mustafa nurettin - gaziantep savunması

7/28/2019 Mustafa Nurettin - Gaziantep Savunmas

1/234


2/234

Yazan :

L O H A N Z A D E M U S T A F A N U R E T T N

*Gnmz Trkesine

eviren :

M E H M E T A L A K D L

*HUBB- STKLLN BDES

GAZ ANTEP M D AF AASI

simli 1924 BasmAslndan Tam Met in

Gnmz Diline evrilmitir

uluslararas Standart Kitap No.

ISBM 975-7639-08-7

Yaynlayan * K A S T A A . .

Kapak Resim * Aykut zbayKapak Film * Renk Ajans

Kapak Bask * Sena Ofset

Dizgi - Bask - CiltNurettin Uycan Cilt Ve Basm Sanayii A..

Birinci BaskMays 1989

STANBUL


3/234

MUSTAFA NURETTN

GAZANTEP

SAVUNMASI

K A S T A A . . Y A Y I N L A R I

Bamusahip Sokak Talashan 16-101

34410 Caalolu stanbulTel: 520 59 70


4/234

A I K L A M A

ukurova Facialar ve Urfa'ntn Kurtuluu isiml eser, gnmz Trkesine evirerekyaynlandktan sonra, stikll Savann Gney Dou Cephesi iyice ilgimi ekti. Aratrmalarm sonunda Gaziantep savunmasna bizzat blk komutan olarak katlm temen

Mustafa Nurettin'in yazd ve 1924 ylnda ya-ynlad .Hubb-i stikllin bidesi GaziantepMdafaas adl kitabn ela gnmz trkesine evirmeyi milli grev bildim.

Gerek bir kahramanlk destan olan bueserde; onbir aydan fazla Fransz kuvvetlerine, onun tank, uak, makinal ve ar toplardan oluan binlerce k'ilik ordusuna kar ko

yan, bu uurda binlerce ehit veren, namusunu inetmeyen, ala gs geren Antephalknn mcadelesi anlatlmaktadr .

Eserin banda ayrca Gazianteplin Franszlar tarafndan igaline kadarki gemii hakknda da bilgi verilmektedir. Pek ok belge ile

zenginletirlmi bu eser aratrclara da kaynak tekil edebilir niteliktedir.

Gaziantep savunmas, kahramanlklarladolu olan anl Trk tarihine bir altn yaprakdaha eklemitir.

Mehmet Al i AKDL

Nisan 1989 ankr


5/234

S U N U

anl ve erefli tarihte Gaziantep Mdafaas

Trkn va tansev erli ini ve hrriyet a k n anlatan

nemli bir blmdr. Savunmaya katlan mcahitle

rin yapt almalar, yle k'isel gayretlerle mey

dana gelmitir ki onlarn toplam Trk cesaret, yi

itlik ve zeksn oluturur. Bugn Trkiye Cumhuriyeti adyla bu kadar dman arasnda an ve e

refle yeni den doan hr ve ba m s z - daha nce le

ri yabanclara verilmi imtiyazlardan da kurtulmu-

devletimiz de o zek ve cesaretin eseridir.

Vat an yaa ta n ey, vatan iin hayat hi e say

ma; mill meziyetlerin en yksei de istikll sevgi-

sidir.

Grnte ocuklar yetim, analar dul brakan

harp dmann sald rs n nlemek iin olunca

farz olur, ondan yz evirenler vatanda unvannalyk olamazlar.

Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal Paa Hazretleri bir mnasebetle bir Anteplinin gzlerinden pe

rek iltifat ederken Ben nasl Anteplilerin gzlerin

den pmeye yim, Antepliler yalnz Antep'i dei l,

An adol uy u da kurtard lar. Mi ll M da f a' da n c ol

dular buyurmulardr.

Genelkurmay Bakan Fevzi (ak mak ) Paa

Hazretleriyse Antep'i ereflendirdiklerinde cephele

ri gezerken, Antep savunmasn incelemek, her subayn ve herkezin mill kahramanlarn yaratt ha

rikalar bilmesi iin lzmdr buyurmulardr.


6/234

Bu kadar nemli olan bu tarihi destan imdiye

kadar yazlmam grnce acizliime bakmayarak,

insanlarn hafzalarndan silinmemesi iin elimdeki

belgelere dayanarak, mmkn olduu kadar ayrnt

ya girerek yazmaya altm.

Ant ep savunmas, ded iim gi bi btn Antep-

lilerin katlmasyla meydana gelmi bir kahraman

lk menkbesidir. Bu yazdklarmsa ancak benim bil-

diklerimdir. Benim bilemediim, gremediim daha

ne fedakrlkl ar, ne yiitl ikler, ne kahramanl klar ol

mutur. Benim bunlarn hepsi ni gr meme imkn

yoktur. nk ben de ancak kendi vazifemin, kendi

birliimin banda bulunuyor, kendi grevimin aresine bakyordum.

Hi bir kimse, byle bir tarihi olayda hatasz

olduunu sy ley emez . Fedak rlkla r, hizmetleri gr

len kiilerin isimlerini byk bir hrmetle yazdm.

Bilemediim ve fotorafn elde edemediimden do

lay adsz kalan kahramanlardan affedilmemi temen

ni ve grlecek eksikliklerin iyiniyetime yorulaca

n mit ederim.

Feneryolu 1924

Mustafa Nurettin


7/234

ANT EP' N S E D A S I

Dmanlar inerse kadn kz,..

Mslman kalbine dolmaz m sz?..

Koymayn Antep'e u Fransz'!

Snmesin slm'n aziz yldz!

Dumanl dalar, ey!., deli rzgrlar!.

Syleyin Antep'ten ne haberler var

Gnlm ki Hak'tan isteyip alar,

Snmesin Trkln aziz yldz!.

Secdeye varp ta dilerim senden

kacaksa ksn bu can da tenden

Kahret Fransz' kahret erkenden

Snmesin islm'n aziz yldz!

Dnme arkada Allah byktr,

Alamazlar bir ta Allah byktr,

Sen al, ura Allah byktr!

Snmesin Trkln parlak yldz!

Dmann maksad dini kaldrmak,

Gzel camilerde anlar aldrmak,

Onu gstermesin Kdir-i Mutlak,

Snmesin slm'n aziz yldz!

lmez mslmanlk herkes inand.

Ant ep 'i kinat hayret le and.

n verdi cihana anlar kazand.

Snmesin Trkln parlak yldz.

Ey kahraman yurdu! sevgili Antep!..

Olsa da snen harap ve trb,

Okunur gsnde ezanla kitap,

Snmesin slm'n parlak yldz.

8


8/234

G A Z A N T E P ' N C O R A F A I D A N N E M

Gaziantep Halepin kuzeydousunda ve Ana

dolu - Bada t demiry olunun tahminen onbe yirmi

km. 90unda gzel bir ehir olup, mkemmel bir o

seyle Akakoyunlu istasyonuna baldr.

Kilisten gelirken Kzlhisar boyun noktas alr

almaz arazinin manzaras birden bire deiir. n

celikle zarif kkler, iyi mahsl veren sebze bahe

leriyle sarl sayfiyeler gze arpar. Yaklatka zmrtten cennet misa li balar baheler ortas nda g

rnen bu ho ehri n ser gil edi i manzaraya insan

hayran olmaktan kendini alamaz. Kasabaya girilirken,

iki kilometre mesafeden balayarak iki tarafta nefis

dut aalar bulunan bir cadde ehrin iine kadar de

vam e d e r :

Antep : Trk Tepe, Kayack st, Ak Yol is iml i

tepe zerine ina edilmi fevkalde gzel ve irin

bir kent olup, binalar genellikle be kat olmakzere tatan yaplmtr. ehrin etraf olduka yk

sek kayalkl tepelerle evrilmitir. Havas gayet g

zel olup istisnasz her evde su vardr.

ehrin bu genel ve lzumlu ihtiyacn karlamak

iin nceleri ok masraf ve fedakrlkla Antep'in yir

mi kilometre batsnda bulunan Sof dandan ge

tirildi i gibi ehri n e itli mahallelerinde de gayet

temiz ve shh su kaynaklar vardr. Hele hkmet

konandaki (eyh Can) yahut (Belediye Suyu) dierlerinden ok daha gzeldir.

ehrin en havadar yerinde biri Trk, biri Ameri

kan olmak zere iki byk hastane vardr. (Bu hasta

nelerden Trk hastanesi son Kurtulu Sava'nda

Fransz toplaryla tamamen yklmtr.)


9/234

e hi r daha nce ba msz mutasar rflkken (*)

daha son ra B.M.M.'nin kararyla vil ayet merkez i s a

ylmtr. Ba lc a iskele si skenderunsa da, Ankara

anlamas uyarnca buras geici olarak Franszlara

veri lmi olduun dan (**) imdilik yara rl anm ak m m

kn deildir.

e hi r hlen ithalat ve ihracat merke zi say lan

Mersin'e slahiye istasyonuna kadar bir ose ve ora

dan da trenle baldr.

ehrin ok yaknndan balayarak be saatlik

yerlere kadar drt taraf ok gzel balar ve sebze

baheleriyle, fstk, ceviz, dut, zerdali, zeytin, incir,

elma, kavak, st ve nar aalaryla doludur. Bal

ca mahsl-: Fstk, zm, incir, zeytin, pekmez, bu

day, arpa ves air e olup sened e iki sef er mahsl

verecek derecede ver im li arazis i va rd r . ehrin iin

den ge en Kv k a y Halep'in ba l ca suyunu olu

turur. Bundan baka ehrin Kuzey Batsndan Gney

Dous una doru akan Sa cur ismind e bir ay daha

var d r.Sacur vadisi halen akan sular sayesinde sebze

yetitirmeye uygun bir arazidir. Bu ayn her iki ta

raf da zmrt misali trl meyva aalaryla sslen

mitir.

e hr in yirm i km. bat snda 1496 rakmnda su

ve havasyla mehu r Sof ismi nde bir da vardr ki

Antep ileri gel en ler in de n baz lar yazn aileleriy le

birlikte buraya giderek haftalarca vakit geiri rler.

Sofun ok yaknndaki arpn yresi, civarnda bulunan pek ok ve dnyann hi bir tarafnda bulunma

yan kymetli bir eit krmz mermer ta ocakla

ryla mehurdur . Bu mermerde n ok gz el grnen

mas a ta lar , mermer stunlar, cami minberleri ve

(*) l'Ie tle aras bir ynetim.(**) 1921 ylnda.

10


10/234

demeler yapld gibi en ince ilemelere, oymala

ra bile uygundur. Rengindeki gzellii tarif etmek im

knszdr. Antep bu mermeri ileyen sanatkrlara da

sahiptir.

te bu mmur gazi yurdumuz son mukaddes kur

tulu mcadelesinde harp sahnesi olmu ve aada

okunaca gibi Franszlarn yzbinlerce gllelerine

hedef olarak yerle bir olmakla beraber, bu uurda

binlerce evldn feda ederek Gazi unvann hak-

kyle kazanmtr.

A nt e p ' i n M s l m a nla r Ta ra f ndan Fa t h iV eAnt ep ' t e A r a p daresi

"E me vi le r zamannda Halep, Antakya ve AntepMslmanlarn idaresine gemiti. Mara ve Antep

kales ini ilk tamir eden ki i tarihin Mervan'l-Hma

unvann verdi i son Emev halifesidi r. Hale p val isi

tayin edilen Ve li d bin Abdl meli k Antep'i H a l e p ' ebal olmak zere idare ve tahkim ederek ,bu ehir

leri Bizans mparatorluuna kar slmiyetin salambir snr boyu yapt. 718 Mildi 80 Hicri tarihindeyse

hilfet ve hkmet Emeviler'den Abbasiler'e ve mer

kezi idare am 'da n Badat'a ge inc e Mara ve An

tep'in nemi azalmad. Hatta Halife Harun Reit u

kurova'ya kadar gel ere k orada (83 Hi cr i) Harun iye

kasabasn kurarak surlar iine alm ve demir kaplarla gl bir yer haline getirmiti.

Ant ep' in eski ismi Hamtab id i. Kuzey ta raf nda ve alt yedi kilometre mesafe de Dlk ismin de

bir yer de vardr. Bunun ismi de Doliche idi. Riva

yete gre buras Harun Reid zamannda mmur birehirmi ve Antep'te o zaman kaleden baka bir ey

yokmu. Daha sonra Dlk nemini kaybederek ha-

rabolmu, sakinleri de Antep'e tanmlar. Antep ve

Dlk isimlerini Araplar vermilerdir. Dlk'te p e k -

11


11/234

ok eski eser vardr. zellikle yer altnda oda ek

linde oyulmu maaralar grlr. (*)

Gaziantep Ne Zamandan Beri Trktr

Trklerin Antep ve Halep havali sinde yerle rme-

leri Abbasiler zamannda balar, zellikle Seluklular

zamannda ehir ve evresi tamamen Trk olmutur.

Bugn harebeleriyle mehur olan Antep kalesi Hal

Savalarnda dman saldrlarna set eken nemli

bir direnek olmutur.

Kale nin birinci kaps zerinde Kanun Sulta n

Sleyman Hazretlerinin ismi yazldr. Kale tamamiyle

ehrin ortasnda bir tepe zerinde yaplm olup her

tarafa hkimdir. Ks men yk lm k en Kuze y tarafn

da henz salam gzel ta stunlarla ssl birka ta

ne bur ve yap vardr ki bunlardan sonraki mcade

lelerde yararla nlm tr. Fran sz lar onbe buukluk

toplaryla ortal tahrip ederken savunanlar bu kale

duvarlar etrafnda rtl yoll ar, sip er le r meydana

getirerek o mthi top ateinin iddetine dayanm

lardr. O kadar ki gnle rce deva m eden bombar dmandan bazen bir kimsenin burnu bile kanamamtr.

Antep VI I. ve VIII. yzylda bi r bilginler ehriydi.

Trkler zamannda da bu nemini kaybetme di. Anc ak

IX. yzy lda ge tii yerler de kandan ve harabeden

(*) Hititlerce kurulan bu ehrin smi Hantap di.Hz. mer zamannda islm ordular tarafndan

fethedilen bu ehrin evresindeki pnar ve sularaizafeten Pnar ehri : (Parlak Pnar) manasnagelen Ayntb ismi verilmitir. Trkler bu ehrifethedince kendi dilimize uygun olarak Antep dediler. Kurtulu Savandan sonra Gazi unvannalmtr. Bat kaynaklan Anadolunun her ehrininismini kendi kltrlerine gre deerlendirmilerdir. Antep'in de Anthapt (Kralie Ani'ye adanm topraklar) dan geldii de sylenti halindekalmtr.

12


12/234

baka bir eser brakmayan Timurlenk bu taraflara da

musallat olunca Antep'i, Kilis'i ve Aziz kasabalarn

da yakp ykt. Yavuz Sultan Selim zamannda Antep

idaresi Dulkadiroullar hanedanndan ehmusvarz-de Ali Bey'e brakld.

Knn Sultan Sleyman Badat seferini yapar

ken Antep'e de uram ve kaleyi tamir ettirmitir.

Y o z g a t l a p a n o u l l a n ' n da n

A n t e p ' i n G r d Z u l m

1812'de Halep valisi olan apanoullarndan

Cabbar zde Cell etti n paann zulm Antep halknhtill ve ayakl anm aya ev ket ti. 1813'de m erke ze

bal yerleri geze rken Antep'e urayan pa a ehri

beenerek oraya kendisi iin bir saray yaptrm ve

bununla da kalmyarak Urfa'dan dnne kadar yir-

mise kiz bin kuru hazrlanmasn emret miti . Halk

bunu vermek istemed iinde n paann Urfa'dan d

n srasnda isyan ederek paay ehre sokmam

ve Akyol ma hallesinde yapt r d sar ay da yakm

lardr. Daha sonra apan olu kurnazlk ederek s a vunanlardan ba z lar n ve ze ll ik le yeni eri aas To

puz A a' y kandrarak ehre girm i ve bu eki lde

ehrin aydnlarndan birokla ryla savunanlardan ba

zlarn idam ettirmitir.

apanolu'nun daha sonra Topuz Aa'y kalkn-

drd n ve hainin bundan yarar lanaca n umarken

sonunda lyk olduu feci akibete uradn syle

meye bile gerek yoktur .

A n t e p v e M s r l M ehmet A l i P a a

Sult an Mahmud- Adl (*) zamannda Ms r va

lisi olan (Kavalal) Mehmet Ali Paa Yunanistandaki

hizmetlerine mkfat olarak Mora valiliini de alm-

(*) n. Mahmut.

13


13/234

t. Fakat Mora'nn kurtarlamamas ve Yunanistan'n

ba ms z bir devlet ek line gel ii zerine bundan

mahrum kalnca Mora'ya kar lk Sur iy e valil iininolu brahim Paa'ya verilmesini istedi. Geni olarak

tarihte grld gibi Mehmet Ali Paa'nn bundaki

gayesi Padiah tarafndan bilindii iin istei kabul

edilmedi 1831.

Mehmet Ali Paa almasnn ve talihinin yar

dmyla MSsr'da kuvvetli bir hkmet kurmutu. n

ce Klemenleri bastrp daha sonra Fellahlar perian

etti. Fellahlarn bir ksm Akka'ya snarak vali Abdullah Paa 'nn yanna gittiler. Mehmet Al i Pa a bun

lar Akka valisinden istedi. stei reddedilince zaten

byle bir vesile arayan brahim Paa otuzbin kiilik

orduyla Suriye'ye girdi. nce Akka'y (28 Mays

1836} da alarak am' igal etti.

9 Maysta Halep valisinin ordusunu Humus civa

rnda yen ere k "Hseyin Pa a komutas nd a bulunan

daha kuvvetl i bir ordumuzu Ant akya ile skenderu n

arasn da Toros geitle rinin Gneyind e malup ederek geri ekilmeye mecbur etti. Hseyin Paa'nn e

kilmesinden sonra Msr ordusunun bir ksm Haleb'i

alarak Ki li s, Mara, Antep zerinden Osma niye 'ye

yrd. Dier bir kol da Payas zerinden hareketle

Toprakkale'yi igal ederek Osmaniye'ye girdi. Msr

ordusu burada birletikten sonra ileri hareketine devam ede re k Adana 'y da ald.

Bu yeni lgil er zerine Padi ah, brahim Paa'nnzerine Mehmet Reit Paa komutasnda kuvvetli bir

ordu gnderdiyse de sava srasnda etraf kaplayan

sisten dolay Reit Paa yanndakilerle beraber esir

olarak ordusu Konya'da tamamen yenildi.

Yolunda artk bir en ge l kal mayan brahim Paa,stanbul zerine yryerek Ktahya'y igal etti. s

tanbul hkmeti artk tel a d m t. Uyg un bir

14


14/234

tedbir alacak kimse bulunmad iin Sultan Mahmut

Ruslardan yardm istedi ki bu De n i ze d e n y lan asar l r ataszne tam bir uygulama grlmelidir.

Ruslar stanbul'a on iki bin asker gnderdiler. Bununzerine Avrupa devletleri telaa derek Mehmet Ali

Paa'nn istekl erinin kabul edi lmesi ni Bb- l i'y e

bildirdiler. Sultan Mahmut 5 Mays 1833'da Ktahya

anlamasn imzalayarak btn Suriye ve Adana bl

gesini Mehmet Ali Paa'ya verdi. Rus askerleri de 10

Temmuz'da stanbul'dan ekildi.

Gaziantep' in Msr l brahim Paa

Tarafndan gal i

brahim Pa a , Sul tan Mahmut'un ordus unu Ni

zip'te yenerek Antep zerine yrd zaman, Antep

ve civar halk toplan p brahim Pa a'nn askerini eh

re sokm amak iin savu nma dzeni alarak Nizip ve

Urul taraflarnda kar koymularsa da sonunda yenilerek ehre dnmlerdi. brahim Paa, Antep'lilerin

bu hareketine kzarak ehri tamamen yakacana ye

min etmi ti. Ms r ordusu Antep'e yak la t zaman

Ant ep l imle rin de n Kk Haf z Me hmet Efendi ile

Hoca Timur Efendilerin ve ehrin baz ileri gelenleri

nin iki saat mesafede brahim Paa'y karlayarakehrin yaklmamasn istemeleri zerine brahim Paa

ehri yakmaktan va zg e mi yaln z birka bahe ve

bostann yama edilmesi ve bir iki yerin yaklmasyla

yeminini yerine getirmiti. brahim Paa 10 Temmuz

1833'de Antep'i igal ederek kaleye asker yerletir

di. Paa halka olduka yardm etmi ve ehrin asayi

ini sal ayar ak kalenin baz taraflarn tamir etmi vebir de kpr yaptrmtr. brahim Paa Adana'ya ha

reket ettikten sonra adamlar halka ve zellikle esir

lere ok kt muamele etmi bir ok zulm ve iken

celer altnda memleketi inletmilerdir.

Msr llar n zulmlerine en birinci deil esir ler

arasnda bulunan Antep'li Sefil Alinin o zaman yaz

d aadaki destandr:

15


15/234

Bizden selm eyle Antep'e hme

De ki onlar ok ok figan ettiler

Ne demi vezniyle elimde hmeYazarken gzya revan et ti ler

Baladlar sra sra elimiz

Halep ehbaya dnd yolumuz

Tuttular Araplar sa, solumuz

Derek kocay civan ettiler

imdilik bir derde olduk giriftar

Rz u e b i imi z oldu h u zr

Elimize gese girerdik mezar

Zulm bize gayet yaman ettilerAnneler al yo r, d ke rl er ya

Hamza Bey sat snmez atei

Kale kapsna koydular ba

Cennet gibi ehri viran ettiler

eyh Bekir'de mahbus olduk ki gn

Neler yaparm bu erh-i gerdn

Simden sonra gmn olmaz memnun

Cihan gzlere zindan ettiler

Haleb ehb'dan ktk bilerek

Ayamz ya ln di ken delerek

Gz yan dkp gh silerek

Yakp cierimi pryn et til er

Handak kalesine dndk yrdk

Birbirimiz elin tutup srdk

On gn bu yollarda kaldk rdk

Sanki bamza ferman ettiler

Yolun a muruna battk geberd ik

Merkub izmeyi attk geberdik

Samanl neciste yattk geberdik

kz ahrna mihman ettiler

Kaykla getik si suyundan

Y ldk Fe lla hl arn kt huyundan

Ayyal k on larn vard r suy unda n

Zira bizi suya kurban ettiler


16/234

Bu destan Antep'ten esir edilip Halep ve daha

sonra baka yerlere sevkedilen ve bir ok ikence

den sonra si nehrine atlan bir esirin haykrlardr. brahim Pa a daha sonra bu zulme kat lmam

deildir. Ante p ve civa rnd a ve rg i, ask er toplamak

baha nesi yle yapt klar azdan a za dolaar ak bize

kadar gelen hikyeler bunu aka isbat eder. [Msr

askerleri zorla evlere girerek delikanllar asker diye

esir etmi ler dir. ] Bu olaylar dokuz sen e devam et

mitir. Aadaki iir de keza brahim Paa'nn An-

tep'teki zulmne ikinci bir delildi:

Sabahleyin drt yanmz evrildiAntep ar t k senin kln sa vr uld u

A a kard a cierleri kavrulduy Bir garip blblm yavrum yitirdim

Sabahleyin er beer tutulduk

Koyun kuzu birbirimize KatldkBilmeyiz acep esir mi ekildik

Bir garip blblm yavrum yitirdim

Cmlemizi gtrdler kaleyeSabahleyin kardlar alaya

Msumcuklar yalvarsnlar Mevlya


Camilerde namazlar da klnmaz

mam mezzin aramzda bulunmazMbarek ramazan olduu bilinmez


Drt yanmz gelip gelip gezerler

er beer kendirlere dizerler

Trl trl defterlere yazarlarBir garip blblm yavrum yitirdim

Kadir Mevlm bu ne ekil yazlarOn yanda tutsak gitti kuzularAnneleri ard sra szlarBir garip blblm yavrum yitirdim

17


17/234

Antep do kuz sene brahim Paa'nn igali al tnda

kaldktan sonra tekrar Trk idaresine gemitir.

Ksaca Antep ehri asrlardan beri ok felketlerle karlatktan sonra I. Dnya Savanda da yir

mi binden fazla evldn e itli cephe lerd e feda et

mitir.

A nt ep' ln ngi l i z ler Ta raf ndan g a l i

1918'de imzalanan Mondros ate ke s anla mas

btn Suriye'yi tilf devletlerinin igaline terketmi

fakat Antep bu igal snrnn dnda kalmt.

Maalesef ok gemeden zellikl e ngilizler an

lama artlarna uymadan (15 Ocak 1919) da Antep'i

igal ettiler...

ngilizler Antep'i igal ettikten ksa bir sre son

ra yanlarnda altrdklar Ermeni tercmanlarn vezell ikle Antepl i tercmanlardan Devonyan Ador'un

kkrtmasyla Trklere kar kin ve dmanlklarn

gnden gne arttrdlar. Bundan yararlanarak g et

mi olan yerli ve yabanc Ermeniler de karlatklaryerde Trkleri tahrik ediyor hatta sal d rda bulunu

yorlard . Bu konuda yapt mz bavuru lar sonu su zkald. 23 Ocakta bir miktar askerle hkmet konan

bastlar, ilk nce memleketin ileri gelenlerinden ve

aydnlarndan baz kiile ri otomobile bindirip, ailele

riyle bile grmeye izin vermeden doruca Halep

ve oradan Msr'a g nderd iler . Bu kiilerin yolda ve

Msr hapishanelerinde grdkleri zul m ve hakaret

anlatlac ak olur sa ayrc a bir kitap olur. Bu mes elezerine halkn manevi kuvveti krld. stisnasz kim

se ngilizler hakknda bir kelime sylemeye cesaret

edemiyordu. Birka gn sonra ikinci defa olarak ma-

kinal tfekler kuanm ngiliz askerleri hkmet ko

nan sarara k Ermenilerin g hakknda bulunan

btn evrak ve vesikalar gasbederek Msr'a gtrdler. 12 Mart'ta skynetim iln ederek ehirde ne

18


18/234

kadar silah varsa yirmi drt saat iinde ngiliz igal

kuvvetleri kumandanlna tesl im edilm esini , aksi

taktirde kimde silah bulunursa derhal idam edilece

ini ve ailesinden ayrca yz madeni altn pein cezaalnacan aklayan beyannameler yaynlayarak b

tn mahalle kelerine yaptrdlar. O gn Ermeniler

byk altndan glyor, Trkler de iin iin alyordu.

Zaten manev kuvvetleri krlm olan halk her trl

zulm ve hakarete dayanmaktan baka are bulam

yordu.

nk o zaman bulunan askerler tamamen terhis

edilmi, Antep'te yalnz kadrosu ok eksik, bir mik

tar jandarma ka lm sa da onlar da ngil izlere kar

yok saylabilirdi, hatta silahlarn bile aka tama

ya cesaret edemiyorlard.

ngilizl erin ba sk s zerine memleketin uyank

ileri gelenleri bir araya toplanp, elde bulunan silah

larn teslim edilip edilmemesi hakknda grtler.

Sonun da tes lim etmeye karar verdile r. Ertes i gn

ngilizler ehrin eitli mahallelerinde makinal t

fekleri kurarak halk tehdit edip silahlarn teslimini

istediler. Antep halk ruhlar gibi sevdikleri silahlar

n birer birer getirip ingilizlere teslim ettiler. Kimse

evinde bir tek bo mavzer kovan bile bulunduram-

yordu. Toplanan sila hlar mavzer, martin, gr a, revol

ver, bomba, kln, sng, ka satu ra, dinamit vesaire-

den ibaretti. O gn akama kadar ondrt araba silah

ve cep hane tesl im edildi.

Halkta bir fiek bile kalmamt. Ermenilerin ko

lej mektebi mdr olup aslnda Trk dman olanMr. Meril Antep'te daha yirmialt bin silah olduunu,

teslim edilen silahlarn saysnn drtte bir olduunu

ngilizlere tekrar haber vermesi zerine ikinci defa

bir beyanname yaynladlar ve memleketin ileri ge

lenlerinden bazlarn hapsederek bir ksmn da Ha-

lep'e gnderdi ler. Yin e btn cadde ler zerine ma

kinal tfekleri yerletirerek Trkleri tehdit etmeye,

19


19/234

phelen dikleri evleri aramaya ve zrhl arabalarla

ehir iinde her gn sabahtan akama kadar silahl

devriyeler gezdirerek terr estirmeye baladlar.

Ermenil erde binlerce mavzer varken bunlardan

bir tek silah almadlar. Bununla da yetinmeyerek eh

rin btn dkkn ve maaz alar n kapattlar. Ya ln z

ekmeki dkknlar ak kald. Dier dkknlardan bi

ri alacak olursa sahibi derhal kurunlanyordu. n

gilizler bir beyanname le daha nce iln edilen sk

ynetim hkmlerini arlatrarak ezan saat oniki-

den sonra kimsenin dar kmasna izin vermediler.

Ayr ca gnd zleri de iki kiinin bir aray a gelmesiphe douracandan yasakland. Herkes sohbet et

mekten deil selmlamaktan bile kanyordu. Zan

nederim tarihte byle zli mce bir igal grlmemiti r.

Bu bask ve terr onsekiz gn devam etti. Kasap

gibi baz esnafn dkknlarndaki maln kokumasn

dan sokaklar geilemez oldu. Sonunda ngiliz kuman

dan bu manasz basknn lzumsuzluunu ve Trkler

de silah kalmadn anlad ve dkknlarn almas

na izin verdi. Yine bu srada Antep'in yerli Ermenilerinden Somon isminde bir Ermeninin ihbar zeri

ne Ante p'i n bats nda ve alt sa at mes afed e olan

Lohan blgesine bir blk svari gnderildi. Bu kuv

ve t er ke nden ky sard. O srada n gi liz ler in terc

man olan Antep Ermenilerinden Levonyan Ador (*)

balar nda olarak muhtar, Hasa n ve l i an aalarn

kafalarn izme altnda ezerek kyde bulunan ne ka

dar silah varsa hepsini topladlar. (**)

(*) Ador daha sonra Ador Paa namyla Antep'in btn Ermeni cephesini fiilen dare etmi sonundaMsr'a kamtr.

(**) Lohan blgesi halk ingilizlerden grdkleri zulmn acsn daha sonra Franszlardan kard.yle kl : Balarnda Muhtar Hamdi, Hasan, k-ke Aalar ile Kirvem ky muhtar kke Agaolduklar halde; balangta merhum ahin Bey"inyannda daha sonra bir ksm ehirde ve bir ks-

20


20/234

Ermenilerin edepsizlikleri gittike artyor ve n-

gilizlerde Trklere kar yaplan her hakarete gz yu

marak aka tevik ediyorlard.

K sa c a d n y an n en m eden k avm i o ldu k lar n

idd ia eden ngi l i z ler in insa niyet denen ey le a s la i l

gis i olmadn bu durumlar k saca ispat ett i . Bu s

rada ngilizlerin ekilecei yerlere Franszlarn gele

cei haberi yayld. galin mezaliminden son derece

znt ieri sin de olan halk bu sy lent iden kolera

giderse veba gelecek diyerek daha ok karamsar

la dt.

1919 Ekiminde ilgili devletler arasnda yaplanbir anlamadan sonra Suriye ve Adana'daki ngiliz k

talarnn Fran sz k talar yla dei tir ilm esin e karar

veri lmi, bundan dolay Ant ep te Franszlara tesl im

edilmeye balamt.

5 Kas m'd a son ngiliz mfreze si Antep' i terk

ederken Franszlarn bir ksm da ehre girdi.

Fra ns z la r n iga l i

Franszlarn ve bunlara katlan Ermenilerin Adana blgesinde Trklere kar yaptklar alakl (*)

ok iyi bilen Antepliler bu teslimden fena halde rk-

tler.

m ehir dnda kolordu ile birlikte defalarca cephelerde cansiperane arptlar. Bu uurda birok yaral ve ehit braktlar Franszlar Antep ci

varnda istisnasz uramad ky brakmad veher urad yerde bir eit ktlk yapt. FakatLohanllar savunarak katiyyen dman kyleri

ne sokmadlar.. Ksaca Antep'in dnden sonra bir ok ky Franszlara teslim olmusa da

burann halk cesaretini muhafaza ederek sonunakadar dayand. Dmana teslim olmak yle dursun her trl mahrumiyetler iinde Kilis'ten An-tep'e geen Fransz kuvvetlerine hcum edip,dman defalarca perian ederek sonuna kadardayandlar. (Yazar)

(*) Bkz. ukurova Facialar ve TJrfann Kurtuluu,Ali Salb, Gnmz Trkesine eviren MehmetAli AKDL, Kasta Yaynlar, ist. 1988.

21


21/234

Fra ns z la r n lk Y o lsuz l uu

5 Kasm 1919 Cuma bn Akyol polis karakolu

na ek ile n Trk bayran bir Fra ns z subay polisikullanarak indirtmiti . Bunun zerine Mslmanlar

ayaklanarak grevini ktye kullanan polisiz grev

den alnarak bayran tekrar ekilmesini hkmetten

istedile r. Bunun zerine bayr am z tekrar karakol

zerine ekildi. Bunu daha sonra haber alan Fransz

lar, bundan sonra Trk bayrann hi bir ekilde res

m yerlere ekilemiyeceini hkmete bildirdiler. Bu,

tabii Trklerin hi bir ekilde hazmedemiyecei bir

zulm ve hakaretten baka bir ey deildi.

Franszlar n Hakszl na Kar Protestolar

23 Ka s m'd a Antep'te byk bir miting yap ld.

Atekesin im za snd an iki ay sonra sebepsiz ol ar ak

ig al edilen Antep halknn yzde doksan Trk ve

Mslm an olduu ve ngiliz lerin bunu bilerek kta

larn geri ek mek le stikll ve hukukumuza sa yg

gsterdiklerini, bundan dolay tilf Devletleri Vilson

prensiplerini dikkate alarak Suriye ile hi bir ilikisi

olmayan Ant ep' i, Trk illerini ngili zlerin gidi inden

son ra memleketin hi bir ek ild e ig al edilm esine

msade etmiyeceklerini i ln ettiler:

A n t e p ' t e Y a p l a n By k B i r M i t ing

Mtarekenin imzas sr as nda Ant ep ehri hi

bir hkmet tarafndan igal edilmemitir. Fakat m

tarekenin imzasndan iki ay sonra ngilizler, Halep'teki ngiliz ktalarnn emniyetini salamak iin buraya

bir mfreze gnderdiler.

ngilizler bizzat gzleriyle grdler ki biz Antep

halk kanunlara itaat ediyor, asayii seviyor ve Gayri

mslim vatandalarmzn namus ve hayatlarn Ms-

lmanlarnki gibi koruyup savunuyoruz, ingilizlere te

ekkr ederiz. nk ktalarn geri ekmeleri bizim

22


22/234

bamszlk ve hukukumuza gsterdikleri saygnn bir

neticesidir.

ngiliz ler kendileri de tastik ederler ki : Sa nc akahalisinin yzde doksan Trk ve Mslmandr. Says

bin, hatta daha fazla olan kyler, Mslman ve Trk

kydr. Genel olarak tanamayan mallar Trklere

aittir.

Bundan dolay tilf Devletleri hkmetleri Wil

son prensiplerini dikkate alarak Suriye ile ilgisi ol

mayan ehrimizi bize terk etmelidirler.

ngilizlerin gidiinden sonra memleketimizin hi

bir ekilde tekrar igaline msde etmiyeceiz. Arzuve istekleri mizin konferansa bild iri lm es in i insanlk ve

medeniyet adna sizlerden rica ediyoruz.

Antep Be le di y e Re i s i

M . L t f

Miting srasnda iyarbakr'da bulunan Onnc

Kolordu Komutan Cevdet Bey 1 Ekim 1919'da Fransz

igal kuvvetleri komutanlna ektii bir telgrafla hi

bir hakka dayanmayara k Frans zlar n Antep 'i ig aletmelerini protesto ediyordu.

Diya rba k r

1 Ekim 1919

Ant ep Fr a n s z ga l Kuvvet ler i Kumandanl na,

Mtareke maddeleri hilfna Antep blgesini i

gal etmek sureti yle byk bir haks zl k yapa n ngili z

kuvvetlerinin, bu blgeden ekildiini byk bir se

vinle haber ald k . Fakat ayn zamanda ren iy oru zki, ngilizler ekilmezden nce bu blge Franszlara

teslim edilmitir. F r a n s a i l e T r k i y e a r a s n d a k i i l i k iasr lardan ber i ok dosta gemit ir . Trk l lmler iy le

dnrler inin hemen hepsi Fransa' da eit im gr

m ve memlek et adna her zaman ii n Fransa'da n

ya ra r la nlmt r . Ma l iyemizde meyda na gel en ge l i

me i in Fransa'ya kran borluyuz.

23


23/234

Bu sebeplerden dolaydr k i , Fransz lar n da Trk

lere kar bir hog rs olduuna p he yoktur. O

halde Fra ns z la r dos t grr ve bununla da i f t ihar

eder iz .Fakat Trkiye ile yaplacak anlama iin gr

meler devam ett'i bir srada ngilizler tarafndan ge

ici olarak iga l edilen bu blgenin Fran sz lar tara

fndan teslim alnmak suretiyle igali ve bu haberin

Msr ve Suriye gazetelerinde yayn kamuoyunda bir

galeyan ve hareket meydana getirdi.

Bu haber btn blgem iinde yaylm ve tilf

Devletlerini ikyet etmek zere her yerde mitingleryaplmtr.

Hi bir hakka dayanmayan bu igal, gerek anla

ma maddelerine gre olsun, gerekse bir tedbir ola

rak yap lm ols un, Mslman ve Trk olan halka

resm olarak ikyette bulunmak hakkn verecek bi

imdedir.

Halkn hakszla kar bu ikyetine ben de ka

tly orum. As le tme ab kumandan (!) ig al ettiiniz

araziyi boaltmak suretiyle F r a n s z l a r n h r r i y e d eo l a n s a y g s n n gsterilmesini ve sonuta yaplanadaletsizliin tamir edilmesini bekliyorum.

Bununl a beraber dikkatiniz i dier bir noktaya

ekmeye msaade buyurmanz rica ediyorum.

AAdana vi lye tin dek i Erme nil erin haddini aan

ta knl bu konudaki fikrimi tas tik etmek iin ye

terlidir.

Antep Erm enile ri ni n de byl e bir ma ksatlar o l

duunu rendim. Gayrimslimlerin kuvvetleriniz

arasna girmesi bu topraklarn sahibi olan Mslman

halka kar bir ok fenalklarn yaplmasna ve onla

rn ok kt olarak tannmasna sebep oldu.

Geri F r a n s z l a r n a d a l e t i n d e n eminsem de busonu olarak eitli unsurlar arasnda bir ayrlk do-

24


24/234

uracak ve aralarndaki dayanmay da yok edecek

tir.

gal ve onun dourduu olaylar Mslman o

unluun kalbini yaraladndan dolay er ge sizin

menfaatinize hi te uymayacak zc olaylar olacak

tr.

Ltfen hrmetlerimi kabul ediniz.

13'nc Kolordu Kumandan

A l b a y Ce v d e t

Franszlarn igali dolaysyla yerli Antep Erme

nileri de gittike maryor, Trklere kar ellerinden

gelen her ktl yapm aya ura yo rlar d. n kFransz kuvvetleri arasnda bir ok Ermeni gnlls

vard . Asl nda bunl ar T rk lerden intikam almak iin,

gnll olarak, Adana ve civarn igal eden Fransz

lara kat lm la rd. Bir oklar da Badat ve Fili sti n

cephelerin de sil ahl ary la beraber dman ordusuna

kaan hainlerdendi. Franszlarn Antep'e gelm esin e

Ermeniler daha o k memnun oldular. 29 Ka s m'd a

Antep'e gelen bi r Fransz kuvvet in i gsteril i bi r e

kilde kar laml ard. nk Frans z kuvvetlerinindrtte bu gibi Ermeni kaaklarndan olu mu tu .

Bu Ermeniler Adana'da Trklere kar bir ok meza

lim ve insa nn tyle rini rpertecek bir ok fec aat

yaptktan sonra Antep'e gelmilerdi. Byle bir Frsat

bekleyen yerli Ermeniler taknlklarn artrdlar.

Karlatklar Trklere hakaret ederek Allah'a, Pey

gambere kfrettiler. Fakat bu taknca hakaretler sa

br ve tahamml tketmeye ve gnllerdeki nefreti

artrmaya balad.10 Kasm'da bir Trk kadn yoluna giderken Er

meni ask erle ri tarafndan hcuma urad ve rzna

ge ild i. Buna mdahele eden Trk polis leri tehdit

edildi. Ermeni askerle ri Adana'da yaptklarn A n-

tep'te de uygula maya bal adl ar. Byle rezaletl erin

nn almak iin mutasarrflk kanalyla bir protesto

daha verildiyse de ncekiler gibi cevapsz kald.

25


25/234

Protesto sureti :

Ant ep' t ek i Fr a n s z Kuvvet ler i K omut a nl na ,

12 Kasm 1919

Se ki z ayl k bir ngiliz iga lind en sonra memle

ket Franszlarn igaline girdi. ngilizlerin igali sra

snda mill ve din hisleri yaralayacak lde hi bir

olay meydana gelmemitir.

Btn dnyada bilinen Fransz adalet ve mede-

niyetine(l) dayanan bizlerin kalbinde bu igal dola

ysyla bir deime olmad.

Fakat ounlu unu Ada na ve civa r Ermenilerinin

meydana getirdii igal kuvvetleri geldiklerinin ertesi gnnden itibaren Mslm anlar hakknda byk

bir dmanlk gstermekten ekinmediler.

Bunlarn yaptklar iler , poli s raporlaryla sabit

olduu gibi Fransz ve ngiliz Kumandanlar tarafndan

da gzle grlmtr.

ledikleri sular aadadr:

a Ermenil er sok ak ve ar lar dan gee rken

karlatklar Mslmanlarn dinine kfretmektedir

ler. Bu arada kisvesine hrmet gsterilmesi gerekenbir hoca saldrya uramtr.

b Uzun hamam civarnda toplanan silahl Er

meniler zavall Mslman kadnlarn araflarn srt

larndan almaya teebbs etmitir. Bunlarn imdad

na koa n Hac mam, Sa it Efendi , Gaff ar Kabu lolu

Osman isminde Mslman bunlar tarafndan dip

ik ve kurunla ar ekilde yaralanmlardr.

Ayn zamanla me dres e ze rine ate ed er ek Z l -

fikr avu Olu Hseyin'i ehit ettiler.c Mslmanlar katledip kadnlarn alacakla

rn kla yolu zerinde bara bara iln ettiler.

d Tarafn zdan verilen gve nceni n arka sn

dan bir Msl man gmen ldrld. Byk bir o

unluun yannda aznlkta kaldklarn ve kendilerine

gereken dersi verebilecek bir kuvvet ve kudrette bu

lunduumuzu bilen bu canavarlar, mill ve din duy-

26


26/234

gularmza saldrarak Mslmanlarn ldrlmesine

varacak kt ol ay la r n kmasna hi zmet ed iy orl ar.

Fakat bunlara ramen Mslman lar, so uk kan ll

koruyarak karlk vermeye tenezzl etmiyorlar.

Biz asayii tamamen salamakla beraber adge-

en olaylarn gale yan doura can mill hkmet ve

igal kuvvetleri komutanlna haber verdik. Kuman

dan verdii cevapta bir daha bu gibi olaylarn tekrar

etmiyeceini bildiriyordu.

Byle sylenmesine ramen igal kuvvetleri ara

snda bulunan Ermeniler yine cinayet iliyorlar.

Bu eit olaylar hergn devam edip duruyor.

Bundan baka Mslman halkn namus ve haysi

yetinin emniyette olmadn dnmek hakkna sa

hip olduumuzu sayglarmzla arz ederiz.

Bu sit ekle rimi z dikkate alnmad taktirde ma

sumluumuzu ve ikyetimizi byk meclise duyura

caz. Cevabnz bekliyoruz.

ler i ge len memur la r

A nt e p M ut a s a r r f V e k i l i

Sabr iArt k halk her neye ma lolu rs a olsun, buna bir

are dnyord u. 30 Ka sm 'da Fran sz kumandan

Trk polis ve jandarmalarnn kendi idaresine veril

mesi hakknda mutas arrfl a bildirimde bulund uysa

da halk bunu nefrette karlad ve kesinlikle itaat et-

miyecekle rini b ildirdi . B u mese le Diyarbakr 'daki

13'nc Kolordu ya aks edi nce ad ge en kolordu ku

mandan Cevdet Bey, ikinci protestosunu Fransz ku

mandanlna gnderdi.

P r o t e s t o s u r e t i :Diya rba k r

5 A r a l k 1 9 1 9

Ant ep Fr a n s z g a l Kuvvet ler i Kuma ndanl na,

Anlamann ek tek i maddel er ine gre polis vejandar man n emr iniz e verilmesini hkmetten istediinizi rendim.

27


27/234

Benim bildiim bir anlama vardr ki o da

Mondros'ta imzalanmtr. Ek madde diye birey bilmiyorum. Eer byle bir ey olsayd hkmetim bu

nu bana bildirirdi. Bundan dolay ngiliz kumandann

da katlmasyla 31 Ekim 1919'da imzalanan ve bir su

reti Antep'te yaynlanan anlamaya aykr olarak bu

hareketi iddetle protesto ederim.

ngilizler igal sresince i ilere karmadlar.

Tarafnzdan yaplan iga lin ayn ngiliz igali gibi

olacan Antep'te iln etmitiniz. O halde beyanat

nza aykr hareket etmemeniz gerekir.

Osmaniye'den geerek Mara'a giden Andre is

minde bir yzbann idari ilere katlmak iin Mara

mutasarrfna teklifte bulunduunu duydum.

stanbul'daki fevkald e komi seri niz bu igali n

bir karar sonu cu olmayp srad an bir dei ikl ikte nibaret olduunu Trk hkmetine bild irmiti r. Bal

bulund uum hkmet e temin atl bir taahht kabul

edilen bu szlerin sylendii srada Antep, Mara ve

Urfa'da bulunan Fransz kumandan ve subaylar bun

lara aykr hareketlerde bulunuyorlard.

Trklerle henz anlama yaplmad. Her iki tarafMondros atekesine gre harekete mecburdur. Mta

rekeye aykr olan her istek ve mdahele tarafmz

dan kabul edilemez. Zorla yaptnz hareketleri me

den dnya nnde protesto ederiz. Trkiye asrlar

dan beri Fransz fen ve edebiyatnn sald bir Do

u memleketidir. Trkiye Fransz mliyesinden yararland. Fransa mliye bakmndan Trkiye'nin en eski

dostudur.

Trk mil'etinin kalbini krarak onu kar hareket

lere sevkedecek olaylardan uzak durmanzn menfaa

tiniz gerei olduunu size arz ederim.

ilere kar lmam as, gerekenle re gerekli

emirlerin verilmesini rica ederek hrmetlerimi arz

ederim.Onnc Kolordu Kumandan

C e v d e t


28/234

30 Ara l k 1919'da stikll-i Osma ni seb ebiy le

Franszlar ve Ermenilere ramen Trkler, her zaman

hr ya ama y arzu et tiklerini belirtmek iin bir prog

ram dahilinde btn esnaf ve belde halknn katldk

lar olaanst bir miting yapt.

O gn yapla n bu mitingt e ist ikl l ve hrriyet

hakknda ateli nutuklar sylendi. Zaten Franszlarn

igali srasnda Erzurum kongresi yaplarak Sivas'ta

Anadolu ve Rume li Mdfa-y Hukuk Cemiyeti kur ul

mu, stanbul Hkmeti ile haberleme kesilmiti.

Bu srada Mara olay ortaya kt ve orada sa

va balad. Antepliler kyl er dek i mi ll tekilttanMara 'a imdat kuvveti olarak B eyle rbey i, Ce gi de ,

Araplar blgel er in den gn ll l er gn de ri yor, ay n za

manda Franszlarn Antep'ten Mara'a yollad tak-

viye'kuvvetlerini yo ll ard a peri an ed er ek Mara 'a

gnderi l iyorlard.

Ant e p' t e lk T e k i l t K ur an K i m le r d i r ?

Antep'in btn milliyetil eri bir ar ay a gelerek bu

mill tekilt geniletmeye karar verdiler. Bu sradaAntep ha lk mill iye ti ve muhali f ol mak z er e ikiye

ayrld.

Mutasarrf Cell Bey de dahil olduu halde mu

haliflerin o u An tep ileri gelen leriyle limle ri ve

bunlarn etrafnda olan bir takm aklsz cahillerdi.

Mllliyetllerse halk ve hakiki limlerden ve avamdan

meydana gelmi olup, reisleri de o srada Antep mil

letvekilliine seilen Ahmet Muhtar Bey'di. Bu kii

balangta tekiltta ok hizmet etti. Kendisi vatansever, bilgili, muktedir bir kiiydi.

Bu srada Sivas'ta bulunan Mustafa Kemal Paa

Hazretlerinden muta sarr fl a gelen ikinci bir mek

tup zerine Ragp Bey tarafndan Antep'te Mdfa-y

Hukuk Cemiyeti kurulmaya baland.

Mdfa-y Hukuk Cemiyeti'nin Heyet-i Merkezi-

yesi adnda bir temsilciler meclisi vard. yeler tak

ma ad tarla r ve toplantlarn gizl i yapar lard .

29


29/234

Cemiyet sadece geceleri olmak zere gayet giz

li bir ek ild e toplanarak gnden gne geni lemey e

muvaf fak oldu . Antep halk memle keti n namusunu

savunmak konusunda fedakrca davrand.

Ant e p' t e i lk mi l l t e k i l t kuran muht erem k i i -

ler i : Ta hr i ra t mdr R a gp Bey i le Ja nd a rma Y zba

s Es at Bey, Doktor Hamit Bey, Ahmet Muhtar Bey,

A l a y K t ibi M a ra l Avni Bey, M e c l i s dare Ba k t ibi

Eref Efendi , Ma ra l Hoca Ha mdi Efendi , K evkebz -

de Abdrrezza k Efendi , Mera kz de er i f Aa , K rk-

zde Ahmet Efendi d i .

Tekiltn gelimesi konusunda Alay Ktibi Avni

ve o za ma n akta bulunan Dokt or Ha mi t ve Jandar

ma Esat Beylerle Kevkebzde Abdrrezzak ve Mec

lis Baktibi Eref Efendiler, ad geen Ragp Bey'e

ciddi bir ekilde yardm ellerini uzattlar. ok byk

yararllklar da gsterdiler.

Bu topluluun grevi : Si va s' ta bulunan Heyet-i

Temsiliye ile haberlemek, merkez ve etraf idare he

yetlerine talimat vermek, mill tekiltn genilemesine almak, gelecekte olmas beklenen harbi sevk

ve idar e et me kt ir . Yine me rk ez he yeti ne ba l ola

rak ileri gele nler den Paza rba zde Nuri (*) Bey'in

(*) Nuri Bey aslnda Antepli olup Franszlarn igalisrasnda Kuva-y Milliye tekiltna pek ok hizmet ederek harbin balangcndan sonuna kadarkendine den grevi hakkyla yerine getirerek

bu uurda madd be bin lira harcad. Antep-lilerin gzbebei olan bu kii maarifi sever, misafirperver ve vatansever muhterem bir ahs olupmemleketine kar olaanst ball vardr.

Harp srasnda dman gllelerine gs geren mcahitlerden yardma muhta yzlerce ailenin yiyeceini salamak ve merkez kumandan

Arslan Bey'in yannda bulunan kk mcahitlere silah ve elbise almak ve bunlara benzer byklkler gstermitir. Mfetti olarak Gazian-

30


30/234

bakanl altnda idare heyeti kuruldu. yeliklerine

Hocazd e Ferit Bey, Hac merz de Mehmet Al i

Bey, Kahramanzde Hac Mehmet Efendi Klisli Komi

se r Halil Efendi, ncizde Hsey in Efendi Mahmut

Bedri Efendilerle isimlerini hatrlayamadm baz ki

iler tayin edildiler.

Bunlarn grevleri; Halkn yapt yardm tahsil

darlar vastasyla teslim etmek, cephelerde bulunan

personel ve halk.a, geride braktklar ailelerinin ihti

yacn karlamak, savunma iin gereken btn harp

malzemesini salamak ve datmaktan ibaretti.

Ksacas bu tekilt ok ksa zamanda Antep'inbtn mahallelerine yaylarak vekil heyetler yoluyla

kylere kadar geni le tilm eye baand . Kyll er bu

konuda byk ballk gsterdiler.

Tekilta yardm konusunda Krkzde Ahmet

Efendi ve Marakzde er'f Aa ile Posta Ahmet Peh-

livan'n feda krc a hizmetleri ger ek ten takti re a

yandr. Bu tekiltn reis ve yelerinden bir ou da

ha sonra eitli sebeplerle geri ekilmilerse de bu

gn (kitabn yaz ld yl da) Antep milletve kili olanReis Bey, Hac merzde Mehmet Ali Bey !le Kah

ramanzde Hac Mehmet, Kevke pzde Abdrr ezza k,

tep'i ziyaret eden Erkn harbiye-yi Umm ReisiFevzi Paa Hazretleriyle yanndakiler ve eyhSunusi Hazretleri bu kiinin evinde misafir olmulardr. Hatta eyh Sunusi Hazretleri hediyeolarak ona el yazsyla yazlm bin Mushaf- erif ile bir altn saat ve baz bunun gibi kymetlieyler vermek lutfunda bulunmulardr.

Nuri Bey Antep olaynn bandan sonuna kadar sebat etmi, son zamanlarda cephe kumandan zdemir ve Merkez kumandam Arslan Beylerinsrar zerine alayarak ailece Antep'i terketmifakat yine memleket yararna almtr.

Nuri Bey halen (kitabn yazld ylda) An-tep'te bulunan harp malllerine ve bu harp dolaysyla servetini kaybeden birok kimselere yardm ederek bykln defalarca gstermitir.

31


31/234

inczde Hseyin, Mahmut Efendiler de yeliklerini

Ante p'in dne kadar de va m ett ir di ler.

Y e m i n Su re t i

dare heyeti Antep'i yirmiyedi ksma ayrp her

birine bir semt ismi vermi ve bunlara o semtin ile

ri gelenlerinden birini bakan tayin etmiti.

Cem iye tte her kii dinine, vatanna, milletine

malyla canyla hizmet edecei ve cemiyetin karar ve

maksatlarn darya s zd rm ay ac a n kabul ede

rek cemiyete alnrd. Tekilt son bulurken yaptrc

g olan Heyet-i Merkeziyeyi korumak iin bir kuv

ve te ih ti ya vard.

Balangta gizli olarak kurulan bu cemiyet za

man bulduk a a k a herke si davet ediyordu. Ayn

zamanda memlekete iddetle lzm olan silahlar vecephane salanmas iin gereken tedbirleri dn

yordu. Adgeen kurulu bir taraftan da harp hlinde

bulunan Mar a' a ger ekl i olan mhimmat ve erzak

gndermeye gayret ediyordu.

Mil l Tek i lt - Semt ve Mah al le Tek i lt

nce ler i tek ilt u ek ilde balad : Birbirine

yakn olan birka mahalle halk bir araya toplanarak

ilerinden doruluuna gvendikleri bir kiiyi SemtBakan setiler. (Semt bakannn grevi persone

lin ihtiyacn karlamak ve ayn zamanda silahl ma

halle halkna kumanda etmek) Her semtte yz silahl

adamla bunlar idare ede cek ihtiyat subay larndanbir kumandan var d ki , bunlara k sm kumandan

deniliyordu.

Her ksm kumandannn emrine gereinde ynak yapmak zere yeterli derec ede sil ahs z adam

ve riliyordu. Bu kuvvetler in he ps i ge ne l bak an a balyd. Blge bakanlar balang ta yiy ece k iecekmeselesini, her semtte kurulan ufak bir iae heyeti

32


32/234

\ ' . :

ile idare ederlerdi. Kurulu gerei cemiyete ye olan

herke s silah almaya mecburdu. Fakir olup ta sil ah

almaya gc yetme yenle re, yardm sureti yle toplanan paradan sil ah sa lan rd : Her kes kendi payna

den paray seve seve getirip makbuz karlnda

zel memurlara veriyordu. Bu ekilde Halepbb, Bi

recik , Mara ve die r yerlerden ok miktarda silah

ve cephane getirildi. Ha lk bir mavzer i yir mi yirmibe

altna ve bir tek mi ei b e kurua alyorl ard. Her

semtte geceleri bir hazr kta bulunuyor, btn Ms

lman mahallelerinde silahl devriyeler gezdirilerek

mntkalar arasnda balant salanyordu. (*)kylere heyetler gnderildi. Halk silah almaya davet

edildi ve kylerde mill tekilt daha abuk uyand.

Silah almaya gc yetmeyen kyller, kendi ailesinin

(*) Antep savan idare eden Heyet-i Merkeziyeninidaresi altnda bulunan kahraman semt reislerinin isimleri aadadr : tncizde Hseyin Efendi, Attarzde Abduh Efendi, Ali Velizde AliEfendi, Bill Efendi, Uncuzde- Mehmet Aa, Ramazan Efendi, narl Mahmut Efendi, Apo Aa-zde Hseyin Efendi, Kevkepzde Abduh Efendi,Baba Mustafa Efendi, Hac tbrahimolu MustafaEfendi, Yeni Komunun olu Ahmet Efendi, Ka-navat Mahmut Efendi, Debbahneli Hac Mahmut Efendi, Sakp Efendi, Bekir Efendi, SaatiMehmet Efendi, Kurt Hac Osman Efendi, ThirEfendi, Burnukaraolu Ahmet Aa, TurduzdeSleyman Efendi ve dierleri olup, bunlarn reiside ncizde Hseyin Efendiydi.

Ad geen Hseyin Efendi, Antep olaynnbalangcndan sonuna kadar fedakrca alt.Bu uurda yzlerce lira harcyarak bir ok taarruza flen katld. Son zamanlarda yanmdakilerleberaber k Surat tepesindeki dman kuvvetizerine geceleyin hcum ederek dman dattve dmandan bir ok harp malzemesiyle bir debatarya drbn ald. Bundan sonra Salavat tepelerine yapt hcumda dmann sarg hatlarn yarp yanmdakilerle beraber dar kt.

Bu srad a Heyet-i Merkeziye yoluyl a civ ar

33


33/234

ihtiyac iin elinde kulland ift kzlerini, merkep,

beygir, davarlarn hatta iinde yattklar yataklarn

bile satp silah aldlar. Halkta nemli bir deiiklik

gren Fran sz lar, Trklerin bu hareketlerinden ku

kulanarak kaldklar Kolej Mektebi binasnn etrafn

tahkim etmeye baladlar. Bu tahkimat srasnda ok

gerekli olan kereste ve hayvanlar iin fazla miktar

da arpa, sama n satnald klarn haber alan cemiye t

Franszlara byle malzeme satan esnaflar arark,

bir dha Farnszlara bir ey satmamalarn ihtar ede

rek aksi taktirde cezalandrlacaklarn bildirdi.

Franszlar Trklerin bu durumundan hem korku

yor hem de bu tekilta kar hazrlklar yapyorlar

d. Bu srada Mara sava btn iddetiyle devam

ediyor, Franszlar da Mara'a kuvvet gndermek iin

hazrlanyorlard.

Fran szl ar Antep' e kar dman lklar n artr

maya ve ok sayda asker getirmeye baladlar.

Ara bd r O l a y : Fr a ns z la r la lk a t m a

12 Oc ak 1920'de d man, yar s Ermeni gnllleri geri si Fransz larda n olu an; iki top ve bir ?ok

makinal tfekle donatlm dzenli bir kuvvetle, elli

kadar sva riyi Mara'a yardm kuvveti olarak gn

derdi.

Bu kuvvet Antep'ten hareket edip akamn yakn

olma s dol ay syl a yolun solunda bulunan Arabdr

blgesine gelip orada kalr. inde bulunan yerli Er

meniler gec ele yin birle erek Ada na ve civarnd a

yaptklar gibi blge halkna, zellikle her trl savunmadan yoksun kad nlar a zulm ve ikence edip

ev sahiplerini dar karrlar. O souk gnlerde za

vall k yl le r kar amur i inde ka dnl arn, oluk ve

ocuklarn alarak perian bir halde gecenin karan

lnda civar kylere snarak olay anlatrlar. O ge

ce kyde kalan dman kuvveti zellikle Ermeniler,

kyllerin sandklarn krp kymetli eyalarn ya

malayarak baz evleri yakarlar. Kaamayan ihtiyarlar

34


34/234


35/234

geri ald. Bu hcumda omuzundan yaraland halde,

hastahanede bile yatmak istem eyip ayakta tedavi

olarak personelinin bandan katiyyen ayrlmad. An-tep savunmas srasnda yzba Fikri Beyle beraber

darda olan btn muharebelere katlarak her se

ferinde emsall erinde n daha fazla hizmet etti. Daha

sonra Memik Aa hizmetine karlk Fikri Bey tara

fndan subay yardmclna terfi ettirilmitir.

Arabdar ol ay z er in e Franszlarn ve bunlara

let olan Ermen ileri n burunlar bir der ece ye kadar

krld.

M a r a Ci v a r n d a a t m a l a r - K a r a Y l a n o l u O l a y

25 Ocak 1920'de Franszlarn bir kuvveti Mara'-

la Karab ykl arasn da ve Pazarc k ova sn a inilen

yerde; Trk ete reislerinden Karay lanolu Mol la ve

arkada larnn kuvvetiyle kar la tla r. Trk kuvveti

Fransz kuvvetine anszn ate at. Sonuta Fransz

lar silah bile patlatamadan darmadan oldu. Birka

subay olmak zere bu kuvvet imha edilerek araba,

hayvan ve arlklar da ganimet olarak alnd . (*)

(*) Karaylanolu Molla, etraftan toplad bir miktar kuvvetle Mara savana katlarak daha sonra Karabykl civarnda dmann bir kuvvetinipusuya drp imha etti. Molla'nn Akcakoyun-lu'da gsterdii cesaret, fedakrlk harikuladeolup ilk hcumda dmann kalbine ve hatta istasyondaki vagonlarn iine kadar girdi ve Franszlara ok zayiat verdirdi. Karaylanolu ahsgiriimleriyle bu hizmetleri yaptktan sonra etesiyle beraber Antep savana katlarak narl

cephesinde harikalar gsterdi ve btn Anteplile-rin sevgisini kazand. Merhum 24 Mays'ta Sam-sak Tepe hcumuna katlp eine az rastlanr birekilde dmanla arpt. Saatlerce devam eden

bu kanl muharebede kalbinden ald kurun yarasndan be dakika sonra ehit oldu. (Allah Rahmet eylesin) Kendisi lmden korkmaz demir yrekli bir gen feda olduundan ehitlii btn

Anteplileri yasa bodu. ehit olduu Samsak Tepe daha sonra onun adyla Karaylan Tepesi olarak anlacaktr.

36


36/234


37/234

a hin B ey' in K i l is Yo lunda ki a l ma la r

Fransz kuvvetlerini engellemek zere Kilis yo

lu zerine gnde rilen ah in Bey k sa bir zamandaLohan, Kirv em, Cel cem e, Melik Kara saka l, Kehriz,

Mazraa, Ulu Mesare, Kazkl, Hicaz ve civarndan g

nll personel toplyarak yz kiilik bir g olutur

du. Bu ufak mill kuvvetle Kz lb urun, Kert il isim li

yerleri iyice tahkim ederek Antep ve Kilis igal kuv

ve tl er i kumandanlarna Ant ep ve Kil is' in bo alt lma

s iin notalar yazmaya ve Fransz kumandann tehdit

etmeye balad. 3 ubat'ta Antep'e gitmek zere yo

la kan bir Fransz birliini Kilis civarnda yenerekgeri ek ilme ye mecbur etti. Frans zlar n eki lmes i

halkn morali zerine byk etki yapt. Bu srada An

tep - Kilis arasndaki telgraf hatt tahrip edildi. An

tep mcahitleri bu srada ahin Bey'e cephane ve er

zak gndermekle beraber bir taraftan da i tekilt

dzenlemeye urayordu.

11 ubat 1920'de ahin Bey, Fransz kumandan

na aynen u mektubu gnderdi.

Fransz gal Kuvvetler i Kumandanlna,

11 ubat

Mara isyan, Ermenilerle Trkler arasnda ayr

lk tohumu eken General Geret'in hilekrl sonucu

dur. Franszlar asayii korumak ve 11 ubat'ta drt

Amerikalnn l dr lmes ine eng el ol mak konusunda

beceriksizl ik gsterdi. Halen An te p- Ki l i s yolunda

s yi salanmamtr. Franszlardan baka herkes,

sorumluluum altnda tehlikesizce seyahat edebilir.Kil is Kuva-y gal iye Kumandan

ah in Bey

18 ubat 1920'de Antep'teki Trklerle Ermenile

rin aras a l d , bugnden itibaren Ermeni mahalle

sinde bulunan Trkler Trk mahallesine; Trk mahal

lesinde bulunan Ermeniler de Ermeni mahallesine ta

nmaya baladlar.

38


38/234

Mahall hkmet her ne kadar bu mesele nin

nne gemek istediyse de baarl olamad. Bu s

rada iki top ve birok makinal tfeklerle donanm

bir Fransz birlii Antep'e gelmek zere tekrar yolaktlar, fakat bunlar da nceki gibi ahin Bey kuvve

ti tarafndan yenilip perian edilerek Kilise kadar ko

valand . Bu yenilgiler Ki l is igal kuvvet leri kuman

danna ok kt etki etmi olduundan apkasn ye

re atarak sakaln da yolmu ve birlik komutann da

tutuklatmt.

Yollarn emn iye tsizliin den ikyet eder ek mu

tasarrfla mracaat eden Antep igal kuvvetleri ko

mutanlna ileri gelenler tarafndan 28 ubat'ta aa

ya sureti alnan drt maddeli k bir nota ver ild i.

Eer Franszlar bu artlar kabul edecek olursa biz

de a"sayii bozmyacaktk.

1 Halen Antep'te bulunan Ermeni ktalar e

hirden uzaklatrlacak.

2 Trk idar esine Fran sz lar mdahele etme

yecek.

3 Bundan sonra Antep'e takviye kuvvet geti-rilmiyecek.

4 As ay i i sa la mak iin Antep b lgesin e iki

Trk taburunun gelmesine msaade edilecek.

Bu artlar Franszlarn houna gitmedii iin n

ceki notalar gibi bunu da cevapsz braktlar.

Gaziantep' in lk Kurban ve Muhterem ehld :

25 Mart 1920'de Andrea kumandasnda daha b

yk, yni 8000 Piyade , 200 S va ri , bir batarya top,onalt ar makinal tfek ve eitli otomatik tfek

le silahl andr lm bir kuvvetle yola ktlar . Kahr a

man ve fedakr ahin Bey gerekten ahin gibi kuv

vet iy le beraber Kzl Burun'da dmann karsna

kt. Banda bulunduu ufak bir kuvvetle drt gn

Sabahtan akama kadar savat. Dmana ok kayp

verdir di. Koca bir Fransz kuvvet i bir avu ka hrama-

39


39/234

nn karsnda ard kald. On saatlik bir mesafeyi

drt gnde gelebildi. Drdnc gn lene kadar yi

ne dmanla boaz boaza bir tek fiei kalmaynca-

ya kadar dayand. Sonunda Ulu Masere kprs ze

rinde yanndaki on sekiz kiiyle beraber ehit oldu.

Allah Ra hm et Eylesin.

stikll Mcadelesinde Trkiye tarihine altn say

falar katan Antep savunmasnda mill anmza lyk

bir eki lde hizmet eden ahi n Bey, asl en Antep'li

olup I . Dnya Sava 'nda Sin a cephesinde esir olarak ngilizlerin eline dm t. Bir ok felketlerl e

karlatktan sonra memleketine dnen ahin Bey,

bir gec e evinde kalp Antep mcad elesi ne katld.

Franszlarla defalarca arpt. O kadar asil bir ruha

sahipti ki, tekilt iin hangi kye gitse herkes he

men se vg i gste rerek canla ba la harbe katlrd.

Halka ne sylediyse kendisi bizzat szlere rnek ol

du. Kahramanl derecesinde faziletli ahlaka sahip

ti. Geceleyin yollarda nbet bekleyen personelin sh

hatini dnerek ou zaman arkasndaki kaputunu

karr verirdi. Yanndakileri can gibi severdi. ehit

olmadan bir gn nce kendisine dman kuvvetinin

okluu hatrlatld zaman; dman buradan geerse ben Antep'e ne yzle dnerim, dman ancak

benim vcudumun zer inden geebi l i r cevabn vermitir. Gerekten de yle oldu.

zerine hcum eden Franszlara kar tek bana

son mer mis ine kadar dvt. So n hareket olarak

tfei ni yere arpar ak krd , akn akn gel en Fran

s zla rn kar s nda ve kprnn zerinde bir ululuk

ve kahram anl k heykel i gib i durdu. Gsn aarak

son sz aynen Allah m vatan kurtar, al ak d

man! Gel sen de sngle haykrndan ibaret oldu.

Kahramann arkadalarndan, bu olay anlatan Mus

tafa avu'tan baka hepsi ehit oldu. Dman ara-

blarnn tekerlekleriyle ezilen n daha sonra Melik

karyesinde topraa verildi. Antep'te bir caddeye is

mi verilerek kadir-inaslk edilmitir.

40


40/234

Muhterem ehit ahin Bey'e,

ahin Bey dmana ilk kurban oldu!

Fransz kuvveti Antep'e doldu!

Analar babalar salarn yoldu!

Uyan ahin uyan gr neler oldu!

Sevgili yurdum dmanla doldu)

Uyan ahin uyan uyanmaz msn?

Diz kp dmana dayanmaz msn?

Al kz l kan lara bo ya nmaz msn?

Uyan ahin uyan ah neler olduYaral vatana d manl ar do ldu .

ahin'i sorarsan otuz yanda

Sngyle delindi kpr banda

eteler toplanm alar banda

Uyan ahin uyan gr neler oldu

Sevgili Antep'e Fransz doldu.

Uyan ahin uyan yaran ok mudur?

Dmanndan intikam alan yok mudur?

Saplanan barna yoksa ok mudurUyan ahin uyan gr neler olduSevgili yurdum dmanla doldu.

ahin Bey vuruldu yollar ald

Ant ep'in st n e mat em sald

Bir ok camilere anlar takld

Uyan ahin uyan ah neler oldu

Yaral vata na dmanlar doldu.

eteler durmayp birden bozulduanl bayramz kanla yazld

aval11 vatana mezar kazldUyan ahin uyan gr neler olduSevgili Antep'e Fransz doldu

Kimi yaralanm kanlar sayor

Kimi snglere barn ayor

Kimi yavrusunu alm kayor


Sevgili yurdum dmanla doldu


41/234

Antep 'in harbine onbir ay oldu

Kanmz kurudu rengimiz soldu

O masum yavrular acep ne oldu?

Uyan ahin uyan ah neler olduYaral va tan a dma nl ar doldu

Camiler ykld namaz klnmaz

Minareler viran ezan okunmaz

Tekkeler harabdr zikrolunmaz

Uyan ahin uyan gr neler oldu

Sevgili yurdumuz hep harap oldu.

Ben bir Antepliyim perian hlim

Dmana kald malm melalim

Ayaklar al tnda ev l d u iy lim


Ya ral vatana dma nl ar doldu.

ahin Bey'in ehit olmas zerine yanndaki kuv

vet ler ta ma me n dald. Balaban blgesindeki Kartal

Bey'in kuvveti de sila h patlatmadan geri eki ldi .

Andrea kuvvet ler i artk tehlikesizce kuvvet ve ar

ln dorudan doruya 28 Mart'ta Antep'e getirdi.Babas ehit olduktan sonra onbir yandaki olu

Hayri u mukaddes vatan mdfasnda babasnn ha

yrl halefi olmak ve intikamn dma ndan almak

zere gelip fedai yazld. Bu. ocuk daha sonra mer

kez komutan Arslan Bey'in yannda btn harplere

katlmtr.

Ku va- y Mi l l iy e Ku m an dan K l A H Bey ' in

A nt e p' e G e l i i28 Mart'ta Kl Ali Bey bir miktar kuvvetle Ma-

ra'tan Bur (*) blgesine geldi. ahin Bey'in ehit

olm as moral zerinde kt te si r yapt . Btn An-

tepliler matem elbiselerine brnm bir haldeydi.

(*) Bur tahminen Antep'in onbe kilometre batsn-dadr. (Yazar)

42


42/234

Franszlarn Antep'e gelmeleri zerine yerli Ermeni

ler mardk a mardlar ve karlatklar Trklere

hakaret etmeye baladlar. 29 Mart'ta Kl Ali Bey'le

gr mek zere ileri gelenlerde n bir heyet Burc 'a

gitt i. 30 Mart Per embe gn ok heyecanl ge t i.

Te kil t kuvve tlendi rilmi, eller tetikt e herk es bir

iaret bekliyordu. Bir ok Ermeni dkknlar tama

men kapal ve bazlar da yar ak hemen kamaya

hazr bir halde bulunuyordu.

A n t e p Ha r bi Na s l Ba l a d

i lk S i lah Ku l lan an Kim dir?

Kilis't en Antep'e gelen Albay Andrea 1 Nisan

1920'de tekrar Kilis'e dnmek iin yola kt zaman,

Mara'tan Bur blgesine gelmi olan Kuva-y Milli

ye kumandan Kl Al i Bey, yanndaki makinal t

fekle rle mcehhez bir kuvvetle Antep 'e bir buuk

saatlik uzaklkta Balaban blgesinde dman evirdi.

yice devam eden bir atmadan sonra dman yine

Kilis'e doru yoluna devam etti. te tam Kl Ali

Bey'in muharebeye tututuu ve top sesleri Antep'e

aksett ii sra da hkmet hapishanesi nden bir ka

mahkmun ka ve muhafz nbetilerin de kaan

lara kar bir ka el silah atmalar zerine bu silah

sesl erini Franszlarn ehirdeki Trklere sald rs

zannederek hemen silahn kapan genler, bir at

ma durumunda tutul mak zere n ceden bild irilen

cephelere koara k savu nma dzeni aldlar. Bunun

zerine yerli Ermeniler islm mahallelerine kar tek

tk atee baladlar. Bu ate o gn akama kadar de

vam et ti . Ayn gn Fr anszlardan bir subay yi rmi e resir alnd.

te bu olay Antep savann esasl bir balang

c oldu. (*) O gn ilk silah patlatan ve ehir mu-

(*) Urfa'daki mcadele de buna benzer bir olayla

balamt. (Bkz. ukurova Facialar ve TJrfa'nnKurtuluu, 1988. tst. Kasta Yaynlar).

43


43/234


44/234


45/234

derhal siperlere geerek canlarn kurtarabildiler.

Gittike iddetlenen ate, ogn akama kadar de-

vame tti. narl Camisi cephesine, Su Burcu Kara

kolu zerinde bir ok patlama oldu ve bu ekilde

Ermenilerle yaplan anlama yirmi dakikadan fazla

srmedi. Trklerin gsterdii byklk ve tahamm

l Ermeniler zayflmza yoruyorlard. (Trklerin

mazlum olduunu undan anlamalyz ki, meru m

dfaa hlinde o lduumuz, F ran sz lar ve Ermen iler

tarafndan saldryla kar karya kaldmz halde

yine skneti korumaya altmz defalarca ispat

ettik.)

Sa va gnden gne iddetleniyor, balan gta

dzgn ynak ve siperler olmad iin hergn

fazla lmler oluyordu. Cephelerde siper yapmak

zere merkez heyeti bir ok kum torbalar sal-

yarak datt. Sonra tahkimata daha fazla nem ve

rilerek yerine gre ta ve topraktan mkemmel si

perler yapld.

Bu sr ada da rda dzenleme yapmak zere

Kl Ali Bey, Arsl an Beyi , vekil brakarak civar

kylere gitm it i. D man tarafndan ge ce gndz

aralksz ate devam ediyor, yarallarmz stnk-

r kurulmu hastahanelere gnderiliyordu.

Gece Franszlarla Ermeniler Trk mahallelerine

kar iddetli bir hcum yaptlar. Bu hcum dar

da tekilt iin civar blgelere giden Kl Ali Bey'e

Ermeniler ve Franszlar cepheyi yarp, slm mahal

lelerini igal ederek Trklerin rzlarna tecavz et

miler eklinde anlatlm olduundan Kl Ali Bey

karargh ve personeli ile beraber tekrar kasabaya

geldi.

Bara'tan gelen nasihat heyeti de bo yere

emeklerine acyarak Mara'a dnd. Harp gnden

gne iddetleniyor, cephelerde ynak fazlalatr-

lyordu. O zaman Su Burcu cephesinde mntka ko

mutan sfatyla Abduh Efendi'nin damad Zeki Bey

bulunuyordu. Ben onun yardmcsydm.

46


46/234


47/234


48/234


49/234


50/234

riyd . te tam bu srada Ermeni ler evler in in damna

nceden hazr ladk lar Fransz bayraklarn b irer bi

rer ekti ler. Btn Ermeni mahal leler i batan aa

m avi- k rm z bay rak lara bo y an d . H atta Erm en i m a

hal leler inde kalan cami ve minareleri de bu bay

rak lar n u u rsu z g lgesi a l t n a a ld lar . Franszlarn

bu kua tmas zer ne Ermenil erin ta knl dorua

ulat. Kt szlerle saldrmaya baladlar. En din

siz kalpleri bile utandracak kfrler sylemekten

ekinmediler. Cephe yaknd. Hatta ses duyurmak

iin barmaya lzum yoktu. Toplarn dehet ve

tahribi bize ba karttrmazken ve savunanlarn b

yk ksm ehri brakp gitmiken, hlimizi dman

bilmedi nden mid' r? Cep he ye doru bu yalanc

kahramanlardan birinin adm attn grmedik. Eer

o aida dman bir hcum etseydi kol ayc a ehr i

alabilirdi. Ak a m olur olmaz kyllerden kal m

olanlar da kylerine katlar. Yldrm ve imek

Taburlar da zaten darda bozularak herkes bir ta

rafa ekilmiti. ehir bu ekilde bsbtn savun

mas z kal mt . Ak a m olur olmaz bombardman

kesildi. Mardin yetimhanesinde bulunan Fazl Efen

diyle Sylemezzde Mahmut Efendi (*) blkleriy-

le bulunduklar yeri maalesef dmana terkederek

ehir dna ktlar ve o geceyi civar kylerde ge

irdiler. Kzanl cephesinde bulunan Kilisli Arslan

Bey, beraberindeki -aske rler le ge ce karanl ndan

yararlanara k 16/17 Nis an 1920'de kinc i Sav unm a

hatt olan Musullu cephesine ekildi.

Balkl cephesinde bulunan personelin de evlerine ve kyl olanlar da kylerine gitmilerdi. Yal

nz Abdi Beyzade Ali Efendi ile Mustafa Babazde

Kzm Hoca ve yanlarnda bir miktar mahalleli kal-

(*) Bu kiiyle ilgili bilgi daha sonralar da verilecektir. Burada cepheyi terketmise de daha sonra kahramanhyla, kanyla bu hatasn tamiretmitir. (Yazar)

51


51/234


52/234


53/234


54/234

nnde merkez heyetine gelerek baz semt bakan

larn toplad. ehrin savunmasnn mutlaka lzm

olduunu ve herkesin kendi semtinde bulunan si

lahl personelin cepheye gnderilmesini, cepheye

gelmey enlerin idam edile cein i ve dard an ok

yakn zamanda bir ok kuvvet ve byk apl top

lar geleceini syliyerek halk coturdu.

Yzba Arslan Be y aslen Kil isl i olup auzde

Al i Efendi'ni n olu Yusuf Rza Be y' dir . Arslan ismi

takmadr. Bu zat 1910 ylnda am jandarma oku

lunda tahsilini tamamlyarak karakol komutanlna

tayin edilmi, daha sonra 1911'de talyanlarla mey

dana gelen Trablusgarp Savana gnll olarak katlarak Derne'de Ayn'l-Mansur kararghnda Trab

lusgarp mcahitleriyle beraber senelerce uram

ve hi zmet ine mk fa t ol arak def ala rca madaly al ar

la onurlandrlmtr. talyanlarla anlama yaplma-

sndn sonra 1912 ylnda am jandarma alayna gn

derilerek Sur iye Va lis i mehur Mardinzde Arif

Paa'nn yaverliine getirilmitir. Daha sonra stan

bul Jandarma Subay okuluna katldktan sonra Trab-

lusgarp'taki olaanst hizmetine karlk 16 ubat1914'te stemenlie terfi ettirilerek beinci dere

ceden Mecd Nian almtr. eitli tarihlerde

harp madalyas ve Kll Harp Liyakat ve Tun Do

nanma Madalyalaryla dllendirilmitir. 1914 sene

sinde am Seyyar Jandarma Frkas Komutanl ya

verliinde bu lunm u tu r. 1918 zmir Ja ndarma Ala-

y'na gelerek Bornova Jandarma Komutanlnda a

lt srada Yunanllarn zmir'i igali zerine g

revi brakarak memleketi olan Kilis kasabasna gelmitir. Bu zat memleketine dnd zaman Kilis ve

civar Franszlar tarafndan igal edilmi, yerli Er

menilerin Trklere kar yaptklar zulm ve haka

retler gnden gne artmaya balamt. Bunun so

nucu olarak Antep ve blges inde Kuva-y Milliye

tekilt balam ve bir miktar kuvvet de ilk ola-

55


55/234

rak Fra nszl arn kuvvet ve mhimmatn hafifletmek

ve dm an Antep'e sokmamak i in mer hum ehit

kahraman ahin Bey'in idaresi altnda Kilis civarndaki Kzl Burun isimli yere gnderilmiti. Bu kii

balangta ahin Bey'le beraber Antep harbine ka

tlarak nemli bir cephe olan Kozanl cephesine ta

yin edildi ve emrine bir miktar persone l veri ldi.

Burada haftalarca dmanla ge ce gndz arpt

ve so nun da Fransz kumandan Albay No rm an'n

ehri ilk kuatmas olan 16 Nisan 1920'de ekilme

hattnn kesilmesi zerine mecburen ikinci savun

ma hatt olan Musullu cephesine ekildi.te byle tehlikeli bir gnde soukkanlln

koruyarak sava ta sebatla, memleketin korunmas

gerektiini, zayf kalplileri; namusumuz, rzmz olanevlt ve ailelerimizi gstererek cesaretlendiren Ar s-

lan Beydi. Kendisinin bir nutku kadnlar bile savaa

gtrecek etkideydi. Bundan ders almayanlara hi

tap ederek, kendilerinin ya harp alannda erefle l

meleri yoksa saklanmaya devam edenler olursa on

larn da birer birer yakalanp idam edileceini bildirdi. Artk dmana stnlk salamaktan ve h

cumu nliyerek ehri kurtarmaktan baka are ol

mad herkese anlatld. Bunun etkisiyle derhal

cepheler tutuldu. Diyebilirim k, Arslan Bey olmasa

o gn ehir dmt. Bu kii balangta Kuva-y

Milliye komutanl vekilliinde bulundu. Franszlarla yaplan anlama srasnda bir miktar kuvvetle ci

var kylere kp Ba rak, l lbeyli, T rkmen airetle

rinden sekiz yz ksur mavzer tfeiyle, sekiz do-kuzyz maden altn toplayp meml ekete (Heyet-i

Merkeziye'ye) gnderdi. Bu paralar ehit ailelerine

datld. Arslan Bey Heyet-i Mlerkeziye'nin karar veoluruyla mntka komutan Albay rfan Bey'in 8 Ha

zira n 1920 tarih ve 124 numa ral emriy le- mer kez

komutanlna tayin edildi. Arslan Bey defalarca

hastahaneleri ziyaret ederek yarallara sigara ve pa-

56


56/234


57/234

gi cephe olursa olsun yanndakilerle beraber sava

a katl rd. Ant ep harbinin birinci gnnden son

dakikasna kadar savata bulunmutur. Kymetli ve

va tan pe rv er bir iyd i.

En felketli gnlerde bile kesinlikle tel gs-

termiyerek soukkanlln korumu ve yanndaki

lere rnek olmutur. Bu zat kitabn yazld sra

larda stanbul skdar'da merkez jandarma blk

komutanl yapyordu.

em' Bey, 1889 doumlu olup, askerliini am

telgraf blnde, daha sonra anakkalede yapm

tr. anakkale savalarnda eitli yerlerinden yaraland. Sonradan stikll Savanda Antep savana

katlmsa da Hac Bey'in evinde bir odada bulun

duu srada, 24 Austos 1920 tarihinde Franszlarn

ehri bombardmannda ehadet erbetini imitir.

Al lah rahmet eylesin.

A r s l a n Bey ' in Ant e p K ahra manlar na

Syledii Nutuk

Muhterem Arkadalar:

Siz, kahraman Anteplller, benimle onalt gn

den beri en nemli yer olan Kozanl cephesinde bu

lundunuz. Kuvvetimizin azlna bakmyarak, emsali

grlmemi kahramanlklar yaptnza bizzat ahit

oldum. Savan gerei olarak bu gece Kozanl cep

hesini beraberce terkederek Musullu cephesine e

kildik. Ali ve Abdurrahman avular ehirdeki duru

mu rendiler ve baz alak kimselerin ehri ter-

kettiini sylediler.

Bu ese f veri c' duruma ina namyac am ge ldi.

Bizzat yanmda Kara Hseyin ve Mahmut Ali a

vula birk a ark ada olduu halde ehre indim.

Dmann kararghn ikiyz metre mesafedeki bos

tanlara kurmu olduunu malesef yrdm. Mahalle

leri gezdiim srada Aman kardelerimiz, biz ne

58


58/234


59/234

ref sayarm. Ricam kabul ediyor musunuz? Benim

le beraber lmeyi arzu edenler ellerini kaldrarak

sa tarafa, lmeyi arzu etmeyip te dmana teslim

olmay ve memleketin dmesini arzu edenler sol

tarafa ayrlsn!

K i l i s l i A r s l a n

Ha lka Hi ta ben Ya z la n B eya nna me Suret i

Kahraman Anteplilerl

Ben bugn memleketin en fedakr kahraman

laryla Kozanl cephesinden indjm. te silah sesle

rini duyuyor sunuz ; korkak dm an eh re girmek

zereyken yaptmz saldn zerine ift Surat Te-

pesi'nin arkasna ekildi, inallah bu gece de d

mana bir bas kn yapa ca z. Dma nn oradan da

kaacan kuvvetle mit ediyorum.

Ayn zama nda K l Al i Bey'in darda, ya nn

da bir top ve birok mcahit olduunu biliyorsunuz.

Bu kiinin de tabiki bizi kuatmadan kurtaracana

eminim. ehir iinde baz mcahitlerin maalesefsaklandn haberaldm. Bu arkadalarma hi bir

ceza vermeyeceim, u kadar ki; oniki saat iinde

silahlaryla bana mracaat edeceklerdir. Aksi tak

tirde evleri bizzat aryarak, aykr hareket edenleri

merhamet gstermeden derhal idam edeceim.

Dman ok korkaktr, Allah ta bizimledir. Korkma

ya da gerek yoktur. Namusumuzu ve mill namusu

muzu kurtaracak silahlarnzla sylenen zamanda

cephede hazr olmanz hepinizden rica ederim kahraman arkadalar.

K i l i s l i A r s l a n

Muh terem Arkadalar ,

Blge bakanlar olan sizlerin, memleketin en

cesur ve gl genleri ve harp balamadan nce

tekilt kurmu memleketin z evltlar olduunuzu

60


60/234


61/234


62/234


63/234

diin e yeteri kadar .jandarma verilec ekti r. Frk a

mntkasnda bulunduu sre ce , perso nel ve hay

van la r n ihti yal ar n salamak ve kendisine her ko

nuda gereken kolayln gsterilmesini rica ederim.

2 Bu emir 5'nci ve 9'ncu Fr ka lara, An tepmutasarrflna ve Arslan Bey'e bildirilmitir.

k inci Kolordu Komutan

A l b a y

S a l a h a t t i n d i l

M i l l H a r e k t K a hr a m a n l a r n a

En evvel Mara ekti klna

Bu anl dnde kt birinciKalpleri doldurdu zafer sevinci

Yr Tr ko l u afer in sana

En byk eref budur insana

Urfal yiittir, merttir, yenilmez

Dmann nnde lr de dnmez

Meydanda hner inkr edilmez

Yr T rk o lu buyurdu snn

Gsnde duruyor senin niann

Ya a Antepl i bin le rc e yaa

sminiz yazld tarihte baa

Fransz askeri dt tela

Antep kahraman Trk o lu yr

Sr klla dman geri

Ant ep'i etmi t i dma n ab luk a

stedi oraya burnunu soka

Fikri Bey yetiti att bir sopa

Aferin Arslan Bey kahraman ktnBu anl dnde pehlivan ktn

Boyunu Memik eteler baKaraylan gidiyor dman karNe yaman olurmu Trk'n sava

Yr ahin Bey atn kiniyorDmana tekrar akn istiyor.

64


64/234

Hanefi avuun intikamn

Mehmet Ali avu almtr an

Rumelili Hac srd dmanYr gz yurdun kahr amanlar

Kovdunuz buradan Franszlar

eride ok az kuvvet kalm, kuvvetin ou K

l Ali Bey'le birlikte dar kmt. Kuvvetin az

l, durumun fenal, o srada Dlk, Peder Ky,

Beylerbeyi kyleri civarnda bulunan Kl Ali Bey'e

Arslan Be y ta ra fnd an yazld. Bunun z er in e Kl

Al i Be y, to play ab ild i i k yl ete leri para pa raehrin kuzey tarafndan geceleyin ehre gnderdi.

Byle ce cephele ri tamamen idare edece k say da

personel topland ve gerekli yerler e yerle tir ild i.

Biz de ieride epeyce kuvvetlendik. Nizip yolundaki

savata Kl Ali Bey kumandasnda olan Yldrm

ve imek Tabu rlar , bo zulmu olduundan tabur ko

mutan Ildak Bey'le Gvelizde stemen Mus

tafa Efendi darda kalm, taburlarn paralanm

personelinden bir ksm da ehre dnmt.

Bu personeli bir araya toplamak lzmd. te

bu grevi de narl cephesi komutan Kmil Efendi

yapt. Bu kii nce Yldrm ve imek Taburlarn

da vekleten ynetti. Daha sonra asaleten Yldrm

Taburu komutan oldu. imek Taburu datlarak

personelinden drdnc blk adyla, tabura bal

bir blk kurularak Lohanizde Temen Mustafa

Nurettin Efendi (*) emri ne veril di.

Grlen lzum zerine ehrin i cepheleri do

u, bat, kuzey, gney adyla drt blgeye ayrld.

narl cephesine Temen Maral Nuri Efendi, Ba

lkl cephesine Antepli Temen Fehmi Efendi, Mu-

sullu cephesine Antepli Temen Emin ve Diizde

(*) Hubb-l stikllin Abidesi Gaziantep Mdfas 'istanbul 1342, kitabnn yazar.


65/234

Hayriye ve Hasan Efendiler, Aydn Baba ve Ahmet

elebi cephesine Antepli Temen Mustafa Yavuz

Efendi, Dou cephesine Lohanzde Mustafa Nuret

tin Efendi , Kuz ey cep hesi ne Antep li k ke Bahri

Efendi ve Temen Kara Ali Efendiler tayin edildi

ler. Adgeen cephelerden Musullu ve Balkl ayr

olmak zere btn ceph eler i, Y ld rm Taburu'nun

birinci, ikinci, nc ve drdnc blkleri idare

ediyordu. O zaman Balkl cephesinde Abdi Beyzade

Al i Efendi, Musul lu 'da da Kaleaaszde Em in ve

Dii Hayri Efendiler bulunuyordu. Norman birlikle

rinin ehrin kuzeyinden ehre saldrmas ihtimaline

kar taburun emriyle drdnc blk Maarabana

hareket ederek cepheyi teslim ald ve gereken yer

lerini salamlatrd.

16 ile 25 Nisan'a kadar olan dokuz gn iinde

taraflar arasnda birok atmalar meydana geldi.

Fransz topular ehrin eitli yerlerini bombard

man etti. 17 Nisan'da Albay Debiyor komutasnda

nemli bir askeri birlik Antep'e gelip ehrin gney

ve bat tepeler i olan Ma rdin , D ztepe , Aziz Yoku,

Battal Hyk adl tepelerle ta cz del eri n graf -

n (*) i gal ederek k sa bir zamanda tam faali yet

le mkemmel siperler yaptrm ve bu yerleri sa

vun maya Fransz lar n y nak i ler ine kadnlar da

dah i l o ldu u ze re A n tep ' in y er l i Erm en i le r i o la

anst abayla yardm etmi lerd i . ehrin dou ta

raf is e zaten Norman kuvvetleri tarafndan sar l

m, daryla olan balant kesilmiti. Fakat gece

nin karanlndan yararlanlarak, darda tekiltla

uraan Kl Ali Bey'le haberleiliyor ve Fransz

ileri karakollarnn gafletinden yararlanarak mill

kuvvetler para para Antep'e geliyordu.

(*) Graf bir eit su deirmeni demektir. Fakat burada byk bir bina olup, Franszlar bu binayayzden fazla asker yerletirip, savunma dzeni aldrmlardr.

66


66/234

2 3 Ni s a n C u ma g n b t n ha l k ca mi l e r d e n a maz k larken, Boyac, Hac Nasr , Musul lu camiler i

dman taraf ndan bombaland. Bu bombardman

medeniyet iddasnda bulunan Fransz lar n savatamedeniyet f ikr ine ne dereceye kadar bal kaldk

l a r n i s p a t e d e ce k d e l i l l e r d e n d i r . urasn aklayacam ki; tam bir ynelile Cenab- Hakk'a farz

namazn klan ve el ap dua eden Antep halk as

la namazn bozmayarak ibadetine devam etti. Bir

yreksiz kp ta Allah'n evini terketmedi; bu da

halkmzn ne dereceye kadar gerek tevekkle sa

hip olduunu gsterir.

Franszlarn Antep mntka kumandan olan

Kaymakam Flaysenmari'yi deitirmek zere kay

makam Abadi yirmi be Nisan'da Antep'e geldi. Bu

srada Kl Ali Bey Fransz kumandanlna ehri

terketmeleri iin iddetli bir mektup gnderdi; Fa

kat Franszlar hi aldr etmediler. Bu sre iinde

nemli bir olay olmadysa da hergn aralksz kar

lkl piyade atei alyordu. Bombardman srasn

da bir ok evler ykld. Ulemdan Bayramzde Hac Abdullah Efendi'nin evi Ermeniler tarafndan i

gal edildi. 25 Nisan'da bir dman ua ehrin ze

rinde bir sre keif yaptktan sonra halka iddetli

makinal tfek atei atysa da ok kr kayp

verdirmedi.

Fransz seyyar kuvvetler kumandan Norman'n

ehri kuatt 17 Nisan 1920'den 27 Nisan'a kadar

geen zamanda iyice zaman kazanlm ve bu frsat

tan yararlanlarak, dardan gelen kuvvetlerle zayfolan cepheler tamamen doldurulmutu. Norman kuv

vet le ri ni n hare ke tle ri nd en ehre kar bir h cum

yapaca anlalyordu. Bu srada Rumkale ileri ge

lenlerinden olup eski Gaziantep milletvekillerinden

olan Yasin Bey'in seksen kiilik bir kuvveti de dr

dnc blk emrine verilerek bu cephe daha fazla

salamlatr ld.

67


67/234


68/234


69/234


70/234


71/234

26/27 Nisan gecesi Norman kuvvetlerinin ze

rine saldrmak iin gerekli dzeni almlard. Fakat

Norman kuvvetleri Telabz'daki Fransz kuvvetlerinin

imdadna yet im ek zere mevzile rini brakarak 26/27

Nisan'da Nizip ynne gitti. Bu gece bu kuvvetin

kanadnda bulunan Hamdi ve Kl Ali Bey kuvvet

lerinin taarruz etmemeleri Norman' zor bir durum

dan kurtard.

27 Nisan'da Kl Ali Bey kuvvetleriyle 9'ncu

Alay 1'ncl Taburdan bi r tak m Rus da topu Samsak

Tepenin gerisine getirildi ve gsteri kbilinden

Samsak Tepe civarlarn dolatlar. Bu tabi ki hal

kn manev kuvvetini daha da artrd. O gn Kl

Al i Bey yann dakil er le ehir iindeki Hac Bey' in

oteline misafir edilerek kendisine byk hrmet

gsterildi ve buras Kuva-y Milliye karargh kabul

edildi. Kl Ali Bey'in Antep'te bulunmas halk ze

rinde byk etki yapt. Her emri derhal yerine ge

tiriliyordu.

16 Nisan'da Maaraba zaferini kazanan dr

dnc ble takviye olarak bir de makinal tfek

takm ilve edilerek, Samsak Tepesi'ni teslim al

mak iin emir verildi. Derhal cepheyi teslim alarak

gerekli yerleri sala mlat rld . Bugn durum ok

iyiydi.

27/28 Nisan gecesi Ermeniler narl cephesin

de bulunan Naum Hayat'n eviyle etrafnda bulunan

bir ka evi ve Kif Efendi'nin fotorafhanesini gaz

l paavralar atarak yaktlar. 29 Nisan'da 9'ncu Kaf

kas Alayndan iki 7,5'luk Rus da topu Gney Te-

pesi'nde mevziye girerek dman mevzilerine ate

etmeye balad. lk defa olarak asker kuvvetler tarafndan dman zerine atlan toplar bunlard. Topularmz nce Mardin sonra Kurban Baba ve Erme

ni mahallelerine kar bir ka mermi attlar. Fakat

Kolej'de bulunan dman toplar bir sre sonra grup

atei yaparak yzlerce mermi patlatmak suretiyle

karlk verdiler.

72


72/234


73/234


74/234


75/234

Kurban Baba Harbinden Sonra Gnderi len

l t i m a t o m l a r

Kurban Baba igal edildikten sonra Mardin'debulunan dman kuvveti zerine taruz hazrl ba

lad. Drdnc blkten bir miktar kuvvetle Boyunu

olu Memik Aa kuvvetleri Saakl mevkini tuttular-

sa da gerek dmann Kolej'den at iddetli top

ve makin al t fe k atei ve gerekse akamn ka ranl

bu giriime engel oldu.

Bu srada bir de milletvekili seimi meselesi

ortaya km olduundan, o zaman Antep halknn

hrmetini kazanm olan Kuva-y Milliye kumandanKl Ali Beyle, Tahrirat Mdr Ragp Bey, Rum-

kaie ileri gelenlerinden Yasin, Kilisli Abdurrahman

Lmi ve Antep'in muhterem hocalarndan Hafz a

hin Beyefendiler milletvekili seildiler.

3 Mays 1920'de Kl Ali ve Seyfullah Beyler

tarafndan Fransz kumandanlna, ehri terketme-

leri iin iki iddetli ltimatom gnderildi.

A n t e p2 M a y s 1 0 2 0

A n t e p ' t e Y z b a M s y A b a d i ' y e ,

Sizden nce bulunan Albay Flasent Mari'ye, ya

nndakilere beraber ehri terketmesini tavsiye et

mi ve halkn arzularn da bildirmitim.

Bu ki i tavs iyemi kabul edere k kuvvetlerinin

bir ksmn ehirden uzaklatrmt. Zannederim bu

konuda size aklama yapmamtr. Aada bildirilen zaman iinde ehri terketmenizi tebli ve teklif

ederim :

1 Hal k yabanc aske ri kendi meml eketi nde

grmek istemiyor. Bundan dolay yarn ehri terket-

tiiniz taktirde (Maysn nc gn saat on iki)

Kilis'e kadar hi bir saldrya uramyacanz ga

ranti ederim.

76


76/234


77/234

8 Mays'ta byk bir dman kuvvetinin Kilis'

ten karak Antep'e gelecei haber alnd. Bunun

zerine Antep'te de hazrlk balad. 9 Mays tarihinde dmann bin kiilik piyade, iki yz svari,

drt sahra, drt da topundan oluan kuvveti bin

araba kadar erzakla ykl Antep'e gelmek ve An

tep'te a ve mahsur kalan kendi kuvvetleriyle Er

menileri kuatmadan kurtarmak zere Kilis'ten ha

reket etmiti. Bu kuvvet geceyi Kazkl kprsnde

ve de re ni n kenar nda geirdi.

Fransz kuvvetlerinin Kazkl'da geceledii sra

da Antep'in gneyinde bulunan 9'ncu Kafkas Alay

1'nci Tb., 2'nci Tb., Marallar, Rumkaleliler ve An-

teplilerden meydana gelen 1500 kiilik piyade ve

svari ile drt Rus da topu Uluma'sere, Elmal ci

varnda dma n karlamak zere 9/10 Mays'ta ge

celeyin hareket etti. Antep kuatmasnn idaresi iin

Y ldrm Ta bur u

mustafa nurettin - gaziantep savunması

Documents