muse ology

105
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΛΑΪΑ ΟΡΦΑΝΙΔΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΑ ΡΟΔΟΣ 2003 1

Upload: fotis-hliopoulos

Post on 01-Dec-2015

50 views

Category:

Documents


2 download

TRANSCRIPT

Page 1: Muse Ology

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΤΜΗΜΑ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΛΑΪΑ ΟΡΦΑΝΙΔΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΑ

ΡΟΔΟΣ 2003

1

Page 2: Muse Ology

« Το μουσείο είναι τόπος ελεύθερης πρόσβασης στον πολιτισμό » Georges Henri Riviere

2

Page 3: Muse Ology

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα λόγω του πλήθους των αρχαιολογικών της

θησαυρών, θα έπρεπε λογικά να είναι ο τόπος όπου θα ήκμαζε κατ’ εξοχήν η επιστήμη της Μουσειολογίας, δεν δόθηκε μέχρι πρόσφατα ιδιαίτερη προσοχή στον τομέα αυτόν. Ωστόσο, η γενικότερη ανάπτυξη του κράτους στη διάρκεια των τελευταίων ετών, κατέδειξε το υπάρχον κενό και κατέστησε αναγκαία την εφαρμογή της επιστήμης αυτής τόσο στα μουσεία όσο και στις θέσεις που περιλαμβάνουν κατάλοιπα του πολιτιστικού και του φυσικού πλούτου της χώρας.

Η Μουσειολογία είναι μια σχετικά νέα εφαρμοσμένη επιστήμη, που άρχισε να διδάσκεται στα Πανεπιστήμια μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ως συνέπεια της μεταπολεμικής αναζήτησης από τους λαούς, των εθνικών πολιτισμικών τους ταυτοτήτων και της συνειδητοποίησης της κεφαλαιώδους σημασίας της έρευνας, της συντήρησης και της ανάδειξης των καταλοίπων της πολιτισμικής τους κληρονομιάς. Στην χώρα μας δυστυχώς οι διεθνείς εξελίξεις και η πρόοδος στον τομέα αυτόν άργησαν να επηρεάσουν την πανεπιστημιακή εκπαίδευση κατά μισό αιώνα!

Από το 1999, στο νεοσύστατο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου στη Ρόδο, με πρόταση του συν-συγγραφέα Ι. Λυριτζή εντάχθηκε το μάθημα της Μουσειολογίας στον Οδηγό Σπουδών στην Κατεύθυνση της Αρχαιολογίας. Το μάθημα διδάχτηκε για πρώτη φορά κατά το ακαδημαϊκό έτος 2001-2 από την Δρ Λ. Ορφανίδη, με αποτέλεσμα να τεθούν εφεξής οι προϋποθέσεις για τη συστηματική του διδασκαλία. Τότε αντιμετωπίσθηκε, όπως ήταν φυσικό, το βασικότατο πρόβλημα έλλειψης ελληνικής βιβλιογραφίας σχετικής με το γνωστικό αυτό αντικείμενο, κατάλληλης για επιστημονική εφαρμογή αλλά και για διδασκαλία σε πανεπιστημιακό επίπεδο.

Το βιβλίο αυτό λοιπόν, που αποτελεί υλοποίηση μιας συντονισμένης σειράς ενεργειών με στόχο τη δημιουργία σχετικού εγχειριδίου στην ελληνική γλώσσα από το 2000, είναι προϊόν του ευρωπαϊκού κοινοτικού προγράμματος ΓΑΙΑ του 2003. Είναι το πρώτο, απ’ όσο γνωρίζουμε, βιβλίο μουσειολογίας στην ελληνική βιβλιογραφία.

Ο τόμος αποτελείται από δύο μέρη: Η Εισαγωγή στην Μουσειολογία (πρώτο μέρος) προσδιορίζει την επιστήμη στο σύνολό της και θέτει τις βάσεις των γνωστικών της συνιστωσών αλλά και των γενικότερων προβληματισμών πάνω στα μουσειακά θέματα. Αποσκοπεί στο να κάνει μια ιστορική αναδρομή στον τομέα της επιστήμης των μουσείων, να δώσει μια γενική εικόνα των εννοιών και των μεθόδων της μουσειακής έρευνας, συντήρησης και παρουσίασης των εκθεμάτων αλλά και να τοποθετήσει τον αναγνώστη απέναντι στους στόχους, τις πρακτικές δυσκολίες και τους προβληματισμούς για την ίδρυση νέων ή την ανακαίνιση των ήδη υπαρχόντων μουσείων.

Το κείμενο είναι γραμμένο κατά τρόπο που να μπορεί να απευθύνεται τόσο σε επιστημονικό όσο και σε ευρύτερο κοινό. Θεωρούμε ότι, πέρα από ό,τι μαθαίνει κάποιος για τους πολιτισμικούς θησαυρούς της δικής του ή και οποιασδήποτε χώρας, είναι καλό και σκόπιμο να ξέρει και με ποιο τρόπο έφθασαν σώοι μέχρι αυτόν, για ποιο βαθύτερο λόγο προτιμά επισκέψεις σε ορισμένα μουσεία, γιατί επικοινωνεί περισσότερο με τα αντικείμενα σε ορισμένες εκθέσεις αλλά και ποιά περιθώρια υπάρχουν για να διαφυλαχθούν τα εκθέματα ώστε να καλλιεργήσουν πολιτιστικά και τις γενιές που ακολουθούν.

Οι εικόνες του Α΄και Β΄μέρους, που παρεμβάλλονται, ακολουθούν το κείμενο κατά τρόπο που να διευκολύνεται ο αναγνώστης στην αντίληψη του περιεχομένου, ενώ υπάρχει εμπεριστατωμένη βιβλιογραφία, για όποιον θελήσει να ασχοληθεί σε βάθος με ειδικότερα θέματα.

3

Page 4: Muse Ology

Η Εισαγωγή στην Προληπτική Συντήρηση (δεύτερο μέρος) ασχολείται διεξοδικότερα με τους πρακτικούς τρόπους προφύλαξης των μουσειακών αντικειμένων και ανασκαφικού υλικού, γι’ αυτό και βασίζεται περισσότερο στη φυσικοχημεία. Αποτελεί συνθετική εργασία από τη σκοπιά του φυσικού-αρχαιομέτρη, γραμμένο κατά απλό τρόπο ώστε να είναι προσιτό στους φοιτητές.

Η μικρή επικάλυψη θεμάτων, η οποία υπάρχει σκόπιμα σε ορισμένα σημεία, θεωρούμε ότι είναι αναγκαία, για να μπορεί ο αναγνώστης να έχει σημεία αναφοράς και να συνδέει τα δύο μέρη.

Οι υποσημειώσεις βρίσκονται στο τέλος του κάθε κεφαλαίου, έτσι ώστε να υπάρχει απρόσκοπτη ροή στην ανάγνωση του κειμένου, ενώ η βιβλιογραφία παρατίθεται ξεχωριστά έτσι ώστε να καλύπτει το πνεύμα συγγραφής των δυο μερών του τόμου.

Με τον τρόπο αυτό το βιβλίο δίνει μια ολοκληρωμένη εικόνα της Μουσειολογίας, εφόσον καλύπτει θεωρητικά αλλά και πρακτικά θέματα και απευθύνεται τόσο σε ειδικούς αναγνώστες όσο και σε ευρύτερο κοινό.

Ο συνεχώς αναπτυσσόμενος κλάδος της Μουσειολογίας, η προληπτική συντήρηση μνημείων και έργων τέχνης καθώς και η πολιτιστική τους διαχείριση στην Ελλάδα, συνετέλεσαν στην εξάντληση του παρόντος εγχειριδίου, με αποτέλεσμα τη βελτιωμένη επανέκδοσή του το 2006, όπου συμπεριλήφθηκε και ένα γλωσσάρι επιστημονικών όρων.

4

Page 5: Muse Ology

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΩΣ ΘΕΣΜΟΣ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΩΡΟ

Ο Ορισμός του Μουσείου Τί είναι μουσείο; Στην κοινωνία όπου ζούμε το μουσείο έχει μπεί στην

πολιτιστική μας ζωή σε τέτοιο βαθμό που σπάνια αναρωτιώμαστε για το πότε προσδιορίσθηκε ως οργανισμός. Η συλλεκτική τάση των ανθρώπων είναι παλαιότατη και οι απαρχές των συλλογών ανάγονται στο μακρυνότατο παρελθόν, ωστόσο όμως η έννοια του μουσείου προσδιορίζεται για πρώτη φορά στην Αμερική, το 18891, από τον Georges Brown Goode.

Σύμφωνα με αυτόν, το μουσείο είναι ένας οργανισμός που ασχολείται με τη «συλλογή διδακτικών θεμάτων, το καθένα από τα οποία αντιπροσωπεύεται από κάποιο πολύ καλά επιλεγμένο δείγμα» Αργότερα (το 1895) θα ολοκληρώσει τη διατύπωσή του λέγοντας ότι «το μουσείο είναι ένας οργανισμός που διαφυλάσσει όσα αντικείμενα απεικονίζουν καλύτερα τα φυσικά φαινόμενα, τις τέχνες και τον πολιτισμό του ανθρώπου με σκοπό τον πλουτισμό των γνώσεων, τον διαφωτισμό και την πολιτισμική του ανύψωση»2. Έκτοτε διατυπώνονται πολλοί άλλοι ορισμοί για το μουσείο είτε από μεμονωμένα άτομα είτε από διεθνείς οργανισμούς, ο καθένας από τους οποίους προσθέτει κατά κανόνα και κάποιαν επιπλέον παράμετρο.

Eτσι π.χ. το 1973 ο Αμερικανικός Σύνδεσμος Μουσείων θα ορίσει ότι είναι «ένας οργανωμένος, μόνιμος, μη κερδοσκοπικός οργανισμός, αποσκοπών βασικά στην μόρφωση και την καλαισθησία, επανδρωμένος από επαγγελματικό προσωπικό, ο οποίος έχει και χρησιμοποιεί απτά αντικείμενα , τα φροντίζει και τα εκθέτει στο κοινό σύμφωνα με κάποιο συγκεκριμένο πρόγραμμα»3.

Στην Ευρώπη, η ουσιαστική ενασχόληση με τον ορισμό του μουσείου ανάγεται στους χρόνους που ακολούθησαν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήδη από το 1948, το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM) αναφέρει στο πρώτο τεύχος του περιοδικού του ICOM News, ότι «η λέξη «μουσείο» περιλαμβάνει όλες τις συλλογές που είναι ανοικτές στο κοινό, είτε αυτές είναι τέχνης, είτε τεχνολογίας, επιστημονικές, ιστορικές, αρχαιολογικές, συμπεριλαμβανομένων και των ζωολογικών και βοτανικών κήπων, με την εξαίρεση όμως των βιβλιοθηκών εκτός αν αυτές διατηρούν μόνιμες εκθεσιακές αίθουσες».

Στα παραπάνω βασίσθηκαν και τα κατα καιρούς καταστατικά της ICOM (από το 1951 έως το 1975) από τα οποία αναφέρω ορισμένα σημεία:

«Η λέξη «μουσείο» αναφέρεται σε κάθε μόνιμο φορέα που έχει ιδρυθεί για κοινωφελείς σκοπούς ώστε να συντηρεί, να μελετά να προβάλλει με ποικίλα μέσα αλλά κυρίως να εκθέτει για να επιμορφώνει το κοινό ένα σύνολο στοιχείων πολιτισμικής αξίας: συλλογές έργων τέχνης, ιστορικές, επιστημονικές, τεχνολογικές, ζωολογικούς και βοτανικούς κήπους, ενυδρεία... Στα μουσεία περιλαμβάνονται και οι δημόσιες βιβλιοθήκες και τα αρχεία που έχουν μονίμως εκθεσιακούς χώρους».4

«Προστίθενται α) οι κατοικίες, εκκλησιαστικοί θησαυροί και άλλα κτίσματα ή τμήματα ιστορικών μνημείων, τα οποία επισκέπτεται τακτικά το κοινό β) οι βοτανικοί κάι ζωολογικοί κήποι, vivariums και άλλοι οργανισμοί που παρουσιάζουν ζώντα δείγματα φυτικών ή ζωικών ειδών γ) οι galeries εκθέσεων τις

1 Burcaw, E. Introduction to Museum Work, Nashville, AASLH, U.S.A.: 9. 2 Idem : 1-13. 3 The American Association of Museums, 1973, vol. VII: 115, εικ.8. 4 Καταστατικό 1951, Άρθρο ΙΙ, παρ.1-2, Museums in Japan, Japanese National Commission for UNESCO, Tokyo,1960, rev. edition: 3-4

5

Page 6: Muse Ology

οποίες διατηρούν οι δημόσιες βιβλιοθήκες και τα αρχειακά κέντρα δ) τα φυσικά πάρκα επιστημονικού και διδακτικού χαρακτήρα5».

Το 1975 διατυπώνεται ο τελικός ορισμός ως εξής: «Μουσείο είναι ένα μόνιμο ίδρυμα, μη κερδοσκοπικό, για την υπηρεσία και την εξέλιξη της κοινωνίας, ανοικτό στο κοινό, που ασχολείται με έρευνες σχετικά με τα υλικά κατάλοιπα του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του, τα οποία αποκτά, συντηρεί, κοινοποιεί και βασικά εκθέτει, με σκοπό τη μελέτη, τη μόρφωση και την απόλαυση. Στον ορισμό αυτόν ανταποκρίνονται, εκτός των μουσείων, τα ινστιτούτα συντήρησης και οι galeries εκθέσεων που εξαρτώνται από βιβλιοθήκες και αρχειακά κέντρα, οι χώροι και τα μνημεία που χαρακτηρίζονται ως αρχαιολογικοί, εθνογραφικοί ή φυσικού κάλλους, καθώς και οι ιστορικές θέσεις και μνημεία που έχουν τη φύση μουσείων

λόγω του τρόπου απόκτησης και συντήρησής τους, τέλος οι οργανισμοί που παρουσιάζουν ζώντα δείγματα ζωικών και φυτικών ειδών όπως ζωολογικοί και βοτανικοί κήποι, ενυδρεία, κτλ. 6 καθώς επίσης τα φυσικά πάρκα, τα επιστημονικά κέντρα και τα πλανητάρια7».

Τι εννοούμε όμως με τον όρο πάρκο; Το πάρκο με την έννοια που μας ενδιαφέρει, είναι ένας δημόσιος οργανισμός επιστημονικού και πολιτισμικού ενδιαφέροντος, υπεύθυνος για μια περιορισμένη και ελεγχόμενη έκταση, η οποία διαφυλάσσεται ως αντιπροσωπευτική της άγριας ή της εξανθρωπισμένης φύσης, καθόσον αποτελεί: α) μόνιμη ή

προσωρινή διαμονή

διαφόρων ειδών πανίδας και χλωρίδας τα οποία αυτή συντηρεί (φυσικό πάρκο), β) θέση προϊστορικών ή ιστορικών οικισμών με μορφή καταλοίπων υπό την γην (ανασκαμμένων ή μη) ή με μορφή υπέργειων ερειπίων (αρχαιολογικό πάρκο), γ) θέση που έχει διατελέσει θέατρο κάποιου τοπικού, εθνικού ή διεθνούς ιστορικού γεγονότος το οποίο θεωρείται ότι πρέπει να συντηρείται στη μνήμη

5 Καταστατικό 1961, Τίτλος ΙΙ, Άρθρα 3 και 4 6 Kαταστατικό 1975, Τίτλος ΙΙ, Άρθρο 3 και 4 7 Ibidem, προσθήκη στο άρθρο 4, μετά από τη 14η Γενική Συνέλευση ICOM, 1-2/8/1983.

6

Page 7: Muse Ology

(ιστορικό πάρκο). Στη συντήρηση ένός φυσικού πάρκου μπορούν ενδεχομένως να παίξουν

σημαντικό ρόλο οι γηγενείς πληθυσμιακές ομάδες (γι’αυτό και επιβάλλεται ο σεβασμός τους), ενώ τα αρχαιολογικά και ιστορικά πάρκα αναδεικνύονται καλύτερα με την προβολή της ιστορίας των πληθυσμών που τα κατοίκησαν.

Βλέπουμε λοιπόν ότι από τη στιγμή που ο άνθρωπος μιλάει για μουσεία και ορίζει το περιεχόμενό τους, γεννιέται ένας ολόκληρος επιστημονικός κλάδος, η Μουσειολογία και η Μουσειογραφία για τις οποίες το 1981 το ICOM έδωσε τους παρακάτω ορισμούς:

«Μουσειολογία είναι μια εφαρμοσμένη επιστήμη, η επιστήμη του μουσείου. Μελετά την ιστορία και τον ρόλο του στην κοινωνία, τους ειδικούς τρόπους έρευνας και φυσικής συντήρησης των εκθεμάτων, της παρουσίασης και του ξαναζωντανέματός τους, της μετάδοσης των γνώσεων γι’αυτά, της οργάνωσης και της λειτουργίας, της νέας ή μουσειακής αρχιτεκτονικής, των θέσεων που αποκτώνται ή επιλέγονται, της τυπολογίας και της δεοντολογίας».

«Το σύνολο των τεχνικών και των πρακτικών που εφαρμόζονται στο μουσείο για τους παραπάνω σκοπούς ονομάζεται Μουσειογραφία».

Οι απαρχές των συλλογών Μουσείο. Η έννοια ενός μηχανισμού για τη συλλογή διαφόρων

πραγμάτων σχετιζόμενων με όλους τους τομείς της τέχνης και της γνώσης είναι ήδη γνωστή πολύ πρίν γεννηθεί η λέξη. Με ή χωρίς στέγη, το μουσείο ως έννοια απαντάται ήδη στην προϊστορία, όταν οι πρώτοι άνθρωποι, ακόμα και σε πολύ απομακρυσμένα μέρη του κόσμου, συλλέγουν είτε αντικείμενα της φύσης είτε προσωπικά τους χειροτεχνήματα. Κατά τον βαθύ μελετητή της προϊστορίας Leroi- Gourhan μάλιστα, το «συλλέγειν» είναι ένα από τα πρωταρχικά ένστικτα του ανθρώπου, συγκερασμός του ζωώδους ενστίκτου της κυριαρχίας και της ανθρώπινης τάσης προς μάθηση.

Οι πρώτες συλλογές της ιστορικής εποχής αναπτύσσονται κυρίως μέσα στους ναούς και στη συνέχεια στα ανάκτορα. Πρόκειται για τα ειδώλια και τα αναθήματα στους θεούς που κατοικούν στα ιερά αυτά καθώς επίσης και για τις καλλιτεχνικές απεικονίσεις των επεισοδίων της ζωής των θεοτήτων και της λατρείας τους πάνω σε ποικίλα υλικά όπως την πέτρα, το ξύλο, το μέταλλο, το ύφασμα κ.ά. Ο ναός λοιπόν, παράλληλα με την κύρια χρήση του, προβάλλεται είτε ως περιέχον είτε ως περιεχόμενο και δίνει την ευκαιρία στον επισκέπτη να περιεργασθεί τα συγκεντρωμένα εκεί καλλιτεχνήματα ακίνητα ή κινητά. (Η Πινακοθήκη των Αθηνών, αλλά και οι ρωμαϊκές στοές, οι πύλες, οι αγορές, οι ναοί κτλ. εμπίπτουν στην έννοια χώρων για προβολή συγκεντρωμένων καλλιτεχνημάτων).

Ωστόσο, η λέξη «Μουσείο» (ναός των Μουσών) απαντάται μόνο από τα ελληνιστικά χρόνια και μετά, όταν οι ηγεμόνες προσαρτούν στην αυλή τους φιλοσοφικές σχολές οι οποίες στεγάζονται σε (αρχικώς ιερά) κτίσματα αφιερωμένα στις προστάτιδες των τεχνών, τις Μούσες, τα οποία διακοσμούνται από έργα τέχνης. Το σημαντικότερο από αυτά (καθόσον αποτελεί το πρώτο οργανωμένο μουσείο που αναφέρεται στην ιστορία), είναι της Αλεξάνδρειας. Το ίδρυσε ο Πτολεμαίος Α΄ ο Λάγος ή Σωτήρ περί τον 3ο αι. π.Χ., και δίδαξαν εκεί μεταξύ άλλων, ο Ευκλείδης και ο Αρχιμήδης. Aποκλειστικός σκοπός του η εκπαίδευση. Μεταξύ άλλων περιλαμβάνει βιβλιοθήκη, αστεροσκοπείο, αμφιθέατρο και βοτανικό κήπο. Καταστρέφεται περίπου 600 χρόνια αργότερα από εσωτερικές αναταραχές.

7

Page 8: Muse Ology

Στην Ευρώπη, θα ακολουθήσει μέχρι την Αναγέννηση μια μακρά περίοδος νάρκης, κατά την οποία, ενώ οι συλλογές θα συνεχίζουν να υπάρχουν διεθνώς, ωστόσο σε καμμιά περίπτωση δεν θα αποσκοπούν στην διαφώτιση και στη διδασκαλία των ανθρώπων. Σ’αυτό συμβάλλει ο Χριστιανισμός και το σύνολο των αντιλήψεων του Μεσαίωνα (5ος. – μέσα 15ου αι.), εφόσον μεταφέρουν όλες τις συλλεκτικές δραστηριότητες στους χώρους των εκκλησιών και των μονών. Εκεί συγκεντρώνονται μεγάλοι, αμύθητης αξίας θησαυροί, βιβλιοθήκες και άλλα ποικίλα γλυπτά έργα τέχνης με θέματα θρησκευτικά και κοσμικά που διακοσμούν τα εκκλησιαστικά κτίσματα, όλα όμως αυτά είναι απρόσιτα από το ευρύ κοινό. Ιδιωτικές συλλογές από ευγενείς εξελίσσονται παράλληλα, και αυτές επίσης προσπελάσιμες μόνον από τους ίδιους.

Αντίθετα, το Ισλάμ αντιμετωπίζει διαφορετικά την έννοια του συλλέγειν. Έτσι, γύρω στον 11ο αι., με την εξάπλωση των Αράβων στην Ισπανία, βλέπει το φώς ένα νέο είδος συλλογής, συνδεδεμένης με τη γνώση, που συνειρμικά παραπέμπει στη λατρεία των μουσών όπως την είχε παλαιότερα προσδιορίσει η πλατωνική φιλοσοφία. Πρόκειται για τους πρώτους κήπους φαρμακευτικών φυτών, προδρόμους των βοτανικών8.

Παρόμοια αντιμετώπιση φαίνεται θα υπάρξει και σε ορισμένα άλλα μέρη του κόσμου, από την Ιαπωνία μέχρι το Μεξικό, η οποία θα συμβάλει επίσης στο να τεθούν οι βάσεις για τις δύο μορφές που θα αποκτήσει αργότερα ο θεσμός του μουσείου, τη συλλεκτική και την ερευνητική. Έτσι π.χ., στον θησαυρό του ωραίου ιαπωνικού ναού Shosoin της Nara σώζονται 3000 αντικείμενα από τον 8ο αιώνα μέχρι σήμερα, ενώ στην Μουσική Ακαδημία του Tezcoco διαφυλλάσσονται ήδη από τον 16ο αι., εκτός από έργα τέχνης (ζωγραφικής, γλυπτικής), δείγματα ενασχόλησης με την ιστορία, την αστρονομία, την αρχιτεκτονική και κυρίως την ποίηση.

Αναγέννηση. Μέσα του 15ου αι.- τέλος 16ου αι. Οι σκοτεινοί χρόνοι του Μεσαίωνα ακολουθούνται από την Αναγέννηση

(μέσα του 15ου μέχρι και 16ος αι.), κατά τη διάρκεια της οποίας αναβιώνουν τα γράμματα και οι τέχνες υπό την επίδραση του αρχαίου ελληνικού και ρωμαϊκού πολιτισμού. Στα ίδια ίχνη οδεύει και η εξέλιξη του μουσείου. Παύει πλέον η απομόνωση των συλλογών και εγκαινιάζεται μια νέα περίοδος, η οποία συνδέεται με μια μεγάλη αλλαγή: τη σημασία που δίνεται στη γνώση που προέρχεται από άμεση παρατήρηση και προσωπική εμπειρία, εστιασμένη όχι πλέον στην κοινωνία αλλά στον άνθρωπο. Κάπως όπως και σήμερα, με τη διαφορά ότι τώρα η γνώση έχει μεταβληθεί εκ νέου, από ανθρωποκεντρική σε παγκόσμια και οι τρόποι επίτευξης πολύπλοκοι και περίπλοκοι.

Το 1471, εγκαινιάζεται στο Καπιτόλιο της Ρώμης από τον Πάπα Σίξτο IV, μια στοά με αρχαία αγάλματα, προς τέρψη και πρότυπο έμπνευσης των σύγχρονων γλυπτών καθώς και προς διαφύλαξη της τέχνης του ελληνο-ρωμαϊκού πολιτισμού που

8 Τέτοιοι απαντώνται στο Τολέδο και στη Σεβίλη της Ισπανίας: Miquel, A. 1977, L’Islam et sa civilisation, Vie-XXe siecle, Paris (Albin Michel): 203.

8

Page 9: Muse Ology

θεωρείται ως εθνική κληρονομιά, άσχετα από την εν τω μεταξύ μετάβαση προς τα χριστιανικά ιδεώδη. Το σημαντικό είναι ότι για πρώτη φορά η συλλογή ανοίγει στο ευρύ κοινό και παύει να αποτελεί θησαυρό ναού. Έτσι γίνεται ο πρόδρομος των χώρων εκθέσεων έργων των ευνοούμενων καλλιτεχνών από τους μετέπειτα άρχοντες αλλά και ο πρόγονος των μουσείων με την σύγχρονη έννοια του όρου.

σ

Κατά τον 15ο αι. επίσης, στη Φλωρεντία, στο πολιτιστικό κέντρο της

εποχής, χρησιμοποιείται η λέξη «μουσείο» για την περιγραφή της συλλογής του Lorenzo του Μεγαλοπρεπούς των Μεδίκων.9

Από τον 16ο αι. το «μουσειολογικό κύμα»10 θα απλωθεί σε όλη την Ευρώπη, έτσι ώστε οι ηγεμόνες και οι πλούσιοι ιδιώτες (αστοί, επιστήμονες, καταξιωμένοι καλλιτέχνες) στα πλαίσια του ανθρωπιστικών σπουδών, να ιδρύουν τις λεγόμενες «αίθουσες θαυμάτων» (με καλλιτεχνικά εκθέματα) ή τις «αίθουσες περίεργων πραγμάτων» (με εκθέματα από τη φύση και την εθνογραφία). Προοδευτικά μάλιστα, περισσότερο κατά τον 17ο αλλά κυρίως τον 18ο αι., θα διαμορφωθεί η συστηματική και επιστημονική μεθοδολογία για την κατανόηση του ανθρώπινου γένους και της φύσης.

Οι συλλογές αυτές μετατρέπονται συχνότατα από ιδιωτικές σε δημόσιες και έτσι τίθενται οι βάσεις για τα πρώτα ευρωπαϊκά μουσεία όπως πχ το Ashmolean της Οξφόρδης (1683), τα οποία θα πολλαπλασιασθούν με γοργούς ρυθμούς

στην περίοδο του Διαφωτισμού (18ο αι.). Αντιπροσωπευτικά παραδείγματα αποτελούν το Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο (1753), το Λούβρο στο Παρίσι, (1789), αλλά και πέρα από τον Ατλαντικό, η Charleston Library Society στη Νότια Καρολίνα της Αμερικής (1773). Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Ευρώπη, στα 200 χρόνια που μεσολαβούν ανάμεσα στο «μουσείο» των Μεδίκων και στα καθ’αυτό ανοιχτά στο κοινό, υπάρχει ε γενικές γραμμές εξέλιξη των μουσείων από ιδιωτικά σε δημόσια (φυσικά μέσα από διάφορα στάδια), ενώ αντίθετα στην Αμερική οι έννοιες της ανάπτυξης του μουσειακού θεσμού και της δημοσιοποίησής του είναι ανέκαθεν ταυτόσημες και σύγχρονες.

Τα πρώτα αυτά μουσεία μπορούμε να κατατάξουμε σε τρεις γενικές κατηγορίες:

9 Thomson, J.M.A. (ed.) 1984: Manual of Curatorship, London (Butterworth Ltd). 10 Η έκφραση ανήκει στον G. Bazin, 1967, Le Temps des Musees, Liege/Bruxelles (Desoer).

9

Page 10: Muse Ology

α) Τα μουσεία τέχνης και αρχαιολογίας11, που αφορούν κατά κύριο λόγο τη Μεσόγειο και τις από αυτήν επηρεαζόμενες περιοχές. Τα μουσεία αυτά περιορίζονται στην συσσώρευση άσχετων μεταξύ τους αντικειμένων τέχνης (γλυπτικής, ζωγραφικής και άλλων), διακοσμημένων αρχιτεκτονικών μελών και επιγραφών, χρονολογούμενων από την Αρχαιότητα, την Αναγέννηση αλλά και τη σύγχρονη εποχή. Βρίσκονται μέσα σε ανάκτορα και λόγω ακριβώς αυτής ης θέσης τους αποκτούν κύρος και πολλαπλασιάζονται σε αριθμό. Θα παρατηρήσουμε ότι με την πάροδο του χρόνου οι συλλογές τους οργανώνονται αισθητικά αλλά και κατά γεωγραφικές και ιστορικές κατηγορίες, ενώ οι καλλιτέχνες συχνάζουν και εμπνέονται από αυτά, στο Παρίσι, το Μόναχο, τη Δρέσδη, το Βερολίνο, τη Ρώμη, τη Φλωρεντία, τη Νάπολη, την Πετρούπολη κτλ.

τ

ζώων.

β) Τα μουσεία φυσικής ιστορίας, ναοί των Μουσών δηλαδή της έρευνας και της εξειδίκευσης, που στοχεύουν περισσότερο στη γνώση και στην καλλιέργεια των επιστημών παρά στο κύρος, ιδρυμένα και αυτά από μονάρχες. Απαντώνται ήδη από τα τέλη του 16ου αι. και προέρχονται ως είδος από τις παλαιές «αίθουσες των θαυμάτων». Ένα από τα σπουδαιότερα είναι ο «Κήπος και το Γραφείο του Βασιλιά» που δημιουργούνται το 1626 από τους Herouard και Guy de la Brosse, γιατρούς του Λουδοβίκου ΧVIIIου, και που περιλαμβάνουν συλλογές ιατρικών φυτών12. Ήδη από τις αρχές αλλά κυρίως στα τέλη του 18oυ αι. αναπτύσσονται τόσο η βοτανική ως επιστήμη όσο και η συστηματική της και δημιουργούνται οι πρώτοι πίνακες ταξινόμησης φυτών και

γ) Τα ιστορικά μουσεία, λιγότερα σε αριθμό, πιθανώς προερχόμενα από τη συλλογή πορτραίτων προγόνων ή επιφανών προσώπων, αρχικά μέσα σε ανάκτορα της Ιταλίας (μουσείο το Paolo Giovo στο Como) και στη συνέχεια όλης της Ευρώπης. Σ’αυτά μπορούν να προστεθούν και οι βιογραφικές τοιχογραφίες

του 17ου αι. σε βασιλικά ανάκτορα, μακρινοί απόγονοι των ανάγλυφων τοιχογραφιών σε ανάκτορα των Αχαιμενιδών και Ασσυρίων (όπως πχ στο μεγάλο κλιμακοστάσιο της Περσέπολης), όπου απεικονίζονταν σκηνές από τη ζωή του βασιλιά και των ευγενών, όχι όμως και του συνόλου της κοινωνίας.

Μουσεία τεχνολογικά ουσιαστικά δεν υπάρχουν, εκτός από κάποιες ιδιωτικές

11 «Η Αρχαιολογία με την καθαρή έννοια σημαίνει την επιστήμη παντός αρχαίου. Σε αντίθεση με τις ονομασίες των άλλων επιστημών που εδόθησαν στη σύγχρονη εποχή, αυτή υπήρχε ήδη στην αρχαία ελληνική γλώσσα, αλλά σήμαινε περίπου «αρχαία ιστορία», ενώ οι «αρχαιολόγοι» ήταν μια κατηγορία ηθοποιών που ειδικεύονταν στα έργα τα οποία προέρχονταν από αρχαίους μύθους. Η λέξη επανέρχεται τον 17ο αι. στη Γαλλία, χάρη στον σοφό Jacques Spon από τη Lyon ο οποίος ο ίδιος υπήρξε ένας από τους πρώτους πραγματικούς αρχαιολόγους» (Βλ. GilbertCharles- Picard, 1969, “L’ Archeologie, une auxiliaire de l’Histoire”, στο L’Archeologie, Decouverte des Civilisations Disparues, Paris (Larousse): 7. 12 Ο κήπος αυτός είναι μακρινός πρόγονος του σημερινού Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στο Παρίσι.

10

Page 11: Muse Ology

συλλογές οργάνων φυσικής οι οποίες βλέπουν δειλά το φως από τον 18ο αι. και εξής. Παρόμοια συμβαίνουν και με τα εθνολογικά μουσεία, τα οποία θα καθιερωθούν μόνο από τον 19ο αι, με μακρυνό πρόδρομο τις σχετικές συλλογές του πρώτου πανεπιστημιακού μουσείου Ashmolean της Οξφόρδης, χρονολογούμενες από το 1683.

Διαφωτισμός και Βιομηχανική Επανάσταση

Γύρω στα 1750, η Εποχή του Διαφωτισμού βρίσκεται απόγειό της.

Κυριαρχεί η αστική τάξη και εξαπλώνεται η Βιομηχανική Επανάσταση σε Ευρώπη και Αμερική, εφόσον οι ευρωπαϊκές βιομηχανίες επεκτείνονται και στα υπό ανεξαρτησία ή ήδη ανεξάρτητα κράτη της αμερικανικής ηπείρου.

Τα μουσεία συμβάλλουν στην συνειδητοποίηση της ταυτότητας των Ευρωπαίων, στη διαφύλαξη της εθνικής πολιτισμικής κληρονομιάς των λαών, στην προαγωγή της γνώσης και στην εκπαίδευση. Αποτελούν πλέον κρατικά ιδρύματα, με παλαιότερο το Βρετανικό Μουσείο (1753), αρχικά με συλλογές φυσικής ιστορίας, νομισμάτων και ζωγραφικών πινάκων, που στη συνέχεια πλουτίζονται με τις

αιγυπτιακές αρχαιότητες που μετέφερε από την Αίγυπτο ο Ναπολέων, τις κλασικές ελληνικές του Towne ey, α ανάγλυφ του Παρθενώνα, ασσυριακές αρχαιότητες, τα ευρήματα των ανασκαφών της Αλικαρνασσού, αλλά και με πλήθος βιβλίων στη βιβλιοθήκη του.

l τ α

Ινδιάνων της Αμερικής.

Από τα πρώτα ευρωπαϊκά μουσεία είναι επίσης το Λούβρο (Παρίσι 1789) κ.ά. γαλλικά, τo Νέο Ermitage (Πετρούπολη), το Altes Museum (Βερολίνο), το Neues Museum και το Museum fur Vor und Fruhgeschichte (Βερολίνο- το πρώτο που κάνει άνοιγμα στην νέα επιστήμη της Προϊστορίας, και το παράδειγμα του οποίου θα ακολουθήσει αργότερα το μουσείο του Saint- Germain- en-

Laye (Παρίσι 1862). Πέρα από τον Ατλαντικό, στην Αμερική, η Charleston Library Society στη Νότια Καρολίνα (1773) και το Smithsonian Institution, το οποίο θα δώσει ζωή σε πολλά άλλα μουσεία και ερευνητικούς τομείς πχ. τη μελέτη του πολιτισμού των

Ακολουθεί επίσης η ίδρυση των Εθνικών μουσείων της Νυρεμβέργης και της Πράγας.

Τα είδη των μουσείων κατά τον 18ο-19ο αι. έχουν ως γνωστικά αντικείμενα την τέχνη, την αρχαιολογία, τις φυσικές επιστήμες και την ιστορία, όμως εξειδικεύονται ολοένα και περισσότερο και αντανακλούν την αυξανόμενη αντίληψη του θεσμού του μουσείου ως μαθησιακού/εκπαιδευτικού. Παρακάτω αναφέρονται περιληπτικά οι βασικές κατευθύνσεις που διέπουν αυτά τα είδη των μουσείων:

α) Μουσεία Τέχνης _Διατήρηση του ίδιου πνεύματος αλλά με μεγαλύτερη εξειδίκευση των συλλογών τους _Προτίμηση στους καθιερωμένους μεγάλους ζωγράφους

11

Page 12: Muse Ology

_Διάκριση σε Μουσεία και σε Art Galleries _Παρουσίαση συλλογών πινάκων κατά Σχολές _Ιδρυση των πρώτων μουσείων σύγχρονης τέχνης _Υπογράμμιση των συλλογών από Άπω Ανατολή _Αντίθετα, δεν προβάλλονται τα νέα ρεύματα (πχ εμπρεσιονιστές) _Αποκέντρωση των μουσείων προς τις επαρχίες. Ιδρυτές τους οι Ακαδημίες ή οι Σχολές Καλών Τεχνών _Δημιουργία ελεγχόμενων μουσείων μετά από τη Συνθήκη της Βιέννης _1851 κεξ: Εκθέσεις χειροτεχνίας προς προώθηση της βιομηχανίας με αποτέλεμα τη δημιουργία των Μουσείων Διακοσμητικών Τεχνών (South Kensington Museum, Victoria and Albert Museum κ.ά.) β) Μουσεία Αρχαιολογίας _Επέκτασή τους _Διεύρυνση του περιεχομένου των συλλογών με αντικείμενα από χώρες που εξουσιάζονται οικονομικά και πολιτικά με τη δικαιολογία ότι έτσι αυτά περισώζονται _Παρουσίαση εκθεμάτων κατά ιστορικές περιοχές

γ) Μουσεία Φυσικών Επιστημών _Πολλαπλασιασμός τους, κυρίως στην Αμερική _Έρευνα τρόπων εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων για την βελτίωση της ζωής στην Αμερικάνικη ήπειρο.

δ) Μουσεία Ιστορίας _Αντανάκλαση των εθνικιστικών ή των ιμπεριαλιστικών τάσεων της Ευρώπης του 19ου αι. _Διεύρυνση των galeries πορτραίτων και ιστορικών πινάκων και δημιουργία Στρατιωτικών και Ναυτικών Πολεμικών Μουσείων, αρχικά στα ναυπηγεία και αργότερα σε ανάκτορα (πχ Βερσαλλίες).

ε) Μουσεία Εθνολογικά (ή Ανθρωπολογικά) _Τα πρώτα αυτά εθνολογικά (ή ανθρωπολογικά) μουσεία περιλαμβάνουν εξωτικά αντικείμενα αρπαγμένα από τις πολυάριθμες αποικίες του 19ου αι., αλλά μη εκτεθημένα με τρόπο που να θυμίζει το φυσικό τους κοινωνικό περιβάλλον στ) Μουσεία Τεχνικά και Προηγμένης Τεχνολογίας _Μαζί με τις ανάλογες εκθέσεις τα πρώτα μουσεία αυτού του είδους θα θέσουν τελικά τις βάσεις για τη δημιουργία του Μουσείου Επιστημών και του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου (τέλος του 19ου αι.)

Καπιταλισμός και Αποικιοκρατία.

Σοσιαλισμός. Μεσοπόλεμος. Τέλος του 19ου- αρχές 20ού αι.

Το τέλος του 19ου και οι αρχές του 20ού αι.

σηματοδοτούνται από πληθώρα μουσείων με μεγάλη ποικιλία γνωστικών αντικειμένων, τόσο στην Ευρώπη όσο

12

Page 13: Muse Ology

και στην Αμερική. Τα μουσεία αυτά αποκτούν πλέον περισσότερο τοπικό χαρακτήρα, ο οποίος αντανακλά (τουλάχιστον όσον αφορά την Ευρώπη) την άνευ προηγουμένου βιομηχανική εξέλιξη ορισμένων κρατών (όπως της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας) και τις πολύ ανταγωνιστικές βιομηχανίες τους ανά τον υπόλοιπο κόσμο. Δυστυχώς, ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος επιφέρει την καταστροφή πολλών ευρωπαϊκών μουσείων με αποτέλεσμα να επιβραδυνθεί κάπως η εξέλιξή τους.

Σε αντίθεση με την Ευρώπη και την Αμερική, τα λοιπά αποικιοκρατούμενα μέρη του κόσμου (Αυστραλία, Λατινική Αμερική, Αφρική, Ασία), ο μουσειακός θεσμός καρκινοβατεί.

Τα μουσεία στα καπιταλιστικά κράτη του τέλους του 19ου αι. λειτουργούν σύμφωνα με καταστατικά από τα οποία προκύπτει ότι: Στην Αμερική, τα μουσεία τέχνης και επιστημών με μορφή επιχείρησης πληθαίνουν, ως αποτέλεσμα ελεύθερου ανταγωνισμού. Τα μουσεία αυτά διοικούνται δημοκρατικά

από συμβούλιο μετόχων. Αντίθετα, στην Ευρώπη τα μουσεία ιδρύονται από δημόσιους φορείς αλλά και από ιδιωτικες επιστημονικές εταιρείες που στη συνέχεια απορροφώνται από τα κράτη. Ως προς το περιεχόμενο και την παρουσίαση τα μουσεία αυτά παρουσιάζουν ορισμένα χαρακτηριστικά, τα οποία αναφέρονται παρακάτω περιληπτικά: _Τα μουσεία τέχνης συνεχίζουν να έχουν ελιτίστικο πνεύμα. _Δημιουργούνται εθνικές συλλογές σε παλαιές αριστοκρατικές και ηγεμονικές κατοικίες ή κτίζονται ανάκτορα ειδικά για την έκθεση των

συλλογών αυτών _Επιστημονικές εταιρείες ιδρύουν πλήθος αρχαιολογικών μουσείων λόγω του συρμού της ενασχόλησης με την αρχαιολογία. _1869: Ίδρυση του Metropolitan Museum της Νέας Υόρκης _1871: Ίδρυση του Αμερικανικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας της Νέας Υόρκης. Και τα δύο διοικούνται δημοκρατικά από συμβούλιο μετόχων. _Το Metropolitan Museum εισάγει τα ονομαζόμενα «period rooms», δηλαδή εσωτερικά οικημάτων μεταφερμένα από την Ευρώπη ή τις Η.Π.Α. με μεγάλο κόστος, τα οποία περιέχουν ποικίλα εκθέματα από την αντίστοιχη χρονολογική περίοδο. Αυτό συμβαίνει γιατί η Αμερική (σε αντίθεση με την Ευρωπαϊκή ήπειρο) στερείται ιστορικών μνημείων προ του 18ου αι και οι έφοροι των αμερικανικών μουσείων προσπαθούν ( ι επιτυγχάνουν) να ημιουργήσουν ατμοσφαιρικά περιβάλλοντα εφόσον απουσιάζουν

.κα δ

τα

άσια dioramas για αν period rooms

ας

ark, που θα επηρεάσει όλο

πρωτότυπα13. _Στo Μουσείο Φυσικής Ιστορίας εισάγονται η οικολογία και η βιολογία με θαυμζώα, τίστοιχα με τα _Τα Ευρωπαϊκά Μουσεία Φυσικής Ιστορίεξελίσσονται με τη δημιουργία Ζωολογικών Πάρκων _1872: Δημιουργία του πρώτου Εθνικού Πάρκου στην Αμερική, του Yellowstone P

13 Bazin, G. 1967, Le Temps des Musees, Liege/Bruxelles (Desoer).

13

Page 14: Muse Ology

τον τότε μουσειακό κόσμο. _Επεκτείνονται τα ήδη υπάρχοντα και δημιουργούνται και νέα μουσείΑμερικής. _Πολλαπλμουσεία. _Δημιουργούνται Μουσεία Γενικής Εθνολογίας, με εκθέματα από λαούς εκτός Ευρώπης. Τα μουσεία αυτά υποστηρίζοντα_Ιδρύονται τα πρώτα τοπικά εθνολογικά μουσεία στη Σουηδία, σκεπαστά και υπαίθρια. _1905: Για πρώτη φορά το το Γερμανικό Μουσείο Τεχνολογίας του Μονάχου παρουσιάζει μηχανικά μοντέλα που τα κινεί το κοινό, και το 1913 τίθεται σε λειτουργία το Πλανητάριο του Παρισιού _Ιδρύονται τα πρώτα παιδαγωγικά μουσεία και τα μουσεία για παιδιά. _Στις αποικίες, ο μουσειακός θεσμός είναι πρακτικά ανύπαρκτος και μόνο κατ’ εξαίρεση ιδρύονται κάποια μουσεία, όμως φτιαγμένα από δυτικούς για τους εαυτούς τους, εφόσον παρουσιάζουν τους πολιτισμούς των δυτικών αποικιοκρατών. Πχ. το 1814 το National Indian Museum (Καλκούτα) και το 1825 το Μουσείο του Cape Town (Νότιος Αφρική).

α σε διάφορες μεγάλες πόλεις Ευρώπης και

ασιάζονται τα αρχαιολογικά και τα ιστορικά

ι από καπιταλιστικές και αποικιοκρατικές επιχειρήσεις.

Τα πολιτεύματα των κρατών έχουν παίξει ανέκαθεν σημαντικό ρόλο στο μουσειακό θεσμό. Στα καπιταλιστικά κράτη των αρχών του 20ού αι. και του Μεσοπολέμου, ιδίως μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, εμφανίζονται καταστατικά όπου διακρίνονται καθαρά δύο τάσεις: Στην Ευρώπη (πλήν Αγγλίας) και στη Σοβιετική Ένωση τα μουσεία είναι κρατικά ενώ στην Αμερική τη βάση αποτελούν οι μαικήνες και οι μέτοχοι. Αξίζει να σημειωθεί μάλιστα ότι, μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, αλλάζει επιπλέον και η έννοια και το περιεχόμενο των μουσείων ως εξής:

_Ανεξατοποιούνται τα μουσεία μοντέρνας τέχνης _1929: Ιδρύεται το Μuseum of Modern Art στην Αμερική _1937: Ιδρύεται το Musee National d’Art Moderne στο Παρίσι _Στη Γερμανία του ΙΙΙ Reich απαγορεύονται τα πρωτοποριακά έργα τέχνης και πωλούνται σωρηδόν στο εξωτερικό. Η εθνικο-σοσιαλιστική φασιστική κυβέρνηση ευνοεί το είδος του «Heimatmuseum» και την θεατρική παρουσίαση γενεαλογικών δένδρων που δικαιολογούν τον ρατσισμό (πχ Μουσείο του Impero στη Ρώμη)

_Στο Μεσοπόλεμο τα μουσεία φυσικής ιστορίας στρέφονται στην οικολογία και τα ζωολογικά πάρκα σέβονται τη φύση ή μιμούνται το φυσικό περιβάλλον των ζώων. Επίσης κάνουν θεαματικές παρουσιάσεις της εξέλιξης των ειδών κατά Δαρβίνο. _Εξελίσσονται τα μουσεία με ακόμα πιο εξειδικευμένες συλλογές _1937: Ιδρυση του Musee des Arts et Traditions Populaires στο Παρίσι. _Λίγο πριν τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, κυρίως στην Αγγλία και στην Αμερική, αναγνωρίζεται η διδακτική αποστολή των

14

Page 15: Muse Ology

μουσείων ως εξίσου σημαντική με τα εκθέματα, και για το λόγο αυτό... _πολλαπλασιάζονται τα kits (μουσειοσκευές, μουσειοβαλίτσες), δηλαδή μικρές περιοδεύουσες εκθέσεις απευθυνόμενες σε σχολικούς και πολιτιστικούς οργανισμούς τους οποίους συγχρόνως ψυχαγωγούν και επιμορφώνουν. _Στις αποικίες τα μουσεία αυξάνονται σε αριθμό και σε ποιότητα (πχ. Μουσείο Βηρυτού). _Στην Ιαπωνία η κρατική πολιτική ενισχύει τον μουσειακό θεσμό στα πλαίσια διαφύλαξης του πολιτισμικού παρελθόντος της χώρας

Ο μουσειακός θεσμός στα σοσιαλιστικά κράτη των αρχών του 20ού αι. και του Μεσοπολέμου εμφανίζεται με μουσεία κρατικά. Στη Σοβιετική Ένωση τα μουσεία γίνονται κρατικά ευθύς αμέσως μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, με την ίδρυση από τον Λένιν, ενός «Κολλεγίου» με σκοπό τη διαφύλαξη των αρχαίων και νεώτερων μνημείων της τέχνης. Σκοπός των μουσείων στη Σοβιετική Ένωση, σύμφωνος προς τα σοσιαλιστικά ιδεώδη, είναι: _Η διαφύλαξη της πολιτισμικής κληρονομιάς των λαών και η ανάδειξη της συνέχειάς της στη σύγχρονη εποχή _Η επιστημονική και αισθητική επιμόρφωση των μαζών και

η καλλιέργεια αδελφωσύνης ανάμεσα στους λαούς_Η διατήρηση και η εξέλιξη των ποικίλων και αρχέγονων πολιτισμών των λαών της Σοβιετικής Ένωσης (αυτή είναι και η έμπρακτη εφαρμογή της πολιτικής του Λένιν για τις εθνότητες στα πλαίσια του μουσειακού θεσμού).

Τα σύγχρονα μουσεία (μετά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο) Ο Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος μαζί με την κατάργηση των αποικιών εντονοποίησαν τις οικονομικές ανισότητες στα διάφορα μέρη του κόσμου, με συνέπεια να δημιουργηθούν οι έννοιες των υπανάπτυκτων και των υπό ανάπτυξη κρατών και να χωρισθούν γενικότερα σε καπιταλιστικά, σοσιαλιστικά και τριτοκοσμικά. Το 1946 ιδρύεται, στα πλαίσια του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, η UNESCO, για την τέχνη, την εκπαίδευση και τον πολιτισμό, με ειδικό μουσειακό τμήμα. Εκδίδει το περιοδικό Museum. Το 1947 ιδρύεται το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM) μέσα στην UNESCO, με αντιπροσώπους όλων των ειδών μουσείων. Ασχολείται ,εκτός από τα μουσεία, και με τη μουσειακή δομή των βιβλιοθηκών, των αρχείων και των φυσικών πάρκων. Θα πρέπει να υπογραμμισθεί ότι στα μέσα του 20ού αι. τα μουσεία επηρεάζονται πλέον από ορισμένους καθοριστικούς παράγοντες, όπως: α) τη χρηματοδότηση, εφόσον είναι δαπανηρή η συντήρηση των συλλογών και του εξειδικευμένου προσωπικού, σε σημείο που να μη καλύπτονται επαρκώς από πλούσιες οικογένειες ή ενδιαφερόμενους οργανισμούς. β) την τηλεόραση, η οποία φέρνει μέσα στο σπίτι εικόνες σπάνιων αντικειμένων και μακρυνών τόπων γ) τη βελτίωση της τυπογραφίας, η οποία έχει ως αποτέλεσμα πιστότερες αναπαραγωγές εικόνων, αλλά και

15

Page 16: Muse Ology

δ) την κινητικότητα του κοινού, που αρχίζει πλέον να κυκλοφορεί περισσότερο έξω από το σπίτι του Για όλους αυτούς τους λόγους επιχειρείται η διεύρυνση του βασικού πλήθους των επισκεπτών, με άλλα λόγια η προσέλκυση στο μουσείο ανθρώπων που δεν έχουν πάει εκεί στο παρελθόν. Tα μέσα που χρησιμοποιούνται είναι ποικίλα και κυρίως επικρατεί η τάση να ανταποκρίνονται τα μουσεία στις ανάγκες του τοπικού πληθυσμού. Ο ρόλος τους από τότε και στο εξής θα είναι η ερμηνεία των γνώριμων ή των μερικώς κατανοητών πολιτισμικών, ιστορικών και επιστημονικών εννοιών. Έτσι τα μουσεία επιχειρούν να προσθέτουν γνώσεις ή να τις διευκρινίζουν, αποσκοπώντας στη μείωση της πολιτισμικής και διανοητικής ημιμάθειας των επισκεπτών τους.

Με την αξιολόγηση του κοινού τους προγραμματίζουν προσεκτικά τις εκθέσεις ώστε να αυτές να προβάλλουν τις φυλές, τις εθνότητες ή να είναι απλά πρωτότυπες και ποικίλες, ενώ παράλληλα συνειδητοποιούν ότι ο κοινός παρονομαστής μεταξύ αυτών ως ιδρυμάτων και του κοινού τους είναι η εκπαίδευση, η καθοδήγηση του μέλλοντος και η τεκμηρίωση του παρόντος και του παρελθόντος. Με τον τρόπο αυτόν επαναπροσδιορίζεται ο κοινωνικός χαρακτήρας του μουσειακού θεσμού, η έννοια του κοινωνικού δημόσιου λειτουργήματος και για το λόγο αυτόν ιδρύονται πολλά μουσεία - κέντρα μάθησης και πληροφόρησης, τα οποία όμως δεν αρκούνται μόνο στη συλλογή και συντήρηση των αντικειμένων που περιέχουν αλλά παράλληλα εκπαιδ Α. Καπιταλιστικός κόσμος Στα κράτη με καπιταλιστικά πολιτεύματα τα μουσεία αυξάνονται αλματωδώς σε αριθμό ενώ συγχρόνως λειτουργούν ως πραγματικά μουσεία- εργαστήρια (συμπεριλαμβανομένων και των αρχαιολογικών και των εθνολογικών). Αναπόφευκτη λοιπόν είναι και η μετατροπή της μουσειολογίας σε εφαρμοσμένη επιστήμη, η οποία διδάσκεται πλέον σεπανεπιστήμια. Φυσική συνέπεια αυτού του μουσειολογικού boom αποτελούν και οι αμφιγνωμίες σχετικά με τους στόχους των μουσείων (άν δηλαδή πρέπει να υπερπροβάλλουν την πολιτισμική κληρονομιά του παρελθόντος σε βάρος των σύγχρονων ρευμάτων). Οι απόψεις είναι ποικίλες και τα επιχειρήματα πολλά εκατέρωθεν

εύουν ευχάριστα τους επισκέπτες τους.

πολλά

συμβάλλει αναντίρρητα στη

κοινό, με κέντρο βιομηχανικής δημιουργίας, μουσικό κέντρο και κέντρο για παιδιά).

14. Πάντως ο προβληματισμός αυτός δημιουργία των πρώτων μουσείων σύγχρονης τέχνης. Την ίδια εποχή η μουσειολογία φαίνεται να αποκτά μια νέα τάση: πρόκειται για την παρουσίαση ορισμένων έργων σε ειδικές αίθουσες για μελέτη καθώς και οι προσωρινές εκθέσεις με τον ίδιο στόχο. Αυτό συμβαίνει όταν αφθονούν τα εκθέματα ενός μουσείου, όπως στην περίπτωση του Λούβρου. Εξ άλλου το ίδιο αυτό μουσείο ως πρωτοπόρος, εφαρμόζει για πρώτη φορά σύστημα φωτισμού σύμφωνο με τους προβλεπόμενους όρους του ICOM. Σταθμό όμως στη νέα μουσειολογική αντίληψη θα αποτελέσει η ίδρυση στο Παρίσι, το 1977, ενός από τα πλέον πρωτοπορειακά μουσεία της εποχής: του Κέντρου Georges Pompidou. Πράγματι, το κτίσμα αυτό με αρχιτεκτονική high tech, αποτελεί ένα πολυδιάστατο μουσείο, με προσωρινές εκθέσεις, πλούσιο σε έργα σύγχρονης τέχνης, μηχανοργανωμένη βιβλιοθήκη για το

14Βλ. Colloque sur les musees dans le monde d’ aujourd’hui, Paris, UNESCO, 1969.

16

Page 17: Muse Ology

Ιδρύονται μουσεία ρωτόγονης πτέχνης ξεχωριστά από τα μέχρι ώρα τεθνολογικά

Ιδρύονται μέσα στα ουσεία μουσεία σύγχρονης τέχνης μήματα φωτογραφίας, βιομηχανικής τέχνης (design), καλλιτεχνικού κινηματο

μτ

γράφου. Τα αρχαιολογικά μουσεία ασχολούνται πλέον και με την κοινωνική

οργάνωση και πολιτισμική έκφραση, ώστε να τείνουν να συγχωνευτούν με τα ιστορικά μουσεία.

Στις Αγγλοσαξωνικές χώρες προοδεύουν αλματωδώς τα γεωλογικά και τα βιολογικά μουσεία, τα οποία συχνά ξεκινούν τις παρουσιάσεις των εκθεμάτων τους από τους γαλαξίες και την αρχή του κόσμου (πχ. 1972- το Γεωλογικό Μουσείο Λονδίνου)

Στα τεχνολογικά μουσεία παρουσιάζονται με μουσειογραφικό τρόπο όλες οι δύσκολες έννοιες των μαθηματικών και της φυσικής με τρισδιάστατα μοντέλα κτλ.

Ιδρυση από Smithsonian Institution του National Air and Space Museum στη Washington.

1950 και εξής: Πολυδιάστατα- πολυεπιστημονικά μουσεία. Στην Αμερική και Καναδά άνθιση της οικολογίας και υποστήριξη από αυτήν των φυσικών πάρκων.

1977: Ιαπωνία- Osaka: Ίδρυση μεγάλου Εθνολογικού μουσείου. Τα μεγάλα μουσεία και οι ναοί του Tokyo, Kyoto, Nara ανοίγουν τους θησαυρούς τους στο κοινό.

1977- Στοκχόλμη: Το Κέντρο περιοδευουσών εκθέσεων, με μοναδικό στον κόσμο τεχνολογικό εξοπλισμό, γίνεται μόνιμος οργανισμός.

Δεκαετία 1970: Τα περισσότερα μουσεία του κόσμου (ήδη πολυδιάστατα και «ζωντανά») καθιερώνουν αίθουσες ψυχαγωγικής δημιουργίας για παιδιά και ενήλικες.

Δεκαετία 1970: Νέος τύπος καθαρά πολυεπιστημονικού μουσείου ιδρύεται αρχικά στη Γαλλία– το Οικομουσείο (ξεκινά από τις γεωλογικές περιόδους και καταλήγει στο μέλλον, ως μουσείο του διαστήματος).

Δεκαετία 1980: Παγκόσμια μουσειακή έκρηξη, ιδίως στη Γαλλία και Γερμανία. Τα μουσεία αποτελούν πλέον βασικούς πόλους έλξης και πρωταρχικούς παράγοντες στον πολεοδομικόι σχεδιασμό των πόλεων.

Παρίσι- Parc de la Villette, Musee d’ Orsay: «Πόλεις των Επιστημών και της Βιομηχανίας» μέσα στην πόλη, ώστε η πολιτισμική κληρονομιά να διατηρείται ζωντανή και όχι κλεισμένη σε μαυσωλεία.

Νέα αντίληψη για τα ανάκτορα: Καθιερώνονται τα ανάκτορα- μουσεία (και όχι μουσεία μέσα στα ανάκτορα).

17

Page 18: Muse Ology

Β. Σοσιαλιστικός κόσμος Τα μουσεία της Σοβιετικής Ένωσης και των Λαϊκών

Δημοκρατιών, ήδη από τη δεκαετία του 1950 έχουν κοινά στοιχεία15: Είναι κρατικά. Τα πολιτιστικά, καθώς και τα συλλεκτικά και

ερευνητικά τους τμήματα λειτουργούν και με προσφορές εργασίας των οπαδών του πολιτεύματος.

Απευθύνονται ιδιαίτερα στη νεολαία, με τη διοργάνωση σχολικών πολιτιστικών εκδρομών και πολλών μεταφερόμενων εκθέσεων για την κάλυψη των αναγκών των απομακρυσμένων γεωργικών αλλά και αστικών περιοχών

Καλύπτουν όλες τις επιστήμες και υπάρχουν και πολυεπιστημονικά μουσεία. Δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στα ιστορικά μουσειακά τμήματα και στην

επιστημονική έρευνα. Στο πλαίσιο μάλιστα των ιστορικών μουσείων, ιδρύονται και μουσεία της πάλης του σοβιετικού λαού, ενώ μουσειολογικά η ιστορία παρουσιάζεται συγχρόνως από οικονομική και κοινωνική σκοπιά16.

Η μουσειογραφία δεν παρουσιάζει ιδιαίτερη πρόοδο στα σοσιαλιστικά κράτη.

Η Γερμανία και η Πολωνία δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στα αρχαιολογικά μουσεία, η Ρουμανία επικεντρώνεται στα υπαίθρια, ενώ η Γιουγκοσλαβία προωθεί περισσότερο τα εργοστασιακά μουσεία.

Γ. Τρίτος κόσμος

Στις τριτοκοσμικές χώρες υπάρχει παντελής μουσειολογική ανομοιογένεια. Για το λόγο αυτό θα αναφερθούμε παρακάτω ξεχωριστά στις διάφορες τριτοκοσμικές περιφέρειες.

α. Λατινική Αμερική

Στη Λατινική Αμερική, ιδίως στη Βραζιλία, ακολουθούνται γενικά τα Ευρωπαϊκά πρότυπα. Υπάρχουν μουσεία κυρίως προ-κολομβιανής και αποικιοκρατικής τέχνης, λιγότερα φυσικής ιστορίας, ενώ είναι ανύπαρκτα τα τεχνολογικά μουσεία17.

Είναι σημαντικό όμως να γνωρίζουμε ότι τα μουσεία αυτά εκθέτουν μόνο την πολιτισμική κληρονομιά των κρατών και όχι την εξέλιξή της μέχρι το παρόν και ίσως και το μέλλον, με αποτέλεσμα να μην ταυτίζονται οι πολίτες με το φυσικό και το κοινωνικό τους περιβάλλον.

Η μουσειολογική εξέλιξη στη Λατινική Αμερική μπορεί να συνοψισθεί ως εξής:

Δεκαετία του 1960: Μουσειακή ανάπτυξη της Βραζιλίας (Μουσείο Σύγχρονης τέχνης του Rio de Janeiro) και του Μεξικού (1966 κεξ, ίδρυση 7 μεγάλων μουσείων των οποίων το περιεχόμενο καλύπτει όλες τις περιόδους, με σημαντικότερα το Μουσείο Ανθρωπολογίας και αυτό της Φυσικής Ιστορίας (και τα δύο εξαιρετικής αρχιτεκτονικής)

1972: Στρογγυλή Τράπεζα ICOM στο Σαντιάγκο Χιλής, όπου ιδρύεται ένας θυγατρικός φορέας της ICOM για τη Λατινική Αμερική και αποφασίζεται ο

15 Popov, V. “Les musees de l’U.R.S.S. au service de la culture et du progres”, Cahiers d’ Histoire Mondiale 14 (1), 1972: 162. Βλ. επίσης Les musees en URSS, Compte-rendu d’activites, Moscou, Ministere de la Culture, 1997. 16 Popov, V. “Les musees de l’U.R.S.S. au service de la culture et du progres”, Cahiers d’ Histoire Mondiale 14 (1), 1972: 61. 17“ Role du musee dans l’ Amerique latine d’ aujourd’ hui”, Museum 25 (3), 1973. Βλ. επίσης “Mexique: musees 1972- 1980”, Museum 23 (3) 1980.

18

Page 19: Muse Ology

εφεξής προγραμματισμός ολοκληρωμένων μουσείων, του τύπου των ευρωπαϊκών οικομουσείων.

β. Αραβικά κράτη στην Αφρική και στην Ασία Στα κράτη αυτά οι μουσειολογικές

κατευθύνσεις καθορίζονται από τις αποικιοκρατικές δυνάμεις οι οποίες και οργανώνουν ερευνητικές αποστολές στις περιοχές αυτές. (πχ. Αίγυπτο, Μ. Ασία, Εγγύς και Μέση Ανατολή κτλ.). Ως εκ τούτου πρωτεύουσα σημασία δίνεται στην ίδρυση μουσείων που προβάλλουν τις αποστολές αυτές.

Οι αποικιοκρατικές δυνάμεις ιδρύουν πολλά και μεγάλα αρχαιολογικά μουσεία στα μέρη με ους σημαντικούς αρχαιολογικούς θησαυρούς που φέρνουν στο φως οι αποικιοκρατικές ερευνητικές αποστολές. Αντίθετα υπάρχει μεγάλη καθυστέρηση στα μουσεία υσικής ιστορίας και τα φυσικά πάρκα καθώς και στα εθνολογικά και τεχνολογικά μουσεία

τ

φ

ν.

Εξαίρεση αποτελεί το σημαντικότατο Γεωργικό Μουσείο Καϊρου (1938) με εκθέματα από τη φαραονική μέχρι τη σύγχρονη γεωργία της Αιγύπτου18.

Από τη δεκαετία 1960 και εξής παρατηρείται θεαματική εξέλιξη και ίδρυση μουσείων, ιδίως στη Συρία και το Λίβανο. Ακολουθούν η Μέση Ανατολή19 και η Β.Αφρική.

γ. Η Αφρική νοτίως της Σαχάρας

Πριν από τον αποικιοκρατία στην Αφρική γίνονται σποραδικές συλλογές πολύτιμων αντικειμένων με σκοπό την έκθεσή τους.

Η βιομηχανική εξέλιξη και οικονομική / πολιτισμική αποικιοκρατία ευνοούν την άναρχη αστικοποίηση με αποτέλεσμα την υποβάθμιση των τοπικών πολιτισμών και την αποξένωση της αφρικανικής τέχνης από το κοινωνικό της περιβάλλον (εφόσον περιέχει πλέον στοιχεία που ικανοποιούν τις προτιμήσεις των αποικιοκρατών και των εμπόρων).

Τα πρώτα μουσεία20 ευρωπαϊκού τύπου χρησιμοποιούν ως εκθετήρια τα κέντρα αποικιοκρατικής ακτινοβολίας (εκκλησίες, σχολεία) και είναι ανοικτά μόνο στη διοικητική, ερευνητική και εμπορική ελίτ των αποικιοκρατώ

1959-1977: Στη Νιγηρία (Niamey) ανοίγει στο ευρύ κοινό το πρώτο υπαίθριο αφρικανικό μουσείο αφρικανικού τύπου, όπου «γηγενείς» ζωντανεύουν τους χώρους κατασκευάζοντας και συζητώντας με τους επισκέπτες.

1966 κεξ: Ιδρύονται αρχαιολογικά και

18 “Musee et agriculture”, Museum 24 (3) 1972. 19 Στη Σαουδική Αραβία για πρώτη φορά δημιουργείται ηλεκτρονικό αρχείο των ζωγραφιστών ισλαμικών χειρογράφων ανά τον κόσμο (Riyad 1978). Βλ. Rice, M. Museum, Nouveaux aspects du musee d’ histoire, 29 (2/3), 1977. 20 Diop, A. “L’ action museale dans les pays d’ Afrique… son role et sa finalite”, Museum 25 (4), 1973. Alpha Oumar Konare “Naissance d’ un musee”, Museum 33 (1), 1981:4-8. Nicholson, T.D. Museum, Musee et environement, 25 (1/2), 1973.

19

Page 20: Muse Ology

εθνολογικά μουσεία στη Νιγηρία και τη Σενεγάλη, λιγότερα φυσικής ιστορίας, ενώ είναι ελάχιστα τα τεχνολογικά.

Είναι προβληματική στην Αφρική η διαφύλαξη της φυσικής και πολιτισμικής κληρονομιάς, δεδομένων μάλιστα και των κάκιστων κλιματολογικών συνθηκών. Δεν υπάρχουν πραγματικά επιστημονικά εργαστήρια συντήρησης (αν και αναγκαία).

δ. Νοτιοανατολική Ασία και Αυστραλία

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και εδώ τα μουσεία ακολουθούν τα δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα.

Προηγούνται αριθμητικά τα μουσεία τέχνης και αρχαιολογίας, ιδίως στην Ινδία και στην Ταϋλάνδη (με παραδοσιακή μουσειογραφική αντίληψη- συλλογές κατά εποχές και ρυθμούς).

1950: Εθνικό Μουσείο του Πακιστάν, το πρώτο που μουσειογραφικά αναδεικνύει την κοινωνική σημασία των συλλογών του.

Πολύ λιγότερα, τα μουσεία φυσικής ιστορίας δεν έχουν οικολογική και βιολογική μουσειογραφική αντίληψη

Τα μουσεία προηγμένης τεχνολογίας ξεκινούν δειλά από την Ινδία με περιοδεύουσες εκθέσεις στα «μουσειολεωφορεία».

Στην Ινδία ιδρύονται πολλά εργαστήρια συντήρησης Για την Κίνα τα στοιχεία που διαθέτουμε είναι ελλειπή,

ωστόσο η πληροφόρησή μας έχει πρόσφατα αυξηθεί σημαντικά21. Στη δεκαετία του ’70 ο μουσειακός θεσμός έχει εξαπλωθεί τόσο ώστε τα μουσεία να είναι ήδη πολλά (περίπου 500) και κρατικά, αρχικά μάλιστα φαίνεται ότι ευνοούνται τα ιστορικά. Με τον καιρό κτίζονται τεράστια και πλουσιότατα αρχαιολογικά μουσεία με κλασική μουσειογραφική αντίληψη. Τελευταία εκσυγχρονίζονται και τα κτήρια και η παρουσίαση των εκθεμάτων (πχ στο αρχαιολογικό μουσείο του Xian).

Στην Κίνα οι ανασκαφές είναι αποκλειστικά κρατικές (δεν υπάρχουν ξένες αποστολές)

Η προοπτική του μουσειακού θεσμού Ο συνεχώς αυξανόμενος αριθμός μουσείων, εκτός από την υπογράμμιση

της σπουδαιότητας της πολιτισμικής κληρονομιάς μιας χώρας, μαρτυρεί συχνά και ένα πολιτισμικό marketing κινούμενο από ξένες ή πολυεθνικές εταιρείες.

Από την άλλη πλευρά είναι ανεπαρκής ο τομέας συντήρησης και αποκατάστασης τόσο στα προηγμένα όσο και στα υπό ανάπτυξη κράτη για πολλούς λόγους, κυρίως όμως:

Λόγω ανεπάρκειας επιστημονικών γνώσεων, προγραμματισμού, χώρου και κονδυλίων για τη διάσωση των αντικειμένων

21 Museum, Musees en Chine, 32 (4): 1-218. Βλ. και Museum 37,1985: 147.

20

Page 21: Muse Ology

Λόγω ύπαρξης μιας παράλληλης πολιτιστικής αγοράς που ακολουθεί την εξέλιξη των ίδιων των πολιτισμικών φορέων.

Λόγω έλλειψης μουσειολογικής παιδείας από τους περισσότερους υπαλλήλους στους πολιτισμικούς φορείς

Πάντως τα τελευταία χρόνια υπάρχει μουσειολογική έκρηξη ενώ η διεθνής συνεργασία επιχειρεί την διάδοση γνώσεων σχετικών με τη συντήρηση και τη διάσωση των μουσειακών κειμηλίων. Στον τομέα αυτόν έχουν συμβάλει δύο μεγάλοι φορείς, το International Council of Museums (ICOM) και το International Centre for Conservation and Restoration of Monuments (ICCROM)

Σ’αυτά τα πλαίσια και ως κλάδος της UNESCO, έχει ιδρυθεί παράλληλα με το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM), το Διεθνές Κέντρο για τη συντήρηση και αποκατάσταση των μνημείων (ICCROM). Η UNESCO υποστηρίζει οικονομικά και τους δύο αυτούς φορείς, επίσης όμως επιστημονικά με τη μεγάλη της πλήρως μηχανοργανωμένη της βιβλιοθήκη.

Η UNESCO και το ICOM έχουν ως σκοπούς την αναστήλωση και προφύλαξη των πολιτισμικών αντικειμένων και μνημείων διεθνώς, από τη διασπορά ή το παράνομο εμπόριο, και η επιστροφή τους στις χώρες καταγωγής τους.

Το ICOM σε συνεργασία με την Διεθνή Τράπεζα Ανάπτυξης συμβάλλει στη χρηματοδότηση μουσειακών φορέων του Τρίτου Κόσμου και παίζει σημαντικό ρόλο στην αποκατάσταση των πολιτισμικών θησαυρών των κρατών. Αποτελείται από πολυάριθμες διεθνείς και τοπικές επιτροπές, η καθεμιά με πολλές διεθνείς θυγατρικές οργανώσεις

ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Από τον 19ο αι. και μετά, αλλά κατά κύριο

λόγο στη σημερινή εποχή τα μουσεία καλύπτουν όλους τους γνωστικούς τομείς, μπορούν όμως να διακριθούν στις παρακάτω γενικές κατηγορίες: 1) μουσεία τέχνης 2) μουσεία επιστημών του ανθρώπου 3) μουσεία επιστημών της φύσης 4) μουσεία επιστημών και τεχνολογίας.

Όλα αυτά τα μουσεία ανταλλάσσουν πληροφορίες σε τέτοιο βαθμό που ξεφεύγουν από την πολυεπιστημονικότητα και τείνουν στην διεπιστημονική θεώρηση του μουσειακού θεσμού. Χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα αποτελεί το «οικομουσείο».

1. Μουσεία τέχνης:

Πρόκειται για τα μουσεία που παρουσιάζουν τις δημιουργικές ανθρώπινες τέχνες οι οποίες αποσκοπούν στην έκφραση της ιδανικής αισθητικής, ήτοι για τα μουσεία ζωγραφικής, γλυπτικής, εφαρμοσμένων τεχνών, τέχνης του θεάματος, μουσικής και χορού, λογοτεχνίας, φωτογραφίας και κινηματογράφου, αρχιτεκτονικής.

21

Page 22: Muse Ology

Τα μουσεία τέχνης ξεκινούν από ιδιωτικές συλλογές για να καταλήξουν στο τέλος του 18ου αι.να παρουσιάζουν ποικίλες τεχνικές. Επίσης ξεκινούν από τάσεις καλλιέργειας του γούστου, το οποίο όμως αποδεικνύεται σχετικό και ποικίλει ανάλογα με την εποχή, τη μόρφωση και την ηλικία των ανθρώπων καθώς και τα πολιτεύματα των κρατών όπου ζουν. (Πχ στα σοσιαλιστικά κράτη η πρωτοποριακή τέχνη έχει μια αισθητική που απορρέει από την κοινωνική στράτευση ή μη του εκάστοτε καλλιτέχνη και διακρίνεται σε τέχνη «ανοικτή» ή «κλειστή» για το ευρύ κοινό). Το περιεχόμενο των μουσείων τέχνης τα χωρίζει σε: _Μουσεία αρχαίας τέχνης (ευρωπαϊκής, μεσογειακής, ασιατικής) _Σύγχρονης διεθνούς τέχνης _Πρωτόγονης τέχνης _Λαϊκής τέχνης

2. Μουσεία επιστημών του ανθρώπου: Πρόκειται για τα μουσεία ιστορίας, εθνολογίας, εθνογραφίας,

λαογραφίας, παιδαγωγικής, ιατρικής και υγειινής, διασκέδασης. Φυσικά τα είδη αυτά αλληλοεπικαλύπτονται.

Μουσεία Ιστορικά _Το πρώτο ιστορικό μουσείο χρονολογείται από το 1471 με την ίδρυση στο

Ρωμαϊκό Καπιτόλιο του πρώτου μουσείου τέχνης και ιστορίας με ελληνο-ρωμαϊκές αρχαιότητες.

_16ος αι.: Ιστορικά μουσεία με σκηνές πολιτικών και στρατιωτικών γεγονότων, που συχνά προπαγανδίζουν.

_18ος αι.: Ανακάλυψη της Πομπηίας και του Herculanum. Ενδιαφέρον στο να παρουσιάζεται και ο αρχαιολογικός ορίζοντας για να εντάσσονται τα ευρήματα στο κοινωνικό τους περιβάλλον. Εκτίθενται (παράλληλα με τα έργα τέχνης) και εργαλεία και επιγραφές.

_Μέσα 19ου αι.: Ίδρυση του πρώτου μουσείου Προϊστορίας, αρχικά στενά συνδεδεμένου με την τεχνολογική πρόοδο, και στη συνέχεια σε συνάρτηση με την ανθρωπολογία, την εθνολογία κτλ.

_Σημερινή εποχή: Το ιστορικό μουσείο τείνει να βασίζεται σε πολλές άλλες συναφείς επιστήμες ή επιστημονικούς τομείς (δημογραφία, γεωγραφία, αρχαιολογία, τεχνολογία, αποκρυπτογράφηση και ανάλυση γραπτών- προφορικών – εικονογραφικών μνημείων, εθνολογία, οικολογία, , αλλά και γεωλογία, κλιματολογία εφόσον αυτές ασχολονται με τις συνθήκες που έχουν επηρεάσει τις ιστορικές εξελίξεις)

Μουσεία ανθρωπολογικά, εθνολογικά, λαϊκής τέχνης

Γεννιούνται στα μέσα του 19ο αι. και αφορούν αρχικά αποκλειστικά μη ευρωπαϊκές περιοχές. Στα τέλη του 19ου αι. περιλαμβάνουν και τους παραδοσιακούς πολιτισμούς της Ευρώπης με τη μορφή που είχαν παλιότερα οι «αίθουσες περίεργων πραγμάτων». Στη συνέχεια παρουσιάζουν και την πρόοδο των τεχνικών, την οικονομία, την κοινωνική οργάνωση και γενικά την πολιτισμική έκφραση των παραδοσιακών ομάδων, το πέρασμα στη βιομηχανική εποχή, την οικολογία. Συμβάλλουν στον αμοιβαίο σεβασμό των παραδόσεων των λαών ενάντια στο ρατσισμό.

22

Page 23: Muse Ology

Μουσεία παιδαγωγικά

Δημιουργούνται στο τέλος του 19ου αι. από τα Υπουργεία Παιδείας και αφορούν, εκτός από τα παιδιά, και τους ενήλικες.

Παραλαγή τους είναι τα Μουσεία για το Παιδί, λίγο πρίν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

ντ

ιακριβείας.

Μουσεία Ιατρικής/ Υγειινής

Ιδρύονται στην αρχή του 20ού αι. όμως συχνά ενσωματώνονται στα μουσεία προηγμένης τεχνολογίας. Αφορούν την ιστορία της Ιατρικής.

Μουσεία Ψυχαγωγικά

Συνήθως είναι ενσωματωμένα στα μουσεία ιστορίας και εθνολογίας και εκθέτουν τα σπορ και τα παιχνίδια κυρίως των ενηλίκων.

3. Μουσεία επιστημών της φύσης

Εξελίσσονται με τρόπο που α παρουσιάζουν τη φύση ως το περιβάλλον ου ανθρώπου» και να δείχνουν ότι «οι γενετικές διαφορές δεν παρεμβαίνουν καθόλου στον προσδιορισμό των κοινωνικών και πολιτισμικών διαφορών μεταξύ των ανθρώπινων ομάδων» 22Eπίσης αποσκοπούν στο να καταδείξουν την αλληλεξάρτηση των πολιτισμών που αποτελεί τη βάση της αλληλοκατανόησης των λαών. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι:

α) τα διευρυμένα μουσεία φυσικής ιστορίας που περιλαμβάνουν πολλούς τομείς όπως βιολογία, βοτανική, ορυκτολογία, γεωλογία, και κοινό παρονομαστή την οικολογία. Η φυσικοχημεία, η βιολογία, η γεωφυσική, η παλαιοντολογία, η εθνοβοτανική και εθνοζωολογία, η ανθρωπολογία και η ιατρική μπορούν να ανήκουν τόσο στα μουσεία φυσικής ιστορίας όσο κα σε αυτά των επιστημών β) τα φυσικά πάρκα και καταφύγια

4. Moυσεία προηγμένων επιστημών ακριβείας και υψηλής τεχνολογίας

Παρουσιάζονται πολύ αργά, στις αρχές του 20ού αι. (πρβλ τα τεχνολογικά μουσεία ήδη από τον 18ο αι.) ίσως λόγω της δυσκολίας να εκφρασθούν μουσειογραφικά τα αφηρημένα φαινόμενα των μαθηματικών, της φυσικοχημείας, της γεωλογίας και της βιολογίας, δηλαδή αυτών που επηρεάζουν άμεσα τη σύγχρονη τεχνολογία. Γι’αυτό και τα σύγχρονα τεχνολογικά μουσεία σχετίζονται στενά με τα μουσεία προηγμένων επιστημών ακριβείας.

Ενδιαφέρονται για τις εργασιακές συνθήκες, τις συνθήκες υγειινής και προστασίας της εργασίας, τα κοινωνικά προβλήματα των εργατών που ασχολούνται με σύγχρονα επαγγέλματα, την προστασία του φυσικού και ανθρώπινου περιβάλλοντος, από την αλόγιστη εκμετάλλευση, με ένα λόγο την ποιότητα ζωής σε ένα ολοένα και πιο βιομηχανοποιημένο κόσμο.

22 “Race et differences raciales”- Declaration d’anthropologisteset de geneticiens, Paris, 15 Juillet 1952, Nouvelles de l’ICOM 4 , 1952.

23

Page 24: Muse Ology

5. Μουσεία μικτά α) πολυθεματικά, δηλαδή πολλών θεματικών ενοτήτων και β) μουσεία μονοθεματικά (δηλαδή μιας θεματικής ενότητας- καλλιτεχνικής,

ιστορικής, οικολογικής). Μπορούν να είναι και αυτά με τη σειρά τους: Βιογραφικού τύπου (βιογραφία ενός επιστήμονα, συγγραφέα, καλλιτέχνη,

πολιτικού κτλ.) Μονογραφικού τύπου (πχ. ένα μουσείο κρασιού στο φυσικό του περιβάλλον,

σε παλιό οινοπαραγωγικό αγρόκτημα, με εκθέματα από σχετικές ταπισερί, σύμβολα κρασιού, παλιά και νεότερα αποσπάσματα ποιημάτων για το κρασί κτλ.) 6. Φυσικά πάρκα και οικομουσεία και πολιτισμικά τοπία, αρχαιολογικά και ιστορικά πάρκα:

Διαμορφώνονται από το 1960 κεξ στη Γαλλία ως μουσεία του περιβάλλοντος μέσα σε τοπικά πάρκα, που με τον καιρό αποκτούν και συμμετοχή κοινού και ονομάζονται «μουσεία του χρόνου».

Το 1971 για πρώτη φορά εφευρίσκεται η ονομασία «οικομουσείο». Οικομουσείο είναι ένας νέος τύπος διεπιστημονικού μουσείου, σε μια συγκεκριμένη περιοχή όπου ζεί ένας πληθυσμός, ο οποίος μπορεί να εμπνευσθεί μέσα σ’αυτήν, να διδαχθεί και να ανακαλύψει διαχρονικά τον εαυτό του, με τη βοήθεια των πρακτικών διευκολύσεων που του παρέχει για το σκοπό αυτό μια ελέγχουσα επιστημονική, οικονομική και διοικητική εξουσία. Για το λόγο αυτό το οικομουσείο αποτελεί και εργαλείο για οικονομική, κοινωνική και πολιτική εξέλιξη της κοινωνίας από την οποία προέρχεται23.

Με βάση τα παραπάνω, το οικομουσείο θα μπορούσε επομένως να χαρακτηρισθεί επίσης ως

_έκφραση του ανθρώπου και της φύσης, _έκφραση του χρόνου (για τα προ της εμφάνισης του

ανθρώπου

24

στη Γη),

_ερμηνεία του χώρου (πού να σταθεί ή να προχωρήσει), _εργαστήριο (μελετά την εξέλιξη του πληθυσμού στο

συγκεκριμένο περιβάλλον και συμβάλλει στην αποκάλυψη της καλλιτεχνικης του έκφρασης ).

_συντηρητή της πολιτισμικής κληρονομιας, _σχολείο για να κατανοηθούν τα μελλοντικά

προβλήματα ενός πληθυσμού Ο τύπος αυτός του μουσείου γίνεται ταχύτατα

πολύ προσφιλής τόσο στους μουσειολόγους όσο και στο κοινό. Έτσι, στο διάστημα από το 1971 μέχρι το 1980 το οικομουσείο διαδίδεται και σε αλλες χώρες ενώ παράλληλα διευρύνεται η έννοιά του. To 1993 η UNESCO εντάσσει σ'αυτό και ορισμένα πολιτισμικά τοπία, αυτά δηλαδή στα οποία οι σχέσεις ανάμεσα στο περιβάλλον, τον άνθρωπο και τον πολιτισμό του είναι αδιαχώριστες. Ένα χαρακτηριστικό τέτοιο τοπίο αποτελούν οι βαθμιδωτοί ορυζώνες των Φιλιππίνων.

23 Fuller, N. 1992: "The Museum as a Vehicle for Community Empowerment: The Ak-Chin Indian Ecomuseum Project", in I.Karp, C.Kreamer and S. Lavine (eds), Museums and Communities, Washington, D.C. (Smithsonian Institution Press): 328.

Page 25: Muse Ology

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΩΣ KENTΡΟ ΕΡΕΥΝΑΣ, ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ ΚΑΙ

ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΦΥΛΑΚΑΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΤΩΝ ΛΑΩΝ

Η ΕΡΕΥΝΑ

Η έρευνα αποτελεί τη βάση κάθε

μουσειακής δραστηριότητας, εφόσον διαμορφώνει την πολιτική του μουσείου σε θέματα απόκτησης αντικειμένων, συντήρησης και πολιτιστικής δραστηριότητας.

Κάθε μουσειακό αντικείμενο, οφείλει να έχει εισαχθεί εκεί σύμφωνα με ορισμένους δεοντολογικούς κανόνες που επιτρέπουν μια σωστή αρχειοθέτηση, έτσι ώστε να παρέχεται το μέγιστο δυνατόν των πληροφοριών που θα συμβάλουν στην μετέπειτα ειδική έρευνα.

Με τη σειρά της, η έρευνα αυτή (γρήγορη, άμεση και προσωρινή, εν αναμονή μιας σε βάθος μελέτης που ένέχει τη σπουδαιότητα μιας δημοσίευσης)

θα βοηθήσει στη σωστή συντήρηση και αργότερα στην έκθεση του αντικειμένου.

Πρέπει να σημειωθεί ότι η μουσειακή έρευνα διαφέρει από αυτήν ενός ερευνητικού κέντρου στο ότι το μουσείο πρέπει να μεταφέρει τα αποτελέσματά της στο ευρύ κοινό ακόμη και άν οι ερευνητές συνεχίζουν να εργάζονται στις αποθήκες ή στις αίθουσές του. Και τούτο γιατί η εκπαιδευτική και η πολιτιστική αποστολή του μουσείου είναι εξίσου σημαντικές με την έρευνα και τη συντήρηση. Ένα μουσείο είναι συγχρόνως εργαστήριο και σχολείο. Και όπως δεν μπορεί να υπάρξει διδασκαλία χωρίς προηγούμενη έρευνα, έτσι δεν μπορεί να μεταφερθεί στο κοινό η ουσία των αντικειμένων εάν δεν έχουν αυτά ήδη αποκωδικοποιηθεί από τους ερευνητές.

1. Η δημιουργία των μουσειακών συλλογών. Η βασική πολιτική του μουσείου και ο προγραμματισμός της έρευνας και της απόκτησης

Εξ ορισμού, μία από τις ουσιώδεις λειτουργίες κάθε σχεδόν μουσείου είναι η απόκτηση αντικειμένων τα οποία θα διαφυλάξει για το μέλλον. Η ίδρυση κάθε μουσείου συνοδεύεται από ένα κανονισμό που ορίζει τον γνωστικό του τομέα, το μέγεθός του, τον προϋπολογισμό του και την κρατική και διεθνή του θέση. Από αυτόν εξαρτάται η δομή και η γενικότερη πολιτική του σε θέματα απόκτησης και έρευνας αντικειμένων.

Πρέπει λοιπόν πρώτα να ερευνηθούν και να αξιολογηθούν οι ελλείψεις στο γνωστικό αντικείμενο και στις συλλογές, ώστε να προγραμματισθεί στη συνέχεια από το μουσείο η απόκτηση των απαραίτητων αντικειμένων. Επειδή

25

Page 26: Muse Ology

μάλιστα η αγορά τους κοστίζει και ο προϋπολογισμός του μουσείου είναι συγκεκριμένος και επειδή η υπευθυνότητα αρχίζει με την απόκτηση, είναι απαραίτητη η ορθή αξιο

σουν, να αποθηκεύσ

ιοικητικό του συμβούλιο μόνο μετά από ολοκληρωμ

μουσείο εντάσσεται στην ερευνητική διαδικασία και αποτελεί επιστημονικό έργο.

πολιτική του μουσείου ως

εξέλιξη της υ

ια ότι αυτό δεν είναι σκόπιμο να γίνεται συχνά και αλόγιστα

ία απόκτηση αντικειμένων από κάποια σωστική αν

,παρουσίαση

γνωστικών θεμάτων και προβλημάτων μετά από αξιολόγηση γνωστικών

τομερής περιγραφή του ανωτέρω υλικού (με ανοίγματα σε

υλικού (με όλες τις φυσικοχημικές μεθόδους, με

οτελεσμάτων

η τις αντιδράσεις του επιστημονικού κοινού και των νέων ερευνών που αναλαμβάνει.

2. To μουσειακό ί

συλλογών με μεθόδους αρχειοθέτησης και ανάλυσης που οπωσδήποτε συμβάλλουν

λόγηση και επιλογή. Τα μουσεία δεν πρέπει να αποκτούν (εκτός από σπανιότατες περιστάσεις)

υλικό που δεν θα μπορέσουν να καταλογογραφήσουν, να συντηρήουν ή να εκθέσουν όπως οφείλουν και με τον κατάλληλο τρόπο. Από την άλλη πλευρά, πρέπει να είναι φειδωλά στη λήψη αποφάσεων για

αχρήστευση αντικειμένων τα οποία απέκτησαν στο παρελθόν. Οποιασδήποτε μορφής αποξένωση (δωρεά, ανταλλαγή, πώληση ή καταστροφή) απαιτεί υψηλού βαθμού κρίση προκειμένου να ληφθεί απόφαση εκ μέρους των εφόρων του μουσείου, πρέπει μάλιστα να εγκρίνεται από το δ

ένη και νόμιμη εισήγηση1. Για τους παραπάνω λόγους η διαδικασία εισαγωγής ή απόρριψης

αντικειμένων σε ένα

Η περιστασιακή και η επείγουσα βασικής το πολιτικής Η βασική πολιτική ενός μουσείου πρέπει να

υλοποιείται σταδιακά εφόσον αυξάνονται οι γνώσεις και διαφοροποιούνται πιθανόν οι συνθήκες, γεγονός που υπαγορεύει την περιοδική αναθεώρηση του αρχικού προγραμματισμού. Εξυπακούεται βέβα

. Άλλες φορές πάλι δημιουργούνται επείγουσες

ανάγκες για την αναθεώρηση αυτής της πολιτικής ενός μουσείου (όπως πχ. η αναγκα

ασκαφή). Σύμφωνα με τον Jire Neustupny2 η διαδικασία της

μουσειακής έρευνας για την απόκτηση και αντικειμένων θα μπορούσε να ενταχθεί στο παρακάτω θεωρητικό σχήμα: Επιλογή ελλείψεων Συλλογή υλικού από τις πηγές με βάση τα υφιστάμενα κενά Τυπολογία και λεπμελλοντικές έρευνες) Ταύτιση και ανάλυση του συσχετισμούς και στατιστικές) Σύνθεση με βάση τα ανωτέρω και συμπεράσματα Επιστημονική παρουσίαση των απ Δημοσίευση των αποτελεσμάτων Αξιολόγηση της παρουσίασης και της δημοσίευσης αυτής με βάσ

αντικείμενο και η τεκμηρ ωσηΌπως κάθε είδος έρευνας, έτσι και η μουσειακή προϋποθέτει

προγραμματισμό συγκέντρωσης δεδομένων από τις πηγές και δημιουργία τυπολογικών

1 ICOM, Code of Professional Ethics, section 4. "Disposal of Collections", παράγραφος 4.1: 29. 2 Neustupny, J. 1968: NDLR. Museum and Research, Prague: 31

26

Page 27: Muse Ology

στην πληρέστερη τεκμηρίωση και διαχείριση του μουσειακού υλικού. Οι μουσειακές αυτές συλλογές περιλαμβάνουν : α) κινητά αντικείμενα κατασκευασμένα από τον άνθρωπο (ανόργανα) ή τη φύση (οργανικά -όπως απολιθώματα, επεξεργασμένα ή ζωντανά) β) ακίνητες οικολογικές μονάδες, όπως μνημεία, πολιτισμικές ή φυσικές θέσεις, πάρκα ή φυσικά καταφύγια

Όλα αυτά οφείλει το μουσείο να τα τοποθετήσει μέσα σε ένα συγκεκριμένο γνωστό περιβάλλον και να δημιουργήσει για το καθένα ένα φάκελλο με τις περισσότερες δυνατές πληροφορίες, ώστε να μπορεί στη συνέχεια να αναλυθεί και να συσχετισθεί με άλλα αντικείμενα ή φαινόμενα. Το μουσείο – εργαστήριο λοιπόν κάνει αυτή την ερευνητική τεκμηρίωση που βεβαίως καταλήγει κάποια στιγμή και σε πλήρη δημοσίευση.

Τα μουσειακά αντικείμενα είναι συγχρόνως και αντικείμενα τεκμηρίωσης και μπορούν να διακριθούν σε: α) πρωτεύοντα (πηγές): πρόκειται για αυτά καθ’αυτά τα πραγματικά αντικείμενα β) δευτερεύοντα: είναι τα οπτικο-ακουστικά αντικείμενα τεκμηρίωσης που υποκαθιστούν τα πραγματικά σε περίπτωση που αυτά δεν υπάρχουν (τότε ονομάζονται άμεσα και είναι συχνά τρισδιάστατα) ή όταν είναι απαραίτητη η ερμηνεία φυσικών ή πολιτισμικών φαινομένων επειδή δεν επαρκούν τα πρωτεύοντα τεκμήρια.

Είναι λογικό ότι από κάθε αντικείμενο συλλογής μπορούν να προκύψουν πολλά αντικείμενα τεκμηρίωσης. Ο προγραμματισμός λοιπόν της τεκμηρίωσης έγκειται ακριβώς στον εντοπισμό και τη συμπλήρωση των κενών σε πρωτεύοντα και δευτερεύοντα τεκμήρια, έτσι ώστε να εξυπηρετείται ο εκπαιδευτικός και πολιτιστικός προορισμός του μουσείου.

Οργάνωση και τρόποι διακίνησης της μουσειακής τεκμηρίωσης

Συγχρόνως με την εισαγωγή του, κάθε αντικείμενο οφείλει να καταλογογραφηθεί και να αριθμηθεί έτσι ώστε να παρέχονται όλες οι δυνατές πληροφορίες και οι φάκελοι

τεκμηρίωσης των αντικειμένων να είναι συστηματικά αρχειοθετημένοι και αναλυμένοι είτε με την παραδοσιακή μέθοδο είτε σε Η/Υ. Βασική προϋπόθεση είναι η σαφήνεια της περιγραφής στην καταλογογράφηση, εφόσον αποτελεί κύριο παράγοντα για τη μετέπειτα σωστή ταξινόμηση. Όσο πληρέστερη είναι η περιγραφή και όσο η αρχειοθέτηση βασίζεται σε διαχρονικές αρχές τόσο η μουσειακή τεκμηρίωση είναι σε θέση να καταδείξει τα πιθανά κενά της μουσειακής έρευνας.

Η μουσειακή τεκμηρίωση αφορά φυσικά τα αντικείμενα που περιέχονται στο μουσείο, παράλληλα όμως επεκτείνεται και στη συγκέντρωση άλλων δεδομένων γενικότερα σχετικών με το βασικό γνωστικό τομέα του ιδρύματος, καθώς επίσης με τη μουσειολογία και τη μουσειογραφία. Η παροχή επί μέρους επιστημονικής ενημέρωσης στο εκάστοτε μουσείο είναι σκόπιμο να εντάσσεται σε μια ευρύτερη αντίστοιχη υπηρεσία, η οποία να μπορεί να παρέχει οποιαδήποτε πληροφορία για τις δυνατότητες ενημέρωσης και οποιουδήποτε άλλου μουσείου3.

3 Neustupny, J. ibidem :23

27

Page 28: Muse Ology

H oργάνωση της μουσειακής τεκμηρίωσης και της ενημέρωσης των ερευνητών ποικίλλει ανάλογα με το είδος των συλλογών και των χρηστών. Τα θέματα που προκύπτουν από αυτό είναι πολλά και συχνά ποικίλα εφόσον άπτονται της επαγγελματικής δεοντολογίας. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί πχ. το πρόβλημα των συγγραφικών δικαιωμάτων(πρέπει να είναι πλήρης ή προσωρινή η απαγόρευση να μελετώνται αδημοσίευτα έγγραφα ή αντικείμενα;) ή επίσης το πρόβλημα της σύστασης ή μη προσωπικών συλλογών από πρωτεύοντα ή δευτερεύοντα αντικείμενα τεκμηρίωσης που εμπίπτουν στον γνωστικό τομέα του μουσείου και ανήκουν σ’αυτό.

Ένα σημείο που θα πρέπει να υπογραμμισθεί επίσης είναι ότι στη διαδικασία έρευνας και τεκμηρίωσης, είναι σκόπιμο να περιλαμβάνονται αντιπροσώποι διαφόρων περιοχών και ποικίλων πολιτισμικών ομάδων, η πολιτισμική πείρα των οποίων, θα έχει τη δυνατότητα να διευρύνει τις προοπτικές του μουσείου και να εμβαθύνει στην κατανόηση των συλλογών που περιέχει4.

Από την άλλη πλευρά είναι απαραίτητο να υπάρχουν χώροι κατάλληλοι για ενημέρωση. Στα περισσότερα μουσεία ο τομέας αυτός καλύπτεται επαρκώς, είναι δηλαδή εξοπλισμένα με βιβλιοθήκες, αρχεία, εικονοθήκες, φωτοθήκες και κινηματογραφοθήκες, μερικά μάλιστα έχουν και «επιστημονικές αίθουσες» επίσης μάλιστα και αποθήκες, όπου οι μελετητές συμβουλεύονται τα ίδια τα αντικείμενα, όσα μπορούν να μεταφερθούν, καθώς και τα περισσότερα βιβλία, όσα φυσικά δεν είναι σπάνια και αναντικατάστατα.

Τα πρωτότυπα, όπως φωτογραφικά αρνητικά, μαγνητοφωνημένες ή

κινηματογραφικές ταινίες θα πρέπει να είναι κλειστά στους μελετητές, αντ’αυτών όμως μπορούν να βγούν δυο σειρές αντιγράφων για χρήση μέσα σε ειδικούς χώρους με μηχανήματα για μικροφίλμ και μικροδελτία. Και αυτά με τη σειρά τους όμως πρέπει να συντηρούνται εφόσον καταστρέφονται μετά την πάροδο μερικών ετών. Το πρόβλημα τελευταία λύνεται με την ψηφιοποίηση των εικόνων και το πέρασμά τους σε Η/Υ και γενικά αρμόδιο είναι το ICCROM (International Centre for the Conservation and Restoration of Monuments- Διεθνές Κέντρο για τη Συντήρηση και Αποκατάσταση των πολιτισμικών αγαθών).

4 Pittman, B. et al. 1991: Excellence and Equity, Washington, D.C. (American Association of Museums): 19.

28

Page 29: Muse Ology

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΜΟΥΣΕΙΑΚΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ

1. ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ 1.1 ΚΙΝΗΤΑ 1.11 Είδη συλλογής βάσει γνωστών συστημάτων 1.111 -Είδη ανόργανα 1.111.1 Ορυκτά 1.111.2 Απολιθώματα 1.112 - Είδη Οργανικά 1.112.1 Φυτά παρασκευασμένα 1.112.2 Φυτά ζωντανά 1.112.3 Ζώα παρασκευασμένα 1.112.4 Ζώα ζωντανά 1.12 Αντικείμενα συλλογής βάσει ποικίλων ερμηνειών 1.13 Οικολογικές ενότητες, μεταφερμένες ολόκληρες από το φυσικό τους

περιβάλλον στο μουσείο 1.2 ΑΚΙΝΗΤΑ 1.21 Ενότητες ή κτηριακά σύνολα ιστορικού ή καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος in situ 1.211 Που από μόνα τους αποτελούν το μουσείο 1.212 Που αποτελούν πλαίσιο για ένα μουσείο άλλου προγράμματος 1.3 ΕΔΑΦΙΚΑ 1.31 Φυσικά πάρκα 1.32 Ιστορικά πάρκα 1.33 Χώροι οικολογικού ενδιαφέροντος μέσα σε οικομουσείο 2. ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ 2.1 ΑΜΕΣΑ 2.11 Δισδιάστατα 1.12 Τρισδιάστατα 1.13 Οπτικοακουστικά 2.2 ΕΜΜΕΣΑ 2.21 Δισδιάστατα 2.22 Τρισδιάστατα 2.23 Οπτικοακουστικά 3. ΤΕΚΜΗΡΙΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ

(έντυπα κείμενα, αναπαραγωγές, χάρτες, σχέδια, πίνακες κτλ.)

29

Page 30: Muse Ology

Η λειτουργία του μουσείου ως εργαστηρίου Ανάλογα με το γνωστικό του

αντικείμενο η έρευνα στο κάθε μουσείο δίνει περισσότερη ή λιγότερη βαρύτητα σε ορισμένους τομείς τεκμηρίωσης. Πχ. τα μουσεία τέχνης και ιστορίας και τα τεχνολογίας στη βιβλιοθήκη, τη φωνοθήκη

και την κινηματογραφοθήκη, τα αρχαιολογικά στις πηγές (λίθινα, κεραμεικά αντικείμενα, εικονογραφία κ.ά.), τα εθνολογικά και τα μουσεία φυσικής ιστορίας σε όλους, πρωτογενείς και δευτερογενείς.

Η καλή χρηματοδότηση παίζει σημαντικότατο ρόλο στην λειτουργία του μουσείου ως εργαστηρίου. Με ένα σωστό προϋπολογισμό δαπανών το μουσείο πρέπει να έχει χρήματα για:

Επιστημονικό εξοπλισμό για το χώρο και το εργαστήριό του (μηχανήματα ήχου, εικόνας, ανάλυσης ήχου και εικόνας κτλ.)

Τεχνικό προσωπικό για τον χειρισμό των μηχανημάτων αυτών Αναλώσιμα Γενικά έξοδα (για υπηρεσίες εκτός έδρας, ενοικίαση χώρων εργασίας,

πληρωμές προγραμματιτών Η/Υ, κτλ.) Όργανα και προσωπικό που θα δανεισθεί το μουσείο από άλλους

οργανισμούς (ιδρύματα, ινστιτούτα, ραδιοτηλεόραση, άλλα μουσεία κτλ.) Δυστυχώς η έρευνα υποβαθμίζεται σε ποιότητα όταν ελλείψει χρημάτων,

ένα μουσείο αποκτά περιορισμένο αριθμό αντικειμένων, απλώς για να έχει κάποιες εκθέσεις. Για το λόγο αυτό ένα μουσείο οφείλει να περιλαμβάνει όσο το δυνατόν περισσότερες αντιπροσωπευτικές συλλογές, διαφορετικά κινδυνεύει να συγχωνευθεί ή να συνεργασθεί με άλλους συναφείς οργανισμούς και να υποπέσει σε ένα φαύλο κύκλο κακώς εννοούμενου συναγωνισμού με αυτούς. Από την άλλη πλευρά, όταν ο προϋπολογισμός είναι ανεπαρκής, μπορεί και πάλι να λειτουργεί το μουσείο ως εργαστήριο, με την προϋπόθεση το επιστημονικό προσωπικό του να μην απασχολείται και με διοικητικά καθήκοντα. Οι ερευνητές του επίσης να μην ασχολούνται

αποκλειστικά με τη δημοσίευση των εκθεμάτων του μουσείου αλλά να επεκτείνονται (με την πείρα που έχουν αποκτήσει εκεί) και σε συγκριτικές, μεθοδολογικές, φιλοσοφικές κ.ά. μελέτες.

30

Page 31: Muse Ology

Συμπερασματικά λοιπόν θα μπορούσαμε να πούμε ότι το μουσείο– εργαστήριο οφείλει να:

Περιέχει ερευνητικό οργανισμό που προγραμματίζει τις αγορές αντικειμένων και οργανώνει την τεκμηρίωση βάσει των αναγκών του μουσείου και των εξωτερικών χρηστών,

Έχει καθήκον να δημιουργεί συλλογές αντικειμένων βάσει της επιστημονικής τους βαρύτητας. Τα αντικείμενα αυτά εισάγονται στο μουσείο συνοδευόμενα πάντα από μουσειακά έγγραφα τεκμηρίωσης

Θέτει οπωσδήποτε το πολιτισμικό πλαίσιο των αντικειμένων που αγοράζει πριν εκτεθούν, ώστε αυτά να αποκτήσουν και επιστημονική αξία.

Περιλαμβάνει στις συλλογές του (εκτός από ωραία και σπάνια) και αντιπροσωπευτικά αντικείμενα– μάρτυρες (είτε ως πηγές πληροφοριών είτε ως αντικείμενα που συμπληρώνουν μια υπάρχουσα σειρά άλλων είτε που θα συμπληρωθούν τα ίδια από άλλα).

Τα σημεία αυτά πρέπει

να λαμβάνονται σοβαρότατα υπ’όψη δεδομένου ότι η επιστημονική ολοκλήρωση είναι η μόνη ελπίδα να ξεπεραστεί η μουσειακή κρίση της εποχής μας, όπου πολλά μουσεία στοχεύουν αποκλειστικά στην προβολή τους.

Τα βασικότερα εργαλεία τεκμηρίωσης στα μικτά μουσεία Όπως αναφέρεται πιο πάνω, οι ποικίλες πληροφορίες για κάθε αντικείμενο

αρχειοθετούνται με διάφορους τρόπους, οι οποίοι στο σύνολό τους αποτελούν τα εργαλεία μουσειακής τεκμηρίωσης που θα βοηθήσουν ώστε τα αντικείμενα να εκτιμηθούν σωστά, να μελετηθούν και να ερμηνευθούν. Τα εργαλεία αυτά παρατίθενται παρακάτω κατά υπηρεσίες, με τη σειρά που ακολουθείται από την απόκτηση ενός αντικειμένου μέχρι την τελική του θέση στο μουσειακό χώρο:

Γενική υπηρεσία εισαγωγών Τηρεί ένα ημερολόγιο εισαγωγών όπου γράφονται ποιά αντικείμενα έχουν

αποσυσκευασθεί και για ποιά συλλογή προορίζονται. Υπηρεσία απόκτησης (ερευνά την ταυτότητα των αποκτώμενων

αντικειμένων). Τηρεί: _ Καρνέ ή ημερολόγιο τσέπης με αριθμημένες και αποκολλούμενες σελίδες

για να μπορούν να αντιγράφονται με καρμπόν _Δελτίο ταυτότητας του αντικειμένου

_Ντοσιέ του κάθε αντικειμένου ή κάθε συλλογής (που περιλαμβάνει και φύλλα ερωτηματολογίου συμπληρωμένα από τους συλλέκτες για κάθε αντικείμενο)

_Φύλλο ταυτότητας μνημείου ή φύλλο ταυτότητας χώρου για τα ακίνητα μουσειακά αποκτήματα (Βλ. εικόνα)

Καταγραφή των συλλογών. Χρησιμοποιούνται: _Βιβλία καταγραφής (κατάλογος χρονολογικός) με αριθμημένα,

αποσπώμενα φύλλα, βιβλιοδετημένα ανά ορισμένες περιόδους, σε ένα ή περισσότερα αντίγραφα ασφαλείας. Περιέχει μια ειδική στήλη με όλες τις παρατηρήσεις. Επειδή

31

Page 32: Muse Ology

απαγορεύονται οι οποιεσδήποτε διορθώσεις είναι καλό να γράφεται πρώτα ένας προσωρινός κατάλογος.

_Απλουστευμένος πολυθεματικός κατάλογος σε χρονολογική βάση

δυνατόν να εξυπηρετεί καλύτερα τα μέτρια και τα μικρότερα μουσεία. Η απλούστερη αρίθμηση που μπορεί να έχει αυτός είναι η εξής:

32

Page 33: Muse Ology

Τα δύο τελευταία ψηφία της χιλιάδας, ακολουθούμενα από τον αριθμό

σειράς απόκτησης. Εάν το απόκτημα είναι συλλογή, δηλαδή σειρά συνόλου αντικειμένων, ένα τρίτο ψηφίο δίνει τον αύξοντα αριθμό του αντικειμένου μέσα στη συλλογή.

_Κατάλογος αντίστροφος όσων αντικειμένων στερούνται δελτίου

ταυτότητας και όσων δεν ταυτίσθηκαν ποτέ. Στην αρίθμησή τους προηγείται το γράμμα «R» και δεν ακολουθεί τη μέθοδο αρίθμησης με τα ψηφία της χιλιάδας όπως

33

Page 34: Muse Ology

γίνεται συνήθως στις συλλογές. Εάν κάποτε γίνει γνωστή η ακριβής τους χρονολόγηση τότε αυτή αναφέρεται στον κανονικό κατάλογο.

_Κατάλογος αποθήκευσης, με όσα αντικείμενα πρόκειται να παραμείνουν στο μουσείο για αόριστο διάστημα. Αρχειοθετούνται με τον ίδιο τρόπο όπως και τα υπόλοιπα, επιπλέον όμως με την ένδειξη «D» στην αρχή.

Κίνηση των συλλογών. Χρησιμοποιούνται:

_Ευρετήρια τοπογραφικά (κατάλογοι ή δελτία) όπου αναφέρεται με μολύβι πού έχει μετακίνηθεί κάθε αντικείμενο. (Αντ’αυτών μπορεί η κίνηση να αναγράφεται σε ετικέτες που αποκολλώνται από το δελτίο ταυτότητας του αντικειμένου ή επίσης στο δελτίο του περιγραφικού καταλόγου.)

_Αρχείο εξωτερικού δανεισμού, με ειδική στήλη με όσα αντικείμενα δεν έχουν επιστραφεί ακόμα.

_Αρχείο δανεισμού (περιορισμένου χρόνου), που ορίζει πότε πρέπει να επιστραφεί κάθε αντικείμενο που δανείσθηκε.

_Τετράδιο αποστολής σε εργαστήριο μαζί με λεπτομερές σημείωμα αποστολής για τις ενέργειες που πρέπει να γίνουν και το οποίο πρέπει να επιστραφεί στο μουσείο και να αρχειοθετηθεί στο ντοσιέ του αντικειμένου ή της συλλογής. Αντίγραφο του ίδιου σημειώματος πρέπει να κρατεί και το εργαστήριο, μαζί με όλες τις τεχνικές λεπτομέρειες που το αφορούν.

Υπηρεσία (περιγραφικού) καταλόγου Είναι το κύριο εργαλείο για την επιστημονική τεκμηρίωση. Ο κατάλογος

αυτός αποτελείται από περιγραφικά πολυθεματικά δελτία με συνοπτική οπτική κωδικοποίηση (δηλαδή με χρωματιστά κωδικοποιημένα αυτοκόλλητα σήματα) . Την σύνταξή τους έχει επιμεληθεί το Κέντρο μουσειακής τεκμηρίωσης της Unesco- ICOM, αλλά κυκλοφορούν παρόμοια και στο εμπόριο.

Τα δελτία αυτά είναι χρήσιμα κυρίως για τα μικρά και μέτρια σε μέγεθος μουσεία γιατί κάνουν οικονομία στο κράτημα αντιγράφων πολλών άλλων δελτίων και ευρετηρίων, κατά κανένα όμως τρόπο δεν υποκαθιστούν την επιστημονική ανάλυση των εργαστηρίων.

Παρέχουν ταχύτατα βασικές και απαραίτητες πληροφορίες που αντλούν από το νόμιμο αρχείο του μουσείου και τα ντοσιέ των αντικειμένων. Ακολουθούν τη χρονολογική σειρά του ευρετηρίου των αντικειμένων. Επειδή μάλιστα το μέγεθος των συλλογών σε κάθε μουσείο διαφέρει, και για να μην υπάρξουν μπλεξίματα στους κωδικούς, έχουν προβλεφθεί ειδικές στήλες που συμπληρώνονται προαιρετικά και περιέχουν πχ. ευρετήρια (indexes).

34

Page 35: Muse Ology

Η ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ Είναι γεγονός ότι μία από τις ουσιαστικές δεοντολογικές υποχρεώσεις

κάθε μέλους μουσειακού επαγγέλματος είναι να εγγυάται την προφύλαξη και συντήρηση τόσο των υπαρχουσών όσο και των νεοαποκτωμένων συλλογών και μεμονωμένων αντικειμένων, για τα οποία το μέλος του επαγγέλματος αυτού και το εργοδοτικό του ίδρυμα είναι υπεύθυνα και να εγγυάται ότι μέσα στα πλαίσια της λογικής, οι συλλογές θα μεταφερθούν στις επόμενες γενιές σε όσο καλύτερη και ασφαλέστερη κατάσταση είναι πρακτικά δυνατόν, σύμφωνα με τις σύγχρονες γνώσεις και πηγές5. Χαρακτηριστικά μάλιστα ο S. Weil έγραψε ότι η προφύλαξη εξυπηρετεί το μέλλον με ανάλωση του παρόντος (χρόνου) ενώ οι εκθέσεις εξυπηρετούν το παρόν με ανάλωση του μέλλοντος 6.

Η φροντίδα των συλλογών αποτελεί (παράλληλα με την παροχή δυνατότητας ουσιαστικής τους χρήσης από το κοινό) τμήμα του ορισμού και ουσιαστική αξία ενός πραγματικού μουσείου7.

Με τη λογική αυτή, το πρώτο βήμα για την ορθή φροντίδα των συλλογών αποτελεί ο καλός καθαρισμός του μουσείου. Από την άλλη πλευρά, η φυσική φροντίδα και η δυνατότητα πρόσβασης σε μια συλλογή πρέπει να συμβαδίζει με τις καθιερωμένες επαγγελματικές προδιαγραφές8.

Η έννοιες της προφύλαξης και της συντήρησης είναι σχεδόν ταυτόσημες εφόσον λεξικογραφικά ορίζονται ως εξής9:

Προφύλαξη είναι «η πράξη με την οποία κάποιος προφυλάσσει ή ασφαλίζει από βλάβη, φθορά, αποσύνθεση ή καταστροφή».

Συντήρηση είναι «η πράξη με την οποία κάποιος προφυλλάσσει ή επιτηρεί ώστε να αποφευχθεί απώλεια, αποσύνθεση, φθορά ή βιαιοπραγία. Η λέξη προέρχεται από τα Λατινικά όπου con + servare σημαίνει κρατώ ή κρατώ ενωμένα».

Η προφύλαξη των συλλογών είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το μουσειακό κτήριο και την αναλογία διάθεσης των χώρων του. Πράγματι, η σωστή κατανομή των χώρων αυτών παίζει σημαντικότατο ρόλο, εφόσον επιτρέπει και την αραιότερη τοποθέτηση των αντικειμένων, έτσι

5 International Council of Museums 1990: "Conservation and Restoration of Collections", Code of Professional Ethics, Paris (ICOM): 32. 6 Weil, S. 1983: "Introduction", Beauty and Beasts, Washington, D.C. (Smithsonian Institution Press): xiii-xiv. 7 Burcaw, G.E. 1983: Introduction to Museum Work, (2nd edn), Nashville, Tenn. (American Association for State and Local History): 97. 8 American Association of Museums (1978): Museum Ethics, Washington, D.C. (American Association of Museums): 11. 9 Webster N.- Mc Kenhnie, J. (eds) 1977: New Twentieth Century Dictionary (Collins World Publishing Co. Inc.): 388.

35

Page 36: Muse Ology

ώστε αυτά να κινδυνεύουν το λιγότερο δυνατόν από φθορές (πτώσεις, θραύσεις, αποκρούσεις κτλ.). Για τον λόγο αυτό έχει καθιερωθεί μια αναλογία διάθεσης των μουσειακών χώρων κατά 40-40-20, με άλλα λόγια: 40% για συλλογές, 40% για εκθέσεις και 20% για οτιδήποτε άλλο (γραφεία, αναπαυτήρια, χωλ, αμφιθέατρα, εργαστήρια, εστιατόρια, τουαλέττες, κτλ.

Από την άλλη πλευρά, οποιαδήποτε προφυλακτική παρέμβαση, όσο και αν αυτή είναι αναγκαία, όταν έχει άμεση επίδραση στο αντικείμενο είναι επιτακτική ανάγκη να αξιολογείται προσεκτικά. Δεν πρέπει να γίνεται τίποτα χωρίς τη συμβουλή κάποιου ειδικού στο θέμα.

1. Η προφύλαξη των κινητών μουσειακών αντικειμένων Η κατάσταση των κινητών αντικειμένων εξαρτάται από το υλικό

κατασκευής τους, από το περιβάλλον στο οποίο βρισκόταν πριν από την εισαγωγή τους στο μουσείο και οπωσδήποτε από το περιβάλλον στο οποίο πρόκειται να παραμείνουν μετά την εισαγωγή τους σ’αυτό.

Το μουσειακό περιβάλλον καθορίζεται από το υγροθερμικό και το οπτικό κλίμα, παράλληλα όμως και από τους εμπεριεχομένους κινδύνους για πιθανά άλλα ατυχήματα.

Το μουσειακό περιβάλλον α. Οι κίνδυνοι από τις μεταβολές του υγροθερμικού κλίματος

Οι κυριότεροι παράγοντες του αέρα που συντελούν στη αλλοίωση των αντικειμένων είναι τοοξυγόνο, ορισμένα αέρια (άζωτο, διοξείδιο του άνθρακα, διοξείδιο του θείου, οξέιδιο του αζώτου), οι υδρατμοί και

οι ακαθαρσίες.

ις

Τα αέρια, σε συνδυασμό μεταξύ τους αλλά και με άλλους παράγοντες καθώς και με τα υλικά κατασκευής των αντικειμένων δυνατόν να προκαλέσουν οξειδώσε ή

διαβρώσεις και ποικίλες άλλες φθορές. Το ποσοστό περιεχομένων υδρατμών στον αέρα σε σχέση με το ποσοστό

νερού που περιέχουν τα αντικείμενα παίζει σημαντικό ρόλο στην αποξήρανση ή σήψη των τελευταίων. Και επειδή υπάρχει πάντα μια ισορροπία ανάμεσα στους δύο αυτούς παράγοντες, όσο περισσότερη υγρασία περιέχουν τα αντικείμενα, τόσο οι συνέπειες μεταβολής του αέρα είναι μεγαλύτερες. Ο βαθμός της θερμοκρασίας επίσης επηρεάζει την υγρασία του περιβάλλοντος αέρα. Η εναλλαγή υγρασίας/ ξηρασίας επηρεάζει την ελαστικότητα των υλικών και κατά συνέπεια αυξάνει τον κίνδυνο να σπάσουν.

Ακαθαρσίες είναι στερεά ανόργανα ή οργανικά στοιχεία. Ανόργανα θεωρούνται οι σκόνες και τα μεταλλικά οξείδια. Οργανικά είναι τα φύκια, οι μύκητες, τα έντομα και τα βακτηρίδια.

36

Page 37: Muse Ology

β. Οι κίνδυνοι από τις μεταβολές του οπτικού κλίματος

Κάθε αντικείμενο ευαίσθητο στην ενέργεια του φωτός είναι καταδικασμένο σε βραχυπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη αλλοίωση και τελική εξαφάνιση. Αυτό το φαινόμενο δυνατόν να διαρκέσει χρόνια ή και αιώνες ανάλογα με την ένταση του φωτός, τοτης ακτινοβολίας, τη

διάρκεια εκπομπής και το είδος του φωτιζόμενου αντικε

είδος

ιμένου. γ. Οι κίνδυνοι από ατυχήματα

Τέτοιοι μπορούν να θεωρηθούν οι κίνδυνοι από μεταφορές, συσκευασία, τριψίματα, τραντάγματα, κλοπές, πυρκαϊές, πλημμύρες, επισκέπτες, κακή συντήρηση κ.ά..

Τα μουσειακά αντικείμενα και η συντήρηση του υλικού κατασκευής τους

Για να θεωρηθεί ένα αντικείμενο μουσειακό πρέπει να περάσει από διαδικασίες εντοπισμού των αλλοιώσεών του και των παραγόντων που τις προκάλεσαν, ώστε να υποστεί την κατάλληλη αντιμετώπιση με στόχο τη συντήρηση και την αναστήλωσή του. Οι διαδικασίες αυτές είναι: α.Επιστημονικός έλεγχος για τον προσδιορισμό των φυσικών χαρακτηριστικών και τη χημική σύνθεση και δομή. Για τον έλεγχο αυτόν χρησιμοποιούνται ποικίλες μέθοδοι: Εξέτασης Προσδιορισμού των στοιχείων σύνθεσης Φυσικών ιδιοτήτων Χρονολόγησης β.Εντοπισμός ειδικών αλλοιώσεων, οι οποίες επέρχονται ανάλογα με την κατηγορία των υλικών (μέταλλα,, ορυκτά, απολιθώματα, κεραμεικά, γυαλί, οργανικά υλικά, πλαστικά, σύνθετα υλικά όπως το humus από βιολογική αποσύνθεση, πολύχρωμα υλικά). γ.Αντιμετώπιση κάθε αντικειμένου, η οποία στοχεύει στη συντήρηση και την αποκατάσταση μετά από μια σειρά διαδικασιών που σχετίζονται με το είδος του αντικειμένου ακόμα και με το γνωστικό αντικείμενο του ίδιου του μουσείου. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να κάνουμε τη διάκριση μεταξύ συντήρησης και αποκατάστασης:

Συντήρηση είναι η πράξη που τείνει βασικά να παρατείνει τη ζωή του αντικειμένου διορθώνοντας τις φυσικές και τυχαίες του φθορές.

Aποκατάσταση ή αναστήλωση είναι η πράξη με την οποία κάποιος

37

Page 38: Muse Ology

«αποκαθιστά ή αποκαθιστάται, η επαναφορά στη ίδια μορφή αλλά επίσης και η επαναφορά σε προηγούμενη, φυσιολογική ή εξασθενημένη κατάσταση»10. Η αναστήλωση αποτελεί μια επέμβαση χειρουργικής φύσης, που περιλαμβάνει την

απομάκρυνση μεταγενέστερων προσθηκών και την αντικατάσταση των φθαρμένων τμημάτων από καλύτερα υλικά. Φθάνει μερικές φορές στην σχεδόν πλήρη αναστήλωση, την οποία λανθασμένα αποκαλούν ορισμένοι «αρχική μορφή»...Ο όρος «αναστήλωση» και μόνον αυτός αντιστοιχεί στις λεπτές επεμβάσεις που ονομάζονται «αποκατάσταση της αρχικής μορφής», ή «αληθινή μορφή», όπου ο καλλιτέχνης-αναστηλωτής υποκαθιστά, ενίοτε με υπερβολή, τον συντηρητή.11

Κατά τη διαδικασία της αντιμετώπισης ενός παλαιού

αντικειμένου (ή μνημείου) ορισμένα σημεία έχουν ιδιαίτερη σπουδαιότητα. Έτσι, οποιαδήποτε μορφή συντήρησης και αναστήλωσης οφείλει:

Να είναι αναστρέψιμη Να περιορίζεται στο απόλυτα αναγκαίο Να είναι διακριτικά ορατή (να μη παραπλανά αλλά να διδάσκει τον

επισκέπτη) Να προβάλλει την καλλιτεχνική πλευρά και την ομορφιά του

αντικειμένου Να συνδυάζει την επιστημονική και την εκπαιδευτική προσέγγιση του

αντικειμένου Από τεχνικής πλευράς, η συντήρηση και

η αναστήλωση βασίζονται στη μελέτη και δημιουργία ενός φακέλου για κάθε αντικείμενο με όλες τις πληροφορίες για την πορεία της συντήρησής του, η οποία περιλαμβάνει κατά κανόνα πέντε στάδια:

1. Καθαρισμό (από τα ασταθή προϊόντα φθοράς, με ποικίλες μεθόδους -μηχανικές, ηλεκτρικές, χημικές, φυσικοχημικές- ανάλογα με το υλικό του)

2. Συγκόλληση και στερέωση (με φυσικές ή τεχνητές κολλητικές ουσίες)

3. Αποκατάσταση/ Αναστήλωση 4. Προφύλαξη από τις μετέπειτα

επιδράσεις από το περιβάλλον του (με κλιματισμό, κερί ή βερνίκια, ηλεκτρο-όσμωση κ.ά. παρεμβάσεις στη αλληλεπίδραση αντικειμένου/περιβάλλοντος)

5. Διατήρηση των παραπάνω ώστε να μη φθαρεί ξανά

10 Ibid.: 1544. 11 Coremans P. 1965, “La formation des restaurateurs”, στο Bulletin de l’ Institut Royal du Patrimoine artistique (Bruxelles), 8:131.

38

Page 39: Muse Ology

Καθοριστικό ρόλο στη συντήρηση και στην αναστήλωση παίζουν και τα πρόσωπα που λαμβάνουν αποφάσεις, όπως:

Ο υπεύθυνος του γνωστικού χώρου στον οποίο ανήκει το αντικείμενο Ο επιστημονικός υπεύθυνος του εργαστηρίου που θα εγκρίνει τις

μεθόδους συντήρησης και αποκατάστασης Ο μουσειολόγος που θα παρουσιάσει τα προγράμματα Ο τεχνικός του εργαστηρίου Επειδή καθήκον των μουσείων είναι η μεταφορά στις επόμενες γενεές, όσο

το δυνατόν πληρέστερα και ταχύτερα, των υλικών καταλοίπων και μνημείων του ανθρώπινου πολιτισμού και του φυσικού κόσμου, όλοι οι μουσειακοί υπάλληλοι οφείλουν να ελέγχουν τις συλλογές τους και να γνωρίζουν τη θέση και την κατάσταση των αντικειμένων που περιέχουν. Πρέπει επίσης να ακολουθούν τις (απαραίτητες) διαδικασίες για την περιοδική ειδικότερη αξιολόγηση της κατάστασης των συλλογών και για τη γενική και ειδικότερη συντήρησή τους.

Προϋπόθεση για τα παραπάνω είναι η ανταπόκριση καθενός στο καταστατικό και στην ομαλή διοίκηση και ροή εργασίας του μουσείου καθώς επίσης και η γενικότερη υπευθυνότητα, με στόχο την ορθή διαχείριση των συλλογών. Επειδή μάλιστα κάθε μουσείο είναι μοναδικό, πρέπει να προσδιορίζει τις ιδιαίτερές του πρακτικές μέσα στα όρια της ορθής φροντίδας, συντήρησης και ερμηνείας των συλλογών του και να τις δημοσιεύει σε ένα γραπτό κείμενο, ανανεωνόμενο από καιρό σε καιρό και τουλάχιστον ανά πέντε έτη. Τα αποκτώμενα αντικείμενα πρέπει να είναι συναφή με τους σκοπούς και τις λειτουργίες του μουσείου και να συνοδεύονται πάντοτε από ισχύοντες νόμιμους τίτλους12.

2. Η προφύλαξη των ακίνητων μουσειακών αντικειμένων

Το περιβάλλον

Aκίνητα μουσειακά αντικείμενα είναι τα μνημεία, οι υπαίθριες θέσεις και τα τοπία, οι αγροί και τα κτίσματα που περιβάλλονται από φυσικούς χώρους.

Για να προσδιορίσουμε τη διαφορά μεταξύ ενός κινητού και ενός ακίνητου μουσειακού αντικειμένου μπορούμε να δώσουμε το παρακάτω παράδειγμα:

Το παραδοσιακό αγροτόσπιτο, στο χώρο όπου έχει χτισθεί είναι ακίνητο μουσειακό αντικείμενο, ενώ έαν μεταφερθεί και αποτελέσει τμήμα ενός υπαίθριου μουσείου είναι κινητό. Το πευκοδάσος μέσα σε ένα φυσικό πάρκο

αποτελεί ακίνητο μουσειακό αντικείμενο. Για να μη κατακλεισθεί από ετερόκλιτη χλωρίδα πρέπει να κόβονται τα φυτά αυτά. Αλλά επειδή το δάσος αυτό αποτελείται από ζωντανά οργανικά σύνολα (τα πεύκα) τα οποία επιδρούν σ’αυτό, για να διασωθεί από τους νόμους της φύσης ώστε να επιβιώσει, χρειάζεται ειδικό κλίμα και ξηρό έδαφος. Στην περίπτωση αυτή το πευκοδάσος αποτελεί κινητό φυσικό αντικείμενο. 12 International Council of Museums 1990: "Acquisitions to Museum Collections", Code of Professional Ethics, Paris (ICOM), section 3, παράγρ. 3.1:27.

39

Page 40: Muse Ology

Τα ακίνητα μουσειακά αντικείμενα διατρέχουν πολλούς κινδύνους από το περιβάλλον (το οποίο είναι φυσικό και όχι μουσειακό) και αλλοιώνονται ή μεταβάλλονται από τους παρακάτω παράγοντες οι οποίοι, ανάλογα με το είδος τους επιφέρουν χημικές ή φυσικές μεταβολές13:

Α. ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΕΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΧΗΜΙΚΕΣ ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ

1. ΝΕΡΟ (διαλύει, υδρολύει, ενυδατώνει) 2. ΑΕΡΙΑ (οξυδώνουν , δημιουργούν όξινο περιβάλλον) 3. ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ/ ΦΥΤΑ

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΦΥΣΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ

1. ΠΑΓΕΤΟΣ 2. ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ /ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ 3. ΚΕΡΑΥΝΟΣ 4. ΦΩΤΙΑ 5. ΑΕΡΑΣ 6. ΒΡΟΧΙΝΟ ΝΕΡΟ 7. ΣΕΙΣΜΟΣ/ ΚΙΝΗΣΗ ΕΔΑΦΟΥΣ 8. ΚΡΥΣΤΑΛΛΩΣΗ ΑΛΑΤΟΥΧΩΝ ΔΙΑΛΥΜΑΤΩΝ 9. ΦΥΤΑ (ΡΙΖΕΣ)

Β. ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΕΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ

ΥΛΙΚΑ 1. Σύνθεση 2. Δομή 3. Κατασκευή ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ 1. Σύνδεση των υλικών (αρμοί) 2. Θεμέλια 3. Οριζόντιες κατασκευές 4. Κατακόρυφες κατασκευές 5. Ξυλοδεσιά και στέγαση Γ. ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΕΣ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ 1. ΚΟΙΝΟ 2. ΚΑΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ 3. ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ

Για το λόγο αυτό και ως γνώμων για τη δεοντολογία της συντήρησης και αποκατάστασης των αντικειμένων και των μνημείων αυτών του παρελθόντος, στο ΙΙο Διεθνές Συνέδριο Αρχιτεκτόνων και Τεχνικών των Ιστορικών Μνημείων στη Βενετία 13 Domaslowski, Unesco 1982, XVIII: 15-49. Thomson, G. -White, R., «The pH of rain and the destruction of alcaline stone», Studies in Conservation 19: 190. Sanpaolesi, Unesco 1973, XIV:117-58.

40

Page 41: Muse Ology

το 1964, συνετάγη μια Διεθνής Χάρτα με όλα τα σχετικά για τη Συντήρηση και Αναστήλωση των Μνημείων και των (Μνημειακών) Χώρων.

Η αντιμετώπιση

Ένα ιστορικό μνημείο είναι πρωταρχικά ιστορικό και κατόπιν ωραίο. Με άλλα λόγια θα πρέπει στη συντήρηση και στην αποκατάστασή του να αντιμετωπισθεί ως εκπρόσωπος μιας εποχής που επηρέασε το κτίσιμό του όσο και το ίδιο επηρέασε με τη σειρά του το περιβάλλον μέσα στο οποίο κτίσθηκε. Με βάση τη δεοντολογία αυτή, αρχιτέκτων και πολιτικός μηχανικός οφείλουν να αντιμετωπίσουν το θέμα της στερέωσης και της αναστήλωσής του που πρέπει να είναι αόρατες. Επιπλέον πρέπει να αποφασίσουν μέχρι ποιού σημείου και με ποιόν τρόπο πρέπει να διατηρήσουν τα παλιά δομικά υλικά ή τμήματα του μνημείου σε συνδυασμό πάντα με την αντίστοιχη (συχνά μικρή) χρηματοδότηση του έργου.

Το πρόβλημα στην περίπτωση των χώρων είναι συνθετότερο γιατί η αρχική μορφή ενός χώρου ή ενός τοπίου σχετίζεται με την εσωτερική του οργάνωση μέσα στο χρόνο: αν είναι αποτέλεσμα διάβρωσης, αν περιλαμβάνει κάποια χλωρίδα ή πανίδα, από ποιούς έχει κατοικηθεί (από γεωργούς, κυνηγούς, ψαράδες, αστούς, εργάτες, τουρίστες,) και κυρίως αν έχει υποστεί διαβρωτική τουριστικοποίηση. Άλλοι παράγοντες που προκαλούν μεταβολές και που συνδυάζονται με τους παραπάνω, είναι οι κλιματολογικοί ή υδρογραφικοί (πχ φράγματα), οι τοπογραφικοί (αυτοκινητόδρομοι, λατομεία, αρχαιολογικές ανασκαφές) και οι τοπολογικοί (αστικοποίηση).

Δεδομένου ότι ο σκοπός δεν είναι να διατηρηθεί ένα τοπίο ως είχε σε κάποια δεδομένη χρονική περίοδο, αλλά να αναδειχθεί η διαδικασία της συνεχούς του φυσικής εξέλιξης, θα πρέπει να υπάρχει μια δεοντολογία «εξελικτικής συντήρησης», η οποία να λαμβάνει υπ’όψη τις διαρκείς μεταβολές και τις δυνατότητες μελλοντικής μεταβολής των ζώντων όντων που με τη σειρά τους επιδρούν και αλλάζουν απρόβλεπτα το χώρο.

Η τεχνική αντιμετώπιση ένός μνημείου ή χώρου προϋποθέτει μια σειρά από επιστημονικές αναλύσεις, όπως και στην περίπτωση των κινητών μουσειακώ

μ

υή

ν αγαθών. Στη συνέχεια

είναι σκόπιμο να γίνει ια προσωρινή ταξινόμηση με αρχικό γνώμονα το είδος του μνημείο (πολιτισμικό, φυσικό μικτό) και στη

συνέχεια το άν αυτό είναι τυπολογικό ή οικολογικό. Τυπολογικό θεωρείται αυτό που

41

Page 42: Muse Ology

ζεί ως μουσειακό αντικείμενο ανεξάρτητα, χωρίς άμεσ σχέση με το περιβάλλον όπου αρχικά κατασκευάσθηκε και χρησιμοποιήθηκε. Οικολογικό θεωρείται αυτό που ζεί μουσειακά μόνο σε συνάρτηση ε το αρχικό περιβάλλον όπο κατασκευάσθηκε και χρησιμοποιήθηκε, άσχετα αν το σύμπλοκο αυτό μπορεί ή όχι να μεταφερθεί αλλού.

η

μ υ

H Οργάνωση

Στην ιδανική περίπτωση θα πρέπει να υπάρχουν:

Εθνικά επιστημονικά εργαστήρια υλικών που να ασχολούνται με όλα τα μεθοδολογικά προβλήματα τα οποία θα ανακύπτουν.

Τοπικά επιστημονικά εργαστήρια, παραρτήματα των εθνικών, που να βρίσκονται σε επαφή και με τα άλλα τοπικά ινστιτούτα συντήρησης

Τεχνικά εργαστήρια ανεξάρτητα ή αποτελούντα τμήματα των τοπικών επιστημονικών εργαστηρίων.

Φυσικά αυτό δεν συμβαίνει πάντοτε και στις περιπτώσεις αυτές τα μουσεία απευθύνονται σε ξένα εργαστήρια για την κάλυψη των αναγκών τους.

Υπάρχουν όμως και διακρατικές (διεθνείς) ενώσεις για διάφορα τέτοια θέματα συντήρησης και αναστήλωσης. Αυτές είναι:

1. UNESCO (Οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών για την επιστήμη, την παιδεία και την καλλιέργεια, με συνεργάτες ιδρύματα μη κρατικά όπως το International Council of Museums (ΙCOM) και το International Council of Monuments and Sites (ICOMOS).

Το ICOM ασχολείται με θέματα υλικοτεχνικής υποδομής, ειδικών αποστολών, δημοσιεύσεων , υποτροφιών και ανακύκλωσης. Περιλαμβάνει μεταξύ άλλων μια σημαντική Διεθνή Επιτροπή Μουσειολογίας, το ICOFOM (International Committee for Museology) καθώς και μια για την εκπαίδευση μουσειακού προσωπικού, το ICTOP (International Committee for Training of Personnel). Το ICOMOS ιδρύθηκε το 1965 με σκοπό την προώθηση της θεωρίας, της μεθοδολογίας και της εφαρμοσμένης τεχνολογίας της συντήρησης, την προφύλαξη και ανάδειξη των μνημείων και των χώρων.

2. ICCROM (International Centre of Conservation and Restoration of Monuments) Ιδρύεται το 1969 από την UNESCO. Συγκεντρώνει, μελετά και διανέμει ττα μουσειακά τεκμήρια, συντονίζει και προωθεί τις έρευνες, συμβουλεύει, καταρτίζει ειδικούς και διεκπεραιώνει τη γραμματειακή εργασία της Επιτροπής Συντήρησης του ICOM.

Άλλα ιδρύματα μη κρατικά είναι: Το International Institute of Conservation). Ιδρύθηκε το 1950 με σκοπό τη

βελτίωση των γνώσεων και του τεχνικού επιπέδου. Με τη διοργάνωση συνεδρίων και με τις δημοσιεύσεις του φέρνει πιο κοντά τους επαγγελματίες συντηρητές και τεχνικούς.

Η Association pour la Preservation et la Technologie (Α.Ρ.Τ.). Ιδρύθηκε το 1969 και προωθεί την έρευνα γύρω από την τεχνολογία της συντήρησης. Διαθέτει τράπεζα δεδομένων σχετική με πρόσωπα, πράγματα και υπηρεσίες σχετικές με την τεχνολογία της συντήρησης. Σ’ αυτήν ανήκουν συντηρητές, αρχιτέκτονες- συντηρητές, ειδικοί έφοροι μουσείων, καθηγητές αρχιτεκτονικής, αρχαιολόγοι και άλλοι τεχνίτες συντήρησης, επαγγελματίες ή μη.

42

Page 43: Muse Ology

Είναι αναγκαίο να υπογραμμίσουμε ότι στη συντήρηση και στην

αναστήλωση είναι βασικό να τηρούνται ορισμένοι δεοντολογικοί κανόνες, οι οποίοι αναφέρονται συνοπτικά παρακάτω:

1. Κάθε παρέμβαση οφείλει να είναι αναστρέψιμη, ώστε να διευκολύνει την έρευνα μεταγενέστερων ερευνητών.

2. Πρέπει να συντηρείται η όψη και η δομή του υλικού κατασκευής εφόσον αυτές δεν έχουν εξελικτική πορεία.

3. Η επέμβαση πρέπει να αποκαθιστά και να αναδεικνύει την αρχική μορφή χωρίς αισθητική ή ιστορική φαλκίδευση και χωρίς να διαγράφει τα ίχνη της πορείας του στο χρόνο.

Είναι διαπιστωμένο ωστόσο ότι τα έργα τέχνης και τα ανασκαφικά ευρήματα συντηρούνται και αναστηλώνονται περισσότερο από τα άλλα όλα, με αποτέλεσμα να αμελείται η συντήρηση της φυσικής κληρονομιάς αλλά και της πολιτισμικής (όταν μάλιστα πρόκειται για υπό ανάπτυξη κράτη). Επίσης ότι η συνεργασία μεταξύ ειδικών σε πολιτισμικά αγαθά και ειδικών σε φυσικά αγαθά είναι σπάνια και γι’αυτό και τα συμπεράσματα είναι συχνά μονομερή ή αποσπασματικά.

Από την άλλη πλευρά, είναι γεγονός ότι το φυσικό περιβάλλον αλλάζει ταχύτατα ως προς την υγροθερμική ισορροπία και τη μόλυνση της ατμόσφαιρας. Για το λόγο αυτό είναι καθήκον όλων μας να δώσουμε την απαιτούμενη προσοχή στη διάσωση της πολιτισμικής και φυσικής κληρονομιάς κάθε κοινωνίας με τον αυξημένο έλεγχο του περιβάλλοντος. Παρατηρούμε βέβαια ότι τα τελευταία χρόνια, ιδίως στις τροπικές περιοχές και στα μέρη με υψηλούς ατμοσφαιρικούς ρύπους, πολλαπλασιάζονται τα μουσεία με σκοπό την προφύλαξη διαφόρων πραγμάτων. Αυτό όμως δεν αρκεί. Απαιτείται μια γενικότερη αντιμετώπιση του θέματος με γνώμονα τις νέες τεχνολογίες και μια συνολική μεθοδολογία. Το οπτικό κλίμα είναι επίσης ένα στοιχείο που επηρεάζει δυσμενώς τα μουσειακά αντικείμενα. Μόδα και βιομηχανίες χρησιμοποιούν υψηλής έντασης φωτισμό, πράγμα που πρέπει να αντιμετωπισθεί σοβαρά.

43

Page 44: Muse Ology

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ

Η ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΩΝ ΕΚΘΕΜΑΤΩΝ

1. Η έννοια και τα είδη της έκθεσης

Παρουσίαση ή έκθεση είναι η προβολή σε οποιουδήποτε είδους κοινό ενός συνόλου κινητών ή ακίνητων μουσειακών αντικειμένων, σύμφωνα με κάποιο συγκεκριμένο πρόγραμμα και μέσα σε ένα προκαθορισμένο χώρο, στεγασμένο ή μη, με τη βοήθεια ποικίλων μέσων- κυρίως οπτικοακουστικών αλλά και μεθόδων βασιζόμενων στις δύο ή στις τρεις διαστάσεις1. Μουσείο και κοινό επικοινωνούν. Ο διάλογος αυτός επιτυγχάνεται με το ζωντάνεμα της έκθεσης και ολοκληρώνεται μέσα από τη μετάδοση πληροφοριών, ιδεών και συγκινήσεων σχετικών με τον υλικό κόσμο και το ανθρώπινο περιβάλλον, καθώς και μέσα από τη διάδοση των μηνυμάτων για τα οποία αυτή έχει στηθεί. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειώσουμε ότι τα αντικείμενα που έχουν απομακρυνθεί από το αρχικό τους περιβάλλον και τις (αρχικές τους) λειτουργίες αποκτούν νέες σημασίες, μερικές φορές συνυφασμένες με ασυνείδητα ενδιαφέροντα. Γι’αυτό και η ερμηνεία, σε ό,τι αφορά τη μουσειολογία, έχει την έννοια της μετάφρασης αντικειμένων και γνώσεων σε ένα είδος «γλώσσας» κατανοητής από τον επισκέπτη. Η αντίστοιχη λατινική λέξη προέρχεται από το interpres που σημαίνει τον μεσάζοντα, τον μεσολαβητή. Πράγματι, ο σκοπός του μουσείου είναι να μεσολαβήσει μεταξύ συλλογών και κοινού.

Βασική για την οργάνωση μιας τέτοιας επικοινωνίας είναι η γνώση των δεδομένων της έρευνας και του κοινού έτσι ώστε να επιλεγεί η καλύτερη μορφή παρουσίασης (μόνιμη-διαρκής, περιοδική, οικολογική, συστηματική, εξειδικευμένη).

Κάθε μουσείο έχει θεσμικά την εξουσία να επιλέγει, να ερμηνεύει και να παρουσιάζει ό,τι αποφασίσει πως έχει αξία ή σημασία, με γνώμονα φυσικά πάντα ότι,

για να θεωρείται ότι εκπληρώνει σωστά την αποστολή του, οφείλει να παρουσιάζει τα εκθέματα έτσι ώστε να προσελκύει, να τέρπει, να διεγείρει την περιέργεια, να οδηγεί σε ερωτήματα και να προωθεί τη μάθηση. Δυστυχώς ωστόσο, μερικοί επαγγελματίες μουσειολόγοι ξεχνούν ότι η έκθεση από τη φύση της είναι μια πράξη ερμηνευτική, καθώς και ότι η διαδικασία της επιλογής και της τακτοποίησης πραγμάτων είναι στην ουσία μια

1 Verhaar, J.- Meeter, H. 1989: Project Model Exhibitions, Leiden (Reinwardt Academie): 26.

44

Page 45: Muse Ology

κατασκευή και, ως τέτοια, είναι μια πρόταση για το τί υποθέτουν οι «κατασκευαστές» ότι θέλει να «πεί» ένα αν 2τικείμενο .

π ε

ηπαιδευτικών ιδρυμάτων.

Εκτός από την πολιτιστική του αποστολή ένα μουσείο μπορεί ναέχει και αποστολή εκπαιδευτική με τη συμβολή του στην ενδυνάμωση βασικών ικανοτήτων, γνώσεων, αντιλήψεων και κατανόησης θεμάτων3. Είναι ένα ίδρυμα που έχει στηθεί και βρίσκεται σε διαρκή κίνηση για να μπορέσει να βοηθήσει τα μέλη μιας κοινότητας να γίνουν πιο χαρούμενα, σοφότερα και αποτελεσματικότερα ανθρώπινα όντα. Για την επίτευξη μάλιστα αυτών των στόχων δεν απαιτούνται συνήθως παρά απλά πράγματα, όπως αντικείμενα από τη φύση και την καθημερινή ζωή, ή καλαίσθητα αντικείμενα. Tα εκπαιδευτικά του προγράμματα ρέπ ι να είναι συστηματικά και να υλοποιούνται δια του εξειδικευμένου μουσειακού προσωπικού και ενίοτε με την επικούρησ καθηγητών σχολείων ή ανώτερων εκ

Για τον προγραμματισμό ενός αποτελεσματικού εκπαιδευτικού προγράμματος πρέπει κατ' αρχήν να προσδιορισθεί το είδος του ακροατηρίου στο οποίο αυτό απευθύνεται, η ηλικία και τα ενδιαφέροντά του. Πχ. τα παιδιά του σχολείου μπορούν να μάθουν περισσότερα από τα μουσειακά εκπαιδευτικά προγράμματα εάν τα τελευταία παρέχουν γνώσεις σχετικές με τα μαθήματα στην τάξη. Οι ενήλικες ενδιαφέρονται περισσότερο για θέματα ειδικού ή διαχρονικού ενδιαφέροντος.

Θα πρέπει επίσης όμως να υπάρχει και μέριμνα ώστε να αντανακλάται μέσα σε κάθε μουσείο η βιομηχανική εξέλιξη στις κατασκευές, ώστε να πυροδοτείται το ενδιαφέρον του εργατικού κοινού για τα προϊόντα της εποχής μας.

Η επιλογή της κατάλληλης μεθόδου μεταφοράς πληροφοριών μέσα στο μουσείο πρέπει να είναι προσεκτική. Τρεις είναι οι τεχνικές ή τα επίπεδα μεταφοράς με εφαρμογή σε όλα τα ακροατήρια:

1. Άμεση αλληλεπίδραση. Το κοινό μιλά για τα ενδιαφέροντά του και για την αντίδρασή του στη συγκεκριμένη κατάσταση όπου έχει βρεθεί, στα πλαίσια του στόχου του εκπαιδευτικού προγράμματος. Με τον τρόπο αυτόν αρχίζει να σκέπτεται προς μια προκαθορισμένη κατεύθυνση.4

2. Το κοινό βλέπει το έκθεμα και περιγράφει τα συναισθήματά του, το συγκρίνει με το δικό του περιβάλλον ή με άλλα πράγματα που του έχουν κάνει εντύπωση. Έτσι μαθαίνει μέσα από την παρατήρηση.

3. Oι μαθητές μέσα από παρατήρηση και συζήτηση συνδέουν τα αντικείμενα με το καθημερινό περιβάλλον τους και συνειδητοποιούν ότι τα μουσειακά αντικείμενα, άν και μοναδικά, έχουν ωστόσο μια σχέση με το θεατή, η οποία είναι πραγματική και κατανοητή.

Η αποτελεσματικότητα ενός μουσειακού εκπαιδευτικού προγράμματος εξαρτάται από τρεις παράγοντες:

2 Της Lisa Roberts, αναφέρεται από τον Volkert, J. W. 1991: "Monologue to Dialogue", Museum News, vol. 70, no 2, March/April: 47. 3 Bloom, J.-Powell, E. (eds) 1984: Museums for a New Century, Washington, D.C., (American Association of Museums): 57. 4 Pitman-Gelles, B. 1981: Museums, Magic and Children, Washington, D.C. (Association of Science- Tachnology Centers): 51.

45

Page 46: Muse Ology

1. Την προεπιλεγμένη συνιστώσα που σχετίζεται με το μουσείο (αντικείμενα, περιβάλλον, σκοπό, πολυθεματική και διδακτική ιδιότητα των συλλογών, τέρψη)

2. Τον προκαθορισμένο εκπαιδευτικό στόχο 3. Την μέθοδο μεταφοράς της πληροφορίας

Το μουσείο έχει τη δυνατότητα να βοηθήσει πολλαπλά τους ανθρώπους, μόνον όμως όταν αυτοί το χρησιμοποιούν. Θα το χρησιμοποιήσουν βέβαια μόνον εάν το γνωρίσουν και μόνον εάν δοθεί προσοχή στην ερμηνεία των όσων έχει αποκτήσει και με τρόπο που οι άνθρωποι να κατανοούν5.Ο κύκλος της ερμηνείας αυτής έχει ως εξής:

λνει ένα νέο μήνυμα το οποίο κάνει τον ίδ

ος για την παρουσίαση κάποιου υλικού ή, με άλλα λόγια, τα είδη των εκθέσεων

της μουσειακής έρευνας, ακόμη

αρουσιάζουν συλλογές που

κρατική πλευρά και με αμφίβολη επιρροή στο κοινό,

έμπουν στις πρώτες χωρίς

ιεχόμενο μιας ιστορικής κατοικίας

Ο αποστολέας (μουσειακός οργανισμός) στέλνει ένα επιστημονικό μήνυμα, το οποίο με τη βοήθεια εκπαιδευτικών μεθόδων πηγαίνει στον παραλήπτη (μουσειακό επισκέπτη), ο οποίος με τη σειρά του ανταποκρίνεται παρατηρώντας, συζητώντας και ερωτώντας τον αποστολέα. Για να του απαντήσει ο τελευταίος του στέ

ιο κύκλο. Ας δούμε λοιπόν διεξοδικότερα τις επιλογές τις οποίες έχει ένας

μουσειολόγ: Μόνιμη έκθεση. Δείχνει το γενικό σύνολο του προγράμματος του

μουσείου και γι’αυτό απαιτεί πολλή σκέψη και μεγάλη προετοιμασία. Πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη για πιθανό εμπλουτισμό των συλλογών (και συνεπώς ίσως και αλλαγής της αρχιτεκτονικής του μουσείου), για πρόοδο

ομως και για εξέλιξη του κοινού από γενιά σε γενιά. Προσωρινή έκθεση. Οι προσωρινές εκθέσεις διοργανώνονται

παράλληλα με τις μόνιμες. Εμβαθύνουν σε κάποιο θέμα ή παπουσιάζουν από τις μόνιμες εκθέσεις και συνήθως απευθύνονται στους ειδικούς. Έχουν αυστηρότερη δομή και το στήσιμό τους οφείλει να είναι ευέλικτο για να ανταποκρίνεται στην ποικιλομορφία των διαδοχικών τέτοιων εκθέσεων. Είναι πολύ δαπανηρές και απαιτούν μια σειρά δανεισμών από άλλα μουσεία, περίπλοκο από γραφειο

Για τους παραπάνω λόγους θα πρέπει να γίνεται πάντα συνδυασμός μόνιμων και προσωρινών εκθέσεων και οι τελευταίες να παραπ

όμως να τις αποδιοργανώνουν. Οικολογική έκθεση. Πρόκειται για έκθεση

όπου οι συνιστώσες της αποτελούν ένα σύνολο .πριν ακόμα υπάρξουν ως μουσειακά αντικείμενα (πχ το περ

, τα φυσικά πάρκα και τα καταφύγια θηραμάτων).

5 Του John Cotton Dana, αναφέρεται από τον Alexander, E. 1983: Museum Masters, Nashville, Tenn. (American Association for State and Local History): 396.

46

Page 47: Muse Ology

Συστηματική έκθεση. Τα αντικείμενα εκτίθενται ομαδοποιημένα ανάλογα με κάποιο κοινό χαρακτηριστικό τους (τεχνοτροπία, τεχνική, εποχή, χρήση, βιολογική μορφή κτλ.) ή εκτίθενται δυναμικά

πγια την

τέρψη δυνατ

σε εκθέσεις ε

ς

δεύτερης επιλογής αλλά κατάλληλα για επί τ ατομικά οπτικοακουστικά μέσα εφόσον απευθύνονται συνήθως σ εΘα ήταν καλό να προβλέπεται ένας παιδαγωγικός ε περίπτωση αυτή πρέπει: α) Tα στοιχεία να είναι τ ά αυτενεργούν με την καθοδήγηση του υπεύθυνου που οπτικά κάθε έκθεμα. β) Να προτιμηθεί ένας χώρος προσιτά στο κοινό και τα παιδιά όλων των ηλικιώ δραστηριότητες, πιάνοντας και συνεπώς επικοι

ό αλλά μορεί να πάει προς ό με διάφορους τρόπους κειμένου να επιτύχει τους

στόχους του. Μια έκθεση λοιπόν μπορεί να γίνει και σε χώλ ή ράμπες και γύρω από το κτήριο του μουσείου ή στον

να μεταφερθεί μακριά και να εμπλουτισθεί από αστηριότητες, που για πρώτη φορά εφαρμόσθηκαν

με επιτυχία όσ τις ΗΠΑ6 και επεκτάθηκαν

πχ όταν παρουσιάζεται η εξέλιξη ενός ζωολογικού είδους. Είναι λογικό ότι στην περίπτωση αυτή πρέπει να υπάρχει ισορροπία στα εκθέματα.

Η ποικιλία στον τρόπο παρουσίασης μέσα σ’ένα μουσείο ή και σε μια μουσειακή διαδρομή είναι το κλειδί για μια μορφή επικοινωνίας, η οποία να ληροφορεί ευχάριστα. Είναι επομένως βασικό στοιχείο τόσο

του κοινού όσο και για τη ότητα εξέλιξης του ίδιου του μουσείου.

Οι παρουσιάσεις διακρίνονται συχνά σε εκθέσεις πολιτιστικές καιπιστημονικές. Στα μεγάλα μουσεία οι εκθέσεις αυτές βρίσκονται σε

ξεχωριστούς χώρου που απευθύνονται σε διαφορετικό κοινό η καθεμιά. Στα μικρότερα μουσεία συνυπάρχουν στον ίδιο χώρο, όμως υπάρχουν ορισμένεεςιδιαίτερες διαδρομές που απευθύνονται μόνο στους ειδικούς και δεν είναι υποχρεωτικές για το ευρύ κοινό.

Στους «πολιτιστικούς» χώρους υπάρχουν τα ωραιότερα αντικείμενα των συλλογών μαζί με εικόνες, κείμενα και ομαδικά οπτικοακουστικά μέσα, συχνά μέσα σε ένα συγκεκριμένο, αληθινό περιβάλλον μεταφερμένο στο μουσείο.

Οι επιστημονικές εκθέσεις είναι περισσότερο συστηματικές, με δείγματα όπου μελέτη και με

ε μεμονωμένους επισκέπτ ς. χώρος ιδικός για παιδιά. Στηνκινητά έ σι ώστε τα παιδι να θα ζωντανεύει και θα ερμηνεύει στο μουσείο όπου όλα να είναιν να μπορούν να έχουν ποικίλεςνωνώντας με αντικείμενα καιπειραματικά δείγματα.

Η έκθεση δεν πρέπει να γίνεται μόνο στους ειδικούς χώρους του μουσείου. Το μουσείο δεν δέχεται μόνο το κοιναυτπρο

κήπο του, μπορεί μάλιστα καιτοπικά στοιχεία. Τέτοιες δρ

ν πριν από το Β΄ Παγκ μιο Πόλεμο σστη Σουηδία, είναι:

6 Χαρακτηριστικό είναι το μουσείο Guggenheim της Νέας Υόρκης, όπου τα εκθέματα είναι τοποθετημένα σε ράμπες και η μουσειακή διαδρομή είναι σπειροειδής.

47

Page 48: Muse Ology

Οι βαλίτσες- kits Τα μουσειολεωφορεία Οι μουσειοσκηνές

Τα τελευταία χρόνιαπληροφορική έδωσε νέα ώθηση στμουσειακών αντικειμένων, εφόσον συχνότατα σε αίθουσες αναμονής αεροπλάνα, πλοία, αυτοκίνητα, σχολεί

2. Ο προγραμματισμός καΗ βάση κάθε μουσειολογικ

ανήκουν στο πρόγραμμα της ρικής και εξωτερικής αρχιτεκτονικής του

. μουσείου είναι αυτό που καθορίζει τις ινές που απορρέουν από τη γενική του ποιες εκθέσεις γενικότερου χαρακτήρα, ί τα κενά των συλλογών του.

πρόγραμμα παρουσίασης (program)

επιστημονικά τους. Αν

Τα μουσειοτραίνα Μουσειοβαλίτσες

μάλιστα η ην διάδοση των ο Η/Υ υπάρχει

,γραφεία, σπίτια, α, κτλ.

ι η οργάνωση της έκθεσης ού εγχειρήματος είναι το πρόγραμμα, εφόσον κάθε έκθεση δεν αυτοσχεδιάζεται αλλ’ αντίθετα προϋποθέτει ένα πλήρη προγραμματισμό. Κάθε μουσείο έχει μια γενική διαδικασία (επιστημονικό πρόγραμμα) που συμπεριλαμβάνει τα διάφορα τμήματα της εκπαιδευτικής και πολιτιστικής του αποστολής (προγράμματα παρουσίασης). Οι τομείς της μουσειακής έρευνας, της εκπαίδευσης και της συντήρησηςεσωτεμουσείου

Το επιστημονικό πρόγραμμα τουμόνιμες εκθέσεις και εποπτεύει τις προσωρκατεύθυνση. Επίσης, εάν πρόκειται για κάδιεξάγει βιβλιογραφικές έρευνες και αξιολογε

Στην διεθνή βιβλιογραφία τοδιακρίνεται από τον σχεδιασμό της υλοποίησής του (project). Το πρόγραμμα είναι καθαρά επιστημονικό και το επεξεργάζεται ο ειδικός της βασικής επιστημονικής κατεύθυνσης του μουσείου, ο οποίος οφείλει να παρουσιάσει (γραπτά) τη δομή της έκθεσης, να επιλέξει τα εκθέματα και να συγκεντρώσει τα

δεδομένα για τις ερμηνείεςτίθετα, ο σχεδιασμός (project)

είναι η κατά γράμμα μεταφορά του (θεωρητικού) προγράμματος στην πράξη, δηλαδή στο συγκεκριμένο μουσείο. Υλοποιείται από ένα μουσειογράφο ο οποίος καθορίζει με ακρίβεια την οργάνωση του χώρου, έτσι ώστε να μεταφέρει το μήνυμα των εκθεμάτων στον επισκέπτη.

Από τα παραπάνω καθίσταται φυσικά προφανές ότι ο ειδικός επιστήμονας (μουσειολόγος) και ο μουσειογράφος πρέπει να συνεργάζονται στενά.

3. ΤαΔιάρθρωση του χώρου

(γραπτού) προγράμματος που πρόκειται να συμπίπτουν με τα βασικά στάδια του

αυτά είναι η διαδρομή, η προβολή του εκθέματος τισμός φόντου, στήριξη και κρέμασμα, χώρος

στάδια του επιστημονικούμεταφερθεί στο χώρο πρέπει ναμουσειογραφικού project. Τα στάδιαως αντικειμένου (φωτισμός, χρωμα

48

Page 49: Muse Ology

τοποθέτησης και περιεχόμενο των πληροφοριακών κειμένων) και η σημειολογική ανάγνωση του εκθέματος (χρήση γραφικών και σχεδίων, χρονολογικές αλληλουχίες, συγχρονιστική αλληλουχία).

Η διαδρομή

Η διαδρομή στο χώρο της έκθεσης απορρέει από την επιθυμία να μεταδοθούν πολυπλοκες πληροφορίες στο

49

κοινό. Πρέν

ώστε να γίνεται εκπαιδευτική. Ο

διαδρομή α

Η προβολή εκθέματος ως αντικειμένου σωστή παρουσίαση σε κλειστό χώρο στοχεύει στο να κάνει τον θεατή

να ξεχνιέτακ

ονική και η εσωτερική σύνθεση της παρουσίασης, έτσι ώστε να μη παρεμβάλλ ο διακοσμητικό αντικείμενο μεταξύ του θεατή

προβάλλονται μόνο αυτά. Ως εκ τούτου και τα μέσα παρουσίαση ε προσεκτικά, να εξαφανίζονται ανάλογα με τη

ν ντικείμενο να βγεί από την ανωνυμία του και να του νόημα. Παρακάτω αναφέρονται

πό τ έσα ουσίασης, σημαντικότατα για το στήσιμο του κηνικού:

μ φ οεπιλεής γιατί επηρεάζουν το

μουσειακό

νει συνεχείς και συγκεκριμένους

πει να είναι απλή και σαφής και α εκφράζει τη δομή του προγράμματος. Η απλή θεματική της είναι απαραίτητη

επισκέπτης αντιλαμβάνεται τη πό μια σειρά σύντομων

ενημερωτικών κειμένων, που τον καθοδηγούν στην ανάγνωση της εποχής, του περιβάλλοντος και των εκθεμάτων, ολοκληρωμένα αλλά όχι με κουραστικό, διδακτικό τρόπο. Η σήμανση αυτή δεν περιορίζεται μόνο στη διαδρομή αλλά προβάλλει τα εκθέματα και με άλλους τρόπους όπως θα δούμε παρακάτω. Ο επισκέπτης μπορεί να έχει την επιλογή να συντομεύσει το χρόνο του μέσα από μια συντομότερη διαδρομή εάν υπάρχει ιεράρχηση στα εκθέματά της. Και αυτό είναι επίσης δουλειά του μουσειογράφου.

Ένας σωστός σχεδιασμός πρέπει να προβλέπει κενά και χώρους ανάπαυσης στη διαδρομή. Με τον τρόπο αυτόν ο επισκέπτης αφ’ενός μεν ξεκουράζεται σωματικά αλλά και πνευματικά από τη συνεχή πληροφόρηση, αφ’ετέρου τα εκθέματα που ακολουθούν τα κενά αυτά προβάλλονται περισσότερο.

τουΜιαι μπροστά στα εκθέματα. Παράλληλα με τη χρησιμότητά της οφείλει να

είναι και ωραία αι για το σκοπό αυτό πρέπει να είναι λιτή. Τα μέσα παρουσίασης είναι αποτελεσματικότερα εάν σε πρώτη φάση εφαρμοσθεί ο σημαντικότερος κανόνας, δηλαδή η ουδετεροποίηση του περιβάλλοντος. Με τον τρόπο αυτό σβήνεται η αρχιτεκτ

εται αδιάκριτα κανένα άλλκαι των εκθεμάτων και να

ς πρέπει να πιλέγονται δυνατότητά τους ώστε να κάνου το απροσλάβει όλο το πραγματικό και αισθητικόορισμένα α α βασικά μ παρμουσειακού σ

Ο φωτισμός

Τα έσα ωτισμ ύ πρέπει να γούν προσεκτικά ευθύς εξ αρχ

μικροκλίμα. Για το λόγο αυτό επιβάλλεται στενή συνεργασία του μουσειογράφου και του συντηρητή (ο οποίος θα κά

Page 50: Muse Ology

ελέγχους) ώ όνο.

ό ένα δυνατό

πολύ σκούρο

ε γενικού φωτισμού οποίο να παίζει με την ένταση του φωτός,

έτσι ώστε ν ει. δή ως προς τη

και να έρχεται

είμενα και να ίται. Ο τεχνητός ελέγχεται ευκολότερα,

προστατεύει τα αντικείμενα, αλλά πιθανόν να δημιουργήσει κλειστοφοβία στοΟ τεχνητός φωτισμός είναι αδιαμφισ ό τα

πολύ ευαίσθητα. Στις περιπτώσεις αυτές είναι έκθεσης ένας μικρός χώρος με ενδιάμεσο φωτισμόέκθεσης) ώστε να συνηθίσει το μάτι στο σκοτεινκαθώς και στα υποφωτισμένα αντικείμενα.

Δυσκολία υπάρχει επίσης και στον εμνημείου στη διάρκεια της ημέρας, εφόσον θα πρέφως που μπαίνει από τα παράθυρα και να αυξηθ

π ν

κ

φυσικές. Και πάλι

κατά πόσο θα πρέπει τα φωτιστικά

επίπεδα φωτισμού ποικίλουν κ υ

ραφα, δέρμα, ταπετσαρίες, δείγματα από το φυσικό κόσμο- φυτικά είδη, γούνες και

αποθήκες να ανάβει μόνο για τον καθαρισμό

στε να μην αλλοιωθούν ή μεταβληθούν τα εκθέματα με το χρΔύο είναι οι παράγοντες που πρέπει να προσεχτούν: _Να μη φωτίζεται ομοιόμορφα όλος ο χώρος της έκθεσης απ

φώς που θα εξαφανίζει ουσιαστικά τα αντικείμενα. _Να μη προβάλλονται υπερβολικά τα αντικείμενα σε ένα

φόντο και η παρουσίαση γίνεται πολύ «θεατρική». Μ άλλα λόγια πρέπει να υπάρχει ένα σύστημα

(συνδυασμός τέχνης και τεχνολογίας), τοα συνδέει τα αντικείμενα με το περιβάλλον χωρίς να τα διαλύΥπάρχει συχνά διένεξη ως προς το είδος του φωτισμού, δηλα

χρήση φυσικού ή τεχνητού φωτισμού. Ο φυσικός φωτισμός έχει πιστότηταποικιλία αλλά συχνά μπορεί να γίνει βαρετός ή και καταθλιπτικός. Πρέπειοπωσδήποτε από την οροφή, χωρίς το ηλιακό φως να περιλούει τα αντικτα καταστρέφει, πράγμα που συχνά αμελε

θεατή. βήτητος ταν αντικείμενα είναι καλό να υπάρχει στην είσοδο της (μεταξύ εξωτερικού και αυτού της ό περιβάλλον που θα ακολουθήσει

σωτερικό φωτισμό ενός ιστορικού πει με κάποιον τρόπο να μειωθεί το εί ο φωτισμός των σκοτεινών του τμημάτων. Α ό τη άλλη πλευρά, το βράδυ θα πρέπει να χρησιμοποιούνται τεχνητές πηγές φωτισμού με ένταση, ποιότητα αι προσανατολισμό τέτοιο που να μοιάζουν με διίστανται οι απόψεις, δηλαδή

να είναι εποχής, τροποποιημένα ή να είναι σύγχρονα.

Tα συνιστώμενα

ανάλογα με το υλικό ατασκε ής των εκθεμάτων7:

Έτσι, επιβάλλονται 50 lux για πολύ ευαίσθητα στο φως υλικά (βαμμένα και επεξεργασμένα οργανικά υλικά, υφάσματα, υδατογραφίες, χαλιά, έντυπα και σχέδια, χειρόγ

φτερά). Υπ' όψιν ότι τα ιδιαίτερα φωτοευαίσθητα αντικείμενα πρέπει να

αποθηκεύονται σε πλήρες σκοτάδι και το φως στιςτου χώρου και να σβήνει όταν δεν χρειάζεται8. Μόνη εξαίρεση αποτελούν

οι παρουσιάσεις τους σε έκθεση, οπότε και πρέπει να λαμβάνονται μέγιστες προφυλάξεις.

7 Sitteborg, L. 1991: Conservation and Exhibitions, κεφ. "The Microclimate: a Localized Solution", London (Butterworth & Co.): 1. 8 National Park Service 1990, Museum Handbook, Washington, D.C.(National Park Service): 4.9.

50

Page 51: Muse Ology

Με 150 lux μπορούν να φωτισθούν μετρίως φωτοευαίσθητα αντικείμενα και με 200 lux άβαφα και μη επεξεργασμένα οργανικά υλικά, ζωγραφικοί πίνακες με λάδι και τέμπερα, φινιρισμένες ξύλινες επιφάνειες.

maximum 300 lux μπορούν να χρησιμοποι

όριο των 75 microwatts/lumen. Ο χρωματισμός του φόντου

Το χρώμα των τοίχσυντήρηση αλλά και στην ανάδειξη άτα χρώματα και την υφή του υλικοστο παιχνίδι του φωτισμού και κάνπρέπει να μην εναλλάσσεται ο χρωματισμός για λόγους διακοσμητικούς, γιατί η αλλαγή αυτή σημαίνει στη μουσειογραφία καθορίζεται και συνεπώς πρέπει να

να υπάρχει της ανάλογα με το ρυθμό της

ηρίγματα αυτά πρέπει να είναι ρωτά ώστε να μπορούν να

το σχήμα και να αλλάζουν μέσα στις προθήκες. Συχνά

ασμα που έχει όλη η βιτρίνα για ικειμένων. Μπορούν επίσης, αν είναι μεγάλα, να

ενταχθούν στην κατασκευή του ίδιου του μουσείου, εκτός βέβαια αν πρόκειται πχ. ρέπει να αλλοιωθεί.

εκθεμάτων με διαφανείς κ ς

μασμα προβάλλει το τρισδιάστατο των εκθεμά

Χώρος

ίο διαφέρουν, πρέπει

Τα 200 έως ηθούν γενικά για υλικά, όχι πολύ φωτοευαίσθητα (μέταλλα,

πέτρα, κεραμικά, γυαλί). Όμως όταν αυτά εκτίθενται μαζί με άλλα φωτοευαίσθητα, είναι αυτονόητο ότι πρέπει να ελέγχονται τα επίπεδα φωτισμού των τελευταίων.

Η υπεριώδης ακτινοβολία (UV) είναι επίσης ένας παράγων ο οποίος πρέπει οπωσδήποτε να ελέγχεται με τοποθέτηση φίλτρων μεταξύ της πηγής και του αντικειμένου, ώστε να μην υπερβαίνει το

ων και των προθηκών παίζει σημαντικό ρόλο στη των αντικειμένων. Τα άχρωμα φόντα προβ λλουν ύ των αντικειμένων, ενώ οι σκούροι τόνοι βοηθούν ουν την παρουσίαση επιβλητικότερη. Οπωσδήποτε

αλλαγή θεματικής ενότητας, η οποία συμφωνεί με το πρόγραμμα της παρουσίασης.

Η στήριξη και το κρέμασμα

Τα στηρίγματα και οι βάσεις αποτελούν σοβαρό θέμα και πρέπει να επιλέγονται από τον μουσειογράφο σε συνάρτηση με το πρόγραμμα παρουσίασης, έτσι ώστε ευχέρεια εξέλιξήςέρευνας.

Τα στδιακριτικά και αρθμεταβάλονται σενδεχόμενα θέση

μάλιστα είναι σκόπιμο να καλύπτονται με το ίδιο ύφνα μην εμποδίζουν τη θέαση των αντ

καιγια ιστορικό μνημείο, του οποίου η όψη φυσικά δεν π

Το κρέμασμα ορισμένωνλωστές μπορεί να δείξει τη χρήση του

στο παρελθόν και να δώσει στον θεατή εν μέρει την εντύπωση ότι αυτό ξαναζωντανεύει μπροστά του. Επίσης το κρέ

των και διεγείρει τη φαντασία. Έτσι π.χ. μπορεί να «στηθεί» τρισδιάστατα μια φορεσιά χωρίς να χρησιμοποιηθούν κούκλες.

τοποθέτησης και περιεχόμενο των

πληροφοριακών κειμένων Επειδή τα κίνητρα κάθε ανθρώπου για

την επίσκεψή του σ’ένα μουσε

51

Page 52: Muse Ology

52

ο μουσειογ

μές της να

άθε προθήκης.

ρισσότερες λεπτομέρειες για τα εκθέματα. Δεν πρέπει μια προθήκη συνήθως «διαβάζεται» από αριστερά προς τα δεξιά και .

ροφορικά κείμενα που απευθύνονται σε πιο εξε α έχουν επίσης μια ομοιογένεια.

μενα μέσα στις προθήκες μειώνει την προβολή ται να τοποθετούνται στη σειρά, στο κάτω μέρος του ρ ού κρυστάλου. Οι αριθμοί δίπλα στα αντικείμενα επαναλαμβάνονται και στις επεξηγ

πτής πληροφόρησης σε μια έκθεση βαίνουν από το γενικότερο

πρέπει

τα πληροφοριακό

ο να υπερισχύει του σχεδίου

σε τμήματα που μπορούν να διαβαστούν εύκολα, όχι

ράφος να φροντίζει να μην επιβάλλει υπερβολικά πολλές γραπτές πληροφορίες,

_Πρωτεύοντα κείμενα είναι αυτά που σημαδεύουν τις βασικές γραμδιαδρομής της έκθεσης, βρίσκονται κατά κανόνα έξω από τις προθήκες και έχουν έγενικό τίτλο. Είναι γραμμένα απλά, με μεγάλα γράμματα και δίνουν τις απαραίτητες πληροφορίες για το περιεχόμενο της κ

_Δευτερεύοντα κείμενα είναι όσα βρίσκονται στο βάθος των προθηκών και έχουν επίσης τίτλο. Αυτά δίνουν πε

να ξεχνάμε ότι από πάνω προς τα κάτω

_Σημειώσεις είναι πληιδικευμένο κοινό και πρέπει ν

Επειδή οι ετικέττες με τα κεί των εκθεμάτων, συνηθίζε

μπ οστινηματικές αυτές ετικέττες. Τα επίπεδα γρα

στο ειδικότερο και είναι: 1. Τίτλος 2. Υπότιτλος 3. Εισαγωγικό κείμενο 4. Ομαδικό κείμενο 5. Μεμονωμένες πινακίδες 6. Παράπλευρο υλικό Για τον τίτλο της έκθεσης

φθούν υπ' όψη: να λη Mέγεθος- να είναι μεγάλο και επιβλητικό. Συνήθως χρησιμοποιείται το μεγαλύτερο μέγεθος στιγμών γραμματοσειράς Μήκος μηνύματος- συνήθως μικρό, μία έως δέκα λέξεις Εμφάνιση - να ελκύει την προσοχή Περιεχόμενο- να είναι θεματικό, ελάχισ Έννοια- το σχέδιο να υπερισχύει του περιεχομένου Εντύπωση συνολική- μορφή που να αποδίδει το περιεχόμενο της έκθεσης (κωμική, σοβαρή, φινετσάτη κτλ.) Για τον υπότιτλο της έκθεσης πρέπει να ληφθούν υπ' όψη: Mέγεθος- Να είναι γραμμένο σε γραμματοσειρά με μέγεθος στιγμών μεγάλο αρκετά, ώστε να διαβάζεται από απόσταση, αλλά μικρότερο από τον τίτλο. Μήκος μηνύματος- μέχρι δέκα λέξεις Περιεχόμενο- να είναι πληροφοριακό Έννοια / σύλληψη- το περιεχόμεν Εντύπωση συνολική- να περιορίζεται η πληροφόρηση στο περιεχόμενο της έκθεσης. Για το εισαγωγικό κείμενο της έκθεσης πρέπει να ληφθούν υπ' όψη: Μήκος μηνύματος- να είναι αρκετά μεγάλο από 50 έως 200 λέξεις, χωρισμένο

Page 53: Muse Ology

μεγαλύτερα από 75 λέξεις το καθένα. Να έχει αρκετά μεγάλο

53

μέγεθος

αντικειμένων με αυτήν

εση ώστε ο επισκέπτης να αποκτά

γραμματοσειρά αλλά

Μήκος μηνύματος-

που

λά περιοριζόμενο στον τίτλο, τον

Έννοια / σύλληψη- να αποσκοπούν στην ταύτιση του αντικειμένου έχουν εξειδικευμένη πληροφόρηση

επ τ α ας τι

τό με τον επισκέπτη

να μάθει από την έκθεση ο επισκέπτης Η σημειολογική ανάγνωση του εκθέματος

Κάθε αντικείμενο που μετά από έρευναμουσείο μπορεί να «αναγνωσθεί» κατά και να αποκτήσει πολλές έννοιες, συγκμουσειογράφος, ανάλογα με το πρόγρ

στιγμών στη γραμματοσειρά, ώστε να διαβάζεται από απόσταση Περιεχόμενο- να είναι επεξηγηματικό της λογικής της έκθεσης και της σχέσης των Έννοια / σύλληψη- κείμενο περιεκτικό που να εξηγεί τις βασικές έννοιες που περιλαμβάνονται στην έκθμια ολοκληρωμένη ιδέα του τί πρόκειται να δεί Εντύπωση συνολική- να παρέχεται από το κείμενο πληροφόρηση για το περιεχόμενο της έκθεσης. Γι’αυτό και πρέπει να μπεί στην αρχή της διαδρομής. Για το ομαδικό κείμενο της έκθεση Μήκος μηνύματος- να κυμαίνεμικρή

ς πρέπει να ληφθούν υπ' όψη: ται από 75 έως 150 λέξεις, σε αρκετά

μεγαλύτερη από αυτή των επεξηγηματικών

ριακό και ερμηνευτικό, να επεξηγεί τις ν συνδέει τα τμήματα της έκθεσης να εστιάζει στο θέμα. Για το λόγο

ο ενδιαφέρον εκ μέρους του επισκέπτη

πινακίδων Περιεχόμενο- να είναι πληροφοσχέσεις μεταξύ ομάδων αντικειμένω Έννοια / σύλληψη- το κείμενο να Εντύπωση συνολική- μορφή πουαυτό βέβαια απαιτεί και μεγαλύτερώστε να το διαβάσει. Για μεμονωμένες πινακίδες της έκθεσης πρέπει να ληφθούν υπ' όψη: συνοπτική αλλά ικανή για να δώσει επαρκή πληροφόρηση. Μικρή γραμματοσειρά αλλά τόση ώστε να μπορεί να διαβάζεται από ανθρώπους φορούν γυαλιά οράσεως Περιεχόμενο- πληροφοριακό αλκατασκευστή, το υλικό και τη χρονολογία κατασκευής

Εντύπωση συνολική- να παρ Από τα παραπάνω αντιλαμβάνεται λοιπόν κανείς τον ουσιαστικό ρόλο που παίζουν τα εξηγημα ικά κείμεν στο στήσιμο μι έκθεσης. Πράγμα , ο στόχος τους είναι να μάθουν στον επισκέπτη πολλά βασικά πράγματα με συχνές επαναλήψεις ! Αυτά είναι: Ποιο θέμα έχει η έκθεση Τι σχέση έχει το θέμα αυ Πως είναι οργανωμένη η έκθεση Τι πρόκειται

εισάγεται και εκτίθεται στο ποικίλους τρόπους,

εκριμένες ή αφηρημένες. Ο αμμα παρουσίασης, θα πρέπει να

Page 54: Muse Ology

ομαδοποιήσει, να συγκρίνει και να συσχετίσει τα εκθέματα κατά τρόπο που να απορρέουν από αυτή τη σημειολογία κάποια συνολικά σημασειολογικά νοήματα. Παρακάτω αναφέρονται ορισμένοι τρόποι που εξυπηρετούν το σκοπό αυτό:

54

Η χρήση γραφικών

ν το τους και επί πλέον, η πληθώρα τους στερεί από τα

νται από τομικά οπτικοακουστικά μηχανήματα.

σ ι

σειογράφος θα πρέπει να συσχετήσει ένα σύνολο

αρουσιασθεί με την τοποθέτησή του κοντά σε άλλα του ίδιου πόν εδώ για μια συγχρονιστική αλληλουχία.

. Η μεταφορά αυτών σε κλειστό μουσείο είναι το περιβάλλον, όμως άν η παρουσίαση έχει

στάσεις

(κειμένων, σχεδίων, φωτογραφιών)

Κείμενα, σχέδια και φωτογραφίεςμπορούν να χρησιμοποιηθούν γιανα παρουσιασθεί καλύτερα ένααντικείμενο ένα πρόβλημα ή έναφαινόμενο. Πρέπει όμως νααποφεύγεται ηεπαναλαμβανόμενή τους χρήση

γιατί χάνου νόημάαντικείμενα την μουσειακή ακτινοβολία. Είναι προτιμότερο να βρίσκονται συγκεντρωμένα κάπου ξεχωριστά στην αίθουσα ή να αντικαθίσταα Οι χρονολογικές αλληλουχίες Στην περίπτωση αυτή η θέση του αντικειμένου στην έκθεση προ διορίζετα από την εξελικτική του πορεία στο χρόνο. Η δυναμική αυτή παρουσίαση βοηθεί τον επισκέπτη να κατανοεί το σύνολο της εξελικτικής διαδικασίας και να μη «πνίγετα» σε μια στείρα τυπολογική σειρά. Η συγχρονιστική αλληλουχία Όταν το πρόγραμμα δεν προβλέπει να εκτεθούν τα αντικείμενα κατά χρονολογική σειρά, ο μουπαραγόντων, έτσι ώστε η σχέση των αντικειμένων μεταξύ τους να είναιαυτή που θα βγάζει κάποιο νόημα. Π.χ. η λειτουργικότητα ενός εργαλείουμπορεί να πεπαγγέλματος. Πρόκειται λοιΗ μέθοδος αυτή συνιστάται ιδιαίτερα στις περιπτώσεις που παρουσιάζονται φυσικά περιβάλλοντα, σύνολα κατοικιών ή παραγωγής, ταφικά σύνολα με όλα τα κτερίσματα, και φυσικά είναι ο καλύτερος τρόπος παρουσίασης αρχαιολογικών, ιστορικών και εθνογραφικών χώρων ως μουσείων in situπροβληματική γιατί θα λείπει την έννοια της σύνθεσης, έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα ελκυστική για το κοινό. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να αποφεύγονται οι πολλές αναπαραγιατί σβήνουν τη συναισθηματική φόρτιση που προκαλεί στον θεατή το πραγματικό αντικείμενο.

Page 55: Muse Ology

Άσχετα από την πραγματικά τους αξία, υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες ν παρουσίαση, οι οποίοι και αναφέρονται

(όχι απαραίτητα και το ωραιότερο), το υ ε ο νόημα της έκθεσης και

Σ ε ις

α.

, τα δείγματα ργάνω

άστατες εικόνες, οι οποίες αιτεί αντικείμενα που δεν υπάρχουνς τρισδιάστατες εικόνες, όπως: ε φυσικό μέγεθος

σε μαθηματικές έννοιες, φυσικά

εφημερίδα

θα συνοδεύεται από ατομικά ακουστικά με η σ

Οι δισδιάστατες εικόνες και τα κείμενα

ι πάντα να έχουμε

υπ’όψη ότι η έκθεση έχει χαρακτήρα συνοπτικό. Τα πληροφοριακά κείμενα πρέπει να πληροφορούν με διακριτικότητα χωρίς να εμποδίζουν τη θέαση των εκθεμάτων. Τα εκθεσιακά γραπτ σδιάστατης μορφής εντάσσονται στην έκθεση.

που παίζουν ιδιαίτερο ρόλο στηπαρακάτω: Το αντικείμενο -σύμβολο Είναι το πιο εντυπωσιακόαντικείμενο πο κφράζει συμβολικά όλο τσημαδεύει συγκινησιακά τον θεατή ώστε να έκθεση. τις μόνιμες, μ γάλες εκθέσε , σημαδευχάριστο διάλειμμ

θυμάται και αυτό και την εύει τη διαδρομή, κάτι σαν

και τα οικολογικά σύνολα, ση μιας έκθεσης.

χρησιμοποιούνται όταν το στο μουσείο.

Τα πραγματικά αντικείμενα Είναι τα πραγματικά αντικείμενατο σύνολο των οποίων δίνει νόημα στην ο Οι τρισδιπρόγραμμα απ Οι σταθερέ_Αντίγραφα σ_Μακέττες σε κλίμακα υπό σμίκρυνση _Μακέττες σε κλίμακα υπό μεγέθυνση _Ολογράμματα _Παραστάσεις αφηρημένων εννοιών, εφαρμοσμένων

φαινόμενα, κοινωνικές δομές, στατιστικές κ.ά. Οι οπτικοακουστικές εικόνες, όπως: _Κυλυόμενη φωτινή_Μικρο-υπολογιστής με touch-on screen _Sonoramas _Diaporamas _Cineramas _Videoramas _Phonogram με ατομικά ακουστικά σε διάφορες γλώσσες _Film μικρού μήκους πουαυτόματ μετάφραση ε διάφορες γλώσσες Όλα αυτά προϋποθέτουν φυσικά την τήρηση ησυχίας στις αίθουσες της έκθεσης

Δισδιάστατες είναι οι φωτογραφίες, τα διαγράμματα και οι χάρτες. Τα κείμενα μπορούν να διακριθούν σε α) κείμενα πληροφοριακά και β)εκθεσιακά γραπτά Ορισμένα κείμενα (χωρίς όμως υπερβολές) είναι καλό να υπάρχουν για ναπληροφορούν και να καθοδηγούν τον επισκέπτη. Πρέπε

ά αυτούσια ή σε αντίγραφα 1:1 τρι

Τέλος, τα κείμενα σήμανσης με σχέδια ή απλές οδηγίες (συχνά κωδικοποιημένες) για την ομαλή κυκλοφορία στον εκθεσιακό χώρο, αποτελούν την τελευταία βαθμίδα της παρουσίασης.

55

Page 56: Muse Ology

Συμπερασματικά γίνεται αντιληπτό ότι η έκθεση είναι η επικοινωνία του μουσείου με την κοινωνία, γι’αυτό και αποτελεί σημαντικό εργαλείο για τη μετάδοση και διάδοση γνώσεων. Κατά τον Cameron9 η δύναμη επικοινωνίας της μουσειακής γλώσσας είναι τόσο μεγάλη που «η ηθική ευθύνη για τη χρήση της πρέπει να αποτελέσει το αντικείμ

ατικού κοινού (δηλαδή αυτού που επισκέπτεται το μουσείο) και η αξιολόγηση

Το

νες γνώσεις. Γι’αυτό και η γλώσσα που απαιτείται για την εξήγηση των εκθεμάτων τις γενικές οδηγίες πρέπει να είναι καταληπτή από τον μέσο επισκέπτ ϊκευμένη, αλλά τέτοια που να μπορεί λουθεί άνετα μόνος του την εκθεσιακή διαδρομή.

ι να μη γίνονται δεκτά γιατί τους επισκέπτες, γι’αυτό και

δημιουργικά ενόσο οι επισκέπτο έ η συμβαίνει ακόμα μόνο στα

υνήθως ατομικοί επισκέπτες οτέλεσμα να επικρατεί χάος. Το ορθότερο θα ήταν να προβλέπονται

διαφορετικ νυ α σιων χώρων, ένα πολιτιστικό

οινό των ερευνητών και των

του κοινού

πρέπει να ανοίγου τ ς

γνωρίζουν το αντικείμενο.

αρχίζουν να εξειδικεύον

ενο όλης της προσοχής αυτού που εργάζεται στο μουσείο».

ΤΟ ΚΟΙΝΟ ΤΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ Το κοινό είναι εκείνο που επιτρέπει την κατανόηση του πραγματικού

ρόλου του μουσείου στη μόρφωση και τον πολιτισμό. Επειδή το μουσείο υφίσταται και εξελίσσεται για το κοινό του, η γνωριμία με αυτό επιτρέπει τον προγραμματισμό εκθέσεων που θα απευθύνονται σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο ποσοστό ανθρώπων. Η μελέτη του πραγμ

της επιτυχίας και αποτυχίας των εκθέσεων μπορούν να διαμορφώσουν τη στρατηγική για το εν δυνάμει κοινό, αυτό δηλαδή που θα μπορούσε στο μέλλον να επισκεφθεί το μουσείο.

κοινό των μουσείων μπορεί να διακριθεί σε γενικό και ειδικό. Το γενικό κοινό έρχεται ατομικά στο μουσείο χωρίς ιδιαίτερο ερευνητικό λόγο και χωρίς εξειδικευμέ

καιη. Ούτε πολύ περίπλοκη ούτε πολύ εκλα

ο επισκέπτης αυτός να ακοΤα παιδιά κάτω των τεσσάρων ετών θα πρέπε

είναι φυσικό να μην καταλαβαίνουν και να παρενοχλούν θα πρέπει να προβλέπεται ένας χώρος όπου θα απασχολούνταιγονείς τους θα νται την κθεσ . Δυστυχώς αυτόμεγάλα μουσεία.

Στην είσοδο των μουσείων συνωστίζονται σκαι γκρουπ με απ

ές ώρες υποδοχής τω δύο κοινών. Στα μεγάλα μο σεί υπάρχουν δύο είδη δημό

για το γενικό κοινό και ένα επιστημονικό για το ειδικό κφοιτητών.

Η ηλικία και οι ιδιαιτερότητες

Παιδιά και έφηβοι Δεδομένου ότι τα παιδιά έχουν μεγάλη

ευαισθησία και παρατηρητικότητα, τα μουσείαν σ’αυτά ους πολιτιστικούς τους χώρου

παρουσίασης, στους οποίους θα καθοδηγούνται (μεμονωμένα ή ομαδικά) είτε από γονείς είτε από δασκάλους ή μουσειακούς υπαλλήλους που

Οι έφηβοι, οι οποίοι ται μπορούν να έχουν τη δυνατότητα

επιλογής κάποιου από τα οπτικοακουστικά συστήματα του μουσείου και να επισκέπτονται τους επιστημονικούς του χώρους, δημόσιους και μη.

9 (1968:34)

56

Page 57: Muse Ology

Ενήλικες κα

57

ι ηλικιωμένοι

, ώ ο κ ε

ιτρέπει να έχουν τη χαρά να ξαναβρίσκουν στο μουσείο τα πράγματα που γνώριζαν α

ηθυσμού της.

Να συνδέει μ ή

ς

εκθέματα. Καλό θα ίναι οι διανοητικά καθυστερημένοι να αναμειγνύονται με το υπόλοιπο κοινό, εφόσον ε ένα μουσείο δεν πρέπει να γίνεται κανενός είδους διάκριση. Όταν όμως ο αριθμός υς είναι μεγάλος, μπορούν να επισκέπτονται το μουσείο ειδικές ώρες.

Η αξιολόγηση που πιθανόν να υμπληρώνει με τις είναι ουσιαστικότερη ιατί είναι αυτό που μουσείο ανάλογα με τις παιτήσεις του. Κάθε ποιοτική στατιστική του οινού του με ηλεκτρο αμέσως, εκτός των λλων, και πότε ο επιτρεπτό όριο. την ανάλυση αυτών να βοηθούν και οινωνιολόγοι. Ανάλογα αξιολόγησης το μουσείο υνατόν να αλλάξει των εκθεμάτων ή πίσης να ζητήσει από για την επέκτασή του ή την αποκέντρωσή του έτσι ώστε να μη συνωστίζονται τα πλήθη των επισκεπτών και κινδυνεύει η ασφάλεια ή ρυπαίνεται ο χώρος του μουσείου.

Η ταχύτατη εξέλιξη του τρόπου ζωής και της τεχνολογίας καθιστά πλέον αναγκαία την επιμόρφωση των ενήλικων ατόμων σε συνεργασία του μουσείου με τις επιχειρήσεις και τα εργατικά συνδικάτα.

Από την άλλη πλευρά η προ θηση π λιτιστι ών πιμορφωτικών προγραμμάτων για ηλικιωμένους τους βγάζει από το κοινωνικό περιθώριο αλλά και τους επ

πό το πρόσφατο παρελθόν τους. Πολιτισμικές διαφορές Κάθε μουσείο οφείλει να ανταποκρίνεται στις ειδικές πολιτισμικές ανάγκες

της χώρας την οποία παρουσιάζει, την εξέλιξή της και τις ανάγκες του πλ την παράδοση με το σήμερα, ώστε να επιτυγχάνει τη αζικ συμμετοχή

του πληθυσμού στην κοινωνικοπολιτισμική πραγματικότητα. Ανάπηροι Το μουσείο πρέπει να είναι ανοικτό σε όλους. Για όσους αδυνατούν να

περπατήσουν, πρέπει να προβλέπονται στην κατασκευή οριζόντιες, πλάγιες και κατακόρυφες προσβάσεις στου μουσειακούς χώρους, όπως επίσης και διάδρομοι για όσους χρησιμοποιούν αναπηρικό όχημα. Ειδικοί χώροι και διευκολύνσεις «ανάγνωσης» για τους τυφλούς, επίσης μακέτες κτισμάτων με σύγχρονο σχολιασμό τους.

Για τους διανοητικά καθυστερημένους το μουσείο πρέπει να προβλέπει ειδικούς υπαλλήλους που θα εξηγούν και θα ζωντανεύουν ταεστο

του κοινού, πέρα από τα δελτίαεντυπώσεις του από τις εκθέσεις, πρέπει να πρέπει ουσιαστικά να διαμορφώνει το μουσείο πρέπει να κάνει ποσοτική και νικά μηχανήματα που θα επισημαίνουν

αριθμός των επισκεπτών έχει υπερβεί το ανώτατο των δεδομένων πρέπει οπωσδήποτε με τα αποτελέσματα αυτής της

τα ωράριά του και το σύστημα παρουσίασης τους αρμόδιους φορείς οικονομική ενίσχυση

σγακάΣκδε

Page 58: Muse Ology

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ :

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ 1. Η θεωρητική οργάνωση των μουσείων:Το καταστατικό

Η διοίκηση και η οργάνωση ενός μουσείου αποτελεί ένα από τους σημαντικότερους παράγοντες στην εξέλιξη και την πρόοδό του. Χωρίς αυτές μπορεί να χαθεί το ενδιαφέρον του κοινού και να κινδυνεύσει ακόμα και η ίδια η ύπαρξή του. Η διοίκηση και η οργάνωση απορρέουν από την εσωτερική του λειτουργία, το καταστατικό του ιδρύματος. Κατ' αρχήν θα πρέπει να ξέρουμε ότι υπάρχουν τουλάχιστον τέσσερα είδη μουσείων, τα οποία πιθανότατα και να συνυπάρχουν σε μια περιοχή: α) Κρατικά, ιδρυμένα και χρηματοδοτούμενα αποκλειστικά από το κράτος. β) Ιδιωτικά, χρηματοδοτούμενα από μεμονωμένα άτομα ή ιδιωτικούς φορείς γ) Πανεπιστημιακά, που λειτουργούν για εκπαιδευτικούς σκοπούς. δ) Μικτά, δηλαδή που αρχικά ιδρύθηκαν από το κράτος αλλά (συνήθως για οικονομικούς λόγους πχ. περικοπή του κρατικού προϋπολογισμού) συνεχίζουν να λειτουργούν ενισχυόμενα από ιδιωτικούς οργανισμούς.

Είναι λογικό ότι μεταξύ των μουσείων αυτών υπάρχουν διαφορές ανάλογα με το άν είναι ιδιωτικοί ή δημόσιοι οργανισμοί. Τα κρατικά είναι πιο απρόσωπα και γραφειοκρατικά, έχουν πιο πραγματιστικούς στόχους, είναι πρακτικότερα και σταθερότερα στις αποφάσεις τους. Σε αντίθεση, τα ιδιωτικά έχουν ιδρυθεί και λειτουργούν σε πιο προσωπική βάση, συνεπώς επιδεικνύουν ενδιαφέρον και ανταποκρίνονται ευκολότερα σε περιστασιακές ανάγκες και κατά κανόνα είναι περισσότερο ευέλικτα στις αποφάσεις και στη γενικότερη λειτουργία τους, όμως για τους ίδιους λόγους και περισσότερο ασταθή.

Συνήθεις διαφορές μεταξύ μουσείων ιδιωτικών και δημόσιων: Ιδιωτικά μουσεία Προσωπικά Ευέλικτα Ασταθή Ανταποκρινόμενα

Δημόσια Μουσεία Απρόσωπα Γραφειοκρατικά Σταθερά Πρακτικά/Πραγματιστικά

Ο ρόλος του κράτους (στα δημόσια μουσεία) είναι αφ’ενός να εποπτεύει

αφ’ετέρου να τα χρηματοδοτεί, παράλληλα όμως να συμμετέχει και στο διορισμό του διευθυντή τους.

Η κρατική εποπτεία περιλαμβάνει σειρά από ελέγχους και γνωμοδοτήσεις για ποικίλα θέματα, δηλαδή α) Ελέγχους (της δωρεάν ή επί πληρωμή απόκτησης έργων, της παραίτησης από κατοχή (ή αφαίρεση) συλλογών και της ορθής τήρησης ευρετηρίων) β) Γνωμοδοτήσεις (για θέματα αναστήλωσης, μουσειογραφικών διαρρυθμίσεων και για έργα ασφάλισης και παρουσίασης)

Η κρατική χρηματοδότηση σχετίζεται είτε με τη λειτουργία των μουσείων (με αγορές έργων, αναστηλώσεις, οργανώσεις εκθέσεων και πολιτιστικών δραστηριοτήτων, δημοσιεύσεις καταλόγων κτλ), είτε με κρατικές επενδύσεις (με ανέγερση μουσειακών κτηρίων, έργα υποδομής και ασφάλειας κ.ά.)

Στα καπιταλιστικά κράτη και ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, τα μουσεία αποτελούν ένα είδος ιδιωτικών επιχειρήσεων διοικούμενων από μετόχους που εκλέγονται από τα μέλη των ενώσεων ιδιοκτητών των μουσειακών συλλογών. Εξαρτώνται συχνά

58

Page 59: Muse Ology

οικονομικά από τα ίδια τα κράτη, τις πόλεις ή διάφορους δημόσιους οργανισμούς. Στις περιπτώσεις που η πολιτεία δεν φορολογεί τις δωρεές, πολλοί ιδιώτες ενισχύουν τα μουσεία με τον τρόπο αυτό, παρά ταύτα όμως τα ποσά τα οποία συγκεντρώνονται είναι ανεπαρκή ενώ η διαχείρισή τους υπόκειται στην ανταγωνιστική πολιτική των μετόχων.

Στη Δυτική Ευρώπη και στη Λατινική Αμερική τα μουσεία είναι ημιδημόσια, δηλαδή εξαρτώνται οικονομικά τόσο από κράτη, πόλεις και δημόσιους οργανισμούς όσο και από οργανισμούς ιδιωτικούς μη κερδοσκοπικούς κατ' όνομα αλλά κερδοσκοπικούς στην ουσία!

Στα σοσιαλιστικά κράτη τα μουσεία είναι πάντοτε κρατικά. Το ίδιο συμβαίνει και στα περισσότερα μουσεία της Αφρικής, χωρίς όμως αυτό να αποτελεί απαρέγκλητο κανόνα.

Σε οποιοδήποτε είδος όμως και αν εμπίπτουν τα μουσεία του κόσμου, συντίθενται πάντοτε από τρία στοιχεία, τα οποία είναι: α) ο χώρος β) η συλλογή και γ) η ομάδα συντήρησης και ζωντανής παρουσίασης των συλλογών. Οι παράγοντες αυτοί διαφέρουν ως προς το περιεχόμενο ανάλογα με τη χώρα και το είδος του μουσείου, υπάρχουν ωστόσο ορισμένες αρχές, πάνω στις οποίες θεμελιώνεται η εύρυθμη λειτουργία τους. Θα προσπαθήσουμε να δούμε με συντομία ποιές είναι οι αρχές αυτές.

Κατ' αρχήν το κτήριο του μουσείου οφείλει να είναι κατάλληλα κτισμένο ώστε να εξασφαλίζει τόσο την φύλαξη των εκθεμάτων όσο και την ασφάλεια του κοινού (με εξόδους ανάγκης και συστήματα συναγερμού).

Από την άλλη πλευρά, ο εμπλουτισμός με νέες συλλογές και ο προγραμματισμός των εκθέσεων απαιτούν τέτοια οργάνωση χώρων που να επιτρέπει οποιαδήποτε στιγμή την πλήρη μετατροπή τους, ώστε να υπάρχει δυνατότητα ποικιλίας στην παρουσίαση των εκθεμάτων. Για τον λόγο αυτό και οι μόνιμες αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις στον μουσειακό χώρο πρέπει οπωσδήποτε να επιδέχονται προσαρμογές και να επιτρέπουν την εξέλιξη του μουσειακού χώρου.

Η ερευνητική και η ομάδα συντήρησης κάθε μουσείου έχουν καθήκον να ασχολούνται, παράλληλα με τη συντήρηση και με ειδικές δραστηριότητες που αποσκπούν στην προβολή των μουσειακών αντικειμένων μέσα από μια ζωντανή παρουσίαση των συλλογών. Με άλλα λόγια πρέπει να υπάρχει συγκερασμός ανάμεσα στις εργασίες του επιστημονικού προσωπικού και στις δημόσιες σχέσεις. Και τούτο γιατί έχει αποδειχθεί ότι οι δημόσιες σχέσεις (με πολιτικούς, τύπο και κοινό) σε

συνδυασμό με εκπαιδευτικές και πολιτιστικές δραστηριότητες, συμβάλλουν στην κατά γεωμετρική πρόοδο ακτινοβολία ενός μουσείου.

Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται πλήθος τέτοιων δραστηριοτήτων στο χώρο των μουσείων, όπως περιοδικές εκθέσεις, οι οποίες ανανεώνουν τους επισκέπτες, αλλά και ειδικών εκδηλώσεων που απευθύνονται στα σχολεία, τους

ηλικιωμένους και τους ανάπηρους. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται σημαντικά πολιτιστικά σημεία αναφοράς σε μια πόλη. Παρ’ όλα αυτά και ενώ το ευρύ κοινό περιμένει πολλά από αυτές τις δραστηριότητες, οι μουσειακοί ερευνητές και οι

59

Page 60: Muse Ology

συντηρητές δυστυχώς συχνά προτιμούν την ενασχόληση με την έρευνα παρά με εκδηλώσεις τέτοιου τύπου.

2. Η πρακτική οργάνωση των μουσείων

Τα μουσεία αντανακλούν το υψηλό επίπεδο της κοινωνικής εξέλιξης ενός τόπου. Για την καλή τους λειτουργία λοιπόν απαιτούν προσωπικό με ποικίλο μορφωτικό επίπεδο και και διοικητικές ικανότητες, το οποίο θα ανταποκρίνεται σε σειρά εξειδικευμένων λειτουργιών, που θα επιτρέπουν να είναι το μουσείο ένας οργανισμός επαγγελματισμού, πληροφόρησης, συστήματος (στην προφύλαξη των συλλογών), διασκέδασης και γενικότερης αποδοχής από το κοινό.

Το ανθρώπινο δυναμικό κάθε μουσείου παίζει σπουδαίο ρόλο για την υπόσταση του ίδιου του ιδρύματος. Η εργασία του (αδιάφορα άν το μουσείο είναι κρατικό ή μη) απορρέει από την εμπιστοσύνη που του δείχνει το προσερχόμενο κοινό και επομένως συνεπάγεται μεγάλη ευθύνη. Οι μουσειακοί υπάλληλοι οφείλουν να είναι ηθικοί, αντικειμενικοί και αδέκαστοι.

Η πρακτική οργάνωση των μουσείων είναι στενά συνδεδεμένη με τη σπουδαιότητά τους, το καταστατικό και την αυτονομία τους και συνήθως περιλαμβάνει α) τη Διοίκηση β) την Εποπτεία και γ) τις Λειτουργίες.

Η Διοίκηση αποτελείται από: Διοικητικό Προσωπικό Λογιστήριο/ Οικονομική υπηρεσία Γενικές Υπηρεσίες Υπηρεσία κληροδοτημάτων και προϋπολογισμού (fund-raising) Δημόσιες σχέσεις Η Εποπτεία ασχολείται με: Πρωτόκολλο/ αρχειοθέτηση Επιμέλεια συλλογών Συντήρηση Έρευνα Οι Λειτουργίες είναι: Εκθέσεις Εκπαιδευτικά προγράμματα για το κοινό Τεχνικές υπηρεσίες Διαχείρηση των μέσων πρόσβασης (facilities)/ Ασφάλεια Το προσωπικό ενός μουσείου συνίσταται κατά τεκμήριο από τον

διευθυντή, τους διοικητικούς υπαλλήλους, τους φύλακες, τους εξειδικευμένους τεχνίτες και τους αναστηλωτές (μόνο στα μεγάλα μουσεία).

Ο αριθμός του απασχολούμενου αυτού προσωπικού ποικίλει ανάλογα με τη σπουδαιότητα και το μέγεθος του μουσείου, άσχετα όμως από τον αριθμό τους, οι υπάλληλοι αυτοί πρέπει να εργάζονται ως ομάδα. Μόνον έτσι το έργο τους θα επιτελεσθεί ταχύτερα, αρτιότερα, εξειδικευμένα και θα αποφευχθούν οι οποιεσδήποτε ατομικές παρεμβάσεις ή παρεκτροπές.

Με μικρές αποκλίσεις ως προς την ονομασία αλλά με παρεμφερή καθήκοντα, η οργάνωση του προσωπικού κάθε μουσείου εμπίπτει στο παρακάτω σχήμα:

60

Page 61: Muse Ology

Δημόσιες Διευθυντής Γραμματέας

Σχέσεις

Γενικός Υποδιευθυντής Υποδιευθυντής Υποδιευθυντής Έφορος (Λειτουργίες) (Οικονομικά) (Εκπαίδευση) Έφοροι Σχεδιαστής Συντονιστής Συντονιστής Επιμελητής Εκθέσεων Οικον. Υποστήριξης Προγραμμάτων Επιμόρφωσης Επιμελητής Επόπτης Διαχειριστής Συντονιστής Αρχείων Ασφάλειας Προϋπολογισμού Συμβασιούχων Καθηγητών Επιμελητής Επόπτης Διαχειριστής Συμβασιούχοι Διαχείρισης Μέσων Πρόσβασης Καταστημάτων Καθηγητές Συλλογών (facilities) του μουσείου

Ο διευθυντής αποτελεί την κεφαλή του μουσείου. Ορίζει τις υποχρεώσεις

κάθε υφισταμένου, τις βάρδιες και σε συνεργασία με τους διοικητικούς υπεύθυνους οι οποίοι ασχολούνται με τη διαχείριση, την πρόοδο των εργασιών και τις ενδεχόμενες κυρώσεις, παρακολουθεί γενικότερα τη λειτουργία του μουσείου.

Ως ιθύνων του ιδρύματος και υπερεξειδικευμένος στο γνωστικό αντικείμενό του, είναι υπεύθυνος για τη γενικότερη πολιτική του μουσείου, τη χρηματοδότηση, τον προγραμματισμό, την οργάνωση, ενημερώνει τους αρμόδιους (μετόχους ή άλλους) για τις εκεί δραστηριότητες και τους υποβάλλει τα προγράμματα επέκτασης του μουσείου. Βοηθούμενος από την ιδιαίτερη γραμματέα του, είναι υπεύθυνος για την εύρυθμη λειτουργία του μουσείου, την πρόσληψη και εποπτεία του προσωπικού, του οποίου συντονίζει τις δραστηριότητες. Είναι υπεύθυνος για την απόκτηση, συντήρηση και παρουσίαση των συλλογών και κατά περίπτωση επίσης για την οικονομική διαχείριση. Με άλλα λόγια όλοι αναφέρονται άμεσα ή έμμεσα σ’αυτόν. Η επιλογή του διευθυντή μουσείου μπορεί να γίνει: α) με βάση τις γνώσεις του σε ένα τουλάχιστον από τα γνωστικά αντικείμενα του μουσείου, με κίνδυνο πάντοτε βέβαια να ευνοεί τη δική του επιστήμη σε βάρος άλλων βασικών επιστημονικών τομέων του μουσείου ή επίσης να παραμελεί την προώθηση της γνώσης λόγω φόρτου διοικητικών εργασιών. β) με βάση τις διοικητικές του ικανότητες και τον χειρισμό των δημόσιων σχέσεων, δηλαδή ως “manager”, με κίνδυνο φυσικά, ως μη γνώστης της μουσειολογίας, να κάνει λάθη σύλληψης και διαχείρισης.

Και στις δύο περιπτώσεις ο διευθυντής οφείλει να καλύψει τα κενά στις γνώσεις του ώστε να είναι επαρκής σε όλους τους τομείς.1

1 Στην Ελλάδα το διευθυντικό προσωπικό των μουσείων αποτελείται πάντα από αρχαιολόγους, οι οποίοι ασχολούνται : α) με τη συντήρηση των συλλογών β) με το υπόλοιπο προσωπικό γ) με τη ζωντανή παρουσίαση των συλλογών δ) με τους χώρους

61

Page 62: Muse Ology

Στο περιοδικό Museum Studies Iinternational 1988 της Διεθνούς Επιτροπής Εκπαίδευσης Προσωπικού της ICOM και του Smithsonian Institution, αναφέρονται μερικώς τα εργασιακά τυπικά προσόντα των υπαλλήλων των μουσείων. Σύμφωνα λοιπόν με αυτή τη δημοσίευση, ο διευθυντής οφείλει να έχει: Α) Μόρφωση: Ανώτερο δίπλωμα σχετικό με το γνωστικό αντικείμενο του μουσείου. Επιθυμητά

είναι επίσης αποδεικτικά στοιχεία σχετικής εργασίας και συμμετοχής σε οργάνωση και διοίκηση μουσείου (management).

Β) Εμπειρία: Τρία έτη πείρας στο management μουσείου ή συναφούς πολιτιστικού οργανισμού.

Επιθυμητή είναι και η επιπρόσθετη διοικητική πείρα σε ίδιο χώρο. Γ) Γνώσεις, ικανότητες: Ειδικές γνώσεις τουλάχιστον σε ένα τομέα της κύριας συλλογής του μουσείου ή

στο management ενός συγκεκριμένου τύπου μουσείου Ικανότητα να εφαρμόζει την κύρια πολιτική των διοικούντων του μουσείου και να

ενθαρρύνει την ενεργή συμμετοχή τους και του προσωπικού αλλά και του ίδιου του κοινού με το να τους κάνει να συνειδητοποιήσουν τους αντικειμενικούς σκοπούς και τους στόχους του μουσείου.

Αποδεδειγμένες γνώσεις περί της οικονομικής εξέλιξης και ικανότητα να ερμηνεύει προϋπολογισμούς και να διαχειρίζεται τρέχουσες φορολογικές υποχρεώσεις.

Γνώση των νόμιμων λειτουργιών του μουσείου καθώς και της νομοθεσίας η οποία επηρεάζει το μουσείο στο παρόν και στο μέλλον.

Το ίδιο δημοσίευμα2 αναφέρει επίσης και τα εργασιακά τυπικά προσόντα άλλων υπαλλήλων. Τα παραθέτουμε πιο κάτω:

Ο Γενικός Έφορος Eίναι ο ειδικός σε ένα συγκεκριμένο ακαδημαϊκό γνωστικό τομέα, σχετικό με τις συλλογές του μουσείου. Είναι άμεσα υπεύθυνος α) για την επιμέλεια και ερμηνεία όλων των αντικειμένων, υλικών και δειγμάτων που ανήκουν ή έχουν δανεισθεί στο μουσείο β) για συστάσεις απόκτησης, μη πρόσβασης, απόδοσης και ταύτισης γ) για έρευνα πάνω στις συλλογές και τη δημοσίευσή της. Ενδεχομένως έχει επίσης ευθύνη για διοικητικά θέματα ή για εκθέσεις και πρέπει γι’αυτό να είναι ευαισθητοποιημένος ως προς τις μεθόδους συντήρησης των αντικειμένων. Τα εργασιακά τυπικά προσόντα του Εφόρου είναι: Α) Μόρφωση: Ανώτερο δίπλωμα σε γνωστικό αντικείμενο σχετικό με αυτό του μουσείου. Β) Εμπειρία: Τρία έτη πείρας σε μουσείο ή σχετικό εκπαιδευτικό ή ερευνητικό οργανισμό Γ) Συστάσεις: Αποδεικτικά στοιχεία επιστημονικής έρευνας και συγγραφής. Δ) Γνώσεις, ικανότητες: Ειδικές γνώσεις πάνω σε κάποιο τομέα των συλλογών του μουσείου Ικανότητα ερμηνείας των συλλογών και μετάδοσης σχετικών γνώσεων

2 βλ. παραπάνω στην ίδια σελίδα

62

Page 63: Muse Ology

Γνώση των μεθόδων επιλογής, αξιολόγησης, συντήρησης, αναστήλωσης και έκθεσης αντικειμένων

Γνώση της αγοράς, της συλλεκτικής δεοντολογίας και τελωνειακών και φορολογικών κανονισμών στον τομέα της ειδικότητάς του

Ο Επιμελητής Επιμόρφωσης Προτείνει, προάγει, ολοκληρώνει, αξιολογεί και/ή εποπτεύει τα

εκπαιδευτικά προγράμματα του μουσείου που αποσκοπούν σε ευρύτερη προσέλευση κοινού, σε κατανόηση και ερμηνεία των συλλογών και των πηγών. Τα προγράμματα αυτά που χρησιμοποιούν ποικίλα μέσα και τεχνικές, περιλαμβάνουν εκπαιδευτικές εκθέσεις, έντυπο υλικό (πχ ατομικούς οδηγόύς), επιδείξεις, σειρές μαθημάτων, περιοδείες, ταινίες, ειδικά γεγονότα, εργαστήρια, προγράμματα εκπαίδευσης δασκάλων, σχολείο ή άλλα προγράμματα απευθυνόμενα στο ευρύτερο κοινό, καθώς και εκπαίδευση συμβασιούχων καθηγητών ή ξεναγών. Ενδεχομένως να έχει επίσης και ορισμένες διοικητικές αρμοδιότητες. Τα εργασιακά τυπικά προσόντα του επιμελητή επιμόρφωσης είναι: Α) Μόρφωση: Ανώτερο δίπλωμα εκπαιδευτικού και γνώση κάποιου τομέα της ειδικότητας του

μουσείου ή των μουσειακών ερευνών με επικέντρωση στα εκπαιδευτικά προγράμματα του μουσείου.

Β) Εμπειρία: Διετής πείρα σε εκπαιδευτικό τμήμα μουσείου ή άλλου εκπαιδευτικού οργανισμού Γ) Γνώσεις και ικανότητες: Ικανότητα να επινοεί και να διεκπεραιώνει εκπαιδευτικά προγράμματα,

περιλαμβανομένης της προπαρασκευής και χρήσης δημοσιεύσεων και εκθέσεων Γνώσεις μουσειακών εκπαιδευτικών τεχνικών και πηγών Γνώσεις των μαθησιακών χαρακτηριστικών του μουσειακού κοινού Ικανότητα για προφορικές και γραπτές τεχνικές επικοινωνίας εφαρμοζόμενες σε

ποικίλα εκπαιδευτικά επίπεδα και στόχους Γνώσεις των στόχων, των προγραμμάτων (curricula) και της λειτουργίας των

συστημάτων των σχολείων και των άλλων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων Γνώσεις σχετικές με τις μουσειακές συλλογές Ικανότητα χρήσης των μουσειακών τεχνικών Γνώσεις των εκπαιδευτικών μεθόδων αξιολόγησης

Ο Επιμελητής Αρχείων του Μουσείου Είναι υπεύθυνος για τη δημιουργία, οργάνωση και διατήρηση δελτίων,

νομίμων εγγράφων αρχείων και συστημάτων ανεύρεσης, σχετικών με τα παρακάτω: απόκτηση, πρόσβαση, καταλογογράφηση, δάνεια, συσκευασία, φόρτωση και αποστολή, ευρετήριο, ασφάλιση, αποθήκευση κατάλληλη για προφύλαξη και συνεχή έλεγχο των αντικειμένων.

Ο επιμελητής αρχείων οργανώνει, τεκμηριώνει και συντονίζει όλα όσα σχετίζονται με δανεισμό και παραχώρηση αντικειμένων, που περιλαμβάνουν ευθύνη για καλό χειρισμό και /ή συσκευασία τους, συμφωνίες για ασφαλιστική κάλυψη, διαδικασία για ασφαλιστικές απαιτήσεις, συμφωνίες για αποστολές (μεταφορές), ασφάλεια, τελωνειακές διαδικασίες, διαδικασίες δανείων ή απαλλοτριώσεων, και

63

Page 64: Muse Ology

απαιτήσεις για μουσειακά δικαιώματα και αναπαραγωγές. Ο μουσειακός επιμελητής αρχείων οργανώνει όλα τα παραπάνω δεδομένα ώστε να μπορούν εύκολα να χρησιμεύσουν για την κατανόηση των γεγονότων και τη διαμόρφωση νέων ιδεών. Α) Μόρφωση: Δίπλωμα σχετικό με την ειδικότητα του μουσείου ή δίπλωμα ελευθερίων τεχνών (liberal arts) Β) Εμπειρία: Διετής εργασιακή πείρα σε τμήμα μουσειακών αρχείων ή σε θέση μουσείου η οποία να περιλαμβάνει υπευθυνότητες αρχειοθέτησης Γ) Γνώσεις και ικανότητες: Γνώσεις των αποδεκτών μεθόδων μουσειακής αρχειοθέτησης Γνώσεις μεθόδων συντήρησης και αποθήκευσης Γνώσεις νομικών θεμάτων σχετιζόμενων με συλλογές, νόμους πνευματικής ιδιοκτησίας, νόμους για δικαιώματα αναπαραγωγής Γνώσεις διαχείρισης αρχείων και συστημάτων επεξεργασίας δεδομένων Γνώσεις ασφαλιστικών απαιτήσεων για τις συλλογές, τις τεχνικές συσκευασίας και τις μεθόδους μεταφοράς Γνώση των μουσειακών συλλογών

Ο Συντηρητής Η συντήρηση και αποκατάσταση

των εκθεμάτων διασφαλίζεται από τον συντηρητή. Ο συντηρητής παρατηρεί επιστημονικά τα μουσειακά αντικείμενα ώστε να προλάβει την φυσική τους φθορά και τα αποκαθιστά ή τα επισκευάζει όταν χρειάζεται. Ελέγχει αν η θερμοκρασία και η υγρασία του περιβάλλοντός τους είναι σωστές, τα προφυλλάσσει από ρύπους του αέρα, από έκθεση σε καταστρεπτικό φωτισμό και ακτινοβολίες. Συνήθως ειδικεύεται στον χειρισμό κάποιων ορισμένων κατηγοριών αντικειμένων, πχ πινάκων, γλυπτών, υφασμάτων, κεραμικών, γυαλιού, ξύλινων αντικειμένων, βιβλίων και χαρτιού γενικότερα, έτσι ώστε να γνωρίζει πού να αποτείνεται όταν η συντήρησή τους δεν είναι εφικτή μέσα στα εργαστήρια του ίδιου του μουσείου. Πρέπει να είναι πάντα ενημερωμένος ως προς τις μεθόδους αλλά και ως προς τη δεοντολογία, γι’αυτό και οφείλει να ανήκει σε κάποια επαγγελματική οργάνωση συντηρητών. Στα μεγάλα μουσεία οι συντηρητές περιλαμβάνονται στο μόνιμο προσωπικό. Α) Μόρφωση: Δίπλωμα διετούς ή μεγαλύτερης εξάσκησης σε αναγνωρισμένο πρόγραμμα συντηρητών, που να περιλαμβάνει θεωρία, αρχές και πρακτική εφαρμογή μεθόδων συντήρησης, αλλά και ένα έτος εξάσκηση σε γενική συντήρηση υλικών, όπως επίσης και ένα έτος τουλάχιστον εκπαίδευσης σε κάποιο ειδικό τομέα ή ανάλογο χρόνο μαθήτευσης κοντά σε ένα αναγνωρισμένο επαγγελματία τεχνίτη. Η προπτυχιακή εξάσκηση οφείλει επίσης να περιλαμβάνει μαθήματα για τον πολιτισμό, την ιστορία της τέχνης, τις πρακτικές επιστήμες (χημεία, φυσική, γνώση των υλικών, βιολογία), τις τέχνες του studio και τις δεξιότητες χειρισμών με τα χέρια. Β) Εμπειρία: Εκτός από την ακαδημαϊκή εξάσκηση ή εκμάθηση, δύο έτη μεταπτυχιακών σε συγκεκριμένη δουλειά, υπό την εποπτεία αναγνωρισμένου συντηρητή. Γ) Συστάσεις:

64

Page 65: Muse Ology

Φάκελος με την τρέχουσα και παλαιότερη εργασία, που να περιλαμβάνει αναφορές εξέτασης, κατάστασης και είδους συντήρησης, καθώς και γραπτή, φωτογραφική και πρωτότυπη τεκμηρίωση. Δ) Γνώσεις και ικανότητες: Επιδεξιότητα χειρισμού υλικών Γνώση της τεχνολογίας και των υλικών κατασκευής των καλλιτεχνικών, ιστορικών, επιστημονικών και τεχνολογικών αντικειμένων καθώς και της χημικής και φυσικής διαδικασίας αλλοίωσής τους. Γνώση των διαδικασιών των σχετικών με εξέταση, πρόληψη και αποκατάσταση αντικειμένων και δειγμάτων Ικανότητα συγγραφής εμπεριστατωμένων αναφορών χειρισμού κάθε περίπτωσης Γνώση των περιβαλλοντικών απαιτήσεων και έλεγχοι χειρισμού, αποθήκευσης, έκθεσης και ταξιδιωτικής μεταφοράς αντικειμένων και δειγμάτων Ικανότητα για μετάδοση (στο υπόλοιπο προσωπικό του μουσείου και σε ολόκληρο το ίδρυμα) της ανάγκης για συμμετοχή στις απαιτούμενες μεθόδους συντήρησης Βιβλιογραφική γνώση και ενημέρωση για τις μεθόδους συντήρησης και για ό,τι σχετίζεται με νέες τεχνολογίες. Ικανότητα προγραμματισμού, εγκατάστασης και εξέλιξης ενός βασικού ειδικού εργαστηρίου συντήρησης.

Ο Σχεδιαστής των Εκθέσεων Ο σχεδιαστής μεταφράζει τις ιδέες του Εφόρου και του εκπαιδευτικού

προσωπικού σε μόνιμες, προσωρινές ή κυλυόμενες εκθέσεις, με τη βοήθεια αποτυπώσεων, σχεδίων, μακετών, φωτισμού τακτοποίησης και επεξήγησης των αντικειμένων. Μπορεί επίσης να επιβλέπει το στήσιμο των εκθέσεων και να έχει και διοικητικές αρμοδιότητες. Α) Μόρφωση: Δίπλωμα ή βεβαίωση γραφικών τεχνών, βιομηχανικού σχεδίου εμπορικών τεχνών ή τεχνών επικοινωνίας ή επίσης αρχιτεκτονικής, εσωτερικής διακόσμησης, σκηνογραφίας, τεχνών του studio που να περιλαμβάνουν πρακτική εξάσκηση στην τυπογραφία και τη χρήση ΜΜΕ. Β) Εμπειρία: Πείρα σε σχεδιασμό εκθέσεων, κατά προτίμηση σε ή για κάποιο μουσείο. Είναι επιθυμητή επίσης επιπρόσθετη πείρα σε δημιουργία εκθέσεων καθώς και σε εκθεσιακά υλικά και σχετικές εκθεσιακές κατασκευές (ξύλινες, μεταλλικές ή πλαστικά περίπτερα), σε μακέττες ή σε ηλεκρονικά μέσα (γραφικά, διαφήμιση, φωτογραφία, οπτικο-ακουστικές παρουσιάσεις). Γ) Συστάσεις: Φάκελος με την τρέχουσα και παλαιότερη εργασία. Δ) Γνώσεις και ικανότητες: Ικανότητα σύλληψης σχεδίων εκθέσεων, κατάλληλων για τους σκοπούς και το είδος του ιδρύματος Ικανότητα λεπτής αισθητικής κρίσεως Ικανότητα κατανόησης των σχεδίων σε ζωγραφικές απεικονίσεις και σε γραπτές οδηγίες Ικανότητα εποπτείας στην κατασκευή εκθεσιακού υλικού και στην εγκατάσταση εκθεμάτων Γνώση των προδιαγραφών και πρακτικών ασφαλείας και συντήρησης Γνώση των συστημάτων ηλεκτροφωτισμού

65

Page 66: Muse Ology

Γνώση των εργαλείων και τεχνικών για προετοιμασία έκθεσης, λειτουργίας καταστημάτων, μηχανικού σχεδίου, χρήσης μοντέλων προγραμματισμού και mock-ups. Γνώση υπολογισμού, καταστρώσεως προϋπολογισμού, μεθόδων bidding και λογιστηρίου Γνώση της υπάρχουσας πραγματικότητας στον προγραμματισμό εκθέσεων και σχετικών τομέων Γνώση των μέσων και των υλικών επικοινωνίας Γνώση των υλικών που πρόκειται να εκτεθούν

Επιμελητής Διαχείρισης Συλλογών: Είναι υπεύθυνος για την εποπτεία, αρίθμηση, καταλογογράφησηκαι

αποθήκευση των δειγμάτων μέσα σε κάθε τομέα ή τμήμα και μπορεί να εκτελεί συγχρόνως χρέη αρχειοθέτη και βοηθού Εφόρου Α) Μόρφωση: Δίπλωμα στο γνωστικό αντικείμενο του μουσείου. Δίπλωμα μουσειακών σπουδών με ειδίκευση σε κάποιο τομέα επιθυμητό επίσης Β) Εμπειρία: Τριετής πείρα με τμήμα μουσειακών αρχείων ή σε μουσειακή θέση όπου τις βασικές λειτουργίες αποτελούν τα τεχνικά καθήκοντα που σχετίζονται με διαχείριση συλλογών (λεπτούς χειρισμούς, αποθήκευση, προφύλαξη και καταλογογράφηση αντικειμένων και δειγμάτων. Γ) Γνώσεις και ικανότητες: Ικανότητα συγχρονισμού του προσωπικού, προγραμματισμού και διοίκησης στο χώρο της διαχείρισης των συλλογών, περιλαμβανομένου και του οικονομικού προγραμματισμού και της προετοιμασίας του προϋπολογισμού. Γνώση της οργάνωσης και ονομασίας δειγμάτων και αντικειμένων στον σχετικό επιστημονικό τομέα. Γνώση διαχείρισης των τεχνικών αρχειοθέτησης και πληροφόρησης που χρησιμοποιούνται στα μουσειακά αρχεία Ικανότητα ακριβούς προσδιορισμού ειδών και αντικειμένων, τα οποία βρίσκονται μέσα στις συλλογές του μουσείου. Ικανότητα προσεκτικού χειρισμού, βασιζόμενου στη γνώση των βασικών αρχών συντήρησης, ασφάλειας και περιβαλλοντικών ελέγχων.

Το τεχνικό προσωπικό

Το τεχνικό προσωπικό (όταν υπάρχει) διατηρεί σε καλή κατάσταση τους μουσειακούς χώρους και τις εγκαταστάσεις θέρμανσης, ηλεκτροφωτισμού, οπτικοακουστικών μέσων κτλ). 3. Η συντήρηση και ο εμπλουτισμός των συλλογών

Η παρουσίαση των εκθέσεων είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το είδος και την τοπογραφική τοποθέτηση του μουσείου, από το δεδομένο ή μη αρχιτεκτονικό του σχέδιο (το οποίο δημιουργεί δεσμεύσεις) αλλά και από τις παραλλαγές του εσωτερικού. Από την άλλη πλευρά, η καλή φήμη και κατ’επέκταση η εύρυθμη λειτουργία ενός μουσείου, δημιουργείται και από τη συντήρηση των συλλογών. Πράγματι, αυτή αποτελεί καθοριστικό παράγοντα, εφόσον οι σωστά συντηρημένες συλλογές αλλά και ο εμπλουτισμός τους όπως και οι ενημερωμένοι κατάλογοι έχουν ως αποτέλεσμα μεγαλύτερη ασφάλεια και σωστότερη παρουσίαση του υλικού, τόσο στο γενικό όσο και στο ειδικό κοινό. Για το σκοπό αυτόν είναι απαραίτητο να

66

Page 67: Muse Ology

τηρούνται ορισμένες διαδικασίες, οι οποίες αλληλοϋποστηρίζονται και βοηθούν στην τελική παρουσίαση των εκθεμάτων. Τις αναφέρουμε παρακάτω: Ενημέρωση των καταλόγων με τα νέα δεδομένα Συντήρηση των αντικειμένων σε συνεργασία με εξειδικευμένα εργαστήρια Εμπλουτισμός των συλλογών με νέα αποκτήματα από δωρεές, αγορές και

αποθηκεύσεις Παρουσίαση των εκθεμάτων με ενημερωτικές πινακίδες Αποθήκευση Επεξεργασία σχολιασμένων καταλόγων Έρευνα για επαύξηση των γνώσεων σε ό,τι αφορά τις συλλογές Λήψη μέτρων ασφαλείας των περιεχομένων του μουσείου

4. Η ασφάλεια του μουσείου

Η ασφάλεια του μουσείου οφείλει να υλοποιείται με θεωρητική βάση τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος στο οποίο οι επισκέπτες και τα αντικείμενα θα έχουν όσο το δυνατόν λιγότερο φόβο μήπως προκληθούν φθορές. Εφόσον η ασφάλεια αφορά όχι μόνο τους χώρους όπου έχει πρόσβαση το κοινό αλλά και άλλα τμήματα επίσης, εμπλέκονται στη λογική αυτή παράγοντες όπως, το προσωπικό, τα εμπόδια, η σήμανση, οι μέθοδοι διαχείρισης των συλλογών,

Η εγκατάσταση κλειστού τηλεοπτικού κυκλώματος στο χώρο, οι συναγερμοί και η επιτήρηση των χώρων αλλά και το σχέδιο και το είδος του συναγερμού.

Οι παράγοντες αυτοί οι οποίοι επιχειρείται να αναλυθούν παρακάτω, σχετίζονται μεταξύ τους καθώς και με άλλους παράγοντες της διοίκησης του μουσείου. Η ασφάλεια δεν αφορά μόνο το προσωπικό ασφαλείας του ιδρύματος αλλά όλους ανεξαιρέτως τους εργαζόμενους μέσα σ' αυτό. Το προσωπικό

Η συμπεριφορά του προσωπικού ασφαλείας έχει άμεσο αντίκτυπο στην αντίστοιχη συμπεριφορά του κοινού. Απρόσεκτη ή χαλαρή επιτήρηση επιφέρει ανάλογες αντιδράσεις των επισκεπτών. Αντίθετα, στις περιπτώσεις που το προσωπικό είναι φιλικό, εξυπηρετικό αλλά και συγχρόνως μη χαλαρό ως προς τα καθήκοντά του, συμβάλλει στην καλύτερη συμπεριφορά του κοινού και φυσικά στο γενικότερο "πρόσωπο" του μουσείου.

Σε ορισμένα μουσεία το προσωπικό ασφαλείας εκπαιδεύεται στις δημόσιες (βλέπε πελατειακές) σχέσεις., ώστε παρ' όλα τα "δυσάρεστα" καθήκοντά του να είναι ευχάριστα αποδεκτό από τους επισκέπτες. (Πχ. μια χαμηλόφωνη υπενθύμιση ή παρατήρηση έχει θετικότερα αποτελέσματα σε ένα κοινό που κατά τεκμήριο αγνοεί τους κινδύνους καταστροφής των εκθεμάτων.)

Τα βασικά καθήκοντα του προσωπικού ασφαλείας είναι η ενάργεια και η παρατηρητικότητα. Επειδή όμως κάθε μουσείο διέρχεται περιόδους υπερ- προσέλευσης κοινού και άλλες με συχνά κανένα επισκέπτη, στη δεύτερη αυτή περίσταση θα πρέπει να ανατίθενται στους φύλακες και άλλα καθήκοντα, όπως πχ. λεπτομερής έλεγχος των αιθουσών και της ευκολίας πρόσβασης στις συλλογές. Τα καθήκοντα αυτά συμβάλλουν τόσο στην αρτιότερη διοίκηση του μουσείου όσο και στην ψυχολογία των ίδιων των φυλάκων, οι οποίοι συνειδητοποιούν την σπουδαιότητά τους μέσα στο ίδρυμα.

67

Page 68: Muse Ology

Παρ' όλα αυτά, και επειδή το προσωπικό ασφαλείας ασχολείται κυρίως με το κοινό (και όχι πχ. με τους χώρους των αποθηκών, των εργαστηρίων, των γραφείων κτλ.), τα θέματα ασφάλειας αφορούν και όλους τους υπόλοιπους μουσειακούς υπαλλήλους. Τα εμπόδια

Ένας αποτελεσματικότατος τρόπος προφύλαξης ανθρώπων και εκθεμάτων είναι τα εμπόδια, δηλαδή οτιδήποτε μπαίνει μεταξύ των δύο. Αυτά είναι δύο ειδών, φυσικά και ψυχολογικά ή έμμεσα.

α) Φυσικά εμπόδια: Είναι ποικίλα, όπως κάγκελα, σχοινιά ή ταινίες, υαλοπίνακες, πλαστικές διαχωριστικές επιφάνειες κτλ., ακόμη και κενός χώρος. Η

επιλογή τους πρέπει να είναι τέτοια που να επιτρέπει στο κοινό να έχει καλή ορατότητα και να μην αισθάνεται ανεπιθύμητο με αποτέλεσμα να αντιδρά αρνητικά και να μη συμμορφώνεται. Με το σωστό σχεδιασμό των φυσικών εμποδίων οριοθετείται η πρόσβαση και προωθείται η απόλαυση της έκθεσης χωρίς ο επισκέπτης να έχει την ψυχολογία ότι κάνει κάτι λανθασμένα.

Οι άνθρωποι έχουν την τάση να σκύβουν και να ακουμπούν πάνω σε ό,τι

βολεύει στο ύψος τους, λόγω πραγματικής ή φανταστικής κόπωσης. Για το λόγο αυτόν στο σχεδιασμό των φυσικών εμποδίων καλό είναι να λαμβάνονται υπ' όψη αυτές οι ανθρώπινες κλίσεις. Έτσι είναι πχ. προτιμότερο να κατασκευάζονται εμπόδια που να αποτελούν συγχρόνως και καθίσματα ή σημεία για να ακουμπά κανείς ώστε να δει τα εκθέματα. Σε αντίθετη περίπτωση θα πρέπει να προβλέπονται επαρκή καθίσματα σε κάθε αίθουσα ώστε να αποφεύγεται η χρήση των φυσικών εμποδίων για ανάπαυση ταλαιπωρημένων ποδιών και μέσης!

β) Ψυχολογικά ή έμμεσα εμπόδια: Η εφαρμογή τους απορρέει από ορισμένες τάσεις ανθρώπινης συμπεριφοράς και είναι ήδη επιτυχέστατη σε μεγάλα καταστήματα και εμπορικά κέντρα. Πχ. οι άνθρωποι κατά κανόνα αποφεύγουν να μπαίνουν σε χώρους υποφωτισμένους, σκοτεινούς ή σκουρόχρωμους γιατί νοιώθουν άβολα αντιμέτωποι με το άγνωστο. Έτσι ο σχεδιαστής μιας έκθεσης μπορεί να δημιουργήσει περιοχές όπου ο επισκέπτης εντικτωδώς θα αποφύγει να μπεί και άλλες στις οποίες θα μπαίνει αμέσως.

Το είδος του πατώματος μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία έμμεσων εμποδίων. Τα πατώματα που είναι καλυμμένα με μοκέττα είναι πιο ελκυστικά από αυτά με σκληρή κρύα επιφάνεια. Τα σχέδια στο πάτωμα μπορούν να καθοδηγήσουν την πορεία των επισκεπτών. Η διαφορά επιπέδου των πατωμάτων μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως διαχωριστικό ανθρώπων/εκθεμάτων.

Όπως και να έχει το πράγμα, στο θέμα των ανθρώπινων αντιδράσεων, το προφανές για τον σχεδιαστή της έκθεσης δεν συμπίπτει πάντα με το προφανές για τον επισκέπτη. Γι' αυτό και συστήνεται να γίνονται πάντοτε πιλοτικές εφαρμογές στον συγκεκριμένο εκθεσιακό χώρο πριν επιλεγεί το είδος των εμποδίων και δαπανηθούν μεγάλα ποσά. Η σήμανση

Ο κύριος σκοπός των σημάτων στο μουσείο είναι η πληροφόρηση και η καθοδήγηση στους χώρους και στη συμπεριφορά, ώστε ο επισκέπτης να μη αισθανθεί σε καμμία περίπτωση χαμένος. Επειδή στην καθημερινή του ζωή ο άνθρωπος

68

Page 69: Muse Ology

κατακλύζεται από ποικίλα σήματα, όταν έρχεται στο μουσείο κατά κάποιο τρόπο τα αναμένει και μάλιστα παραξενεύεται όταν είναι ελλειπή.

Για κάθε μουσείο είναι απαραίτητη η προηγούμενη πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση του αποτελέσματος του είδους σήμανσης που υπάρχει πρόθεση να

χρησιμοποιηθεί (όπως ακριβώς και με τα εμπόδια). Σε κάθε περίπτωση πάντως θα πρέπει να προβλέπεται μια ομοιογένεια στο είδος των σημάτων.

Σε γενικές γραμμές θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα σήματα οφείλουν να είναι αρκετά μεγάλα (τόσο οι πινακίδες όσο και οι γραμματοσειρές) ώστε να μπορεί κάποιος να τα εντοπίζει και να τα διαβάζει εύκολα. Σ' αυτά που τοποθετούνται υψηλά για να δείχνουν τη διαδρομή το μέγεθος των γραμμάτων πρέπει να είναι μεταξύ 5.08 έως 15.2 εκ. Στα σήματα κινδύνου ή ασφάλειας η γραμματοσειρά πρέπει να είναι 18 έως 36 στιγμών.

Το χρώμα είναι εξίσου σημαντικό: Οι έξοδοι συνήθως σηματοδοτούνται με κόκκινες φωτεινές πινακίδες που

προσελκύουν το βλέμμα. Τα σήματα που οδηγούν στις τουαλέτες έχουν συνήθως έντονα χρώματα, όμως πρέπει να έχουν μεγάλα γράμματα και να τοποθετούνται και σε κατάλληλα σημεία ώστε να φαίνονται. Οι πινακίδες πληροφόρησης ακολουθούν συνήθως κάποιους χρωματικούς κώδικες για να αναγνωρίζονται ευχερέστερα. Τα σήματα κινδύνου είναι συνήθως μεγάλα και με έντονα φωτεινά χρώματα. Τα σήματα που καθοδηγούν τη συμπεριφορά του κοινού (πχ. "μην αγγίζετε") είναι σκουρότερου χρώματος αλλά τοποθετημένα σε περίοπτες θέσεις. Οι μέθοδοι διαχείρισης των συλλογών

Η ασφάλεια στον τομέα αυτόν περιλαμβάνει την α) περιβαλλοντική ασφάλεια των συλλογών, β) το σωστό πιάσιμό τους καθώς και γ) την κατάλληλη τεκμηρίωση για το τρόπο μεταφοράς και συμπεριφοράς προς τα αντικείμενα.

α) Ο έλεγχος του περιβάλλοντος: Οι παρακάτω παράγοντες είναι σημαντικοί στον έλεγχο αυτόν:

Η θερμοκρασία και η σχετική υγρασία Η σκόνη και οι ρύποι Οι βιολογικοί οργανισμοί Τα επίπεδα ενέργειας Για τη διατήρηση ενός σταθερού περιβάλλοντος υπάρχουν πολλές μέθοδοι

όπως είδαμε παραπάνω1. Η περιβαλλοντική ασφάλεια παρέχεται από την προσεκτική χρήση κλασικών και εγκεκριμένων μεθόδων διαχείρισης συλλογών.

Ο έλεγχος πρόσβασης αποτελεί ένα σημαντικότατο παράγοντα ασφαλείας του μικροκλίματος όπου βρίσκονται οι συλλογές. Βασικός κανόνας για τις μουσειακές αποθήκες είναι το κλείδωμα των εισόδων, ο περιορισμός χορήγησης κλειδιών μόνο στις αναγκαίες περιπτώσεις και η αποθήκευση των αντικειμένων σε μέρη όπου μπορεί κάποιος να τα βλέπει χωρίς να τα αγγίζει. Οι περιορισμοί στην πρόσβαση απορρέουν και από ένα σοβαρό λόγο, δηλαδή από το ότι με το κάθε άνοιγμα μιας πόρτας ή μιας προθήκης αλλάζει το εσωτερικό μικροκλίμα, ενώ μπαίνουν μέσα διάφοροι ρύποι και μικροοργανισμοί.2 Οι ανοιχτές πόρτες αποτελούν πρόκληση για κλοπές, ενώ τα φώτα που ανάβονται από τους επισκέπτες αυξάνουν τα ενεργειακά επίπεδα του χώρου και επιφέρουν διακυμάνσεις της ισορροπίας θερμοκρασίας / υγρασίας με καταστροφικά αποτελέσματα. Εάν είναι ανάγκη να συντηρηθούν ορισμένα αντικείμενα, πρέπει να μεταφερθούν από τις αποθήκες σε ξεχωριστό εργαστήριο.

1 Βλ. σελ. 2 Οι παράγοντες αυτοί μπορούν να ελεγχθούν με την εκεί εγκατάσταση θερμόμετρων και υγρόμετρων, τα οποία θα τροφοδοτούν με τις μετρήσεις τους ένα κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης.

69

Page 70: Muse Ology

β) Το πιάσιμο των αντικειμένων είναι συχνά αναγκαίο, γεγονός που τα εκθέτει σε μεγαλύτερους κινδύνους., εφόσον επηρεάζονται από τη συνεχή έκκριση από το δέρμα των χεριών, ιδρώτα και σωματικών υγρών, τα οποία μακροπρόθεσμα τα αλλοιώνουν. Ως εκ τούτου είναι απαραίτητη η χρήση γαντιών από ουδέτερα υλικά όπως latex ή βαμβάκι.

Η κατάλληλη υποστήριξη για τις ανάγκες της μεταφοράς με τα χέρια είναι επίσης σημαντική. Πρέπει να χρησιμοποιούνται και τα δύο χέρια ανεξάρτητα από το βάρος του αντικειμένου: το ένα κατά κανόνα πρέπει να κρατεί και το άλλο να υποβαστάζει ή να στηρίζει το αδύναμο σημείο του - με άλλα λόγια πρέπει να επικρατεί η κοινή λογική.

Ως προς τη συχνότητα, το καλύτερο είναι να αποθηκεύονται τα αντικείμενα κατά τρόπο που να μπορεί κανείς να τα μελετήσει ή να τα ταυτίσει με τους αριθμούς καταλόγου που έχει χωρίς να χρειάζεται να τα πιάσει ή να τα ανασηκώσει. Έτσι πχ., τα κεραμικά μπορούν να τοποθετούνται μέσα ε δακτύλιους πολυουρεθάνης για μεγαλύτερη σταθερότητα, στους οποίους θα αναφέρεται και ο αριθμός καταλόγου σε καρτελλίτσες για να μη

χρειάζεται καθόλου να τα αγγίξει κανείς ώστε να δεί τον αριθμό τους. Ολα τα λοιπά στοιχεία, όπως η ακριβής θέση αποθήκευσης και η κατάστασή τους μπορούν να αναζητούνται εύκολα μέσα σε συρτάρια, κουτιά και άλλου είδους αρχειοθήκες. Παρομοίως, είναι καλά και τα διαγράμματα τοποθέτησης αντικειμένων στις εκθέσεις. Οι φάκελλοι με αποθηκευμένα έγγραφα ή φωτογραφίες πρέπει επίσης να είναι λεπτομερώς αρχειοθε

σ

τημένοι ώστε να μην είναι απαραίτητο το συχνό άνοιγμά τους. Γενικά η σχολαστικότητα στην αρχειοθέτηση των αντικειμένων και στην

ενδεχόμενη μετακίνησή τους εντός ή εκτός μουσείου συμβάλλει στη μεγαλύτερή τους ασφάλεια.

γ) Οι δραστηριότητες καθαρισμού: Αφορούν ολόκληρο το μουσείο και απαιτούν την σχετική εκπαίδευση και συνεργασία του βοηθητικού προσωπικού, το οποίο πρέπει να μάθει τα υλικά τα οποία ενδείκνυνται για τον καθαρισμό κάθε τμήματος ή συλλογής, να προσέχει να μη μένουν απορρίμματα από φαγητά, είδη καπνιστού ή ποτών (ιδιαίτερα στις αίθουσες συλλογών και στις εκθέσεις) και φυσικά να αναφέρει την έλλειψη προϊόντων καθαρισμού.

Σημαντικότατο είναι το συχνό ξεσκόνισμα. Η σκόνη περιέχει ποικίλα χημικά στοιχεία και λειτουργεί και ως αποτριπτικό των ευαίσθητων επιφανειών. Επίσης αποτελεί καταφύγιο ζωντανών μικροοργανισμών που περιέχονται σε τροφές, ξηρά υπολείμματα ποτών και σε οργανικές ενώσεις των ίδιων των συλλογών. Καλό είναι να απορροφάται η σκόνη παρά να επαναδιαχέεται στο περιβάλλον. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται στα μουσεία και στα εργατήριά τους ειδικοί απορροφητήρες σκόνης. Προσοχή επίσης χρειάζεται στο είδος των υγρών καθαρισμού, ενώ το νερό παραμένει πάντα το ασφαλέστερο. Η εγκατάσταση κλειστού τηλεοπτικού κυκλώματος στο χώρο

Ο περιβαλλοντικός έλεγχος είναι καλό να εφαρμόζεται σε όλους τους χώρους του μουσείου, κλιματιζόμενους και μη. Για το σκοπό αυτόν είναι προϋπόθεση η ύπαρξη στους χώρους ενός υγροθερμογράφου

70

Page 71: Muse Ology

συνδεδεμένου με κλειστό τηλεοπτικό κύκλωμα, ο οποίος θα μετρεί και θα αποτυπώνει σε χαρτοταινία τις υγροθερμικές διακυμάνσεις επί 24ωρης βάσης.

ν.

Άλλο χρήσιμο εργαλείο είναι το θερμοϋγρόμετρο, το οποίο δίνει το τρέχον επίπεδο θερμοκρασίας και υγρασίας του χώρου και λόγω του μικρού του μεγέθους μπορεί να τοποθετηθεί μέσα σε βιτρίνες εκθέσεων και σε αποθηκευτικά κιβώτια.

Ελέγχεται καθημερινά από τον αρμόδιο υπάλληλο. Το ψυχρόμετρο είναι ένα πολύ χρήσιμο μηχάνημα

που δίνει απόλυτες τιμές μέτρησης του περιβάλλοντος αέρα. Εάν χρησιμοποιήσουμε δίπλα-δίπλα ένα κανονικό (ξηρό) θερμόμετρο και ένα το οποίο έχουμε καλύψει με ένα υγρό ύφασμα, μπορούμε να δούμε με υψηλή προσέγγιση τις τοπικές ατμοσφαιρικές συνθήκες. Οι απόλυτες τιμές του ψυχρόμετρου χρησιμεύουν για διόρθωση (calibration) των άλλων μηχανημάτων και για στιγμιαίο έλεγχο στις περιπτώσεις που υπάρχει αμφισβήτηση.

Φωτόμετρα επίσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη μέτρηση των επιπέδων φωτισμού που πιθανόν να αποβούν καταστροφικά.

Ταινίες με κολλητική ουσία χρησιμεύουν για τον έλεγχο εντόμων τα οποία πρέπει να εξολοθρεφτούν.

Οι έλεγχοι αυτοί, για να έχουν ουσιαστικό αποτέλεσμα, πρέπει να καταγράφονται και να αξιολογούνται τουλάχιστον μία φορά το χρόνο, ώστε να λαμβάνονται και τα απαραίτητα μέτρα για την ασφάλεια των συλλογώ Οι συναγερμοί και η επιτήρηση των χώρων

Οι συναγερμοί θεωρούνται άριστο μέσο ασφάλειας, συνεχώς εξελισσόμενο, όμως πάντοτε εντοπίζουν το πρόβλημα όταν αυτό συμβαίνει και δεν ενεργοποιούνται προληπτικά. Γι' αυτό είναι απαραίτητη η σύνδεσή τους με κλειστό τηλεοπτικό κύκλωμα, που η παρουσία του και μόνο συμβάλλει στην καλύτερη συμπεριφορά των επισκεπτών. Αλλά και πάλι, είναι το προσωπικό ασφαλείας που πρέπει να παρακολουθεί αδιαλείπτως τις οθόνες. Και επειδή φυσικά η ανθρώπινη προσοχή έχει όρια και είναι αδύνατο να είναι εστιασμένη συνεχώς σε μια σειρά οθονών, η αποτελεσματικότερη ασφάλεια παρέχεται από ένα καλά εκπαιδευμένο, ευσυνείδητο και αριθμητικά επαρκές ανθρώπινο δυναμικό φύλαξης. Το σχέδιο και το είδος του συναγερμού

Όπως κάθε ίδρυμα, έτσι και το μουσείο πρέπει να έχει ένα γραπτό πρόγραμμα ασφάλειας, για προβλήματα που συμβαίνουν πραγματικά αλλά και για προληπτική αντιμετώπισή τους. Στο κείμενο αυτό πρέπει να περιγράφονται λεπτομερώς τα καθήκοντα κάθε υπαλλήλου καθώς και ο τρόπος ανοίγματος και κλεισίματος των χώρων. Στο πρόγραμμα ασφάλειας οφείλουν να συμπεριλαμβάνονται

οι πάγιοι κανονισμοί του μουσείου και οι διαδικασίες, καθώς και διαγράμματα για γρήγορη εύρεση οποιουδήποτε πράγματος χρειασθεί.

71

Page 72: Muse Ology

Είναι σημαντικό να υπάρχουν γραπτές οδηγίες αντίδρασης και ταχείας επίλυσης συγκεκριμένων προβλημάτων τα οποία θα πρέπει να προβλεφθούν, ενώ παράλληλα, είναι αναγκαία η πρόβλεψη πιθανών μεγάλων καταστροφών από ανθρώπινη ή φυσική υπαιτιότητα (πυρκαϊά,

πλημμύρα, κακοκαιρία, βομβιστική απειλή, σεισμό, ατομικές επιθέσεις κτλ.). Επίσης ουσιώδες είναι να προβλέπονται έξοδοι κινδύνου, να σημειώνονται

καταφύγια και τηλέφωνα πρώτης ανάγκης. Εκτός τούτων, θα πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα για το περιεχόμενο των συλλογών, με την ύπαρξη αντίγραφου των αρχείων μουσειακής τεκμηρίωσης σε άλλο χώρο εκτός μουσείου, ο οποίος και να αναφέρεται στο σχέδιο ασφάλειας. 5. Ο προγραμματισμός ανέγερσης ενός μουσείου και η αρχιτεκτονική μορφή του

Για την κατασκευή ενός μουσείου είναι απαραίτητες ορισμένες διαδοχικές ενέργειες. Αυτές περνούν από ποικίλα στάδια, εφόσον πρόκειται για ίδρυμα με ειδικές ανάγκες και συνεπώς με ειδικές προδιαγραφές. Ας τα δούμε τα στάδια αυτά με τη σειρά:

1. Ένας δημόσιος φορέας ή μια εταιρεία πολιτών αποφασίζουν, ανάλογα με τα χρηματικά κονδύλια που διαθέτουν, την ίδρυση σε συγκεκριμένο τόπο, ενός μουσείου τάδε γνωστικού αντικειμένου, τάδε μεγέθους, δείνα καταστατικού (Αυτό είναι και το βασικό μουσειακό πρόγραμμα). Ως εργοδότες αναθέτουν σε κάποιο μουσειολόγο την εκπόνηση της μουσειογραφικής μελέτης και του προγράμματος του μουσείου και τον αμοίβουν ανάλογα.

2. Ο μουσειολόγος καταρτίζει το πρόγραμμα, δηλαδή περιγράφει τα όργανα του μουσείου κατά κατηγορίες χώρων και αξιολογεί περιληπτικά τον προορισμό κάθε χώρου: α) ελεύθερος δημόσιος χώρος (υποδοχή) ή ελεγχόμενος (αίθουσες εκθέσεων) β) ημι-δημόσιος χώρος (για συγκεντρώσεις και δημιουργικές ασχολίες γ) ημι-ιδιωτικός χώρος αίθουσες τεκμηρίωσης για τους ειδικούς) δ) ιδιωτικός χώρος (αίθουσες εργασίας, γραφεία διευθυντή και προσωπικού- επιστημονικού, τεχνικού και διοικητικού, τεχνικά εργαστήρια και αποθήκες συλλογών). Επίσης κάνει ένα διάγραμμα για τον τρόπο επικοινωνίας των χώρων αυτών μεταξύ τους.

Ο εργοδότης εγκρίνει κατ’αρχήν το πρόγραμμα αυτό μέχρι να ενημερωθεί πληρέστερα.

3. Σε συνεννόηση με τον μουσειολόγο ο εργοδότης επιλέγει τον ανάδοχο του έργου (συχνά μετά από μειοδοτικό εθνικό ή και διεθνή διαγωνισμό).

4. Με βάση το πρόγραμμα και τον προϋπολογισμό του εργοδότη ο ανάδοχος κάνει μια προμελέτη, δηλαδή μια περιληπτική περιγραφή με συνοπτικά σχέδια, μια χωροταξική μελέτη της θέσης που περιλαμβάνει τα φυσικά της χαρακτηριστικά και τις δυνατότητες πρόσβασης σ’αυτήν, καθώς και μια αξιολόγηση του κόστους και του χρονικού πλαισίου παράδοσης του έργου.

Μετά από συνεννόηση με τον μουσειολόγο, ο εργοδότης εγκρίνει κατ’αρχήν την προμελέτη αυτή μέχρι να ενημερωθεί λεπτομερέστερα.

5. Μετά από συνεχή επαφή με τον μουσειολόγο και με τη βοήθεια των ειδικών για κάθε γνωστικό αντικείμενο που θα περιλαμβάνει το συγκεκριμένο έργο, ο

72

Page 73: Muse Ology

Και πάλι σε συνεννόηση με τον μουσειολόγο ο εργοδότης δίνει την τελική έγκριση για τη μελέτη, τη χρηματοδότησή της και την ημερομηνία παράδοσής της.

6. Το έργο ξεκινά και ο ανάδοχος είναι υπεύθυνος πλέον τόσο για την σωστή του εκτέλεση όσο και για το κόστος των διαφόρων εργασιών. Δευτερεύουσες τροποποιήσεις μπορούν να επέλθουν στη διάρκεια των εργασιών εκ μέρους του μουσειολόγου ή του εργοδότη, πάντα όμως με τη συμφωνία τουτου αναδόχου ως προς το είδος και το κόστος.

7. Με το τέλος των εργασιών το έργο παραδίδεται στον εργοδότη. Είναι φυσικό ότι, εάν τα στάδια τηρηθούν και οι εργασίες γίνουν

προσεκτικά, αποφεύγεται επιπλέον κόπος και ταλαιπωρία, τόσο του εργοδότη όσο και του αναδόχου του έργου.

Ωστόσο, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι υπάρχουν ορισμένα κατασκευαστικά σημεία τα οποία έχουν αποδειχθεί ότι είναι ιδιαίτερης σημασίας και χρειάζονται προσοχή, γι' αυτό και τα αναφέρουμε περιληπτικά στη συνέχεια:

1. Eυελιξία της εσωτερικής διαμόρφωσης. Οι εσωτερικοί χώροι του μουσείου πρέπει να επιτρέπουν μεν την ευελιξία της διαρρύθμισης, όχι όμως στο βαθμό που να μεταβάλλεται συνεχώς η μουσειογραφική διαδρομή ή και η εσωτερική δομή του μουσείου κάτω από μια σταθερή οροφή. Επίσης, θα πρέπει να προβλέπεται να περιλαμβάνεται στη μελέτη ο μουσειακός εξοπλισμός, ο οποίος πιθανόν να μεταβληθεί λόγω προόδου σε τομείς επιστημονικούς, τεχνικούς ή και δεοντολογικούς, λόγω νεότερων μουσειογραφικών αντιλήψεων ή αναγκών των χρηστών ή του προσωπικού.

2. Ευελιξία του αρχιτεκτονικού σχεδίου. Η αρχιτεκτονική μελέτη πρέπει να είναι τόσο ευέλικτη ώστε να περιλαμβάνει τόσο τον μηχανικό εξοπλισμό όσο και τα αντικείμενα που θα χρησιμοποιηθούν στο μουσείο. Οι ενημερωτικές πινακίδες, οι βιτρίνες, τα έπιπλα αλλά και το ίδιο το κτήριο πρέπει να αποτελούν όσο το δυνατόν μια ενότητα.

3. Επεκτασιμότητα του μουσειακού κτηρίου. Ανάλογα με τις μουσειογραφικές ανάγκες που διαμορφώνονται με το χρόνο, αλλά και με τις τεχνολογικές και αισθητικές προόδους, το κτήριο του μουσείου οφείλει να είναι έτσι κατασκευασμένο ώστε να επιδέχεται επέκταση σε επιφάνεια και σε όγκο. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πάντα την ανακαίνιση παλαιών αλλ’ όύτε και την κατασκευή εντελώς σύγχρονων αρχιτεκτονημάτων που αποσκοπούν συχνά στην προβολή τους ως τέτοιων και μόνον. Αντίθετα, σημαίνει κτηριακές προσθήκες με νέες αρχιτεκτονικές προτάσεις, οι οποίες θα εξυπηρετούν στην εφαρμογή τους τις λειτουργικές ανάγκες του μουσείου.

Είναι γεγονός βέβαια ότι μέχρι πρό τινος, η αρχιτεκτονική διαμόρφωση των μουσείων – ιδίως αυτών της Αμερικής- εξυπηρετούσε πρωταρχικά το design και δευτερευόντως τη λειτουργικότητά τους. Το αποτέλεσμα συχνά ήταν περίεργο όπως πχ. στην περίπτωση του μουσείου Guggenheim της Νέας Υόρκης όπου υπήρχαν εκθεσιακοί χώροι σε μορφή ράμπας, με όλα τα πρακτικά προβλήματα που αυτό συνεπάγεται (κρέμασμα σε κυκλικό τοίχο, συνεχή ανάβαση των επισκεπτών που αποσπούσε από την απόλαυση των εκθεμάτων κτλ.)3

Στην Ευρώπη επίσης, η έντονη κατά τα άλλα τάση για κατασκευή νέων μουσείων δεν συνοδευόταν πάντα και από ανάλογη σκέψη για τον ορθό αρχιτεκτονικό

3 Στο νεοϊδρυθέν μουσείο Guggenheim του Bilbao της Ισπανίας έχουν δοθεί λύσεις στα προβλήματα αυτά, παράλληλα με το πολύ σύγχρονο design του κτίσματος.

73

Page 74: Muse Ology

74

τους σχεδιασμό, ενώ συχνά γινόταν πειραματισμοί ενσωμάτωσης σε ιστορικά μνημεία μιας εσωτερικής διαμόρφωσης χώρου σύγχρονης αντίληψης.

Τέλος, αυτό που δεν πρέπει ποτέ να λησμονούμε είναι ότι το μουσείο είναι κάτι σαφώς περισσότερο από ένα καλυμμένο χώρο, και οπωσδήποτε περισσότερο από ένα διακοσμητικό αρχιτεκτόνημα. Σκοπός του είναι να μεταφέρει το θεατή σ’ένα εξωπραγματικό παράδεισο με εκθέματα, χωρίς όμως να αποτελεί θέαμα το ίδιο το μουσείο.

Στις περιπτώσεις που τα κτίσματα είναι παλαιά και δεδομένα, ο σκοπός επιτυγχάνεται με την αλλαγή της λειτουργίας τους. Πχ. όταν ο επισκέπτης μπαίνει σε ένα νεοκλασικό κτίσμα του 19ου αι. με μνημειώδη είσοδο με κίονες και αέτωμα και βρίσκεται ξαφνικά μπροστά σε μια εντελώς διαφορετική εσωτερική μοντέρνα διαρρύθμιση του χώρου, η έκπληξή του αυτή τον μεταφέρει στο μαγικό κόσμο των εκθεμάτων, και ο σκοπός έχει ήδη επιτευχθεί.

Στην πράξη, πρέπει να συνδυασθεί το αρχικό μουσειακό και μουσειογραφικό πρόγραμμα με την αρχιτεκτονική μορφή, έτσι ώστε το αποτέλεσμα να είναι ένα κτήριο ειδικά κατασκευασμένο για να στεγάσει το συγκεκριμένο μουσείο. Σε καμμιά περίπτωση δεν πρέπει να υποτάσσεται το ουσιαστικό περιεχόμενο του ιδρύματος στην αρχιτεκτονική αναζήτηση. Η διαδικασία αυτή τηρείται σπάνια, ακόμα και σε νεόδμητα μουσεία, συνήθως από έλλειψη προηγούμενης εμπεριστατωμένης μελέτης του θέματος.

Το κάθε μουσείο είναι μοναδικό εφόσον είναι ένα ίδρυμα με ποικιλία μορφών οι οποίες εξαρτώνται : 1. από τη εκεί εκτελούμενη μελέτη και τεκμηρίωση ή τη συντήρηση και την παρουσίαση αλλά και από τη μόρφωση και τον εκπολιτισμό 2. από τη φύση των γνωστικών θεμάτων του μουσείου (τέχνη, επιστήμες του ανθρώπου, της γής και του σύμπαντος, προηγμένες επιστήμες με μορφές μονοδιάστατες και πολυδιάστατες) 3. από την αρχιτεκτονικη μορφή του μουσείου, δηλαδή

α) από το αν είναι νεόδμητο ή κτίσμα προς προσαρμογή, ιστορικό ή μη, με ή χωρίς περιβάλλοντα χώρο β) από το αν πρόκειται για συστηματικό μουσείο σε ελεύθερο χώρο ή περιβάλλεται από άλλα κτήρια γ) από το αν είναι φυσικό πάρκο

4. από το αν είναι ή όχι ερευνητικό κέντρο, «κέντρο τέχνης» αμερικανικού τύπου ή επιστημονικό παράρτημα κάποιου πανεπιστημίου, γκαλερί τέχνης ή υπαίθρια γλυπτοθήκη, προϊστορικό μουσείο ή μουσείο προηγμένων επιστημών ή μεταφορών με αμαξοστοιχίες και αεροπλάνα, ζωολογικός κήπος ή φυσικό πάρκο.

Page 75: Muse Ology

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5

Η ΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ

Όταν μιλάμε για μουσειολογία, είναι απαραίτητος ο ορισμός του μουσείου.

Δεν πρόκειται όμως για μια εικόνα σταθερή αλλά για ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο θεσμό καθ’όσον το μουσείο έχει πολλές λειτουργίες, οι οποίες (ανάλογα με το χρόνο, τον τόπο και τα άτομα) αξιολογούνται περισσότερο ή λιγότερο.

Μάρτυρας της σύγχυσης που υπήρχε ήδη από την αρχαιότητα για τον όρο Μουσείο αποτελεί αυτή καθ’αυτή η ιστορία του, εφόσον φαίνεται να χρησιμοποιείται παράλληλα και εξ ίσου συχνά με τους όρους Λύκειον και Πινακοθήκη. Το περιεχόμενό του διευρύνεται ήδη από την εποχή του Πτολεμαίου Α΄ και επαναπροσδιορίζεται κατά τον 18ο αιώνα.

Στα πρώτα μουσεία, τα ιδιωτικά, γίνεται μεγάλη επιλογή επισκεπτών. Οι μετέπειτα «αίθουσες περίεργων πραγμάτων» ανοίγουν δειλά στο κοινό αλλά κάτω από αυστηρότατο έλεγχο, ενώ οι εκθέσεις «για το καλό του κοινού» παρέχουν πληροφορίες που προαποφασίζονται από το προσωπικό του μουσείου χωρίς να λαμβάνονται υπ' όψη οι ίδιοι οι επισκέπτες. Μόνο αρκετά αργότερα, όπως είδαμε, θα γίνει συνείδηση η αναγκαιότητα και η σημασία των ενδιαφερόντων των επισκεπτών και οι εκθέσεις θα εξελιχθούν έτσι ώστε να απευθύνονται στα ενδιαφέροντα του κοινού.

Πράγματι, οι πρώτοι Εγκυκλοπαιδιστές θεωρούν ότι από την εποχή του Μουσείου του Πτολεμαίου μέχρι τότε «η λέξη μουσείο έχει αποκτήσει ευρύτερη έννοια εκ του γεγονότος ότι σήμερα χρησιμοποιείται σε κάθε περίπτωση που σε κάποιο χώρο υπάρχουν αντικείμενα συνδεδεμένα άμεσα με τις τέχνες και τις μούσες»1. Οι απόψεις είναι αρχικά συγκεχυμένες, εφόσον οι πρώτοι αυτοί Εγκυκλοπαιδιστές θεωρούν ότι τα όρια της μουσειακής έρευνας πρέπει να είναι σχετικά περιορισμένα αλλά και ότι αποστολή του μουσείου δεν είναι μόνο «η συγκέντρωση των πολυτιμότερων πινάκων, χάλκινων, βιβλίων και περίεργων αντικειμένων»2. Έτσι προτείνουν βέβαια μετατροπή του Λούβρου σε εγκυκλοπαιδικό μουσείο, σε χώρο συνάντησης των «σοφών» της εποχής (Ακαδημία), με βιβλιοθήκη, βοτανικό κήπο, αστεροσκοπείο, αίθουσες εργασίας, αμφιθέατρο και αναπαυτήριο, οι χώροι όμως αυτοί παραμένουν κλειστοί στο ευρύ κοινό. Παράλληλα, εγκωμιάζουν δύο κατά τα άλλα διαφορετικά είδη μουσείων, το Ashmolean και το Oxford. Πρόκειται στην ουσία για ένα είδος διεπιστημονικού μουσείου που εδρεύει σε δύο κτίσματα και που μοιάζει με το Μουσείο του Πτολεμαίου. Στο μουσείο φυσικής ιστορίας Ashmolean, οι (τυχούσες) συλλογές του (φυσικής ιστορίας, αρχαιολογίας, νομισματικής) συντηρούνται στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης που έχει, κατά τεκμήριο, συλλογές επιστημονικές, συστηματικές αλλά παράλληλα και την κατάλληλη ερευνητική υποδομή. Η μικτή λειτουργία των δύο (όπως είπαμε άσχετων κατά τα άλλα) ιδρυμάτων ως ενός κέντρου συντήρησης και διδασκαλίας, τα καθιστά πράγματι ένα διεπιστ

τις πλατείες μιας πόλης ή που αποτελούν αρχιτεκτονικά μέλη μεσαιωνικών ναών.

ημονικό μουσείο. Φυσικά σύγχυση ως προς τον ορισμό θα οδηγήσει και σε άλλες

αμφισβητήσεις, όπως πχ. άν θεωρείται μουσείο το σύνολο των αγαλμάτων θεών και ηρώων που κοσμούν τους δρόμους και

1 Βλ. Encyclopedie, λήμα Musee, από τον Le Chevalier de Joncourt. 2 Βλ. Encyclopedie, λήμα Cabinet, από τον Blondel.

75

Page 76: Muse Ology

To σύγχρονο μουσείο δημιουργείται πάνω στη βάση και στην παράδοση του Διαφωτισμού αλλά ουσιαστικά με τη Γαλλική Επανάσταση (τέλος του 18ου αι.) και αποτελεί από τη φύση του ένα ίδρυμα που αφαιρεί κάθε μυθικό ή ιερό περιεχόμενο από τα αντικείμενα τα οποία συγκεντρώνει3. Ο θεσμός θα περάσει φυσικά από πολλά στάδια ώσπου θα διαφανεί μια τάση για δημιουργία δύο τύπων μουσείου: αυτού που συντηρεί έργα πρωτότυπα (συχνά μοναδικά, όπως πχ. πίνακες ζωγραφικής) και αυτού που θέτει ως πρώτη προτεραιότητα τη συντήρηση αντικειμένων (έστω και σπάνιων) με σκοπό τη μελέτη και τη διδασκαλία. Τίθενται ερωτήματα, όπως: συντήρηση σπάνιων αντικειμένων που πρέπει να σωθούν ή συντήρηση σημαντικών αντικειμένων για μελέτη; Με άλλα λόγια, συντήρηση/ μελέτη ή συντήρηση/διδασκαλία;

Πάντως η σύγχυση είναι γενικά μεγάλη και θα συνεχισθεί για αρκετό διάστημα μετά τη Γαλλική Επανάσταση, ενώ η έννοια του μουσείου με παράλληλες λειτουργίες συντήρησης, έρευνας και ιδίως επικοινωνίας, όπως το γνωρίζουμε στις μέρες μας, θα αργήσει πολύ να επικρατήσει.

Μουσεία με ειδικές συλλογές που θα αντιπροσωπεύουν τα ενδιαφέροντα και τα πιστεύω της κοινωνίας μέσα στην οποία έχουν ιδρυθεί, θα δουν το φως και θα αυξηθούν κατά γεωμετρική πρόοδο κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα.

Παράλληλα θα αλλάξει και ο προσανατολισμός αυτής καθ’αυτής της έννοιας της συλλογής, γεγονός που θα συμβάλει στη δημιουργία νέων τύπων μουσείων, όχι απαραίτητα ασχολούμενων με τη συλλογή, τη συντήρηση και τη μελέτη αντικειμένων (όπως πχ. είναι τα οικομουσεία, τα ιστορικά πάρκα, οι χώροι ανασκαφών κ.ά.). Προοδευτικά μάλιστα, όταν πλέον θα έχει γίνει ευκολότατη η χωρίς όρια αναπαραγωγή εικόνας και ήχου, ορισμένα μουσεία δεν θα χρησιμοποιούν καν πρωτότυπα εκθέματα αλλά θα προτιμούν να επικοινωνούν με το κοινό τους μέσω των πολλαπλών δυνατοτήτων που θα προσφέρουν οι αναπαραγωγικές αυτές δυνατότητες.

Η αλλαγή αυτή συνοψίζεται ωραία στα τέλη του 19ου αιώνα, μέσα στη διατύπωση του George Brown Goode ότι «τo μουσείο του λαού οφείλει να είναι κάτι περισσότερο από ένα οίκημα γεμάτο με είδη σε γυάλινες προθήκες. Πρέπει να είναι ένα οίκημα γεμάτο ιδέες, τακτοποιημένες με τη μέγιστη προσοχή στο σύστημα.»4. Αντίστοιχη και η ευρωπαϊκή εμπειρία, εκφρασμένη από έναν από τους πρωτοπόρους της σύγχρονης μουσειολογίας, τον Georges Henri Riviere5, ο οποίος θεωρεί το μουσείο βασικά ως χώρο έκθεσης συγχρόνως ιδεών και πραγμάτων, όμως με βάση ένα συγκεκριμένο προγραμματισμό. Πράγματι, η έκθεση αποτελεί το πρωταρχικό μέσον επικοινωνίας με το κοινό και στοχεύει στη μόρφωσή του. Όλες οι άλλες παιδαγωγικές δραστηριότητες (δημοσιεύσεις, ομιλίες, βαλίτσες, μουσειολεωφορεία, μορφωτικοί όμιλοι κτλ.) είναι στην ουσία συμπληρώματα της έκθεσης. Δεν πρέπει όμως, όπως αναφέραμε, να εκτίθεται ένα συνοθύλευμα άσχετων αντικειμένων του παρελθόντος αλλά να ακολουθείται πιστά το πρόγραμμα και ο σχεδιασμός της έκθεσης, εφόσον είναι αποδεδειγμένο ότι η επιτυχία είναι μεγαλύτερη όταν ένα μουσείο ξεκινά από το μηδέν και προγραμματίζει τις αγορές και γενικά τα αποκτήματά του, παρά όταν προσπαθεί να εκθέσει ανομοιογενείς συλλογές. Είναι προτιμότερο να φυλάσσει τα άσχετα αντικείμενα στις αποθήκες του, εφόσον μάλιστα σκοπός του είναι να λειτουργεί ως μουσείο- εργαστήριο, άρρηκτα συνδεδεμένο με τη δεύτερη εξ ίσου σημαντική αποστολή του, την εκπαίδευση.

3 Για να γίνει καλύτερα αντιληπτό αυτό μπορούμε να αναφέρουμε πχ. την περίπτωση των λατρευτικών αντικειμένων πρωτόγονων λαών σε αποικιακά εθνολογικά μουσεία μέχρι και τα μέσα του 20ού αιώνα. Τα αντικείμενα αυτά πράγματι, εκτιθέμενα, δεν συνδέονται πλέον με κάποια μαγική- λατρευτική σχέση με το μουσειακό κοινό που τα βλέπει. 4 Αποδίδεται στον George Brown Goode. Alexander, E. 1983: Museum Masters, Nashville, Tenn. (American Association for State and Local History):289. 5 Μαθήματα μουσειολογίας 1977-78, πανεπιστημιακές σημειώσεις και προσωπική επαφή.

76

Page 77: Muse Ology

Το 1946 έχει ήδη γίνει αντιληπτό ότι το μουσείο είναι έννοια εξελίξιμη και για τον λόγο αυτόν το αρχικό καταστατικό του ICOM6 (που αναφέρει ότι πρόκειται για «κάθε μόνιμο ίδρυμα το οποίο συντηρεί και παρουσιάζει συλλογές αντικειμένων πολιτισμικού ή επιστημονικού χαρακτήρα, με σκοπό τη μελέτη, την μόρφωση και την τέρψη» με τον καιρό θα αλλάξει πολλές διατυπώσεις.

Από τη δεκαετία του ’60 και μετά η εξέλιξη της μουσειολογικής επιστήμης θα είναι τέτοια που θα αλλάξει αυτή καθ’αυτή την ουσιαστική έννοια του μουσείου. Παρατηρούμε πράγματι ότι, η εξίσωση ανάμεσα στις έννοιες μουσείο και συλλογή έκτοτε τείνει να αναθεωρηθεί εξ ολοκλήρου, εφόσον η συλλογή και η συντήρηση δεν επαρκούν πλέον για τον προσδιορισμό του μουσειακού θεσμού. Οι συλλογές ως αυτοσκοπός δεν υπάρχουν πλέον. Αντίθετα, έχει επικρατήσει η έννοια του «δημόσιου λειτουργήματος», η οποία και αυτή με τη σειρά της έχει περάσει από διάφορα στάδια, ανάλογα με το κατά περίπτωση κοινό.

Με άλλα λόγια βλέπουμε ότι, ενώ το παραδοσιακό μουσείο ως κτήριο ελάχιστα μεταβάλλεται, η μουσειολογία και η μουσειογραφία αντίθετα, εξελίσσονται εντυπωσιακά. Έτσι, το μουσείο από αντικειμενο- κεντρικό μετατρέπεται προοδευτικά σε κοινοτητο- κεντρικό, εφόσον το βάρος μετατοπίζεται αφ’ενός από τα ίδια τα αντικείμενα στην κοινότητα και αφ’ετέρου από διαφύλαξη της χρήσης συγκεκριμένων παλαιών αντικειμένων στη γενικότερη συντήρηση πραγμάτων.

Το σχήμα που ακολουθεί επιχειρεί να συνοψίσει τα βασικά στοιχεία τα οποία καθορίζουν πλέον την έννοια του μουσείου:

ΜΟΥΣΕΙΟ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑ

ΔΗΜΟΣΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΜΑ

Αλλά τί θεωρείται μουσείο σήμερα; Άς προσπαθήσουμε να δούμε το θέμα

και στη σημερινή του διάσταση. Στα περισσότερα σχετικά άρθρα, ιδιαίτερα στη διάρκεια του 20ού αιώνα, περιγράφεται η συνήθης μορφή του, δηλαδή το μουσείο Καλών Τεχνών. Εύκολα όμως αντιλαμβάνεται κανείς ότι λίγοι εμβαθύνουν στο ότι το μουσείο ερμηνεύεται ποικιλοτρόπως κατά περίπτωση, έτσι ώστε να βλέπουν στις μέρες μας το φως και διάφορα άλλα ιδρύματα, τα οποία (με το να προσελκύουν το ενδιαφέρον του κοινού και με το να το επιμορφώνουν) αποκαλούνται και αυτά μουσεία, περιθωριοποιώντας έτσι τα παραδοσιακά αντίστοιχα. Έτσι πχ. το μουσείο των Παιδιών στη Βοστώνη ή το ατελιέ (όμιλος) των Παιδιών στο Κέντρο George Pompidou στο Παρίσι (τα οποία είναι ψυχαγωγικά και παιδαγωγικά συγχρόνως) σπάνια θεωρούνται μουσεία. Το Palais de la Decouverte στο Παρίσι θεωρείται μουσείο επειδή περιλαμβάνει διδακτικούς οργανισμούς. Αντίθετα, το Musee en Herbe, τμήμα του Jardin d’Acclimatation, πάλι στο Παρίσι (το οποίο ούτε συντηρεί ούτε έχει μόνιμες εκθέσεις πρωτότυπων αντικειμένων, αλλά δημιουργεί τα εκθέματά του ανάλογα με τον σχεδιασμό των προγραμματιζόμενων εκθέσεών του) δεν θεωρείται

6 Statuts, ICOM, 1947, άρθρο 3.

77

Page 78: Muse Ology

μουσείο! Θα μπορούσαμε λοιπόν εύλογα να αναρωτηθούμε για τους διαφοροποιούς παράγοντες που προσδιορίζουν την ορολογία. Μήπως τελικά τα όρια του χαρακτηρισμού ενός ιδρύματος ως μουσείου περνούν ανάμεσα σε ένα οργανισμό που συντηρεί αλλά δεν μορφώνει απαραίτητα, και ενός άλλου που μορφώνει αλλά χωρίς πρωτότυπα, ή από την άλλη πλευρά ανάμεσα σε ένα χώρο ο οποίος μορφώνει με ή χωρίς πρωτότυπα και ενός άλλου όπου διεξάγεται ένα ψευδο-πολιτιστικό εμπόριο (πχ. οι Disney-Lands και άλλα πάρκα αναψυχής).

Αλλά και μεταξύ των μουσειολόγων των ίδιων δεν υπάρχει κοινή γλώσσα και αντίληψη της έννοιας του μουσείου. Έτσι π.χ. άλλοι δεν δέχονται ούτε κάν αρχαία αντίγραφα γλυπτών δίπλα στα πρωτότυπα και άλλοι είναι θιασώτες του μουσείου-θεάματος-συμμετοχής-πληροφόρησης, άλλοι απορρίπτουν εντελώς αυτό το τελευταίο αλλά δέχονται το μουσείο φυσικής ιστορίας ως μουσείο, και όλοι μαζί επικροτούν τη δημιουργική συμμετοχή και τα οπτικοακουστικά μέσα και την πληροφορική αλλά πάλι με προϋπόθεση να διαχωρίζονται τα πρωτότυπα από τα αντίγραφα ή τα αντικείμενα από της πηγές τεκμηρίωσης!

Παρατηρούμε επίσης ότι, με την ίδια λογική, σε περιοδικά που σχετίζονται με συγκεκριμένα μουσεία ακόμα και σημαντικά (πχ στο Revue du Louvre), είναι ανύπαρκτα τα άρθρα με μουσειολογικά θέματα, σε αντίθεση με όσα σχετίζονται με τη μουσειογραφία των Καλών Τεχνών. Με εξαίρεση ελάχιστες εκδόσεις, κυρίως διεθνείς7, στην καλύτερη περίπτωση δημοσιεύονται ορισμένα τέτοια άρθρα σε ειδικά αφιερώματα περιοδικών, τα οποία είναι κατά τα άλλα άσχετα προς τα μουσεία.

Ένα σημείο που θα πρέπει τέλος να υπογραμμισθεί είναι ότι οι έννοιες μουσειολογία/μουσειογραφία και παραδοσιακό μουσείο είναι πλέον δύο πραγματικότητες που ολοένα απομακρύνονται μεταξύ τους, εφόσον οι νόμοι των περισσότερων κρατών, συνήθως παλαιοί, δεν έχουν πρόβλεψη ούτε για αποκέντρωση ούτε για εξέλιξη των εθνογραφικών μουσείων ή των εργαστηρίων μελέτης και αναστήλωσης, καθώς και για άλλα πολλά θέματα.

Η θεωρία και η πράξη Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, η επιστήμη της μουσειολογίας που γεννιέται

και διαμορφώνεται μεταξύ 1970 και 1974, αποτελεί σημαντικότατη τομή για τις σχέσεις του μουσείου με το έμψυχο και άψυχο περιβάλλον. Παρ’όλα αυτά, οι διεπιστημονικές τάσεις και το κοινωνικό άνοιγμα στη γενικότερη αντίληψη περί μουσείων θα γίνουν αρχικά αποδεκτά μόνο απο τριτοκοσμικές χώρες και λαούς σε περιοχές βιομηχανικών χωρών που περνούν κάποια κρίση, και τούτο γιατί θα διαπιστώσουν ότι το είδος αυτό του μουσείου είναι το μόνο το οποίο έχουν ανάγκη. Στο μεταξύ, διατυπώνονται συνεχώς διάφορες σκέψεις και προτάσεις στα πλαίσια της Διεθνούς Μουσειολογικής Επιτροπής του ICOM που ιδρύεται το 1977 και συνεχίζει μέχρι σήμερα.

Εξ άλλου η συνεχής ανακατάταξη της ιστορίας των λαών και η εθνογραφία αποτελούν παράγοντες καθοριστικούς για τον τρόπο «ανάγνωσης» των εκτιθέμενων αντικειμένων, που έχουν ως αποτέλεσμα τον επηρεασμό και ολόκληρης της επιστήμης της μουσειολογίας και κατά συνέπεια βέβαια και της επιλογής μιας συγκεκριμένης μουσειογραφίας, άσχετα από το γνωστικό αντικείμενο των συλλογών.

Είναι φυσικό πάντως να ανακύπτουν ερωτήματα στα οποία είναι δύσκολο να δοθεί μια τελεσίδικη απάντηση, και τα οποία συνεχώς βασανίζουν τους θεωρητικούς της μουσειολογικής επιστήμης. Δεν κρίνουμε σκόπιμο να υπεισέλθουμε στη διαλεκτική για τη μουσειολογία, γιατί ξεπερνά το σκοπό αυτού του βιβλίου. Ωστόσο, θα αναφέρουμε με συντομία ορισμένα ζητήματα, τα οποία απασχολούν τους

7 Όπως πχ το Μuseum, τις εκδόσεις του Κέντρου Georges Pompidou και των Ενώσεων MNES και Expomedia.

78

Page 79: Muse Ology

ειδικούς ήδη από τη δεκαετία του 1970 και, όπως είπαμε, συνεχίζουν να μην έχουν επιλυθεί.

Δύο είναι λοιπόν τα καίρια ερωτήματα που έχουν τεθεί ευθύς εξ αρχής: Η μουσειολογία είναι επιστήμη ή τέχνη; Πώς διακρίνεται η μουσειογραφία από τη μουσειολογία; Και οι δύο είναι βέβαια αλληλένδετες γιατί η μεν μουσειολογία είναι θεωρία ενώ η μουσειογραφία είναι πρακτική. Αλλά «τέχνη» είναι μια έκφραση έμπνευσης ή ένα σύνολο τεχνικών και κανόνων, το οποίο βέβαια μπορεί να καταλήξει και σε κάτι αισθητικό; Μπορούμε να θεωρήσουμε τη μουσειολογία συγχρόνως ως θεωρητική και ως εφαρμοσμένη επιστήμη, με την έννοια ότι το αντικείμενό της είναι ένα ίδρυμα/ θεσμός αλλά οι εγκαταστάσεις αποτελούν τα πεδία εφαρμογής; Όπως αντιλαμβάνεται κανείς επιστρέφουμε πάλι στον ορισμό του μουσείου!

Οι κατά καιρούς μουσειολόγοι διακρίνονται αφ’ενός στους θιασώτες ενός μουσείου περιοριζόμενου στη συγκέντρωση, συντήρηση, μελέτη και έκθεση υλικού επιλεγμένου με τεχνικά ή αισθητικά κριτήρια, στο οποίο η μουσειολογία περικλείει ουσιαστικά τη μουσειογραφία, εφόσον αρκείται στην ιστορική μελέτη και τη νομική εκμετάλλευση των συλλογών.

Αφ’ετέρου υπάρχουν εκείνοι που θεωρούν ότι τα πάντα μπορούν να αποτελέσουν μουσειακά αντικείμενα και για τους οποίους τα πράγματα είναι σαφώς πιο περίπλοκα8. Πράγματι, στην περίπτωση αυτή είτε πρέπει το μουσείο να επεκταθεί χωρίς όρια και να συμπεριλάβει ολόκληρο το σύμπαν, είτε (επειδή το μουσείο θεσμικά αποτελείται από συγκεκριμένο κτίσμα, συλλογή και κοινό) πρέπει η ίδια η μουσειολογία να επεκταθεί σε ό,τι μπορεί να αποτελέσει μουσειακό αντικείμενο (δηλαδή σε όλα- στο σύμπαν και στην κοινωνία) με αποτέλεσμα τότε να ταυτισθεί και η μελέτη του περιέχοντος και του περιεχομένου με τη μελέτη του περιεχομένου και των χρηστών του. Πρέπει δηλαδή η μουσειολογία να βρίσκει τη μεθοδολογία βάσει της οποίας να μπορούν να συναντώνται τα πλέον διαφορετικά επιστημονικά πεδία στον χώρο υποδοχής που αποτελεί το μουσείο. Με τη λογική αυτή, ο Bernard Deloche θα πει ότι «το σύγχρονο μουσείο ... επιχειρεί να υποδεχθεί τη ζωντανή τέχνη (Beaubourg), να συμβάλει στη δημιουργία ή να την περιλάβει ως παράρτημά του, αρνείται να περιλαμβάνει τα πάντα στο κτίσμα του (και ως εκ τούτου δημιουργούνται τα οικομουσεία), αδιαφορεί για τη διάρκεια (γι' αυτό και οργανώνονται προσωρινές εκθέσεις), δεν αποθησαυρίζει αλλά συγκεντρώνει πληροφορίες ... το μουσείο γίνεται κέντρο ανάπτυξης θεμάτων και ανάλυσης9...».

Οι θιασώτες αυτής της σφαιρικής μουσειολογίας θεωρούν ότι το αντικείμενό της δεν είναι το μουσείο, γιατί το μουσείο δεν αποτελεί τον στόχο αλλά το μέσον για να πλησιάσει ο άνθρωπος τον εαυτό του και την πραγματικότητα μέσα στην οποία ζει, να κατανοήσει την αλληλεξάρτηση του φυσικού, του κοινωνικού και του αισθητικού κόσμου μέσα από την πληροφόρηση και την εμπειρία. Στα πλαίσια αυτής της κατεύθυνσης, η μουσειολογία αποτελεί ενσυνείδητη και συστηματική συλλογή και συντήρηση καθώς και επιστημονική, πολιτιστική και παιδαγωγική χρήση άψυχων, κινητών αντικειμένων και υλικών που τεκμηριώνουν την εξέλιξη της φύσης και της κοινωνίας. Η αμερικανίδα Judith K. Spielbauer μάλιστα, θα υπογραμμίσει ότι «μουσειολογία είναι η θεωρία των σχέσεων και της οργάνωσης της γνώσης, των μεθόδων και του μεθοδολογικού πλαισίου, παραγόντων απαραίτητων για να αποτελέσει η συντήρηση ενεργό στοιχείο μέσα στην ανθρώπινη εμπειρία10», επίσης ότι το μουσείο οφείλει να έχει συγκεκριμένη κοινωνική αποστολή, συνεπώς και η μουσειολογία να επικεντρώνεται στο κοινό παρά στα αντικείμενα και στο οίκημα11. 8 Βλ. τις θέσεις πάνω στα επίμαχα αυτά θέματα, μέσα από τα πορίσματα ενός από τα πρώτα σημαντικά μουσειολογικά συνέδρια, το 1987, στο Icofom Studies Series, 12 και 13. 9 Deloche, B. 1983: Museologica: 95-7. 10 Icofom Studies Series, 12, 1987: 283. 11 Loc.cit.: 284.

79

Page 80: Muse Ology

Ολες αυτές οι σκέψεις συμπληρώνονται και εξελίσσονται. Οι θεωρητικοί του χώρου με τον καιρό θα μελετήσουν (και συνεχίζουν) τις αντιδράσεις του κοινού και επομένως την απήχηση του τρόπου έκθεσης, με στόχο την εξεύρεση μεθόδων επικοινωνίας μουσείου/κοινού.

Αξίζει να αναφερθεί εδώ μία από τις σημαντικές θεωρητικές προσεγγίσεις σχετικά με την επικοινωνία αυτή12: Aρχικά υπάρχει ένα στάδιο απομάκρυνσης του αντικειμένου με τη συλλογή από την αρχική του θέση και την επιλογή του ως μουσειακού δείγματος. Το επόμενο στάδιο είναι η δημιουργία ενός συνθετικού χώρου, όπου τοποθετούνται κοντά και άλλα παρομοίως συγκεντρωμένα εκθέματα, που όλα μαζί αποτελούν τις συνισταμένες μιας τεχνητής διαδικασίας μου ονομάζεται «έκθεση» ή «τοποθέτηση στο χώρο». Ο συνδυασμός των σταδίων αυτών ονομάζεται ουτοπικός κόσμος, όπου συναντώνται αντικείμενα και κοινό.

Για να υπάρχει ομοιόμορφη διεθνής αντιμετώπιση των θεμάτων που αντιμετωπίζουν τα μουσεία, το ICOM έχει θεσπίσει ένα κώδικα επαγγελματικής δεοντολογίας με αρχές, τις οποίες θα πρέπει να σέβεται οποιαδήποτε μουσειογραφική επιλογή. Μέσα στα πλαίσια αυτά, οι μουσειολόγοι έχουν την υποχρέωση να μοιράζονται τις γνώσεις τους με τους συναδέλφους τους καθώς και με τους ερευνητές και φοιτητές σχετικών επιστημών. Πρέπει να δείχνουν την εκτίμηση και το σεβασμό τους σ' αυτούς από τους οποίους έμαθαν και οφείλουν να μεταδίδουν ανιδιοτελώς την πείρα τους και τις τεχνολογικές προόδους που μπορούν να ωφελήσουν άλλους13.

Όπως έχουμε ήδη υπογραμμίσει, η επίσκεψη στο μουσείο πρέπει, συγχρόνως να μορφώνει και να τέρπει. Στο σημείο όμως αυτό τίθεται ένα σημαντικότατο ερώτημα, κατά πόσο δηλαδή η τέρψη αυτή είναι ίδια όταν ο επισκέπτης στέκεται μπροστά στο πρωτότυπο ή στο αντίγραφο. Στην πρώτη περίπτωση βέβαια υπάρχει η συγκίνηση της επαφής με πραγματικά αντικείμενα στον ιστορικό χρόνο, στη δεύτερη όμως περίπτωση, ενώ η δυνατότητα μετάδοσης της γνώσης παραμένει ίδια, η προφύλαξη των αντικειμένων είναι αναντίρρητα μεγαλύτερη.

Το θέμα αυτό έχει κατά καιρούς απασχολήσει τους μουσειολόγους σε βαθμό που να έχει προταθεί και δημιουργία μουσείων δύο ταχυτήτων, ένα με τα πρωτότυπα για την elite και ένα μόνο με αντίγραφα και οπτικοακουστικά μέσα για το πλήθος, πχ. για την περίπτωση της Capella Sixtina στο Βατικανό.14 Ο ίδιος προβληματισμός υπήρξε και στην περίπτωση του Λούβρου στο Παρίσι: αφού οι περισσότεροι επισκέπτες ενδιαφέρονται μόνο για την Αφροδίτη της Μήλου, τη Νίκη της Σαμοθράκης και τη Τζοκόντα, για ποιό λόγο να διασχίζουν τις υπόλοιπες αίθουσες καταστρέφοντάς τις και ρυπαίνοντας την μουσειακή ατμόσφαιρα; Γιατί να μην οδηγούνται κατ’ευθείαν στα τρία αυτά εκθέματα και γιατί να μην αντικατασταθούν, ακόμα και αυτά τα τρία, από πιστά αντίγραφα; Να δημιουργηθεί δηλαδή με άλλα λόγια ένα άδυτο μέσα στο ίδιο το μουσείο, στην προσπάθεια εξεύρεσης τρόπου ώστε να επιτυγχάνεται τόσο η διάδοση και επικοινωνία στις μάζες όσο και η προφύλαξη των πρωτοτύπων;

Αυτή βέβαια η μουσειογραφική πρόταση δεν μπορεί να εφαρμοσθεί σε μουσεία σύγχρονα, τα οποία από το καταστατικό τους έχουν ως κοινωνική αποστολή τη διάδοση των γνώσεων δια της δημοσιοποίησης των ίδιων των συλλογών τους. Στις περιπτώσεις αυτές πχ είναι αποτελεσματική η μέθοδος των παράλληλων διαδρομών στο ίδιο χώρο, δηλαδή μιας επιστημονικής, μιας εκπαιδευτικής και μιας πολιτιστικής ή με άλλα λόγια, μιας για τους ερευνητές με πολλές λεπτομέρειες, μιας για για το ευρύ κοινό με λιγότερες επεξηγήσεις που θα επιτρέπει ταχύτερη περιήγηση στους 12 Davallon, J. 1986: Claquemurer pour ainsi dire tout l’univers: 245-56. 13 International Council of Museums 1990: "Personal Responsibility to Colleagues and the Profession", Code of Professional Ethics, Paris (ICOM). 14 Chastel, A. Le Monde: 21.8.1987

80

Page 81: Muse Ology

εκθεσιακούς χώρους και μιας που δεν θα έχει καθόλου επεξηγηματικές πληροφορίες αλλά που θα φέρνει απλά το κοινό σε άμεση επαφή με τα εκθέματα. Με τον τρόπο αυτόν ιεραρχούνται τα πρωτότυπα αντικείμενα και μειώνονται οι κίνδυνοι από την έκθεση σημαντικού αριθμού εκθεμάτων.

Η παραπάνω μουσειογραφική λύση, όπως είναι φυσικό, έχει αποτελέσει αφορμή για τη διατύπωση και άλλων μουσειογραφικών αρχών, όπως πχ. της απαραίτητης αποφυγής ανιαρών παρουσιάσεων. Πράγματι, κάθε παρουσίαση πρέπει να παρουσιάζεται με ζωντάνια και να μην αποτελεί μόνον απλή παράθεση των αντικειμένων. Αντίθετα, ο μουσειογράφος πρέπει να παρουσιάζει στοιχεία από τη βιογραφία του καλλιτέχνη και από την εποχή του εκθέματος, να και γενικότερα «να διηγείται μια ιστορία» νέα, που θα διαφοροποιείται από άλλες προηγούμενων εκθέσεων, σεβόμενος την επιστημονική άποψη αλλά συγχρόνως και την ανάγκη να δίνει δραματικό ή ελαφρύτερο «ρυθμό» στη διαδρομή, χρησιμοποιώντας ακόμα και κενά - σιωπές.

Ο προγραμματισμός μιας έκθεσης σπάνια μπορεί να απορρέει από το σύνολο των αντικειμένων μιας υπάρχουσας συλλογής (εφόσον τα αντικείμενα αυτά είναι ποικίλης χρησιμότητας αναφορικά προς τη σωστή σύλληψή του). Ούτε όμως και από κάποιο υπάρχον κτίσμα / μνημείο (εφόσον ο σκοπός δεν είναι να προβληθεί το ίδιο το κτίσμα και τα αντικείμενα θα κινδυνέψουν να βρεθούν εκτεθειμένα σε λάθος θέση). Είναι λογικό φυσικά ότι, κατά μείζονα λόγο, ο συνδυασμός αυτών των δύο θα περιπλέξει χειρότερα τα πράγματα.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι το πέρασμα από το πρόγραμμα στον μουσειογραφικό σχεδιασμό μιας έκθεσης μπορεί να βοηθηθεί σημαντικά από το γεγονός ότι δεν υπάρχει κλίμακα αξιών για τα αντικείμενα που συγκεντώνονται in situ, εφόσον το καθένα από αυτά, άσχετα από την αισθητική του θεώρηση, αποτελεί μάρτυρα κάποιου παράγοντα (πχ. της υλικής, της κοινωνικής, της πολιτικής, της θρησκευτικής ζωής κτλ.). Για το λόγο αυτόν ο μουσειογράφος έχει τη δυνατότητα να σχεδιάσει μια έκθεση με λύσεις που δίνουν έμφαση άλλοτε σε αντικείμενα επιλεγμένα για την αισθητική τους και άλλοτε για τη σπουδαιότητά τους ως προς την υλική πλευρά της ανθρώπινης ζωής. Και φυσικά, επειδή δεν είναι δυνατόν να έχει πάντοτε στη διάθεσή του τα απαραίτητα υλικά δείγματα- μάρτυρες για να αποδώσει μουσειογραφικά όλα τα φυσικά και πολιτισμικά στοιχεία, ο μουσειογράφος μπορεί να χρησιμοποιεί άλλα μέσα για το σκοπό αυτό: σχεδιαγράμματα (πχ. γεωλογικών στρωμάτων, χλωρίδας και πανίδας, ανατομίας, φυσιολογικών λειτουργιών κτλ.)

Κοινός παρονομαστής σε όλα αυτά είναι ότι πρέπει να δίνεται η απαραίτητη προσοχή από τον μουσειογράφο ώστε να μη τοποθετούνται πολλά έργα μαζί σε ένα χώρο (έστω και άν αυτά έχουν κοινά σημεία) γιατί με τον τρόπο αυτόν αποδυναμώνεται η αισθητική μοναδικότητά τους.

Παρ’όλο που οι απόψεις συνεχίζουν να διίστανται ως προς το άν τα έργα της φύσης ή του ανθρώπου «μιλούν από μόνα τους» και συνεπώς δεν χρειάζεται κανείς να προσθέτει τίποτα στην έκθεσή τους, ωστόσο έχει αποδειχθεί, από σχετικές μελέτες του μουσειακού κοινού, ότι είναι απαραίτητο να υπάρχει έστω ένα μικρό κείμενο οποιασδήποτε μορφής αναφερόμενο στην ταυτότητα αλλά και στη χρήση του αντικειμένου, πράγμα που αφορά τόσο τα μεγάλα όσο και τα μικρότερα, κλειστά ή υπαίθρια μουσεία. Το κείμενο αυτό μπορεί να βοηθηθεί επιπλέον και από μια σωστή σηματοδότηση του μουσειακού χώρου, η οποία θα επισημαίνει τους βασικούς τομείς της έκθεσης με

81

Page 82: Muse Ology

κάποια μεγαλύτερα εισαγωγικά κείμενα, από οδηγούς προς πώληση ή ενοικίαση, από φυλλάδια που θα μπορεί να κρατήσει ο επισκέπτης και μετά την επίσκεψή του στην έκθεση κ.ά.

Είναι λογικό ότι η «ανάγνωση» των εκθεμάτων είναι αποτελεσματικότερη εάν αυτά εντάσσονται μουσειογραφικά στα ιστορικά περιβάλλοντα που τα δημιούργησαν. Ο επισκέπτης καταλαβαίνει καλύτερα κάτι όταν το συνδέει με κάτι συναφές15. Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, η λογική αυτή είχε επικρατήσει στις αίθουσες εποχής των αμερικανικών «period rooms» και των ρωσικών αντίστοιχων της δεκαετίας του’30. Το πρόβλημα είναι ότι με τον τρόπο αυτό συχνά τα έργα «χάνονται» μέσα στο αναπαριστώμενο οίκημα, εφόσον δεν προβάλλονται συστηματικά ούτε οι συνθήκες κατασκευής τους ούτε η ερμηνεία τους. Αντίθετα, το σύστημα αυτό είναι θαυμάσιο για την προβολή έργων που έγιναν στο παρελθόν ειδικά για αποτελέσουν αρχιτεκτονικά μέλη ή διάκοσμο, γεγονός που έχει δώσει μάλιστα αφορμή και σε ορισμένους σύγχρονους καλλιτέχνες να εντάξουν έργα τους σε σύγχρονα κτήρια ή να δημιουργήσουν έργα in situ μέσα σε μουσεία.

Από την άλλη πλευρά, τα τελευταία χρόνια έχει προοδευτικά διαδοθεί (ιδιαίτερα για τα ιστορικο- εθνολογικά μουσεία) η έννοια της «έκθεσης- θεάματος». Πρόκειται για μια αντίληψη που βασίζεται στην επικοινωνία με τον θεατή μέσω μιας σκηνογραφίας, η οποία δημιουργεί δυνατές εντυπώσεις στις αισθήσεις του όταν βλέπει κάποιο έκθεμα και υπογραμμίζει το μήνυμα που θέλει να του περάσει. Έτσι το γραπτό κείμενο μπορεί να περιορισθεί στο ελάχιστο, να γίνει επιγραμματικό ή ακόμα και να μην είναι καθόλου απαραίτητο. Η σημασία του αντικειμένου περνά στον θεατή διά της έκθεσης και όχι δια του κειμένου. Το κείμενο είναι αναγκαίο μόνον όταν κάποιο αντικείμενο, για να μεταδώσει καλύτερα όλη του τη σημασία, χρειάζεται να γνωρίζει ο θεατής τη λειτουργία του. Στα πλαίσια αυτά, ο μουσειογράφος οφείλει (σε συνεργασία και με τον αρχιτέκτονα και τον διακοσμητή εσωτερικού χώρου) να οργανώνει το χώρο της έκθεσης με τρόπο μινιμαλιστικό, με ευθύγραμμες τοποθετήσεις χωρίς κίνηση, ώστε να προβάλλονται μόνο τα αντικείμενα και να εξουδετερώνεται το περιβάλλον. Τα εκθέματα πρέπει να παρουσιάζονται μόνα τους είτε βρίσκονται εκτός προθήκης σε στήριγμα, είτε εντός προθήκης, κατά προτίμηση κρεμασμένα στο χώρο, φωτιζόμενα από αθέατες πηγές φωτός. Κύριος εμπνευστής αυτής της μεθόδου ο Georges Henri Riviere, ο οποίος και την υλοποιεί με επιτυχία στα μέσα της δεκαετίας του 1970, αρχικά στα πλαίσια του Musee des Arts et Traditions Populaires στο Παρίσι, θα συναντήσει πολλές αντιδράσεις, τόσο από το μουσειογραφικό κατεστημένο όσο και από αρχιτέκτονες της εποχής που στην πλειοψηφία τους κατά συντριπτική πλειοψηφία προβάλλουν το αρχιτεκτονικό τους έργο υποτάσσοντας σ' αυτό τη λειτουργία των κτηρίων.

Η αλήθεια φαίνεται ότι βρίσκεται κάπου στη μέση. Γιατί, πράγματι, η αντίθετη άποψη υποστηρίζει16 ότι η μεν ουδετεροποίηση του περιβάλλοντος χρειάζεται για να μην επηρεασθεί η «ανάγνωση» του έργου, όμως δεν πρέπει να είναι τέτοια που να προσδίδει στην «ανάγνωσή» του αυτή χαρακτηριστικά ανύπαρκτα ή να επιβάλλει έστω την άποψη του εκάστοτε αρχιτέκτονα, διακοσμητή ή μουσειογράφου ελλείψει του πραγματικού δημιουργού. Επίσης, όταν χρησιμοποιούνται παλαιά έργα σε νεότερο περιβάλλον, «χάνονται» τα έργα, αναδεικνύεται το περιβάλλον και δημιουργείται μια τέχνη για το μουσείο το ίδιο, λόγω των νέων σχέσεων έργων και χώρου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η ανάρτηση ζωγραφικών πινάκων που διακοσμούσαν αρχιτεκτονήματα του 18ου αιώνα σε μεταλλικούς πυλώνες σύγχρονου εργοστασίου ή η τοποθέτηση ρωμαϊκών γλυπτών σε μια γοτθική εκκλησία. 15 Βλ. Fouquart, B.-Fouquart, J. 1979: «Le musee est aussi un monument historique», Monuments Historiques, sept.1979. 16 Για τη διαρρύθμιση του εκθεσιακού χώρου βλ. και Lavalou, A. 1986: "Voyages en terres d' expositions", Memoire exposee: 93- 104.

82

Page 83: Muse Ology

Kαι πάλι διίστανται οι απόψεις. Το ερώτημα που τίθεται τώρα είναι κατά πόσο ο ρόλος του μουσείου είναι να ωθήσει στην εξεύρεση του μέγιστου των ερμηνειών τις οποίες μπορεί να έχει ένα μουσειακό αντικείμενο ή το να προσπαθήσει να προβάλει την πρωταρχική του ερμηνεία.

Όπως αντιλαμβάνεται κανείς, η μουσειογραφία, ως επιστημονική πρακτική, οφείλει να είναι λειτουργική. Επειδή λόγω των ποικίλων απόψεων και ζυμώσεων στο χώρο της μουσειολογίας για το τί είναι στην ουσία ένα μουσείο, έχει επέλθει σύγχυση ακόμα και σε βασικά θέματα, με αποτέλεσμα τη δυσλειτουργία του μουσειακού θεσμού, το πρώτο που θα πρέπει να γίνει είναι να βρεθούν ερμηνείες για τον πολλαπλασιασμό των συλλογών και των μουσείων, αλλά και πρακτικές λύσεις για τον εναρμονισμό των στόχων έρευνας- συντήρησης- μετάδοσης γνώσεων, στα πλαίσια μάλιστα της τεχνολογικής εξέλιξης. Τα θέματα αυτά πρέπει να ανατίθενται σε ειδικούς οι οποίοι και θα βρουν τρόπους για τη επανατοποθέτηση του μουσείου στη σωστή θέση της αυριανής κοινωνίας.

Στην πράξη, κάθε κράτος (ιδιαίτερα μάλιστα το ελληνικό λόγω των ανεκτίμητων πολιτισμικών θησαυρών που περιέχει) οφείλει να έχει (ή να δημιουργήσει επειγόντως) σχολές και μουσειολογικά ιδρύματα, μάλιστα σε μια περίοδο όπου το πολιτισμικό marketing συχνά περεκτρέπει το απαίδευτο κοινό και το ωθεί να προτιμά να περνά τον ελεύθερο χρόνο του σε πάρκα αναψυχής τα οποία συγχέει με τα μουσεία.

Συμπερασματικά, αντιλαμβάνεται κανείς ότι τα μουσεία είναι χρήσιμα μόνον όταν χρησιμοποιούνται. Και χρησιμοποιούνται μόνον άν έχουν γίνει γνωστά στο κοινό και άν το κοινό μπορεί να αντιληφθεί την ερμηνεία των εκθεμάτων, μεσα από μουσειογραφικές πρακτικές προσαρμοσμένες στις ανάγκες του. Οι έννοιες αυτές και η κοινωνική διεύρυνση της μουσειολογίας είναι σχετικά πολύ πρόσφατη, εφόσον ανάγεται στη διατύπωση του ορισμού του μουσείου από το ICOM, το 1974, όπου αναφέρεται ότι μουσείο είναι ένα «ίδρυμα στην υπηρεσία της κοινωνίας»17. Πρόκειται πράγματι για μια πραγματική επανάσταση σε πολλούς τομείς, σε σύγκριση με την παραδοσιακή μουσειολογία. Και όπως θα αναφέρει ο καθηγητής Stanislas Adotevi18 «Το μουσείο μόνο του δεν θα πει τίποτα. Δεν είναι παρά μια έννοια που υποδεικνύει κάποια πράξη που πρέπει να ολοκληρωθεί: μια πρακτική έννοια, που σημαίνει ότι (για να βρεί κανείς την πραγματικότητα στην οποία αναφέρεται) πρέπει να ερευνηθεί ... το σύνολο των κοινωνικών και ανθρώπινων σχέσεων», ενώ οι συλλογές είναι «δείγματα των απτών, υλικών εκδηλώσεων της πνευματικής και ηθικής ύπαρξης του ανθρώπου». Μουσείο είναι ο ίδιος ο άνθρωπος.

Η σύγχρονη μουσειολογία λοιπόν, απορρέουσα από την πολιτιστική αποστολή του μουσείου, βασίζεται σε μια διευρυμένη αντίληψη του μουσειακού κοινού και των καθηκόντων του μουσείου απέναντί του. Σύμφωνα με αυτήν, το μουσείο οφείλει πρωταρχικά να επικεντρώνεται στην καθοδήγηση και τη μόρφωση παρά στη διοίκηση και στην ανιαρή επεξήγηση. Το έργο του είναι δημόσιο λειτούργημα και τα δημόσια μουσειακά προγράμματα αποδίδουν μόνον όταν παρέχουν καθοδήγηση για το μέλλον παρά επιλεκτική ερμηνεία γεγονότων και δραστηριοτήτων του παρελθόντος. Με τον τρόπο αυτό συμβάλλει στη λύση κοινωνικών προβλημάτων των λαών, όχι μόνο των βιομηχανικά ανεπτυγμένων χωρών αλλά κυρίως των υπό ανάπτυξη και των υπανάπτυκτων. Δεδομένου μάλιστα ότι αφ' ενός το κοινό αυτό είναι πιο ποικίλο από αυτό του παρελθόντος και ανήκει σε διαφορετικά κοινωνικά και πολιτισμικά επίπεδα, εάν μάλιστα λάβει κανείς υπ’όψη και

17 Statuts ICOM 1974, Τίτλος ΙΙ, Άρθρο 3 και 4. 18 Adotevi, S. 1972: «Les musees dans les systemes educatifs et culturels contemporains», Negritude et negrologue: 287 και 296.

83

Page 84: Muse Ology

ορισμένες προτιμήσεις των νέων πχ. για τα κινούμενα σχέδια, τις κινηματογραφικές ταινίες, τα επιτεύγματα στον κυβερνοχώρο ή το διάστημα, αφ' ετέρου ότι οι άνθρωποι έχουν πλέον πολλές επιλογές για να περάσουν ευχάριστα τις ώρες που δεν εργάζονται.

Το μουσειακό προσωπικό πρέπει να έχει σφαιρική αντίληψη των επιλογών του κοινού ώστε να εφευρίσκει πάντα κάτι διαφορετικό, παράλληλα όμως και προσιτό στους επισκέπτες και είναι μεγάλη πρόκληση γι'αυτό το να μπορέσει να τους προσελκύσει στο χώρο του μουσείου.

Από την άλλη πλευρά, οι αντιλήψεις της νέας μουσειολογίας για τις σχέσεις μουσείου, κοινωνίας και φύσης είναι βασικότατος παράγων. Η στροφή στην οικολογία και η μουσειολογική επέκταση με τη δημιουργία φυσικών και πολιτισμικών πάρκων αλλά και υπαίθριων μουσείων είναι αναγκαία για την καλλιέργεια της σχέσης του κοινωνικού συνόλου με τη φύση και τη σφαιρική της θεώρηση και μελέτη. Δεν πρέπει να περιορίζεται η γνώση μόνο στα δείγματα που συγκεντρώνει ένα μουσείο φυσικής ιστορίας αλλά αντίθετα, να επιχειρείται να παρουσιάζονται στους επισκέπτες τα περιβάλλοντα ως οικολογικά και πολιτισμικά σύνολα και κατ’επέκταση (με την συμμετοχή σ’αυτά και του τοπικού κοινού) να λειτουργούν τα οικομουσεία ως πολιτιστικά εργαλεία για την εξυπηρέτηση του κοινωνικού συνόλου. Να είναι μουσείο η ίδια η φύση.

Τέλος, το marketing αποτελεί την εμπορική ορολογία που σχετίζεται με την προσέλκυση μιας ομάδας ανθρώπων προς ένα προϊόν, ένα γεγονός ή ένα πρόγραμμα. Πράγματα δηλαδή που μέχρι πρό τινος αποσιωπούνταν και γινόταν στα «παρασκήνια» του μουσείου μπορούν να παρουσιασθούν με τη μορφή έκθεσης (π.χ. οι εσωτερικές λειτουργίες ενός μουσείου και οι δραστηριότητες που σχετίζονται με τη συντήρηση, την έρευνα, και την προετοιμασία μιας έκθεσης). Πρόκειται για μια νέα διάσταση της μουσειολογίας, η οποία συνεχώς προσαρμόζεται στις απαιτήσεις και στα ενδιαφέροντα του σύγχρονου κοινού και που πρέπει να ερευνηθεί σε μεγαλύτερο βάθος, ώστε να αποκτήσει και μεγαλύτερο εύρος εφαρμογής.

Συνοψίζοντας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αντίληψη και η προβολή αποτελούν τα δύο αντίθετα άκρα της ίδιας ενέργειας. Η θετική προβολή του μουσείου δημιουργεί και θετική αντίληψη του κοινού γι'αυτό. Ένα καλά εκπαιδευμένο μουσειακό προσωπικό δημιουργεί αναμφίβολα και θετικότατη εικόνα για το ίδρυμα.

84

Page 85: Muse Ology

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Το Μουσείο ως θεσμός στο χρόνο και στο χώρο

5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Το Μουσείο ως κέντρο έρευνας, τεκμηρίωσης και συντήρησης, φύλακας της πολιτισμικής κληρονομιάς των λαών

25

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Το Μουσείο και η συμβολή του στην εκπαίδευση και στην πολιτιστική καλλιέργεια του κοινού

44

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Το Μουσείο ως λειτουργική μονάδα: διοίκηση και οργάνωση

58

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Η ουσία της Μουσειολογίας και το μέλλον των μουσείων στη θεωρία και στην πράξη

75

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

85

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

86

85

Page 86: Muse Ology

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ

Adams, G Donald,1983: Museum Public Relations.Sage Publications Ltd Alexander, Edward P 1996 : Museums in motion.an introduction to the history and

functions of museums. Altamira Press Alexander, Edward P. 1997: The museum in America.Innovators and pioneers. Sage

Publications Ltd Alexander, Edward P. 1997: The museum in America.Innovators and pioneers Sage

Publications Ltd Alexander, Edward; Brigham, David R.; Durel, John W.; Helm, Ruth; Koplstedt,

Sally Gregory 1992 Mermaids, mummies and mastodons.The emergence of the American museum American Association of Museums

Alfrey, Judith; Putnam, Tim 1992 The industrial heritage.Managing resources and uses Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

Alt, Mick; Griggs, Steven; Patten, Leslie H 1989 Evaluating the Mankind Discovering Gallery.four studies Royal Ontario Museum

Ambrose, Tim; Paine, Crispin 1993 Museum basics. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

Ambrose, Timothy 1988 Working with museums. The Stationery Office Books Ambrose, Timothy 1993 Managing new museums.A guide to good practice The

Stationery Office Books Ames, Kenneth L; Franco, Barbara; Frye, L Thomas 1992 Ideas and Images

Developing Interpretive History Exhibits.Developing Interpretive History Exhibits Sage Publications Ltd

Anderson 1985 Library Media Leadersh.Academ.. The Shoe String Press, Inc Anderson 1985 Library Media Leadersh.Adadem. The Shoe String Press, Inc Anderson, Anne 1985 Interpreting Pottery. Universe Pub Anderson, David 1999 A common wealth.Museums in the learning age The

Stationery Office Agencies Anderson, Jay 1991 A Living History Reader Volume One, Museums. Sage

Publications Ltd Apuzzo, Robert 1994 Bottles of Old New York. R & L Pub Ardouin, Claude Daniel 1995 Museums & the community in West Africa.

Smithsonian Institution Press Ardouin, Claude Daniel 1997 Museums & archaeology in West Africa. Smithsonian

Inst Press Ardouin, Claude Daniel; Arinze, E. N 2000 Museums & history in West Africa.

Smithsonian Inst Press Arnold-Forster, Kate; La Rue, Helene 1993 Museums of music.A review of musical

collections in the United Kingdom The Stationery Office Books

86

Page 87: Muse Ology

Arnold-Foster, Kate 1993 Held in trust.Museums and collections of universities in Northern England The Stationery Office Books

Ashley-Smith, Jonathan 1999 Risk assessment for object conservation. Butterworth-Heinemann

Asp 1985 Continu.Educat.for Libr.Info.The Shoe String Press, Inc Association, African American Museums; and, American Association for State 1988

Profile of Black Museums A Survey Commissioned by the African American Museums Association.A Survey Commissioned by the African American Museums Association Sage Publications Ltd

Baker 1981 Library Media Program & Spec. The Shoe String Press, Inc Bal, Mielke 1996 Double exposures.The subject of cultural analysis Routledge, an

imprint of Taylor & Francis Books Ltd Bal, Mielke 1996 Double exposures.The subject of cultural analysis Routledge, an

imprint of Taylor & Francis Books Ltd Ball, Stephen 1997 Larger and working objects: a guide to their preservation and care.

Museums & Galleries Commission Bann, Stephen 1995 Under the sign.John Bargrave as collector, traveler and witness

University of Michigan Press Barrett, Edward; Redmond, Marie 1997 Contextual media. The MIT Press Baskas, Harriet; Woog, Adam 1993 Atomic marbles & branding irons.a guide to

museums, collections, and roadside curiosities in Washington and Oregon Sasquatch Bks

Bautier, Genevieve Bresc 1995 The Louvre: architecture and history. Thames and Hudson

Belcher, Michael 1993 Exhibitions in Museums. Smithsonian Inst Press Bell, A. S 1982 The Scottish antiquarian tradition.essays to mark the bicentenary of

the Society of Antiquaries of Scotland and its museum, 1780-1980 Humanities Press Inc

Bello, Mark 1993 The Smithsonian institution.A world of discovery : an exploration of Behind-The-Scenes Research in the Arts, Sciences and Humanities Prentice Hall & IBD

Bennett, Tony 1995 Show and tell.The museum, the fair and the exhibition Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

Bennett, Tony 1995 Show and tell.The museum, the fair and the exhibition Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

Betancourt, Philip P 1983 The Cretan collection in the University Museum, University of Pennsylvania. Univ Penn. Museum Pubns

Betancourt, Philip P; Bakas, Thomas 1984 East Cretan White-on-dark Ware.studies on a handmade pottery of the early to middle Minoan periods Univ Penn. Museum Pubns

Biggers, Shirley Hoover 2000 American author houses, museums, memorials and libraries.A state by state guide McFarland & Company

Bjurstrϋom, Per 1993 The genesis of the art museum in the 18th century.papers given at a symposium in Nationalmuseum Stockholm, June 26, 1992, in cooperation with the Royal Academy of Letters, History and Antiquities Coronet Books

Black, Barbara J. 2000 On exhibit.Victorians and their museums University Press of Virginia

Blackaby, James R; Greeno, Patricia; Chenhall, Robert G 1995 The revised nomenclature for museum cataloging.a revised and expanded version of Robert G. Chenall's system for classifying man-made objects Altamira Press

87

Page 88: Muse Ology

Blackaby, James R; Greeno, Patricia; Committee, The Nomenclature 1996 The Revised Nomenclature for Museum Cataloging A Revised and Expanded Version of Robert G Chenhill s System.Revised & Expanded Version of Robert G Chenhall's System for Classifying Man-Made Objects Sage Publications Ltd

Blackall, Simon 1992 Marketing the Arts. 7 Hills Books Bodel, John P. 1983 Roman brick stamps in the Kelsey Museum. University of

Michigan Press Boniface, Priscilla; Fowler, Peter 1993 Heritage and tourism in "the global village".

Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd Borchert, Carol E.; Holst, Nancy A. 1998 The installation of historic architecture at

Winterthur.A study of Cecil bedroom, Bowers parlor, and Somerset room Winterthur Museum, Garden & Library

Bredekamp, Horst 1995 The lure of antiquity and the cult of the machine.the Kunstkammer and the evolution of nature, art, and technology Wiener Markus Pub Inc

Brigham, David R. 1995 Public culture in the early republic.Peale's museum and its audience Prentice Hall & IBD

Brown, Michael 1991 Artwise Manhattan map. Streetwise Maps Brown, Michael 1992 Artwise Boston map. Streetwise Maps Brown, Michael 1992 Artwise Los Angeles map. Streetwise Maps Brown, Michael 1992 Artwise Rome map. Streetwise Maps Brown, Michael 1992 Artwise Venice map. Streetwise Maps Brown, Michael 1993 Artwise London map. Streetwise Maps Brown, Michael 1993 Artwise Paris map. Streetwise Maps Brown, Michael 1995 Artwise Chicago map. Streetwise Maps Brown, Michael 1995 Artwise Florence map. Streetwise Maps Brown, Michael 1995 Artwise Vienna map. Streetwise Maps Burcaw, G. Ellis 1997 Introduction to museum work. Sage Publications Ltd Burcaw, G. Ellis 1997 Introduction to museum work. Sage Publications Ltd Burke, Robert B 1989 A Manual of Basic Museum Security. Amer Assn St & Local

Hist Butcher-Younghans, Sherry 1996 Historic house museums.A practical handbook for

their care, preservation, and management Oxford University Press Inc, USA Butler, Ruth Shelley 1999 Contested representations.Revisiting "Into the Heart of

Africa" Gordon & Breach Science Publishers Butler, Ruth Shelley 2000 Contested representations.Revisiting "Into the Heart of

Africa" Gordon & Breach Science Publishers Calder, Jenni 1998 Guide to the museum of Scotland. NMS Publishing Limited Camenson, Blythe 1996 Opportunities in museum careers. Vgm Career Horizons Carter, David; Walker, Annette 1998 Care and conservation of natural history

collections. Butterworth-Heinemann Cassar, M. 1998 Cost benefit appraisals for collection care. Museums & Galleries

Commission Cassar, May 1994 Environmental management: guidelines for museums and galleries.

Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd Caughman, Jennifer Trzyna 1991 California museum directory.a guide to museums,

zoos, botanic gardens, and historic buildings open to the public Calif. Inst Public Affairs

Caulton, Tim 1998 Hands-on exhibitions.Managing interactive museums and science centres Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

Caulton, Tim 1998 Hands-on exhibitions.Managing interactive museums and science centres Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

88

Page 89: Muse Ology

Caygill, M.L.; Leese, M.N. 1995 A survey of vistors to the British Museum (1992-1993). British Museum Press

Caygill, Marjorie 1981 The story of the British Museum. British Museum Pres Caygill, Marjorie 1985 Treasures of the British Museum. British Museum Press Caygill, Marjorie; Date, Christopher 1999 Building the British Museum. British

Museum Press Chauvenet, Beatrice 1982 Hewett and Friends. Museum New Mexico Press Chenhall, Robert G.; Vance, David 1988 Museum collections and today's computers.

Greenwood Press Cole, Douglas 1995 Captured heritage.the scramble for Northwest Coast artifacts

Univ Oklahoma Press Conn, Steven 1998 Museums and American intellectual life, 1876-1925. University of

Chicago Press Coombes, Annie E. 1997 Reinventing Africa.Museums, material culture and popular

imagination in late Victorian and Edwardian England Yale University Press Coulson, William 1987 Palestinian Objects at the University of Minnesota. Undena

Pubns Crane, Susan A. 2000 Museums and memory. Stanford University Press Crane, Susan A. 2000 Museums and memory. Stanford University Press Crimp, Douglas 1995 On the museum's ruins. The MIT Press Danilov, Victor J. 1992 A planning guide for corporate museums, galleries, and

visitor centers. Greenwood Press Danilov, Victor J. 1994 Museum careers and training.A professional guide

Greenwood Press Danilov, Victor J. 1996 University and college museums, galleries, and related

facilities.A descriptive directory Greenwood Press Danilov, Viktor J. 1991 Corporate museums, galleries and visitor centres.A directory

Greenwood Press Davies, Stuart 1994 By popular demand: a strategic analysis of the market potential

for museums and art galleries in the UK. Museums & Galleries Commission Davies, Stuart 1996 MGC guidelines for good practice: producing a forward plan.

Museums & Galleries Commission Davies, Stuart 2000 Museum and art gallery management. Leicester University Press Davis, Peter 1996 Museums and the natural environment.The role of natural history

museums in biological conservation Leicester University Press Davis, Peter 1999 Ecomuseums.A sense of place Leicester University Press De Salvo, Donna 1994 Past imperfect.A museum looks at itself The New Press Dean, David 1996 Museum exhibition. Routledge, an imprint of Taylor & Francis

Books Ltd Debέenath, Andrέe; Dibble, Harold Lewis 1994 Handbook of paleolithic typology.

Univ Penn. Museum Pubns Deiss, William A 1984 Museum Archives. Soc Amer Archivists Diamond, Judy 1999 Practical evaluation guide.Tools for museums and other

informal educational settings Sage Publications Ltd Diamond, Judy 1999 Practical evaluation guide.Tools for museums and other

informal educational settings Sage Publications Ltd Dibbs, John M. 1992 Duxford.Airfield of dreams Airlife Publishing Divall, Colin; Scott, Andrew 1999 On the move.Making history in transport museums

Leicester University Press Dodd, J.; Sandell, R.; Coles, A. 1998 Building bridges. Museums & Galleries

Commission

89

Page 90: Muse Ology

Dubin, Steven C. 1999 Displays of power.Memory and amnesia in the American museum New York University Press

Duncan, Carol 1995 Civilizing rituals.Inside public art museums Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

Duncan, Carol 1995 Civilizing rituals.Inside public art museums Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

During, Monika von; Poggesi, Marta; Didi-Hubermann, Georges 1999 Encyclopedia anatomica. Benedikt Taschen Verlag

Easson, Alison Harle 1988 Central and east gaulish mould-decorated samian ware in the royal ontario Museum.A Catalogue Prentice Hall & IBD

Edson, Gary 1995 Museum studies international.Programs and practices of the museum profession Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

Edson, Gary 1997 Museum ethics.Theory and practice Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

Edson, Gary 1997 Museum ethics.Theory and practice Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

Edson, Gary; Dean, David 1994 Handbook for museums. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

Edson, Gary; Dean, David 1996 Handbook for museums. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

Egerton, Judy 1998 The British school. National Gallery Company Ltd Einreinhofer, Nancy 1997 The American art museum.Elitism and democracy

Leicester University Press Evans, Godfrey 1999 Souvenirs. NMS Publishing Limited Fahu, Anne 1994 Collections management. Routledge, an imprint of Taylor & Francis

Books Ltd Fahu, Anne 1994 Collections management. Routledge, an imprint of Taylor & Francis

Books Ltd Falk 1992 Museum Experience. Howells House Falk, John 1992 The museum experience. Howells House Favretti, Rudy J; Favretti, Joy Putman 1991 Landscapes and Gardens for Historic

Buildings A Handbook for Reproducing and Creating Authentic Landscape.A Handbook for Reproducing & Creating Authentic Landscape Settings Sage Publications Ltd

Feist, Andrew; Ekstein, Jeremy 1992 Cultural trends. Policy Studies Institute Ferg, Alan; Kessel, William B 1987 Western Apache material culture.the Goodwin

and Guenther collections Univ Arizona Press Findlen, Paula 1996 Possessing nature.Museums, collecting, and scientific culture in

early modern Italy University of California Press Finn, David 1985 How to visit a museum. Harry N. Abrams, Inc. Fogg, Robin 1988 Museum Studies International, 1988. Smithsonian Inst Office

Museum Prog Folinty, S. 1997 The Hungarian archeological collection of the American Museum of

Natural History in New York. Curzon Press Folsom, Franklin; Elting, Mary 1994 Ancient treasures of the Southwest.a guide to

archeological sites and museums in Arizona, Southern Colorado, New Mexico, and Utah Univ New Mexico Press

Fopp, Michael A. 1997 Managing museums and galleries. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

Fopp, Michael A. 1997 Managing museums and galleries. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

90

Page 91: Muse Ology

Foster, Lisa 1996 Perspectives on access to museums and galleries in historic buildings. Museums & Galleries Commission

Freeman, Ruth 1989 The Discovery Gallery.discovery learning in the museum Royal Ontario Museum

Friedel, Robert 1988 A Material World. Univ Pub Assoc Fyfe, Gordon 2000 Art, power and modernity.English art institutions, 1750-1950

Leicester University Press Gartenhaus, Alan Reid 1993 Minds in motion.using museums to expand creative

thinking Caddo Gap Press Gartenhaus, Alan Reid 1997 Minds in motion.using museums to expand creative

thinking Caddo Gap Press George, Gerald; Sherrell-Leo, Cindy 1995 Starting right.a basic guide to museum

planning Altamira Press Gill, Tony; Gilliland-Swetland, Anne; Baca, Murtha 1998 Introduction to metadata.

Getty Education Institute for the Arts Girouard, Mark 1981 Alfred Waterhouse and The Natural History Museum. The

Natural History Museum Glaser, Jane R.; Zenetou, Artemis A. 1994 Gender perspectives.Essays on women in

museums Prentice Hall & IBD Goldfarb, Hilliard T. 1995 The Isabella Stewart Gardner Museum.A companion guide

and history Yale University Press Gomi, Tohru; Hirose, Yoko; Hirose, Kazutaka 1990 Neo-Sumerian administrative

texts of the Hirose Collection. Capital Decisions Goodlad, Sinclair; McIvor, Stephanie 1998 Museum volunteers.Good practice in the

management of volunteers Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd Gordon, Bryan C 1996 People of Sunlight. Canadian Museum Civilization Grinder, Alison L 1985 The Good Guide. Ironwood Press (Sbd Small Press Distr) Griset, Suzanne; Bettinger, Robert L 1986 Pottery of the Great Basin and adjacent

areas. Univ Utah Press Groff, Gerda; Gardner, Laura 1989 What museum guides need to know.access for

blind and visually impaired visitors Amer Fndtn Blind Habicht-Mauche, Judith A; Lang, Richard W; Thibodeau, Anthony; Phagan, Carl

James 1993 The pottery from Arroyo Hondo Pueblo, New Mexico.tribalization and trade in the northern Rio Grande School Amer Res Press

Handler, Richard; Gable 1997 The new history in an old museum.Creating the past at colonial Williamsburg Duke University Press

Handler, Richard; Gable 1997 The new history in an old museum.Creating the past at colonial Williamsburg Duke University Press

Harbison, Peter; Gilmore, Hilary (Ilt) 1994 Irish High Crosses. Syracuse Univ Press Hawks, Catharine A.; Williams, Stephen L.; Gardner, Joan S 1984 The Care of

Tanned Skins in Mammal Research Collections. Texas Tech Univ Press Heaton, David 1992 Museums among friends.A wider museum community The

Stationery Office Books Hedlund, Ann Lane; Conkey, Margaret Wright 1989 Perspectives on anthropological

collections from the American Southwest.proceedings of a symposium Arizona state Univ Dept Anthropology

Hein, George 1998 Learning in the museum. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

Hein, George 1998 Learning in the museum. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Lt

Hein, George E. Alexander, Mary 1998 Museums: places of learning. American Association of Museums

91

Page 92: Muse Ology

Hein, Hilde 1990 The exploratorium.The museum as laboratory Prentice Hall & IBD Hodges, Henry 1988 Artifacts. Frye Ronald P & Co Hoffman 1985 Popular Culture & Libraries. The Shoe String Press, Inc Holbrook, Mary; Anderson, R.G.W.; Bryden, D.J. 1992 Science preserved.A

directory of scientific instruments in collections in the United Kingdom and Eire The Stationery Office Books

Holo, Selma Reuben 1999 Beyond the Prado.Museums and identity in democratic Spain Smithsonian Institution Press

Holo, Selma Reuben 2000 Beyond the Prado.Museums and identity in democratic Spain Liverpool University Press

Hooper-Greenhill, Eilean 1989 Initiatives in museum education. Leicester University Press

Hooper-Greenhill, Eilean 1992 Museums and the shaping of knowledge. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

Hooper-Greenhill, Eilean 1994 Museum and gallery education. Leicester University Press

Hooper-Greenhill, Eilean 1994 Museums and their visitors. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

Hooper-Greenhill, Eilean 1994 The educational role of the museum. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

Hooper-Greenhill, Eilean 1995 Museum, media, message. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

Horne, Donald 1984 The great museum.the re-presentation of history Pluto Press Hoving, Thomas 1994 Making the mummies dance. Pocket Books Howe, Barbara J; Fleming, Dolores A; Kemp, Emory L; Overbeck, Ruth Ann 1987

Houses and Homes Exploring Their History.Exploring Their History Sage Publications Ltd

Howie, F.M.P. 1990 Conservation of geological material: volume 1. Butterworth-Heinemann

Hudson, Kenneth 1990 1992: prayer or promise?. The Stationery Office Books Hughes, Catherine 1998 Museum theatre.communicating with visitors through drama

Heinemann Hunter, Michael 1983 Elias Ashmole 1617-1692: the founder of the Ashmolean

Museum. Ashmolean Museum Publications Immroth 1986 Texas in Children's Books. The Shoe String Press, Inc Impey, Oliver; MacGregor, Arthur 2000 The origins of museums.The cabinet of

curiosities in sixteenth- and seventeenth-century Europe British Museum Press Jackson, Virginia 1987 Art museums of the world. Greenwood Press Jackson, Virginia 1987 Art museums of the world.Afghanistan-nigeria, norway-zaire

Greenwood Press Jackson, Virginia 1987 Art museums of the world.Norway-zaire Greenwood Press Jagger, Nick; Aston, Jane 2000 Nurturing conservators.The early career paths of

conservation graduates Institute for Employment Studies James, Alison 1996 Positive thinking: creative approaches to providing museum and

gallery education. Museums & Galleries Commission Jay 1982 Library Media Projects for the. The Shoe String Press, Inc Jay 1983 Stimulating Student Search. The Shoe String Press, Inc Jay 1984 Develop.Library-Museum Partn.. The Shoe String Press, Inc Jay 1991 Designing Instruct.for Diverse. The Shoe String Press, Inc Jay 1991 Designing Instruct.for Diverse. The Shoe String Press, Inc Jenkins, J. Geraint 1992 Getting yesterday right.Interpreting the heritage of Wales

University of Wales Press

92

Page 93: Muse Ology

Johnson, Peter; Thomas, Barry 1992 Tourism, museums and the local economy.The economic impact of the North of England Open Air Museum Edward Elgar

Johnston, William R. 1999 William and Henry Walters, the reticent collectors. The Johns Hopkins University Press

Jr, Bryant F Tolles 1991 Leadership for the Future Changing Directional Roles in American History Museums and Historical Societies.Changing Directorial Roles in American History Museums & Historical Societies Sage Publications Ltd

Kaplan, Flora 1996 Museums and the making of "ourselves".The role of objects in national identity Pinter Publishers

Kaplan, Flora E.S. 2000 Introducing museum studies. Leicester University Press Kaplan, Flora S 1995 Museums, Defining Self and Nation. Cassell Kaplan, Flora S 1995 Museums, National Identity and National Ambitions. Pinter Pub

Ltd Katriel, Tamar 1997 Performing the past.A study of Israeli settlement museums

Lawrence Erlbaum Associates, Inc Katriel, Tamar 1997 Performing the past.A study of Israeli settlement museums

Lawrence Erlbaum Associates, Inc Kavanagh, Gaynor 1996 A bibliography for history, history curatorship and

museums. Scolar Press Kavanagh, Gaynor 2000 Dream spaces.Memory and the museum Leicester University

Press Kavanagh, Gaynor 2000 Dream spaces.Memory and the museum Leicester University

Press Kavanaugh, Gaynor 1994 Museums and the First World War.A social history

Leicester University Press Kawashima, Nobuko 1997 Museum management in a time of change. University of

Warwick, Centre for the Study of Cultural Policy Keene, Suzanne 1998 Digital collections.Museums and the information age

Butterworth-Heinemann Keppie, Lawrence 1998 Roman inscribed and sculptured stones in the Hunterian

Museum, University of Glasgow. Society for the Promotion of Roman Studies Kerr, K Austin; Loveday, Amos J; Blackford, Mansel G 1996 Local Businesses

Exploring Their History.Exploring Their History Sage Publications Ltd Kilgour, Elaine J. Martin, Brian 1997 Managing training and development in

museums.A guide The Stationery Office Books Kirshenblatt-Gimblett, Barbara 1998 Destination culture.Tourism, museums, and

heritage University of California Press Kirshenblatt-Gimblett, Barbara 1998 Destination culture.Tourism, museums, and

heritage University of California Press Knell, Simon 1994 Care of collections. Routledge, an imprint of Taylor & Francis

Books Ltd Knell, Simon 1994 Care of collections. Routledge, an imprint of Taylor & Francis

Books Ltd Knell, Simon J. 2000 The culture of English geology, 1815-1851.A science revealed

through its collecting Ashgate Publishing Limited Knell, Simon; Taylor, Michael 1989 Geology and the local museum.Making the most

of your geological collection The Stationery Office Books Knudson, Douglas M; Cable, Ted T; Beck, Larry 1995 Interpretation of cultural and

natural resources. Venture Pub Inc Koshar, Rudy 1998 Germany's transient pasts.Preservation and national memory in

the twentieth century The University of North Carolina Press

93

Page 94: Muse Ology

Koshar, Rudy 1998 Germany's transient pasts.Preservation and national memory in the twentieth century The University of North Carolina Press

Kotler, Philip; Kotler, Neil 1998 Museum strategy and marketing.Designing missions, building audiences, generating revenue and resources Jossey-Bass Inc, Publishers

Kwasnik, Elizabeth I. 1994 A wider world: collections of foreign ethnography in Scotland. NMS Publishing Limited

Laird, Allison 1990 A guide to native American artifacts in Iowa Hall. Univ Iowa Press

Lang, Janet; Middleton, Andrew 1997 Radiography of cultural material. Architectural Press

Lazar, Elysa; Miceli, Eve 1994 Lazar's Museum Shop Treasures. Lazar Media Lee, L. 1996 Selection of materials for use or storage in museum objects. British

Museum Press Lewi, Hannah 1998 Showing and Hiding.Architectural Traces of the Perth Museum

Site Sir Robert Menzies Centre for Australian Studies Lewis, Geoffrey 1989 For instruction and recreation.A centenary history of the

Museums Association Quiller Press Ltd Leyten; Damen 1993 Art, anthropology and the modes of re-presentation.Museums

and contemporary non-Western art KIT Press Libeskind, Daniel 1999 The Jewish Museum, Berlin. Prestel Publishing Ltd Liddiard, Mark 2000 Making histories of sexuality and gender. Leicester University

Press Lipke, Paul; Spectre, Peter; Fuller, Benjamin A G 1993 Boats A Manual for Their

Documentation.A Manual for Their Documentation Sage Publications Ltd Lord, Barry; Lord, Gail Dexter 1996 The manual of museum management. The

Stationery Office Books Lorente, Jesus Pedro 1998 Cathedrals of urban modernity.The first museums of

contemporary art, 1800-1930 Ashgate Publishing Limited Loud, Patricia C. 1990 The art museums of Louis I. Kahn. Duke University Press Loud, Patricia C. 1990 The art museums of Louis I. Kahn. Duke University Press Lowenthal, David 1998 The heritage crusade and the spoils of history. Cambridge

University Press Lumley, Robert 1988 The museum time machine.Putting cultures on display

Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd Lushington 1980 Libraries Designed for Users. The Shoe String Press, Inc Macdonald 1988 Booksharing. The Shoe String Press, Inc MacDonald, George F 1998 The Canadian Museum of Civilization. Canadian

Museum Civilization Maekawa, Shin 1998 Oxygen-free museum cases. Getty Conservation Institute Malaro, Marie C. 1985 A legal primer on managing museum collections. Prentice

Hall & IBD Malaro, Marie C. 1994 Museum governance.Mission ethics policy Prentice Hall &

IBD Malaro, Marie C. 1998 A legal primer on managing museum collections. Smithsonian

Institution Press Malaro, Marie C. 1998 A legal primer on managing museum collections. Smithsonian

Institution Press Mann, Peter H. 1986 A survey of visitors to the British Museum (1982-1983). British

Museum Press Martin 1981 School District Library Media. The Shoe String Press, Inc Martin, Paul 1999 Popular collecting and the everyday self.The reinvention of

museums? Leicester University Press

94

Page 95: Muse Ology

Martinique, Edward 1998 Preservation of Chinese traditional books in cultural institutions in Taiwan. Edwin Mellen Press

Masek, Petr 1997 Handbuch Deutscher historischer buchbestande in Europa: Eine Ubersicht uber Sammlungen in ausgewahlten Bibliotheken. Georg Olms Verlag

McClellan, Andrew 1999 Inventing the Louvre.Art, politics, and the origins of the modern museum in eighteenth-century Paris University of California Press

McCormick, Terry 1999 International visitors to UK museums and galleries.An analysis of the museum perspective Museums & Galleries Commission

McCorry, Helen; Morrison, Ian 1995 The catechism project. NMS Publishing Limited McGiffin, Robert F 1992 Furniture Care and Conservation Revised 3rd Edt. Sage

Publications Ltd McGregor, Neil 1996 The purpose of public pictures. Liverpool University Press McKean, Charles 2000 Creating the Museum of Scotland. NMS Publishing Limited McLean, Fiona 1996 Marketing the museum. Routledge, an imprint of Taylor &

Francis Books Ltd McLean, Fiona 1996 Marketing the museum. Routledge, an imprint of Taylor &

Francis Books Ltd Mcloughlin, Moira 1999 Museums and the representation of native

Canadians.Negotiating the borders of culture Garland Publishing, Inc McShine, Kynaston 1999 The museum as Muse.Artists reflect Museum of Modern

Art, New York Meier, Richard 1985 Museum fuer Kunsthandwerk Frankfurt am Main. Ernst & Sohn Mills, John S.; White, Raymond 1999 Organic chemistry of museum objects.

Butterworth-Heinemann Moore, Kevin 1994 Museum management. Routledge, an imprint of Taylor & Francis

Books Ltd Moore, Kevin 1994 Museum management. Routledge, an imprint of Taylor & Francis

Books Ltd Moore, Kevin 2000 Museums and popular culture. Leicester University Press Munger, Donna Bingham 1993 Pennsylvania land records.A history and guide for

research Scholarly Resources Murray, Joan 1996 Confessions of a Curator. Dundurn Press Ltd Nairne, Sandy; Ferguson, Bruce; Greenberg, Reesa 1996 Thinking about exhibitions.

Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd Nairne, Sandy; Ferguson, Bruce; Greenberg, Reesa 1996 Thinking about exhibitions.

Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd Needler, Winifred 1985 Predynastic and Archaic Egypt in the Brooklyn Museum.

Brooklyn Museum Bookshop Newbery, Elisabeth; Fecher, Sarah 1995 In the nick of time: a practical guide to

teaching about conservation of objects. Museums & Galleries Commission Newhouse, Victoria 1998 Towards a new museum. The Monacelli Press Nolan, Gail 1997 Designing exhibitions to include people with disabilities.A practical

guide NMS Publishing Limited Norman, Geraldine 1999 The Hermitage.The biography of a great museum Pimlico Norris, John R.;Norris 1996 The historic railroad.A guide to museums, depots and

excursions in the United States McFarland & Company North, A. 1999 Pewter at the Victoria and Albert. Channel 4 Television O'Doherty, Brian 2000 Inside the white cube.The ideology of the gallery space

University of California Press Oliver, David 1994 Hendon aerodrome.A history Airlife Publishing Orna, Elizabeth; Pettitt, Charles 1998 Information management in museums. Gower

Publishing Limited

95

Page 96: Muse Ology

Orphanides, Andreas G 1983 Bronze Age Anthropomorphic Figurines in the Cesnola Collection at the Metropolitan Museum of Art. Humanities Press Inc

Papadakίes, A 1992 New museums. Acad Editions Parry, William J 1987 Chipped stone tools in formative Oaxaca, Mexico.their

procurement, production, and use Univ Michigan Museum Anthropology Paulin 1992 More Creative Uses of Children. The Shoe String Press, Inc Pearce, Susan 1994 Interpreting objects and collections. Routledge, an imprint of

Taylor & Francis Books Ltd Pearce, Susan M 1996 Archaeological Curatorship. Smithsonian Inst Press Pearce, Susan M. 1992 Museums, objects and collections.A cultural study Leicester

University Press Pearce, Susan M. 1993 Museums, objects and collections.A cultural study Prentice

Hall & IBD Pearce, Susan M. 1996 Archaeological curatorship. Continuum Publishing Group Pearce, Susan M. 1996 Museum history. Routledge/Thoemmes Press, an imprint of

Taylor & Francis Books Ltd Phillips, David 1997 Exhibiting authenticity. Manchester University Press Phillips, David 1997 Exhibiting authenticity. Manchester University Press Pizer, Laurence R 1991 A Primer for Local Historical Societies Revised and

Expanded from the First Edition by Dorothy Weyer. Sage Publications Ltd Pounds, J G 1989 Hearth & Home. Indiana University Press R.C. Dunnell; Colin H. Walker 1997 The Rise and Fall of Culture History. Kluwer

Academic / Plenum Publishers Rath, Frederick L; O'Connell, Merrilyn Rogers 1980 A bibliography on historical

organization practices.Administration Amer Assn St & Local Hist Rawles 1982 Human Resource Manag.in Small. The Shoe String Press, Inc Reibel, Daniel B 1997 Registration Methods for the Small History Museums. Sage

Publications Ltd Reibel, Daniel B 1997 Registration Methods for the Small History Museums. Sage

Publications Ltd Reynolds, Valrae 1999 From the sacred realm.Treasures of Tibetan art from the

Newark Museum Prestel Publishing Ltd Riechel 1989 Personnel.Needs & Chang.Refer.The Shoe String Press, Inc Robinson, Duncan 1997 The Yale Center for British Art.A tribute to the genius of

Louis I. Kahn Yale University Press Rose, Cordelia 1993 Courierspeak.A phrase book for couriers of museum objects

Prentice Hall & IBD Rossano, Geoffrey L. 1991 Creating a dignified past.Museums and the colonial

revival Rowman & Littlefield Publishers Runyard, Sue 1994 Low-cost visitor surveys: guidance on market research for small

and medium-sized museums. Museums & Galleries Commission Runyard, Sue 1994 Museum marketing handbook. The Stationery Office Books Ruwell, Mary Elizabeth 1985 A Guide to the University Museum Archives of the

University of Pennsylvania. Univ Penn. Museum Pubns Rybczynski, Witold 1992 A place for art/un lieu pour l'art.The artchitectre of the

national Gallery of Canada University of Chicago Press Sales, G.; Parramon, Jose Maria 1990 My first visit to the zoo. Barron's Educational

Series Sayre, Edward V.; Vandiver, Pamela; Druzik, Pamela; Stevenson, Christophe 1989

Materials Issues in Art and Archaeology. Materials Res Soc Schaffner, Ingrid; Jacobs, Lisa 1998 Julien Levy.Prtrait of an art gallery The MIT

Press

96

Page 97: Muse Ology

Schlereth, Thomas J 1980 Artifacts and the American Past. Sage Publications Ltd Schnapper, Dominique; Bourdieu, Pierre; Darbel, Alain 1997 The love of

art.European art museums and their public Polity Press Schneider, Andrea Kupfer 1998 Creating the Musee d'Orsay. The politics of culture in

France Penn State University Press Schultes, Axel 1994 Axel Schultes Kunstmuseum Bonn. Ernst & Sohn Scott, Jonathan; Guinness, John 1996 Export of works of art 1995-96.42nd report of

the Reviewing Committee appointed by the Chancellor of the Exchequer in December 1952 The Stationery Office Books

Scott, Randall W. 1993 The comic art collection catalog.An author, artist, title, and subject Catalog of the Comic Art Collection, Special Collections Division, Michigan s Greenwood Press

Seale, Clive 1996 The Tasteful Interlude American Interiors through the Camera s Eye, 1860-1917.American Interiors Through the Camera's Eye 1860-1917 Sage Publications Ltd

Serrell, Beverley 1996 Exhibit labels.An interpretive approach Sage Publications Ltd Serrell, Beverley 1996 Exhibit labels.An interpretive approach Sage Publications Ltd Shelley, Marjorie 1992 The care and handling of art objects: practices in the

Metropolitan Museum of Art. Harry N. Abrams, Inc. Sherman, Daniel J.; Rogoff, Irit 1994 Museum culture.Histories, discourses,

spectacles Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd Shore, Irma; Jacinto, Beatrice 1989 Access to art.a museum directory for blind and

visually impaired people Amer Fndtn Blind Shorland-Ball, Rob 1996 Museums and coalmining. Museums & Galleries

Commission Sigrist, Marcel 1984 Neo-Sumerian Account Texts in the Horn Archaeological

Museum. Andrews Univ Press Silver, Nathan 1997 The making of Beaubourg.A building biography of the Centre

Pompidou, Paris The MIT Press Simpson, Moira 1996 Making representations.Museums in the post-colonial era

Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd Simpson, Moira G. 2000 Making representations.Museums in the post-colonial era

Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd Sinopoli, Carla M 1993 Pots and palaces.the earthenware ceramics of the noblemen's

quarter of Vijayanagara South Asia Books Smith, R. H 1993 A supplement to The Naval Institute guide to maritime museums of

North America.with selected lighthouse, canal, and canal lock museums C Books Snow, Bryan E; Shutler, Richard 1986 The archaeology of Fuga Moro Island.new

approaches for the isolation and explanation of diagnostic ceramic assemblages in northern Luzon, Philippines Cellar Book Shop

Solkin, David H. 1993 Painting for money.The visual arts and public sphere in eighteenth-century England Yale University Press

Sowalsky, Patti; Swirsky, Judith 1997 Art lover's travel guide to American museums 1997. Abbeville Press

Staniszewski, Anne Mary 1999 The power of display.A history of exhibition installations at the Museum of Modern Art The MIT Press

Stearn, William T. 1998 The Natural History Museum at South Kensington. The Natural History Museum

Steffensen-Bruce, Ingrid 1998 Marble palaces, temples of art.Art museums, architecture, and American culture, 1890-1930 Bucknell University Press

Sternau, Susan A. 1999 Museums - masterpieces of architecture. Todtri Book Publishers

97

Page 98: Muse Ology

Storer, J.D. 1989 The conservation of industrial collections: a survey. Museums & Galleries Commission

Strong, Roy 1997 The Roy Strong diaries 1967-1987. Weidenfeld & Nicolson General

Strong, Roy 1998 The Roy Strong diaries 1967-1987. Phoenix Press Sudbury, Patrick; Reed, Peter; Russell, Terry; Thomas, David 1995 Evaluation of

museum and gallery displays. Liverpool University Press Talboys, Graeme K. 1996 Using museums as an educational resource.An introductory

handbook for students and teachers Arena Talboys, Graeme K. 2000 Museum educator's handbook. Gower Publishing Limited Taschek, Jennifer T 1994 The artifacts of Dzibilchaltun, Yucatan, Mexico.shell,

polished stone, bone, wood, and ceramics Tulane Univ Middle Amer Res Inst Tatton-Brown, Veronica 1988 Ancient Cyprus. Harvard Univ Press Taylor, Brandon 1999 Art for the nation.Exhibitions and the London public, 1747-

2001 Manchester University Press Taylor, Brandon 1999 Art for the nation.Exhibitions and the London public, 1747-

2001 Manchester University Press Taylor, Russell Willis 1995 Fundraising for museums and the arts. Museums &

Galleries Commission Tenney, James 1992 Artwise Sydney map. Streetwise Maps Tenney, James 1995 Artwise Madrid map. Streetwise Maps Theobald, Mary Miley 1991 Museum Store Management. Sage Publications Ltd Thomson, Garry 1994 The museum environment. Butterworth-Heinemann Thwaites, Peter 1996 Presenting arms.Museum representation of British military

history 1660-1900 Leicester University Press Tierney, John H 1984 Acambaro. Trine Books Tomabechi, Yoko 1984 Catalogue of Artifacts in the Babylonian Collection of the

Lowie Museum of Anthropology. Undena Pubns Tompkins, Ptolemy 1994 A dog lover's collection. Philip Wilson Publishers University of Pennsylvania. University Museum 1985 Introduction to the Collections

of the University Museum. Univ Penn. Museum Pubns Vail, Karole; Messer, Thomas 1998 Peggy Guggenheim.A celebration Harry N.

Abrams, Inc. Vaughan, Patrick C 1985 Use-Wear Analysis of Flaked Stone Tools. Univ Arizona

Press Vogel, Morris J 1991 Cultural connections.museums and libraries of Philadelphia and

the Delaware Valley Temple Univ Press Wade, Mike 1998 On the trail of Scotland's past. NMS Publishing Limited Walker, Patricia; Graham, Thomas 1999 The Directory of Historic Museums in the

United States. Sage Publications Ltd Wallach, Alan 1998 Exhibiting contradiction.Essays on the art museum in the United

States University of Massachusetts Press Wallach, Alan 1998 Exhibiting contradiction.Essays on the art museum in the United

States University of Massachusetts Press Walsh, Kevin 1992 The representation of the past.Museums and heritage in the post-

modern world Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd Ware, Mike 1994 Mechanisms of image deterioration in early photographs.The

sensitivity to light of W.H.F. Talbot's halide-fixed images 1834-1844 Science Museum

Wartke, R.-B. 1990 Toprakkale.Untersuchungen zu den Metallobjekten im Vorderasiatischen Museum zu Berlin Akademie Verlag

98

Page 99: Muse Ology

Webb, Marianne 2000 Conservation and technology of lacquer. Butterworth-Heinemann

Weil, Stephen E. 1990 Rethinking the museum and other meditations. Prentice Hall & IBD

Weil, Stephen E. 1990 Rethinking the museum and other meditations. Prentice Hall & IBD

Weil, Stephen E. 1995 A cabinet of curiosities.Inquiries into museums and their prospects Smithsonian Institution Press

West, Patricia 1999 Domesticating history.The political origins of America's house museums Smithsonian Institution Press

West, W. Richard; Et al 1999 The changing presentation of the American indian.Museums and native cultures University of Washington Press

Wienand, Peter; Booy, Anna; Fry, Robin 2000 A guide to copyright for museums and galleries. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

Wilcoxen, Charlotte 1987 Dutch Trade and Ceramics in America in the Seventeenth Century. Albany Inst Hist & Art

Willey, Gordon Randolph 1995 Ceramics and artifacts from excavations in the Copan residential zone. Univ Penn. Museum Dept

Williams, David W 1987 A Guide to Museum Computing. Amer Assn St & Local Hist

Williams, David; Morris, Brian Robert 1990 The museums of the armed services.Report by a working party 1990 The Stationery Office Books

Williams, Ellen Reeder 1984 Archaeological Collection of the Johns Hopkins University. Johns Hopkins Univ Press

Wilms 1987 Non-Sexist Child.Books. Academy Chicago Publications Wilson, David M. 1992 Showing the flag.Loans from national museums to the

regions The Stationery Office Books Winegrad, Dilys Pegler 1993 Through time, across continents.a hundred years of

archaeology and anthropology at the University Museum Univ Penn. Museum Pubns

Wink, Richard; Phipps, Richard 1999 Art trek.A museum goer's guide McGraw-Hill Publishing Company

Wireman, Peggy 1997 Partnerships for prosperity.Museums and economic development American Association of Museums

Witteborg, Lothar P; Stevens, Andrea 1990 Good show!.a practical guide for temporary exhibitions Smithsonian Inst Traveling Exhibition Serv

Wonders, Karen 1993 Habitat dioramas.illusions of wilderness in museums of natural history Coronet Books

Woodhead, Peter; Stansfield, Geoffrey 1994 Keyguide to information sources in museum studies. Mansell

Woodhead, Peter; Stansfield, Geoffrey 1997 Keyguide to information sources in museum studies. Fitzroy Dearborn Pub Inc

Wright, Gwendolyn 1998 The formation of national collections of art and archaeology. Yale University Press

Yanni, Carla 1999 Nature's museums.Victorian science and the architecture of display John Wiley and Sons

Yanni, Carla 1999 Nature's museums.Victorian science and the architecture of display John Wiley and Sons

Yanni, Carla 1999 Nature's museums: Victorian science and the architecture of display. The Athlone Press

Yanni, Carla 2000 Nature's museums.Victorian science and the architecture of display Johns Hopkins Univ Press

99

Page 100: Muse Ology

Yates 1986 Librarian's Gde Teleph.Refer.. The Shoe String Press, Inc Yesner 1992 School Admin.Gde Evaluat.Libr.. The Shoe String Press, Inc Young, Brian 2000 The making and unmaking of a university museum.The McCord,

1921-1996 McGill-Queen's University Press Young, Brian 2000 The making and unmaking of a university museum.The McCord,

1921-1996 McGill-Queen's University Press Young, James E. 1994 The texture of memory.Holocaust memorials and meaning

Yale University Press Zenetou, Artemis A. Glaser, Jane R.; Perrot, paul N. 1996 Museums: a place to

work.Planning museum careers Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

Zenetou, Artemis; Glaser, Jane 1996 Museums: a place to work. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

Zoitopoulou, Eleni P.; Fossey, John M 1992 The McGill University Collection of Greek and Roman Antiquities/LA Collection Des Antiquites Greco-Romaines De L'Universite McGill. Benjamins John Pub Co

1980 Tax Incentives for Historic Preservation. Natl Trust Historic Preservation 1983 Tradescant's rarities: essays on the foundation of the Ashmolean Museum, 1683

with a catalogue of the surviving early collection. Oxford University Press 1984 Museums for a new century.A report of the commission on museums for a new

century American Association of Museums 1984 Pots and Potters. Univ Calif. LA Inst Archaeology 1984 Proceedings: vol. LXIX (1983). Oxford University Press 1984 Proceedings: vol. LXVIII (1982). Oxford University Press 1986 Proceedings: vol. LXX (1984). Oxford University Press 1986 The American museum experience.In search of excellence - conference papers

The Stationery Office Books 1986 Treasures of the Hood Museum of Art, Dartmouth College. Hudson Hills Press 1987 Museum professional training and career structure.Report by a working party

1987 The Stationery Office Books 1987 Proceedings: vol. LXXI (1985). Oxford University Press 1988 The interpretation of archaeologist sites and monuments. Society of Museum

Archaeologists 1989 Public service of private indulgence?. Society of Museum Archaeologists 1989 The collections of the British Museum. British Museum Press 1989 The cost of collecting. The Stationery Office Books 1989 The idea of the museum.Philosophical, artistic and political questions Edwin

Mellen Press 1989 The new museology. Reaktion Books 1989 The Smithsonian Institution.highlights and history Smithsonian Inst Press 1990 Annual report.Specially featuring "Our Disappearing Art Heritage"

Museums & Galleries Commission 1990 Directory of museums in Africa.Repertoire des musees en Afrique Kegan Paul

International 1990 Objects of knowledge. The Athlone Press 1990 The museum.A reference guide Greenwood Press 1991 Annual report.Specially featuring the national museums Museums & Galleries

Commission 1991 Exhibiting cultures.The poetics and politics of museum display Smithsonian

Institution Press 1991 Forward planning.A basic guide for museums, galleries and heritage

organizations Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

100

Page 101: Muse Ology

1991 Local authorities and museums working party report. The Stationery Office Books

1991 Museum collecting policies: in modern science and technology. Science Museum

1991 Museum economics and the community. The Athlone Press 1991 Museum languages.Objects and texts Leicester University Press 1991 Museums without barriers.A new deal for the disabled Routledge, an imprint of

Taylor & Francis Books Ltd 1991 Still begging - fundraising for archaeology. Society of Museum Archaeologists 1991 The museums profession.Internal and external relations Leicester University

Press 1991 The road to Wigan Pier: managing local authority museums and art galleries.

Audit Commission 1991 Volunteers in museums and heritage organizations.Policy planning and

management The Stationery Office Books 1992 Annual report.Specially featuring the MGC and Europe Museums & Galleries

Commission 1992 Museums 2000.Politics, people, professionals and profit Routledge, an imprint

of Taylor & Francis Books Ltd 1992 Museums and communities.The politics of public culture Smithsonian

Institution Press 1992 Museums and communities.The politics of public culture Prentice Hall & IBD 1992 Museums and Europe 1992. The Athlone Press 1992 Museums and the public understanding of science. Science Museum 1992 Museums matter.An overiew of museum provision and its contribution

Museums & Galleries Commission 1992 Natural history museums.An illustrated guide to over 350 museums in the

Eastern United States Batax Museum Publishers 1992 Social history in museums: a manual of curatorship. The Stationery Office

Books 1992 Standards in the museum care of archaelogical collections. Museums &

Galleries Commission 1992 Standards in the museum care of biological collections. Museums & Galleries

Commission 1992 What's mine is yours! - museum collecting policies. Society of Museum

Archaeologists 1993 Conservation science in the UK. James & James (Science Publishers) 1993 Disability resource directory for museums (plus supplement 1997). Museums

& Galleries Commission 1993 Discovering museums.A guide to museums in the United Kingdom for blind

and partially sighted people The Stationery Office Books 1993 Electronic environmental monitoring in museums. Archetype Publications 1993 Museum security and protection.A handbook for cultural heritage institutions

Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd 1993 Museum visitor studies in the 90s. Science Museum 1993 Museums count. American Association of Museums 1993 Picking up the pieces - adapting to change in museum and archaeology.

Society of Museum Archaeologists 1993 Selection, retention and dispersal of archaeological collections.Guidelines

1993 Society of Museum Archaeologists 1993 Standards in the museum care of geological collections. Museums & Galleries

Commission

101

Page 102: Muse Ology

1993 The accessible museum.Model programs of accessibility for disabled and older people American Association of Museums

1993 The British Museum report of the trustees. British Museum Press 1993 Towards the museum of the future.New European perspectives Routledge, an

imprint of Taylor & Francis Books Ltd 1993 Under its generous dome.The collections and programs of the American

Antiquarian Society University of Wisconsin Press 1994 A bibliography of museum studies. Scolar Press 1994 Annual report. Museums & Galleries Commission 1994 Art apart.Museums in North America and Britain since 1800 Manchester

University Press 1994 Conservation of geological collections. Archetype Publications 1994 Guide to the history of technology in Europe. Science Museum 1994 History outreach: programs for museums, historical organizations, and

academic history departments. Krieger Publishing Company 1994 Museum archaeology in Europe. Oxbow Books 1994 Museum environment energy. The Stationery Office Books 1994 Museum jobs from A-Z.What they are, how to prepare, and where to find

them Batax Museum Publishers 1994 Museum provision and professionalism. Routledge, an imprint of Taylor &

Francis Books Ltd 1994 Museum provision and professionalism. Routledge, an imprint of Taylor &

Francis Books Ltd 1994 Museums and the appropriation of culture. The Athlone Press 1994 Reckoning with the dead.The Larsen Bay repatriation and the Smithsonian

Institution Prentice Hall & IBD 1994 Standards in the museum care of larger and working objects. Museums &

Galleries Commission 1994 The official museum directory 1995. Bowker Rr Co 1995 A gallery of modern art.At Washington University in St Louis University of

Missouri Press 1995 Annual report.With a special report on the Museum Registration Scheme

Museums & Galleries Commission 1995 Artwise Melbourne map. Streetwise Maps 1995 Artwise Munich map. Streetwise Maps 1995 Artwise San Francisco map. Streetwise Maps 1995 Artwise Washington DC map. Streetwise Maps 1995 Care and conservation of palaeontological material. Butterworth-Heinemann 1995 Institutional trauma.Major change in museums and its effect on staff American

Association of Museums 1995 Launch pad. Science Museum 1995 Museums and the community in West Africa. James Currey Publishers 1995 Museums and the community in West Africa. James Currey Publishers 1995 Museums and the education of adults. National Institute of Adult Continuing

Education (NIACE) 1995 Standards in the museum care of musical instruments. Museums & Galleries

Commission 1995 Studies in modern art. Museum of Modern Art, New York 1995 The digital challenge.Museums and art sciences respond Art Data 1995 Towards an accessible archaeological archive.Guidelines 1995 Society of

Museum Archaeologists 1996 Annual report. Museums & Galleries Commission

102

Page 103: Muse Ology

1996 Antiquities trade or betrayed.Legal, ethical and conservation issues Archetype Publications

1996 Archaeological displays and the public. University of London Institute of Archaeology

1996 Art, criticism & display.Projects between artists Cv Publications 1996 California Indians: primary resources.A guide to manuscripts, artifacts,

documents, serials, music and illustrations Ballena Press 1996 California Indians: primary resources.A guide to manuscripts, artifacts,

documents, serials, music and illustrations Ballena Press 1996 Collective vision.Creating a contemporary art museum Museum of

Contemporary Art, Chicago 1996 Conservation in ancient Egyptian collections. Archetype Publications 1996 Developing museum exhibitions for lifelong learning. The Stationery Office

Books 1996 Directory of museums and special collections in the United Kingdom. Aslib 1996 Economics of the arts.Selected essays North-Holland 1996 Exhibiting dilemmas.Issues of representation at the Smithsonian Smithsonian

Institution Press 1996 Exploring science in museums. The Athlone Press 1996 Keys to the marketplace.Problems and issues in cultural and heritage tourism

Hisarlik Press 1996 Landmarks in print collecting.Connoisseurs and donors at the British Museum

since 1753 British Museum Press 1996 Landmarks in print collecting.Connoisseurs and donors at the British Museum

since 1753 British Museum Press 1996 Making histories in museums. Leicester University Press 1996 Museum archaeology - what's new?. Society of Museum Archaeologists 1996 Museum collections in industrial buildings: a selection and adapation guide.

Museums & Galleries Commission 1996 Museum lighting. Illuminating Engineering Society of North America 1996 National Gallery technical bulletin. National Gallery Company Ltd 1996 New beginnings.The Skirball Museum collections and inaugural exhibition

University of California Press 1996 New beginnings.The Skirball Museum collections and inaugural exhibition

University of California Press 1996 Object lessons.The role of museums in education The Stationery Office Books 1996 Plundering Africa's past. James Currey Publishers 1996 Plundering Africa's past. James Currey Publishers 1996 Recording historic buildings.A descriptive specification Royal Commission on

the Historical Monuments of England - distributed by Central Books 1996 Standards in the museum care of photographic collections. Museums &

Galleries Commission 1996 Studies in modern art. Museum of Modern Art, New York 1996 The legal status of museum collections in the United Kingdon. Museums &

Galleries Commission 1996 The Official Museum Directory 1997. Natl Register Pub Co Inc 1996 Theorizing museums.Representing identity and diversity in a changing world

Blackwell Publishers 1997 A.W. Franks.Nineteenth century collecting and the British Museum British

Museum Press 1997 Annual report. Museums & Galleries Commission

103

Page 104: Muse Ology

1997 Charitable status and local authority museums. Museums & Galleries Commission

1997 Colonialism and the object. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

1997 Colonialism and the object. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd

1997 Cultural diversity.Developing museum audiences in Britain Leicester University Press

1997 Curating.The contemporary art museum and beyond Academy Editions 1997 Experiencing material culture in the western world. Leicester University Press 1997 Here and now: contemporary science technology in museums and science

centres Science Museum 1997 Ideas and images.Developing interpretive history exhibits Sage Publications

Ltd 1997 Museums and archaeology in West Africa. James Currey Publishers 1997 Museums and archaeology in West Africa. James Currey Publishers 1997 Museums for the new millennium.A symposium for the museum community

American Association of Museums 1997 Official Museum Directory 1998. Natl Register Pub Co Inc 1997 Official museum directory. R.R. Bowker 1997 Paintings: an illustrated summary catalogue of the collections of the J. Paul

Getty Museum. J. Paul Getty Museum 1997 Representing archaeology in museums. Society of Museum Archaeologists 1997 Sacred sites, sacred places. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books

Ltd 1997 Sculpture: an illustrated summary catalogue of the collections of the J. Paul

Getty Museum. J. Paul Getty Museum 1997 The politics of display.Museums, science, culture Routledge, an imprint of

Taylor & Francis Books Lt 1997 The politics of display.Museums, science, culture Routledge, an imprint of

Taylor & Francis Books Ltd 1997 The wired museum.Emerging technology and changing paradigms American

Association of Museums 1997 To charge or not to charge?: summary report.A study of museum admission

policies commissioned by the MGC and undertaken by Glasgow Caledonian University Museums & Galleries Commission

1998 Contemporary museums.Architectural design profile, no.130 Academy Editions

1998 Delivering digital images.Cultural heritage resources for education Getty Education Institute for the Arts

1998 Images online.Perspectives on the Museum Education Site Licensing Project Getty Education Institute for the Arts

1998 Information imagineering.Meeting at the interface ALA Editions 1998 Latinos in museums: a heritage reclaimed. Krieger Publishing Company 1998 Making city histories in museums. Leicester University Press 1998 MGC guidelines for good practice: working with contractors. Museums &

Galleries Commission 1998 MIDAS - a manual and data standard for monument inventories. Royal

Commission on the Historical Monuments of England - distributed by Central Books

1998 Museums and popular culture. The Athlone Press 1998 Museums for the 21st century. Society of Museum Archaeologists

104

Page 105: Muse Ology

105

1998 Renzo Piano - Fondation Beyeler, English.A home for art Birkhauser Verlag AG

1998 Renzo Piano-Fondation Beyeler, French.A home for art Birkhauser Verlag AG 1998 Studies in modern art. Museum of Modern Art, New York 1998 Tate Gallery biennial report. Tate Gallery Publishing 1998 The National Gallery technical bulletin. National Gallery Company Ltd 1998 The new museum registration methods. American Association of Museums 1998 The Victoria and Albert Museum.A bibliography and exhibition chronology,

1852-1996 Fitzroy Dearborn 1999 1999-2000 guide to museum studies and training in the United States.

American Association of Museums 1999 Archives of Russia.A directory and bibliographic guide to holdings in Moscow

and St. Petersburg M.E. Sharpe 1999 Case studies in museum, zoo and aquarium theater. American Association of

Museums 1999 Collecting Native America, 1870-1960. Smithsonian Institution Press 1999 Curators and collections.Conservation of the arts Cv Publications 1999 Exhibiting dilemmas.Issues of representation at the Smithsonian Smithsonian

Institution Press 1999 Godly things.Museums, objects and religion Leicester University Press 1999 Implementing the Native American Graves Protection and Repatriation Act.

American Association of Museums 1999 Introduction to museum evaluation. American Association of Museums 1999 Making early histories in museums. Leicester University Press 1999 Making histories in museums. Leicester University Press 1999 Management in museums. The Athlone Press 1999 Museum job descriptions and organizational charts. American Association of

Museums 1999 Museum memories.History, technology, art Stanford University Press 1999 Museum memories.History, technology, art Stanford University Press 1999 Museum, media, message. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books

Ltd 1999 Museums and insurance. Museums & Galleries Commission 1999 Museums and the future of collecting. Ashgate Publishing Limited 1999 Museums for a new millennium.Concepts, projects, buildings Prestel Publishing

Ltd 1999 Presence of mind.Museums and the spirit of learning American Association of

Museums 1999 Representing the nation: a reader.Histories, heritage, museums Routledge, an

imprint of Taylor & Francis Books Ltd 1999 Representing the nation: a reader.Histories, heritage, museums Routledge, an

imprint of Taylor & Francis Books Ltd 1999 Small histories: Studies of Western art. CV Publications 1999 The educational role of the museum. Routledge, an imprint of Taylor &

Francis Books Ltd 1999 The educational role of the museum. Routledge, an imprint of Taylor &

Francis Books Ltd 1999 Visitors to museums and galleries in the UK. Museums & Galleries

Commission 2000 Museums and history in West Africa. James Currey Publishers 2000 Museums and history in West Africa. James Currey Publishers 2000 Testing the water.Young people and galleries Liverpool University Press