. MUHAMMED IKBAL

KiTABI ULUSLARARASI MUHAMMED iKBAL

SEMPOZYUMU BiLDiRiLERi

1-2 Arahk '95, istanbul

MUHAMMED iKBAL: SiYASi viZYONU OLAN BiR ~AiR

Muhammed Han Kayani•

9eviren: F. Mehve§

D r. Muhainmed ikbal ~iyas~t~i~~g!ldi, ama evrensel karde§likle ilgili mu-azzam bir vizyona sahipti. Konu§malanndan birinde §Unlan soylemi~tir: "islam, kainat hakkmdaki eski statik gori.i§i.i reddeder ve dinamik bir bakt§ a~lSma sahiptir. insam manevl bir varhk olarak kabul eder ve insanlann birliginin temelinin kan bagt oldugunu reddederek manevi temel i.izerinde karde§ligi ongori.ir. islam, kan bagmm yerine inane; birligi temeline daya-mr. Kan bagt dUnyevi kokenlidir. insan birligi i~in tamamen psikolojik bir temel arayt§t, ancak bi.iti.in insan hayatmm aslen manevl oldugunun algt-lanmastyla mi.imki.in olabilir."

Ve ikbal devam eder: "islam'da siyaset, manevi karde§lik kurmanm pratik bir vasttastdu. islam, hi.iki.imdarlardan once Allah'a sadakati gerektirir. Bu kamat manevi temel i.izerine kurulmu§tur ve nihal hakikat Allah'm varhgt oldugu.i

90/MUHAMMEO iKBAL KITAB!

hi~ bir zaman unutmayan bir kartal gibi bakrru§ttr. Yeri gelrni§ken, kartal ikbal'in §iirlerinde gozde bir semboldur. Demek istedigim, ikbal filozof olarak tarundtgt halde, onun idealizmi filozoflannki gibi degildi. ikbal, in-sana bu dunyada Allah'm yarattct gucu dahilinde aktif bir rol oynamasmm emredildigine, daha dogrusu insarun yarad1lt§tntn tek nedeninin bu o ldu-guna inan•yordu.

iKBAL'IN ISLAM OUJ>.lYASINOAKi FiKR1 VE SIYASf ETKh.ERI / 91

ikbal i.iniversite ogrenciligi suasmda gelecek vaad eden gen~ bir ~air ola-rak goriilmi.i~ti.ir. Mezuniyetinden sonra Lahor'daki Oriental College'e fel-sefe ogretmeni olarak ataruru§tlr. Felsefeye ilk katklst 14. yy. sufi ve ftlozo-fu Abdiilkerim CTIJ'nin El insanii 'l-kamil marifetu'l-abir ve'l-avail adl1 ese-ri hakkmdaki incelemesidir. Bu makale, Hindistan'm Bombay §ehrinde -tlf. Clll'nin fikirlerinin ikbal'in "benlik" felsefesi uzerinde buyi.ik etkisinin olduguna inamlmaktadtr.

ikbal, Profesor A.rnold'un tavsiyesine uyarak Cambridge Oniversitesi'nde ogrenim gormek i.izere 1905'de Avrupa'ya gitmi§tir. 0 tarihten sonra 1908'e kadar Avrupa'da kaldtgt i.i~ ytl boyunca Bau medeniyetini yakmdan inceJeme ftrsall bulmu§, Avrupa'nm enerji dolu hayat tarzmdan

92/MUHAMMED IKDAL KlTABI

onun yarduruna yeti§mi§ti. C'ill'nin, ikbal'in dikkatini

iKBAL'iN iSLAM DUNYASINDAKi FiKRi VE SiYASI ETKitERi /93

lendirirse, kendi kaderirtin efendisi olabilecegi bir pozisyona yi.ikselme potansiyeline sahiptir. Ve tkbal'e gore buna eri§ebilmek i~in insanm takip edecegi en iyi model Hz. Muhamrned'in hayattdtr. Peygamberin hayatmt ornek olarak almakla ki§i, Allah'm ona kendi kaderini yazrnast i~in kalemi . . verecegi pozisyona yi.ikselebilir. ikbal bunu "~ikayet ve Cevap" isimli §iiri- · nin sonunda rni.ikernmel bir §ekilde §byle ifade etmi§tir:

Muhammed'e sadtk kaldzkr;a kudretim senindir. Bu cihan nedir, lev-ha ve kalem senindir.

ikbal'in hern§ehrilerinden bazdan onu akmttya kar~t ktirek ~ekmekle su~lamt§lardtr. ikbal'in mesajt i~in Pars dilini benimsemesinin ·ve onun sadece Mi.isltimanlara hitab etmesinin ~agm ruhuna ters oldugunu "di.i§tinmi.i§ ve baztlan §byle yazmt§lardtr:

"Hindistan'm dt§tndaki islam tilkelerinin egilimi aksi yonde gibi gbrtinmek-tedir. Resmi dilin ytllardtr Fars~a oldugu Afganistan'da bile §imdi yerli Pe§tu dilinin te§vik edilmesine karar verilrni§tir .. . Ti.irkiye, btittin tilkede sadece Arab yaztsmm yerine Latin alfabesini kabul etmekle kalmarnt§, ayru zaman-da tilkede astrlardan beri kullamlan yirmi binden fazla Arap~a ve Fars~a ke-limeyi resmen lugatmdan

94/MUHAMMED !K:BAL K!TABI

bal, islam dunyasmda cliriamik degi§ikliklerin yer almasma olan §iddetli arzusu dolaytstyla 1\irk:iye'deki luzh degi§iklikler hakkmda gec;;ici de olsa yarulnu§tl.r. Burada bunun aynnt1larm1 ele almamrz mumkiin degildir. Bu konuyla ilgilenenler onun The Reconstructton of Reltgwus Thought in Is-lam ad!t -eserinde konunun buttinunu bulabilirler. Bu kitap Turkc;e'ye iki ayn c;evirmen tarafmdan tercume edilmi§tir. Burada ikbal'in, Said Halim Pa§a'nm cl.in1 reform fikrine katllirken ayru zamanda milliyetc;;ilerin ic;;tihad ozgurh.iguyle ilgili niyeti hakkmda da iyimser olclugundan bahsetmek ye-terlidir. ikbal bu hutbelerinden birinde §6yle demi§tir:

"Said Halim Pa~a'nzn dil§iince r;izgisi islam'm ruhu ile daha r;ok uy~maktadtr. Said Halim P~a, uygulamada milliyetr;ilerle aym neticeye varmaktadzr, yani modern d~uncelerin ve tecrilbenin ~tgmda ~eriat kanunlannz yeniden ictihad 6zgurlugu."

ikbal, bu iyimserliginin' hatall oldugunu anlamakta gecikmemi§ti. Hilafetin kaldmlmastrun butun dunya Muslumanlan uzerinde c;ok buyi.ik bir etkisi olmu§tur. Mevlana Ebu'l Kelam Azad ve Huseyin Ahmed Medeni gibi bir c;;ok §Ohretli Musluman ulema milliyetc;;i olmu§tur. Fakat ikbal, derin imaru ve keskin zekast ile ulemanm goremedigi gen;egi gormti§ttir. Bu bana Hz. Ebubekir'in tavrmt hattrlatmaktadtr. Hz. Muhammed vefat ettiginde, saha-beden birc;;oklan §Oka ugrarru§ ve buna inanamamt§tL Bunun uzerine Hz. Ebu Bekir sukunetle onlara §U Kur'an ayetini hattrlatnu§tl:

"Muhammed yalnzzca bir peygamberdir. Ondan once nice peygam-berler gelip ger;mi§tir. $imdi o 6lurse ya da 6/durillurse, siz topuklan-ntzzn uzerinde gerisin geriye mi doneceksiniz?" (3/ 144)

Turkiye Cumhuriyeti'nin kurucularmm niyetleri ac;;lkhk kazandrgmda, ikbal de hilafetin kaldmlmast meselesine Hz. Ebu Bekir ruhu ile yakla§tl. ve du-§tincesini §oyle ifade etti:

"Eger Osmanltlar ilzerine yas ve karanhk r;okm~se ne gam, Ancak yuzbinlerce ytldtz battzktan sonra ~afak s6ker. "

ikbal bununla hilafetin olduguni.i, ancak islam'm ya§adrgmt anlatmak iste-mi§tir. islam Allah'm niha1 vahyidir ve kendi manevl ifadesi ic;in gerekli fi-zikl §artlan yaratma gi.icune sahiptir. Ve ikbal islam'm yeni gununun doga-cagmdan emindi. Bununla ilgili olarak zihnincle hie; bir §liphe yoktu. Fakat o bu yeni §afagm sokmesi i

IKBAL'lN ISLAM D0NYASINOAK.i FiKRf YE SIYASY ETKILERi / 95

nedenle ikbal Allah'a olan imam ve insan o larak Allah'tn yery\.izundeki halifesi oldugu inanct dolaytstyla ve bu dogrultuda

96/MUHAMMED lKBAL K1TABI

Notlar

1 Dr. Muhammed Iqbal, : The Reconstruction of Religious Thoughts in Islam. Published by: Sh. Muhammed Ashraf, Lahore, 1982. s. 146-147.

2 Mu'minun, 14; Saffat ,125

3 Bakara, 30

4 A'raf, 17

5 S1d