mugairen hasten baita belateko malda

H E O K

3M A I L A

Mugairen hasten baitaBelateko malda

EGILEAK:

Proiektuaren arduraduna: Juxto Egaña (HABEko Hizkuntzaren Didaktika arduraduna)

Kudeaketa: Joanba Bergara (HABEko Prestakuntza arduraduna)

Koordinatzaile didaktikoak: Esther Isasa (HABEko teknikaria)

Eskarne Lopetegi (HABEko teknikaria)

Partehartzaileak: Esther Isasa (HABEko teknikaria)

Eskarne Lopetegi (HABEko teknikaria)

Xabier Yurramendi (HABEko teknikaria)

Euskararen zuzenketa: Boni Urkizu (HABEko teknikaria)

Diseinua eta maketazioa: Olaia Ubeda

Sabin Arzelus (HABEko teknikaria)

Gemma Sarasua (HABEko idazkaria)

Gure esker ona ondoren aipatzen direnei hainbat material eta ideia hartzeko baimena eman digutelako.

Lakasta, J.K. Santxikorrota: sexua, drogak... In Euskaldunon Egunkaria, 1997ko azaroaren 27koa

Elizondo, I. Barauaren menpe, In Emakunde aldizkaria, 94ko martxoa. 14. alea (52. or.)

Bengoa, A. Ezkerraldea arriskupean daukan hauts zuria, In ARGIA, 1997ko urriaren 5ekoa

Fernandez, L. Hamarkadako elurtea, In Euskaldunon Egunkaria, 1996ko otsailaren 25ekoa

Gorostiaga, H. Birziklatze plangintza ehun mila pertsonari helaraziko dio Distrituak, In Euskaldunon

Egunkaria, 1997ko azaroaren 30ekoa

Euroa ezartzearekin batera amnistia fiskal erraldoia dator, In ARGIA, 1997ko otsailaren 16koa

Aldabe, K. El Niño, In Euskaldunon Egunkaria 1997ko urriaren 19koa

Lakasta, J.K. Belateko tunelak zabalik, In Euskaldunon Egunkaria 1997ko azaroaren 27koa

Euroari buruz jakin nahi duzun... ia guztia, In ARGIA, 1997ko apirilaren 27koa

Pelloren esperientzia pertsonala, Euskadi Gaztea: Hi bizi haiz, hi saioa. (98.01.14)

Jubilatuak aholkulari, Euskadi Irratia: Salako leihoa saioa, Xabier Mendiguren (97.11.07)

Txanponen arteko balioa 1999tik 2002. urterarte, Euskadi Irratia: Goizak Gaur albistegia (97.11.24)

Belateko tunelak zabaldu dituzte gaur, Gaur egun (97.12.26) ETB

Gizakien aurkako minak, Gaur egun saioa (97.12.01) ETB

Hiesa: Unicef, Gaur egun saioa (97.12.01) ETB

Hiesa: Hego Euskal Herrian, Gaur egun saioa (97.12.01) ETB

Langabeziaren datuak, Gaur egun saioa (97.11.28) ETB

Santa Luzia Feria, Bertatik bertara saioa (1996.12.17) ETB

Ikasketa planak: P. Salaburu, Gaur egun saioa (97.11.27) ETB

IKASLEAREN LIBURUA• 3 . MAILA

IKASLEAREN LIBURUA• 3. MAILA

3

1 .

2 .

3 .

a u r k i b i d e a

S a r r e r a1 . Lan-egitasmoa

2 . Ikastunitatearen ibilbidea

S e k u e n t z i a k

A Seku e n t z i a1 . jarduera: Gustuko bidean maldarik ez!

2 . jarduera: Kausa eta ondorioa kate motzean

B Seku e n t z i a3 . jarduera: Euroa

C Seku e n t z i a4 . jarduera: ‘El Niño’ ez da hain umea

5 . jarduera: Handik eta hemendik

D Seku e n t z i a6 . jarduera: Hitzontziak martxan

E r a n s k i n a k1 . Autoebaluazio-orria

2 . Testuak

4 . o r .

4 - 5 . o r r .

6 - 1 3 . o r r .

1 4 - 1 8 . o r r .

1 9 - 2 0 . o r r .

2 1 . o r .

2 2 . o r .

2 3 . o r .

2 4 - 2 5 . o r r .

2 6 - 3 4 . o r r .

A Sekuentzia1. GUSTUKO BIDEAN MALDARIK EZ!ª

Eskema idatzi eta ahoz azalduNarrazioa eta azalpena aurrez

aurre.Jatorrizko hiztunen azalpenak:

hainbat komunikazio-estrategia ikusi; hipotesiak egin eta hutsuneak bete.

Izenburuak informazioa aurreratzen duenean... (6.or)

2. KAUSA ETA ONDORIOA KATE MOTZEANOndorioak aurreikusi.Irakurketa xehea eginez, ideien

kateaketa-modu jakin honi antzeman.Azpimarratutako egiturak

multzokatu.(14.or)

I k a s t u n i t a t e a r e n i b i l b i d e a

11

I K A S L E A R E N L I B U R U A• 3 . M A I L A

4

2

entzumena

irakurmena

mintzamena

idazmena

irratia

bideoa

aukera-maukera

hausnarrean

material osagarriak

L a n - e g i t a s m o aUnitatearen bukaeran beste ikaskideen aurrean gai bat ahoz azaltzeko gauza izango zara.Horretarako, hainbat ahozko eta idatzizko eredu izango dituzu eskura, baita aukerazko gai-zerrenda bat ere. Bukaeran saio bakoitza grabatu egingo da.

B Sekuentzia3. EUROA

Entzundako testua berreraiki(19.or)

Biografiaren lanketa (7.or.)

Albistegiak ikusi eta izenburu egokia bilatu (13.or.)

Gertaerak kontatuz (15.or.)

Zeuk azpimarratu (18.or.)

Gure kontaketa- -azalpenaren ingurukoak: TEST PSIKOLOGIKOA (10.or.)

Nola multzokatuko ditut? (18.or.)

5. HANDIK ETA HEMENDIKAhozko ereduen lanketa: azalpenerako

euskarrien eta baliabideen aurkezpena.(22.or)

C Sekuentzia4. “EL NIÑO” EZ DA HAIN UMEA

Diseinuaren eta maketaren osagarriak lagun,informazioa aurreikusi. Testuan daudenhutsuneak bete.(21.or)

D Sekuentzia6. HITZONTZIAK MARTXAN

Aukeratutako gaia ahoz azaldu.Grabatu egingo da.(23.or)

I K A S L E A R E N L I B U R U A• 3 . MAILA

5

Zein da zure iritzia inaugurazio-ekitaldiei buruz? Iritzia azaleratzen laguntzeko, hementxe

dituzu zenbait galdera. Irakur itzazu eta pentsatu erantzunak:

2

Kotxea izan ala ez, beti bilatzen dugu errepideez hitz egiteko aitzakia, batez ere txarrak direla,

zuloz beteta daudela edo aspaldian ez dela konponketarik egin. Kotxeak bai, hobetu egin dira, ez horrela

errepideak.

Dena dela, Administrazioak egiten ditu tarteka saiakera batzuk, zenbait errepide berri irekiz,

mendiak zulatuz, etab.

Horrelako lanak bukatutakoan, berriz, pertsonaia ospetsuren bat ekartzea derrigorrezkotzat jo

ohi da, inaugurazio-ekitaldiari merezi duen sona emateko.

1

G u stuko bidean maldarik ez!j a r d u e r a1

As e k u e n t z i a


6

✓ Nolakoak izaten dira horrelako inaugurazio-ekitaldiak?

✓ Zertarako egiten dira? Publizitatea egiteko? Jendea jakinaren gainean jartzeko?

✓ Horrelakoetan, zenbat diru gastatzen dela iruditzen zaizu? Gehiegi al da?

✓ Nor gonbidatzen da normalean? Zertarako?

✓ Parte hartu al duzu sekulan horrelako ekitaldiren batean? Zeinetan?

Aspaldian izan zuten ideia gauzatzeko garaia iritsi zaie Santi eta Anderri, SANTXIKORROTA

izeneko liburudenda zabaldu baitute Iruñean. Irakurri irekiera horren berri ematen duen berria

eta presta ezazue taldean jai horretarako egitaraua idatziz. Eginkizun horretarako baliagarri

izango zaizuen galdera-sorta bat emango dizue irakasleak. Arretaz irakurri eta taldean

eztabaidatu.

Gogoan har parte hartuko dutenei postaz bidaltzekoa dela. Beraz, lehenik eta behin idatzizko

zirriborro bat egin beharko duzue. Bigarren idazketan zuzenago eta egokiago idazteko aukera

izango duzue.

Ondoren ahoz azalduko duzue (talde bakoitzak bozeramailea aukeratu ondoren) puntuz puntu

egingo dena.

Komenta itzazu erantzunak zure ondoko ikaskidearekin.

A


7

Santxikorrotarenirekiera-ekitaldirako egitaraua

Santxikorrota bidelapurraren historia interesgarria iruditu bazaizu, saia zaitezke datu gehiagobiltzen. Irakasleak esango dizu zer egin.

A

Nork, norentzat eta zertarako egina da, beraz?

NORK:

NORENTZAT:

ZERTARAKO:

2

Arrazoitu itzazu zeure aukerak idatziz. Zergatik uste duzu hori?

Beste inaugurazio-ekitaldi serioagoak ere egiten dira gure arte-

an egunero eta komunikabideetan ematen zaigu horien berri. Orain iku-

siko duzun bideo-pasartean ere horrelako ekitaldi bat duzu ikusgai,

baina hasiera falta zaio.

Saia zaitez aukera hauen artean zein izan daitekeen asmatzen:

a) Publierreportajea, Nafarroako Gobernuak bere zerbitzuen berri ematekoa.

b) Arkitektu-talde batek beren bilera baterako prestatu duen lana.

c) Albistegi bateko zati bat.

d) Belateri buruzko erreportaje historikoa.

❑

❑

❑

❑

Taldean komentatu arrazoiak.

Bideoaren bigarren zatia arretaz ikusiko duzu zure hipotesiak zein neurritan bete

diren jakiteko.


8

1.- arrazoia: 2.- arrazoia: 3.- arrazoia:

A

1. ZATIAInaugurazio-ekitaldian

● Juan Carlos Erregek tuneleko argiak pizteko botoia sakatu du.

●

●

●

●

●

2. ZATIA

Belateko tunelak

● Egiteko uste baino denbora gehiago behar izan dute.

● Euskal Herriko luzeenak dira.

●

●

●

●

Bi zatiak gogoan dituzula, osa itzazu ondorengo taula hauek batean zein bestean jasotako

ekintza/ideiekin:

Zati batek tunelen inguruko azalpenak ematen dizkigu; besteak, berriz, ekitaldian gertatu

denaren kontaketa.

Zein da bata etazein bestea?


9

Zerk adierazi dizu hori?

Nola atzeman duzu?

A


1 0

Zeure buruaz gehiago jakiteko aukera emango dizugu orain. Galdeketari erantzun etaemaitza baremoarekin konparatu. Ea zenbat puntu lortzen dituzun!

TEST PSIKOLOGIKOA

Pelikula bat kontatzen dudanean:a) Beti nahasten naizb) Atzera jo behar izaten dut askotan, gauzak ahaztu zaizkidalako

c) Beti moztu behar izaten dut, ondokoa aspertu egiten zait-eta

d) Normalean ez naiz zinemara joaten

Etxera berandu iristen naizenean, atzerapena justifikatzeko erabiltzen dudan estrategia:a) Gurasoak asper-asper egiten dira nire azalpenekin, luzeegiak dira-eta

b) Ez naiz erantzuteko gauza izaten

c) Ez naiz inoiz berandu iristend) Ez naiz gau osoan etxean azaltzen, azalpenak eman beharrik ez izateko

Gaisotu eta sendagilearen kontsultan:a) galderei erantzutera mugatzen da nire jarduna

b) sendagilea da nire galderei erantzuten diena

c) ez diot sendagileari ezer kontatzen, haren lana baita nire gaisotasunak asmatzead) Ez naiz sekulan gaisotzen

Azal iezaiezu zeure iritzia ikaskideei.

Ikusi dugun bezala, zenbait gertakariren kontaketan azalpenak bertan txertatzen dira askotan,

zenbaitetan xehetasun gehiago ematea beharrezko jotzen delako, Belateko tunelen kasuan

bezalaxe. Komunikabideek, beraz, azalpenak ematen dituzte albistearen kontaketa hornitzeko.

Eta zuk?Eta guk nolako azalpenak ematen ditugu?

A


1 1

Beste pertsona bati gertatutakoa kontatu nahi dudanean:a) Azkenean, beti kontatzen dut niri gertatutako ze edo zer

b) Entzuleak ez du jakiten nori buruz ari naizen, ezta zer gertatu zaion erec) Xehetasun gehiegi ematen ditut

d) Ez dut inoiz besteri gertatzen zaionaz hitz egiten, ez baita nire postura

Kotxe-istripu bat ikusi eta lekuko izan beharko banu:a) Ez nuke jakingo nondik hasi eta, beraz, ikusitakoa ukatu egingo nuke

b) Xehetasun handiak emango nituzke, adi egoten bainaiz horrelakoetanc) Nahikoa lan izango nuke neure burua lasaitzen

d) Ez naiz batere morbosoa eta horrexegatik ez nintzateke begira geratuko

BAREMAZIOA

Zure erantzun gehienak d) atalekoak izan badira, garbi dago azalpenak emateko,

agian, ez duzula arazo handirik izango, baina bai gure gizarte honetan integratzeko.

Beste edozein ataletakoak izan badira zure erantzunik gehienak, zaude lasai; ez

zara oso azalpen txukunak emateko gai, baina zure irakaslearen laguntzarekin

eta zure aldetik lan pixka bat eginez, lortuko duzu hobetzea.

Baremazio hau ikerketa zientifiko baten ondorio izan dela uste baduzu, zoaz

psikologoarengana zure arazoek ez dute-eta euskararekin zerikusirik.

Honelako egoera baten aurrean jarri eta presta ezazu zeure jarduna, beste

ikaskideen aurrean egiteko. Gogoan hartu grabatu egingo dugula eta zuk emandako

argibideak zaindu beharko dituzula:

- Nola lortu zenuen daukazun lana eta zer egiten duzu?

- Emaiguzu seme-alabekin sortu zaizun arazoren baten berri etakontaiguzu nola konpondu zenuen.

- Kontatu neska/mutilen batekin ateratzeko izan duzun estrategia,baita nolako emaitzak lortu izan dituzun ere.

...

Irakasleak galdera batzuk emango dizkizu zure jarduna ebaluatzeko. Hausnar itzazu eta hitzegin berarekin atera dituzun ondorioei buruz, ea bera ere bat datorren.

A


1 2

Ez pentsa: hiztun arruntarentzat ez da hain gauza erraza ideiak garbi

adieraztea, ikusi bestela...

Orain entzungo duzuna Pello izeneko mutil bati gertatzen zaiona da:

arazo larri bat du, gaztetandik arrastaka, atzetik datorkiona.

Komenta itzazue binaka zeuen aukerak.

Ikusi dugunez, askoz ere errazagoa da esatea egitea baino, azalpen txukun batek baldintza

asko bete behar ditu-eta.

Komunikabideetako esatariek guk baino erraztasun handiagoa dute hizketarako, jarioa,

ohitura... Ematen dizkiguten berriak garbi eman behar dizkigute eta horretarako erabiltzen

duten baliabideetako bat informazioa aurreratzea da. Berrien inguruko irudi adierazgarriekin

batera, hitzak, izenburuak... jartzen dizkigute begi aurrean. Saia gaitezen gu ere lan horretan!

Entzuten hasi aurretik, irakur itzazu koadro honetan ageri diren informazio-zatiak.

Saia zaitez galderen erantzunak eta erantzunen galderak asmatzen.

Eztabaida itzazu zeure ikaskidearekin hutsarte horien inguruko zure usteak.

Entzun bitartean, saia zaitez koadroa osatzen.

GALDERA ERANTZUNA

Zergatik esan nahi du Pellok berebenetako izena?

Nolakoa zen Pelloren etxeko giroa 14-15 urte zituenean?

Zein karreratan hasi zen Pello?

Zer egiten zuen Pellok egunean zehar?

Kalean, asteburuetan izugarriakikusten dituelako, alkoholareneragina beldurgarria delako.

Amak eta anaiak.

Konpultsiboa, trago batean edatenzuen botila.

Asko, koadrila bat zuen Usurbilen, bestebat Lasarten eta beste bat Zarautzen.

Txirrindua utzita, parrandarenkarreran hasi zen berriro.

3

A


1 3

Beste bideo-pasarte batzuk izango dituzu jarraian ikusgai: Zein izenburu jarriko zenioke

bakoitzari?

Eztabaida ezazue taldeka zein diren izenbururik egokienak. Arrazoitu eta azaldu zein

irizpideri jarraitu diozuen.

IZENBURUAK

1.

2.

3.

4.

Telebistan ikusten ditugun berriak arrazoi ezberdinengatik izaten dira albiste. Batzuetan fetxa

jakin baten inguruan sortutakoak dira, beste zenbaitetan, berriz, esperientzia pertsonal

interesgarri baten berri ematen dute... etab. Orain arte ikusitakoak aztertu eta saia zaitez

ondoren ematen zaizkizun aukerekin lotzen:

ALBISTEAK

Belateko tunelak

Gizakien aurkako minak

Hiesa: Unicef

Hiesa: Hego Euskal Herrian

ARRAZOIAK

Fetxa jakin bat

Esperientzia pertsonala

Datuak

Gertatutakoaren kontaketa

Etxean ere saia zaitezke, gaueko albistegia entzunda, siloian eserita zaudela, patxadazikusitako berriei euskaraz izenburu egokia bilatzen. Komenta itzazu zure aurkikuntzak gelan

hurrengo egunean.

4

A


1 4

Kausa eta ondorioa ka te mot z e a n

Telebistaz gain, irratia dugu albiste iturri nagusia. Euskadi Irratitik grabatu dugu entzungo duzun testua.

Hona hemen SECOT izeneko elkarteari buruz Xabier Mendigurenek emandako informazioa. Jubilatuak dira

bertako bazkideak. Ikus ezazu hainbat pertsona ez direla alferrik jubilatzen, ez horixe!

Xabier Mendigurenek adierazpenetatik ideia batzuk dituzu ondoren. Saia zaitez testua entzun

baino lehen sailkatzen.

SECOT elkartean, jubilatuak debaldeaholkuak ematen aritzen dira.Lehenengo lan egiten dute kontsultorio batenlaguntza jasotzeko dirurik ez dutenekin,hasiberriekin...SECOTek ez die eskaria egiten duten guztieierantzuten.SECOTen esperientziak asko eman du etaemango du.Esperientzia nahi baduzu, erosi zahar bat.

1.-

2.-

3.-

4.-

5.-

6.-

7.-8.-

9.-10.-

11.-

SARRERA GARAPENA ONDORIOA

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

Testua entzun eta zure ikaskideekin batera egiazta ezazu egindako sailkapena.

j a r d u e r a2

Badugu oraindik zaharrengandik zerikasia. Elkarte-arauak ondo finkatuta daude.Asmo nagusia: dirua irabaztea ez dutenerakundeei erantzun nahi die.Lukro-asmorik gabeko elkarte bat da.Gehienez sei hilabeteko harremana izatendute laguntza eskatu duenarekin. SECOT-en esanahia “Seniors españoles parala cooperación técnica” da.

A


1 5

Denok dakigunez, gero eta zahar gehiago ditugu inguruan eta egoera honek izango du eraginik

gure artean.

Saia zaitez ondorioak aurreikusten eta zerrenda bat osatzen.

Zeure ikaskidearekin elkartu eta adostu zerrenda. Gero, talde handian arrazoitu beharko dituzue

zeuen aukerak.

Baina, zalantzarik gabe, egoera pertsonaletatik salto egiten badugu, aurkituko ditugu gure artean

oso ondorio larriak sortzen dituzten beste hainbat fenomeno, besteak beste: natura, administrazioaren

erabakiak, gaisotasunak...

✔

✔

✔

✔

✔

Zer, esperientzia aitzindaria, ezta? Ezagutzen al duzu horrelako beste esperientziaren bat?Zein? Pentsa ezazu horren inguruan eta egin ezazu ger taera horren gidoia. Izan ere, oso

lagungarri gerta baitakizuke taldekideen aurrean egin behar duzun azalpenerako.

A


1 6

Irakasleak banatuko dizuen testuan, (piska bat ilunduta) ageri diren ideiak irakurrita, saia

zaitezte ondorengo eskeman txertatzen. Horretarako,

Banaka jarrita testuaren gainirakurketa egingo duzue. Testuaren nondik norakoari igarriko

diozue, testuinguruko osaiagak aztertuz. Irakurketa xehea, ordea, juxtu-juxtu lauki barruan

dagoen pasarteetan bakarrik egingo duzu.

Beheko eskema beteko duzu irakurritako informazioa baliatuz.

Zure testu berbera irakurri duten beste ikasleekin bildu eta eskema adostu beharko duzue.

Ondoren, osatutako zuen taldeko bozeramaleak eskemen berri emango die beste ikaskideei.

Horretarako erretroproiektorea erabil dezakezue.

Azalpenak bi ardatz edukiko ditu: 1.- Testuaren nondik norakoa, 2.- Kausa-ondorio kateak.

Jarri hemen egokitu zaizun testuaren izenburua:

KAUSA ONDORIOA➟✓ ●

●

●

✓

✓

2

ANabarmena da gure hizkuntzak ideiak horrela kateatzeko erabiltzen dituen baliabideak ugariak direla.

Kausa-ondorioak kateatzeko adibide batzuk ikusi dituzu aurreko testuan. Oraingo honetan, berriz,

irakurri (Ik.lib.26.or) eta ipin ezazu arreta azpimarratuta dauden egituretan. Horretarako bete itzazu

jarraian dituzun orritxoak egitura horiek sailkatuz:

ADITZAK

IZENAK

BESTE EGITURA BATZUK

✓ Lokailuak:

✓ Kausa-ondorio kateaketak:

✓ Sintaxia:


1 7

A


1 8

“Euroa ezartzearekin batera, amnistia fiskal erraldoia dator” artikulua langai (Ikus, eranskinean 28.or)

Ikusi ahal izan dugunez, testuetan baliabide batzuk nabarmentzen dira, hainbat fenomenoren/erabakiren/gertakariren ondorioak adierazteko.

Gure hizkuntzak testu honetan nolako arrastoak utzi dituen sakondu nahi baduzu, honahemen proposatzen dizugun lana:

Etxean: Azpimarra itzazu testuan egitura adierazgarrienak.

Gelan: Konpara zuk azpimarratu dituzunak zureikaskideak azpimarratu dituenekin: Alde handiakegon dira? Bat etorri zarete azpimarratutakoetan? ...

Taldean: adostu itzazue azpimarratutako egiturak, aukera guztiakarrazoituz. Zuen helburua irakaslea konbentzitzea da. Hori egiteko,aldez aurretik aukera ezazue zeuen ar tean idazkari bat.

Nolakoak dira aditzak?Ezaugarri komunik bai?Hiztegiaren ezaugarriak?

Erregistro arrunteko hitzak al dira?Hirugarren multzoan sartu dituzunek zer dute elkarrenantzeko eta zer diferente?Zein ondorio atera daiteke multzokatze hauetatik?

Har ezazu tartetxo bat egin duzun sailkapena hausnartzeko:

A


1 9

E u ro aj a r d u e r a3

Bs e k u e n t z i a

Zertxobait gehiago dakigu denok orain euroaren ezarpenari buruz, baina... Nahikoa ote da dugun

erronkari aurre egiteko?

Kontuan har dezagun erabaki honek izugarrizko ondorioak izango dituela gure eguneroko bizimoduan.

Ba ote dakigu, bene-benetan zer datorkigun gainera?

Entzungo duzun testuaren inguruko azalpenak emango dizkizu irakasleak.

Aditu arretaz! Oso entzungai laburra da eta informazio asko emango du denbora

laburrean. Lasai egon, helburua ez baita dena ulertu eta berridaztea, orohar

zertaz hitz egin duen idatziz, modu txukunean, jasotzea baizik.

Kontuan hartu, irratia entzuten dugunean ez dugula hitzez hitzezko

entzunketa egiten, mezu orokorra baino ez dugula jasotzen.

B


2 0Zalantzak argitzeko, kontsulta ezazue irakasleak emango dizuen materiala.

Denak zuzenak al dira?

Batzuk besteak baino

egokiagoak al dira?

Egokiagorik balego, esan zergatik.

TXANPONEN ARTEKO BALIOA 1999tik 2002. URTERARTE

Bigarren entzunaldian, osatu jaso ez dituzun hainbat ideia eta lotura.

Ondoren, zeure ikaskideekin komentatu eta osa ezazu falta zaizun informazioa.

Irakasleak arbelean jasoko ditu idatzi dituzuen ideiak eta loturak. Aztertu eta erabaki taldean:

Entzun ahalean, ideia nagusiak jasotzen saia zaitez. Baita ideia horien arteko loturak zein diren

erreparatzen ere. Nahi baduzu, jaso ideia eta lotura horiek idatziz.


2 1

Cs e k u e n t z i a

Taldeka, galdera hauei erantzun beharko diezue:

Hurrengo orrialdeetan (32-34.orr.), osagarri batzuk falta dituen testu bat duzue. Testu honen

hutsuneak bete. Aukera bat baino gehiago ikusten baduzu, jarri.

Taldean aukera posible guztiak aztertu.

Zein neurritan asmatu duzuen ikusteko, irakasleak testu orijinala emango dizue.

“El Niño” ez da hain umeaj a r d u e r a4Euroa alde batera utzi eta gure bizimoduan aldaketak eragiten dituen beste zerbaiti helduko diogu

orain. Natura baita gure eskuetatik ihes egin eta gure inguru guztia suntsitzeko indarra duena.

Uholde, lehorte, suteak...

Jo ezazu 30 eta 31.orrialdeetara. Testu baten maketaziorako osagai batzuk ikusiko dituzu. Irakasleak,

hainbat informazio kendu du zuek edukiari buruzko hipotesiak egin ditzazuen.

Zein da testuaren gai nagusia?

Nork idatzi du?

Norentzat idatzi du?

Zertarako, zein helbururekin?

Ba al dakizue ezer gai honen

inguruan? Zer?

CHandik eta hemendikj a r d u e r a5

Bideoak ikusi ahalean, jarri gurutzetxo bat dagokion zutabean.

Jarduera honetan hiru bideo-pasarte ikusiko

dituzu. Kazetariek albistea emateko euskarri

desberdinak erabili dituzte. Bide anitz, beraz,

informazioa eman eta osatzeko.

Zuk zerorrek ere aukeratu beharko duzu zeure ahozko azalpenean zein

bide erabili beste ikaskideei gai baten inguruko informazioa emateko.

E Z AU GA R R I A K 1.BIDEO-PASARTEA

2.BIDEO-PASARTEA

3.BIDEO-PASARTEA


2 2

LEKUKOEN ADIERAZPENAK

GRAFIKOAK

ADITU BATEN ADIERAZPENAK

KAZETARIAREN ZUZENEKO KONTAKIZUNA

ESTUDIOAN BERTAN GONBIDATUA EGOTEA

KAZETARIAK ESTUDIOETATIK KONTATUKO DU GERTATUTAKOA, IRUDIAK DESKRIBATUZ

UMEEI ZUZENDUA

UMOREZ EGINDAKOA

TONU ERABAT FORMALEAN

ENTZULE ESPEZIALIZATU ETA ADITUEI ZUZENDUA

ENTZULEAREN JARRERAN ERAGITEKO

BAKARRIK INFORMAZIOA EMATEKO

DIBERTITZEKO

EGOERA JAKIN BAT SALATZEKO

PUBLIKOAREN PARTE HARTZE ZUZENA DAUKANA

IKUS-ENTZULE ARRUNTARI ZUZENDUA

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑

❑


2 3

Orain arteko lanketak azken eginkizunaren mesedetan egin ditugu, bidea egiten lagundu baitigute.

Beraz, badugu eskuartean nahikoa langai aukerak egiteko. Dena dela, hemendik aurrerako erabakiak

zuk zeuk bakarrik hartu beharko dituzu.

asteko, gaia erabaki beharko duzu. Horretarako irakasleak aukeran eman dizkizu batzuk. Hala

ere, zuk beste gai bati heldu nahi badiozu, galdeiozu irakasleari ea gai hori egokia den ala ez.

ogoan hartu zein baliabide dauzkagun azalpenak emateko: grafikoak, adituen

adierazpenak...

Aukera itzazu batzuk, zure ahozko azalpenaren euskarri izango direnak.

alia zaitez zenbait estrategiaz. Ikastunitate honetan euskarri lexikala eta mapa semantikoaren

teknikak landu dituzu. Ezin lagungarriago izango dituzu zeure azalapenerako. Besterik ere

erabil nahi izatera, inork ez dizu ezer galaraziko.

eure azalpenaren helburua erabaki behar duzu: informatzeko soilik den, zerbait salatzeko,

entzuleak konbentzitzeko... Hizketaldiaren tonoa eta hizkuntz erregistroaz ere pentsatu

beharko duzu.

aioaren mamira iristekoan, gaia garatzeko zein hizkuntz baliabide erabiliko duzu? Kausa eta

ondorioa kateatzeko egiturak baliatu!

zenburuarekin akordatu. Berak jasoko du datorren informazioaren muina.

aia eta euskarriak erabaki ondoren, adostu itzazue zeuen artean azalpenak emateko txandak.

restaketarako ordu eta erdi izango duzu. Azalpenerako, berriz, hamabost minutu.

aioak grabatu egingo ditu irakasleak (edo beste ikasleek).

Hitzontziak mart xa nj a r d u e r a6

Ds e k u e n t z i a

Hartutako erabaki guztiekin, unitatean zehar ikasi eta ikusi duzun guztia gogoan hartuz, saia zaitez

zeure denborari ahalik eta etekinik handiena ateratzen. Ea ikaskideak gustura uzten dituzun!

Gogoan hartu ez dituzula hainbat gauza alferrik egin eta atzera jotzea ondo etorriko zaizula.

IKASLEAREN LIBUR UA• 3 . MAILA

2 4

3

A u t o e b a l u a z i o - o r r i a1

Ezer berririk ikasi al duzu unitate honetan?

Lexikoan:

_______________________________________________

_______________________________________________

Ideiak lotzeko baliabideetan:

_______________________________________________

_______________________________________________

Ekoizteko estrategietan:

_______________________________________________

_______________________________________________

Komunikatzeko estrategietan:

_______________________________________________

_______________________________________________

Komunikabideetako testu-eren egituran:

_______________________________________________

_______________________________________________

Interakziozko egoeretan:

_______________________________________________

_______________________________________________

Bakarrizketetan:

_______________________________________________

_______________________________________________


2 5

Ikasitakoa erabili al duzu azalpena egiteko? Zertan?

_______________________________________________

_______________________________________________

_______________________________________________

Azalpena berriz egin beharko bazenu, zer aldatuko zenuke?

_______________________________________________

_______________________________________________

_______________________________________________

Euskarriekin asmatu al duzu?

_______________________________________________

_______________________________________________

_______________________________________________

Jendaurrean hitz egiteak izan al du zure jardunean eraginikMaila jasoagoan aritu al zara? Arrazoitu zeure aukera.

_______________________________________________

_______________________________________________

_______________________________________________


2 6

Te s t u a k2

▲▼▲▼▲ ▼▲ ▼▲▼▲ ▼▲

Egunkaria

Igandea,1997-koazaroak

30

x

Birziklatze plangintza ehun mila

pertsonari helaraziko dio Distrituak

Baiona-Angelu-Miarritzeko hirugarren hondakin biltegia inauguratu zuten atzo

AM Distrituko etxe honda- kinen birziklatze-kanpainak

sei hilabete bete dituela-eta, balorazioezin hobea egin zuten atzo A l a i nLamassourek eta birziklatzeaz ardura-tzen diren ordezkariek. Gisa horretan,orain arte 45.000 biztanle ukitzenzituen plangintza 100.000 pertsonarihelaraziko diote. Hirugarren hondakinbiltegia inauguratu zuten, eta helduden urterako laugarrena prest egonenda.

B

Hur Gorostiaga/Angelu

2002. urtean azken hondakinak soi-lik gordetzen a h a l k o dira, 1995urteko otsaileko legeak agintzenduenez. Hots, desegin edo birzikla-tu ez daitezkeenak soilik metatzenahalko direla. Bertze hondakin oro,bildu eta tratatu beharko da etahorren ardura erakunde publikoengain egonen da. Etxe hondakinakdira nagusiak gaur egun.H o r r e g a t i k, Baiona, Angelu eta

Miarritzek osatzen duten Distrituakkanpaina indartsua a b i a r a zi zuen maiatzean. B a t e t i k, jendea hondakin biltegietara bidera-tzekoinformatzen eta bestetik, hondaki-nen biltzeko s i s t e m a k m u n t a t z e njardun dute. Sei hilabeteko esperi-mentuak 45.000 pertsona ukituditu. Baina arrakasta ikusirik etabeharrek galdeginik, birziklatzep l a n g i n t z a eskualdeko lOO.OOO

pertsonari helaraziko diote, AlainLama-ssourek atzo azaldu zuenez.Horretarako ezinbertzekoak izanendituzte hondakin biltegiak. Justukiatzo, Angelun Aturri ibai bazterreaneraiki berri duten hondakin-biltegia-ren inaugurazioa egin zuten 2 milioiliberako a u r r e k o n t u a r e k i n. H a m a rurteren buruan amortizatuko delaadierazi zuten agintariek. Izan ere,birziklatzea ez da errentagarria.


2 7

Burdinkiekin dirua irabazten badaere, kartoiarekin justu sortutakogastuak ordaintzen dira.Paperarekin, merkatuaren gorabe-herek diru galtze gehiago sortzendute irabazi baino, eta beirak,berriz, ez du batere dirurik ematen.Baina Estatuak hainbat neurri hartuditu birziklatzea bultzatzeko.Adibidez, biztanle bakoitzeko hirukilo plastiko biltzen direlarik, plas-tiko birziklatu tona bakoitzeko1.500 libera ordaintzen b a d a(40.000 pezeta), biztanle bakoitze-ko lau kilora heltzean tona bakoitza

4.500 libera o r d a i n d u k o d a( 115.000), Distrituko ordezkariekazaldu zutenez. Beraz, lurralde era-kunde ororen interesa ahalik etagehien biltzea izanen da. Helburuhorretan heldu den urteari begiralaugarren hondakin biltegia zabal-d u k o dute Baionako iparraldean,eta 1999. urtean bertze bi gehiago."Gisa berean, Estatuak hainbatzerga abiarazi ditu, enpresek gerohondakin gisa geldituko den mate-riala biltzeko tasa bat ordain deza-ten. Gainera, zenbat eta materia bir-ziklagaitzagoa izan, hainbat gehia-

go ordain-duko du ekoizleak, adie-razi zuen Lamassourek. Heldu denurterako, Frantziako batez beste-kora heltzea espero dute Distritukoagintariek. x

E U R O PAKO Monetaeta Ekonomi Batasu-nean (MEB) sart z e nd i ren herr i a l d e a k_1998ko apirilean jakin-go da zeintzuk diren_euroa hasiko dira erabil-tzen 2002. urteko urta-rr i l a ren 1etik aurre r a .Ondorioz, eta sei hila-beteko gehienezkoepean, baliorik gabegeratuko dira bestemonetak.

Munduko lehen m e r k a t u - p o t e n t z i a re n

moneta izango daeuroa. Adituen esane-tan, euroa aldaketa etae r r e s e r b a - m o n e t ag a rrantzitsuena bihurdaiteke nazioart e k omerkataritzan, dolarr a-ren eta yenaren ondo-an. Beraz, beren mone-tarekin jardun ahal izan-go dute euro p a rre kn a z i o a rteko trukean.

Aldaketak eragin han-dia izango du europa-rren ohituretan, baitab a n k u - z e r b i t z u e n

erabiltzaileengan ere ,o ro har ia populazio o s o a rengan; eta zeresanik ez, diru beltza dutenengan.

Ikusi beharrekoa da,bestalde, Espainia —Euskal Herriak ezbaitu subiranotasunik—s a rtu al daitekeen,a u rreikusitako egute-gian, moneta bakarra-ren atzetik dabilenestatu talde horre t a n .G o b e rnua ziur dagoEspainiak baldintza

guztiak beteko dituela— B a rne P ro d u k t uGordina, inflazioa, defi-zita, interes-tipoen jai-tsiera eta abar— etalehenetakoa izangodela Moneta etaEkonomi Batasunean.Bestelako iritzirik erebada, ordea. Nazioar-teko inbertitzaileen ara-bera, Espainiak % 8Okoaukerak ditu MEBn sar-tzeko. Uste horretakoada JP Morgan konpai-nia, moneta bakarrera-


2 8

N A Z I O A R T E A

E U R O A R E N E T O R R E R A

XXI. mendeko diru-iraultzarekin, tropelean kokatzeko borroka eta diru beltza buruhauste

E u r o a e z a r t z e a r e k i n b a t e r a

amnist ia f iska l er ra ldoia d a t o r

Diru-iraultza

handienaren

ateetan gaude.

Euroa izango da

Hamabosten

Europan zehar,

400 milioi kon-

tsumitzaileren

artean erabiliko

den diru bakarra.

Dublinen ezagu-

tarazi zen, aben-

duan, bilete

berrien diseinua.

ARGIA / 1997-II-16 / 1.613. zka.

2

ko irizpidea dela eta,herrialde guztien egoe-rari eguneroko jarraipe-na egiten diona. Bainabeste aditu zenbaitek,BBVkoek (Banco BilbaoVizcaya) edota BCH-koek (Banco CentralHispano) Espainiari%8Okoa baino aukeratxikiagoa ematen diote.

BBVk, esaterako,Espainiarentzat % 60koaukera azpimarr a t z e nzuen joan den azaroan.BCHk, berriz, % 50etikgorakoa. Banka Priba-t u a ren EspainiakoElkartearen adituek etaN a z i o a rteko Finantza-Aztertzaileek ere adie-razi dute beren iritzia,eta hauen arabera,Espainia lehenengo tro-pelera iristeko aukerak%50etik gorakoak eta%65-70en art e a n ,hurrenez hurren, egondaitezke. Alabaina,apurka herrialde guz-tiek igo ahal izago duteeuroaren gurdira.

Eta bankuek zer?1999tik 2002ra bitarte-an, lekuan lekuko diruabesterik ez dute eman-go finantz erakundeek.2002 urteko lehen seihilabeteetan lekuanlekuko dirua ezezik,e u roak ere eskuratuahal izango dira kutxakoleihatiletan eta kutxa-zain automatikoetan.Lehenengo sei hilabetehauetan, ordea, diruguztia eurotara trukatubeharko da leihatiletan,beranduen jota, 2002urteko uztailaren 1etika u rrera euroa ez dengainerako txanpon etabileteek baliorik izangoez dutelako (hala ere,

Banku Zentralek epe lu-zeagoa emango dutetrukeak egin ahal izate-ko). Uztailaren 1etika u rrera, baina, finantzerakundeek emangoduten dirubakarra euroaizango da.

Finantz erakundeekluzatzen dituzten mugi-mendu-agiriak eta kon-tuen saldoak tokiantokiko txanponetan(edota atzerr i k o e t a n ,dibisa kontuak badira)bezala euroetan ereluzatu ahal izango dira.E u roetan luzatzenbada, truke ofizialarentipoa erabiliko da.1999ko urt a rr i l e t i k2002ko ekainera bitar-tean ireki ahal izangodira kontuak euro t a n ,baina txanponik etabileterik ez dagoenez,

ezingo da dirurik aterae u rotan. 2002 urt e k ouztailaren 1etik aurreraeragiketa guztiak,E u rotan bakarrik eginbeharko dira. To k i a ntokiko txanpona erabiliahal izango duen baka-rra Moneta eta Ekono-mia Batasuneko kide ezden herrialdea izangoda.

Euroaren sarrerak ezdu aldaketarik eragingoi n t e res-tipoan, gord a i-luen saldoetako balio-an, aurre z p e n - k o n t u e-tan, ezarpen edotakutxako bonoetan ere.2002ko urtarrilaren 1abitartean edozein diru-tan edo eurotan, nahibezala, eduki ahal izango dira kontu hauekguztiak. Aurre r a n t z e a nordea, kontu edo bono

hauen balioa automati-koki aldatuko da eurota-ra, 1999ko urtarrilaren1ean, era aldaezinean,e z a rritako tru k e - t i p o a-ren arabera.

Obligazio pribatuak,akzioak eta inbert s i o --fondoak eurotara alda-tzeko ez da behar izan-go bankuetara joan etatituluak aldatzea. Inda-rrean dauden obliga-zioen interesak ez diraaldatuko eta kobratze-ko interesen balioa ber-dina izango da. 1999kourtarrilaren 1etik aurre-rako balore publikoakeurotan luzatuko dira.

Maileguen kasuetan,i n t e res-tipoak ez diraaldatuko eta amortiza-zio nahiz saldoen balio-ak euotara aldatukodira. Interes-tipoa alda-garria duten maileguenkasuetan, interes horiekmerkatuaren bilakaera-ra egokituko dira.


2 91997-II-16 / 1.613. zka./ARGIA

■ Diru beltzak eurotan trukatzeko arriskua

ikusiz gero, zati handia dolarretara edo

yenetara joan liteke

urriak 19


3 0

“ e l n i ñ o ”

Egunkaria

41997

2


3 1

Egoera normaleanAlisio haizeak ekialdetik mendebalera jotzen du, eta

itsasoko azaleko ur epelak Asiarantza bidaltzen ditu

berriro. Eskualde horretan ur epela pilatzen da eta

ebaporazioak eurite handiak eragiten ditu.

Horrekin batera, mugimendu horrek ur hotzak

Pazifikoko beste aldera eramaten ditu, amerikar

kostara.

“El Niño”-rekinAlisio haizea ahuldu egiten da.

Pazifikoaren mendebaldean ez da ur epela pilatzen.

Ozeanoaren ekialderantz eta iparrerantz joaten da ur

epela eta ur hotzaren ibilbidea oztopatzen du.

Euriteen eskualdean lehorteak izango dira eta amerikar

kostan euriteak.

Planktona beherantz joaten da eta azaleko arrainak ere

beherantz doaz janari bila. Ondorioz, kostako bizitza

ahuldu egiten dira; hegaztiek alde egiten dute.

Arrantzan ere eragina dauka, arrain gutxiago harrapa -

tuko baitituzte.

“ e l n i ñ o ”


3 2

Eurite ikaragarriak herri batzuetan,lehorte luzeak beste batzuetan,ezohiko beroa hegoamerikarneguan, Indiar Ozeanoaren ingu-ruetan montzoirik ia batere ez, uholdeak Kalifornian eta huraka-nen intentsitatearen aldaketa _lekubatzuetan oso indartsu eta besteetanohi baino ahulago_

. Horiek zirenadituek joan den ekainean iragarriaurreikuspenak, eta begirada batemanez gero, hein handi bateanbete egin direla esan behar da. ElNiño-ren gorabeherak ez dira hasibaino egin; urte amaiera oraindikeroagoa izango dela aurreikusidute. 1998ko udaberria arte iraungoduen fenomenoaren _________biurtetako uztei kalte egingo diete.Aditu batzuek esan dute aspaldianiragartzen ari diren munduko klimaaldaketa dagoeneko hasi dela, ElNiño maiztasun handiagoz agertzenbaita.

Zer da El Niño?El Niño fenomenoa ozeanoaren etaatmosferaren anomalia da. HegoPazifikoko eskualde tropikalean dujatorria eta funtsean itsasoko urenezohiko berotasunean atzematenda. Urak normalean baino gehiago

berotzen dira korronteen eta haizeberoengatik. Eskualde horretanarruntak diren alisio haizeak beharbaino gehiago berotzen direneanhasten da sortzen El Niño. Perukoherri indigenek, Paita herriko arran-tzaleek, duela pare bat mendetikezagutzen dute fenomenoa, eta izenhori jarri zioten _"haurra" esan nahidu euskaraz_ _________handienakEguberri inguruan iristen zirelako,Jesus haurraren jaiotzaren ingurukoospakizunetan. Uraren hotz-beroa-ren igoerak planktona nabarmengutxitzea dakar, eta geratzen denaur azaletik behera jaisten da.Horrekin, planktonez elikatzendiren arrainak _________ egitendira, eta beheragoko uretara jaistendira, horietaz elikatzen diren lurre-ko animaliak _hegaztiak batik bat_

jakin gabe geratzen dira, eta aldeegiten dute beste leku batzuetara.Hainbat arrain-motak, sardinak etaantxoak bereziki, ur hotzagoaknahiago dituzte. _________,Peruko eta Ekuadorko kostetanarrantza ikaragarri jaisten da, arrain-irinaren industriak beheajotzen du eta bi herrietako popula-zioak elikatzeko arazoak izatenditu. Hori gertatzen da El Niño-ren

indarra hain handia ez denean.Baina aurtengoa bezalakoa denean,ondorioak handiagoak dira, etaeskualde zabalagora ________dira. Azken berrogei urteotan azal-du den hamargarren aldia da aurtengoa. 3-5 urtetik behin ager-tzen da fenomenoa, baina zazpiurtean behin ere azaldu izan da.Maiztasuna ez da matematikoa.

Adituen bileraHirurehun aditutik gora bildu zirenGenevan abuztuaren amaieran, etaoraingoa mende honetako feno-meno klimatiko nagusia izan zite-keela esan zuten.___________,urte erdi aurreratua iritsi den ElNiño-k gainditu egingo ditu 1982-83ko El Niño-k eragindako_________, orain arteko handie-nak: bi mila lagunetik gora hil zirenEl Niño-ren ondorioz, eta 10.000milioi dolarreko diru _______ era-gin zituen. Zientzilarien nazioarte-ko komunitateak Pazifikoan 70buiaz osatutako sarea jarri duteekuadorreko lerroan, hotz-beroari,haizeari eta itsasoko uren bestegorabehera batzuei dagozkiendatuak hartzeko. Frantziak etaEEBB-k batera egindako proiektu

Aldaketa Klimatikoaren sasoia◆ El Niño fenomenoa

sekula baino indartsuago

iritsiko da Pazifikora ◆

U N D U E R D I A K I Z A N G O D I T UK L I M A A L D A K E TA t r o p i k a l a r e neraginak. Ohi baino sei hilabete lehe-nago hasi da El Niño fenomenoa, eta

adituak mende honetako fenomeno metereolo-giko handienaren zain daude. Gutxienez1998ko udaberria arte hondamendi handiak________dituela mehatxu eginez datorrenfenomenoari aurre egiteko prestatzen hasi diraPazifiko inguruetako herrialdeak.

M


3 3

batek Topex Poseidon satelitearenbitartez jaso nahi ditu fenomenoa-ren datuak. NASAk irailarenamaieran informatu zuenez, sateli-teek ur beroz osatutako masa han-diak _________ dituzte, eta itsaso-aren mailak gora egin duela _kasubatzuetan 25 zentimetro_ ohartara-zi dute. Datu horiek 1982ko E lNiño-rekin parekatzeko modukoakdira. Itsasoaren hotz-beroa, ohikoa baino hiru gradu ________ da.Perun, Ekuadorren, Bolivian,Kolonbian eta A rgentinan, hegohemisferioko negua _uztaila etaa b u z t u a_ batez bestekoa baino 4-7 gradu beroagoa eduki dute.Txilen uholde handiak izan zirenekainean eta Atacama basamor-tuan, munduko lekurik lehorreneta-koan, aurrekaririk ez duten euriteaketa elurteak izan dira. Lidia huraka-nak, amerikar Pazifikoan 350 kilo-metro orduko abiadura ere hartuzuen eta bost metrotik gora altxatuzuen itsasoa. NASAko beste sateli-te behatzaile batek, UARSek, urbapore kopuru handiak atzemanditu Pazifikoko erdi-ekialdean.Bapore kontzentrazio handi hori etaazken hilabeteetan izan den ekai-tzen ugaltzea fenomeno beraren bialdeak dira. Perun malaria arazolarria izan da hilabete hauetan, euriteen ________ estankatutageratu den urarengatik. Herrialdehorretako hegoaldean, berriz,lehorteak uzta guztia hondatu du,eta milaka abelburu hil dira janikgabe geratu direlako.

Gorabehera handiak eguraldianEl Niño fenomenoak eraginik baote du aurten Euskal Herrian izan ditugun eguraldi nahasketetan?Espainiako Metereologiako Insti-tutu Nazionalaren arabera, ezin lite-

ke halakorik baieztatu. Udaberrikolehortea, uda honetako euriteak etaudazken hasierako beroak El Niño-ren __________ dela baieztatzeagehiegi da Institutuarentzat.Erdialdeko Europan uztailean izanziren uholdeak ere ezin diraPazifikoko fenomenoari lotuta azaldu. Espainian eta Marokon izandiren uholdeak ere faktore horre-tatik kanpo geratuko lirateke adi-tuen arabera. Kontuan hartu beharda badirela beste faktore batzuk munduko klima _________ ari direnak, Lurraren berotzea esatera-ko. Bartzelonako Unibertsitatekosail batek Azoreetako antizikloia-ren gorabeherak aztertu ditu E lNiño-ren indarra kontuan hartuta,eta aldaketak nabari direla esan du.Klimaren desorekak atmosferarenzirkulazio orokorrean eragina izandu. Antizikloien eta borrasken kokapena asko alda daiteke, etaintentsitatea ere bai. Hipotesibatzuen arabera, iparreko hemisfe-rioan borraska azpipolarrakBritaniar Uharteetatik Eskandina-viara eta Baltikora eramaten dituen korrontea hegoalderantz abiatu da.Horrek esplika lezake, ________,aurtengo uda ohikoa baino freskoagoa eta euritsuagoa izanaEuskal Herrian. ________, hortikEl Niño-k Europan eragina duelaesatea alde handia dago. Hipotesiakegin dituzte hainbat tokitan, bainaez dute azaldu El Niño-ren eraginaEuropan.

Urtaroen atzetik indartsuenaHala ere, kontuan hartu behar danonbaiten zerbait gehiegi edogutxiegi egiten badu, beste lekurenbatean alderantziz egingo duela. El Niño fenomenoa eguraldia alda-razten duen bigarren indartsuena da

urtaroen ostean. Indar hori edukita,bere eragina munduko leku askota-ra hedatzen da, eta beste lekuetan,maila apalagoan bada ere, eraginaedukitzea ez litzateke horren harri-tzekoa izango. Leku batzuetan gai-nezka egin duten urak ez dira urte-ro espero diren lekuetan eroriko.Indiar Ozeanoko montzoietan askojaitsi da botatako uren kopurua.Indiako hegoaldean iaz baino %30gutxiago egin du dagoeneko, etadatorren urteko uzta osoa arriskuangeratu da. Berak produzitutakoare-kin autosufizientea den herri horrekgorriak igaroko ditu datorren urte-an. 1961etik hona abuztuan ez zenhurakanik falta izan Antilletan; aur-ten, berriz, ez du egin. Mexikon,berriz, Paulina hurakanak 400 hil-dakotik gora utzi zituen duela aste-bete. Lehortea, eta horrekinnekazaritzako hondamendiak etasute arriskuak izango dituzteAustralian, Afrikako hegoaldean,Indonesian, Filipinetan eta Indian.Azken asteetan keak Indonesiakozeru osoa hartu du eta Filipinetakohegoaldera eta Tahilandiara abiatuda. 32.000 lagun inguruk arnasa har-tzeko arazo larriak izan dituzteSumatran eta Borneon egurgintzakoindustriek ohianetan egindako kon-trolik gabeko suteek _lehorteak area-gotuta_ eragin duten kearen-gatik.Urriaren hasieran iritsitako lehenbi-ziko erauntsiek egoera hobetu dute.

Dena ez da hain ezkorraEl Niño-ren ondorioak ez dira hondamendiak izango bakarrik.Eskualde batzuk eta sektore ekonomiko batzuk _________ irtengo dira. Estatu Batuetako i p a r-ekialdeko estatuetan neguepela espero dute. Horrela energiaaurreztuko dute berogailua gutxiago


34

erabiliko baitute _1982ko El Niño-k2.000 milioi dolarreko kalteak eragin zituen EEBBetan, baina 500milioi dolar aurreztu zituztenn e g u a n_. EEBBetako erdialdean,_______, tornadoek intentsitate txi-kiagoa edukiko dute eta kalteak txi-kiagoak izango dira. Kalifornian,arrantzaleek espezie tropikalakarrantzatzeko aukera izango dute._________, EEBBk aterako dituzteondoriorik onenak fenomeno horre-tatik. Baina beste leku batzuetan erebatek kendutakoa beste batekemango die. Perun, _______, erai-kuntza sektoreak gorakada izan dudagoeneko: 22.000 lanpostu berrisortu dira larrialdi egoeran daudenlurretan. Japonian ere negu epelak

e n e rgia aurrezten lagunduko die,baina eski estazioetan etekinakmurriztu egingo zaizkie. Kontuanhartu behar da baita ere, aurtengo El Niño agian 1982koa baino bortitzagoa izango den arren,beharbada kalteak murritzagoakizango direla. Azalpena oso errazada. Duela hamabost urte arteEEBBek ez zuten kalte handirikizan. El Niño fenomenoarengatik,baina 1982an bai. ___________,NASAren teknologia erabili dutePazifikoko ur-korronteak eta kon-dentsazioak zaintzeko, eta eskualdeguztietako herriekin elkarlaneanaritu dira. Gaur egun, hilabeteetakoaurrerapenarekin aurreikus dezake-te El Niño-ren indarra eta aurretik

neurriak hartzeko denbora badau-kate. Australian, esaterako, urte hasieratik bazekiten lehortea izangozutela aurten eta datorren urtean. _________, lehortera hobeto egokitzen diren produktuaklandatu dituzte nekazariek, eta kalteak erdira murriztu dituzte.Beste leku batzuetan, ebakuazio- -lanak uholdeak eta ekaitzak iritsiaurretik egin dituzte, edo etxeenoinarriak sendotu dituzte. Betibezala, baliabide gutxi dituztenekjasango dituzte kalte nagusienak,zer datorkien aurretik jakinda ereaurre egiteko biderik ez dutelakoedukiko.

● Koldo Aldabe ●

Ahozko azalpenak ematea ez da uste bezain erraza eta hori horrela dela frogatuko dizugu

ikastunitate honetan. Komunikabideetako kazetariek eginkizun honetarako zeineuskarri edota baliabide erabiltzen dituzten ikusiko duzu, azken jardueran

azalpen egokia eman dezazun lagunduko baitizu.

mugairen hasten baita belateko malda

Documents