muazzez ilmiye çığ - sumerli ludingirra (geçmişe dönük bilimkurgu)

7/28/2019 muazzez ilmiye - sumerli ludingirra (gemie dnk bilimkurgu)

1/76


2/76

Anl/ Basn Yayn TasaBirimkine^ ""k i t ab n yay n hak l anDrdBein t icar et ve Sanayi Ltd. t i .n indi r .y ' j ' Basm: Mays 1996

,C 'r i Basm: Eyll 1997Dokuz : B a S l m : M a r t 2 0 0 0 U /l c Basm: Mart 2002Ki Basm: Kasm 2003Nippur ehri kalnt Basm: Kasm 2004(Orieci Basm: Eyll 2006stte, Muazzez lmiye 'ci Basm: Kasm 2006Teknik H^cu BasH: Nisan 2007

B a apak: Oturan i f t .lan arasnda bulunan bi r heykelcik.IShtal Inst i tutee, ABD.)KAYN1 V'viyazs tarznda yazd, "Lu.Dingir.Ra"zrlk: Analiz Basm Yaynk: Ar MatbaaclkN: 975-343-122-8

ANALZ BA.'T C A R E 'Merut iyet Cad34430 Galweb adresie posta: ile,

AK YAYINLAR I : 183

KAYNAK IYAYMARI i (O. ' l .! ) 252 21 5( M Y A Y I N T A S A R I M G I D AVE SANAY L TD. TI .Kardeler Han No: 12 Kat : 3-4atasaray-Beyolu/ stanbulwww.kaynakyay i n l ar i . comi s i m@kaynakyay i n l ar i . com- 252 21 99 Fa ks : ( 021 2 )2 49 28 92

M u a z z e z l m i y e S U M E R L L U D N G R R A

G e m i e D n k B i l im k u r g u
http://www.kaynakyayinlari.com/mailto:[email protected]:[email protected]://www.kaynakyayinlari.com/


3/76

Bu kitabn yayn haklarAnaliz Basm Yayn Tasarm Gda Ticaret ve Sanayi Ltd. ti.nindir.

Birinci Basm: Mays 1996kinci Basm: Eyll 1997nc Basm: Mart 2000Drdnc Basm: Mart 2002Beinci Basm: Kasm 2003Altnc Basm: Kasm 2004Yedinci Basm: Eyll 2006Sekizinci Basm: Kasm 2006Dokuzuncu Basn: Nisan 2007

Kapak: Oturan i f t .Nippur ehri kalntlar arasnda bulunan bir heykelcik.(Oriental Institutee, ABD.)stte, Muazzez lmiye 'n iviyazs tarznda yazd, "Lu.Dingir.Ra"Teknik Hazrlk: Analiz Basm YaynBask: Ar Matbaaclk

ISB N: 975 -343 -122 -8KAYNAK YAYINLAR I : 183

1A N A L Z B A S I M Y A Y I N T A S A R I M G I D A

TC AR ET VE SANAY LTD. T .Merut iyet Cad. Kardeler Han No: 12 Kat : 3-434430 Galatasaray-Beyolu/ stanbulweb adresi : www.kaynakyay i n l ar i . com e-pos t a : i l e t i s i m@kaynakyay i n l ar i . comTel : (0212) 252 21 56 - 252 21 99 Faks: (0212) 249 28 92

M u a z z e z l m i y e S U M E R L L U D N G R R A

G e m i e D n k B i l i m k u r g u
http://www.kaynakyayinlari.com/mailto:[email protected]:[email protected]://www.kaynakyayinlari.com/


4/76

NDEKLERBu ykler in Bulunup Bir Aray a Get i r i lme yks 7B u yk l er i Neden Yaz yo rum ? 12Yaad m eh i r N i ppu r 14Yeni Y l Bay ram na lk Gidiim 19lk Ak m 26Sevgi l i Babam 28ren ci l ik Y l lar m 31retm enl ik Y l lar m 38Musakk at i m Kap s 'n a Gi d i 45Ul usumuzun yk l er i 1 48Ul usumuzun yk l er i 2 56Ul usumuzun yk l er i 3 63Ul usumuzun yk l er i 4 71Arkada m edada 'n n Erkek l i i n i Y i t i rmes i 78Bizim Mah al le ' 82i nde Doup B ydm z Ev i mi z 86Sevg i l i Annem 93Ac l ar m 98Tap nakta lk Kez Bir Kadn la Bir l ikte Olm utum 107Kutsal Nunb irdu Kana l nda Tre n 110Frat Nehri Kysnda Bir Gezin t i 115Kz Ka rma ve Bir Cinaye t Dava s 121B el ed i ye B akan m z n B a na Gel en l er 126Siyasal ki Me ktup ve Anm sat t klar 132Sonu 137Ki t ab n Yaz l Hakk nda B i r A k l am a 139K A Y N A K A 1 4 1EK: KON UYL A LGL SM ER B EL GEL ER 143


5/76

lmsz Atam 'a, anne ve babama...

B U Y K L E R N B U L U N U PB R AR AYA GETR LME YKS/

Dnya Sumerologlan sonunda derin bi r soluk ald lar . Tam olmasabile, artk istediklerini elde etmi saydlar kendilerini. Kolay deildi yzyldan beri bir iz peinde komak. Bu izi srmek hem ok zor, zor olduukadar ilgin, hem de pek uzun sreli idi. Bunu balatan; 10-15 cm.byklnde, her iki yz stunlara ayrlm, aralan "iviyazs" denilenkargack burgack yaz ile doldurulmu, baz yerleri krk ve bozuk bir kilparas idi. Neydi bunun zellii? Niin bu kadar nemsemiti onu bilimadamlar?

Bu kil paras, bundan yz yl nce, Dicle ve Frat nehirleri arasndakiMezopotamya (iki nehir aras) denilen topraklarn gneyinde bir yerde bu-lunmutu. Bugn "tablet" dediimiz bu parann bulunduu tarihten birhayl i nce, Mezopotamya'nn kuzeyinde kaz lar yap lmaya balanm;eski saraylarn, tapnaklarn kalntlar, heykeller, yazl kabartmalar mey-dana karlmt. Bu arada 7. yzyllarda yaam olan nl Asurkral Asurbanipal 'in saray ve iinde binlerce iviyazl tableti ile kitaplda bulundu. Bu tabletlerin ve daha nceki eitli buluntularn yardmylaarat rmaya doymayan bi l im adamlar yaz lar okuyabi lmi, Akadcaadn verdikleri dili zmlerdi. Bu ilk bulunan tablet de ayn yaz ileyaz lmt ; ancak di li ba mbakayd .Daha nce bulunan belgelerden, Mezopotamya'nn gneyinde bi rSmer lkesi olduu renilmiti. yle ise bu tablet, o lkede yaayanSumerlilere aitti ve onlarn dilinde yazlm olmalyd. Bunu okumayaalanlar, nceki bilgilere dayanarak baz ipular buldular. Onlara gre,bu tablette bir Sumerlinin anlar yazlm gibiydi. Bu, doru olabilirmiydi? Binlerce yl nce, insanlar anlarn yazabilir miydi?


6/76

Bunun aklanmas ok uzun yllar srd. nk bu para bulunduktansonra, onun ele getii yerlerdeki ehir kalntlarna ilgi balamt. An-cak, oralar bir yandan korkun scaklktaki llerle, dier yandan her trhastal getirecek bataklklarla kaplyd. Bir de yerlilerin saldrsna u-rama korkusu vard. Bu koullar iinde kaz yapmay dnmek bile b-yk bir cesaretti . Btn bunlara ramen, merakl bir ngiliz arkeologu, kor-kun bataklklar sandalla geerek byk bir ehir kalntsna ulat. Amayerliler, "gvur" diyerek ona yaklamadlar. Bu yzden kazy yaptrmakiin gerekli iiyi bulamad. O arada adamcaz ar bir bataklk hum-masna tutulunca, kendisini lkesine zor att . Ondan tam 30 yl sonra, aynyerde kaz yapmak zere, her zorluu gze alan bir Amerikal grup geldi.Bu kez de kabileler ve aileler arasnda bir sava kt. Bir hrszlk yzn-den kan atma, Amerikallarla yerliler arasnda savaa dnt. Yer-liler, Amerikallarn nesi var nesi yoksa hepsini yakp yktlar, alp gtr-dler. Bu durumda onlar da lkelerine geri dnmek zorunda kald.

Fakat zorluklardan ylmay nleyen aratrma ak, onlar canlan pa-hasna da olsa, geri getirdi. Arkeologlar ve dilcilerden oluan bu grup bir-ok gle g s gererek kazy srdrd. Bu gnk ad Niffe r, eski adNippur olan bu yerde, tapnaklar ve birok yap kalntsyla birlikte on bin-lerce iviyazl tablet buldular. Bunlarn byk bir ksm, bir mahalle ha-l inde yan ya na yap lm evlerde bulunmutu. Grne gre btn bu ev-lerin kitaplklar vard. Bu yzden buraya "Bilginler Mahallesi" adnverdi kazarlar. Daha sonra ayn yerde ve dier birok ehir kalntsndayaplan kazlarda bulunan tapnak ve saraylardan yine pek ok tablet vepara ele geirildi. Bunlarn ou, ilk bulunan tabletin dilinde, Sumerceyazl idi. Bulunan belgeler dnyann eitli lkelerindeki mzelere dal-d. Bu arada, Smer dilinin zlmesi zerine youn almalar yapl-yordu. almalarn nda, ilk bulunan parann zerindeki yazlaranlalmaya balad. Tabletin baz yerleri krk olmasna ramen bir bay-ram treni ile ilgili grnyordu. yi korunmu son satrnda ak olarak;

"Lud i ng i r r a 'n n YaamyksTablet 20"al tyazs okundu. Bunun bi r Sumerl inin yaamyks olduu ar t k ke-sindi. Fakat "Tablet 20" yazldna gre, ba ksmnn yazl olduu en

az 19 tablet daha olmal yd . Acaba son ksm da var myd? Varsa, dahaka tableti kapsyordu? Bunlar nerede olabilirdi? Toprak altnda m?Yoksa mzelere mi da lmt ? Bu da lan yz binlerce tablet arasndanasl bulunacakt dier ksmlar? Neler yazl idi onlarda? Bundan 4 000yl nce, bir Sumerli neler grm, neler geirmiti yaamnda? te $u-merologlar gn getike heyecan ve meraka dren ey, bu sorularnyan t n bulmakt . Fakat okunacak belge ok, Sumerologlar i se pek azd .Buna karn onlar, bir elin parmaklar kadar da olsalar, geen yzyla ka-dar hi bilinmeyen bir tarihi ve kltr aydnlatmak, ayn zamanda ken-dilerine ilk ilgiyi ektiren bu yknn dier ksmlarn buJup karmakamacyla, dnya mzeler ine da lm belgeler i okumaya ve onlar ya-ymlam aya al yorlard . i i r ler, destanlar , efsaneler , szlemeler , mah-keme tutanaklar, ila reeteleri, szlkler gibi, akla gelebilecek her konuyazlmt bunlara. Fakat asl peinden kotuklar, izini srdkleri yk-y bulmaya alyorlard. Bu, yle zor bir ili ki...eitli mzelere dalm tabletler arasnda bu konuya ait olabile-cekleri saptamak, bir uval saman iinde bir ine aramaktan daha zordu. bununla da kalmyordu. Bulunanlar kopya halinde yaymlayarak di-er Sumerologlarn almalarna sunmak, hepsini bir araya getirip, evi-risini yaparak koskoca bir yaamyksn ortaya karmak iin bykbir sabr, iyi bir dilbilgisi, bkmadan alma, candan bir zveri gerek-liydi. te bu yzyln Sumerologlar bunlar yaptlar. Birou bu yoldayaamlarn yitirdi. Fakat sonunda byk bir baarya ulatlar. Admadm birinci tabletten yirmi nc tablete kadar bulundu. Bunlardan ikisiolduka btnd, fakat dierleri en az 50-60 para birletirilerek mey-dana karlmt. Bu paralarn bir ksm Amerika, Avrupa, bir ksm dastanbul Arkeoloji Mzelerinde bulunuyordu. Bu yzden birletirmeler,tamamlamalar k t zer inde yap labi l iyordu. Bir tablet te 100 sat rdan1 000 satra kadar yaz vard. Acaba bu yknn tm 23 tablet zerinemi yaz lmt ? Daha bakalar var myd? Sumerologlar , bulduklar ylayetinip gerisini aramaktan vazgetiler. Belki de onlar, toprak altnda kal-m; gen arkeologlar, yeni kazlar bekliyorlard.lgin olan, ayn konuya ait birok parann eitli eski ehir kaln-t lar nda bulunmu olmasyd . Bu da yknn, daha kendi anda bi redebi eser olarak kabul edilmi ve kopyalarnn yaplp, dier ehirlerde-ki okul ve kitaplklara gnderilmi olduunu gsteriyordu.


7/76

Daha ilgin olan, yk yazarnn annesi iin yazd iirin hikye-sidir. iirin yazlndan 500 yl sonra, Sumerlilerin tmyle ortadan kalk-m olduu bir zamanda, Anadolu'da yaayan Hititler, Suriye'de bulunanUgaritler, bu iiri edebi bir yapt olarak lkelerine getirtip kendi dillerineevirisini yapmlar ve ktphanelerinde korumulardr. Oralarda yaplankazlarda bunlarn bulunmas, iviyazs uzmanlar iin byk bir srprizoldu. Daha o alarda, iyi yazlan eserlerin deeri bilinmi, yzlerce ylsaklanm ve bir lkeden dier lkeye getirtilerek evirisi yaplp kitaplk-larda korunmutu. nanlacak gibi deildi; fakat, bunun, byk bir uygar-ln elle tutulur bir kant olduuna da kuku yoktu.

Bu yknn baka ehi r lerde bulunan kopyalar , asl nn k r k vebozuk olan yer ler ini tamamlamakfa ok yarar l o lmu ve konunun t-my l e o r t aya kmas n sa l am t r .Bundan binlerce yl nce var olup da, daha sonra ad san unutulan,fakat uygarlklarnn izleri zamanmza kadar ulaan bir kavimdi Su-merliler. Eer onlar, bugn "iviyazs" diye adlandrdmz yazy icatedip rmeyen kil tabletler zerine yazmam olsalard, kendilerinin veYakndou milletlerinin bin yllk tarihi ve yaam hakknda hibirbi lgimiz olmayacakt . Bu yaamn yksn yazan Sumerl inin de, i i r -lerinin ve yazlarnn kendisinden ok sonra bile uzak lkelerde okunma-sndan, zamannn nl bir yazar ve airi olduu anlalyor.

Ad "Tanrnn adam" anlamna gelen Ludingi rra, bu yky ya-l l nda yazmaya balam. Anlat t na gre, o zamanlar ar t k Smerkrallar deil, yabanclar ynetiyormu lkeyi. Bu yzden yeni idarecile-r in , Sumerceden ok baka olan di l ler i konuulmaya balam vatanla-rnda. Dilleri, uygarlklar, zellikle kendi soydalar tarafndan unutula-cak diye zlyormu yazar . Bunun iin kendi yaamn yazarak, bi ldik-lerini, grp geirdiklerini daha sonraki kuaklara aktarmak istemi.Bunda da ok baar l o lmu dorusu.Bu yklerde, o, kck bir ocuk iken gittii Yeni Yl bayramn,renci ve retmen olarak okulda geirdii gnleri, yaad olaylar,ilk akn, annesine olan sevgisini, babas ve karsnn lmlerini, onlariin duyduu aclar; yaad ehrin, mahallenin, iinde mr srdevinin zelliklerini; arkadann seks sorununu nasl zmlediini, ulu-

sunun yklerini, krallarna ve Tanrlarna ilikin hikyeleri, dinledii ikidaval bi r mahke meyi , fa ki r bir adamn belediye bakanndan ald c,tapnaa seks iin nasl gittiini, sava anlarn yaln bir dille yazm.Ayrca, bu yklere kendi iirlerini, baka airlerin iirlerini eklemeyiihmal etmemi. Onlar okurken binlerce yl nceyi deil de, bugn ya^yormu gibi oluyor insan.

Kendinden 4 000 y l sonra, yazdklar nn, ne denl i zor luklar la bi raraya get i r i l ip bugnk di l lere evri leceini bi l seydi , k im bi l i r ne den-l i mut lu olurdu bu Ludingi rra i siml i yazar!Onun yerine, yazdklar n okuyabi lmemiz iin y l larca uraanSumerologlar n al malar na kar l k aldklar en byk dl ler i ol -du bu mut luluk.*17 Nisan 1996Muazzez lmiye Sumero l og

* G e e n yz y lda n be r i Sm e r d i l in i z m e ye , be lge le r i bugnk d i l l e r e e vi rm e yealan eitl i mille tlerden baz bilim adamlarnn adlarn veriyorum: Ernst de Sar-zec , de Leon Heuzey, Francois Theora-Dangin, Henry de Genouillac , H.V. Hilprecht,Arno Peobel, A.H. Says, Friedrich Delitzch. C.J . Gadd, Anton Deine l, Henno Land-s be rge r , S te phe n La ngdon. A da m Fa lke ns te in , Edw a rd Chie r a , Thorki ld J oc obs e n .Bunla r n s on kua S .N . K ra m e r . 1930 y l nda n ld 1990 y lna ka da r 60 y lya ln z Sm e r e de biya t z e r inde a l t . O , A m e r ika ' da ki , A vrupa ' da ki m z e le rde bu-lunan Smer edebiyatna a it table tleri buldu ve yaynlad. Fakat onun en nemlialma yeri, Smer edebiyatna a it table tlerin te bir inin bulunduu stanbul Ar-keoloji Mzeleri 'nin "iviyazl Belgeler Arivi" oldu. Hatice Kzlyay ve Muazzezlmiye ile bir likte a larak hemen hemen btn metinlerin yaymlanmasn veye ni konula r n m e yda na km a s n s a la d .


8/76

B U Y K L E R N E D E N Y A Z I Y O R U M ?

Ben bir Sumerli retmen, air ve yazarm. Yam yetmi bei bul-duundan retmenlii braktm oktan; fakat airlik ve yazarlm ln-ceye kadar srecek herhalde.Bu yaamyki im daha ok gelecek kuaklar iin yazmaya bala-dm. Bizim ulusumuz, di l imiz, gelenekler imiz, sosyal yaant mz, sanat -mz unutuluyor artk.Bu gzel ve uygar lkemize her taraftan gz diktiler. Gklere uzananbasamakl kulelerimizin, grkemli tapnaklarmzn, an gibi ileyen ar- lar mzn, her tarafa ulaan kervanlar mzn, dmdz uzanan yol lar -mzn, bol rn veren tarlalarmzn, nehirlerimizde ve atmz kanal-larda salna salna yzen teknelerimizin, dolup taan iskelelerimizin, hertr bilgiyi veren okullarmzn n uzak lkelere kadar yayldndan;ilkel olan bu lkelerin halk kskand bizi. Frsat bulduka zerimize sal-drdlar. Kentlerimizi yakp yktlar. Biz yaptk, onlar yktlar; biz yaptk,onlar yaktlar. Halkmz, hatta krallarmz tutsak oldu. Ailelerimiz da- ld . Tarlalar mz, baheler imiz bakmszl ktan kurudu; hayvanlar mzalktan ld ve bylece kk binlerce yl nceye dayanan ulusumuz yo-ruldu, dayanamayacak hale geldi ve iimize yava yava szp bizi yiyenyabanclarn kucana brakverdi kendini. Onlar ynetiyor bizi imdi.Topraklanmza i lkel geldi ler ; sayemizde uygar olmaya balad lar . Neyazdan, ne tarmdan, ne sanattan, ne dinden, ne okuldan, ne attan, ne ara-badan, ne aydan, ne yldan haberleri vard. Hepsini bizden rendiler.Sonra da "biz yapt k , biz bulduk" diye vnmeye balad lar . Hep kor-kuyorum, bi r gn gelecek, admz da uygarl mz da unutulacak. Biz neyaptk, ne baardysak hepsini onlar stlenecekler.

Bu durum beni y l lardan beri zyordu. Ben kk bi r adamm,bunu nlemek el imden gelmez diye yaknyordum. Bir gn bi rdenbire

akl ma geldi . Ben bi r yazar ojduuma gre; ulusumuzun bulduklar n ,baardklar n , gemiimizi , gelenekler imizi , ne kadar uygar olduu-muzu, gerek Sumerl i l ikler ini unutmaya balayan genler imize, gerekdaha sonra gelecek kuaklara neden yaz lar mla bi ldi rmeyeyim dedimve yaamykm yazmaya karar verd i m. B y l ece her t a r af a , herkese ,her aa u l aaca m umu t ed i yo rum.

ocukluumdan bugne tm yaant m anmsamann, ulusumuzunbinlerce yllk gemiini karp hepsini bir araya toplamann pek kolayolmayacan tahmin edersiniz herhalde. Fakat ben bu yaa kadar bi rokolaya tank oldum. Ariv ve ki tapl klarda arat rma yapt m. Bykler im-den, evremden bilgiler topladm. imdi, bu biriken bilgilerin altn-da, yaamma ait hatrlayabildiim anlarmla birlikte ulusumuzun ba-ndan geen ac tatl olaylar, gelenek ve greneklerimizi, inanlarmz,Tanr lar mz size tan tmaya al acam. i i r ler imizden, destanlanmz-dan, masal lar mzdan rnekler vereceim. Bunlan, sizi skmadan okuta-bilirsem ne mutlu bana!Bizim uygarlmz belki binlerce yl sonra yaayan insanlara da gee-cek. Bizim attmz temeller zerine yenilerini koyacaklardr. Ah! Onlarda bizi hatrlayp braktmz kltr miraslar iin teekkr edebilseler!..

Lud i ng i r r a 'n n YaamyksTablet 1


9/76

YAA DI IM EHR NPPUR

Ben tam bi r Nippurluyum. imdi bana "bata Sumerl iyim" dedin,imdi de "Nippurluyum" diyorsun; ne demek bu diye soruyorsunuz her-halde. Smer benim lkem, Nippur da doup bydm ehir . Hat ta,babamn dedesi bi le burada domu ve yaam. Arkadan dedem vebabam da onu izlemi. Sizin anlayacanz, ben drdnc kuam bu-rada yaayan.Bu lkeye atalarm binlerce yl nce g etmiler. Nereden, nedeng et t ikler ini , o zaman yaz bi lmedikler inden yazamamlar . Fakat ata-dan ataya sylene sylene kulamza gelen baz ykler var . Yazmzicat edilip bir hayli gelitikten sonra, merakl saray yazclar ve ariv-cileri, u veya bu konuyu yazarken biraz deinmiler bunlara. Kuzey-dou ynndeki dalk bir lkeden gelmiler. Fakat bir ksmnn da do-uda "Dilmun" denilen bir yerden deniz yoluyla geldikleri syleniyor.Glerinin nedeni de, scak ve yamurlu olan lkelerinde, her nedensebyk bi r kurakl n balamasym. Ne tah l retebi lmi, ne hayvanbesleyebi lmiler . Bakmlar ki , al k ve yoksul luktan ulusumuz yok ola-cak, gruplar halinde lkelerini brakp eitli ynlere doru g etmeyebalamlar. Benim talarmn grubu da gneye doru inmi. Fakat buyolculuk hi de yle kolay olmam. Geldikler i yer ok uzakm; yoldaalmas pek zor dalar varm. Hayvanlar, oluk ocuklar, adrlar iley l lar srm bu gler i . Yol larda bazen yiyecek, bazen su bulamam-lar; eitli hastalklara tutulmular. lenler, kalanlar olmu. Nihayet gbela bugnk topraklarmza ulamlar. Bir de ne grsnler; iki bykrmak rl rl akp duruyor, etraflar alabildiine dmdz bir ova. Fa-kat her taraf bataklk, sazlar ve kamlarla kapl. Baz yerleri ise kupkuru;bu kuruluktan atlak atlak olmu toprak.

Atalar m hemen kol lar n svam, oluk ocuk, kadn erkek deme-den btn gler iyle al maya koyulmular . ki rmak arasna kazma-larla su yollar, kanallar aarak bataklklar kurutmular. Kuruyan batak-ln topra da yle verimli olmu ki, ne ektiyseler tutmu ve bym.Burann havas ok scak olduundan, kanal lar n a lmas yle hesap-lanm ki , hem topra kurutmaya, hem de sulamaya yarayacak. Ksa za-manda her yer tarlalar, balar ve bahelerle kaplanm. Bu arada evleri,tapnaklar yla kent ler kurulmaya balam.Bizim inancmza gre, Tanrlarmz, bu kentleri; yollar ve eitli ku-rumlaryla yapp hazrlamlar. Sonra biz insanlar yaratp "huyurun kent-lerinize!" demiler. Sz aramzda, ben buna hi inanmyorum dorusu.Fakat Tanr tarafndan seilmi bir ulus olduumuzdan kukum yok. Hat-ta atalarmzdan gelen bir sze gre, biz Sumerliler "yeryznn tuzu"imiiz. Niin "tad" demediler de "tuzu" dediler, pek zemedim.Benim ehrim Nippur 'u , btn Tanr lar mzn babas ve kral o lanyce Enl i l kurmu. Biz "Karabal lar"n bi r ksmn buraya yer le-t i rmi. Geri kalanlar da teki Tanr lar mzn kent ler ine da lm. Her

kent imiz bi r Tanr nn denet imi ve korum as al t ndadr . "Biz Karaba-l lar" deyince a rdnz herhalde; hakl sn / , kukusuz. Biraz gar ip bi rad, bi r ulus iin . Neden kendimize bu ad vermiiz diye yapt m ara-t rmalar ve sylent i lerden kardm sonuca gre, atalar mn buralarag etmeden nceki oturduklar yer lere komu topraklarda sar sal ,mavi gzl insanlar yayormu. Herhalde onlardan kendi ler ini ay r-mak iin bu ad koymular. Sar sal, mavi gzl insan nasl olur, birtr l gzmde canlandranyorum; pek ho olacan da dnemiyo-rum. Benim lkemde byle bi r ini hi grmedim. Biz kara sal , karagzlyz, fakat sakn der imizin de kapkara olduunu sanmayn. Birazbuday rengine benzer tenimiz.Nippur'a deiik birok insan doldu. Hepsi de "Nippurluyum" diye

vnmek iin gel iyor . nk N ippurlu olmak, burada yaamak byk bi rgurur kayna lkemizde. O, Smer'in bata gelen kenti; fakat onu saknbakent olarak dnmeyin. Hibi r zaman bakent olmad Nippur; hi-bir kral yaamad burada. Ancak krallar ta giymek iin gelirler Nippur'a.Bylece, bata yce Tanrmz Enlil ve saygn ei Ninlil olmak zere, di-er byk Tanr lar mz taraf ndan Ekur Tapna 'nda kutsan r ve Tan-


10/76

rsal hediyelerini alr krallar. Bu hediyelerin neler olduunu, sizi meraktabrakmadan yazaym: Tanrsal bildiriler olan /nelerin topland bir taht;uzun srecek bir ta; halk denetleyecek bir asa; an ve erefli bir ad;mutlu bir yaam; lkemize takn nehirler, verimli topraklar ve dlya-taklar; Enlil babamzn deerli tapna Ekur iin uzak yakn lkelerdengetirilecek bol hara. Ne nemli hediyeler deil mi? Ne yazk ki, birokkral mz bu hediyeler i gereince kul lanmasn bi lememi; bu yzden degcn abuk yitirmi. Sonuta ne olduysa, milletimize olmu.Krallar Nippur'a yalnz ta giymek iin deil, kentimizde yaplan bay-ramlar ve lenlere katlmak zere de gelirler ve bizlere byk eref vekvan, Tanrlarmza bol kurban getirirler.Babamz yce Enlil, Nippur'dan btn lkeyi gzler; dier Tanrla-rmza yapacaklar iler iin emirler verir buradan. Tanrlarmz bir konuzerinde karar alacaklar zaman, Enl i l babamzn bakanl nda Nip-pur 'da toplan r lar . Enl i l babamzdr ; yeryzn, gkyzn meydana ge-t i ren. ok ok e skiden, her yer , her taraf dipsiz bucaksz, Tanra N amm uadyla bi r denizmi. Gnlerden bi r gn Tanra bu denizden koskoca bi rda douruvermi. Bunu gren yce Enl i l hemen onun arasna gi rerekda ikiye ayrm. Onun st ksm gkyz, alt ksm da yeryz ol-mu. Gkyzn, ad "gk" anlamna gelen Tanr An alm. Yeryz de"yer" anlamna gelen Tanra Ki i le Enl i l babamzn olmu. Ki yery-znn topra, ta; yce Enlil de soluu nefesi, havasdr. Zaten ad da"havann beyi" anlamna geliyor ya! Hava olmazsa soluk alabilir, ya-ayabi l i r miyiz? Onsuz hi ama hibi r canl yaayamaz. Bize gre yceEnlil 'siz ne kentler kurulur, ne yerlemeler olurdu. Ne ahrlar, ne allaryaplrd; ne kral olur, ne rahip doard. Denizin balklar kamla yu-murt layamaz, kular yuva yapamaz, bulut lar suyunu b rakamazd . Ne-hirlerin kabaran sulan tamaz; bitkiler, aalar byyemez; tarlalar tahli le dolmazd .Enl i l babamzn bykln, bizim iin ne kadar deerl i o ldu-unu, bi lmem yeter ince anlatabi ldim mi?Tanr lar n kral Enl i l ' in evresinde dier Tanr lar mzn toplandgibi , Smer 'in bi lginler i de onun yaknnda bulunmak istemiler vebylece ok eskiden beri Nippur 'a yer lemeye balamlar . Gelenler ,

hem bi r arada olmak, hem de bi lgin olmayanlar n iine kar mamakiin kent in dousunda ayr bi r mahal le oluturmular . Bu mahal le gi t -t ike bym, imdi ayr bi r kent gibi buras . Ben de bu mahal ledeo t u ruyo rum. Ev i m dedemden ka l ma. B i z i m a i l e , babam n dedes i ndenberi hep okur yazarm. Zaten, yce Enl i l ' imizin buyruuna gre, her /ocuk babasnn yolundan gi tmel i , onun mesleini almal imi.

Bi lginler in Nippur 'da toplanmasyla Nippur , btn Smer 'de hertr l renimin yap ld bi r kent hal ine gelmi. En iyi , en der in -renim yapmak isteyenler buraya kouyor. Okul lar iin ki taplar buradayaz l p , kopyalar dier kent lere gnderi l iyor . Bylece her kent te te-mel e i t i mi n ayn dzeyde yap l mas sa l an yo r .te bizim Nippur 'umuz, bi r inci olarak yce Tanrmz Enl i l ' in yer i ,ikinci olarak da bi r bi l im ve ei t im oda olmas nedeniyle Smer 'inkutsal kent i ve gzbebei . Bu yzden herkes buraya kouyor, buradayaamak i s t i yo r .Yalnz, buraya gelenler unu bilirler ki, Nippur'umuz vnenleri; y-zne baka, arkasndan baka konuanlar; bask, hainlik, kstahlk, ks-kanlk yapanlan; sznden dnenleri; anlamay bozanlar; verilen ka-rarlara kar gelenleri asla barndrmaz.nsanlar buraya doluup oaldka yeni evler yaplyor, tapnaklarayeni tapnaklar ekleniyor ve kentimiz gittike grkemleiyor.Bu kalabalktan en ok yararlananlar; onlar iin yiyecek, giyecek, kul-lanlacak eya retip satan sanatlar, tccarlar oldu. retim ve tketim okadar oald ki, dier kentlerden, hatta komu lkelerden ynla alcve satc, teknelerle, arabalarla, eek kervanlaryla Nippur'a doluyor. Buarada birok akgz de, bulunduklan yerlerin deiik mallarn satmakzere buraya tayor .Bylece Nippur; yce Tanr lar , b i lginler i , tccarlar , sanat lar ,byk tapnaklar , gzel evler i , dzgn yol lar , akarsular , i skeleler i ,park ve baheler iyle alar boyu en grkemli bi r yer olmu ve hakl olarak "Yaam Kent i" unvann almt r .Nedense bu kentte hibir kimse, kral olup btn kentleri kendime ba-ml yapaym diye dnmemi. Burada yaayanlar n kimisi dinle, ki -misi bilimle, kimisi sanat ve ticaretle uram ama asla politikaya gir-memi. Ona karn baka ehirlerde kral olanlarn ilk ileri, kendilerini


11/76

yce Enlil 'in kral olarak setiini ve krallklarnn Tanr buyruu olduunukantlamak amac ile Nippur'a el koymak oluyor. Bu yzden kentimiz birkraldan dier krala geiyor. Bu, bir bakma kentimiz iin yararl ol-maktadr. nk her yeni kral, yce Enlil 'imize ve onun kentine ne derecenem verdiini kantlamak iin ya yeni tapnaklar, binalar yaptrmaktaveya eskimi, yklm olanlar onartmaktadr.

Nippur'umuzu, krala bal bir bakan (ensi) idare eder. O, ehrimizeait btn ilerden sorumludur. O, yce Tanrmzn kentini ynettii iin,dier btn ehirlerin bakanlarndan byk sayg grr. Hepsi birokhediye ve kurbanla onun ayana gel i r . Fakat o , kendisini kl tmemekiin hibirine gitmez.Bir gn, "ehrimizin neresinde ne olduunu gsteren bir haritasyap labi lse ne iyi olurdu" dncesi akl ma geldi . Hemen bu dncemitarlalarn, arsalarn haritasn izmekte uzman olan arkadalara syledim.Hepsi son derece ilgilendi. Olduka uzun almalar sonucu onu lmlolarak bir tablete izdiler. Bylece ehir plan yapma iinde de nclNippur ekt i .1Lud i ng i r r a 'n n YaamyksTablet 2

I lgin olan, bu haritann kazlarda bulunmas. Kitabn sonuna, haritann table te iz ilmiasl i le e lle yaplm kopyasnn fotoraflar konuldu. Haritada iviyazs yla ne olduklarbelir t i len yerler , kopyada numaralanarak akland. Bylece kitapta ad geen yerlerin ne-rede olduu bulunabilecek.

YEN YIL B AYR AMINA LK GDM

ocukluuma ai t i lk anmsadm olay, korkun bi r kalabal k i le Ta-pnaa doru kotuumuz. Herkes byk bi r sevin iinde Tanramzi le Tanrmz evlenecek diye bi rbi r ini kut luyordu. Bunun ne demek oldu-unu bir trl anlayamyordum. Yrdke eitli alg, ark sesleri ku-lamza gelmeye balad . Neler greceimi merakla bekl iyordum. Ni-hayet byk bi r alana geldik. Karda, ge kavuacakm gibi ykselen"ziggurat" (basamakl kule) ile yeni yaplm gibi prl prl parlayanEkur

1Tapna grnd. Alan yle kalabalkt ki, sanki btn dnyanninsanlar buraya toplanmt. Bir taraftan halk, alabildiine geni olan ta-pman merdivenlerinden kp ok byk, st kemerli bir kapdan ierigiriyordu. Ben kk olduum iin, bir ara annemin elinden kurtularak,kalabal yara yara yrrken, bi rdenbire kendimi tapnan avlusundabuluverdim. Kalabal k dzenl i bi r eki lde avlunun et raf na da l yordu.Ben herkesin nne get im. Kukusuz benim gibi daha baka ocuklarda vard nde. Avlunun bir tarafnda algclar oturmu, ellerindeki harp-lar, lirleri, fltleri, davul, dmbelek ve tefleri alyor; kadn ve erkekler-den oluan bir grup da arklar sylyordu. O kadar gzel arklard ki,bunlar ; ocuk olduum halde pek holanmt m onlardan. Bir ara reng-renk giysilerle birtakm kimseler kt ortaya ve mzie ayaklarn uy-durarak baladlar oynamaya. Hep ge n kzlar , gen erkeklerdi oynayan-

lar. Yanm dakiler konuuyorlard, "Bunlar tapnan rahibe ve rahipleri"diyerek. Onlar oyun oynayp giderken, birdenbire garip giysiler iinde;bazlar maske takm, bazlar yzlerini gzlerini boyam birileri gi-riverdi alana. Hoplayp zplayarak, takla atarak, birbirlerinin zerine bi-nerek tr l maskaral klar yapmaya balad lar . Herkes glmekten kat l -1 Nippur haritas , No. 2.


12/76

yordu. Benim de onlar yle houma gitmiti ki , kahkahalar m olabildi-ince salverdim. Ne kadar eleniyordum bilemezsiniz. Derken avlununor tas na tahtadan bir yataklk getir i ldi . Onun zer ine bembeyaz araf-1 ar yla bir yatak kond u. Yata n etraf na serpilen ttslerden ii bay ltankokular geliyordu. Ben, ne olacak diye merakla bekliyordum. Yan mdakibykler in konumasn dikkatle dinlemeye baladm: "Bu sene YeniYl bayrammz gzel geecee benziyor ; baksanza hava ne kadar gzel.Gne Tanr mz Utu da bizim sevincimize kat lm, alabildiine l-dyor . Tanr mz Dumuzi yeralt ndan kp sevgili Tanr amz nanna ilebir evlensin; tar lalar mza, ahr ve allar mza nasl bir bolluk gelecek!Btn rnler imiz oalacak, hayvanlar mz yavrulayacak, tavuk ve ba-lklar mz bol bol yumurtlayacak" diyor lard.

Tanr mz yeralt ndan nasl kacak, gzmzn nnde topraa myar p kacak diye beklerken, tapnan i merdivenler inden ok gzelgiysiler iinde bir kadn ve erkek inmeye baladlar . Yine yanmdakiler ,"Kralmz i le rahibemiz geliyor" diye byk bir heyecana kapldlar . Her-kes onlar grmek iin birbir ini i t iyordu. Bir i , "Bu yl Tanr amz yer inegeen rahibe ok gzel deil mi?" diye sordu yanndakine. teki, "Tan-r mz yer ine evlenecek Kralmz irkin mi? Onun yznn tatl l na,kalbi aan gzel azna, konumann ss olan dudaklar na, f idan gibiboyuna baksana!" diyordu.

Kraln banda pr l pr l par layan alt ndan bir ta vard. Giymi ol-duu omzundan tutturulmu uzun bir elbise onu daha grkemli yap-yordu. Kralmz ayandaki sandallara kadar incelemitim.Onla r av luya in ince iek le r le s s lenm i b i r t ah t ze r ine yan yanaoturdular . Birden herkes ta gibi harekets iz ve sess iz oluverdi. Derkenbir rahibenin harp eliinde tatl bir ses le syledii, insann iini t i tre-ten b i r a r k av luyu s a r d . Onun a r kas ndan b i r r ah ip ba lad a r k ya .Karlkl syledikler i bu arklar la birbir ler ine olan sevgiler ini dilegetir iyor gibi idiler .Ben olup bitenler i , konuulanlar anlayacak yata deildim ki; beniya ln z gr dkle r im i lg i l end i r iyor du . a r k la r b i t ince kr a l m z i l e r a -h ibe ya taa g i r m es in le r m i? Meer o r ada Tanr m z ve Tanr am z ye -r ine ev len iyor la r m .

Biraz sonra halk yava yava dalmaya balad. O kalabalkta an-nemi zor bulabildim. Bu enlik gn gece srd. Sokaklar , baheleralg ses ler i ve arklar la inledi. Evlerde gzel yemekler piir i ldi; bereketve bolluk gels in diye daha ok yumurta ve yumurtal yemekler yapld.Herkes nee iindeydi, mutluluktan adeta uuyord u. /O trende o kadar elenmitim ki, ondan sonra her yl hi karma-dm onlar .Biraz byynce Yeni Yl bayramnn yksn merak etmeye, ara-tr p soruturmaya baladm. Okulda konuyu daha ayr nt l rendim.Onu iir halinde yazlm olarak defalarca bkmadan okudum diyebilir im.Bu arada unu sylemeden geemeyeceim; biz ozan ruhlu bir milletizherhalde ki, her konuyu iir eklinde yazmak tan ok holanyoruz.

Yaptm aratrmaya gre bu bayramn balangc , biz Sumer lileredayanyor m u. yks yle :Sevgili Tanr amz nanna dilbad2 yldzndan gelmi veya onunla birilikisi varm. Biz o yldz ok ok scak olarak biliyoruz. () kadar scakyldzn s cakln atalar m nasl bilmi, anlayamyorum. Hakikatenscak m? Onu da bilmem olanaksz. nancmza gre, yldzn s caklTanr amza byk bir atelil ik ve cinsel g ver iyormu. Bu yzden ona"Ak Tanr as" ad ver ilmi. Sevgiyi, sevmeyi reten o bize. Ayn za-manda nef retimiz, hrs mz, saldrganlmz da ondan geliyormu. Hersavata krallar mzn nnde koan, onlara zafer i salatan l ep o. Tan-r amz nanna hem ok gzel, hem de alabildiine ekici imi. Ona akolan pek okmu. Fakat bunlar n iinde en atelis i oban Tanr mz Du-muzi olmu. Bizim ok ok eskiden Dumuzi adnda bir kralmz varm.Krallar mz kendiler ine "oban" der ler . obanlar hayvanlar gttkler igibi, biz de insanlar gdyoruz, diye dnyor lard belki. Kral Dumuziulusumuz taraf ndan ok sevilen bir i . Acaba halkmz onu ok sevdiin-den mi ona Tanr gzyle bakt veya hakikaten Dumuzi bir Tanr myd,bilemiyoruz. Tanr aya k olanlardan bir i de if ti Tanr s Enkimdu.kis i de Tanr aya kendiler ini beendirme yar na girmiler . Bir i rn-lerinden st getirirken, dieri bira getiriyor. Biri koyun verirken, teki giysigetir iyor . Bir i peynir ver irken, dier i fasulye yadr yor . Tanr ann g nl2 V e ns y ld z .


13/76

daha ok Enkimdu'da. Fakat Dumuzi ne yapyor yapyor , araya Tanra-nn erkek kardei Gne Tanrmz Utu'yu da koyarak, gzel Tanram-zn gnln kazanp evleniyorlar.Tanramz gnlerden bir gn yeralt kraliesi olan kz kardei Ere-kigal 'i grmek iin yeraltna gitmeye kalkar. Galiba asl amac yeraltkralieliini de ele geirmekti. O, yeraltna gidenin bir daha kamaya-can biliyor, ama kendisi bir Tanra, kardei de orann kraliesi ol-duuna gre kabileceini umut ediyor. Fakat yine de veziri TanraNinubur 'a, "Eer gn iinde yeral t ndan kmazsam, Tanr lar mzntoplantsna git ve beni kurtarmalar iin rica et!" diyor.Tanra en gzel elbiselerini giyiyor, ne kadar taks varsa takp ta-ktryor, bana ugurra tacn koyuyor, boyanyor, srnyor, srt-nyor ve yeraltna yollanyor. Yeraltnn birinci kapsndan tam ieri da-laca s rada, kapc or taya kyor ve "Nereye byle?" diyor . Tanram z"Grmyor musun? Ben Ak Tanras nanna'ym. Sizin kralieniz olankardeimi grmeye geldim" yan t n ver iyor . Kapc , "Kim olursanzolun, yeraltna gelenin burann kurallarna uymas gerek, karn zeri-nizdekilerden birini!" diyerek ilk giysisini alyor. Yeraltnn yedi kapsn-dan geerken zerindekilerden biri karlyor. Son kapy getikten sonraTanramz r lplak kal yor . O hal iyle kardeinin yanna gtrlyor .Kardei onu grnce byk bir kzgnlkla, "Niin geldin buraya? Bil-miyor musun buraya gelen bi r daha kamaz" diye ac bi r bakla bakarbakm az T anramz, iviye as l ceset gibi kaskat oluveriyor .Aradan gn gece geiyor; veziri bekleyedursun, ne gelen var negiden! O hemen Tanrlar Meclisine koar, Tanrlara birer birer yalvarr;hibiri aldr etmez. Hatta babamz Enlil, onun bykbabas olduu hal-de "Gi tmese idi , ne ii vard orada?" der , yardm etmeye hi yanamaz.yi ki, bizim Bilgelik Tanrmz Enki var. O hemen Kurgarra ve Kalaturraadl iki cini yaratr, ellerine yaam suyunu, yaam yiyeceini vererek ye-

raltna gnderir. Onlar Tanrann zerine ellerindekini serper serpmez,Tanra dirilir ve hemen yeraltndan kmak iin davranr. "Dur hele, bu-radan yle kolay klmaz, yerine birini brakman gerek" der oradakiler.Hemen kimi b rakacak Tanra! "Ancak yeryzne gidince bi r ini gn-derebilirim" der. Tanra, yannda korkun grnl yeralt cinleriyle

yeryzne kar ve yer ine gnderecek bi r ini aramak iin kent kentdolamaya balar. Her gittii kentte Tanrlar, Tanralarnn yok oluu-na zlm, uval giysiler iinde bulur ve hibirini vermeye kyamaz.En sonunda kocas Dumuzi 'nin oturduu Kul lab kent ine gel i r . Bi r dene grsn, kocas en gzel ve grkemli elbiselerini giymi, bana tacnkoymu, taht na kurulmu oturuyor; umurunda dei l kar snn yok olu- 'u! Tanramz, onu byle grnce o kadar kzar ve sinirlenir ki, hrsn-dan "Al n bunu, benim yerime yeral t na gtrn" der . Onlar da Dumu-zi 'yi yaka paa srkleyerek yeraltna gtrrler. Dumuzi kaynbiraderiGne Tanrmz Utu'ya kendisini yeraltndan kurtarmas iin yakarr. Oda onun el ve ayaklarn ylana evirerek kamasn salar; fakat cinlerpeini brakmaz, nereye katysa bulup gtrrler. Hatta kz kardei ryayorumlayc Tanra Get inanna'nn evine saklandnda bi le bulacaklar-m, ama kendisini g bela krlara atarak bir sre kurtulmu. Cinler kzkardeinin evine gelerek Dumuzi'nin nerede olduunu sylemesi iin onabir sr eziyet etmiler. yle ki, g aa indirerek, yeri yukar kaldra-rak ikisinin arasna sktrmlar onu, kucana zift dkmler, elbiseleri-ni paralamlar, fakat ona kardeinin nerede olduunu syletememiler.O arada k r larda saklanan Tanr Dumuzi bi r yerde uyuyakalm.Orada onu dehete dren bir rya ile gzlerini am ve byk bir he-yecanla kz kardeine komu. "Canm kardeim, ben k rda uyurken bi rrya grdm, onu bana yorumlaman i st iyorum. Ben onun ne anlamageldiini zemedim" demi ve ryasn anlatmaya balam: "ok sksazlar n arasnda skp kalmm. Bir taraf mda benim iin boynu b-klm gibi duran bi r kam grnyordu. Dier taraf mda bi r arada b-ym iki kamtan bi r i kknden kar l p al nmt . Onlar n et raf ndasanki zerime yklacakm gibi byyen sk bir aalk vard. Kutsalyaym yerinden a l nmt ; rafa as l anam yere dmt. Bir kar talbi r kuzuyu pen eler iyle yakalamt " diye anlatm.

Tanra byk bir zntyle, "Zavall kardeim, ryan hi de iyi de-i l , keke bana anlatmasaydn!" demi ve onu yorumlamaya balam:"Etrafn evirmi sk sazlar, sana saldracak can alclardr. Senin iinban em i kam, seni douran annenin senin iin boynunu bkecei-ne; ift byyen kamtan birinin alnmas, ikimizden birinin ayrlaca-


14/76

na; zer ine yklacakm gibi bym aalar , etraf n kuatacak cin-lere; kutsal yaynn yer inden alnmas, bir kt elin seni yakalayaca-na; as l kabn dmesi, seni douran annenin o sevgili kucandan d-eceine; kar taln kuzuyu peneler iyle kapmas, byk Galla cinler ininseni bir gn eller ine geireceine iarett ir" demi. Hakikaten onlar , Tan-r mz Dumuzi 'yi yakalayarak yeralt dnyasna gtrmler .

Buna ok zlen kz kardei Tanr amz Getinanna, Tanr lar Mecli-s ine bavurarak "Ne olur kardeimin yer ine beni gnder in yeralt na" diyeyakarm. Fakat Tanr amz nanna, kocasnn yapt saygs zln veacmaszln cezasz kalmasna gnl raz olmadndan hemen onakar km. Onun zer ine Getinanna, "yle ise yl n yar s n ben ye-ralt nda geireyim, dier yar s n da kardeim geirs in" demi. ok kz-gn olmasna karn kocasnn btn bir yl boyunca yeralt nda kalmas-n is temeyen Tanr amz bu ner iyi uygun grp Tanr lar Meclis ine ka-bul ett irmi. O olaydan sonra Tanr mz Dumuzi, k aylar n yeralt ndageirdikten sonra, yaz balangcnda yeryzne kp sevgili kar s i lebir leiyor . Biz, bu bir lemenin yeryzne bolluk ve bereket getireceineinanyoruz. Bunun iin Tanr mz yer ine kralmz, Tanr amz yer ine birbarahibe ylda bir kere beraber olur lar . Onlar n beraber olduklar bugnlerde, arkclar , ozanlar heyecan ver ici ateli ak arklar syler vealar lar . Bunlar , Tanr amz ve Tanr mz yer ine kralmz ve rahibemizinsyledikler i veya syleyecekler i sevgi ve tutku dolu szlerden olumak-tadr . S ize bunlardan bir kk rnek vermeden geemeyeceim. lk ya-zacam Tanr amzn veya rahibemizin syledii bir ark:

Gvey, kalbimin sevgilisi,Senin neen hotur bal tatls.Aslan, kalbimin sevgilisi,Senin neen hotur bal tatls.Beni byledin sen, karnda titreyerek duraym,Gvey, senin tarafndan yatak odasna gtrleyim.Beni byledin sen, karnda titreyerek duraym,Aslan, senin tarafndan yatak odasna gtrleyim.

Gvey seni okayaym,Benim deerli tatlm, bal ile ovaym.Yatak odasnda bal dolu,Senin gzelliinle zevklenelim.Aslan seni okayaym. /Bu da Tanr n n v eya kr a l n az ndan s y lenen a r k dan :Tanrm, arap sunucusun un ikisi tatl.kisi gibi kadnlk organ tatl, ikisi tatldr.Dudak lar gibi kadnlk org an tatl, ikisi Klldr. .Ey benim kutsal mcevherim!Ey benim ahane nannam!

Bu Yeni Yl trenimize de yabanclar hemen sahip kt lar . Bizim de-il onlar nm gibi, Tanr amzn adn Itar , Tanr mzn adn da Tam-mz eklinde deitirerek, buna sar ldl Baka lkelerde yaayan ken-di soydalar na da rett i ler . Bylece s nr lar m/ aarak her tarafa ya-ylmaya balad bu tren. Bilinmez belki bundan yzlcrce yl sonraya ka-dar etkiler i srer de kimse, kimden ve nereden kaynaklandn bilemezve anlayamaz. Ne yazk, ne ac deil mi?

I lu li g i r a 'n Yaam y ks Table t 3


15/76

LK AKIM

Bana glmezseniz bamdan geen bi r olay anlataym size. Benparkta bir kza k olmutum, hem de srlsklam k! Bizim ehringneydousunda ehi r duvarlar na yakn ok byk, iini ulu aalar nglgelendirdii bir parkmz var. Ad aurugisar,1 anlam "kentin orta-sndaki bahe"dir.Del ikanl l k ana yaklat m ve kendimi kan t lamaya al t mbir yata idim. Okul olmad zamanlar arkadalarla oraya gider, aala-r n glgesinde ser inlerken undan bundan konuurduk. Konumalar m-zn ba konusu da kzlard kukusuz. Herkes nasl kzlardan holand-n veya holanabileceini syler, sevgilisi olanlar birlikteki maceralarn

anlatrd. Baz arkadalar da bir eyleri olmad halde vnmek iin,varm gibi ykler uydururlard. Bir ksmn bilerek, bir ksmn doruzannederek dinlerdik anlat lanlar . Aramzda adn hi unutmadmUrbau, pek atak bir arkadat. Yanmzdan geen kzlara, u veya bu e-ki lde sarknt l k etmeden duramazd . Kzlar da bazen onu alaya alarak,bazen kzgn bir bak frlatarak, bazen de cilveler yaparak uzaklarlardyan m zdan .Ben henz kzlarla pek ilgilenmiyordum. Fakat bir gn parka bir grupkz geldi. Biraz ilerimizde birbirlerine bir eyler anlatp kahkahalarla g-lyorlard. Bir an aralarndan biri gzme arpt. Yz bana doru d-nkt. yle tatl , yle sevimli bir yz vard ki, gzlerinin ii sanki banaglyormu gibi geldi. Siyah salarn bukleler halinde omuzlarna, aln-na salvermiti. Alt ksm uzun, st ksm omuzlarndan birini akta b-

rakan bir elbise giymiti. Boyu olduka uzun, beli incecik grnyordu.Birden, "Niin bu kz bu kadar inceliyorum?" diye kendi kendime sor-dum ve "Acaba ak byle mi bal yor" diyordum. O gn bu dn-celerle geti.1 Haritada , No. 5.

kinci kez parka gittiimde, birdenbire gzlerimin onu aradn farkettim. Aramam beyhude idi, gelmedi o gn. Ondan sonra parkta onu sksk grmeye balamtm. Ya ben onu grmek iin parka gitmeyi skla-trmtm veya hakikaten o sk geliyordu. Her gn deiik bir giysi vardzerinde. O gzel salarna bazen renkli bir bant takar, bazen onlar te-peine toplard. Aradan bunca yl getii halde, bugnm gibi anmsyo-rum hepsini . Bu rast lamalarda yava yava gz gze gelmeye baladk.Daha sonra glmsedik birbirimize. Bu arada arkadalarn durumu fark et-melerinden ekmiyordum, nk beni hemen alaya alacaklarn biliyor-dum. Yanndaki kzlar n ona seslenmeler inden adnn Nindada olduunurendim. yle ekici, yle tatl bir hali vard ki, iimden koup ona sarl-mak, bol bol pmek geliyordu; fakat bende hi ama hi cesaret yoktu, yak-lamaya bile. Onun yerine, eve gidince onun tatll ve gzelliini, benimzlem, sevgi ve isteklerimi dile getiren ili iirler yazyordum.Bir gn her nas l sa, konumay baarmt m; baarmt m ama iiten gemiti. Bana nianlandn, yaknda evleneceini syleyiverme-sin mi ; birden beynimden vurulmua dndm. Ne diyeceimi bi lemedim,sanki dilim tutulmutu. Byk bir hayal krklyla yanndan ayrldm.Asl nda ben evlenmeyi hi akl ma get i rmemit im. Hem daha yam k-k, hem de okulum vard. Baban da okuldaki btn bilgileri renme-den ayrlmama hi izin vermezdi.Eve byk bir znt iinde geldim ve hemen onun iin yazdm ogzel iirlerimi krp krp toz. haline ge tirdim ve tozlarn da savu rdumbaheye.Hep zlrm, o ilk iirlerimi yle aptalca krp yok ettiime. nsannayn duygu iinde i i r ler yazmasna olanak yok veya ben yapamadm.zntm o kadar oktu ki , gnlerce parka gidem edim.Ah, u genlik! Bugn ne kadar yaln gelen o olaylar, zamannda neheyecan veriyordu insana! O gnler in zlemini zaman zaman ekiyorum;fakat yine de tekrar o gnlere dnmeyi, yaadm bunca ac tatl yllartekrar yaamay i stemiyorum nedense! Lud i ng i r r a 'n n YaamyksTab l e t 4


16/76

SEVGL B AB AM

Babamn arda bi r dkkn vard . Kapsnn zerine as lm bi r ki llevhada yle yaz l id i : "DUBSAR NANNA." Anlam , "Yazc Nanna".Dkknda yalnz yaz satard o. Yaz satlr m diye glmeyin yle! l-kemizde yaz bi len az olduundan, bi r ey yazd rmak isteyenler babamagel i r lerdi . Dkknda anak mlek yapt mz, fakat zel haz r lanmyumuak bi r ki l y n bulunurdu. Babam yazaca konuya gre el ine bi rpara kil alr, ona dikdrtgen ekli verir ve sylenenleri yazard. oun-lukla mektup yazd racaklar la szleme yapt racaklar gel i rdi ona. Bazgnler ben de dkkna gider , babamn ii oksa yardm eder veya otururgelenler i izlerdim. Onlar izlemeye bay l rdm. n k ok gln olaylargeerdi zaman zaman. Bazen karsna kzm bi r koca, bazen kocasnakskn bir kadn, bazen de orta parasn batrm bir tccar gelir; btnkzgnl klar n sanki babamdan karacaklarm gibi , konuyu anlatmayabalard. Zavall babam onlarn anlattklarn derleyip toparlayp anla-lacak gibi yazmak iin bir yn ter dkerdi. Bir keresinde hi unutmu-yorum; bir adam girdi dkkna, yz allak bullak olmu, belli ki, bireye ok kzmt . Babama, "Aman, Bay Nanna, kar ma acele bi r mek-tup yazd rmak ist iyorum!" dedi . Akl mda kaldna gre yle yazd rd :"Karya syle, Maritar diyor ki, benimle kavga ettiin, beni dar att-n gnden beri ne kadar yaygara yapt n! Niin Hununi 'ye dmansn?Niin grl tye neden oldun? Seninle evl i olduum halde baka bi rkadn aryorum. Beni bu hadde kadar sylettin. Senin denginde bir kadngel iyor; sevin ar t k! Oh! Senin yaknmalar ndan, d rdmndan kurtulaca-m ite!" Zaval l adam! Hakikaten baka bi r kadn get i rdi mi eve, yoksabunu karsna gzda vermek iin mi yazd rmt ? "Tanr lar mz bylebi r kadn bi r erkek bana vermesin!" dedim o gn. Bir ataszmze

gre "evde huzursuz bir kadn cinlerden fena" imi. Yalan deil bu; ha-kikaten kadnlarmz iinde cinlerden fena olanlar yok deil. Baz er-kekler de onlardan aa kalmaz ya!Babama yazdr lan mektuplar n ou i mektubu. Arada bi r bylezel konulu olanlar kyor. Sahi, imdi aklma geldi; biri de arkadana


17/76

durmadan yeni giysiler dikiyor. Sen de bana yap ve sevindir beni" diyeyazdk. Daha sonra ocuu grnce i lk iim, mektubun iyi sonu veripvermediini sormak oldu. O da bana zerindekini gstererek, "te sonu-cu, gzel mi?" dedi. Hatrladma gre etekleri kat kat saakl, oldukagsterili bir giysi vard zerinde.Yazclktaki bir zorluk da hem Akadca hem Sumerce bilmek gerek-mesidir. Akadca, zaman zaman bizi ynetenlerin dili . Onun iin gittikeyaygnlamaya balad. imdi lkemizde iki dil birden konuuluyor.Akadllar kendi aralarnda Akadca; Sumerliler ise Sumerce yazyorlar.Babam Akadcay, Sumerce kadar iyi biliyordu; fakat evde hi Akadcakonuturmazd; kendi dilimizi unutacamzdan ok korkuyordu.Babama szleme yazdrmaya gelenler de baka bi r lemdi . Bizimkanun ve geleneklerimize gre her szleme belirli kurallar iinde yazl-maldr. Yazl olmayan szlemeler iin hibir hak ileri srlemez vemahkemeye de bavurulamaz. Bu yzden ev, tar la, bahe, kle, hayvansatmak, ki ralamak, bor al p vermek, mirasn lmeden bltrmek, o-cuunu evlatlktan karmak veya evlatlk almak isteyenler, yanlarndatanklar, boyunlarnda nhrleriyle babama gelirlerdi. Evlenecekler detanklar nnde, evlenme koul lar n , boanma olduu zaman kimin nealabileceini belirleyen bir szleme yapmak zorundalar. Eer yazl birszlemeler i yoksa, evl i say lmaz evlenenler . Kural lar mz kesindi r . Ken-timizde yalnz szlemeleri yapan kamusal bir kurulu olarak Burgulvar; fakat babama da bakanmz taraf ndan zel olarak izin ver i lmi. O,ok sevilen, drst bir kimseydi.Szlemelere nce konusu, sra ile koullan, tanklarn adlar, yemi-ni, gn, ay, yl yazlp iki tarafn mhrleri baslr. En nemlisi de sz-leme yazldktan sonra yazlann zerine yeniden yumuak kil kaplan-mas ve zerine iindekilerin tekrar yazlmasdr. Bylece szlemeninst krlrsa, ii salam kalr, hem de yazlanlar deitirilemez. Biliyormusunuz btn bu kurallar biz Sumerlilerden km.Yazmay unutuyordum; babama gelenler , Tanrya, i stedikler ini ver-mesi iin yalvaran mektuplar da yazdrrlard. Sonra onu istedikleri Tan-rnn tapnana gtrp brakrlar. Tapnaklarn arivinde bu tr yaz-larla dolu birok mektup vardr.

Lud i ng i r r a 'n n YaamyksTablet 5

RENC LK YILLARIMf

Okula i lk gi t t iim gn mr boyunca unutamadm, unutamayaca-m da artk. Henz alt yanda idim Baham elim den ttm, sokaklar-da yryorduk. Ben kck aklmla byk bir erak, sevin ve heyecaniinde, "Neler olacak, nerede oturacam, kimler le beraber olacam, benidvecekler mi, sabahtan akama kada aemsi/. nasl duracam orada?"diye dnyordum. Okulda benini gibi ocuklar n olduunu duyuyor-dum. Acaba ben onlar sevecek miyim, ola beni sevecekler mi? diye biryn soru vard kafamda. Bir taraftan da orada birok bilgi edineceimidnerek seviniyordum. Gece bi rka kez srayarak uyanm, en so-nund a bir daha uyuyam amtm Bi aa yataktan kalkp kardelerimiuyandrmamak iin odadan gayet yava karak avluya at t m kendimi .G kyz nd e gece ile gnd z birlemi gibi idi Mir taraftan yldzlarnhafif lts yanp snerken, dier taraftan kzla alan bir aydnlk do-uda gze arpyordu. Bahede oraya buraya kotum. Cv l cv l kuseslerini dinledim. O gn ku sesleri bile bi baka gelmiti bana. Kle-lerimiz kalkm; kimi alda koyunlar, srlar yemliyor, kimi de stsayordu. Tavuklarn yem yiyii yle houma gitmiti ki, klenin elin-den yemi alarak ben de nlerine attm

O arada Gne Tanrmz Ut yeraltndan kmaya balad. "Onunkn izlemek ne gzelmi" dedim iimden. Gkyz kpkzl olmutu,sonra gne kt kt ve birdenbire yusyuvarlak oluverdi. Her taraf ay-dnlkt artk. O zaman, "Ya Gne Tanrmz olmasayd biz ne yapardk?"dedim kendi kendime. Annemin bi an nce kalkmasn bekliyordum. Da-yanamadm, odasna girip, "Anne kalk, okula ge kalacam" dedim. An-nem, "Olum ben oktandr uyanm, daha erken dncesi ile yatyo-rum" diyerek frlad yataktan. Arkasndan babam da kalkt. Klelerin ha-zrlad sabah orbasn itikten sonra annem kk, zeri ssl bir tor-


18/76

bay elime tututurarak, "len yemen iin iki yuvarlak rek koydum ii-ne" dedi. Babam da yaz iin kamtan inceli kalnl kalemler hazrlambana. Hemen yola koyulduk. Sokaklarda koarcasna yryordum. Bir b-yk kapya yaklanca babam, "te geldik okula" dedi. Buras tapnanbir blm imi. Bizde okullar tapnaklara baldr.Kapdan gi r ince byk bi r avlu, et raf nda birok oda grdm. Hi sesyoktu or tal kta. a rdm, "Acaba daha kimse gelmedi mi?" diye dn-dm. Meer btn ocuklar gelmi, renecekler i bi lgi lere gre odalarada lmlar bi le. Onlar daha Gne Tanrmz karken gel iyorlarm.Ben okula ilk balayacam iin babam biraz yavatan alm, kalabalgrp birden rkmeyeyim istemi. Bizi karlayan adam okulun baimi. Hl hatrlyorum, uzun boylu tknazca biri idi. Onu grnce ne-dense iime bir korku geliverdi. Babam ona, "te size sylediim olumLudingirra, onu size veriyorum; buradan her bilgiyi renmeden kar-mazsnz; eti sizin kemii benim" dedi.Bunun ne demek olduunu bi lmediim iin yle a rmt m ki . . .Sonradan rendim; "stediiniz kadar dvebilirsiniz etlerini; ama, sakn

kemikler ini k rmaynz!" demekmi. Karda el inde uzun bi r kamladolaan bi r i 'daha grnd. "Acaba o el indeki kamlar ocuklar d vmekiin mi?" diye kendi kendime sordum.Baretmen el imden tut tu , baladk yrmeye. Eyvah, babamdan daayrlyordum! Kendimi yle yalnz, yle zavall hissettim ki, sanki an-nemi babam bi r daha hi grmeyece kmiim gibi geldi . Baretmen be-ni bir odaya sokarak, orada bulunan retmene, "te size yeni bir ren-ci . Babas onu, her bi lgiyi renmeden buradan kmamak zere bize ge-tirdi" diye beni brakp gitti . ocuklar yere serilmi hasrlar zerine,nlerinde altlar dz birer kk sepet ile oturmulard. retmen benimelime de bir sepet verdi ve kedeki kil ynn gstererek, "Oradan birpara al ve uraya otur" dedi. nde oturan ocuklar sktrarak bana biryer amt .Ben heme n bir topak slak kili alarak dizlerimin stnde y u e ktm .Otururken bi r taraf tan da gzucuyla ocuklar ve oday gzlyordum.Grne gre odada en kk bendim. Karmzda ykseke bi r otur-ma yeri, yannda duvara dayal uzunlu ksai, kalnl inceli kamlarvard . "Oras retmenin yer i olmal " dedim iimden; fakat o kamlar

bizi dvmek iin miydi? Birdenbire hepsi vcuduma arpm gibi t i t re-dim. Ben bunlar akl mdan gei r i rken retmen yanma gelerek, "Bak ki -li byle yapacaksn, kam da zerine yle bastracaksn!" diye gster-di. Kili avucumun iine alarak elma gibi yuvarladm, ve iki taraftan bast-r verdim. Kenarlar yuvarlak, mercimek eklinde bi r ey oldu. retmen /torbamdaki kam kalemlerden birini seerek kil zerine bir kez bastrdve "Haydi bakalm bunun gibi yapmaya bala!" dedi. Ben byk bir dik-katle kam onun gsterdii gibi bastrmaya alyordum. Her bastr-lta ba ksm gen eklinde bir izgi oluyordu. Bir ara canm skld,baladm ki l i yourmaya. n ce yine elma gibi yusyuvarlak yapt m, sonrada onu biraz yassltarak ayrdn kk bir paray zerine yaptrdm.Kopardm kk bir kil parasn da ince uzun yapp arkasna ekleyinceayaklar olmayan bir hayvana benzemiti. Pek holanmtm bu iten,derken bizim retmen kageldi. Elimdekini grnce birdenbire yz y-le aslmt ki, hemen "Nerede yazn, neden yazmyorsun?" diye grledi.Korkudan ne yapacam a rmt m. Boynumu bktm, acele ki l i eskiekline soktum ve yeniden kamla ay izgileri yapmaya baladm.Gne Tanrmz yerin altna giderken bizi de evlerimize yolladlar.Hepimiz, iinde henz kurumam, yazdmz ki l tablet olan el imizdekisepetlerle evlerimize gittik. Ben byk bir zlemle kendimi eve attm. Ev-dekilerin beni ne kadar merakla beklediini, tuttuklar soru yamurundananladm. Kimi "Okulda elendin ini", kimi "ocuklarla arkadalk ede-bildin mi", kimi de "retmeni sevdin mi?" diyorlard. Aslnda sokaktaoynamak varken akama kadar kapanmak pek houma gi tmemit i , amahem bi rok arkada edinmek, hem de bi r eyler renmek fena dei l ,diye dnyordum.lk gnden sonra o heyecanm ve acemil iim yava yava gemeyebalad. Bir taraftan arkadalar ediniyordum. 30 gn sren bir ay iinde kutsal gn, de dinlenme gn olmak zere 6 gn evde kalyor-

duk. Bu da benim okula zlemle gi tmeme neden oluyordu. Yazy da da-ha bi r hevesle yazmaya balamt m. O skc dz izgi lerden sonra iz-gileri st ste, yan yana yazmaya baladk. Daha sonra "bu.ba.bi, tu.ta.ti,ab.ub.ib" gibi heceleri kapsayan kitab verdiler elimize. Bu bizim alfa-bemizmi. Bunlar rendikten sonra erkek, kadn adlarndan oluan lis-teleri kopya etmeye baladk. Bunlar yazmz kolay retebilmek iin


19/76

retmenlerimizin bulduu bir yntemmi. Bu listelerden oluan ki-taplardan ksm ksm kopya ediyorduk. Bazen g renen ocuklar ntabletinin sol tarafna retmen gzel yazs ile yazar, ocuk da onu kop-ya ederdi . Bu yntem hep uygulanmakta. Biz ounlukla el imizdeki ki lkuruyuncaya kadar yazar , kuruyunca baheye atardk. Bunlar da sula-yarak yeniden yumuat p bize tekrar ver i r lerdi . Bazen de yazdklar mzbabamza gstermek iin eve gtrrdk.

Ben verilen derslere byk bir gayretle alyordum. Aramzda al-mayan, yazy abuk renemeyen, oturduklar yerde duramayan ocuklarvard. Bu ocuklara retmen kzd zaman bulunduu yerden, ocuunuzaklna uyacak kam alr, "kt!" diye rasgele bir yerine vururdu.dm patlard bana da vuracak diye. Onun iin okulun btn kurallarndikkatle izlemeye alrdm. Olduka kat kurallarmz vard. Tabletiniiyi yazamayan; st ba, eli yz kirli olan; izin almadan konuan; top-lant larda rahat durmayan; Sumerce konumayanlar daya hak etmiolanlard. Bu kurallar hep devam ediyor kukusuz.Okulu bitirmem uzun yllar ald. nk ben verilen her bilgiyi ren-me meraknda idim. Yam i ler ledike reni lecek pek ok bi lgi olduu-nu fark etmeye baladm. Ben de onlarn hepsini bilmek istiyordum. Bazocuklar yazy bi raz renince okulu b rakyorlard . Genel olarak yazekil ler ini, her eklin Sume rce, Aka dca ynla okunu unu, anlamn ez-berlemek hi kolay deildi. Bu arada kili uygun yumuaklkta tutmamz,satrlar birbirine kartrmamamz ve yaz ekillerini gzel yazmamzgerekiyordu.retmenler gibi yazabi lmem hi de kolay olmad . nk biz, yazyheykel yapmak, mhr kazmak, deerli ta ve madenleri ilemek gibi birsanat olarak dnyoruz. Bi lgel iin koruyucusu Tanrmz yce Enki ,"Btn sanatlarn iinde en zor olan yaz sanatdr" demi. Atalarmzagre de, "yaz; sanatn babas, konumann ve bilginin annesi" imi.

Zaman i ler ledike yazmamz ve ezberlememiz gereken ynla ta,aa, maden, bitki, hayvan, kent, rmak, kanal, meslek ad yazl kitaplarverdiler elimize. Bunlar ezbere yazarken hepsinin ne ad olduunu bil-diren iaretleri kelimenin ba ksmna yazmamak byk bir hata say-lrd. Bylece yalnz adlar deil, trlerini de bilmemiz gerekti.

Daha sonralar ev, tarla, bahe, hayvan, kle alm satm, kiralanmas;evlenme, boanma, evlat l k edinme, evlat l ktan karma szlemeler ininrneklerini kapsayan kitaplar zerinde altk. Bana en byk zevki ve-ren; Tanr lar mz, kahramanlar mz hakknda yaz lan hikyeler , i lahi lerve iirlerdi. . /En zor gelen ise, zellikle ilk zamanlarda, matematik ve geometri idinedense. arpm tablosunu ezberleyinceye kadar bi r hayl i sknt ek-mit im. ok byk say lar la arpmalar , toplamalar , karmalar , blmeleryapyorduk. Geometr i , matemat ik problemlerini de zmemiz gerekl i idi .Evve la, bunlar bize 11e lazm diye dnyord um. Fa kat sonrad an, "bu n-lar bilinmeden o byiik tapnaklar, her trl yap, kent duvarlar, kanallar,tekneler nasl yaplr, alveri ne hale gelirdi?" diye bunlarn renilme-sinin ne derece nemli olduunu kavrayabildim.Dil dersleri de nemlidir okulda, zellikle son yzyllarda, okuyan-larn iki dil renmeleri zorunludur. Biz Sumerli yerli halk olarak Su-merce konuuyoruz. Bizi idare edenlerin dili de Akadcadr, birbirine hibenzemeyen diller. Onlar kendi dillerini bize retmek istiyorlard, asln-

da biz de mecburuz Akadcay renmeye. Onlar n da Sumerce bi lmeler igerekl idi r . nk hem bizim yazmz , hem de dinimizi al p Tanr lar -mzn stne oturmular. Yazy reten okullarmz, dinle, bilimle ilgilibirok kitabmz var. stelik halkn ounluu da Sumerli. Bundan yz-lerce yl nce Sargon adl bir Akadl kp, her naslsa Smer Krall 'nele alarak btn lkemizi, hatta birok komu lkeyi idare etmeye bala-m. O zamandan beri Akadllar lkemize gelip yaylyorlar. Amalantopraklara tamamyla konup Sumerlileri yok etmek. Bunu da baaryorlar.Dil renmek iin, isim, sfat, fiil gibi gramer terimlerini, eitli cmletrlerini kapsayan kitaplanmz vard elimizde. Ayrca Sumerce ke-limelerin, Akadca; Akadca kelimelerin Sumerce karlklarn gsterenszlkler de yaplmt. Akadcay renmek pek zor gelmedi bana. Su-merceyi de benim kadar iyi bilen azd aramzda. Buna neden, ailemize hi

Akadl kar mam olmas , evimizde de yalnzca Sumerce konuulmas .Babam asla izin vermezdi Akadca konumaya, ama kendisi ok iyi bilirdi.Sumerceyi unutacamzdan korkard . Ben de yle yapmaya al yorum,ama ortam deiti. Genlerimiz Akadllarla arkadalk ediyor, onlarla ev-leniyorlar. Bunu nlemek olanaksz imdi. Sumerliler kendi lkelerindegittike aznlk olmaya balad. Ne korkun bir durum ulusumuz iin.


20/76

Bir gn baretmen, baz arkadalar la beni odasna a rd . Bununaltnda nemli bir haberin yattn anlamtm. Bize byk bir sevgi veitenlikle bakarak, "Artk retilenlerin hepsini biliyorsunuz saylr. Son-suza dek bilginin dura ve kayna olan bu okula gzleriniz kapal gel-diniz, imdi gzleriniz alm, grleriniz ok genilemi olarak ka-caksnz. Ne m ut lu size" dedi . Anla ldna gre okuldan ayr lma za ma-n gelmiti. Buraya girerken duyduum o tatl heyecan ve sevin dahaderin olarak sarmt beni. Fakat tam ayrlabilmemiz iin bir snavdangememiz gerekti, bu da yle kolay deildi. Yllardan beri rendiimizbtn bilgileri bize soracaklard.

ok gem eden okul avlusunda toplanm okul yeler inden ve tanma-dmz, fakat bilgin olduunu tahmin ettiimiz kimselerden oluan birkurul nne kardlar bizi. kmadan nce baretmen gelerek, "Yeterliderecede glsnz. Snav diye heyecanlanmayn, zlmeyin, aks r pksrp durmayn, et raf nza bakmayn, sakn ha snav iin fena szlersyleyip kfrleri savurmayn" diye nce t, sonra da "yaz sanatn -renebi lmek ansna ve mut luluuna kavutunuz, her zaman yan nzda bi rkoruyucu meleiniz olacak, saraylardan aranacaksnz" eklinde moralverdi bize. Daha sonra kurulun nne ktk. Sorulacak sorular byk birtablet zerine yazlmt. Sonradan rendim ki, ayn sorularn kopyalandier ehirlerdeki okullara da gnderilmi ve yllardan beri ocuklara aa- yukan ayn sorular soruluyormu. Bugn de yle.Bana ilk sorulan soru "yaz sanatnn ilk iareti nedir?" oldu. Ben deba gen eklinde bir izgi olduunu, tam 6 tr okunuu bulunduunu,ayn zamanda 60 saysn gsterdiini anlattm. Bu, bana ok kolay gel-miti . Ondan sonra akl mda kaldna gre, Sume rce kel imeler in anlam-n , Akadca kar l klar n ; mektup yazarken kul lan lacak Sumerce veyaAkadca ter imler i ; Sumerce f i i l lerden, zamirlerden baz lann ; kuyumcula-rn, sr obanlarnn, gemicilerin, mhr yapclarn deiik dillerini;eitli arklan ve mzik aletlerini; matematik ve geometriden baz i-lem ve problemleri ; Smer gzel yaz lar ndan baz konular sordular .Hepsini ok doru olarak yantladm biliyordum. Son olarak bir mek-tup yazdrarak zerine zarfn da yaptrdlar.

Fakat arkadalardan biri, birka soruyu bilemedi. Kendisini hakl -karmak iin onlar n ret i lmediini sylemez mi? Bir retmen bi rden-bire ok kzd ve "Kendin niin aratrp renmeden buraya geldin; kos-koca delikanl olmusun, geriye dnemezsin, yal bir kz gibisin ye-niden ret i lemezsin, bozulmu tah l gibi zamann ka rmsn, bu du^rumda bir bilge kii ile konuamazsn" diye kmaz m. Hi unut-muyorum, ocuun yz kpk rmz oldu ve retmenin zerine i syanlaatlacakm gibi bir ifadeye brnd. Tam o srada retmenin biri arayagirdi ve daha yumuak bir sesle baka sorular sorup doru yantlaral nca durum deit i ve hepimiz rahat ladk.Sonunda bizleri tekrar topladlar oraya. Baretmen kalkp, "Okulunbtn istediklerini baar ile yerine getirdiniz, yaz ve renimin koruyu-cusu ve kral iesi olan saygn Tanramz Nidaba'y kvandrdnz. Bun-dan sonra sizin bilginizin koruyucusu o olacak" dedi ve arkasndan, "Sizesaldranlardan, yce Ay Tanrmz korusun si/.i; Tanrlarmzn gzdesi,onlarn katnda beenilen kii olasnz; adn/ en iyi yerlerde sylensin!Destanlara gesin! Sevgili Tanramz Ningal tarafndan beenilmi, y-ce Enlil 'imiz tarafndan kutsanm olasnz!" diye bir dua yaparak treneson verdi.O anda mutluluktan uarke n, birden bir hzn sard beni Yalnz -renmekten baka bir dncesi olmayan zevk, nee dolu ocukluk ve de-likanllk gnlerim sona ermiti artk. Birok sorumluluu zerine alma-ya hazr bir adam olmutum. te o gnden sonra yaamn insanlara ge-tirdii ac, tatl olaylar iinde bugne kadar kavruldum durdum. Onlar,skntl gnlerimin bana nee veren, beni yaama balayan tatl anlaroldu. Lud i ng i r r a 'n n YaamyksTablet 6


21/76

R ETMEN LK YILLAR IM

Okula retmen olarak ilk gittiim gn, yllar nce rencilie bala-dm gnk heyecan vard iimde. ocuklar , retmeyi ok seviyorum.yle olduu halde, baar l o lup olmayacam korkusu muydu beni he-yecanlandran; yoksa sevdiim, i stediim bi r meslee gi rmemin mut lu-luu muydu? Galiba her ikisi de etkendi bunda. Bu kez babam gtr-lyordu beni , fakat evden karken baarmn ve retmen olmamn se-vinci ve gururu okunuyordu yznde. Yaznn ve renimin koruyucusuolan saygn Tanramz Nidaba'ya, yce E li l 'imize, Tanramz Ningal 'edualar yaparak beni kapdan uurlad.Kolay dei ldi bi r ocuu okutmak. Yiyecekler imiz ve giyecekler imi-zin dnda bi r de okul paramz vard . lkemizde retmenler in geimiyalnz rencilerden salanr. O yzden onlar zengin olamazlar. Ona kar-n kendi ler ini okumaya, renip retmeye adam kimselerdi r . ocuk-larn okutabilenler de yazclar, denetleyiciler, tapnak yneticileri, kap-tanlar, rahipler, yksek vergi memurlar, valiler, doktorlar gibi hali vaktiyerinde, zengin kimselerdir.Bu arada unu da sylemeden geemeyeceim; ai leler inin durumupek iyi olmayan, okum aya m erakl ocuklar da bo zamanlar nda tar lada,bahede al arak hem babalar na yardm ediyor , hem de okulun masraf-larn karlayabiliyorlar. Ona karn babas her giderini karlayp, a-l mas iin tar laya, baheye g nderme dii halde ocuun okuldan ka t -, tembellik yapt da oluyor.Hi unutmuyorum; byle haylaz bi r ocuun babas bana gel ip ocu-

u iin , "ocuuma hi tar lada, bahede al p geimimi sala demedi-im halde, derslerini, okulunu durmadan asyor. Halbuki akrabalarmziinde hem al p ai lesine yardm eden, hem de okulda ok baar l olanlar var . Benim suum, herhalde, ocuumun her i steini kar layponu al t rmamam oldu, ne dersiniz?" diye der t yanmt .

Ben Smer di l ini ve gzel yazmay retecekt im. Bununla bi r l iktear a t rma yapmay , geen gn l er i n yk l er i n i yazmay , Smer d i l i n idaha kolay retebi lmek iin yeni yntemler bulmay amal yordum.Bu arada okul anda baladm i i r yazmay da srdrecekt im.Eiteceim ocuklar okula ilk girenler deildi. Yazy olduka ren-/mi, baz temel bilgileri aln olanlard. Kck bir renci iken girdi-im odaya, retmen olarak girmem ne byk mutluluktu benim iin.Baretmen ve dier retmenler le daha nce tant mdan yabanc l kekmeyecektim. Biri olduka ilerlemi, dieri daha geri olan ocuklaraayrlm iki odada ders verecek!i .lk olarak geri olanlarn odasnda buldum kendimi. ocuklarn y-znde, korku ile merak arasnda, benim nasl bir retmen olduumuaratran bir ifade sezdim veya ben de vaktiyle ayn duygular tattmiin bana yle geldi. Bu havay bo/ak ve onlar kendime sndrabilmekamac ile "ocuklar imdi size bir bilmece syleyeceim, bakalm kimnce bilecek ne olduunu" dedi . Birdenbire hepsi dikkat kesildi:

Gkte grnen bir saban gibi,st bezle kapl bir bakr kazan gibi,Bir taban zerinde duran kaz gibi.iine gzler kapal girilen,inden kldnda gzler apck olan."Ev", nedir o "ev"?

dedim . ocukla r hep birden "okul", "okul " diye bardlar. Aram zda he-men bi r snma balam grnyordu. Arkasndan ksa bi r hayvan f k-ras syledim: "Bir gn aslan yolda giderken hi tuzak ukuruna dm,o srada bir tilki yukardan geiyormu. Aslan o halde grnce alayla,pabular n get i reyim mi?" diye sormu, deyince ocuklar glmeye ba-lad lar . Art k aramzda retmen ve renci ba olumu say l rd .Ona ramen onlar konuturmak amac i le bi ldikler i hayvan ykle-r ini anlat t rdm.Son olarak da "Tanramz Nidaba'y ven bi r ark syleyebi l i rmisiniz" diye sorunca aadaki i lahiyi hep bi r azdan okumayaba l ad l a r .


22/76

Ey Hatunum Nidaba,Yaz kam ile anlaan sensin,Enlil'in kalbini kvandran sensin,An 'n evini besleyen sensin,Enlil'in evi, Ekur'un ne esi sevinci sensin!

Bu, ok sevdiim bi r arkyd ; ben de onlara kat ldm. ocuklar laiyice kaynamt k . O gnn geri kalan ksm onlar n bi lgi ler ini yok-lamakla get i . Bundan sonra dersler im bi r dzene gi rmit i . ocuklara,zel l ikle Akadl ocuklara Smer gramerini retmek zor gel iyordubana. Daha nce bel i r t t iim gibi , Akadca bizim di lden ok ayrd r .Bizim di l imiz tek, iki veya hecel idi r . Onlara ei t l i ekler koyarakveya kel imeler i yan yana dizerek anlam veri r iz. rnein, "e", ev de-mekt i r . "ete" evden, "ee" eve gibi . " lu" adam, "gal" byk; " lugal" b-yk adam, "kral" demekt i r . Bi r de yazn iin ei t l i leheler imiz vard r .Bunlar n iinde en ok kul lan lan, prenslere zg emegir, kadnlarazg emeal deni len lehelerdi r . Kadnlar konuurken, yazarken kendileheler ini kul lan r lar . Biz erkekler de bi r kadn veya Tanramznazndan sylenecek bi r i i r veya arky kadn di l inde yazarz. Hat tahadmlar iin de aynd r .

Bu yzden Akadl ocuklar n ve yava yava Akadl lamaya ba-layan Sumerli ocuklarn bunlar renmesi bir hayli g oluyor. Onlaradaha kolay retebi lmek iin kendime gre yeni yntemler buldum. Es-kiden yazlm gramer kurallarn gsteren listelere, daha kolay ve abukanla l r rnekler ekledim. Balangtan ber i ret imde ez berleme k ndegel i r bizde. Ezberlemek, insann dnme yeteneini ks t l yorsa da ku-rallar iyice renebilmek iin, ok yararl oluyor dorusu. retmek is-tediimiz her konuyu, ocuklar nce rnek verilen kitaplardan kendi tab-letlerine kopya ederek nasl yazacaklarn renirler, sonra da bana, yaolduu gibi okur veya anlatrlard.iir dersleri olduka hareketli geerdi. ocuklar onlar anlamakta zor-luk ektiklerinden nce ben ahenkli bir ekilde okur, anlamn aklar,arkasndan onlara ayn tarzda okut tururdum. Aralar nda bazen benden da-ha gzel okuyanlar kard. Ayrca iire, iirsel bir hava vermek iin tek-rarlarn, paralelliklerin, benzetmelerin nasl kullanlacan anlatr, ken-di ler ine o yolda i i r yazma denemeler i yapt r rdm. Hi unutmuyorum

Dudu adl bir ocuk vard, o kadar gzel iir yazard ki... Onu bir dahane grdm, ne de nerede olduunu duydum. Halbuki onun, bi r gn nlbi r ai r olacan dnrdm .i i r ler imizin ou Tanr lar mz , tapnaklar mz , kral lar mz vmekamac ile yazlmaktadr. Bunlar kutsal gnlerde, trenlerde eitli al-glar eliinde ilahi olarak sylenir. Daha nce de belirttiim gibi, bizair ruhlu bir milletiz. iir, bizim iin arklarn kalbi, gz alabildiineuzanan mavi sular ile kafamzdaki skntlar alp enginlere gtren, ha-fif hafif esen rzgrn okamalar ile bize huzur veren bir deniz kys gi-bidir. Ayrca biz, iiri; bilgileri reten, onlar kuaktan kuaa aktaranbir ba olarak da grrz. i i r ler imizin bi rou, daha yaznn bi l inme-dii alarda ozanlar mz, saz ai r ler imiz taraf ndan yarat larak az-dan aza zamanmza kadar gelmi ve yazya gemi olanlard r . imdide onlar tapnaklara, saraylara atanm ai r ler veya retmenler tara-f ndan yaz lmaktad r .

ocuklar ykler i , destanlar okum aktan ok holan r lard . ykler i -mizin ou Tanrlarmzla ilgilidir. Bize gre, Tanrlarmz insanlardanstn, lmszdr; istediklerini yapabilirler; fakat yine de insanlar gibisever, sevilir, zlr, ac eker, yaralanr, hastalanr, kzar, alr, hattakendileri tarafndan iyi saylmayan sular ilerler. Onlar hakknda yaz-lan ykler de kendi duygularmz yansttndan okuyanlara ok ekicigelir.Ben, ocuklara okul kitaplarnda bulunmayan, fakat aileleri veya ev-relerinde duyduklar ykleri renip yazmalarn dev olarak verirdim.Bazen yle ilgin ykler getirirlerdi ki. Ayn uygulamay ataszlerimiziin de yaptm. ok eski yllarda bilginlerimiz veya retmenlerimizdenbazlar ataszlerimizi toplam, konularna gre gruplandrnu ve hep-sini bir kitap halinde yazmlar. Kukusuz daha yazya gememi olanlarvardr, diye dnyordum. Gerekten yepyeni ataszleri bulmulard o-cuklar. Baz hayvanlarla ilgili masallar bile getirmilerdi. Eskilerle bunlaryeniden yazdm ve dier okullara gnderilmek zere kopyalarn yaptr-dm. ocuklara ataszlerini yazdryor, ezberletiyor, uygun yerlerde naslkullanlacan retiyordum. Bylece Sumerceni renilmesi daha ko-lay oluyordu. lk ataszlerimizi Kral uruppak, Tufan kahraman olan oluZiusudra'ya retmi. O zaman yaz bilinmediinden azdan aza gel-


23/76

mi. Yazmz bunlar yazabilecek duruma gelince bilginlerimiz toplayarakyazm. Benim zam anmda bi le yazya gemem iler i bulabi ldik. Yeni bu-lunanlardan bazlarn size de yazaym, belki ilerinden sizlere kadar ula-anlar vardr:ok yiyen uyuyamaz.Ak aza sinek girer.Kalpte olan dma nlk getirmez, d ildir dma n eden.Bir kez yalan sylersen, d oruyu s ylesen de inanlmaz.Yrrken ayan sk bas.Arkada lk bir giin srer, akrabalk son a dektir.yi giyinen kimsenin nnde herkes eilir.Kpeksiz kyde tilki bekidir.Zama nn boa geirdin ne ie yar ad?Mademki biliyorsun, neden retmiyorsun?

Okulda zaman zaman kavgalar , tar t malar da olurdu kukusuz. Ba-zen ileri giderek yumruk yumrua dvenler de vard; fakat okulda di-siplin ok kuvvetli olduundan, hakl veya haksz, kavgaya karanlarnhepsi, disiplinden sorumlu retmenden iyi bir dayak yeneceini bildiiiin elden geldiince buna meyda n ve rmem eye al rd .Bir gn okulu bitirmek zere olan Girniiak ve Enkimansi adlarndaiki delikanlnn tartmas, daha dorusu az kavgasna tank olmu,birbirlerine syledikleri ve onlarn azlarna hi yakmayan, aala-yc szlere ok zlm ve utanmt m. Akl mda yanl kalmad i se,i lk sze balayan Enkimansi idi . Arkadana "A hmak, okul vebas , cahi l ,yazn berbat ! Yaz kamn doru tutamaz, syleneni doru yazamazsn.Bir de kalkm yazc olduunu ileri sryorsun!" deyince arkada, "Nedemek ben yazc deilmiim, asl sen ne bir mektup, ne de bir belge ya-zabilirsin! Bir mlk paylatramaz, bir tarlay lemez, bir iviyi elindetutamaz, yarglk yapamazsn, iki kardei birbirine drrsn. Ne ieyaradn biri syleyebilir mi?" karln verdi. teki de: "Ben seninsylediklerinin hepsini yaparm, fakat sen yazclarn en tembeli, en dik-katsizisin. lecein yerlerde uzunluu, genilii kartrrsn. Drtgen,gen, daire gibi ekilleri doru drst bilemezsin. rencilerin kalbi de-ilsin sen!" Dieri atlarak: "Seni alene! Ne demek istiyorsun, ren-

ilerin kalbi deilmiim diye? Sensin beceriksiz. Sen bir tablete ekil ve-remezsin, hatta kili gereken yumuaklkta tutamazsn, bir satr gereincegzel yazamazsn, seni akll grnen aptal! imdi kalkm benden dahaiyi Sumerce bildiini ne sryorsun!""Aman Tanrlarm!" dedim bunlar duyunca. kisi de ne kadar fenEyszler sylyorlard birbirine, olacak gibi deildi. Birdenbire yle kzm-tm ki... O arada baretmen de duymu onlar, kageldi ve bana, "is-tediini yapabilirsin" anlamnda ban sallaynca hemen aralarna atl-dm. Yaptklarnn ok ayp ve terbiyesizce olduunu syleyerek bir gzelpayladktan sonra, "Sizin bu durumda hak ettiiniz ceza, adamakll bir da-yak ve ayaklarnza bakr zincir geirerek iki ay dar kmamak zereokula kapatmakt. Fakat koca delikanl olmusunuz; dayaklk, cezalk a-nz oktan gemi. Hi olmazsa szlerim size gereken etkiyi yapmtr"diyerek salverdim onlar. Balar eilmi, utanm grnen bir halde ay-rldlar yanmdan. Fakat bu olay bana yle dokunmutu ki, hemen yazyageirdim onu ve byle bir durum karsnda ne gibi bir ceza hak edildiinide eklemeyi unutmadm ocuklara ders olsun diye.

Okulda tank olduum olaylar yazmaktan ok holanyordum. Yokolmaya balayan Sumerliliimizle birlikte, okullarmzdaki yaam, ret-tiimiz bilgiler, retme yntemlerimiz de unutulup gidecek. Bu yazlarnkitaplklarda saklanarak daha sonraki kuaklara bizden haber ulatra-bi leceini dnyorum. Fakat eer Sumercemiz tamamyla unutulmazsa!Yalnz beni umutlandran bir durum var: Yava yava bizim gzel yazla-rmzdan bazlarnn Akadcaya evirisi yaplmaya baland, hem de satrsatr evriliyor. Bazlarnda stteki satr Sumerce, altndaki satr onunAkadcas oluyor. Ayrca bizler, kelimelerin, deyimlerin Sumerce ve Akad-ca karlklarn gsteren listelerle yaz iaretlerinin listelerini yapyoruz.Bunlar varlklarn koruyabilirse, Sumercemiz konuulmasa bile, onlarnokunabi lmesi mm kn olur . Bird e yazdm ki taplarn kopyalar nn ba-ka ehir kitaplklarna gnderilmesi, bunlarn daha kalc olmasn sal-yor demektir. Birindeki yok olsa, dierindeki bulunacak.Hi unutmu yorum , bir gn oku lda byk bir dedikodu alp yrm t.Szde, retmen Addakalla, rencisi Nurdada'nn yazsn, okumasnbeenmiyor, arkadalarnn yannda ona boyuna kltc szler syl-yormu. Buna ok zlen ocuk, babasna, retmenin kendisine haksz-


24/76

Ik ettiini, retmene baz hediyeler verirse belki byle hareket etmeye-ceini syleyerek, onu evlerine davet etmesi iin yalvarm, yakarm.Baba kabul etmi bunu. retmeni evlerine davet etmi, onun yanndababas olunun-durumunun o kadar fena olmadn gstermek iin, tab-letten, okutmu, yaz yazdrm. Arkasndan da retmene biral ve a-rapl byk bir ziyafet vermi, parmana altn yzk takm ve zerinede gzel bir elbise giydirmi baba. Bundan sonra retmen, Addakallaocuun her yapt n beenmeye, ona iyi davranmaya balam. Bu ola-cak gibi deildi! Biz retmenler iin byk bir yz karas idi bu olay. Sonderece armtk ve zlmtk. Eer doru ise nasl bakacakt ocuk-larn ve retmenlerin yzne? Bu olay yznden biz retmenler de le-kelenecektik, saygmz yitirecektik. Hep Tanrlarmza dua etmiimdir,bu uydurulmu bir dedikodu olsun diye. Yazk ki, hepsinin doru olduuanlald ve o hemen okuldan uzaklatrld. Bizler de bylece aklanmolduk. Ben bu olay da hemen yazm, kitaplmza koymutum. Her ko-nuya ait yazdm tabletin bir kopyasn okul kitaplna, bir kopyasn daevimin kitaplna koyuyordum. Arkadalar tarafndan beenilenlerinkopyalan da, dier ehirlerin okullarna gnderiliyordu.

45 y l srd retmenl iim. Bu arada baretmen oldum. Pek okrenci yetitirdim. Bunlarn bir ksm saraylara, tapnaklara, hatta zelkiilerin yanna yazc olarak girdi. Dier ksm da retmen, ehrinbakan, valisi, hekim, mfetti, yksek vergi memuru gibi mesleklereyneldiler. Onlarn zaman zaman beni ziyaret etmeleri, gereinde her-hangi bir konu zerinde tartmak veya fikirlerimden yararlanmak iste-meleri beni son derece mutlu ediyor.retmenl ikten ayr ldm zaman "yaammn sonu geldi" diye bi r-denbire byk bi r umutsuzlua kap lmt m. Biraz sonra toparlandm vekendimi b rakmamaya, el imden geldiince al malanm srdrmeyekarar verdim. Bu yaamykm yazmaya balamam, adeta yeni bi r kanget i rdi damarlar ma. Bunu bi t i rmeden hi ama hi lmek istemiyorum!Lud i ng i r r a 'n n YaamyksTablet 7

MU SAK KAT M KA PISI NA GD 1 /

14-15 yalarnda idim. Okul olmad bir gn arkadalardan Dudu veKalla ile parka gitmitik. Hava olduka scakt, fakat parkn iinde deregibi akan bir kanaln suyu ve ulu aalarn glgesi park olduka se-rinletmiti. Bir sre kenarnda oturduumuz kanaln salna salna akansuyunu seyrederek okuldan, ai leler imizden, arkadalar mzdan konutuk,aklmda kaldna gre. Kalla bir ara, "Haydi arkadalar, MusakkatimKaps 'na gidelim" dedi. Ben o kapnn pek iyi bir yer olmadn duy-mutum, ama niin iyi deil, bilmiyordum. Onun iin, "Hayr gitmeye-lim!" dedim. Babam, iyi olmayan yere gittiimi, hele ona haber vermedengi t tiimi duyarsa bana kzacan tahmin ediyordum. B abam o kadar okseviyor , ona yle sayg duyuyordum ki ; ne onu kzd rmak, ne de ondanazar iitmek istiyordum. Fakat arkadalar zorlamaya baladlar beni. Ba-bamdan ekindiimi onlara syleyemezdim; hemen beni alaya al r lard .Her eye ramen byk bir merak iinde, nasl bir yer olduunu grmeyeve neden iyi yer olmadn renmeye can at yordum. ocukluk ite!Biraz nazlandktan sonra, sanki yalnz arkadalarn hatr iin gidiyor-mu gibi yaparak kabul ettim tekliflerini.

Bundan yzlerce yl nce ilk krallarmzdan biri, Nippur'a dmanlargirmesin diye, ehrin etrafna kaln duvarlardan oluan bir sur yaptrm,surun d ksmn da su dolu hendekle evirtmi. Bu surda, ehrin dnakmak iin tam 7 byk kap bulunuyor. Gece olunca kaplar kapanr,kimse girip kamaz oradan. te bu kaplardan birinin ad, Musakkatim.Sylendiine gre vaktiyle bu kapnn olduu yerde atalarmzn yaptr-d ve adn "Bar Kaps" koyduklar bir kap varm. Akad kral Na-ramsin bilinmeyen bir nedenle bu kapy yktrm. Baka bir Akad kralda onartp adn "Musakkatim" koydunnu. Parktan kp ehir duvarnizleyerek yrmeye baladk. ok byk olan GuU Kaps 'na 2 geldii-1 Harita , No. 10.2 Harita , No. 12.


25/76

mizde yle bir kalabalk ve grlt iine dtk ki, sormayn. nk bukapnn biraz ilerisinde, darda Frat nehrinin en byk iskelelerindenbiri bulunuyor. Biitn teknelerle, gemilerle, Nippur iin getirilen ykler veinsanlar burada boaltlr ve baka yerlere gidecekler buradan bindirilir veyklenir. O gn belki de birok tekne birden iskeleye yanamt veya herzaman yle idi buras. Koca kapdan acele ile, bir yere yetiecekmi gibikoanlar, srtlanndaki ar ykler altnda iki bklm olmu insanlar, ikiyanlarnda alabildiine dolu kfelerle eekler birbirlerini itercesinekyorlard. Tam kapnn i ksmna boydan boya uzanan bir pazar ku-rulmutu. Dardan getirilen mallarn bir ksmnn hemen orada satlakarld anlalyordu. Satclar, kimi Akadca, kimi Sumerce olarakbararak sattklar mallar alclara bildiriyorlard. Bir taraftan grlt vekalabalk, dier taraftan neler satlyor merak beni serseme evirmiti.Birdenbire Kalla kolumdan ekli, "Az ak budala gibi ne duruyorsun,haydi yolumuza!" dedi. Birbirimizi o kalabalkta kaybetmeyelim diye, elele tutuarak, kalabal yara yara yrmeye devam ettik. Mah Kaps 'na 3ulancaya kadar epeyce yol almtk; ben de olduka yorulmutum. Yor-gunluktan biraz geride kalnca, Dudu hemen, "Srtnda yk olan yorguneek gibi iki tarafa yalpalayp durma!" diye beni uyard. "Bu deyimi de ne-reden rendin, yoksa sen mi uydurdun?" diye merakla sorduumda, ksks glerek, "Bilmem birden azmdan dklverdi" dediini ok iyi hatr-lyorum. Aslnda Dudu pek uydururdu byle deyimleri. Daha dorusu ken-dinden deyim uyduruvediini hepimiz bilirdik. Dudunun uyars zerineyrmeyi hzlandrdk. Biraz nceki kalabalk azalmaya balam, yoliyice tenhalamt. Birden arkadalar, "te yaklayoruz MusakkatimKaps 'na" dedikleri zaman ileride bir hareketlilik gze arpyordu. Ne g-receimizi merak ediyordum, bir trl syletememitim onlara. Sordukakkr kkr glyorlard. Kapya yaklatka ssl psl gen kadnlar ileacayip klkl gen erkekler belirmeye balad. Tam yaknlarna geldii-mizde hepsini ak seik grdk. Kadnlarn yanaklar, dudaklar krm-zya, gzkrinin etraf siyaha boyanmt. Uzun salarn bir bantla bala-mlard. U. jn etekli, ksack etekli; omuzlan ak veya kapal; rengrenkgiysiler vard zerlerinde. Birka tanesinin elbisesi yle ince, hatta kafeskafes delikli idi ki, kalalan, gsleri olduu gibi grnyordu. Bazlan-nn da erkee benzer halleri vard, ama kadn gibi giyinmilerdi. Meer3 Harita . No. 11.

bunlar sokak kadnlar ile ecinsellermi. Normal giyinmi birok erkekde vard aralarnda. Bunlarn ounun kyafetlerinden gemici olduu anla-lyordu. Bazlar itiip kakyor, bazlar da kadnlarla sarma dolapyorlard. Karlkl duran bir erkekle kadnn yanlanndan geerkenkadnn, "Yann gin 4 gm isterim"; erkein de, "ok pahal sana ancakdrtte bir gin verebilirim" dediini duydum. Bunlar beni o kadar art-mt ki, bugn bile aynyla anmsyorum konuulanlar. Bunda benimbelleimin de etkisi ok olmal. nk rendiklerimi ve duyduklarmkolay kolay unutmam. Tam kapnn hizasna gelince daha da ilgin grn-tlerle karlatk. Sur ok geni olduundan, kap iinde olduka byk,kapal bir boluk vard. Orada kadnlan erkeklerle yerlerde, kimi yan yana,kimi st ste yatm bir durumda grmeyeyim mi! Biraz lo olan ksmdasanki insanlar nlplakm gibi geldi bana. Birdenbire korkmaya bala-dm. "Babam buraya geldiimi duyarsa bana ok kzacak, belki de dve-cek" diye dndm. Dier taraftan onlara bakarken hem tiksiniyor, hemde iimde anlayamadm bir duygunun kprdadn hissediyordum. He-men arkadalara "Ne olur geri dnelim!" diye yalvarmaya ve onlan e-kitirmeye balamtm. Onlar da korkmulard herhalde, hep beraber ko-a koa oradan ayrlarak evlerimize dndk. Meer bu yzden o kapyaAkadllar "seks bakmndan kirli" anlamna gelen Akadca "Musakkatim"adn koymular, bizim zavall Bar Kaps ne hale gelmi! Bar yerineseks kaps olmutu. Bu kapnn hl ayn grevi yaptn duyuyorum;ama ben bir daha oraya ayak basmadm. skeleler ok yakn olduundan,ounlukla gemici ler ve Tannlanmza deer vermeyip tapnaklar mzakurban getirmeyen, dinsel trenlerimize katlmayan veya bizim dinimizdenolmayan yabanclar cinsel gereksinimlerini orada giderirler.Eve dner dnmez bu olay anneme sylemeden duramamt m, o dahi sesini kamamt. ok daha sonra babama, onunla arkada gibi ko-numaya baladmz zaman, orada nasl tiksindiimi, nasl korktuumuanlat nca o glmeye balam ve daha o zaman annemin olay kendisinebildirdiini sylemiti. Bu suumu bu kadar anlayla karladklar iinne byk bir sevgi ve minnetlik duymutum onlara, anlatamam. Glgelerikvansn! Lud i ng i r r a 'n n YaamyksTablet 84 1 gin gm , 8 gr a m da n b i r a z f a z la .


26/76

U L U S U M U Z U N Y K L E R 1

Bizim lkemiz hep kral lar taraf ndan ynet i l i r . Daha nce de syle-diim gibi, inancmza gre, kentlerimizi ilk olarak Tanrlarmz kuruphazrlamlar, sonra da insanlar yaratp onlarn iine doldurmulardr.Bu insanlar ynetmek iin de krallar gndermiler. Sylenen ve yazlan-lara gre ilk krallk, gkten Eridu kentine inmi. Sonra sra ile krallk;Badt ibi ra, Larak, Sippar ve uruppak kent ler ine gemi. Btn bu bekent te szde 8 kral yaam, ama bi l iyor musunuz onlar n yaad y l -lar n toplam ne kada rm? Tam 241 200 y l . Hi akl m almyor dorusu,bu insanlar n byle uzun yaamasn ! Bir de akl mn almad u var :Atalarm nasl dnm bizim ulusun bu kadar eski olduunu. Bu srehem de Tufandan nce. ' Tufandan sonra benim yaadm u gnlere ka-dar yine binlerce yl daha gemi. Onlar da eklersek ne uzun zamandei l mi?

lk 8 kraldan sonra lkemizde yle bir tufan felaketi olmu ki, her e-yi si l ip sprm. Anlat ldna gre, nedense Tanr lar mz yarat t klar insanlar yeryznden yok etmeye karar vermiler . O s rada uruppakkentinde son derece iyi kalpli. Tanr korkusu bilen, Tanrlarn bildirilerinialabilen Ziusudra adl bir kral varm. Bizim Bilgelik Tanrmz saygnEnki , Tanr lar n insanlar yok etme ka rar na ok zlm; ama onlar tekbana bundan caydramayacan anlaynca, Kral Ziusudra'ya bi r duvararkasndan, bi r tufan olacan f sldam ve hemen verdii llere grebir gemi yapp iine alabildii kadar insan ve hayvan sokmasn ner-mi. Kral, Tanrnn tarifine gre ok byk bir gemi yapm, insanlar vehayvanlar iine sokup kapsn kapad anda, bir frtnann patlamas ile

birlikte gkten sanki denizler gibi yamur boanvermi. Bir anda herey, her yer sular altnda kalm. Buna karlk kraln gemisi su yzndesal na sal na dolamaya balam. Bu, bardaktan boanrcasna yaanyamur tam 7 gn 7 gece durmadan srm. Yedinci gn Gne Tanr -mz Utu klar saarak gkyznde or taya km. Yamur dinmi, sular feki lmeye, yer snmaya balam.Ziusudra, or tal n yat t n grnce, koca gemiden kp GneTanrmz Utu, Gk Tanrmz An ve Hava Tanrmz Enl i l ' in nler inde ye-re kapanyor, onlar iin kurbanlar kesiyor. Onun bu saygsna kar Tan-r lar mz da ona, Tanr gibi lmsz bi r yaam vererek gnein.doduuyerdeki Tanr lar Bahesi 'ne gnderiyorlar .Tufan gelip getikten sonra lkemize yeniden krallk iniyor ve ilkkrallk Ki kentinde balyor. Bu kentte tam 23 kral 24 510 yl 3 ay ve3,5 gn krall k yapyor . Buna gre bi r kral 1 000 y ldan fa zla yaamdemekt i r . Dorusunu isterseniz buna inanmak ok zor gel iyor bana. O za-manlar henz yazy icat etmemi atalar mz. Bu say lar ve kral adlar azdan aza binlerce yl sonraya ularken belki arada birok kral adunutuldu. Her neyse, bu 23 kral n arasnda 1 560 y l kral l k yapm Etana'ya ait bir olay beni pek ilgilendirir. Neden mi? nk o ilk defage km.Hikyesini size anlataym:Etana ok iyi kalpli, Tanrlara ok saygl, onlara kurban kesen, -lenler hazrlayan, lkesine son derece yararl iler yapan bir kral. Gel ge-lelim kars Munin ile dertleri ok byk. nk her nedense ocuklarolmam as iin lanet lenmiler . Halbuki onlar da ocuklar olma sn ok i s-tiyorlar. nk Etana'dan sonra krallk yapacak kimseleri yok. Bununiin kraln btn istei ocuk yaptran bitkiyi elde edebilmek. Fakat obitki de insanlarn kolaylkla eriebilecekleri bir yerde deil, gkte. Onanasl eriebileceini kral dnyor dnyor bir trl yol bulamyor.Olacak bu ya, ans birden ayana gelivermi. Bir gn yolda giderken birukurda kartal gryor. Bu kartal ylan ile arkadalk yaparken ylan onuukura atm ve yavrularn da yemi. Kartal da ukurdan bir trl -kamyor . Kral ona acyor ve kar tal dt yerden kar yor . Buna oksevinen kartal, krala kar kendini borlu hissettiinden, "Dile benden nedi lersen, i stediini yapacam" demi. Kral da, "Dnyada bi r i steim


27/76

var , o da gkteki ocuk yapt ran bi tkiyi almak" diyerek yana yak laderdinin nedenini anlatm. Kartal , "Bu zor bi r i dei l" demi ve ka-nat lar nn stnde kral ge uurmu. Kartal , Kral Etana'y kanat lar zer ine al p , bi r hayl i ykseldikten sonra krala sormu:"B ak arkada m yer nas l g rnyor !Ekur t a r af ndak i den i ze bak ! " dem i .Et ana:"Yer dz ve bi r da,Deniz et raf evri lmi bi r su gibi oldu."ok daha yksee gel ince kar tal , Etana'ya sormu:"Bak arkadam yer nas l grnyor."Et ana:"Yer bi r bahvann hendeine benziyor .Deniz bi r boluk bi r ukur gibi grnyor."Kartal daha ok ykselince, Etana; "Artk hibir ey gremiyorum,korkuyorum, daha yksee karma beni , indi r aa !" diyor . Kartal daonu byk bir hzla indiriyor.Bu arada otu bulup bulmadn sylemiyorlar , ama bizim ulusu-muzun kral lar nn s ras yaz l l i stede, Bal ih adl olunun tam 400 y lkral l k yapt gster i ldiine gre bi r aresi bulunmu olmal .Bu hikyeyi bizim sanat lar o kadar seviyor ki , mhr kazc lar mzmhrlerde Etana'y kar tal n kanat lan zerinde uarken gster i r ler . ai rve ozanlarmz da bu konuyu eitli ekillerde anlatr, yazar ve sylerler.Ki kent inden sonra kral l k Uruk kent ine geiyor . Burada 12 kral2310 yl krallk yapyor. Bu krallar arasnda servenleri destanlar yaratan kraldan sz etmeden yapamayacam dorusu. Onlar yarat t klar budestanlar yolu ile yzyllar boyunca hi unutulmad ve yazmz gelitikeyazmaya baladk hikyeler ini . Ama yaz lanlar tam doru mu? Bi lemem.nk nerede i se yzlerce y l nce geen bu olaylann azdan aza ge-

lirken birok deiiklie urayacan siz de tahmin edersiniz herhalde.Bu kraldan birinin ad Glgam, dieri Lugalbanda, dier biri deEnmerkar. Bunlarn iinde en ok sevilen veya en nemli saylan ve 126yl krallk yapan Uruk kentinin beinci kral Glgam. Ona biz biraz daTann gibi bakyoruz. Szde, annesi Tanra Ninsun imi. Bu yzden de

onun te biri insan, te ikisi Tanryd deniyor. Onun, kral olur olmazi lk ii kent i Uruk 'u dmandan korumak iin et raf n kal n duvarlaevi r tmek olmu. O duvar hl sapasalam duruyor .G lgam duraksz bazen de acmasz bi r kralm. Erkekler in el indenkarlarn, babalarn elinden kzlarn alrm. Kentin halk ok bkm^bu durumdan. Tanr lar mza yalvarmlar : "Ne olur kral mz bi raz us-land r n!" Onlar da dnm, tanm ve onun hakkndan gelmesi veonu uslandrmas iin Enkidu adn verdikleri adam yaratarak ormanasalmlar. O, ormanda rlplak, ot yiyerek hayvanlar gibi dolamayabalam. Sizin anlayacanz tam bi orman adam olmu. Kentli bak-m olacak gibi deil byle babo brakrlarsa onlarn iine yarama-yacak. Onun insan gibi ol

muazzez ilmiye çığ - sumerli ludingirra (geçmişe dönük bilimkurgu)

Documents