QUY TRÌNH SẢN XUẤT THEO TIÊU CHUẨN WHO-GMPHÀNG VIỆT NAM CHẤT LƯỢNG CAO DO NGƯỜI TIÊU DÙNG BÌNH CHỌN

MUÏC LUÏC1. BEÄNH LÔÛ MOÀM LONG MOÙNG (FOOT AND MOUTH DISEASE) ..........................................1

2. BEÄNH TUÏ HUYEÁT TRUØNG (PASTEURELLOSIS) ...........................................................2

3. BEÄNH SAÅY THAI TRUYEÀN NHIEÃM (BRUCELLOSIS) ......................................................4

4. BEÄNH XOAÉN KHUAÅN (LEPTOSPIROSIS)....................................................................5

5. BEÄNH DO NHIEÃM KHUAÅN ECOLI TREÂN BEÂ NGHEÙ .......................................................6

5.1. BEÄNH NHIEÃM TRUØNG MAÙU DO E.COLI (EPEC) .....................................................6

5.2. E.COLI SINH ÑOÄC TOÁ RUOÄT (ENTEROTEXIGENIC E.COLI: ETEC) ................................7

6. BEÄNH VIEÂM PHOÅI DO HAEMOPHILUS SOMNUS TREÂN BOØ .............................................8

7. BEÄNH VIEÂM VUÙ ................................................................................................9

8. BEÄNH KYÙ SINH TRUØNG ÑÖÔØNG MAÙU: ................................................................... 11

8.1. BEÄNH TIEÂN MAO TRUØNG.............................................................................. 11

8.2. BEÄNH LEÂ DAÏNG TRUØNG............................................................................... 11

8.3. BEÄNH BIEÂN TRUØNG (ANAPLASMOSIS) ............................................................. 12

8.4. PHOØNG VAØ TRÒ BEÄNH KYÙ SINH TRUØNG ÑÖÔØNG MAÙU: .......................................... 12

9. BEÄNH SAÙN LAÙ GAN (FASCIOLOSIS)...................................................................... 13

10. BEÄNH GIUN TROØN ......................................................................................... 14

10.1. BEÄNH GIUN ÑUÕA ÔÛ GIA SUÙC NHAI LAÏI............................................................ 14

10.2. GIUN PHOÅI ÔÛ GIA SUÙC NHAI LAÏI .................................................................. 14

11. BEÄNH CHÖÔÙNG HÔI DAÏ COÛ .............................................................................. 15

Hình 1.1: Moät soá hình aûnh trieäu chöùng, beänh tích FMD treân boø: (1) Mieäng chaûy nhieàu nöôùc boït; (2),(3) Veát loeùt ôû löôõi; (4),5) Veùt loeùt ôû moùng.

1. BEÄNH LÔÛ MOÀM LONG MOÙNG (FOOT AND MOUTH DISEASE)Beänh lôõ moàm long moùng laø beänh truyeàn nhieãm caáp tính laây lan raát nhanh vaø raát maïnh, roäng cho nhieàu loaøi gia suùc, loaøi nhai laïi, heo vaø ngöôøi. Beänh do virus höôùng thöôïng bì, gaây ra caùc muïn nöôùc ôû nieâm maïc mieäng, löôõi, da, moùng… laøm thuù boû aên, ñi laïi khoâng ñöôïc roài cheát.

1.1. Nguyeân nhaân:Do virus thuoäc gioáng Aphthovirus, hoï Picornaviridae coù 7 type virus gaây beänh lôõ moàm long moùng: O, A, C, S.A.T–1, S.A.T- 2, S.A.T- 3 vaø ASIA-1. Hieän nay ôû nöôùc ta coù 2 type gaây beänh laø A, O, vaø ASIA 1.1.2. Trieäu chöùng:Thôøi gian nung beänh töø 2-7 ngaøy, trung bình laø 3-4 ngaøy, goàm 3 theå beänh1.2.1. Theå thoâng thöôøng:- Thuù uû ruõ, loâng döïng, da muõi khoâ, soát cao 40-410C keùo daøi 3 ngaøy.- Xuaát hieän caùc muïn nöôùc ôû da, vaønh moùng keû chaân, löôõi, vuù laøm thuù keùm aên, nhai khoù khaên.- ÔÛ mieäng: löôõi coù muïn to ôû ñaàu löôõi goác löôõi ôû hai beân löôõi, xoang trong mieäng trong maù, loã chaân raêng, moâi coù muïn laám taám baèng haït keù, haït baép. Sau ñoù muïn vôõ vaø taïo thaønh caùc veát loeùt ñaùy nhoû vaø phuû maøu xaùm. Nöôùc daõi chaûy nhieàu nhö boït xaø phoøng.- ÔÛ muõi: nieâm maïc coù muïn nöôùc, ñaët bieät laø vaønh muõi coù muïn loeùt, nöôùc muõi luùc ñaàu trong sau ñuïc daàn.- ÔÛ chaân, keõ moùng coù muïn nöôùc töø tröôùc ra sau, muïn vôõ laøm long moùng.- Ngoaøi da : xuaát hieän caùc muïn loeùt ôû vuøng da moûng nhö buïng, beïn, vuù, ôû ñaàu nuùm vuù… Thuù giaûm saûn löôïng söõa, sau söõa ñoåi thaønh maøu vaøng, vaét söõa khoù gaây vieâm vuù.- Sau khi haøng loaït muïn nöôùc vôõ daàn seõ daãn ñeán nhieãm truøng maùu, nhieãm truøng da, thuù soát cao, suy nhöôïc daàn.1.2.2. Theå bieán chöùng- Nhöõng bieán chöùng xaûy ra khi ñieàu kieän veä sinh, chaêm soùc keùm laøm muïn vôõ daãn ñeán nhieãm truøng, chaân bò long moùng, thoái moùng, thoái xöông laøm thuù queø. Vuù thì bò vieâm taét söõa. Caùc muïn khaùc vôõ seõ gaây nhieãm vi khuaån keá phaùt, baïi huyeát. 1.2.3. Theå aùc tính- Treân beâ ngheù ngoaøi trieäu chöùng soát cao, thuù bò tieâu chaûy vaø cheát ñoät ngoät tröôùc khi xuaát hieän caùc muïn nöôùc ôû thöôïng bì do vieâm ruoät caáp tính, vieâm phoåi caáp hoaëc vieâm cô tim caáp tính.

MOÄT SOÁ BEÄNH THÖÔØNG GAËP TREÂN BOØ

- 1 -

Bieân soaïn: T.S Nguyeãn Nhö Pho - BSTY Tröông Nguyeãn Huy Cöôøng

(1) (3)(2)

(4) (5)

1.3. Phoøng beänh- Khi phaùt hieän dòch phaûi khai baùo ngay vôùi caùc cô quan thuù y vaø chính quyeàn ñòa phöông, caùch ly thuù beänh, traùnh tieáp xuùc vôùi thuù khoûe vaø caùc loaøi thuù khaùc- Phoøng beänh baèng veä sinh laø raát quan troïng, thöôøng xuyeân saùt truøng chuoàng traïi, duïng cuï chaên nuoâi, baõi chaên thaû, baèng caùc loaïi thuoác saùt truøng cuûa ANOVA nhö: NOVACIDE, NOVASEPT, NOVADINE 10%.- Khi xaûy ra beänh phaûi xöû lyù thaät kyõ toaøn boä chuoàng traïi, duïng cuï chaên nuoâi baèng caùc loaïi thuoác saùt truøng, caùc gia suùc maéc beänh phaûi tích cöïc ñieàu trò phuï nhieãm vaø traùnh laây lan beänh, xaùc cheát phaûi ñöôïc xöû lyù theo caùc quy ñònh cuûa ngaønh thuù y. Khoâng ñöôïc pheùp baùn chaïy hoaëc töï yù gieát moå baùn thòt caùc gia suùc maéc beänh.- Ñònh kyø tieâm phoøng beänh lôõ moàm long moùng baèng vaccin (1 naêm tieâm 1-2 laàn tuøy theo vaccin). Vaccin duøng neân löïa choïn vaccin ña giaù coù 2 type O, A cho heo vaø O, A, ASIA 1 cho traâu boø.

- 2 -

2. BEÄNH TUÏ HUYEÁT TRUØNG (PASTEURELLOSIS)2.1. Nguyeân nhaân:Do caàu tröïc khuaån Pasteurella boviseptica gaây beänh treân boø, Pasteurella bubaliseptica gaây beänh cho traâu.2.2. Trieäu chöùng: Coù 3 theå beänh tuï huyeát truøng:2.2.1. Theå quaù caáp tính - Gia suùc thöôøng cheát nhanh, keøm theo soát cao vaø trieäu chöùng thaàn kinh nhö vaät trôû neân hung döõ, ñieân vaø huùt ñaàu vaøo töôøng, hoaëc giaõi duïa, run raåy… naëng thì laên ra cheát, luùc ñang aên thì boû chaïy nhö ñieân vaø ngaõ xuoáng töï lòm ñi vaø cheát. Theå naøy thöôøng xaûy ra ôû gia suùc non töø 6-18 thaùng tuoåi.2.2.2. Theå caáp tính: Thôøi gian nung beänh ngaén töø 1-3 ngaøy.- Thuù khoâng nhai laïi, soát cao 40-420C. Nieâm maïc maét muõi öûng ñoû, con vaät chaûy nöôùc maét, nöôùc muõi,nöôùc daõi.- Thuù söng haàu, khoù thôû, dang hai chaân ñeå thôû, caùc haïch söng to, tieåu ra maùu, coù theå cheát do ngaït thôû.- Beänh phaùt trieån nhanh töø 3 giôø ñeán 3-5 ngaøy thuù coù theå cheát. Traâu cheát nhanh hôn boø. Traâu tyû leä cheát laø 90-95 %, boø khoaûng 5-10 %.

1.4. Ñieàu trò:Coù theå ñieàu trò caùc trieäu chöùng vaø taêng söùc ñeà khaùng giuùp choáng nhieãm truøng choã lôõ loeùt.- Tieâu ñoäc chuoàng traïi vaø xung quanh haøng ngaøy baèng caùc loïai thuoác saùt truøng nhö NOVASEPT vaø lieân tuïc cho ñeán 2 tuaàn sau khi gia suùc ñöôïc ñieàu trò khoûi beänh.- Ñieàu trò caùc veát thöông: thoa baèng dung dòch NOVADINE 10% leân caùc muïn nöôùc ôû löôõi, moâi, nöôùu raêng, moãi ngaøy thoa 3-4 laàn cho ñeán khi heát muïn nöôùc.- keát hôïp söû duïng khaùng sinh ñeå traùnh nhieãm vi khuaån keá phaùt. Söû duïng moät trong caùc saûn phaåm sau:+ NOVA-BACTAL: tieâm baép 1ml/25 kg theå troïng, ngaøy 1 laàn, 2-5 ngaøy lieân tuïc.+ NOVA-DOXAL: tieâm baép 1ml/12 kg theå troïng, ngaøy 1 laàn, trong 3-5 ngaøy lieân tuïc.+ NOVASONE: tieâm baép 1ml/12-15 kg theå troïng, ngaøy 1 laàn, trong 3-4 ngaøy lieân tuïc.+ NOVA-TETRA LA: tieâm baép 1ml/20kg theå troïng, 2 ngaøy tieâm 1 laàn.Söû duïng NOVA-DEXA 20 ñeå khaùng vieâm haï soát tieâm baép lieàu 1ml/20-25kg theå troïng, duøng cho ñeán khi heát trieäu chöùng beänh. Keát hôïp söû duïng NOVASAL ñeå taêng söùc ñeà khaùng beänh vaø mau hoài phuïc.

2.3. Phoøng vaø trò beänh2.3.1. Phoøng beänh- Veä sinh chuoàng traïi saïch seõ, veä sinh thöùc aên nöôùc uoáng. Ñònh kyø tieâu ñoäc chuoàng traïi baèng caùc loaïi thuoác saùt truøng cuûa ANOVA nhö: NOVACIDE.- Chaêm soùc dinh döôõng cho thuù toát, thöôøng xuyeân boå sung PREMIX boø thòt vaøo thöùc aên tinh cho boø hoaëc ñònh kyø tieâm NOVA-B.COMPLEX (1-2 tuaàn tieâm moät laàn). - Phoøng beänh baèng vaccin tuï huyeát truøng traâu boø (1 naêm tieâm 2 laàn).2.3.2. Trò beänh- Phaûi phaùt hieän kòp thôøi, tieán haønh ñieàu trò kòp thôøi. Duøng moät trong caùc saûn phaåm sau cuûa coâng ty ANOVA:

+ NOVASONE: Tieâm baép 1ml/ 12-15 kg theå troïng, ngaøy 1 laàn trong 3-4 ngaøy.+ NOVA –CEFUR: Tieâm döôùi da 1ml/20-25 kg theå troïng, ngaøy 1 laàn trong 3-4 ngaøy.+ NOVA-BACTAL: Tieâm baép 1ml/25 kg theå troïng, ngaøy 1 laàn trong 2-5 ngaøy.+ NOVA-DOXAL: Tieâm baép 1ml/12 kg theå troïng, ngaøy 1 laàn trong 3-5 ngaøy.

- Keát hôïp vôùi vieäc taêng cöôøng söùc khaùng beänh, thuoác haï soát, thuoác khaùng vieâm, giuùp thuù mau hoài phuïc beänh, taêng hieäu quaû ñieàu trò beänh.

+ taêng söùc ñeà khaùng NOVASAL: Tieâm baép 15-20ml/ con/ laàn, 2 ngaøy tieâm moät laàn cho ñeán khi heát beänh.+ haï soát NOVA-A.C XANH: Tieâm baép 10ml/con/laàn, ngaøy 2 laàn cho ñeán khi heát soát.

- 3 -

Hình 2.3: Beänh tích treân phoåi:Vieâm maøng phoåi (a); Vieâm phoåi daøy leân vaø dính vaøo thaønh ngöïc (b); Vieâm phoåi hoùa gan ñoû (c); Vieâm phoåi caáp tính

(d); Vieâm phoåi töø thuøy tröôùc ñeán thuøy sau (e); Vieâm phoåi xuaát huyeát (f).

Hình 2.1:Boø beänh khoâng ñi laïi ñöôïc, chaûy nöôùc maét, nöôùc muõi

Hình 2.2:Tuï maùu, xuaát huyeát laém taém ôû cô

quan ñöôøng tieâu hoùa

(a) (b) (c)

(d) (e) (f)

+Trôï hoâ haáp: NOVA-BROMHEXINE PLUS Tieâm baép 1ml/10 kg theå troïng, ngaøy 1 ñeán 2 laàn cho ñeán khi heát soát, khoù thôû.

- Duøng NOVASEPT saùt truøng chuoàng traïi, duïng cuï chaên nuoâi 2 ngaøy 1 laàn, trong 5-7 ngaøy

3. BEÄNH SAÅY THAI TRUYEÀN NHIEÃM(BRUCELLOSIS)

Beänh saåy thai truyeàn nhieãm laø beänh truyeàn nhieãm chung cho nhieàu loaøi gia suùc vaø ngöôøi. Beänh thöôøng gaây vieâm ôû ñöôøng sinh duïc roài lan ra nhau thai gaây ra hieän töôïng saåy thai, vi khuaån coù nhieàu trong thai cheát, nhau thai, dòch töû cung töø ñoù laây qua caùc con khaùc.3.1. Nguyeân nhaân:Do vi khuaån Brucella gaây ra, type gaây beänh:

+ Bucella abortus: gaây beänh ôû traâu boø.+ Bucella melitensis: gaây beänh ôû deâ cöøu.

3.2. Trieäu chöùng- Boø caùi mang thai töø 5-8 thaùng bò beänh thöôøng coù hieän töôïng nhö saép ñeû: aâm hoä söng ñoû, chaûy nöôùc nhôùt, vuù caêng… boø soát nhöng khoâng cao. Thai coù theå cheát tröôùc hay sau khi saåy thai, sau khi saåy thai seõ bò soùt nhau treân nuùm nhau coù nhieàu choã hoaïi töû, nöôùc oái maøu ñuïc…- Boø ñöïc thì trieäu chöùng roõ raøng hôn: döông vaät söng ñoû, dòch hoaøn vieâm söng to gaáp 2-3 laàn so vôùi bình thöôøng, soát vaø boû aên. Neáu khoâng ñieàu trò kòp thôøi thì dòch hoaøn seõ teo.- Coù hieän töôïng vieâm khôùp chaân (hygroma), coù khoái u ôû khôùp do hieän töôïng taêng sinh (nhaát laø khôùp ñaàu goùi). Khôùp veïo leäch laøm cho boø ñi laïi khoù khaên.

- 4 -

3.3. Phoøng vaø trò beänh 3.3.1. Phoøng beänh- Veä sinh chaêm soùc nuoâi döôõng traâu boø thaät toát. Ñònh kyø saùt truøng chuoàng traïi baèng saûn phaåm: NOVASEPT.- Khi ñaøn traâu boø coù hieän töôïng saåy thai thì phaûi laäp töùc caùch ly theo doõi cho ñeán khi tìm ra nguyeân nhaân vaø phaûi tieâu ñoäc saùt truøng thaät kyõ chuoàng nuoâi.- Ñoái vôùi boø söõa thì phaûi ñònh kyø kieåm tra maãu söõa vaø maùu cuûa thuù nhaèm phaùt hieän sôùm thuù mang maàm beänh. Ñaøn gia suùc môùi nhaäp veà phaûi caùch ly kieåm tra khoaûng 30 ngaøy ñeå theo doõi.- Phaùt hieän nhöõng con beänh thì neân loaïi thaûi chuùng vaø khoâng taïo ñaøn gia suùc môùi töø gia suùc meï coù beänh (beänh coù theå truyeàn töø meï sang con).

(a) (b)

Hình 3.1: Dòch vieâm ôû aâm hoä (a);Nuùm nhau coù nhieàu ñieåm hoaïi töû (b)

Hình 3.2:Thai saåy giöõa kyø (1); Thai saåy cuoái kyø (2)

(1) (2)

4.3. Phoøng vaø ñieàu trò beänh4.3.1. Phoøng beänh- Kieåm soaùt khoâng cho loaøi gaäm nhaám nhö chuoät vaøo chuoàng traïi. Phaûi ñaûm baûo khai thoâng coáng raõnh, chuoàng traïi.- Veä sinh chaêm soùc thuù toát, ñònh kyø saùt truøng chuoàng traïi baèng saûn phaåm NOVACIDE.- Söû duïng vaccin ñeå phoøng beänh. Vaccin Leptoferm 5. Tieâm phoøng cho taát caû traâu boø moãi naêm 1 laàn.

(a) (b)

Hình 4.1: Nöôùc tieåu ñoû saãm bò öù laïi ôû baøng quang (a); Thaän söng to maøu ñoû hung, coù caùc veát maùu hình daïng khoâng ñeàu (b).

4. BEÄNH XOAÉN KHUAÅN (LEPTOSPIROSIS)Beänh Leptospira laø moät beänh truyeàn nhieãm ôû thuù vaø ngöôøi do xoaén khuaån Leptospira interrogans. Ñaëc ñieåm ñieån hình cuûa beänh laø: soát ñònh kyø, vaøng da, tieåu ra maùu, vieâm gan thaän, roái loaïn tieâu hoùa vaø coù theå saåy thai.4.1. Nguyeân nhaân: Do Leptospira interrogans gaây ra vôùi nhieàu serotype treân traâu boø. Serovar coù taàm quan troïng ñoái vôùi traâu boø laø: Icterohaemorragiae, Pomona, hardjo vaø canicola. Trong ñoù Leptospira interrogans serovar Pomona gaây beänh phoå bieán nhaát treân gia suùc.4.2. Trieäu chöùng:- Theå caáp tính: Boø thöôøng soát 40-410C, ueå oaûi, bieáng aên, saûn löôïng söõa giaûm ñoät ngoät vaø thöôøng coù xuaát huyeát döôùi nieâm maïc. Loâng thuù xuø xì khoâng boùng möôït, maét lôø ñôø, meät. Nieâm maïc vaø da vaøng saåm vaø nöôùc tieåu maøu ñoû. Vieâm khôùp, vieâm da hoaïi töû, vieâm naõo, saåy thai ôû boø caùi coù theå ñi keøm.- Theå nheï: Soát khoaûng 39-400C, giaûm saûn löôïng söõa, bieáng aên, vaøng ôû da, nieâm maïc, nhòp tim taêng, nöôùc tieåu maøu ñoû. ÔÛ mi maét, moâi, döôùi haøm… coù hieän töôïng phuø thuûng. Con caùi deã bò saåy thai sau khi nhieãm khoaûng 1 thaùng.- Theå maõn tính: thöôøng xaûy ra, ít thaáy trieäu chöùng, trieäu chöùng hay gaëp laø æa chaûy, nöôùc tieåu vaøng hay saãm, gaây saåy thai ôû thuù caùi hoaëc ñeû con ra yeáu ôùt, ñeû non hoaëc coù theå gaây khoâng thuï thai. Nôi chöùa nhieàu vi khuaån laø thaän vaø ñöôøng sinh duïc (cuûa ñöïc vaø caùi). Thuù beänh theå maõn coù theå thaønh con mang truøng suoát ñôøi, vaø baøi truøng qua nöôùc tieåu, dòch aâm ñaïo.

- 5 -

- Caùch phoøng beänh toát nhaát laø tieâm ngöøa vaccin Brucella cho beâ tröôùc 8 thaùng tuoåi.- Thöôøng xuyeân boå sung vaøo thöùc aên hay söû duïng caùc saûn phaåm sau cuûa coâng ty ANOVA ñeå taêng cöôøng söùc khaùng beänh, giuùp thuù khoûe maïnh. Duøng 1 trong caùc saûn phaåm sau:

+ PREMIX boø thòt: Troän 1 kg/100 kg thöùc aên tinh, troän cho aên lieân tuïc.+ Hoaëc duøng NOVASAL

- Ñoái vôùi beänh naøy thì khoâng neân tieán haønh ñieàu trò. Neân thöôøng xuyeân kieåm tra maùu ñeå phaùt hieän thuù nhieãm beänh vaø neân loaïi thaûi caùc con bò nhieãm beänh ñeå traùch laây lan cho ñaøn traâu boø.

4.3.2. Ñieàu trò- Duøng moät trong caùc khaùng sinh sau:

+ NOVA-TETRA LA: Tieâm baép 1ml/20 kg theå troïng, 2 ngaøy tieâm 1 laàn.+ NOVA-DOXYL 10%: Tieâm baép 1ml/10 kg theå troïng, ngaøy 1 laàn, trong 3-4 ngaøy.+ NOVASONE: Tieâm baép 1ml/12-15 kg theå troïng, ngaøy 1 laàn, trong 3-4 ngaøy.+ NOVA-PEN-STREP: 1loï/ 80kg theå troïng, ngaøy tieâm 2 laàn, trong 4-5 ngaøy.+ hoaëc duøng NOVA-BACTAL.

- Phoái hôïp theâm caùc loaïi thuoác taêng söùc ñeà khaùng, giuùp thuù mau hoài phuïc beänh. Duøng saûn phaåm sau:+ ADE-B.COMPLEX INJ: 1ml/12-15kg theå troïng, duøng ñeán khi heát beänh.-Tröôøng hôïp thuù bò soát duøng saûn phaåm sau ñeå haï soát, giuùp mau hoài phuïc beänh.+ NOVA- ANA C: Tieâm baép 10ml/con/laàn, ngaøy 2 laàn cho ñeán khi heát soát.

- Saùt truøng chuoàng traïi baèng caùc saûn phaåm NOVACIDE hoaëc NOVASEPT.- Chaêm soùc nuoâi döôõng toát.

- 6 -

5. BEÄNH DO NHIEÃM KHUAÅN E.COLI TREÂN BEÂ NGHEÙ- Escherichia coli laø vi khuaån Gram aâm thöôøng truù trong ñöôøng tieâu hoùa vaø trong moâi tröôøng chung quanh. Beänh do E.coli coù theå gaây vieâm ruoät, tieâu chaûy hoaëc gaây nhieãm truøng maùu vaø laø beänh gaây tyû leä cheát cao nhaát ôû thuù non.- Döïa vaøo tính cöôøng ñoäc vaø khaû naêng gaây beänh ngöôøi ta ñöa chia caùc nhoùm E.coli sau ñaây:

+ EPEC (enteropathogenic E.coli): gaây beänh nhieãm truøng maùu.+ ETEC (entetrotoxigenic E.coli): E.coli sinh ñoäc toá ruoät gaây tieâu chaûy treân beâø, ngheù.

5.1. BEÄNH NHIEÃM TRUØNG MAÙU DO E.COLI (EPEC)5.1.1. Nguyeân nhaân- Beänh nhieãm truøng maùu do E.coli treân beâ môùi sinh thöôøng do thieáu söõa ñaàu hoaëc söõa ñaàu chaát löôïng keùm. Ngoaøi ra coøn do nguyeân nhaân quaûn lyù keùm, veä sinh khoâng toát, chuoàng aåm, khoâng saùt truøng cuoán roán kyõ… laø yeáu toá môû ñöôøng cho beänh xaûy ra.- Beänh xaûy ra ôû beâ töø 1-14 ngaøy tuoåi. Ñöôøng xaâm nhaäp coù theå qua cuoáng roán, ruoät hoaëc ñöôøng muõi, nieâm maïc mieäng, yeát haàu. Caùc trieäu chöùng laâm saøng xuaát hieän nhanh choùng vaø thöôøng roõ reät sau24 giôø.5.1.2. Trieäu chöùng- Theå quaù caáp: Thöôøng xaûy ra ôû beâ döôùi 7 ngaøy tuoåi, coù khi döôùi 24 giôø tuoåi. Luùc ñaàu beâ soát, buù keùm, caùc nieâm maïc xuaát huyeát, co giaät moät soá con bò söng cuoáng roán, tieâu chaûy coù theå xaûy ra neáu beâ coøn soáng soùt laâu hôn. Thuù yeáu daàn vaø giaûm thaân nhieät roài cheát.- Theå caáp: Tuoåi beänh thöôøng döôùi 14 ngaøy tuoåi, thuù soát, cuoáng roán söng, tieâu chaûy nhieàu, moät soá khôùp söng noùng, coù bieåu hieän thaàn kinh.- Theå maõn: Thuù yeáu ôùt, giaûm troïng löôïng, naèm 1 choã, vieâm khôùp, tieâu chaûy maát nöôùc.5.1.3. Ñieàu trò vaø phoøng beänh5.1.3.1. Phoøng beänh- Veä sinh chuoàng traïi saïch seõ vaø saùt truøng chuoàng boø caùi tröôùc khi sanh vaø sau khi sanh baèng saûn phaåm NOVACIDE. Traùnh tình traïng veä sinh keùm sau khi sinh beâ con. Cho boø con uoáng söõa ñaàu ngay sau khi sanh.- khoâng nhoát beâ con chung thaønh nhoùm, giöõ chuoàng luoân saïch seõ vaø cho buù ñuû söõa ñaàu.

- 7 -

5.1.3.2. Ñieàu trò: - Duøng khaùng sinh ñeå ñieàu trò. Duøng 1 trong caùc saûn phaåm sau:

+ NOVA-ENROCIN 10%: Tieâm döôùi da 1ml/ 20kg P, ngaøy 1 laàn, trong 3-4 ngaøy.+ NOVA-SEPTRYL 24%: IM, 1ml/ 15kg P, ngaøy 1 laàn, trong 3-4 ngaøy+ NOVA-TICOGEN: Tieâm baép 1ml/ 20kg theå troïng, ngaøy 1 laàn, trong 4-5 ngaøy.

Tröôøng hôïp naëng thì ngaøy ñaàu tieâm 2 laàn caùc ngaøy sau tieâm 1 laàn.- Phoái hôïp tieâm theâm caùc saûn phaåm taêng söùc ñeà khaùng nhö NOVASAL, NOVA-C.VIT giuùp beâ mau hoài phuïc beänh.

5.2. E.COLI SINH ÑOÄC TOÁ RUOÄT (ENTEROTEXIGENIC E.COLI: ETEC)5.2.1. Nguyeân nhaân - Caùc E.coli nhoùm naøy sinh ra ñoäc toá trong ruoät thuù gaây tieâu chaûy. Caùc chuûng ETEC baùm dính vaø huûy hoaïi vi nhung mao ruoät vaø teá baøo ruoät.5.2.2. Trieäu chöùng - Trieäu chöùng coù theå thay ñoåi töø tieâu chaûy nhe ñeán tieâu chaûy naëng vaø maát nöôùc daãn ñeán shock trong voøng 4-12 giôø.- Tuoåi maéc beänh laø töø 1-7 ngaøy tuoåi vaø coù theå ñeán 21 ngaøy tuoåi neáu keát hôïp vôùi caùc maàm beänh khaùc.- Theå quaù caáp: Thuù ñi phaân loaõng coù nhieàu nöôùc, buïng phình to tröôùc khi tieâu chaûy, caùc nieâm maïc trôû neân khoâ, laïnh vaø nhôït nhaït, beâ yeáu, naèm lieät.- Theå caáp: tieâu chaûy, maát nöôùc vaø thuù yeáu ôùt trong voøng 12 – 48 giôø, beâ coù theå soát nheï.- Theå nheï: ñi phaân nhaõo hoaëc nhieàu nöôùc, beâ buù yeáu, nhöng vaãn ñi laïi ñöôïc.5.2.3. Phoøng vaø trò beänh5.2.3.1. Phoøng beänh- Veä sinh quaûn lyù chuoàng traïi saïch seõ, khu vöïc chuoàng ñeû, khu vöïc nuoâi beâ, maät ñoä khoâng chaät choäi, traùnh cho thuù bò stress. Ñònh kyø saùt truøng chuoàng traïi baèng saûn phaåm NOVACIDE, duøng nöôùc saïch cho beâ uoáng.- Ñoái vôùi beâ con môùi sinh: Neáu söõa meï keùm chaát löôïng, hoaëc cho söõa keùm thì coù theå söû duïng saûn phaåm SOWMILK: 1kg/ 2,5-3 lít nöôùc aám, cho uoáng töï do ñeå thay theá söõa.- Coù theå duøng khaùng sinh NOVA-COLISPEC: Cho uoáng 10ml/con/laàn, cöù moãi tuaàn cho uoáng 1-2 laàn ñeå phoøng beänh.5.2.3.2. Ñieàu trò- Truyeàn dung dòch glucose 5% hay Lactate ringer vaøo döôùi da, xoang buïng, tónh maïch hoaëc cho beâ uoáng caùc dung dòch cung caáp chaát ñieän giaûi nhö:

+ NOVA-ELECTROLYTES: 10 g/4 lít nöôùc uoáng, trong 4-5 ngaøy.+ Hoaëc NOVA-DEXTROLYTES: 2g/lít nöôùc uoáng, trong 3-5 ngaøy.

- tieâu dieät vi khuaån E.coli baèng caùc khaùng sinh sau:+ NOVA-COLISPEC hoaëc NOVA-ANTI COLI: Cho uoáng 10-20ml/con/laàn, ngaøy 2 laàn, trong 3-5 ngaøy.+ NOVA-ENROCIN 10%: Tieâm döôùi da 1ml/20 kg theå troïng, ngaøy 1 laàn, trong 3- 4 ngaøy.

- Ngoaøi ra caàn söû duïng theâm saûn phaåm sau ñeå giuùp thuù taêng söùc khaùng beänh mau choùng hoài phuïc beänh nhö:

+ NOVASAL: Tieâm baép, 1cc/10kg troïng löôïng ngaøy tieâm 1 laàn cho ñeán heát beänh.

- 8 -

(1) (2)

(3) (4)

Hình 6.1: Beâ con cheát sau khi coù trieäu chöùng thaàn kinh (1); Vi khuaån gaây toån thöông naõo (2);Maøng naõo môø ñuïc vaø xuaát huyeát laám taám (3); tieåu naõo xuaát huyeát (4).

6. BEÄNH VIEÂM PHOÅI DO HAEMOPHILUS SOMNUS TREÂN BOØ6.1. Nguyeân nhaân:Haemophilus somnus, vi khuaån Gram aâm thöôøng gaây beänh vieâm phoåi nguyeân phaùt hoaëc keát hôïp vôùiMycoplasma sp. hoaëc Pasteurella.6.2. Trieäu chöùng- Thuù beänh coù theå soát 39,7-41,50C, chaûy nöôùc muõi, nöôùc daõi, ho coù veû ñau ñôùn, keùm aên, giaûmsaûn löôïng söõa. - Vi khuaån coù theå leân naõo gaây vieâm naõo, gaây co giaät tröôùc khi cheát.

- Khoâng ñöôïc duøng caùc saûn phaåm chöùa Methosopolamine, Atropin hoaëc chaát laøm giaûm nhu ñoäng ruoät vì coù theå gaây chöôùng hôi daï coû hoaëc hoài traøng. Taêng cöôøng vieäc saùt truøng chuoàng traïi 2 ngaøy 1 laàn baèng saûn phaåm NOVASEPT.

- 9 -

7. BEÄNH VIEÂM VUÙ

7.1. Nguyeân Nhaân: Coù caùc nguyeân nhaân gaây beänh vieâm vuù sau:7.1.1. Do baûn thaân thuù: - Baàu vuù quaù to deã xaây xaùt vaø daãn tôùi vieâm.- Loã ñaàu vuù quaù to hoaëc do saûn löôïng söõa cao vaø vi truøng deã xaâm nhaäp gaây vieâm- Boø khai thaùc laâu naêm, ñeû nhieàu cuõng laø nguyeân nhaân gaây beänh.- Giai ñoaïn ñaàu kyø cho söõa vaø caïn söõa neáu chaêm soùc khoâng toát boø deã bò vieâm vuù.7.1.2. Do moâi tröôøng nuoâi:Ñieàu kieän chuoàng traïi keùm veä sinh, thieáu aùnh saùng, khoâng thoâng thoaùng. Chaêm soùc quaûn lyù, khai thaùc söõa khoâng ñuùng kyõ thuaät. Vaét söõa khoâng caïn heát, khoâng veä sinh kyõ tröôùc vaø sau khi vaét söõa.7.1.3. Do nhieãm truøng:Ñaây laø nguyeân nhaân chính gaây ra vieâm vuù, caùc vi khuaån thöôøng gaëp trong söõa, baàu vuù bò vieâm laø:Staphylococcus aureus, Streptococcus agalactiae, Streptococcus dysgalactiae, Streptococcus uberis, E.coli,Enterobacter…ngoaøi ra coøn coù caùc loaïi khaùc cuõng tham gia gaây beänh nhö: Corynebacterium bovis,Pseudomonas aeruginosa, Pasteurella multocida, Actinomyces pyogenes, Mycoplasma bovis vaø moät soá loaøi naám nhö: Candida albicans, Aspergillus fumigatus…7.1.4. Caùc yeáu toá gaây beänh khaùc- Gioáng: Boø lai maùu ngoaïi caøng cao, saûn löôïng söõa nhieàu, söùc ñeà khaùng thöôøng yeáu cuõng deã bò vieâm vuù.- Muøa vuï: muøa möa, ñoä aåm cao, vi khuaån phaùt trieån nhieàu vaø tyû leä vieâm vuù cuõng taêng cao.Ngoøai ra coøn nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhö moâi tröôøng vaét söõa khoâng yeân tónh, thuù bò stress, hoaûng sôï…

6.3. Phoøng vaø trò beänh6.3.1. Phoøng beänh- Veä sinh, quaûn lyù chuoàng traïi saïch seõ, thoâng thoaùng khí. Phoøng choáng stress treân ñaøn thuù. Ñònh kyø saùt truøng chuoàng traïi baèng saûn phaåm NOVACIDE.6.3.2. Ñieàu trò- Neân phaùt hieän vaø ñieàu trò caøng sôùm caøng toát, duøng moät trong caùc saûn phaåm sau:

+ NOVA-CEFUR: Tieâm döôùi da 1ml/20-25 kg theå troïng, ngaøy 1 laàn, trong 3-4 ngaøy.+ NOVA-D.O.C: Tieâm baép 1ml/ 10 kg theå troïng, ngaøy 1 laàn, trong 3-4 ngaøy.+ NOVA-MARLOX 25: Tieâm baép 1ml/12 kg P, ngaøy 1 laàn, trong 3-5 ngaøy.+ NOVA-BACTAL: Tieâm baép 1ml/ 25 kg theå troïng, ngaøy 1 laàn, trong 2-5 ngaøy.

- Keát hôïp vôùi thuoác haï soát, thuoác trôïï hoâ haáp, khaùng vieâm:+ Thuoác haï soát: NOVA-ANAZINE 20%: IM, 1ml/10 kg P, ngaøy 1-2 laàn, cho ñeán khi heát soát.+ Thuoác khaùng vieâm: NOVA-DEXA 2O: tieâm baép 1ml/20kg theå troïng, 1-2 laàn tôùi khi khoûi beänh.+ Thuoác trôï hoâ haáp: NOVA-BROMHEXIN PLUS: Tieâm baép 1ml/ 20 kg theå troïng, ngaøy 1-2 laàn cho ñeán khi khoûi beänh.

- Keát hôïp tìm caùc saûn phaåm cung caáp dinh döôõng, taêng söùc khaùng beänh, giuùp mau hoài phuïc.+ NOVA-DEXA 20: Tieâm baép 1ml/10 kg theå troïng, ngaøy 1 laàn cho ñeán khi heát beänh.

7.3. Phoøng vaø ñieàu trò beänh vieâm vuù:7.3.1. Phoøng beänh- Veä sinh saùt truøng chuoàng traïi thaät toát, khoâng ñeå chuoàng traïi aåm öôùt, chaêm soùc nuoâi döôõng toát.- Tröôùc khi vaét söõa phaûi veä sinh chuoàng traïi saïch seõ, khoâ raùo, veä sinh baàu vuù tröôùc khi vaét söõa, neáu vaét söõa baèng maùy thì cuõng phaûi veä sinh maùy thaät toát. Ngöôøi vaét söõa khoâng bò beänh, tay vaét phaûi saïch seõ.- Vaét söõa: phaûi vaét boû nhöõng tia söõa ñaàu, phaûi vaét caïn söõa ñeå taêng tyû leä môõ söõa vaø giaûm nguy cô vieâm vuù.- Boø khoûe thì vaét tröôùc, boø bò beänh thì vaét sau, söõa cuûa boø khoûe vaø boø beänh khoâng ñöôïc nhaäp chung.- Sau khi vaét söõa phaûi nhuùng caùc ñaàu vuù vaøo dung dòch thuoác saùt truøng NOVADINE 10%. Röûa saïch caùc duïng cuï vaét söõa baèng xaø phoøng, traùng nöôùc soâi vaø phôi khoâ raùo.- Phaûi aùp duïng quy trình caïn söõa cho boø moät caùch hôïp lyù, ñuùng kyõ thuaät. Trong khi caïn söõa thì phaûi vaét heát söõa, söû duïng caùc loaïi thuoác môõ bôm vaøo baàu vuù ñeå phoøng beänh vieâm vuù.7.3.2. Ñieàu trò beänh vieâm vuù- Vieâm vuù theå laâm saøng:

+ Thöôøng xuyeân tieán haønh xoa boùp baàu vuù bò vieâm baèng nöôùc noùng, vaét saïch söõa bò vieâm ra ngoaøi, ngaøy 3-4 laàn vaø veä sinh baàu vuù vaø chuoàng traïi saïch seõ.+ Duøng caùc loaïi thuoác môõ daïng Syringe cuûa coâng ty Anova nhö CLOXAMAS hoaëc MASTICEF bôm tröïc tieáp vaøo baàu vuù bò vieâm, moãi ngaøy bôm thuoác 2 laàn sau khi vaét söõa, duøng 3-5 laàn lieân tuïc, caùch nhau 12 giôø. Phoái hôïp vôùi tieâm khaùng sinh NOVA-DOXAL ngaøy 1 laàn, trong 4-5 ngaøy lieân tuïc.

- Vieâm vuù theå tieàm aån: Duøng CLOXAMAS hoaëc MASTICEF bôm tröïc tieáp vaøo baàu vuù bò vieâm, duøng 3-5 laàn lieân tuïc, caùch nhau 12 giôø, sau khi vaét caïn söõa.

7.2. Trieäu chöùng vaø beänh tích: Coù 2 theå vieâm vuù laø vieâm vuù laâm saøng vaø vieâm vuù tieàm aån:- Vieâm vuù laâm saøng: baàu vuù söng to, sôø thaáy noùng, boùp nheï boø coù phaûn öùng ñau, söõa vaét ra thaáy lôïn côïn, hoaëc coù maùu, sau vaøi ngaøy baàu vuù trôû neân cöùng do bò aùp se beân trong. Boø bò beänh vieâm vuù laâm saøng daãn ñeán hö haïi tuyeán vuù, nhöõng teá baøo tuyeán söõa bò phaù huûy, gaây caùc bieán chöùng nhö:

+ Teo baàu vuù: phaàn lôùn teá baøo vuù bò toå thöông, söï tieát söõa giaûm hoaëc khoâng ñöôïc phuïc hoài, theå tích thuøy vuù nhoû hôn bình thöôøng.+ Xô cöùng baàu vuù: sôø vaøo baàu vuù thaáy raén chaéc hoaëc xoa baàu vuù thaáy nhöõng cuïc raén hoaëc raén toaøn boä.+ Baàu vuù bò hoaïi töû: luùc ñaàu beà maët baàu vuù coù nhöõng ñaùm maøu hoàng tím, cöùng ñau, veà sau loùet vaø hoaïi töû coù muû. Toaøn boä thuøy vuù söng to, aán vaøo thaáy dòch maøu hoàng chaûy ra.

- Vieâm vuù tieàm aån: baàu vuù bình thöôøng, boø vaãn khoûe maïnh vaø aên uoáng bình thöôøng, tuy nhieân saûn löôïng söûa bò suït giaûm. Söõa trôû neân trong hôn bình thöôøng, trong söõa thaáy coù nhieàu teá baøo baïch caàu vaø caùc teá baøotuyeán vuù.

Hình 7.1: Vieâm vuù bò teo (1); Vieâm vuù aùp se (2); Vieâm vuù bò hoaïi töû (3), (4).

(1) (2) (3) (4)

- 10 -

- 11 -

Hình 8.1: Ruoài moøng truyeàn beänh tieâm mao truøng (1); Xaùc boø cheát do tieâm mao truøng (2); Tieâm mao truøng kyù sinh trong maùu (3).

(a) (b)

Hình 8.2: Gan vaø tuùi maät söng phoàng to khi beänh naëng (a); Thaän boø xung huyeát roõ reät, 3 lôùp thaän maát phaân bieät (b).

8. BEÄNH KYÙ SINH TRUØNG ÑÖÔØNG MAÙU:

8.1. BEÄNH TIEÂN MAO TRUØNG8.1.1. Nguyeân nhaân- Do Trypanosoma evansi: Traâu boø nhieãm beänh qua ñöôøng maùu, caùc loaïi ruoài huùt maùu töø traâu boø beänh roài huùt maùu traâu boø khoûe vaø truyeàn beänh cho chuùng. Coù theå truyeàn laây beänh qua ñöôøng tieâu hoùa, ñöôøng phaân.- Tieân mao truøng kyù sinh trong maùu tieát ra ñoäc toá gaây soát cao, soát caùch ñôït theo söï xuaát hieän tieân mao truøng trong maùu. Ñoäc toá Trypanoxin huûy hoaïi hoàng caàu vaø öùc cheá cô quan taïo maùu, ñoäc toá coøn gaây vieâm ruoät tieâu chaûy. Tyû leä nhieãm ôû ñoàng baèng cao töø 5-20%. Traâu boø nhieãm moïi löùa tuoåi.

8.1.2. Trieäu chöùng- Soát cao caùch ñôït 40-410C trong 2-3 ngaøy sau ñoù haï vaø sau 3-6 ngaøy con vaät laïi soát.- Nieâm maïc maét ñoû, xuaát huyeát taùi nhôït, maét coù gheøn chaûy ra lieân tuïc ñoùng thaønh cuïc, maét söng, vieâm giaùc maïc, keát maïc, nhieãm naëng, maét söng loøi ra coù hieän töôïng cuøi nhaõn giaùc maïc.- Coù hieän töôïng phuø thuõng ôû nhöõg vuøng thaáp nhö ngöïc, yeám, chaân, choå thuûy thuõng coù nhieàu keo nhaày, haïch lamba tröôùc ñuøi, tröôùc vai söng tích nöôùc.- Coù trieäu chöùng thaàn kinh, meät, ñi khoâng vöõng, 4 chaân co giaät nhö bôi, coù khi cheát ñoät ngoät.- Sau nhöõng côn soát xuaát hieän tieâu chaûy phaân maøu vaøng, xaùm coù laãn boït khí vaø nieâm maïc, muøi tanh khaém, gia suùc gaày yeáu, thieáu maùu roài cheát.- Theå maõn laøm thuù gaày, loâng xô xaùc, maát hoõm saâu, nieâm maïc nhôït nhaït, hoaøng ñaõn.

8.2. BEÄNH LEÂ DAÏNG TRUØNG8.2.1. Nguyeân nhaân: - Do Babesia spp goàm Babesia bovis, Babesia bigemina, Babesia ovata gaây ra. Beänh truyeàn qua vaät chuû trung gian laø caùc loaøi ve, kyù sinh trong hoàng caàu.- Thuù tröôûng thaønh maéc beänh naëng hôn thuù döôùi 1 tuoåi (do hoàng caàu bò phaù vôõ).8.2.2. Trieäu chöùng: Con vaät thieáu maùu, nieâm maïc nhôït nhaït, nöôùc tieåu maøu ñoû, keùm aên, keùm linh hoïat, giaûm nhai laïi, giaûm saûn löôïng söõa, soát lieân tuïc 40-41,50C, thuù coù theå coù trieäu chöùng thaàn kinh nhö co giaät roài cheát. moå khaùm thaáy gan vaø tuùi maät söng to, thaän xung huyeát.

(1) (2) (3)

8.4. PHOØNG VAØ TRÒ CAÙC BEÄNH KYÙ SINH TRUØNG ÑÖÔØNG MAÙU: - Thöôøng xuyeân veä sinh saïch seõ, taém chaûi gia suùc, dieät ve, ruoài gaây beänh cho gia suùc. Luaân phieân chaên thaû gia suùc treân ñoàng coû.Söû duïng saûn phaåm NOVA-DIAZEN:- Pha thuoác vôùi 12,5 ml nöôùc caát vaøo loï, laéc ñeàu vaø tieâm 1ml/20 kg theå troïng tieâm baép 1 lieàu duy nhaát.

+ Beâ ngheù, deâ cöøu con: moãi 3 thaùng tieâm phoøng 1 laàn.+ Traâu boø, deâ cöøu lôùn: moãi 6 thaùng tieâm phoøng 1 laàn.

- Tröôùc khi söû duïng NOVA-DIAZEN, tieâm Cafein lieàu 10-20 ml/gia suùc (hoaëc camfona 10-20ml/gia suùc)- Cho gia suùc nghæ laøm vieäc 2-3 ngaøy sau khi tieâm thuoác.- Sau khi trò kyù sinh truøng neân söû duïng NOVA-Fe+ B12 ñeå phoøng beänh thieáu maùu keát hôïp vôùi vieäc duøng NOVASAL hoaëc NOVA-AMINOVITA ñeå phuïc hoài söùc khoûe cho thuù.

Hình 8.3: Tuùi maät to ra do nhieãm Anaplasma marginale (1); Caùc teá baøo hoàng caàu coù nhieàu Anaplasma marginale kyù sinh thöïc ñòa (2).

(1) (2)

8.2.3. Phoøng beänh- Caàn chaêm soùc quaûn lyù toát, dieät ve treân mình gia suùc, thöôøng xuyeân taém chaûi gia suùc. Tröôùc muøa beänh thì duøng thuoác tieâm phoøng vaø chaên daét luaân phieân treân ñoàng coû.

8.3. BEÄNH BIEÂN TRUØNG (ANAPLASMOSIS)8.3.1. Nguyeân nhaân- Thöôøng do caùc kyù sinh truøng nhö sau:

+ Anaplasma marginale: kyù sinh chuû yeáu ôû rìa hoàng caàu.+ Anaplasma kentrale: kyù sinh ôû giöõa hoàng caàu traâu boø.

- Vaät truyeàn maàm beänh laø caùc loaïi ve, ngoaøi ra coøn truyeàn qua caùc duïng cuï kim chích, truyeàn maùu, caáy chuyeån phoâi…- Muøa nhieãm beänh laø muøa heø (thaùng 6-10), ñoâi khi xaûy ra ôû muøa khoâ do gia suùc laøm vieäc nhieàu, thieáu dinh döôõng.- Anaplasma spp toàn taïi trong maùu nhieàu naêm, beâ non sau khi ñeû 5 giôø coù theå nhieãm vôùi tyû leä cao. Bieân truøng coù theå truyeàn qua baøo thai.8.3.2. Trieäu chöùng- Thôøi kyø nung beänh 9-25 ngaøy, thuù soát 40-41,50C, soát caùch quaõng,maùu loaõng baùo ñoäng do hoàng caàu vaø tieåu caàu bò phaù huûy, haïch söng to, khoù thôû, soá löôïng hoàng caàu chæ coøn laïi döôùi 1,5 trieäu/mm3 maùu.- Vaät boû aên, taùo boùn tieâu chaûy, sau 6-20 ngaøy gaày suùt nhanh, ñi loaïng choaïng. Nieâm maïc nhôït nhaït, hoaøng ñaûn, nöôùc tieåu maøu vaøng. Con vaät seõ cheát khi maéc beänh caáp tính neáu khoâng ñieàu trò kòp thôøi, moå khaùm thaáy gan vaø tuùi maät söng to.- Theå maõn tính: Thöôøng gaëp ôû boø söõa nhaäp noäi, thuù suy nhöôïc, gaày, loâng xô xaùc, nieâm maïc nhôït nhaït, maét sau, nöôùc maét chaûy lieân tuïc coù gheøn.

- 12 -

- 13 -

9. BEÄNH SAÙN LAÙ GAN (FASCIOLOSIS)9.1. Nguyeân nhaân Do Fasciola hepatica, Fasciola gigantica gaây ra, thöôøng kyù sinh ôû oáng daãn maät, kyù chuû trung gian laø oác nöôùc ngoït. Traâu boø aên coû ôû vuøng ngaäp nöôùc seõ aên luoân oác, töø ñoù nhieãm beänh saùn laù gan. Saùn coù hình laù lieãu, daøi 2-7cm maøu ñoû töôi.9.2. Trieäu chöùngCon vaät suy nhöôïc, aên ít, nieâm maïc nhôït nhaït, loâng xuø xì deã nhoå nhaát laø 2 vuøng beân söôøn vaø doïc xuoáng öùc, thuûy thuûng ôû maét, yeám ngöïc, nhai laïi yeáu, khaùt nöôùc, tieâu chaûy xen laãn taùo boùn, thuù gaày daàn, vaøng da. Phuø thuõng ôû nhöõng vuøng thaáp cuûa cô theå nhö 4 chaân, naùch, ngöïc, vuøng haàu, coù theå cheát do suy nhöôïc.

9.3. Phoøng beänhÑònh kyø taåy giun saùn saûn phaåm cuûa ANOVA nhö NITRONIL: Tieâm döôùi da 1ml/25 kg theå troïng

+ Thuù non: 3 thaùng taåy 1 laàn+ Thuù lôùn: 6 thaùng taåy 1 laàn.

- Veä sinh chuoàng traïi saïch seõ, uû phaân tieâu dieät tröùng saùn, phaùt saïch möông raãy, coáng raõnh ñeå khoâng cho oác soáng gaàn chuoàng nuoâi. Veä sinh thöùc aên nöôùc uoáng saïch seõ.9.4. Ñieàu trò- Duøng saûn phaåm NITRONIL: Taåy 1 lieàu duy nhaát, tieâm döôùi da 1ml/25 kg theå troïng- Keát hôïp tieâm NOVASAL, NOVA Fe + B12 vaø NOVA-HEPA + B12 ñeå giuùp thuù phuïc hoài söùc khoûe.

(a) (b) (g)

Hình 9.1: Boø bò saùn laù gan gaày oám (a); Treân maët gan cuûa thuù bò beänh coù caùc veát di haønh cuûa saùn maøu vaøng traéng vaø xuaát huyeát do caùc moâ bò phaù huûy (b); OÁng maät chuû trong gan daøy leân roõ reät (c); Fasciola hepatica (d), (e); Nang keùn cuûa

Fasciola hepatica (f) Tröùng cuûa Fasciola hepatica (g); OÁc lymnaea vaät chuû trung gian cuûa Fasciola hepatica (h).

(c) (d) (e)

(f)(h)

- 14 -

10. BEÄNH GIUN TROØN 10.1. BEÄNH GIUN ÑUÕA ÔÛ GIA SUÙC NHAI LAÏI10.1.1. Nguyeân nhaân: Do Toxocara vitulorum, Neoascaris vitulorum, Ascaris ovis. Giun hình chieác ñuõa maøu vaøng saùng, con ñöïc daøi 11-15 cm, con caùi daøi 19-23 cm.10.1.2. Trieäu chöùng vaø beänh tíchBeâ ngheù chaäm lôùn, keùm aên, loâng xuø, da khoâ, yeáu ôùt, ñi khoâng vöõng, coøng löng, ñau buïng, nieâm maïc nhôït nhaït, thôû yeáu. Phaân luùc ñaàu maøu vaøng hay traéng, ñeán ngaøy thöù 3-4 phaân coù maøu xanh xaãm laù caây sau ñoù chuyeån sang maøu thaâm ñen, coù khi laãn nhaày vaø maùu, muøi tanh sau chuyeån sang maøu traéng loûng, con vaät coù theå cheát neáu khoâng ñieàu trò kòp thôøi.10.1.3. Phoøng vaø trò beänh- Veâ sinh chuoàng traïi saïnh seõ, veä sinh thöùc aên, nöôùc uoáng toát, uû phaân ñeû tieâu dieät tröùng giun.- Ñònh kyø xoå giun (cho beâ ngheù töø 3-6 tuaàn tuoåi) baèng moät trong caùc phaåm sau cuûa ANOVA:

+ NOVA-LEVASOL: Duøng 1 lieàu duy nhaát, 1g/10kg theå troïng (troän vôùi thöùc aên hoaëc nöôùc uoáng).. Thuù non: 2 thaùng xoå 1 laàn.. Thuù lôùn: 6 thaùng xoå 1 laàn.

+ NOVA-LEVA: Tieâm baép 1ml/15 kg theå troïng, duøng 1 lieàu duy nhaát. Thuù < 6 thaùng: 2 thaùng taåy 1 laàn.. Thuù > 6 thaùng: 3-4 thaùng taåy 1 laàn.

+ NOVA-MECTIN 1%: 1ml/48 kg theå troïng, 3 thaùng taåy 1 laàn.

- Keát hôïp tieâm NOVA Fe + B12 hoaëc NOVASAL ñeå giuùp thuù phuïc hoài söùc khoûe.10.2. GIUN PHOÅI ÔÛ GIA SUÙC NHAI LAÏI 10.2.1. Nguyeân nhaân- Do Dictycaulus viviparous: kyù sinh ôû phoåi traâu boø.- Giun ñöïc daøi 17-44mm, con caùi daøi 23-80 mm.10.2.2. Trieäu chöùng vaø beänh tích- Thuù ho nhöng luùc ñaàu ho chaäm sau ho nhanh daàn vaø ho giaät töøng tieáng, thuù thôû khoù. Khi ho mieäng leø löôõi vaø chaûy nhieàu dòch nhaày. Thaân nhieät taêng 40,5 –420C, sau thuûy thuûng ôû moät soá nôi nhö haøm, döôùi maét ngöïc vaø 4 chaân, naëng thì vaät hoân meâ, gaày yeáu, ñi phaân loûng kieät söùc vaø coù theå cheát.- Beänh tích: Phoåi coù nhieàu muïn nhoû vaø daøi, coù nhieàu ñoám hoaïi töû to nhoû khaùc nhau ôû phoåi, khí quaûn, pheá quaûn loeùt, xuaát huyeát vaø coù nhieàu dòch nhaày. Trong phoåi hoaëc khí quaûn coù nhieàu cuoän giun phoåi. Phoåi bò khí thuûng hay nhuïc hoùa. Neáu nhieãm vaøi ngaøn giun thì gia suùc coù theå cheát sau 15 ngaøy.

Hình 10: Boø beänh khoù thôû (a); Giun trong khí quaûn (b); Giun trong pheá quaûn (c); Dictycaulus viviparous (d); giun phoåi kyù sinh trong phoåi (e).

(a) (b) (c)

(d) (e)

11. BEÄNH CHÖÔÙNG HÔI DAÏ COÛ 11.1. Nguyeân Nhaân- Laø söï leân men, sinh khí vaø tích khí quaù nhieàu trong daï coû, khoâng thoaùt (ôï) ra ñöôïc vaø gaây chöông daõn, cheøn eùp hoâ haáp, tim, nhieàu tröôøng hôïp caáp tính laøm boø cheát.- Coù 2 daïng chöôùng hôi laø chöôùng hôi theå hôi (khí töï do) vaø chöôùng hôi boït khí:

+ Chöôùng khí töï do: Do thöùc aên leân men sinh khí nhanh, nhieàu, do lieät daï coû, taéc thöïc quaûn khoâng thoaùt khí ra ñöôïc.+ Chöôùng boït khí: Coû non, leân men, ñoä nhôùt cao, boït beàn, khoù thoaùt vaø tích tuï gaây chöôùng.

- Thuù aên nhöõng thöùc aên deã sinh hôi nhö: coû xanh, coû non coù chöùa nhieàu nöôùc, chaát nhaày; nhöõng thöùc aên coù chöùa nhieàu glucid nhö: baõ mía, caën ñöôøng, thaân caây baép, ngoïn mía; thöùc aên coù nhieàu chaát nhaày nhö: daây khoai lang; thöùc aên coù nhieàu protid thöïc vaät nhö baõ ñaäu; thöùc aên bò moác hoaëc gia suùc aên phaûi nhöõng thöùc aên ñang leân men dôû, luùa ngaäp nöôùc, coû uùa; aên phaûi caây coù ñoäc nhö: laù saén, laù xoan, maêng tre hoaëc caùc daïng thöùc aên coù chöùa muoái nitric beân trong nhö caây baép caûi traéng, laù lìm. Beâ, ngheù, deâ, cöøu con maéc beänh naøy thöôøng do buù söõa khoâng tieâu.- Keá phaùt töø beänh tuï huyeát truøng, vieâm daï toå ong do ngoaïi vaät …11.2. Trieäu chöùng- Thuù khoù chòu, khoâng yeân, buïng caøng luùc caøng caêng to, maát hoõm hoâng phía beân traùi nhieàu khi hoõm hoâng phình to hôn coät soáng.- Sôø naén daï coû thaáy caêng cöùng nhö quaû boùng ñaày hôi, goõ nghe aâm gioáng nhö ñaùnh troáng.- Nghe vuøng daï coû thaáy nhu ñoäng daï coû luùc ñaàu taêng sau giaûm daàn roài maát haún, chæ nghe thaáy tieáng noå leùp beùp do thöùc aên tieáp tuïc leân men hay do caùc boït khí vôõ ra.- Beänh caøng naëng gia suùc ñau buïng caøng roõ reät, vaõ moà hoâi, ueå oaûi, hay sôï haõi, con vaät ngöøng aên, ngöøng nhai laïi.- Thuù raát khoù thôû, dang 2 chaân tröôùc ñeå thôû, muõi nôû roäng, coå vöôn thaúng, maét trôïn traéng sôï seät coù khi kieâu la, taàn soá hoâ haáp 60-80 laàn/phuùt, hoaëc theø löôõi ñeå thôû.- Maùu ôû coå khoâng doàn ñöôïc veà tim neân tónh maïch coå phình to, tim ñaäp nhanh 140 laàn/phuùt, nieâm maïc maét tím baàm.- Beänh naëng gia suùc cheát do ngaït thôû, lieät tim vaø truùng ñoäc. Con vaät coù theå cheát sau vaøi giôø hoaëc vaøi ngaøy.

- 15 -

10.2.3. Phoønh vaø trò beänh- Khi phaùt hieän traâu boø bò beänh thì söû duïng 1 trong caùc saûn phaåm sau cuûa ANOVA ñeå phoøng vaø ñieàu trò:

+ NOVA-LEVASOL: Duøng 1 lieàu, troän thöùc aên hoaëc nöôùc uoáng: 1g/10kg theå troïng.. Thuù non: 2 thaùng xoå 1 laàn.. Thuù lôùn : 6 thaùng 1 laàn.

+ NOVA-LEVA: Tieâm baép 1 lieàu duy nhaát: 1ml/15 kg theå troïng.. Thuù döôùi 6 thaùng : 2 thaùng taåy 1 laàn.. Thuù treân 6 thaùng: 3-4 thaùng taåy 1 laàn.

+ NOVA-MECTIN 1%: 1ml/48 kg theå troïng, 3 thaùng taåy 1 laàn.- Tieâm NOVASAL ñeå taêng söùc ñeà khaùng.

Hình 11.1: Ba möùc ñoä chöôùng hôi daï coû: Nheï (A), Trung bình (B), Naëng (C)

- 16 -

Hình 11.2: OÁng thoâng hôi vaø caùch luoàn oáng vaøo daï coû nhaèm thoaùt hôi

11.3. Phoøng beänh- Loaïi boû vaät laï laøm taét thöïc quaûn.- Baûo quaûn toát thöùc aên cho boø, traùnh thoái moác.- Coû hoï ñaäu, coû non, ñaëc bieät laø sau möa neân caét, röõa saïch vaø phôi taùi tröôùc khi cho aên.- Khoâng thay ñoåi thöùc aên ñoät ngoät.- Troän theâm vaøo thöùc aên hoaëc pha nöôùc uoáng saûn phaåm NOVA-BACTIC ñeå taêng cöôøng tieâu hoùa thöùc aên.

11.4. Ñieàu tròNguyeân taéc: thoaùt hôi trong daï coû, öùc cheá söï leân men, taêng cöôøng nhu ñoäng daï coû ñoàng thôøi chuù yù trôï tim, hoâ haáp vaø tuaàn hoaøn cho gia suùc.- Neân cho gia suùc ñöùng 2 chaân tröôùc leân cao ñeå daï coû khoâng ñeø eùp vaøo phoåi vaø tim.- Xoa boùp vuøng daï coû ñeå kích thích ôï hôi. Coù theå duøng rôm chaø xaùt hay duøng caùm noùng boïc vaøo gieû roài chaø xaùt nhieàu laàn, moãi laàn khoaûng 30-60 phuùt hoaëc duøng tay naém löôõi thuù keùo ra keùo vaøo nhieàu laàn seõ kích thích ôï hôi, hoaëc duøng coïng chuoái ñaõ ñaäp daäp chaám ít muoái thoïc vaøo vuøng haàu cuûa thuù ñeå kích thích phaûn xaï oùi, ôï hôi, hoaëc duøng oáng thoâng thöïc quaûn cho oáng thoâng vaøo daï coû, ñoàng thôøi duøng tay eùp vaøo hoõm hoâng traùi ñeå hôi thoaùt ra.- Neáu theå boït khí: Uoáng 300-450g daàu, qua oáng thoâng daï daày.- Ñeå choáng taïo boït: Uoáng 100-250 ml daàu aên.- Duøng Magnese sulfate 100 g+ muoái aên 50 g + thuoác tím 2 g, pha trong 2 lít nöôùc, cho uoáng 2 laàn/ngaøy, lieân tuïc 2-3 ngaøy.- Cho boø uoáng nöôùc döa chua hoaëc 3-5 lít bia.- Uoáng 50 g muoái Nabica (NaHCO3, muoái tieâu) pha 2-3 lít nöôùc aám.- Göøng 30 g, toûi 50 g, muoái aên 100g, giaû nhoû pha 2 lít nöôùc cho uoáng ngaøy 2 laàn, lieân tuïc 2-3 ngaøy.- Taêng cöôøng nhu ñoäng daï coû baèng tieâm Pilocarpine 10%: 10-15 ml, lieân tuïc 2-3 ngaøy.- Neáu caùc bieän phaùp treân khoâng coù hieäu quaû, chuùng ta coù theå caáp cöùu baèng caùch choïc daï coû baèng trocart: choïc trocart vaøo choã cao nhaát cuûa loõm hoâng traùi (choã caêng nhaát) ñeå thoaùt hôi ra (löu yù: choïc trocart daï coû phaûi ruùt loõi töø töø, ñeå traùnh hôi ra quaù nhanh, vì luùc naøy maùu ôû vuøng buïng doàn leân vuøng ñaàu, do daï coû cheøn eùp tónh maïch vuøng buïng, neáu cho hôi thoaùt nhanh thì aùp löïc maùu ôû naõo giaûm ñoät ngoät, thuù bò shock coù theå cheát). Khi hôi ra heát vaãn ñeå nguyeân trocart vaø loõi hoaëc kim choïc ôû ñoù ñeå hôi sinh ra tôùi ñaâu seõ thoaùt ra tôùi ñoù, sau 1-2 ngaøy thì ruùt ra. Choïc trocart phaûi veä sinh, saùt truøng vuøng da vaø tieâm khaùng sinh NOVA-GENMOX hoaëc NOVA-GENTYLO ñeå choáng nhieãm truøng.

Hình 11.3: Trocart vaø vò trí choïc trocart nhaèm thoaùt hôi cho daï coû

WHO-GMP

CÔNG TY LIÊN DOANH TNHH ANOVASố 36 Đại Lộ Độc Lập, Khu công nghiệp Việt Nam - Singapore, Thị xã Thuận An, Tỉnh Bình Dương, Việt NamĐiện thoại: (0650) 3.782.770 - Fax: (0650) 3.782.700 E.mail: info@anova.com.vn - Website : http://www.anova.com.vn

Bộ phận tư vấn kỹ thuật: 18001536(miễn phí cuộc gọi)

BSTY. Trần Phước Kim Hùngmobile: 0919906246

TS. Nguyễn Như Phomobile: 0908032133

BSTY. Trương Nguyễn Huy Cườngmobile: 0908314188

2016