mówią wieki - czasopismo historyczne - dominacja trojaka...piotr skarga zakładał tzw. banki...

znalezisk polskich monet pochodziz terenów Bałkanów oraz Turcji, coświadczy o powiązaniach handlowych.

Gdańsk – Chłańsk Główną arterią komunikacyjną daw-

nej Polski była Wisła i jej dopływy.Spławiane towary trafiały przedewszystkim do ludnego i bogategoGdańska, przez który przechodziło ażok. 80 proc. polskiego eksportu. O wy-jątkowej pozycji miasta decydowałokorzystne położenie handlowe orazliczne przywileje, udzielane przez pol-skich władców.

Kupcy gdańscy organizowali handelzbożem, które transportowali do swe-

Polskie trojaki, ale również szóstakii orty, ze względu na wysoką jakośćoraz szerokie kontakty handlowepolskich kupców były chętnie przyj-

mowane w wielu krajach. Zwłaszczaulubione już w XVI wieku, stały siętrojaki, na Węgrzech zwane dutkami.Moneta ta była na tyle popularna, iż

w różnych krajach zaczęto ją naśla-dować – w lennej Kurlandii, Legnicy,Brandenburgii, na Śląsku, Węgrzechi w Siedmiogrodzie. Wyjątkowo wiele

Przez pierwsze kilkanaście lat rządówZygmunta III srebrne monety emi-towane były według ordynacji z 1580,a złote z 1528 roku. Uruchomionokilka mennic koronnych i miejskich.Co charakterystyczne, na monetachumieszczano tak inicjały, jak i herbylub znaki podskarbich, zarządcówmennic, dzierżawców oraz mincerzy.Z tego powodu pod koniec XVI wieku,zwłaszcza na rewersach trojaków, za-panował niezwykły zamęt ikonogra-ficzny. W 1598 roku nakazano, abyna monetach wybijano, oprócz herbukrólewskiego, Rzeczpospolitej orazpodskarbiego, jedynie literę wskazującąna nazwę miasta, w którym znajdo-wała się dana mennica. W tym czasienajwięcej emitowano drobnych monet– głównie szelągów i trojaków.

polski pieniądzp r z e z w i e k i

Panowanie Zygmunta III Wazy to czas wojen z sąsiadami,ekspansji terytorialnej, kontreformacji i sporów władcyz poddanymi. To także czas przemian w polskiej gospodarce.Kończąca się koniunktura na zboże oraz spadek wartościpieniądza prowadziły do perturbacji gospodarczych i dewa-luacji pieniądza. Tego zaś bito dużo, zarówno co do ilości,jak i rodzajów.

Dominacja trojaka

1

Bankowość

Pod koniec XVI wieku w Polscepowstawały nieliczne banki. KsiądzPiotr Skarga zakładał tzw. banki po-bożnych (montes pietatis), któreudzielały niskooprocentowanych kre-dytów drobnym kupcom i rzemieśl-nikom (pierwszy w 1579 w Wilnie,później w Krakowie i innych mias-tach). Bank krakowski przetrwał ażdo 1948 roku! Działały równieżdomy bankowe, spośród którychnajbardziej znany w XVI wieku na-leżał do Jana i Seweryna Boneróww Krakowie. Część handlu zbożo-wego opierała się właśnie na insty-tucji kredytu. Kupcy bowiem udzielaliszlachcie pożyczek na poczet przy-szłych zbiorów ziarna.

Trojak z RaguzyCiekawe są emisje trojaków z Ra-

guzy (dzisiejszy Dubrownik). Tamtejsikupcy prowadzili handel z BliskimWschodem, gdzie szczególnie chętnieprzyjmowano polskie trojaki. W 1667roku Raguza została zniszczona przezwielkie trzęsienie ziemi, co dopro-wadziło do jej upadku gospodarcze-go. By odbudować handel wschodni,kupcy potrzebowali polskich trojaków.Ponieważ w tym czasie Polska już ichnie emitowała, zaczęto wybĳać mo-nety łudząco podobne do trojaków.Jako wzór wybrano trojaka z Rygiz 1592 roku i produkowano je aż dopołowy XVIII stulecia!

Trojaki Zygmunta III Wazy: litewski (powyżej) i koronny (poniżej)

Szóstak Zygmunta III

go miasta, a następnie sprzedawaligłównie kupcom z Holandii. Polskaszlachta z zazdrością patrzyła na bo-gactwo Gdańska, złośliwie nazywającgo Chłańskiem. Mimo to handel kwitł.

Miasta, porty i jarmarkiU progu epoki nowożytnej szlachta

uzyskała nie tylko kontrolę nad chło-pami, ale także zapewniła sobie prze-wagę nad mieszczaństwem. Ustawysejmowe zabraniały mieszczanom ku-powania i posiadania majątków ziem-skich. niekorzystne skutki miało usta-nowienie tzw. taks wojewodzińskich,czyli maksymalnych cen na produkty

rzemieślnicze. Jednocześnie szlachciei duchowieństwu zezwolono na bez-cłowe wywożenie i wwożenie doPolski produktów na potrzeby włas-nego gospodarstwa. Prowadziło to

do nierównej konkurencji po-między szlachtą a mieszczań-stwem oraz zubażało kraj o do-chody z utraconych ceł.

Pomimo tych niekorzystnychzmian niektóre miasta w XVIstuleciu nadal się rozwijały. Do-tyczyło to głównie tych, któredzięki korzystnemu położeniuprowadziły handel zbożem −Kazimierza Dolnego, To-runia czy elbląga. Toostatnie było ważnerównież dlatego, żefunkcjonował tam kan-tor angielskiej KompaniiWschodniej, dzięki cze-mu Toruń stał się głów-nym importerem angiel-skiego sukna. Inne jakLublin, Lwów czy Ka-mieniec Podolski, po-średniczyły w handlu ze

wschodem oraz w eksporciewołów na Zachód.

Ważnym przywilejem udzie-lanym miastom było prawoorganizowania targów i jar-marków, pośród których moż-na wyróżnić: zbożowe (np.w Krakowie, Sandomierzu, KazimierzuDolnym, Płocku i Toruniu), zwierzęce(m.in. w Jarosławiu i Przeworsku) i to-

warowe (m.in. we Lwowie, w Łucku,Grodnie, Wilnie, Lublinie, Poznaniu).

W Rzeczpospolitej przeważały mias-ta małe, w których mieszkańcy próczrzemiosła i handlu zajmowali się rol-nictwem. Z czasem następujący kryzysgospodarczy doprowadził do jeszczewiększej agraryzacji miast.

Wielkie piece i kołowrotkiW XVI wieku wzrastała liczba i spe-

cjalizacja cechów. Jednocześnie zewzględu na wprowadzane przez nieograniczenia coraz więcej rzemieślnikówpracowało poza miastami, a tym samym

poza cechami. Wprowadzano równieżunowocześnienia technologiczne, np.w górnictwie i hutnictwie zaczęto sto-sować koło wodne, a w sukiennictwiekołowrotek z napędem nożnym.

W Wielkopolsce pomyślnie rozwijałosię sukiennictwo. nie bez znaczeniabył fakt, że osiedlali się tam uciekającyprzed wojną trzydziestoletnią tkaczeze Śląska. Wytwarzali oni sukno wy-ższej jakości. natomiast na Mazowszurozwijała się produkcja tańszego suknatypu „polskiego” (głównym ośrodkiembył Wyszogród), przeznaczonego narynek lokalny. na przełomie XVI i XVIIwieku powstawał w Polsce tzw. na-kładczy system produkcji. Polegał onna tym, że kupiec-nakładca dostarczałrzemieślnikom-producentom materia-łów, z których ci wytwarzali daneprodukty.

P R O J e K T D O f I n a n S O W a n y Z e Ś R O D K ó W n a R O D O W e G O B a n K U P O L S K I e G O

Alegoria Gdańska, mal. Izaak van den Blocke

Wnętrze kuźni z dzieła De Re Metallica libri XII,autorstwa Georgiusa Agricoli

Cechą charakterystyczną polskiego mieszczaństwa był duży udział ludności niepolskiej.W miastach pomorskich i wielkopolskich duży procent stanowili Niemcy. We wschodnichprowincjach przeważali Rusini. Miasta zamieszkiwało także sporo Żydów, czyspecjalizujących się w handlu ze wschodem Ormian, których największe skupiska były we Lwowie i Kamieńcu Podolskim. Powyżej panorama Lwowa w 1618 roku

2

3

Wizerunek y szacunek mynic

Od końca XVI stulecia polski systemmonetarny zaczął przeżywać kryzys.Po pierwsze zmniejszały się zyski z eks-portu. W roku 1580 nastąpiło pierwsze

załamanie cen zbo-

ża, a od początku XVII wieku skończyłsię ich wzrost w porównaniu z po-przednim stuleciem. Jednocześnie Za-chód uniezależniał się od dostawz Polski. W tym okresie areał upraw

zboża osiągnął swoją maksymalnąpowierzchnię. Jednak ze względu narosnący wymiar pańszczyzny orazograniczenie inwestycji i nawożeniazaczęły spadać plony. Sytuację w rol-nictwie pogarszał ochładzający sięwówczas klimat. Jednocześnie nadaldużo wydawano na importowane to-wary luksusowe, co prowadziło doodpływu srebra za granicę.

Cechą specyficzną nowożytnegopieniądza był bimetalizm − monetybito w oparciu o dwa kruszce. Zewzględu na przywóz do europy wiel-kich ilości amerykańskiego srebra,w XVI wieku rosły ceny złota. Sytuacjazmieniła się pod koniec tego stuleciawraz ze spadkiem tych dostaw. W Pol-sce srebro drożało wobec złota w latach 1580 − 1590 oraz 1608 − 1620. Wobec tego zwiększała sięprodukcja monet złotych. natomiastw okresie drożenia srebra w pierwszychtrzech dekadach XVII wieku przepro-wadzono dewaluację pieniądza sreb-rnego. Ponadto relacje cen srebrai złota różniły się w Polsce i na Za-chodzie, co dodatkowo destabilizo-wało system. W związku z tym kup-com zachodnim (głównie holender-skim) opłacało się wykupywać okre-sowo polskie talary za dukaty, gdy(zwłaszcza po roku 1627) srebro byłou nas tańsze, a złoto droższe niż naZachodzie.

Kolejnym czynnikiem negatywnieoddziałującym na polską monetę byłzalew rynku złym pieniądzem bitym

w Rzeszy. antidotum na to byłosporządzenie spisu zagranicz-

nych monet o takich samychnominałach, ale gorszychod polskich. W roku1600 Kasper Rytkier, za-rządca mennic w Olku-szu i Lublinie, wydał

w Krakowie broszurę pt.Wizerunek y szacunek my-

nic wszelakich cudzoziem-

skich, iako które w Koronie Pol-

skiej brane y wydawane bydz maią.Próbowano wyprzeć z obiegu gorszemonety, jednak bezskutecznie.W związku z tym w 1601 roku wszyst-kie mennice oprócz krakowskiej zostałyzamknięte. Od roku 1604 kolejne or-

Pomyślny okres odnotowało takżehutnictwo i metalurgia – głównie w Za-głębiu Częstochowskim i Staropolskim.Wiele było zamówień dla wojska. np.za Stefana Batorego uruchomionow Ryjewie koło Malborka odlewnię kuldziałowych, a za Zygmunta III wielkieodlewnie dział nad rzeką Bobrząw Zagłębiu Staropolskim. Większaczęść polskiego hutnictwa opierałasię na przestarzałej technologii.Przełomem było zastosowanietzw. wielkich pieców przez Wło-chów Jana Hieronima Cacciegooraz Jana Gibboniego, którzy w Bob-rzy (1613) i Samsonowie (1641) roz-poczęli produkcję zbrojeniową. W Za-głębiu Staropolskim (1610 −1620)wielkie piece założył również marszałekwielki koronny Mikołaj Wolski. Specyfikądziałalności tych pieców była ich krótkażywotność. Powodem były szybko wy-czerpujące się zasobydrewna, używa-nego jako paliwo.


Kipper & Wipperzeit

Od ok. połowy XVI wieku w Rzeszy działały dziesiątki nielegalnychmennic. Ich właściciele czerpali pokaźne zyski bijąc fałszywe monety,zwłaszcza drobne. Jednocześnie zmniejszyło się wydobycie srebra w tamtejszychkopalniach, a ceny towarów rosły. Remedium było jedno − pogarszaniepieniędzy. W tym celu również przetapiano lepsze, niemieckie monety, jakrównież te sprowadzane z Polski. W końcu monety robiono głównie z po-srebrzanej miedzi. Potrzeby władców niemieckich w związku z wojną trzy-dziestoletnią, pogorszyły tylko sytuację. Powodowało to wzrost ceny monetygrubej wyrażonej właśnie w owym spodlonym pieniądzu. apogeum okresuKipper und Wipper przypadło na lata 1619 − 1622. Wówczas cena talaraw groszach wzrosła w niemczech z ok. 33 do 300 groszy! W roku 1623przeprowadzono reformę, która ustabilizowała sytuację monetarną.

„Wojna trwa, pieniądz drożeje, rzemieślnik, kupiec i wieśniak uważnie liczą”. Karykatura niemiecka z XVII wieku.

Portugał litewski Zygmunta III Wazy,odpowiadający wartości 5 dukatów

dynacje mennicze systematycznie ob-niżały zawartość srebra w drobnejmonecie. Był to konieczny zabieg, byzmniejszyć wywóz lepszego polskiegopieniądza za granicę, gdzie przebijanogo na gorszy. Wkrótce dał się zauwa-żyć brak drobnej monety i menniceuruchomiono powtórnie.

W 1614 roku do obiegu wprowa-dzono nową monetę – półtoraka(1,5 gr). Jednak zawierał on mało

srebra, bo o wartości jedynie niecopowyżej grosza. Ze względu na tęniską jakość kruszcu oraz łudzące po-dobieństwo do groszy cesarskich przy-

puszczać można, iż celem emisji byłowyeksportowanie tego pieniądza doniemiec i wykupienie za niego lepszejmonety. Podobnie na użytek handluze Śląskiem wybijano w latach 1615− 1618 tzw. 3-krucierzówki, któreodpowiadały wartością półtorakom.Trzecim nowym rodzajem pieniądzabyły orty. Po raz pierwszy wyemitowałje Gdańsk w roku 1608. Wyjściowo

posiadały wartość 10 groszy i tym sa-mym stanowiły 1/4 talara.

W 1623 roku wydano ordynację,mającą na celu uporządkować systempieniężny poprzez kolejną dewaluacjęmonety srebrnej. Wobec jej niepo-wodzenia oraz nasycenia rynku drob-nym pieniądzem, 11 stycznia 1627roku zakazano emisji drobnegopieniądza. Co warte podkreślenia,wbrew potocznym wyobrażeniomto nie kryzys monetarny wywołałkryzys gospodarczy, ale odwrotnie.

Magnackie latyfundiaZ pogarszającą się od końca XVI

wieku koniunkturą zbożową najlepiejradzili sobie magnaci. Łatwiej imbyło zwiększyć areał upraw na nie-

zagospodarowanych do tej pory zie-miach. Mieli także niższe koszty pro-dukcji. Ponadto mogli własnym sum-ptem spławiać zboże do Gdańska,w którym z kolei taniej kupowaliwiele towarów. Z czasem zaczęlirównież wykupywać mniejsze fol-warki. Przełom stuleci jest więc cza-sem wzrostu wielkich latyfundiówmagnackich. nie bez znaczenia byłoprzyłączenie do Polski po unii lubel-skiej olbrzymich połaci Ukrainy, naktórych prowadzono akcję koloni-zacyjną i gdzie wyrastały wielkie


4

Szwedzkie monety

Zygmunta Wazy

Zygmunt III krótko zasiadał naszwedzkim tronie. Śladem po tympanowaniu są bite w mennicy sztok-holmskiej talary, półtalary, marki,półmarki oraz wielokrotności i częściöre. na wszystkich tych monetachznajdowała się podwójna tytulaturaZygmunta – jako króla Szwecji i Pol-ski. Po jego detronizacji rozpoczęłysię wieloletnie wojny o odzyskanieszwedzkiego tronu. Ze zmagań zwy-cięsko wyszli Szwedzi, zajmującm.in. Inflanty z Rygą. natychmiasturuchomili tam mennicę, w którejbito szelągi z bardzo lichego srebra.Podobnie było w zajętym elblągu.Gustaw II adolf rozpoczął tam pro-dukcję drobnych monet łudzącopodobnych do polskich koronnychoraz gdańskich, ale ze znacznie gor-szego srebra. Monety zalały sąsiedniGdańsk oraz przedostawały się napozostałe tereny Polski. Z tego teżwzględu ich obieg został zakazanyw Prusach i w Polsce. Sejm korona-cyjny w 1633 roku uchwalił: żebymonety złej elbińskiej, ryskiej i inszej

cudzoziemskiej do Państw naszych

nie przyjmowano ale ją gubiono

i wyniszczano.

Największa polska

moneta ze złota

Wymiana handlowa z europąZachodnią owocowała napływemzłota do Polski. Kruszec ten pozwalałbić dużo dukatów i ich wielokrot-ności. Wtedy właśnie wybito naj-większą polską monetę o nominaleaż stu dukatów. ów złoty koloswybity w Bydgoszczy w 1621 rokumiał średnicę 69 mm oraz ważył348,32 g! Tym samym stemplemwybito dukaty o mniejszych nomi-nałach (40 − 90 dukatów). Ponie-waż miały tę samą średnicę, odpo-wiednią wartość nadawano im po-przez zwiększanie grubości krążka.Twórcą tych wspaniałych monet byłnajwybitniejszy reprezentant ma-nieryzmu w polskim medalierstwie,Szwajcar Samuel ammon, pracującyw mennicach w Gdańsku i Byd-goszczy. ammon tworzył monetynie tylko z wielką dbałością o szcze-góły i ozdoby, ale również bawiłsię formą. Oko uzbrojone w lupędostrzeże na jego monetach ma-

lutkie daty i inicjałymedaliera.

Półtorak Zygmunta III

Szwedzkie øre Zygmunta III jako króla szwedzkiego

Czterdziestodukatowa złota moneta Zygmunta III

Ort gdański Zygmunta III. Początkowomoneta ta posiadała wartość 10 gr, z czasem zaś uzyskała wartość 17, a później 18 gr

majątki magnackie. Starano się jezabezpieczać przed podziałem za-kładając tzw. ordynacje. Jednymz najbogatszych ludzi w ówczesnejPolsce był kanclerze Jan Zamoyski,który na przełomie XVI i XVII wiekuzbudował fortunę składającą się z 11miast i ponad 200 wsi, dożywotnioposiadał również królewszczyzny z 12miastami i ponad 600 wsiami. W su-mie majątek ten obejmował obszarokoło 17,5 tys. km²! Dodatkowymczynnikiem wpływającym na groma-dzenie ziemi była dewaluacja pie-niądza. Wiele osób w ziemi upatry-wało najlepszą lokatę majątku. W ten


5

Moskiewska moneta

polskiego królewicza

Moskiewska kopiejka królewiczaWładysława Wazy jest świadectwemniezwykle dramatycznych wydarzeń,zarówno w historii Polski, jak i Rosji.W czasie wielkiej smuty pojawiali sięuzurpatorzy, dążący do zdobyciamoskiewskiego tronu. Kolejni samo-zwańcy znaleźli pomoc w Rzeczpos-politej. Zygmunt III Waza ruszył naSmoleńsk, by odebrać utraconą w XVIwieku twierdzę. Polski władca utknąłpod miastem, ale wspaniałe zwycię-stwo pod Kłuszynem otworzyło przedPolakami bramy Moskwy. Jednocześ-nie bojarzy wybrali swym władcąkrólewicza Władysława, jednak niemiał on szans na objęcie władzy.Śladem po tych wydarzeniach jestprymitywna i nieforemna kopiejka.na awersie widnieje napis: CaRI WIeLKIKIJ KnIaŹ WŁaDySŁaW ZyG-MUnTOWICZ WSIeJa RUSI. na re-wersie widnieje wyobrażenie jeźdźcaz włócznią. Jest to rzadki i poszuki-wany przez zbieraczy numizmat.

Kopiejka królewicza Władysława Wazyjako cara rosyjskiego

Pamiątka po udanej obronie

16 lutego 1629 roku wojska szwedzkie zwinęły oblężenie Torunia.Mieszczanie postanowili uczcić sukces zlecając rytownikowi Henrykowi Hemowiwykonanie stempli to talarów zwanych brandtalarami. Były one bite w latach1629 −1630 aż w dziewięciu odmianach. Świadczy to o zapotrzebowaniuna te zrobione z dobrego srebra monety oraz o zaangażowaniu rytownika,który w trosce o wysoką jakość artystyczną zużyte stemple zastępowałnowymi. Ta pamiątkowamoneta przedstawiaoblężone i płonącemiasto w promie-niach słońca. napierwszym planiewidoczny jest mostoraz Wisła, po którejpływają statki i czółna.

Toruński brandtalar. Awers: FIDES ET CONSTANTIA PER IGNEM PROBATA (Wierność i stałość w ogniu wypróbowane). Inicjały rytownika HH, ukryte powyżej litery P, w napisie PER; rewers: Herb Torunia oraz napis: TORUNIA. HOSTILITER. OPPUGNATA. ET. DEI.O. AUXILIO. FORTR. A. CIVIB. DEFENSA. XVI. FEBR. ANNO. M.DC.XXIX (Toruń przez nieprzyjaciela oblężony, z Bożą pomocą dzielnie przez współobywateliobroniony dani 16 lutego roku 1629)

Dymitr Samozwaniec przed Zygmuntem II Wazą

sposób kryzys monetarny prowadziłnie tylko do spadku stopy życiowej,ale również poprzez inwestowaniew ziemię osłabiał tempo życia gos-podarczego.

Technika menniczaOd początku XVI wieku rozpoczął

się stopniowy proces mechanizacji

mennictwa. Było tokonieczne, gdyż nowych, grubychmonet talarowych nie udawało siędokładnie i głęboko bić stosując do-tychczasową ręczną metodę. Mecha-nizacja dotyczyła zarówno bicia, jaki obróbki metalu, czyli odlewania sto-pu, walcowania blachy i w końcuprzygotowania pasków lub krążkówz których bito monety. Zaczęto więc

stosować kafar (zwany babą) – ma-szynę, w której po specjalnych pio-nowych prowadnicach podciąganoliną młot, który następnie z dużą siłąspadał na krążek metalu ułożony mię-dzy dwoma stemplami. Kolejnym nie-zwykle ważnym wynalazkiem byłaprasa walcowa. Urządzenie skon-struowane było w ten sposób, żesrebrną blachę wkładano między dwa

walce obracające się w prze-ciwnych kierunkach. na wal-cach były wygrawerowane,a później osadzone, stemple– na jednym awersu, nadrugim rewersu monety.W ten sposób stemplez walców wytłaczały wize-runek monety na blasze.Prasę najprawdopodobniejwynaleźli w podobnym cza-sie (tj. w drugiej połowieXVI wieku) Hans Voglerw Szwajcarii oraz HansStippl w Królewcu. Stoso-wano ją w polskim men-nictwie od końca lat sie-demdziesiątych XVI wieku.

Gruby Władysław IVDługie panowanie Zyg-

munta III Wazy przyniosłoRzeczypospolitej masę róż-norakich typów pieniądza,zwłaszcza monet drobnych.Za jego następcy utrzymanow mocy uchwałę sejmowąz 1627 roku, zakazującą bi-cie monety zdawkowej.W związku z tym emitowa-


Talar bezkrólewia z 1632 roku

niezwykle ciekawym numizmatem jest bity w Toruniu talarpochodzący z okresu bezkrólewia po śmierci Zygmunta III.

Siła nabywcza monety polskiej

w czasach Zygmunta III Wazy

Towar lub robociznaRok 1600

(1590 w wypadku zarobków)

Rok 1630

Wół 10 – 14 zł 30 – 35 złcielę 3 – 4 zł 8 – 10 złWieprz 3 – 4 zł 10 – 15 złBeczka śledzi 6 – 7 zł 20 – 26 złKorzec żyta lub grochu 35 gr 95 – 100 grŁokieć płótna 2 gr 5 grKożuch 2,00 zł 5,00 złButy 50 gr 160 grMurarz – dziennie 10 gr 20 grCieśla – dziennie 8 gr 14 grRobotnik niewykwalifiko-wany – dziennie

3 gr 8 – 9 gr

Wytop kruszców. Widoczne są poszczególne etapy tej pracy: transport, rozbĳanie, prażenie, wytop.Ilustracja z dzieła De Re Metallica libri XII, autorstwa Georgiusa Agricoli

6

Awers: Insygnia królewskie i napis: DEUS PROVIDEBIT (Bóg zapewni);rewers: Herb Torunia i napis: MONETA. NOVA. ARGENT. CIVIT.THORUNENSIS (Nowa srebrna moneta miasta Torunia)

no wyłącznie złote dukatyoraz talary, półtalary zesrebra wysokiej próby.Władysławowe talary cha-rakteryzują się różnorod-nością przedstawiania po-staci monarchy, od władcyw zbroi i koronie, po ubra-nego w koronki i ufryzo-wanego eleganta z perukąna głowie zamiast korony.Monety te tworzone byłyjuż we wczesnym stylu ba-rokowym. Zwłaszcza wy-różniają się tutaj pięknei niezwykle nowatorskieprzedstawienia króla enface, a nie, jak dotychczas,z profilu.

Konsekwencją produk-cji wyłącznie grubej mo-nety była spekulacja pol-ską walutą, którą skupy-wano i wywożono za gra-nicę. Tym samym zamiastpoprawy stosunków pie-niężnych z Polski nadalodpływało srebro. Miałatemu zaradzić m.in. re-forma monetarna, która


Donatywy miejskie produkowane w elblągu,Gdańsku i Toruniu, są monetami wyjątkowymi.Ich nazwa wywodzi się od słowa dar (łac.donum ). Bito je przez cały XVII wiek jakopodarunek od wymienionych miast dlapolskiego władcy lub ludzi z jego otoczenia.najczęściej wytwarzano je ze złota, zdarzałysię też srebrne. na tych starannie wykona-nych monetach umieszczano portrety wład-ców, herby miejskie i często panoramy miast,w których wybito donatywy. numizmaty wręczanomonarsze podczas jego wizyty w mieście. Otrzy-mywali je także wpływowi dworzanie. W tensposób zyskiwano przychylność króla i ludziz jego otoczenia. niekiedy nie kłopotanosię produkcją donatyw i na dary przezna-czano monetę obiegową.

Zygmunt III z żoną w Gdańsku. Podczas wizyt królewskich miejskie mennice produkowały tzw. donatywy,które były podarunkami dla monarchy oraz ludzi z jego otoczenia

Donatywy – podarek i symbol dumy

Donatywa Gdańska Władysława IV z 1647 roku.Rewers przedstawia panoramę Gdańska:obwarowania, bramę, fosę, zabudowę miastaz wystającymi wysoko wieżami kościołówi budynków świeckich. Na nieboskłonie widocznyhebrajski napis Jahwe, na dole trzymany przez dwa lwyherb Gdańska. Napis na rewersie: EX AVRO SOLIDO CIVITAS GEDANENSIS FIERI FECIT (Z czystego złota miasto Gdańsk kazało wykonać)

Władysław IV Waza wg. Jana Matejki

7

8



„Polski pieniądz przez wieki” jest przygotowywany przez zespół redakcyjny Magazynu Historycznego „Mówią wieki” przy współpracy z narodowym Bankiem Polskim

Konkurs dla czytelników

Zapraszamy do udziału w konkursie wiedzy numizmatycznej. na dziesięć osób, które udzielą prawidłowych odpowiedzi, czekają nagrody książkowe.

Pytania konkursowe:Jak pospolicie nazywano banknoty drukowane przez Bank Emisyjny w Polsce

emitujący pieniądz w Generalnym Gubernatorstwie.

Którzy z polskich władców bili pieniądze zwane augustorami.

Odpowiedzi (z dopiskiem: konkurs „Polski pieniądz przez wieki” nr 5) prosimy nadsyłać do 15 września 2010 roku na adres: redakcja „Mówią wieki”, ul. Grzybowska 77, 00-844 Warszawa.

Lista zwycięzców zostanie opublikowana na stronie internetowej www.mowiawieki.pl

MoneTa jaKo źródło W nauCZanIu hIsTorII

1. Odpowiedz czym był spowodowany wzrost cen w czasach panowania

Zygmunta III. Jak nazywamy proces wzrostu cen?

2. na podstawie tekstu powiedz, dlaczego w okresie panowania Zygmunta III

bito dużo monet ze złota.

3. Wyjaśnij poszczególne elementy herbu umieszczonego na monecie

40-o dukatowej.

4. Jaki był cel bicia talara przez torunian w 1629 roku. Wyjaśnij znaczenie

poszczególnych elementów kompozycji monety.

5. Wytłumacz w jakim celu miasta pruskie biły monety zwane donatywami.

Jakie elementy na monecie miały podkreślać wyjątkowy charakter pie-

niądza i jego emitenta?

odpowiedzi umieścimy na naszej stronie internetowej

www.mowiawieki.pl

jednak nie została uchwalona. Cociekawe, reformatorzy postulowalizamianę średniowiecznego systemuna system dziesiętny. Proponowanowypuszczenie monet o nominałach5, 10 i 15 groszy oraz monety jed-

nozłotowej. Reforma nie została jed-nak przyjęta, podobnie zresztą jaki propozycja wypuszczenia nowychtrojaków, szóstaków i ortów.

Bartosz StefańczykWojciech Kalwat

Barokowe talary Władysława IV. Od góry: elbląski, gdański i toruński. Monarcha przedstawiony jest zarówno w koronie i zbroi, jak i ufryzowany elegant w peruce i koronkach.

mówią wieki - czasopismo historyczne - dominacja trojaka...piotr skarga zakładał tzw. banki...

Documents