muĞla İlİ-ula İlÇesİnde 19. yy. da kullanilan ll · tÜrkologİya 4 2018 asİye aslan ÖzŞen...

T Ü R K O L O G İ Y A№ 4 2018

ASİYE ASLAN ÖZŞEN (Türkiye)*

MUĞLA İLİ-ULA İLÇESİNDE 19. YY. DA KULLANILANMİLLİ GİYİMLER

Özet

Muğla İli’nin tüm Türkiye’nin halk kültürü doku zenginliğinde olduğu gibi kendinemahsus bir giyim karakteristiği vardır. Bundan başka bazen her köyün giyime dair kelimedağarcığı da farklı zenginlikler içermektedir. Örneğin Ula’da fakir halk kesimlerinin ya daçiftçilerin tarla işlerinde giydiği çizmeye yöresel ve unutulmaya yüz tutmuş bir söyleyişle‘hodime’ denilmesi gibi... Araştırma için Ula’nın sıradan halk kesiminin gözlem ve dene-yimleri kadar bu yöre insanlarının varsıl (zengin) olanlarından da yararlanılmıştır. Çünküikili görüşmeler sırasında toplumun tüm sosyolojik ve kültürel katmanlarına dair bilgiye ha-kim oldukları gözlemlenmiştir. Ula’nın en orijinal giyim tabirlerine ulaşmayı amaçlayan buaraştırma için Rabia-İsmail Demircioğlu çiftiyle ve Ula halkından insanlarla ortalama iki yılboyunca ve birçok kez görüşülmüştür. Ula’da yaşamakta olan bu yaşlı insanların, hem elle-rinde bulunan eskiye dair kıyafetlerden hem de bu kıyafetlerin kullanımını belgeleyen ailealbümlerinden fotoğraflama çalışmaları yapılmak suretiyle de yararlanılmıştır. BöyleceTürk Milletinin giyim zenginliğinin detaylarında yer alan 19. yy Ula Milli Giyiminin de,tarihi yolculuğu içinde aktarılması amaçlanmıştır. Ayrıca bugün kullanmadığımız giyimkültürüne dair unutulmuş sözcükler tekrar hatırlatılmaya çalışılmış ve belgelenerek gelecekkuşaklara aktarılması hedeflenmiştir.

Anahtar kelimeler: Korsajlı dikolta, kırık pısat, kırık don, hodime, gökdon, alaca, diril.

Ula halkı, özellikle geçmişteki hekimliğe verdiği önemi, bu gün de mezunettiği tıp fakültesi mezunlarıyla sürdürmektedir. Ula’nın en karakteristik özellikle-rinden birisi de Türkiye dahilinde görev yapmakta olan doktorlar ın yüzlercesininUla’lı olmuş olduğu gerçeğidir. Yüksek okul mezunu olmaya duyduğu değerleokuryazar oranı oldukça yüksek, çalışkan, öğrenmeye açık bir yapıya sahip olanhalkının karakteristik özellikleriyle öne çıkan, Muğla’nın kendisine 15-20 dak. me-safedeki en yakın ilçesidir.

1939’da yazılan bir kitapta Ula tarihi hakkında yazılanlara göre, Gökova na-hiyesinin merkezi konumundaki Ula, o yıllarda bir kasabadır ve tarih oluşumu ileisminin nerden geldiğiyle ilgili hiçbir bilgiye rastlanamamıştır yazmaktadır. AyrıcaUla tarihi hakkında, M.Ö. 440 tarihlerinde gerçekleşen İyonien anlaşmasına dahil

*Türkiye, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Güzel Sanatlar Bölümü. E-posta: [email protected]

mailto:[email protected]

MUĞLA İLİ-ULA İLÇESİNDE 19. YY. DA KULLANILAN MİLLİ GİYİMLER 61

olan Karia şehirlerini konu eden Atina’da çıkan kitabede, ‘Ola’ ismini taşımış eskibir şehir gösterilmiştir. Ayrıca Kanuni Sultan Süleyman’ın Rodos Adasını fethin-den dönüşünde Ula’da ordugâh kurması ve burada askeri olayların yazıldığı def-terde bu yerleşim yerinin isminin “Ulu” şeklinde yazılması da, bu coğrafyanın is-mini dillere Ula şeklinde yerleştirmiş görünmektedir. Zaten, 1065 yıllarında Ulayöresine gelen Evliya Çelebi de, ‘Seyahatname’ isimli eserinde ‘Ula’ ismini kay-detmiştir (Eroğlu, 2011:172).

Geleneksel Osmanlı kadın kıyafetlerindeki Batılılaşma sürecinin 1850-1870yıllarına denk düşen geçici dönemi ile 1870'den sonrasının tümüyle batılılaşma dö-nemine ilişkin örnekleri, Topkapı Sarayı koleksiyonunda bulunmaktadır. Ne yazıkki bunların sayıları fazla değildir ve çoğu da satın alma yoluyla koleksiyona katıl-mıştır. Bu yüzyılda padişahın bütün yasaklarına rağmen, gülkurusu, pembe, eflatunfıstıki ve al ferace mesire yerlerindeki arabalardan bahar çiçekleri gibi görünmeyedevam etmiştir. Bu gül kurusu ipekli ferace de Avrupa modasının Türk zevki negöre uydurulmuş şeklidir. Sultan Mahmut devrinde, beyler, paşalar Avrupa moda-sını takip edip sırmalı üniformalarını nişanlarla süslerken, sivil elbiselerinin dublelipaçaları, yüksek yakalarının altındaki Jabo usulü boyunbağları ile gündelik hayatla-rını kısmen Batıya uydurmaya çalışmışlardır (Foto 15.).

Foto 1, 2. 10 Aralık 2015 Rabia Demircioğlu albümü. Foto 3, 4. 06 Aralık 2015 Rabia Demircioğlu albümü.Foto 5. 13 Aralık 2015 Rabia Demircioğlu albümü.

Foto 7, 8, 9, 10. 13 Aralık 2015 tarihli Rabia Demircioğlu albümü. (Demircioğlu R. 2015).

Modaya erkeklerden evvel kendilerini kaptıran hanımlar da Beyoğlu'nunLevantine terzilerine Paris modasına uygun elbiseler diktirip o zaman henüz mey-dana çıkarı Ampir mantoları ferace haline getirmek için zekâlarını kullanmışlardır.Geniş kabarık Avrupa eteğinin üstüne, ilk Türkmenler'den kalma üç kırmalı yakayı,arkadan yerlere kadar uzatarak, Türk geleneğiyle Avrupa modasını uzlaştırmış-lardır. Bürümcük elbiselerin kol ağızları bileklere kadar indiği için kısa bir eldivenkullanılmıştır. İpek kumaştan yapılan, vücuda iyice oturan, yaka ön ve kol kenarlarıdantelle süslenen feraceler giyilmiştir. Feracenin içine giyilen elbisenin etekleri de

ASİYE ASLAN ÖZŞEN62

dantellerle süslenmiştir (10). Bu moda Ula’da da kendisini göstermiş elbiselerinaltına ince pamuklu kumaşlardan astarlar dikilmiş ve uçları da elişi dantellerlesüslenmiştir (Foto7., 9.). Hatta Ula’lı kadınlar bu elbise etekliklerinin kabarık dur-ması için diktikleri astarların bozulmaması için kolay kolay oturmazlarmış (2).

Türklerin geleneksel kadın kıyafetlerinin 19.yy’ın ikinci yarısından itibarenBatılı giyim kuşam tarzının etkilerine açıldığı, yüzyılın son çeyreğinde ise neredey-se tümüyle Avrupalılaştığı bilinen bir gerçektir. 18. yy. sonu ve 19.yy başlarındaOsmanlı sarayında kadın ve erkek kıyafetlerinde Selimiye kumaşından yapılmışkaftanlar modadır. Bu kaftanlar, Avrupa'dan getirilen harç ve dantellerle süslenmiş-tir. Bu dönemde, renk ve desenler de 16. ve 17 yy.'dan farklıdır. Bu yüzyıllarda de-senlerde kırmızı, mavi, yeşil siyah gibi az ve temel renklerin birbirine zıt olarakkullanılmasıyla ahenk sağlanmıştır. Bir terzi defterinden alınan bilgiye göre, gü-vezyi, leylaki, çürük vişne, fındıkî pembe, çağla rengi, beyaz, lacivert, kanarya sa-rısı, kibritin kahverengi gibi renklerin kullanıldığı ve ana renklerin tonlamasıyladesenlere derinlik verildiği anlaşılmaktadır. 19.yy’ın sonunda, zenginlerin ve mo-daya uygun giyinenlerin ferace altına giydikleri elbiseler, o devirde Avrupa'da gi-yilmesi adet olan ağır tuvaletlerin benzerleridir. Bunlar beli dar, belden aşağısı ka-barık, uzun, geniş, yerlere sürünen elbiselerdir. Etekler iki üç sıra püsküller, dantel-ler, aplikelerle gayet yüklüdür. Belde çok enli bir kumaş, arkada kocaman bir fi-yonk şekline girip, uçları aşağı sarkmaktadır. Dekoltesi açıktır (10). Osmanlınınmodernleşme sürecinin göstergelerinden biri de Londra Çuhasının ülkeye girmesive seçkin sınıfın kıyafetlerinin bu kumaşla yapılmaya başlanmasıdır. Cezayir Os-manlılara katılınca, buranın çakşırının (ince kumaştan yapılmış erkek şalvarı) vecepkeninin “Cezayir Kesimi” adıyla ülkeye girdiği görülür. Bu değişimin sonucuolarak Zeybek giysilerinin temelini de oluşturan ve eskiden keçeden yapıldığı anla-şılan, dikkat çekecek kadar çok yüksek, heybetli olan ve ismine ‘kabalak’ denilenbaşlıkların etrafına da uzun püsküllü poşular sarılmıştır. Zeybekler, fes modası ba-şlayınca başlarına bu eski kabalak isimli başlıklar yerine, fesi taşımışlar ve geneetrafına oyalı çevreler bağlamışlardır. Kısa olarak en dikkati çeken giysi cepkendir.Cepken önü iliklenmeden giyilirdi, cepkenin kısalığı bele bağlanan kalın kuşaktanve silahlıktan kaynaklanırdı. Diz üstünde kalacak kadar kısa olan donlara ‘DizÇakşırı’ ve ya ‘Don’ denilirdi. Ayrıca ‘Levend İşi’, ‘Cezayir Kesimi’ gibi pek çokisimlere ve kesim türlerine rastlamak mümkündür (5, 213-231).Türklerde gelenek-sel kadın kıyafetlerinin 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Batılı giyim-kuşamtarzının etkilerine açıldığı, yüzyılın son çeyreğinde, neredeyse tümüyle Avrupalı-laştığı görülür. Kadın giyimindeki bu değişiklik birdenbire olmamış, bir geçişdönemi yaşanmıştır. Gerçekten de anılan tarihi süreç içinde, kadın kıyafetleriningeleneksel, Batı etkili ve tümüyle Batı tarzında olmak üzere, üç evreden geçtiği iz-lenmektedir. 1854 yılında kadın giyim kuşamının henüz geleneksel özelliklerinikoruduğu, yalnızca bazı aksesuarların Avrupalılaştığı anlaşılmaktadır. 1873-1874yıllarında kadın kıyafetlerinde tamamen Batılılaşma görülmektedir. Avrupalılaşmahareketi, 19. yüzyılın ikinci yarısında birden bire ortaya çıkmamıştır. Osmanlı top-lumu 17. yüzyılın sonlarından itibaren Batı etkilerini almaya başlamıştır. İmpara-


torluğun Batı’ya açılışı, başlangıçta daha çok teknik ve siyasal zorlamaların sonu-cunda olmuştur. Batının ilerleyen teknolojisi, özellikle askeri alandaki ilerlemeleri,Osmanlıları ister istemez Batıya açılmaya zorlamıştır. Bu yıllarda başlayan dışaaçılmanın etkileri, giderek toplumsal yaşamda, sanatta, günlük yaşam biçiminde vegiyim-kuşamda da kendini hissettirmeye başlamıştır. Bu arada, Avrupalıların daDoğu’nun esrarlı yaşamına duydukları merak ve ilgi Osmanlı ülkesiyle aralarındakiteması artırmıştır. Böylece Osmanlıların Batı’ya açılma eğilimi ile Batı'nın Osman-lı ülkesini daha yakından tanıma isteği, bu alışverişin iki yönlü gelişmesini sağla-mıştır.19. yüzyılda Batılı sanatçıların Doğu’ya bakış açılarının da değiştiği gözlen-mektedir. Bunlar, yeniliği Doğu'da aramaya koyulmuşlardır, bunun sonucunda bir"Orientalizm" akımı doğmuştur.Bu sanatsal rüzgarların etkisiyle, Türk kostümleriiçindeki kadınlar Batılı ressamları da girdabına almış, 19. yüzyılın sonunda etkinli-ğini yitirmişse de, Doğu giysileri içinde veya haremde kadın motifi 20. yüzyılın ilkyarısına kadar işlenmeye devam etmiştir. Yenilikçi sultanlardan biri de III. Se-lim'dir (1789-1807). 1793 yılından başlayarak, Avrupa'ya devamlı elçi gönderenhünkâr, Batı sanat dallarına büyük ilgi duymuştur. Avrupa'da Jakar adındaki mü-hendisin bulduğu kumaş cinsinin 1786'dan sonra dokuma sanayinde seri üretimegeçmesi de bu döneme rastlamaktadır. Osmanlı ülkesinde, o yıllarda adı duyulma-ya başlayan Selimiye kumaşı, kısa zamanda büyük rağbet görmüştür. Bu kumaşın,sultan III. Selim'in emriyle yerli üretimi güçlendirmek üzere 1804'de Selimiye Kış-lası civarında dokunduğu tahmin edilmektedir. 18. yüzyıl sonu ve 19. Yüzyılın baş-larında, kadın ve erkek kıyafetlerinde Selimiye kumaşından yapılmış kaftanlar mo-dadır; bu kaftanların da Avrupa'dan getirilen harç ve dantellerle süslendikleri gö-rülmektedir. II. Mahmut döneminde askeri kıyafette yapılan değişiklikler, bir süresonra sivil halkın kıyafetlerine de yansımıştır. Batı tarzı giyim-kuşama ilgi oldukçaartmıştır (10).19 yy da Osmanlı Devleti, batı kültürüne ayak uydurmaya dair de-vinimler içinde iken araştırmamıza konu olan Ula İlçesinde halk kesimi erkeklereskiden kısa dizlik, kısa mintan, püskülleri bellerinden aşağıya sarkan püsküllü feskullanırlardı. Bir kısım esnaf da bellerine şeritleri olan bir şal dolar, başlarında üz-erine ipek dolanmış sarık giyerdi (Foto 6.). Okumuş erkekler ise yakışan-uygun birceket, pantolon ve fes giyerlerdi (Foto 4.). Kadınların bir kısmı ‘Kırıkpısat’ bir kıs-mı da uzun entari giyerdi, başlarına da beyaz ya da renkli peştamal bürünürlerdi(Foto 5.) (6, 172). Genel olarak, 19. yy. Osmanlı Devleti giyim modasına bakacakolursak, kadının iş hayatına girmesiyle kıyafetlerde sadelik, kullanışlılık ve rahatlıkön plana geçmiştir. Bu yüzyılda Türk kadınları, önden açık, düşük uzun kollu, Şamipeğinden elbise ve yeşil kuşak ile ayak üzerine zengin görünümlü drapelerle düşengeniş şalvarlar giymişlerdir. Zengin kadınlar, iç çamaşırı olarak, ince ipek gömlek-ler giymişlerdir. İpek dokumalar yerli kozalardan çekilen ipeklerle el tezgâhlarındadokunarak birçok aile için geçim kaynağı olmuştur(9).


Foto 6. 06 Aralık 2015 Rabia Demircioğlu albümü. Foto7. Astar. Foto 8. Yelek.Foto 9. Astar kenarındaki dantel detayı. Foto 10. Göynek

Foto 7, 8, 9,10. 13 Aralık 2015 tarihli Rabia Demircioğlu albümü (2).

Diğer Muğla ilçelerinde olduğu gibi Ula’da da bu ipekböcekçiliği akımı etki-li olmuş, bu teknikle evlerde kurulan, Ula’da adına ‘düven’ denilen, tezgahlarda çe-şitli amaçlarla kullanılmak üzere ipek kumaşlar dokunmuştur. İpek gömlekler hare-ket rahatlığı sağlayacak şekilde geniş dikilmiştir(Foto 10.) (2). Elbiselerin kol ağzı-na ve etek ucuna ipek malzemeden sanatlı tığ oyaları uygulanmıştır. Dekoltesi ol-dukça açık bırakılan yaka, giyenin zenginlik derecesine uygun değerde bir mücev-herle iliklenmiştir. İç gömlekleri, topuklara kadar uzun, ipek şalvarın üstüne giyil-mektedir. Şalvarlar için canlı renkler ve kaliteli kumaşlar kullanılmıştır(16).‘Ula’daki şalvar uygulamalarına ise Kırık Don’ ismi verilmiştir. Çeşitli ipek satenkumaştan ya da daha da ince kumaşlardan daha zengin dökümlü olması adına ha-zırlananlar olmuştur (Foto 3., 11.). 19. yüzyılda, Türk kadınlarında beldeki kemer,yüksek ziynet eşyalarından biridir. Kemerler, elmas, inci gibi değerli taşlarla süs-lenmektedir. Göbek hizasından bağlanan kemer tokaları da değerli ve göz alıcı taş-lardan oluşmuştur. 19. yüzyılın başlarında üç etek ve dört etek denilen modellergözde olmuştur. Üç etekler yanları yırtmaçlı, önü açık, belden birkaç adet düğmeli,boyu yere kadar entarilerdir. Üç etek 1875'lere kadar etkili olmuş ve kırsal kesim-lerde 20. yüzyıla kadar kullanılmıştır. 1867'de Sultan Abdülaziz'in Avrupa seyahatidönüşünden sonra üç etek ve şalvarlara gençlerin rağbeti azalmış, iki etek entarimodası görülmeye ve Batı modasının etkisi hissedilmeye başlanmıştır. II. Abdülha-mit döneminden itibaren büyük şehirlerde bindallı elbiseler yerini, Batı etkisindeuzun etek ve ceketten oluşan takımlara bırakmıştır. Giysinin aynı rengi ve işleme-sine uygun olarak kumaş ya da deri ayakkabı, çantalar kullanılırdı. Giysilerdeki ba-tılılaşma ayakkabı modellerine de yansımıştır (9). Tüm Türkiye genelinde olduğugibi, Muğla İli milli giyimleri de genellikle yazılı kaynağa dönüştürülmemiş görün-mektedir. Birkaç Muğla Kültürü konulu kitapta ise ya milli giyim konusuna bir ikiküçük paragrafla, ya eksikliklerle ya da zengin detayları atlamak sureti ile yapılanbüyük genellemelerle değinildiği gözlemlenmektedir. Yani bu kitapların en popüle-ri olan, bu konularda bir başucu kitabı niteliği taşıyan araştırmada ise, Muğla Mer-


kez, Milas, Yatağan, Kavaklıdere ve Ula İlçelerinde benzer bir milli giyim kullanı-mı anlatılmış, bu anlatım genellikle efe giyimleri üzerine yoğunlaşmış, diğer halkkitlelerinin giyim bilgileri ise eksik kalmış görünmektedir (Eren, 2001:105). Muğlagiyiminin bazı detaylarında önemli farklılıklar tespit edilmiş ve bu Ula araştırmasıile bu farklı detaylara açıklamalar getirilmeye çalışılmıştır. Ayten Taşpınar’ da bufarklılıkları şu şekilde anlatmıştır:

“1960’lı yıllarda dahi ilçelerden Muğla pazarına gelen kadınlar; Siyah, nok-talı, çizgili, Tahtalı, beyaz, çizgili, kırmızı, koyu sarı ve sarı bürüntüleriyle adetageldikleri ilçenin kimliğini-ismini anlatmaktaydılar” (Taşpınar, 2015).

Bir çok Muğla’lı da, bu şehirde kurulan köylü pazarında zengin bir giyimzenginliği ve dokusu oluşturulduğunu da vurgulamaktadır. Bu Muğla’ya mahsuszengin giyim çeşitliliği bir nevi ilçe renklerine ve desenlerine dönüşmüş görünmek-le beraber, ilçelerin hem peştamallarının renkleri, hem desenleri ile hem de örneğintop don şekilleri ve renkleri ile farklılıklarını da ortaya koymuştur. Buna bağlı ola-rak ta, tarihi geçmişinde olduğu gibi Ula, Cumhuriyetin ilanından önce esnaf-me-mur kesim ile köylü-çiftçi kesim arasında beliren giyim farklılıklarını Cumhuriyetesahip çıkarken de, Cumhuriyeti yaşarken de yani günümüzden yaklaşık kırk elli yılöncesine kadar karakteristik olarak sürdürmüştür diyebiliriz. Ula Milli giyimi hak-kında önemli bilgi ve gözleme sahip olan İsmail Demircioğlu büyük babasının veannesinin bu eski yıllarda giyim kuşam üretimiyle olan alakalarını şu şekilde aktar-mıştır: “1914-1918 yılları arasında devam eden 1. Dünya Savaşı’nda asker olan vesavaşa katılan dedem ve dayılarım bu savaşta şehit olmuştur. Anneannem ve evlat-ları olan, üç kız kardeş ortada kalmıştır. Annem ailenin en büyük kızı olduğu için,bütün yük omuzlarındaymış. O, duvak teliyle tül üzerine gergef işlemede çok us-taymış. Ayrıca, ev tezgahında daha ziyade pamuklu dokuma yaparak aile geçiminisağlamaya çalışırmış. Dedem ise ayakkabıcıymış. Eskiden ayakkabıcılar ham deri-ye tabaklama da yaparlarmış ve dedem öldüğünde bu işi de yapmak annemin göre-vi olmuştur. Yani ıslatılmış derileri tabaklayarak işlemiş, böylece onları mamul ha-le yani kullanıma hazır hale getirmiştir“ (Demircioğlu İ., 2015).


Foto 11. Kırık Don. Foto 12. Erkek kuşak. Foto 13. Kırık Pısat. Foto 14. Ula halkı erkek giyimi.Foto 15. Jabo usulü boyun bağı. 13 Aralık 2015 tarihli Rabia Demircioğlu albümü (Demircioğlu R.).

Foto 14. 20 Ocak 2016 tarihli Fatmaana Kocabıçak albümü (Kocabıçak, 2016). Foto 15. 06 Aralık2016 Rabia Demircioğlu albümü (Demircioğlu R., 2015).

Çeşitli zamanlarda, canlı kaynaklarla yapılan ikili görüşmeler ve fotoğraflargöstermiştir ki Ula’da Cumhuriyet öngününe denk düşen zamanlarda kullanılangiyimler şu şekildedir: Hırka, üste giyilen giysilerdendir ve Kapitone gibi, iki bezarasına şeritler şeklinde pamuk döşenerek (kabarık, şerit şerit dikişleri olan) dikilenbir tür kadın kabanıdır (Foto 1., 2. de yamalardan görünmeyen hırkası ile bir Ulaköylüsü kadın görünmektedir). Ula’da erkeklerin cepken ismi verilen üst giyimleri-nin, kadın giyimindeki karşılığı ve ismi ‘Yelek’ tir (Foto 8. ) (Demircioğlu R.,2015).Ula halkı kadınları tarafından,alta giyilen giysilerden olan, “Diril” isimli ku-maştan dikilen, halkın “Alaca” olarak isimlendirdiği bir don giyilirdi. Şevkiye De-mircioğlu’nun alaca donun kullanımına dair hatıralarından birisi şöyledir: “ Meselaninem bu donu giyerdi. Dedeme nişanlıyken de bu alaca donu giyermiş, halası Ne-fise Hanım da ‘Bu çirkin donu giyme, seni nişanlın almaz’dermiş” (DemircioğluŞ., 2016). Şevkiye hanımın aktarımlarına göre kadın giyiminde kullanılan ‘kırıkdon’ ise şu özelliklere sahiptir: “Şalvar gibiydi. Bazı kişiler üç bazıları ise beş met-re kumaştan dikerdi. Ev tezgahlarında dokunan yerli bir kumaştı. Ana rengi gri üz-erine bir parmak genişliğinde, iki parmak aralıklarla çizgileri olan bir kumaştı. Pa-çaların ise kimisi lastikli kimisi de düz olurdu. Donun rahatlığını sağlamak için ağkısmına parça eklenirdi. Ula’nın Armutçuk, Gölcük, Çiçekli gibi köylerinde ise‘Gökdon’ giyilirdi” (Demircioğlu Ş., 2016). Gökdon, pamuklu kaput bezinin mavirenge boyanmasıyla elde edilen bir kumaştan dikildiğinden ismi bu şekilde veril-miştir. Ula’da içe giyilen parçalardan olan dikolta ise boyu diz üstünde olmaklaberaber iki şekilde isimlendirilmiştir. Bunlardan birincisinin ismi ‘Korsajlı model’,diğerinin ismi ise ‘düz modeldir’. Korsajlı model dikoltanın göğüs kısmı göğsükavrayacak şekilde yine göğüs altından bir nevi sutyen şeklinde bütüne eklenmişbir parçayı barındırırdı (Foto 18.). Bu göğüs korsajı şeklindeki parçanın boyun ta-rafında kalan üst kesimine ise ince bir dantel ya da nakış yapılarak süslenirdi, askı-ları ise 2cm kadar genişlikteydi. Düz model dikolta nın ise askıları 1cm kadardı ve


inceydi. Askılardan aşağıya doğru göğsün üstünden başlayarak torba şeklinde di-kilirdi. Bu iki model de pamuklu, bebek renklerindeki humayun kumaşlardan diki-lirdi. Bu humayun kumaştan yapılan ve boyu ayak bileğinin 15 cm üzerine kadarolan geceliklerin yakalarındaki hesap işi ‘susma’ isimli nakışlar ise kumaşın ren-gindeki çamaşır ipeği ipliklerle işlenirdi. Geceliklerin askı ve yakaları bitişik şekil-de, köşeli bir u harfi şeklindeydi ve geceliğin gövdesi bu parçaya takılırdı. İşlemede işte bu köşeli ve kare şeklindeki yakanın ön kısmına işlenirdi. Eskiden ayrıcaşişmanlık modaydı ve genç kızlar daha iri kalçalı görünebilmek için, özel hazırlan-mış bir parçayı kalçalarının üstüne gelecek şekilde bellerine bağlarlardı. Kadın içdonlarının boyları ise diz üstüne kadar olurdu. Göbek kısmını kavrayacak şekildeön kısmında yine bir üçgen korsaj şeklinde parça olurdu. Paçaları ise ya düz ya daaplikeyle süslenmiş şekilde olurdu. Kadın kuşakları,kare şeklindeydi ve ipek ku-maştandı, kenarlarında üç cm kalınlığında dantel olurdu. Bu kare kumaş üçgen şek-linde katlanarak bele bağlanırdı. Ebatı yaklaşık 130x220cm olan erkek kuşaklarınınüzerinde şeritler, uçlarında koza şeklinde uzun püsküller olurdu (Foto 12.) (Demir-cioğlu R., 2015). Cepken, kadifedendir ve göğüs altında biten bir üst giyimdir. Dik-tirenin ekonomik durumuna göre üzerindeki altın ya da gümüş sırmadan yapılannakışlar karmaşıklaşmaktadır. Bu cepkenlerin hazırlatılmasının maliyeti oldukçayüksek olduğundan, en zor ve karmaşık nakışlar zenginler tarafından işletilirdi. İç-lerine de pamuklu astar kumaşı dikilirdi (Foto 19., 20.). Göynek daha çok esnaf vememurlar tarafından yakasız yani sıfır yaka şeklinde dikilerek giyilirdi. Erkek altgiyimin ismi ise ‘kırık pısattır’ (Foto 13.). İsmail Demircioğlu’nun aktarımına göre:“Ula’da erkekler sahip olduğu mesleğe göre memur, esnaf zümresi kumaştan elbisegiyerdi (Demircioğlu İ., 2015). Bu kumaşlar çulake, ingiliz kumaşı olabilirdi. Bukumaş tercihi kişinin ekonomik gücüyle de alakalıydı (Foto 16., 17.). Çiftçiler isedaha kaba ya da yün veya dokuma kumaştan ceket ve külot pantolon giyerdi (Foto14.). Bu pantolon süvarilerin ve jokeylerin giydiği pantolona benzerdi. Bazı halkkesimi insanlar manifatura çorap giyerken bazıları da elle örülmüş yün çorabı ter-cih ederlerdi. Çarık imalatında önde olan Ula halkı kendi ayakkabı ihtiyacını da buayakkabılarla gidermiştir. Bu ayakkabılar Ula’daki tabakhanelerde elde işlenen de-rilerden ve yine elde dikilerek hazırlanırdı. Ayakkabıları ise lastik ayakkabıdır. Altıotomobil dış lastiğinin dışından şekillendirererk ayakkabının tabanı yapılırdı. Üstkısmı da meşinle birleştirilerek ayakkabı oluşturulur ve giyilirdi.Çiftçi kısmı meşinya da köseleden yapılmış “hodime” denilen bir kaba çizme giyerlerdi. Genç göste-rişe düşkün mesela ata binen kimseler de “körüklü çizme” giyerdi. Bu çizmeler ka-liteli deriden elde özel ustaları tarafından dikilirdi” (Demircioğlu İ., 2015).


Foto 16, 17. 06 Aralık 2015 Rabia Demircioğlu albümü. Foto 18. Korsajlı dikolta.Foto 19, 20. Erkek giyiminde ki cepkenin detay işlemeleri.

Foto 18,19. 10 Aralık 2015 tarihli Rabia Demircioğlu albümü (Demircioğlu R. 2015).

Sonuç olarak, Belirli emparyalist dünya güçleri hedeflerine koyduğu, eko-nomileri üretime dayalı olmayan, tüketici durumundaki ülkeleri hedefine almış gö-rünmektedir. Bu tüketici konumdaki ülkelerin hem eğitimsizlikleri ve hem deinançlar konusundaki bilgisizlikleri ve zafiyetlerinden yararlanarak kültürlerininyok edilmeye çalışıldığı gözlemlenmektedir. Bu yok edişin hedefinde duran kültü-rel unsurlardan biri de giyimdir. Çünkü Türkiye Cumhuriyeti devletinin gücünüborçlu olduğu kültürel dayanaklardan birisi de giyim zenginliğidir. Aynı manilerde,türkülerde, dile dayalı ağızlarda olduğu gibi... Sonsuza dek var olmayı amaçlayanTürk Milleti ve Türk Vatanı tüm sahibi olduğu kültürel zenginlikleri korumayıamaç edinmeli ve bu kültür zenginliğinin aslında kendi yaşam damarı olduğunuunutmayarak giyim kültürü zenginliklerini de korumalı ve global kültürün dayattığıtek tipleşmeye karşı bir duruş göstermelidir. Unutmamalıyız ki bu global yok edişçabaları bize din üzerinden de gelebilir. Bunun için daima uyanık ve akıllı bir mil-let olmayı sürdürmek zorundayız.

Bu araştırma için, Ula’nın tanınmış ve ileri gelen ailelerinden olan Rabia-İsmail Demircioğlu ailesiyle çeşitli tarihlerde birebir görüşmeler yapılarak, hemellerinde bulunan eskiye dair kıyafetlerden hem de bu kıyafetlerin kullanımını bel-geleyen aile albümlerinden fotoğraflama çalışmaları yapılmıştır. Bu araştırma ileTürk Milletinin giyim zenginliğinin detaylarında yer alan 19. yy Ula Milli Giyimi-nin de, tarihi yolculuğu içinde aktarılması amaçlanmıştır. Ayrıca bugün kullan-madığımız giyim kültürüne dair unutulmuş sözcükler tekrar hatırlatılmaya çalışıl-mış ve belgelenerek gelecek kuşaklara aktarılması hedeflenmiştir.


KAYNAKLAR

1. Eren, M.A. (2001). Muğla’nın Bazı Sözlü Kültür Değerleri ve Halk Oyunları.Muğla Valiliği Yayını. Muğla.

2. Eren, M.A. (2004). Tarihsel Süreç İçerisinde Zeybek Giyim ve Kuşamı, ZeybekKültürü Sempozyumu. 24-25 Ekim 2002. Muğla Üniversitesi Yayınları, Muğla.

3. Eroğlu, Z. (2011). Muğla Tarihi, Muğla Belediyesi Kültür Yayınları, 1. BaskıEsin Basımevi, Muğla.

4. http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/halkla_iliskiler/moduller/moda.pdf 12.Mayıs.2016 saat:18.00

5. http://www.myo-os.duzce.edu.tr/dosya/cd/pdf/MYO_OS_3013.pdf 30 Nisan2016

Not: Alan araştırmaları reportaj ve fotoğraflama (2015y. Muğla-Ula bölgesiDemircioğlu İ. 1927’de Ula’da doğdu, İstanbul Tıp Fakültesi Mezunu, Ula Köprübaşı Ma-hallesi’nde yaşıyor, 06,10,13,18 Aralık 2015 tarihli yayınlanmamış birebir görüşmeler,Demircioğlu R. 1932’de Ula’da doğdu, İlkokul mezunu, Ula Köprübaşı Mahallesi’ndeyaşıyor, 06,10,13,18 Aralık.2015 tarihli yayınlanmamış birebir görüşmeler, Demircioğlu Ş.1952’de Ula’da doğdu, İlkokul mezunu, Muğla’da yaşıyor, 20 Ocak 2016 tarihli yayınlan-mamış birebir görüş, Kocabıçak F. 1947’de Yerkesik-Yenice Köyü’nde doğdu, Okur-Yazar,Ula’da Köprübaşı Mahallesinde yaşıyor, 20 Ocak 2016 tarihli yayınlanmamış birebirgörüşme ve aile albümlerinin fotoğraflanması, Taşpınar A. 1944’de Amasya-Merzifon’dadoğdu, Kız Teknik Yüksek Öğretmen Okulu Mezunu (Şimdi Gazi Üniversitesi’ne bağlı),1967’den bu yana Muğla’da yaşıyor, 14 Kasım 2015 tarihli yayınlanmamış birebirgörüşme).

Асия Аслан Озшен (Турция)

Национальная одежда, используемая в XIX векев районе Ула губернии Мугла

Резюме

Как и другие регионы Турции, губерния Мугла тоже имеет характерныйстиль одежды. В связи с этим иногда даже у каждого села существует своеобразнаятерминология. К примеру, устаревшее и почти забытое слово «hodime» (ходиме) - таку бедных сельчан и фермеров назывались сапоги, которые они носили во время рабо-ты в поле. Для проведения данного исследования мы воспользовались мнением нетолько бедных людей, но и информацией, предоставленной нам представителямиболее зажиточных слоев населения, т.к. во время бесед было обнаружено, что онидостаточно хорошо осведомлены о социальной и культурной жизни народа , живуще-го в этом регионе. Были организованы неоднократные встречи как с местными жите-лями, так и с одной из знатных семей Улы – семьей Демирджиоглу, произведены фо-тосъемки старинной одежды, принадлежащей этой семье, а также использованы


снимки на основе семейных фотоальбомов, благодаря которым можно получить ин-формацию о способе ношения тех или иных предметов одежды старины . В статьерассматривается национальная одежда, которую носили в XIX веке в Мугле, с цельюпоказа богатой истории национального турецкого костюма. Более того, статья слу-жит напоминанием забытых ныне терминов и слов – названий тех или иных предме-тов одежды, которые использовались в прошлом.

Ключевые слова: Корсажлы диколта, кырык пысат, кырык дон, ходиме, гекдон, аладжа, дирил.

Asiya Aslan Ozshen (Turkey)

The National Clothes Used in Ula Region,Mugla Province in the XIX Century

Abstarct

Like other regions in Turkey, Muğla also has a characteristic style of clothing. Anconnection with it every village has its exact terminology. For example, the oldest and al-most forgotten word “hodime” (hodime) – so were called the boots of poor villagers andfarmers, which were worn during their work in the fields. For our research work we usedthe opinions of not only poor people, but also the information, given to us by the mucholder people of the inhabitants, as well. Because during our talks it was found out that theyare very well aware of the social and cultural lives of the people living in that region. Forthis research many meetings and talks were organized both with the local people, and withone the most distinguished families of Ula province – the Demirdjioglus. The oldest clothesbelonging to this family were photographed. At the same time, the photos on the basis oftheir family albums were also used, thanks to which we can get much information about theway of using this or that item of those old clothes.

The article deals with the national cloth, which was worn in the XIX century inMuğla and its aim was to show the richest history of the Turkish national costume. More-over, the article once more reminds us the forgotten terms and words – the names of theseor those items of clothes, which were used in the past.

Key words: Korsajly dikolta, kyryr pysat, kyryk don, hodime, gokdon, alaja, diril.

__________________

muĞla İlİ-ula İlÇesİnde 19. yy. da kullanilan ll · tÜrkologİya 4 2018 asİye aslan ÖzŞen...

Documents