

nguy nan, ngc l)ng c ý la di thi thòi,

ch tòi c mu cun (lanh J*i gì dhi mà baodng m tng.

160MT CN G\'B\)

Vic dnh ri, thì c v. Sng ngàymng 2 thng hai nm 1947 chng ti. xuôngtàu Champollion,n ngày mng 5n Saign,nhngn sng mng m lên b.

Trc khi i ng Consseau d giao hn vn Saigon sc nhà \ Nhngt khi dn nixem ra b ông lúng tng, tôi bo dày tôi

quen ông Trnh ình Tho, chúng tôi hãytmlèn y. Th là chng toi thuê xe v c nhàng Tho.

Ông Trnh dinh Tlìo t khi Hu v,ngca trngnhà, không làm vic gi c. Bít thình

lnh tháy chung tiko n, rt ly làm ngcnhiôn và lo s. Lo s là khòng bit chng lôi

v làm gì. Sau khi ti ni chuyn tình àu cho

ng nghe ông mi yèn bng.

‘ áyc vài hôm, òng Cousseau nicha Lìm dc nhà. ng Quug và ông án itim ch khc . Nhà tòi Um thy nhù ngòi anhrut là ôngC Bùi Khi ri cng v ’ d, Tôi

li nhà ông Tho, vì tôi v Saigon là ã giao

hn t trc nèn gi kin dng cho ai bitst

chò' n khi bit rõ s thc ri tr sang

Hng Cng, 'by gi c làm vic gi mi làm.

Th mà cch my hôm d c ngi dn tìm

tòi. Tòi phi tír chõi không lip ai c.

My hm sau na, ông Pignon lúc ny

lòm y viôn coi vic chính tr, n gp tòi (V

nhà ng Tho, ngoi ni chuyn 1‘ííl 11 hùa và

170 MT CN GI BI

cho tôi bit ng cng ng ý vè mííy iêu tòia cho ông Consseau kíii bn HngCng nhng vì cao cp ìy viên Pháp là Hi-Quân Trng Tng DVgenlieu phi v Pháp,

ch cho n khi ng tr’ sang ìni ni chuynd'c. Tòi c nhc li chuyn cho ti d*cgp nhng ngi nh ng Hiên, ng Han và

ng Iíhiôm, thì ng Pignon nói ri s danhng ngòi ííy vào gp li. Nói th nhngri sau chng tlilíy ai vào c.

Tôi xem cái tình th trongnc phía bênngi Pháp, thì có mí3' phai. Có phi thì

mun lp li ch quyn nh trc, ch thay

di cái tn gi mà thòi, c phái thì mun chtrotig s lp ng Cung mi 11 tui ln làmvua, dê b Hoàng Hu nhip chính. Có phithì mun it ra cung tách nc Nam l tdi quyn diu khiên ngíím ngm ca h.Ri mõi phi c mt bn ngòi Vit Nam, vì

quyn li ring cng ph ha thmvào. Songnhng ngi Vit-Nam y là mt thiu s it

i lm, mõi khih mun hi hp biu tình

gì d, ch thy có dí) vài ba trm ngi là

cùng.

Phin bên ngòiVit Nam thì c phi VitMinh phái quc gia và các phái tn gio nhThiôn elúiu Giáo, Cao íù giáo và Hòa Haogi V...V... Song hot ng hon c là pháiVit Minh, nào luyn IruySn, nào tha m,nào ám sát lù vic cua h thng làm rt Uio

MT CN GIÓ BI 171

bo và hng hái. Cc phi Ichc tuy không aVit Minh, nhng cng vì Yit-Minh c ci danhnghía chng Pháp òi li nnc lp, chonên c nhiu ngi khuynh hng v mttrn kháng chin. Ti nghe thy nhiu ngini rng : «Chng tòi chng a gì Cng sn,nhng h c cái t chc è kháng chin,thì hãy di kháng chin a, ri sau nu màthành cng, thì ta s liu vi nhau, ch ciau làm n l cho Pháp nh trc, thù chtthì thòi, không bao giò* chu)). Còn mt phSnho£ic vì qu ghét Vit Minh hoc vì Vit Minh

áp chê c chuyên gi dc quyn, cho nên

thành ra c phe n ng kia, chia r git hilan nhau.

Ông Nguyn vãn Sàm lù ngi trcc b làm Nam b khâm sai, thngngp li ni chuyn. Ti nòi vi ông rng:«Theo ci tình th này, thi làm th nào rita cng phi diu ình vi nc Pháp mixong vic. Song mun cho s iu ình cli cho nc nhà thì ngi trong nurc pliãi

oàn kít cht ch vi nhau mi -c.NU kliòng thì ch mc mu ngi ta li

dng ri chngc gì ca ». ng Sm nòi :

« Mình mun oàn két nhng Vit Minh àuc thát lòng oàn kt! H ch mun mìnli

theo ii làm tay sai ch h cng có av mh thi hanh ci ch ngha Cng sàn cua

li, ch thc ra h c Ihil gì n quOc gia.

172 MT CN GIÓ BI

Nh vy liu oàn kt sao *c». Tòi thythí rt ly làm bun và chán nn.

Ngi Pháp thi không hièu cái tâm lca ngi Vit Nam, li th c sc mnh,mun làm cho ngi ta s, nào bt b, nàocp bc, .dâm hip, ri nói <( chin tranh

là chin tranh ». Làm nh th, cái lòng phnuít ca ngi ta càng ngày càng tng thêmlèn. H khng bit rng s s- c gii hn,khi ã qu lm, khi ngi ta àm ra liu,

mà d liu thì kliông c gì ngn cn crcna.

Mt bèn thì gian c, hiêm dc ai cungbit, nhng li mn dc cái danh ngharõ rng. Mt bèn thì quyn mu gi di, màli bo ngc tàn c, tri vi lòng ngi.Nh thê làm th nào mà em li hòa bìnhc.

Theo ci t tng ca ngi di xabên Á-Bông tft, có câu rng : « Cn<7 thànhht nh công tâm », ngha^là dnh thành trì

khng bng ánh lííy lòng ngi. Ngi Phpch bit ly võ lc mà dàn áp, ch khngbit cch làm cho ngi ta kính phc. Nhngngi h em ra làm vic vi h phàn nhiul nhng ngi xu nnh, ch mun tha co*

mà làm sang làm giu, ch khng ngh gì

dn liêm s, tiít ngha. Nhng ngi y ngòiPháp c thô sai khin, nhng i vi dn

mt c 0’ N gi bi 173

cling trong ÌUVC khng nhu ng là kliòng cò

uy tin g\, mà li gây thèm ci lòng oán ghét.

VI ngi Pháp làm nhng vic tht sách nhth cho nôn ci th Vit Minh vn mnh và

gi vng dc mt tràn khng chin.

C ngi Pháp nói rng: «NU ngiVit Nam khng mén ngi Pliáp, sao nhngno*i thuc quyn kim soát, dân c càng ngàycùng (lng hn irirc. II lííy tlii d nii khuSaigon, Clv ln trc khi c s chin tranh

cl có .500.000 ngi mà en nam 1919 cn1.500.000 ngi. không phi lù ci chngxác dâng vc s lng dàn min ngi Pháp.

Ngi ta v nhng ch thành th thuc ngiPháp kiêm soái cng b nlìicu s bSt b' cckhô, nhng ch b c mt bèn thi, cnphía thuc quyn Vit Minh kiêm sot thì ãb Vit Minh dàn áp, li b quàn Pháp 6nánh phá, bn giSt, thành mt c dôi tròng,

cho nôn ngòi la phai tim dn ch hi Ít màlnh minh. Hãy hoi nlìng ngi thng ’

nhng ni thành th, thì ni cung ni ch hmt cái kh còn hn ’ ch l) hai ci kh.Tu trung trong nhng ngi v ch dò

hi , cung c mt s ngi vì quyn li

mun theo Pháp, nhng không phi là ai

cng vì mn Pháp mà v.

Khi tôi còn ch i or nhà ông Tho, cngi Php n bo tôi rng;((Chlnh ph ’

ây c tin, c nhà in sn sàng, c nên ra

174 MT CN GIÓ BI

mt làm vlêc (li Ti nùi : « Ti ve ay ctbit rõ ci Ý nh ngi Pháp và xem tình

thé trong ne th nào ri ra ni cho CuHoàng Bào Bi bit, lúc íí c làm gl hay

khng mi quyt nh dc.»Ngi Phápthy ti không chu lm gl, bèn nói n nikia. Mt hm lòi thy trong mt lò* bio Sai

gon, ng mt (lon rng: ngi Php (lem

li v, là ct e ti không mu mô bòn cnhông Bao Bi» . Cúi ííy c l úng s thc.Là vì xem ngiròi Pháp lúc y là mun lidng òng Bo-tìi mà e tôi ’ gan ng, s ciêu bít tin, nôn ml ha hn d mi iue em tòi v. NU c li dngc thì dùngmù khòng thì dê cho xa ccli ng Bo aira, ri da nhng ngi thân tín ca h ra

làm vic cho d. Ti li lliííy bao nhôu iÊuha hn ca ng Cousseau là không c c.Nhng, ngi ti mun gp u không c ai,

mà li tlìííy nhng ngi nh òng Phan vnGiáo, ng Trn ình Qu, thng mun ngp ti, li khòng tip ai c. Ri n nhngngi cùng v vi tôi nh ng inh xu&nQung và ông Phan Huy án èu i làin vicvi ng Qu và ng Gio.

Khi tôi mói ve Saigon, ti c n gpngC do Morenu do ng Bo i giói thiu,noi chuyn rít l l. Ti ni : « Cu HoàngBo ai cò cài th riêng, bo tòi a tntay cho bà Didelot, nhò’ C gii thiu h ».

MT CN GI B I 175

C n: «Rà y bay gi(V * à lt, d mt tunl na mi ve. Khi 1100 bà uy v, s bo chong bit». hon mt liùìn lc sau, tì nghenòi Rà y (la VÌ3 li cho ngi hòi C MoreauC nói: (( Hà íí (la vè, nhng bn lm khôngbit bà iy có Lip dc khòng» . C li th 111

rfíng:« l y ch yu cháu l)à y thôi ».

Khi fíy cò ông Phm Khc Hòe, ngu3rnng L vãn phòng ca vua Ho i trc,dang ' Saigon, tòi nhò* ông Iòen hi bà *íy

xem bà y c lip thì ti dna cái th cang Ro i cho bà y. ông Hòe i roi vnói lng :

«

Rà y ni khng tiép ngiri làmvic chinh tr, nhng ng Kim c mu6 11 gpthì ch tiÊp trong mím plnìt thôi.

»

Tòi s*d mun gp btt Didelot, là vì*c cái

th cua ng Rao i nhò’ ti da tn tay choRà y, ch c ciui cnh gì âu. Tòi thy thái

bà y nh th, li khôngn và nh ôngHòe em ci th y li cho hà y. Tôi ke

ci chuyn lt vl y là vì c mt s gì u nmà tôi cha rõ.

Cò mt diu lôi ly làm l rng l * Sai

gon di quyn kim soát ca ngi Pháp

mà li có nhiu bo chí ting Vit Nam cngnhiên ra mt bênh vc Vit Minh, c ngivit trong bào rng: « Tôi ly làm hùn hanhc l ngi ca Vit Minh » . Ti hi sao

áy ngi Pháp i vi nhng bo y li

176 MT CO’ N GI BI

rng rai nh th 7 Ng ta ch ciri màkhông áp li.

Vic làm ca ngui Pháp tht là ngotngoéo kh hiu.H ánh nhau yi Vit Miph màli (lung túng ngi ca Vit Minh.H nói nuiniu inh vi nhng ngiri trong phái qucgia, mà li làm cn tr vic lm ca phái qucgia. Trong phi này c ng Nguyn Vãn Sâmra mt chng Vit Minh, thì bng Pháp ghét

và b Vit Minh hm da. Khi tôi gp ng, tikhuyên ông rng : « Tòi xem tình th kh lm,ông có làm vic gì thì phi thn trng, dngc khinh xut mà mc mu gian ». ông Sâmnói: «Tôi cng biít th, nhng không l khi

vn nc gian nan mà mình ngdi nhìn, thchng ta c ng ra thành lp mt trn qucgia thng nht ê cho ngi ngòài bit trong

s hành ng khng chin không phi ai cngl Vit Minh Cng Sn ht c. Ri }' chúngti s tái bn l lìo Qun Chúng ã b ngca t tnrc, bày t ý nh cua chúng tôi )).

Ti nói : ((Vic y tùy ng, nhng không nên

vi vng nngiii mà hi cho vic CÍC ông làm.

Còn tòi llh du Iihíít (lnh không dinh dngnvic gi ca )).

Hai quíhv trung tng D'Argenlieu vPlìàp b ct chc, chính ph Php c ôngBollaert sang thay. Khi ông sangn ni, thì

doi ông Pignon i làm y viên nc Php 'Cao Miên, ông Diclieer Michel quyn chc

177Mt cn gió biy viên coi vièc chinh tr, Lôi thy ùy viên

mrc Pháp mun thay ôi chinh sách, lingh mình d dnh không làm gì na, lunhà ông Tho vò ích và c iu không tin, tôi

h£n v nhà ng Bhi Khi. RSy gi là ngày

29 thng Ur nm 1917.

Cáo cp ùy vièn Bollaert sang ha hnlò m cha rõ là ý nh cùa chnh ph Phplà thê nào. Sau khi ông i kinh lý các ni ông

cho ông Paul Mus, giámc trng hi ngoinírc Pháp di gp ôngH Chi Minh thngthuyt, nhng hình nh mun bt Vit Minh

du hàng. Thành ra không xong. Cao cp yviên li v Php dc toàn quyn hành ngdè em li cuc hòa bình ông Dng òngtr sang nh ra Hà Ni c bi din vn vtrinh chinh ph Php duyt y ri mi tr’ sangra Bc c bài din vn y Hà òng, dini s. cho nrc Vit Nam thng nht vàc c lp trong Liên Hip Pháp theo myiu lcn và ci iu kin quan trng nht là

bt quân Vit Minh phi np khí giri mà uhàng. Th€ l bao nhiu s hy vng ca myngi còn tin tng ci chinh sch mi caông Bollaert mt ht.

Ngày Mng 8 tháng nm, my hôm trckhi ông Bollearl ra Bc, ông Didier Michel hnn gp tôi nhà ông Tho. Hai ln tr&ctòi gp ông Pignon, câu chuyn khng c gb

178 MT CON GIÓ BI

nhng còn c ý v, lìn này lòi gíìp ngDidier Michel thì nht nheo lm. Ong ni

:

« Sao ng khng ra hiình ng di, ng còni gì nfra »?

Tôi ni : « hànlì dng gì ? Cái mc dích catòi V day là 2 hit ro ci ý chính ph Phápnh di vi Vit Nam th nào ri ti ra nói

cho ông Bo Bi bit, và n nay tôi chathíy gì là rd rt c».

—ng klìng dc nhung lò i din van cang Ramadier, th tng nc PhAp và

nhng lòi t cáo ca òng lollaert d ni à ?

— Ti có dc, nhng d ch là li dinvn mít thi, cli ch c gì là thit thc.

— Th thi òng mun th nào ?

Tòi mun c s thành tht rõ ròng rimi c thè lm vic c.

— By giò* ti vi v c vc, sau ta

s nòi chuyn.

T dó ri thôi, Lùi không gp ngi Phápnào na, ri lliy c nhung ngi nh ôngPhan Van Giáo, Trn ình Qu và nhng ngikhác, hoc ' Nam hoc * Trúng, hny ’ Bctp np di li Saigon—Hong Cng—Saigon.

Oug Nguyn vn Sin cng sang IlongCng gp ông Bo i, dn khi tr v dcmíy ngày thì b m sát. Ông vn l ngi ônhòa, Irìm tnh, ngay chinh v lit lòng lo vic

179MT CN GIÓ u I

nc. Nluvng vì ng qu tin ngi la xui dclàm vic vi vàng qúá thành rã b lai v, thtlà ng tlicrng liSc.

Qua ílu nm 1918 ' Nam K cng hòaquc, Lê vn Hoch phi t chc, ngiPhápa Thiu Tng Nguyn VU1 Xuikn vthay. Ông Xuân nhn chc chù lch it lAu

li c Trn vn Hu lên thay và ng ra lpVit Nam Trung ng làm thi chinh ph.Bn ngày mng 5 tháng (i nm 1918 thì c hingh Bollaert ùng Bo i ' Vnh H Long

chuàn (lính s hun hn chó Nòc Vit Namc thng nht và c lp trong khõi liên

hip Pháp.

Xong cuc hi ngh vnh H Long, ôngBo Bi v t bit Hng Cng i qua ncAnh cha mt, ri v ' Thy S. n khi

ngi Pháp (lein cu Hoàng hu và cc consang Plip thì v nhà riêng tháng Canncsgn Nice.

Khi Thiu T-ng Nguyn vn Xun lèn

. làm Ch Tch Trung ng Lâm Thi Chinh

Ph, cò vit th mi tôi v lãm cõ vn,nhng vl tôi già yu và li có bnh- tt tbit không lm dc vic gl ich li cho th€

cc, nên tôi t chi. Lúc ííy tôi S ' NamVang dc my tháng ri.

LÊN NAM VANG

Khi tòi v Saigon, trong lng ch cn c 20

ng bc ông (lng, ông Cousseau thy vyc da tin, nhng tôi không ly. Sau tôi

gp nhng ngi quen bit có giúp Ít

nhiu mua thuc thang và may v lt vt.Tôi n nh ng c Bùi Khi, ông vì tình

anh em, tip dãi mt cch thành thc và tt, cAc chu u ht lng kinh mn, nhngvì CH. gia quyn bn nm ngin ' dlíy

lùu ngà, n không ngi li, ngh cng khócoi. Con gái tôi btét ting Anh,c nhiu ngimun hc,nh i thuê nhà ê dy hc, nhngkhông thuêc nhô. ’ Saigon cng nhbên Tiiu, cíii nn khan nhà tht là iêu ng.

181MT CON GIÓ BIMun thuê mt cái nh nh, ít ra cung phitr tin trà mt mt vi vn hc, thì ly tináu? Sau hai v chug con tòi gp nhngngi qen nòi * trên Nam Vang, bèn CaoMèn, cm go rê và d thuê nhà, chúng nmi di xin giy lên Nam Vang. Lèn nhàkhách sn dc my ngày chng may cou tòi

b bng sut cht. Nh c nhng ngi quenbét tròng nom giúp , nên không vic gì.

Nhà r Nam Vang li c phn kh thuê honr Saigon, thành ra nhà vn cha thuê dc,con tôi phi v * nhà ng Phm chi Tùngtrong khi ch i cò nhà .

ông Phm clìl Tùng là ngi rt hin hu,lliíy con tôi lèn ’ ni xa l, ht lòug giúp d,coi nh anh em trong nhà vy.

Con li dí Num Vang chò’ n ba tháng,nh ông Pignon can thip míy ln, hi ngcoi vic nhà ca mòi cho thuêc mt cnnhà, m lp dy hc tiSng Anh, ln hi cng

un tiêu.

Tòi Saigon, cò góp nht nhng sch caLòi, nh tìm nhà xuíít bn cho in li. Lc ytôi gp 6ng Tràn vn Vnn thm tôi. Khtòi Huê, ng c ra làm vic KinhT viôngH Tà Khanh, cho nên d quen t tnrc,

ng thy tòi ’ trong cái hoàn cnh rt eo hp,ông lin cho lòi vay mt món tin kh ln và

ông nhàn vic tim nhà xuít bn dc in nhngscli ca ti.

182 MT.ICN GIÓ BI

Trong lúc ngLiy nan, gpc ngi bnnh ng Trn vn Vnn thum tòi tht là Ít

c. y cng là mt s may mn, nh tri dun

di hun cho õ’c bao ni au bun khnao;

Vào quãng thng chín nm 1017, thi cuBùi Nam, em nhà tòi ’ Hà Ni vào Saigon

Lhnn chúng li, bit rõ tin tc ngi nhà.

Lite y nhc mu ti (lau nng cha bit thnào, cáu Nam dc tin vi vàng ra ngay, ran 110’i buô tra, thì bui cliieu m ti mt.Tình m con, ni au n, nhà li rt sukh. Ci su khô lúc ríy li c phn tng thêmlà Vì phai khi lon lc, mình phôu lu ’tkhch quê ngi, khùng tliííy dc mt mtrong phút cui cùng.

Sau ti ngh Sttigon cng ngi khòngmà con thi ’ tròn Nam Vang mt mình, ngàydy hc vt v, bo cháu không ai trng coi.

Nhà ti mun lèn ' tròn y, de cha m con cicùng ’ mt ch. Vy nn chúng ti dinh quall Nguycn dán nam MU T (19-tiS) thì lnNam Va.ng.

Bn quang dau tháng ha nm 1918, thi

rô tòi v n chúng Lòi, roi en ngày mngtì llìáng ha tc là ngày 2tì tháng Giêng nmMu T, chúng ti lèn xe Iiori ch hanh kháchlên Nam Vang.

MT CN GIÓ BI 183

Ln Sn ni mt tuàn l, lòi ín gìp ngPignon là y vièn nc Pháp, xin ci giyc lu tnì ’ ít Cao Mèn. Vì ’ xy by

r.lurng r.gmVi Vit o-‘im di li rít khômà ai mun ’ làu piìi c giy cho nuVi

dc. Ong Pignon chuyn Lrò vui ve và chogiy ml cách rl e dàng.

0* Nam Vang dc ven ôn hon Saigon,

ngày dem t do, khng c cm don 11 gl c,ch phai nóng nc kh chu. Ti len dày nhc ng Phm chi Tùng v. my ngi klâc

cho ìmvn sách v nbnL là nhng sách v'

nói v do Pht vào An , tòi xem cngnguòi c nhiu. diu phin não. Mi khi

tri mát me, chiu n tòi chng cái gày ra

dng h sòng tròng nc chy, mà nghicuc di cng xoay vn tròi nôi c khác gì

dòng nc chv xui.

Cuc i ca lôi di n y di vingi ngoài cho tht là hiu qunh, song ttòi li thííy c nhieu thú v hn‘ nhng lcphi lo loan hun còng vic n kia, giong nhngi ng tung ra sàn khu, nhy múa

nhc mt roi lìl tr, àu li vào y. ngnày ngòi yn mt chõ, ngnv rò trò di vù

t mình tnh sát bit cái lùm tình camình. Ti li nh’ cu cô nhàn da nói : »( hicu

danh bt nh dào danh, dào danh bít nhv danh ». Mun c danh khung hang 1rndanh, trôn danh khùng l)img khng c danh.

m MT CN GIÓ tìl

Ngi c"tri tu mà bit gi' mình ch vô

danh là bc cao s tuyt bc, nhng mình

trót deo iy ci danh vào mình, thì phi tim

cách trn danh vy,

Danh vi li ò i là nhng cái mi nó dmình vo cm by d hành h ci thân mình,

chung quy ch là mt cuc mng o, chng có

gì lù thc. Khi mc vào thì lm lúc li phii vào nhng ni hi thi, phi bng mt btmi, tht la khô.

Tôi nng náu ’y ch cho tình th yén

yèn, thì thu xp v Bc là ni c hà con, bnbè khi vui khi bun c nhau hn là chxa l. *

én thng ba nm 1949, thy Ong Boidã iu dinh vi chính phu Plìp cng nhnnc Vit Namc thng nhíít và c lptrong khi liên hip Pháp, i khái theo cái

nguyên tc ca ông Bo i và li a dacho ngi Pháp khi chng ti còn Ho-ngCng. Gi hai nm trc, chinh phu Php ihn ngay vào con dng y, c l cbao nhiêu thì giò* và s ton hi. Song ci tính

con ngi ta bao gi cng th, c chonkhi bíU c dT mi chu làm nhng vic phailàm, còn tlù c mun bám lay cá li mt lúcri c xoay quanh nì thành ra lur hùng vicln. Lóng tham C1Í1 ngi la khng c h b?n,ncu không em cái lùng cng minh chính trc

MT CN GIÓ B;i 185

mà ngn nga lòng t c, thì thng hay cnhng s tn c, gày ra nhiu ni au bun.

Vic ông Boi iu ình ã dc két

qu, nh th cng li cho nc Vit Namri nhng 6 mi là li giao két, cn phi chi s thc hành xem c dng li giao kthay không.

Khi s dc lp và s thng nlit dã thchin rõ ràng ri, thì ông Bo i phi c cichnli sch cng quyêt và bit la chn lynhng ngi ngay chnh dng n ra giúp

ng mà làm mi vic. Nu li dè cho nhngngi mun tha c hi mà làm giàu làmsang, thì kh lòng mà em li lòng tin.nhimcu dàn chng. Vic thành bi sau này, là mtbên ci lòng thành thc ca ngi Php,mt .bèn’ là ci chnh sách ngay thng ca ngBo i.

Tôi nay già ri, không c hng hái làmc vic gì na. Tôi ch mongc yên èn,

dè v ngh ngi cho trn tuôi già, íy l ci s*

nguyn chân thc ca tôi. V trong quãng

dng tôi va di qua, tri bao nhng cnhhung au bun kh s, may nh Tri Phtcu giúp, tôi duy trìc n. bây gi, màkhông try lc vào àu c, tht là ci plicln vy. Ch nên ti thng nh bài th camt nhà thi s An mà ngi ta dch rrt

ting Php nh sau này :

286 MT CN GIÓ DI

La barque à Ci drivc

Au miieu du lcuic de ic,

Pêrlleiix ct fouctté de ciìt,

Ma barquc, snns ramen, balloite

,

Flottail á a déric.

Mais ion noisibe main,

Secourabe cl [riloyable ,

A guidé a barque sans uoiles

Parmi lea rochcrs, au milicu des orageS

Jusqu'ai riage de sécuril.

Tlc ly rong bài th y mà dchra bài th song thai lc bát sau này :

CHIC THUYN V TROSông nhân th mic trôi cn cun,Gia dòng sông, gió cun áo áo.

Chiéc thuyên uô tro lao ao,Lãnh ênh áy dô bit áu bèn b.

Tay tè trong c huyên bi,

Thuyn không buòm c l ngoài khi,a qua sóng gió thác ngi,n bùn bín n l ni yên lánh .

'

Nhàn khi ngi ri, tòi d’ quyên nht ký

ra xem ri vit cun sách này sau ai xemthì bit r s tình vù còng vic ca ti làmtrong míy nm ay d.

Hn tùm là ti vit truyn ring ca tòi,

song ti phi nòin chinh tr ciia chinh phùVit Minh vh s hành (lng ca ngi PhApDng Dng, là vì nhng vic ?íy quan h

187MT CN GI BIvi nhau, không nôi rõ khng ai hiêu manli

mi vic ti làm th nào.

Vic ngi Pháp làm - ông Dng, cò

nhiu làm loi, ngay t lúcu khng chu thay

oi cái thái vi ngòi Vit Nam,c tnglíy võ lc mà dàn p và dùng quyn mu.màla di d dem ngi ta vào chòng, nhmình mun, không biét rng lòng ngi ãthay di, nhn tri ã bin thiên, không thê

ly thê lc mà bt ngi ta li i con dngcu c.' Phàm ci quyn . mu la di là

ch dùng <yc khi ngò’i ta khòng biét nhngkhi ngi ta biét rõ cái mu thut ca mình,

thì ci mu thuty kliòng c công hiu na.Ngi Php li c cái tính hay cy sc mnhca mình ri có khi xày ra vic gì, thì dè choquàn linh i tàn ph git lii, c ý mun chongi ta s. Cái phng sch y i vri citôm lý ca dn lc khác thê nào ti không bit,

nhng di vi dân tc Vit Nam mà ch dùng

sc mnh è tn phá, thì s tn pha càng

tàn nhãn bao Ìihiu, s .thù on ghét gin li

càng tng thêm bíy nhiêu.

Theo ci tm lý ngi Vit Nam, thi

ngi ta a ci chnh sách trong sch ngay

chính khòng c phá by git càn. H ngiPháp khng biêu ch y, thì b ngoài thnào mc lòng, b trong khòng ni phc., thì

làm vic gì ri cng tht bi. VI vy cho nn

18« Mt cn gi bi

vic ngi Php mun em li s hòa bình

x ông Dcmg mà c ngot ngoéo khngcho nc Vit Nain c lp và thng nhít và

không thành thc thi hành nhng diu giao

kt, thì kh lòng mà gii quyít ’C citình thé ngày nay.

V phng din chnh tr ca ngi VitNam thì chính ph Vit Minh d tlitt scli tlúc u, cha gì ã em p. dng cái chù nghacng san mt cách ng t quá, thành ra

trong thì dân Lình ta thn, mà ngoài thì

không có ai mun giúp *. Trc thì h tròng

cy r nc Nga vò ng cng sn bên Pháp,sau thì*nc Nga vì xa cách không giúpch vic gì, ng cng sn bn Phàp tht tli,

thành ra mình cô lp, thé btc d phi lpra mt trn kháng chin. Chính ph Vit Minhtuy bit li dng ci lòng i qucca quc dánvà nhò* c s tô chc chu (lo v s tuyêntruyèn khôn khéo, nhng vn không scê ngn cn dc s tin hành ca quân cii.Ci ch ngha .Cng sun v dng lun thuytcung c iêu bo thù, nh là mun chanhng diu bt cng trong x hi, nhng vdng kinh té, thì li p ch quá,lm lm iuhà khc và díing nhng th on qu quytg di, khiên ngi ta mát lòng tin cy. Bemci bát còng bình n mà phá ci bt công bìnhkia thì dù cc tháng li na, cng khôngclic vng bn.

MT CN GI BI 180

Trong vic làm ca Vit Minh cng sun cóhai diu ngi tr. Mt là em cãi nhng sách

hành ng - cc nc bn Ty Phng sngthi hành- Vit Nam,’c6 nhiu diu khngthich h p vói hoàn cnh vù tinh tình ca phnnhiu ngi trong nirc cho nn thành ra cch tri ngc. là mt diu ngi tr kháln. Hai là vì cAi v tri nc Vit Nam trongci phm vi AnhM theo ci hin tinh bAy gi,thé nào ngi ta cng khôngê ít này thành

cng ha. Ch tr khi nào trííng mái rõ rt, thi

thièn h hoc làu b cng ha cù, hoc làu sng trong ci ch d l-bn c. Lúc ydù mun hay không cng chng làm gl c.Trong khi hai cái lý tng côn di lp, tbì mìnhcha sao thoát khi cái th lc ca Anh M.Nh vy mình c chãp mun cng ha, thì ltlà ch có phn thit hi mà thôi, ch khó lòngthành công c.ãhay rngng Cng snc cái tinh cách

tòn giáo, phi mê và tin, tin l ch có mình là

phiT cònngi la là sai lâm ht c, song nhngngi làm chinh tr quan h n vn mnhmt nc, phi hin thi th, mà tùy c ngbin. Theo ý tòi, thi ó là ch nhng ngicm quyn trong ng Vit Minh phi liu màhành dng.

DCi hay d th nào mc lng, dng VitMinh ã c cài còng ln t chc dc cuckhng chin y mà nc Pháp phi cho nc

190 MT CN GIÓ nVit Numc dc lp và thõng nht. Song

trong ci tình Ih quc t hin thòi, thì ngVit Minh ch làmc íìn dy thi, khônglàm hon irc nhì. Nu c chp mun làm cho

dc nh ý mun thì ch làm kh dân hinc mà không chc dt dc ci ca h.vcái mc ích y nh i n u ? Ti sao

ngi mình a phi xiroTg d mu trong

sáu biy ini nm tri l khi có cuc bo hmv-c Pháp ddn giò*? c phi lâ ti ngiinình mun sng cúi i sng t ch camình, ch klìng làm nò l ai không? Lc nào

ta li theo mt cái l tng cha thc hinc mà dem mình làm nô l mt dán tckhc. DCi ta có say mô mt l tng nào na,thì cng nèn di t l dê cho thòi gian damòn bt gc canh c thê gy ra nhiu aukh. i cha khô hay sao, mà còn mungay thèm ra na.

Hin nay ng Vit Minh c nc cò’ ánh1‘íít cao, l t mình lui bc di, cho ngchán chính qurtc gia dng ra làin thc hin sc lp và thng nhíít ca nc nhà, ri lpthành mt chnh the theo úng c i ngha dànch ang thnh hành ngày nay, cho các ngphic còng nhiên ly nghía l tranh

du trôn trng ngn lun nhng khôngdc dùng võ lc mà tranh quyn cpth. Umc nh th, tt 'nhiên là h giúpcho mrc Vit Nam s c ci a v rõ ràng

MT CN GI BI 101

trong quc l, khòng ai xàm phm dc na.Khi y mi ngi trong nc phi qua quyti vào con dirng kin thiét, ai ny dem httài lc ca mình mù hc tp và làm vicdem nc n cái trình cng thnh nhcac nc khc.

C nh thin kin ca tôi, thì l ciphng sách cu nc ríít ngay thng và cphn mau chng hon c khng bfêt nhng bccao minh trong mvòc ngh sno?

Tòi em ci ý kin }' mà phò bày ra ày,là theo ci tinh thí hin thc mà ni, chkhông phi là mt iu m tng, mà cngkhông phi là ti c thiên vi ch nghía nào,

hay ng phi nào c, ti nht quyét khôngmu cu u danh li gì ht,ch mong ngi trong

nc b bt cái lòng t tâin tir li mù ra scgipcho nó*cnhà chng dc yên n và thnhvng d cùng vi tlì gii di lèn con ngtiên b. Cng bi tóm lòng vì dân vì nc yvà thííy khi quc gia gian nnn, không l ngoi

nhìn, nôn tôi t biít minh u già yu kém cikhng làm gì dc, nhng ít ra cng theo cái

lng tàm m ein nlrng s tòi biít và dii

thy mà phô bày ra d mi ngi suy xt cho

ng s thc. Dù ai c bao là' li ni camt anh hu nho, li cng can tùm mà t cho

mình i vi cái tâm ca mình a làm lrét

bòn phn lm ngi vy.

Ph-LcI.— LI TUYÊN CO CA

NI CÁC TRN TRNG KIMNgày 25 thng hai nm t-Du tc là

ngay mng chln thng ba nm 1915 qun ii-Nht-Bn ã ánh ch quyn ngiPhp trong toàn ht ng Dng* Sau dc Kim-Thng tuyên b nc Vit-Namc lp. ng thi th tng Iíoiso báocào rng nc Nht không tham vng ncta.

Th l sau 80 nm p ch, nc la dakhôi phc nn t ch va a v ca mt ncvn hin r ci -ông.

Chúng ta không th quên n mrc i-Nht-Bn ã gii phng cho ta, klìngquênnc Kim Thng ã qu quyt dt dán ta lênng c lp, không thê quên n bao nhiungha s xa nay ã hy sinh d nêu cao citinh thn phn u ca ging nòi.

Mun gir vng nn dc lp, quc dán ta

phui gng sc lm vic và chu nhiu shy sinh na. Hin nay th gii còn trong

vòng chin tranh, cng cuc kin thit qucgia còn nhiu nõi kh khn. Li vì bom dnca quàn ch sang tòn phá làm can tr* sgiao thòng, khin cho my mi vn ngisinh trng trên khong t phì nhiéu màành phi chu chít i.

mt cn gi ó n I 10.1

Tuy kinh-l kh khan, nhng trôn nlúY

bmg tin cy cùa úc Kim Thng, (ltràri nhò'

s ng h ca quc <làn, ngoài tin vào lõngIhành Ilìc ca mrc’ tìi-Nlil-llàn, chúnglòi hil sc UiP.o uôi mc ilich là hp nhtlul ca các phn t qutc (làn de cùng c (lchjp ca Qnc-gia và gAv mnh cái linh lliln

yêu mrc trong mi giãi lìuig xã hi.

Chinh ph so lp ra IIII K5‘-niiii-(lài

dô ghi cõng các bc. anh hùng vì nòi ging,sõ tìm mi cách (1? các chính khách cn phiôu

lu (l-c tr' v tò quc, sò xa b nhung

hình án' bái còng, (le nhng ngiri ái quccòn b giam cm trong lao ngc c th lylài sc mà tham (l vào còng cuc kin Ihilquc gia.

Ngoài vic liCp l lng Ihc cho nhàndân và vic cliuììn cíp cho hàng triu ngib khng hong vè nn (lói ' inicn Bc, Ihuklioá lan ln (lnh li cho còng bítng và

cho tìr Bì'ie chi Nam thu nghch thành uynhít.

Còng vic kin thit quc, gia s cn tltn

tù lc và nhit tâm ca lít c mi ngitrong nc. oàn kt quc dítn (l gày thành

mt mãnh lc, (lt nhng c quan (lè lièn

lc mt thit chánh ph và dàn clnuig,

là nhng vic mà ni cc s chú dc bit.

Ni cc s trù tinh càch thng nht pháplut trong toàn quc và tránh s lm quyn

194 MT CN GI BI

s tìm phng chia quyên hành chinh và Ur-

ph&p.

Nn tham nhung lft cAi t dung lúng ltmrc, cn phi r cho tit, nc ta da bcvho mt k nguyCn mi, kè nào khng bitcai Ih qui chnh, s phi trng tr rt nghiêm.

Vn nc mai sau là ct ’ thanh niên

bAy giò’ cho nôn chinh ph r?ít ch trng dàoto nhng ngi innh m, khí khi, c6 nghnghip, c t chc, c huíín luyn, d bov nèn c lp dng gAy.

Vê phng (lin kinh tô trong lúc chintranh cha k€t liu và phi sng cách bitvri ngoài, nc ta cha c th thc hànhngay mt chng trình to tftt. Nhng ciinli

ph s d b mt công cuc t chc mi, chtrng nliíít là nng cao trình sinh hotca dftn chúng. Mun th liành chính sch ytuy quc gia phi m nhn mt phn lntrách nhim, nhng cng cn s hp tc catíít c oàn thè v cá nhn.

Lnh mnh ca rc-Kim-Th-ng,ngtrách nhim nng n di vi quttc dAn, chúng

tòi hiu r rang bc du phi di mà iphi thn trng. Chúng tói xin tuyên th viquc dán em hít tám trí dè theo ui mcich duy nhít là xy dp nn c lp ncnh, không t v c nhàn hay ng phi.

Chng tôi chc rílng mi ngi trong quc

195MT C N GI BIdà 11 cng mt lòng vì nc, gi thi bình

lnh và luân theo k lut, làm ht phns. Mong nn mng xAyp dc vng vàng

de c d mrc Vit Nam la muôn i trngcu.

II.— Sau khi -c tin ích xc ncNht Bn ã u hàng, Vua BoBi có ban t chiu sau n ;

VIT-NAM HOÀNG- BAN-CHICuc chiên tranh th gii a kt liu. Lch

snc VitNam hin t*i mt thi k nghiêm

trng vô cùng.

Bi vòi dftn tc Nht-Bm, trm c nhimv tuyèn-)6 rng : Dân tc ta c d t cácht tr và nht quyt huy ng tt c lchmng, tinh thun và vt cht ca toàn qucdè gi vng nen dc lp cho nc nhà.

Trc tình th quc t hin thi, trAm

mun mau c ni các mi.

Trm thit tha hiu triu nhng nhà iquc hu danh và Sn danh n lc chin

ííu cho quyên l'i dân chng v nèn c lpnc nhà mau mau ra giiVp trâm i phvi thi cuc. Mun cùng c nn c lp canc nhà và bo v quyn li ca dân tc,

irm sn sng hy sinh v tí c các phirpng

din.

196 MT CN GI ni

Trm hnh phìc ca (ìân vit Nmnlên trên ngai nàng ca trm. Trm ng lmdân mt ncc lp hn làm tnta mt ncnô l. Trm chc rng toàn th quc (làn

cùng mt lng hy sinh nh trm.

Trong s chin du HÙI ta can phai ngn vri mt cuc tái hi ngoi thuc, toàn

th dan tc Vit Nam chc chn ’ s cthng cím cng lý v nhàn do và tin rftng

chi mt nc Vit Nam dc lp 111i c the

cng tcác mt cách c hiu qua vi tít c ccnc gây dng mt nn hòa binh vungchc hoan cu.

Khâm thPhng ng k : « Bo-i

»

Ban chiu ti Thun Hòangày 10 tháng 7 nm Bno-i th 20(Dng lch ngày 17 thng 8 nm 1945)

S 181 CT Ng tin van phông cung lcThun Hòa ngày 11 h&ng 7 nm Boi

th 20.

(Dong lch ngày 18 thng 8 nm 1915)

Qun Tng LK tên Phm-khc-Iòa

III*:— Hai tò* chiu ca Vua o ithoái v ban cho Quc dân và Hoàng tc,VIT NAM HOÀNG BAN CH1U—Hnh phc ca dân Vit-Nam—Bc lp ca nc Vit-Nam.

197Mt cn gi biMunt mc (lích y, Trm dà tuyé nb

:

Trm sn sàng hy sinh ht c mi plurng diu,và cng vi phng din y nêu trm innn shy sinh ca trm phi có”h ích cho tò quc.

Xét thy diu b ích cho t quc lúc nàyl s oàn kt toàn thè quc dn, Trm dãtcn b ngày 22 tháng 8 va ri rng : tronggi nghiêm trng ìùìy oàn kít là sng chia rlã chet.

Nay thy nhit vng dân ch ca quc dnIc b lèn quà cao nu Trm cú' ngi yên màdi quc hi thì không thè nào tránh khinn Nam, Bc phàn tranh, ã thng khò chqu6c dân li thun tin cho ngi li dng.

Cho nên, mc du trm hét sc au dnnghi (ln công lao lit thánh, vào sinh ra t'trong gn 400 nm d m mung giang SO'11tnc t Thun-hòa li Hà-tiènT

Mc du trm ht sc bùi ngí cho nilùm vua trong 20 nm, mi gn gi quc dôndcmy tháng chn lãmc gì clili cho

quc dìtií nh lõng IrSm mun” Trìhn cngqu quyél thoái v nhng quyên lcu

khiên quc dàn li cho mt clúnh ph dùu-

ch cng-hòa.Trong khi trao quyn cho.chính phù mi,

trm ch mongc có ba iu này :

1 /_ t)i vi Tòng-Miu và Lng Tm caLit-Thnuh, chinh phu mói ncn x tri th nào

cho cò s thè.

MT c N GIÓ D 1198

2/—i vói các (lang phái dà tng tranlì

du cho nen dc lp quc gia, nhng khòng di

sát theo phong trào A&n chng, Trm mongchinh ph mi sè ly s xm ha xr Iri

nhng phan l y cung c thè giúp vào vickin thit quc gia và t rng chinh phu (lan

ch eng-hòa mrc ta da xay dp ’ (rn sdoàn kít ca loàn the quc dàn.

:;-Di vòi quìicdn, Trnmklniyn hclcã

các giai cp, các ang phái, cho dcn c ngiri

Hoàng phái cùng vy, (lu nen hp nht màng h trit de chinh ph dan chií, gi vngnenc lp,cua nc, ch dng vi òng quyenluyn trm và lloing-Cria mà sinh cliia rè.

Côn vô phun Lnìm, sau 20 11Am ngai vàngb ngc, da bil hao ngi)m dang nudL cay.Tnay trm ly làm vui dc làm dan t doci'ia mt uc dc lp, ch trm nhíít quvelkhông (li) cho ni-li (hing'danh'nghìu ca trmhay ca lloàng (iia mà lung lc qudc (làn mTa.

Vit-Nam dc lp mun nmDan chu cng ha mun nun

Khâm thPhng Ng k : « Bo Bi

Ban chiu li lau Kin Trung ngày 18 tháng7 niim Buo Di th 20 (2Õ tháng 8 Iiam ly lã)S hiu 1871 GT

Ng tin vn phòng cung lcdíu ng LiSn vn phùng.

199MT CN GI BI

VIT NAM HOÀNG BÊ BAN CHIUcho bà con trong Hoàng - tc

Ke t ngày c Thi l Gia D Hoàng évao trín Thun Ha n nay 388 nam.

Trong non 4 th k Lit-Th&nh chng ta

trircã tri qua bit bao nhiôu s gian lao

nguy hiin vì mrc vì cln mi truyn ngili cho trmc d6n ngày nay.

Cái gia tà quý báu di truyen a gan 400

nm y, nay trong giây phút trãm b ht c.

Bà con trong Hoàng-tc ai mói nghe cngphi au dn ngm ngùi.

Song trm bit rng, dó ch là mt cái

cm linh thoáng qua trong chõc lát mà thôi

ch bà con ai cng sn tinh bình tTnlì, sn tri

sáng sut e xét gan thy xa, cho nen sau khi

ã chuun clnli ly ba ch «Dán ui qtih làmmt khiu hiu ca chinh thè mi, sâu khi dutuyên b: «tìc hnh phúc dàn lèn trên ngai

cuìg» ((Làm dán mt ÌIV&C c lp hn làm

vua mt IIITC nô » nay trin nhít nhthoái v de giao vn mnh quc gia li cho

mt chinh ph c diu kin huy dng h'et

thy lc lng crn loàn quc mà gi vngnn dc lp* cua nc, hnh phúc cho (làn.

Bc lp cùa nc, hnh phúc ca (tàn, vì

lãm ch ó mà trong 80 nm va qu bil

míy mi ngàn vn dong hao (la I’(T1 (lau bo

xác ni mrc lluun non xa, Lrong lao (len ngc

loi.

200 MT CN GI tí I

IXii vi s hy sinh ca nhng k anh hùngliêl s7 y ca I1UII1 ngân chin sì v (lanh y,Trm cho s thoái v ca trm là thng.

Vy trm chc rng hà con trong HoàngLc sau khi nghe l‘i chicu thoái v, ni ai

cung vui lông de n* Iiirc lèn trôn tnh nhàmà oàn kCl clìl chè vói toàn Lhe quc (làn

di? ng h chính ph (làn chú, giì’ vng nendc lp cho to quc. Th mói là mt eíich

chan chinh cào thng, giiT ch trung vòi

trm VI clur hiu vòi Lit-Thánh.

Yil-Xani dc lp nnin namDàn chu Cng lla muôn nm

Khàm thVMniiig Ng ký : « llao-Di *>

lhm cliieu ti lau Kiín Trung, Iigâv 18

thang 7 Iiiíin liio Di llnV 20 (2.7 tháng 8 Iiím1017)

Su hiu : I872-CÌT.

Ng lien ván phng cung lc(ln ng ìien ván phng.